TUGAS MANDIRI MEMBUAT PENGEMBANGAN BAHAN AJAR

SESUAI DAERAH SEMARANG

Tugas ini disusun untuk memenuhi tugas Mata Kuliah Pengembangan Kurikulum Muatan
Lokal

Dosen Pengampu:

Atip Nurharini,S.Pd.,M.Pd.

Oleh:

Salma Nurul Fitriya (1401419230)

Rombel E

PENDIDIKAN GURU SEKOLAH DASAR

FAKULTAS ILMU PENDIDIKAN

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

2021
 BAHAN AJAR
Sekolah : SDN BINA BANGSA
Mata pelajaran : Bahasa Jawa
Kelas/Semester : IV/I
Materi Pembelajaran : Kebersamaan (Pasinaon 3)
Alokasi Waktu : 1 x pertemuan @ 2 jam pelajaran

A. Kompetensi Dasar
3.3 Memahami teks nonsastra tentang tradisi dengan ragam krama
B. Indikator
1. Mengartikan kata-kata sulit yang terdapat dalam teks nonsastra tentang tradisi
2. Menjawab pertanyaan tentang isi teks nonsastra tentang tradisi
3. Menyampaikan isi teks nonsastra tentang tradisi secara lisan dalam ragam krama
4. Mengungkapkan isi teks nonsastra tentang tradisi secara tertulis dalam ragam krama
5. Menceritakan kembali isi teks nonsastra tentang tradisi dengan ragam krama
6. Menyampaikan tanggapan isi teks nonsastra tentang tradisi Jawa dengan ragam
Krama
C. Tujuan
1. Peserta didik mampu membaca pemahaman teks nonsatra tentang tradisi Budaya
Jawa.
2. Peserta didik mampu mengartikan kata-kata sulit dalam ragam basa ngoko, krama,
krama inggil dan padinan dan mengaplikasikannya dalam contoh kalimat.
3. Peserta didik mampu menjawab pertanyaan tentang isi teks nonsatrta tentang
tradisi budaya jawa.
4. Peserta didik mampu menyampaikan isi teks nonsastra tentang tradisi budaya
jawa secara lisan dalam ragam krama.
5. Peserta didik mampu mengungkapkan isi teks nonsastra tentang tradisi dalam
ragam krama.
6. Peserta didik mampu menceritakan kembali isi teks nonsastra tentang tradisi
budaya jawa dalam ragam krama.
7. Peserta didik mampu menyampaikan tanggapan isi teks nonsastra tentang tradisi
budaya jawa dalam ragam krama.
 MATERI
1. Teks nonsastra
Teks non-sastra minangka karangan ilmiah lan tujuane kanggo nambah
wawasan lan pengetahuan para pamaca. Beda karo teks sastra sing tujuane
nyedhiyakake hiburan utawa kepuasan batin. Teks non-sastra prioritasake logika ing
ekspresine. Tuladha teks non-sastra kalebu artikel, crita warta, lan makalah ilmiah. Teks
non-sastra nduweni ciri nyata / objektif, Nggunakake basa ilmu pengetahuan, Pilihan
tembung, ukara lan gaya basa winates, Denotatif teges lan nggunakake aturan linguistik
sing ketat. Faktane nyentuh pikiran.
Ana enem jinis teks non-sastra, yaiku teks laporan, eksposisi, kajian, biografi,
prosedur, lan tanggapan kritis.
a. Teks laporan
Teks laporan minangka asil pengamatan marang obyek utawa fenomena
tartamtu. Tujuane teks laporan yaiku kanggo menehi informasi marang pamaca
babagan asil pengamatan kasebut. Informasi sing diwenehake nyata (faktual).
Amarga adhedhasar pengamatan, teks laporan biasane diarani teks asile
pengamatan.
b. Teks eksposisi
Eksposisi minangka deskripsi (paparan) sing tujuane nerangake tujuwane lan
tujuwane sajrone karangan. Adhedhasar pangerten kasebut, teks eksposisi
minangka teks sing nggambarake sawetara ilmu utawa informasi. Kanggo
ngiyatake informasi sing disedhiyakake, teks iki biasane ngemot pendapat utawa
argumen. Tujuane teks iki yaiku kanggo menehi informasi marang para pamaca
babagan informasi kanthi gamblang. Biasane, teks iki uga dilengkapi pendapat ahli
lan data faktual kayata grafik, tabel utawa tokoh.
c. Teks ulasan
Teks kajian ngemot kajian sing tujuwane bisa ngerteni kaluwihan lan kekurangan
garapan. Teks kajian biasane ngemot akeh tembung sifat sing subyektif (apik, ala),
tembung referensi (iki, sing, sing), lan nggunakake ukara majemuk utawa
kompleks.
d. Teks biografi
 Teks biografi minangka sejarah biografi wong sing ditulis karo liyane. Ing teks
iki ora mung nyritakake babagan kurikulum ringkes, nanging kanthi rinci. Iki tegese
rincian babagan urip karakter wiwit bocah nganti tuwa lan uga pati diwartakake
kanthi rinci. Kajaba karo karya lan prestasi para tokoh.
e. Teks prosedur
Teks prosedur minangka tahap kegiyatan kanggo ngrampungake kegiyatan.
Teks prosedur uga ditafsirake minangka teks sing ngemot cara nggawe utawa
nggawe sesuatu utawa ngemot langkah-langkah sing kudu ditindakake kanggo
nggayuh tujuan sing dikarepake.
f. Teks tanggepan kritis
Yaiku karangan sing ngemot tanggapan adhedhasar analisis lan beasiswa
babagan macem-macem masalah. Teks tanggepan kritis biasane nganalisis rong
panemu sing banjur dirampungake ing pungkasan karangan. Kaloro panemu
kasebut biasane katon ing masarakat kanggo ngrampungake masalah tartamtu.

