§¹i häc huÕ

T r un g t © m ® µ o t ¹o t õ x a
Phan ngäc liªn (Chñ biªn)
® Æ ng v ¨ n hå - T r Ç n v Ü nh t − ê ng

p h − ¬ n g p h ¸ p
d ¹ y –h ä c l Þc h s ö
ë t r − ê n g p h æ t h « n g
(S ¸ c h d ï n g c h o h Ö ® µ o t ¹ o t õ x a )

H u Õ -2 0 0 7

1
 Môc lôc
Lêi nãi ®Çu: .................................................................................................................................... 3

Nh ÷ n g h i Ó u b i Õ t c ¬ b ¶ n v Ò b é m « n p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö . . . . . . . . . 4
I - Ph − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö l µ m é t k h o a h ä c .......................................................... 4
C h − ¬ ng I :

II- S ¬ l − î c L Þ c h s ö p h ¸ t t r i Ó n c ñ a b é m « n PPD HL S ......................................................... 6

B é m « n L Þc h s ö ë tr − ê n g p h æ t h « n g V i Ö t Na m h i Ö n n a y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
I- M « n L Þ c h s ö t r o n g c ¶ i c ¸ c h g i¸ o d ô c ............................................................................... 9
C h − ¬ ng I I :

II - M « n L Þ c h s ö t r o n g c h − ¬ n g tr ×n h t h Ý ® i Ó m p h © n b a n ................................................ 10
III-Nh ÷ n g y ª u c Ç u c ¬ b ¶ n ® è i v í i v i Ö c d ¹ y -h ä c l Þ c h s ö t h e o c h − ¬ n g t r × n h h i Ö n h µ n h 12
H× n h t h µ n h t r i t h ø c l Þ c h s ö c h o h ä c s i n h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
I− T hÕ n µ o l µ t r i t hø c l Þ ch s ö ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
C h − ¬ ng I I I :

II− T ¹o b iÓ u t − î n g , h× n h t hµ n h k h¸ i n iÖ m , n ª u q uy l uË t , b µ i häc q u¸ k hø
cho hiÖ n t ¹i l µ co n ® − ê n g cun g cÊ p t r i t hø c l Þ ch s ö cho häc s in h . . . . . . . . . . 15
V i Ö c g i ¸ o d ô c c h o h ä c s i n h q u a d ¹ y h ä c L Þ c h s ö ........................................ 2 2
I - Nh Ë n t h ø c v Ò − u t h Õ v µ q u a n ® i Ó m g i ¸ o d ô c h ä c s i n h q u a d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö ......... 2 2
C h − ¬ ng I V :

II- Né i d u n g g i ¸ o d ô c t − t − ë n g , ® ¹ o ® ø c c ¸ c h m ¹ n g q u a m « n L Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ
t h « n g ........................................................................................................................................ 2 4
Ph ¸ t t r i Ó n n ¨ n g l ù c n h Ë n t h ø c v µ h µ n h ® é n g t h ù c t i Ô n c ñ a h ä c s i n h
tr o n g h ä c tË p l Þ c h s ö ............................................................................................................................ 2 9
C h − ¬ ng V :

I− C h ø c n ¨ n g p h ¸ t t r i Ó n c ñ a b é m « n l Þ c h s ö ..................................................................... 2 9
II− Ng u y ª n t¾ c , c o n ® − ê n g p h ¸ t tr iÓ n t− d u y v µ k h ¶ n ¨ n g th ù c h µ n h c ñ a h ä c s in h tr o n g
h ä c tË p lÞc h s ö ......................................................................................................................... 3 0
III− Ph ¸ t t r i Ó n k h ¶ n ¨ n g t h ù c h µ n h c ñ a h ä c s i n h t r o n g h ä c t Ë p l Þ c h s ö ....................... 3 3
HÖ t h è n g c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g . . . . . . 3 7
I− K h ¸ i n i Ö m v Ò " p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c " v µ " p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö " ..... 3 7
C h − ¬ ng V I :

II− Nh ÷ n g p h − ¬ n g p h ¸ p v µ c ¸ c h d ¹ y - h ä c l Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g ...................... 44
B µ i h ä c lÞc h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g ................................................................ 5 0
I−V Þ t r Ý , ý n g h Ü a , c Ê u t r ó c , p h © n l o ¹ i b µ i h ä c t r o n g d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö .......................... 5 0
C h − ¬ ng V I I :

II- N© n g c a o h i Ö u q u ¶ c ñ a m é t g i ê h ä c .............................................................................. 5 1
III- T i Õ n h µ n h b µ i h ä c lÞc h s ö .............................................................................................. 5 3
Ho ¹ t ® é n g n g o ¹ i k h o ¸ t r o n g d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 9
I− Nh i Ö m v ô , n é i d u n g c ñ a h o ¹ t ® é n g n g o ¹ i k h o ¸ t r o n g d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö ................. 5 9
C h − ¬ ng V I I I :

II− C ¸ c h × n h t h ø c t æ c h ø c n g o ¹ i k h o ¸ v µ c ¸ c h t i Õ n h µ n h ................................................. 60
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
I− Nh ÷ n g y ª u c Ç u c ¬ b ¶ n v Ò q u a n ® i Ó m t − t − ë n g , c h u y ª n m « n k h o a h ä c .................... 68
C h − ¬ ng I X : ng − êi g i¸ o v iª n l Þ c h s ö

II− R Ì n l u y Ö n n g h i Ö p v ô c ñ a n g − ê i g i ¸ o v i ª n l Þ c h s ö ...................................................... 68
K Õ t l uË n c h ung ....................................................................................................................... 7 2

2
 Lêi nãi ®Çu

Trong ch−¬ng tr× nh ® µ o t¹ o gi ¸ o v i ª n L Þ ch s ö cñ a Tru ng t© m § µ o t¹ o tõ x a - § ¹ i hä c

H u Õ , b é m « n P h−¬ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ ch s ö ( P P D H L S ) gi ÷ m é t v a i trß q u a n trä ng. B ë i v ×
s i nh v i ª n § ¹ i hä c S − p h¹ m k h« ng chØ n¾ m v ÷ ng c¸ c k i Õ n thø c cñ a k hoa hä c chu y ª n ngµ nh
m µ cß n p h¶ i hi Ó u b i Õ t v Ò G i ¸ o d ô c hä c, trong ® ã cã P P D H L S ® Ó trë thµ nh ng−ê i gi ¸ o v i ª n.
P P D H L S l µ m é t k hoa hä c, tra ng b Þ cho s i nh v i ª n l ý l u Ë n d ¹ y hä c v Ò m « n hä c, ® Ó h× nh thµ nh
cho hä c s i nh nh÷ ng k ü n¨ ng cÇ n thi Õ t cho v i Ö c gi ¸ o d −ì ng, gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tri Ó n. C h−¬ng
tr× nh P P D H L S cã l i ª n q u a n ® Õ n nh÷ ng k i Õ n thø c m µ s i nh v i ª n ® · hä c ë c¸ c b é m « n : G i ¸ o
d ô c hä c, T© m l ý hä c, Tri Õ t hä c, S ö hä c, L « gi c hä c... C h−¬ng tr× nh P P D H L S gå m cã p hÇ n l ý
thu y Õ t v µ thù c hµ nh.
§ · cã nhi Ò u tµ i l i Ö u v Ò m « n hä c, trong ® ã cã cu è n s ¸ ch "P h−¬ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ ch
s ö " . D o y ª u cÇ u cñ a ch−¬ng tr× nh m í i ë tru ng hä c c¬ s ë v µ ch−¬ng tr× nh thÝ ® i Ó m tru ng
(1)