2. Tradhisi ing Semarang

Tradhisi utawa uga dikenal minangka pakulinan yaiku perkara sing wis suwe
ditindakake lan terus dadi bagean saka urip klompok komunitas, sing asring ditindakake
dening negara, budaya, wektu, utawa agama sing padha. Tradhisi, saka sudut pandang
barang-barang material, yaiku obyek material sing nuduhake lan ngelingake babagan
sesambungan istimewa karo urip sadurunge. Contone, candhi, reruntuhan kuna, kreta,
sawetara peninggalan liyane, jelas kalebu ing tradhisi tradhisi. Tradhisi sing ana ing
masyarakat nduweni ancas supaya uripe manungsa sugih budaya lan nilai sejarah.
Kajaba iku, tradhisi uga bakal nggawe urip harmoni. Nanging iki bakal diwujudake yen
manungsa ngajeni, ngajeni lan nindakake tradhisi kanthi bener lan bener uga miturut
aturane. Salah sawijining kutha lan dadi ibukota propinsi Jawa Tengah, yaiku
Semarang. Ing Semarang, mesthi duwe budaya sing beda-beda. Sawetara tradhisi sing
ana ing Semarang yaiku dugderan, nyadran, popok, magengan, padusan.

3. Unggah – ungguh basa jawa

Ing basa Jawa, duwe macem-macem jinis unggah unggah ing basa Jawa.
Unggah ungguh basa Jawa kalebu ing ngisor iki:
Tingkat tutur ing ngoko (Ragam ngoko) minangka salah sawijining unggah
unggah-ungguh menyang basa Jawa sing tegese ngoko utawa sing dadi unsur inti ing
ragam ngoko dhewe, dudu ngoko liyane. Ragam ngoko kaperang dadi rong jinis, kalebu
ing ngisor iki:
a. Ngoko lugu
Ngoko lugu iku kabeh kosakata awujud ngoko lan netral tanpa
diselehake ing krama, krama Inggil, utawa krama andhap, kanggo wong
pisanan, nomer loro, utawa katelu.
Tuladha :
1. Simbah lagi turu
2. Pakdhe lunga neng Tawangmangu numpak bis

b. Ngoko alus
Ngoko alus minangka salah sawijining unggahan unggah-unggahan sing
ora mung kalebu ngoko lan netral, nanging uga kalebu krama Inggil, krama
andhap, utawa krama sing katon ing ragam iki sejatine mung digunakake
kanggo ngurmati mitra tutur
Tuladha :
1. Simbah lagi sare
2. Pakdhe tindak neng Tawangmangu numpak bis

Tataran krama (Ragam Krama) minangka salah sawijining unggah unggah ing
basa Jawa sing nduweni intine krama utawa apa unsur inti ing macem-macem krama
yaiku kreama lan dudu liyane. Ragam krama duwe rong jinis, kalebu ing ngisor iki:

a. Krama Lugu
Krama lugu minangka macem-macem macem-macem level refinement
sing sithik. Nanging, yen dibandhingake karo ngoko alus, macem-macem
krama sing polos isih nuduhake level kehalusan
Tuladha :
1. Simbah saweg tilem
2. Pakdhe kesah dhateng Tawangmangu nitih bis

b. Krama alus
Krama alus minangka salah sawijining unggahan unggah ing basa Jawa
sing kabeh kosakata kalebu krama lan bisa ditambah nganggo krama Inggil
utawa krama andhap.
 Tuladha :
1. Simbah nembe sare
2. Pakdhe tindak dhateng Tawangmangu nitih bis