hä c p hæ th« ng p h© n b a n, d o s ù p h¸ t tri Ó n p hong p hó cñ a l ý l u Ë n v µ thù c ti Ô n d ¹ y hä c L Þ ch

s ö hi Ö n na y ë tr−ê ng p hæ th« ng, cÇ n p h¶ i b æ s u ng tµ i l i Ö u v Ò m « n hä c, ® Ó thù c s ù ® æ i m í i v Ò
p h−¬ng p h¸ p d ¹ y hä c.
§ è i v í i hä c v i ª n ® µ o t¹ o the o ch−¬ng tr× nh ® ¹ i hä c tõ x a , v i Ö c b i ª n s o¹ n tµ i l i Ö u
P P D H L S ® −î c c¶ i ti Õ n cho p hï hî p v í i y ª u cÇ u hä c tË p , t× nh h× nh thù c tÕ cñ a v i Ö c hä c tË p .
Tµ i l i Ö u nµ y tr× nh b µ y nh÷ ng v Ê n ® Ò c¬ b ¶ n cñ a m « n hä c, h−í ng d É n tù hä c v µ v Ë n d ô ng
nga y v µ o v i Ö c d ¹ y hä c L Þ ch s ö the o h−í ng p h¸ t hu y tÝ nh tÝ ch cù c cñ a hä c s i nh.
V × v Ë y , chó ng t« i v õ a chó ý ® Õ n v Ê n ® Ò l ý thu y Õ t, v õ a rÊ t coi trä ng k ü n¨ ng thù c hµ nh.
§ Ó v i Ö c hä c tË p cã k Õ t q u ¶ , hä c v i ª n cÇ n n¾ m v ÷ ng nh÷ ng v Ê n ® Ò l ý thu y Õ t c¬ b ¶ n v µ b æ
s u ng b » ng k i nh nghi Ö m v Ò thù c tÕ gi ¸ o d ô c cñ a ® Þ a p h−¬ng, cñ a b ¶ n th© n ® Ó thù c hi Ö n v i Ö c
"hä c ® i ® « i v í i hµ nh", "l ý l u Ë n g¾ n l i Ò n v í i thù c ti Ô n".
Tµ i l i Ö u nµ y chØ l µ nh÷ ng v Ê n ® Ò c¬ b ¶ n cñ a ch−¬ng tr× nh m « n hä c. H ä c v i ª n cÇ n tha m k h¶ o
c¸ c tµ i l i Ö u k h¸ c, nghi ª n cø u k ü ch−¬ng tr× nh, s ¸ ch gi ¸ o k hoa m í i v µ s ¸ ch gi ¸ o k hoa thÝ ® i Ó m
tru ng hä c p hæ th« ng p h© n b a n, ® ó c ró t, hä c tË p k i nh nghi Ö m cñ a b ¶ n th© n v µ ® å ng nghi Ö p .
M ong ® −î c s ù ® ã ng gã p ý k i Õ n cñ a c¸ c hä c v i ª n.

C ¸ c t¸ c g i¶

(1) P h a n N g ä c L i ª n v µ T r Ç n V ¨ n T r Þ (C h ñ b i ª n ), . . . Ph−¬ng ph¸p d¹y häc LÞch sö, N X B G i ¸ o d ô c , H . , 19 9 2 .

- P h a n N g ä c L i ª n (C h ñ b i ª n ), T r Þ n h § × n h T ï n g , N g u y Ô n T h Þ C « i , Ph−¬ng ph¸p d¹y häc LÞch sö, t Ë p I , I I , N X B
§ H S P H µ N é i, 2 0 0 2 .