Kdmdmfkvm

4. Tuladha teks nonsastra bab dugderan

TRADISI DUGDERAN ING SEMARANG

Kutha Semarang minangka ibukutha provinsi Jawa Tengah uga kutha

metropolitan paling gedhe nomer lima ing Indonesia sawise Jakarta, Surabaya,
Bandung lan Medan. Minangka salah sawijining kutha paling maju ing Pulo Jawa,
kutha Semarang duwe pedunung udakara 2 yuta.
Ing kutha Semarang ana sawijining tradhisi yaiku tradhisi yaiku nyambut wulan
pasa sing biasane diarani Dugderan. Ing tradhisi Dugderan tujuane yaiku ngumumake
wiwitan wulan pasa. Kejaba iku, uga minangka sarana hiburan lan ngajak para turis
bisa ndeleng. Uga ana ikon sing nglambangake masarakat Semarang, yaiku Warak
ngendog.
Tradhisi Tradhisi Semarang ing Semarang ora bisa dipisahake karo katrangan
babagan masarakat multikultural. Sawetara tradhisi isih ana ing budaya Jawa lan ora
bisa dipisahake karo pengaruh Islam. Budaya Tionghoa lan Arab uga mengaruhi
tradhisi sing ana ing Semarang. Semarang uga duwe ikon sing dadi simbol gambaran
masarakat multikultural, yaiku gabungan agama Islam karo budaya Jawa, Arab lan
Tionghoa. Dugder Dugderan minangka tradhisi masarakat Semarang sing dianakake
sedina sadurunge teka wulan suci ramadhan. Tembung dugder dijupuk saka kombinasi
swara drum dug sing diiringi swara meriam sing dianggep swara der. Dugder minangka
gabungan saka swara nomer loro lan pungkasane dijenengi minangka tradhisi Dugder.
Upacara iki ditindakake wiwit taun 1881, ditindakake dening KRMT Purbaningrat
kanggo nemtokake wiwitan pasa, yaiku kanthi muni gendhing lan meriam Masjid
Agung ing halaman kabupaten kaping telu (Profil Kota Semarang, 2008: 96). Alun-
alun kasebut dadi pusat kutha sing digunakake pamrentah nalika semana kanggo
nganakake pahargyan Dugderan, yaiku ing ngarep Mesjid Kauman. Acara iki narik
kawigatene masarakat Semarang lan sakupenge, saengga narik minat para pedagang
saka macem-macem wilayah kanggo adol barang dagangan ing sakitar mesjid Kauman.
Sawetara barang dagangan sing didol yaiku dolanan bocah.
Makna manunggal ing tradhisi Dugderan dadi luwih lengkap karo munculna
karya kreatif sing diarani kewan "warak". Warak asale saka gabungan pirang-pirang
simbol budaya. Kewan kasebut duwe endhas "kilin" minangka kewan sing paling kuat
lan pengaruh ing China kanthi awak "bouraq" minangka kewan suci Nabi Muhammad
sajrone Isra 'Mi'raj. Ana uga sing negesake manawa warak sing endhas naga, kewan
simbolik duweke wong Tionghoa sing awake wedhus, minangka kewan sing akeh duwe
warga Jawa lan asring digunakake kanggo korban nalika Idul Adha. Muga-muga
kombinasi sawetara kewan simbolik sing kagolong saka sawetara klompok etnis ing
komunitas kasebut diarep-arep bisa ditindakake kanthi mancing antara China lan Jawa
lan komunitas Muslim. Ana panemu sing ujar manawa Warak minangka "hadiah" saka
masarakat Tionghoa kanggo digunakake kanggo ngrayakake tradhisi ritual Dugderan
minangka bukti keikhlasane kanggo nyawiji lan nggawe perdamaian supaya bisa
mbenakake nalika ngobong mesjid gedhe nalika pambrontakan Cina. Nanging,
pendapat iki umume ringkih banget, amarga mung nuduhake pembentukan kilin utawa
kepala naga ing Warak Ngendog. Kangge, saka unsur jeneng, wujud umume, lan makna
karya, pengaruh budaya Jawa lan Islam luwih dominan. Sanajan mangkono, macem-
macem budaya multiethnik katon ana ing integritas karya kasebut.
 Banjur bentuk Warak ditambah karo endhog (basa Jawa: endhog) ing antarane
loro sikil mburi. Ing bentuk utawa dolanan cilik, endhog kasebut endhog pitik utawa
bebek sing wis dimasak. Pemasangan endhog asli ing dolanan iki ditujokake supaya
bocah-bocah rumangsa kepengin duwe lan mangan minangka hadiah saka kekarepan
kanggo melu praktek pasa. Amarga endhog utawa atribut endhog biasane ditambahake,
mula tembung Warak Ngendog uga dikenal.

5. Penugasan
Mangerteni wacan teks dudu sastra ing ndhuwur babagan tradhisi dugderan lan
wangsulana pitakon ing ngisor iki !
a. Ana ing endi, umume tradhisi Dugeran isih dilekasnakake?
b. Kapan tradhisi Dugderan dileksanakake ing saben taune?
c. Kaping pira ing setaune tradhisi Dugderam dileksanakake?
d. Tradhisi Dugderan iku sabenere mujudake pangejawantahane apa?
e. Saka ngendi, biaya lan ubarampe kanggo ngleksanakake tradhisi Dugderan ?
f. Apa tujuane tradisi Dugderan ?
g. Ngapa kok dianakake uga tahlil lan nabuh bedug?
h. Apa sing beda antarane tradhisi Dugderan jaman biyen karo saiki?
i. Apa buktine menawa masarakat isih padha ngurmati tradhisi Dugderan