3
 Ch−¬ng I

N h ÷ n g h iÓ u b iÕ t c ¬ b ¶ n v Ò
b é m « n p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y -h ä c L Þ c h s ö

I-P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y -h ä c L Þ c h s ö l µ m é t k h o a h ä c
1. C ã n h i Ò u ý k i Õ n k h ¸ c n h a u x u n g q u a n h v Ê n ® Ò p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ c h s ö c ã p h ¶ i l µ m é t
k h o a h ä c k h « n g . M é t s è n g − ê i c h o r» n g , P P D H L S k h « n g p h ¶ i lµ m é t k h o a h ä c , m µ c h Ø lµ n h ÷ n g k in h
n g h iÖ m th ù c tiÔ n ® − î c ® ó c k Õ t v µ tru y Ò n th ô c h o n h a u tro n g q u ¸ tr×n h d ¹ y h ä c lÞc h s ö ë tr− ê n g p h æ
th « n g . N h iÒ u ý k iÕ n k h ¼ n g ® Þn h P P D H L S c ò n g n h − p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c c ¸ c m « n h ä c k h ¸ c lµ m é t
k h o a h ä c , th u é c k h o a h ä c g i¸ o d ô c k h o a h ä c ø n g d ô n g .
2 .§ Ó g i¶ i q u y Õ t v Ê n ® Ò n µ y c Ç n p h ¶ i h iÓ u râ : T h Õ n µ o lµ m é t k h o a h ä c ? K h o a h ä c lµ s ù tæ n g
k Õ t n h ÷ n g k in h n g h iÖ m h o ¹ t ® é n g th ù c tiÔ n c ñ a c o n n g − ê i tro n g la o ® é n g s ¶ n x u Ê t v µ ® Ê u tra n h x P
h é i, ® ¹ t ® Õ n tr×n h ® é k h ¸ i q u ¸ t h o ¸ v µ trõ u t− î n g h o ¸ , p h ¸ t h iÖ n ® − î c q u y lu Ë t v Ë n ® é n g c ñ a ® è i
t− î n g n g h iª n c ø u , t×m h iÓ u ® − î c b ¶ n c h Ê t s ù v Ë t, n ª u ® − î c c h © n lý k h o a h ä c x u Ê t p h ¸ t tõ h o ¹ t
® é n g th ù c tiÔ n v µ p h ô c v ô c o n n g − ê i.
C ò n g c Ç n h i Ó u r â k h ¸ i n i Ö m p h−¬ng p h¸ p . T h « n g t h − ê n g , n h i Ò u n g − ê i c h Ø g i í i h ¹ n p h − ¬ n g
p h ¸ p ë b iÖ n p h ¸ p n h Ë n th ø c m é t s ù v Ë t, s ù v iÖ c v µ r¬ i v µ o q u a n n iÖ m c h ñ q u a n c ñ a t− d u y . T h ù c
ra , m u è n lµ m v iÖ c g ×, c o n n g − ê i k h « n g th Ó k h « n g h iÓ u b iÕ t v Ò ® è i t− î n g c ã liª n q u a n ® Ó x ¸ c ® Þn h
b iÖ n p h ¸ p , c ¸ c h th ø c n h » m ® ¹ t ® − î c m ô c ® Ýc h c ô th Ó c ñ a m ×n h . V × v Ë y , tro n g m ä i h o ¹ t ® é n g ,
p h − ¬ n g p h ¸ p ® P th Ó h iÖ n ® − î c s ù h iÓ u b iÕ t v µ v Ë n d ô n g c ¸ c q u y lu Ë t c ñ a ® è i t− î n g v µ o h o ¹ t ® é n g
c ñ a m ×n h .
H ä c tË p L Þc h s ö c ò n g n h − h ä c tË p c ¸ c m « n h ä c k h ¸ c , ® ã lµ m é t q u ¸ tr×n h n h Ë n th ø c , tu © n th e o
n h ÷ n g q u y lu Ë t c h u n g c ñ a s ù n h Ë n th ø c v µ tiÕ n tí i n h ÷ n g ® Æ c th ï c ñ a m « n h ä c . T r o n g d ¹ y h ä c
L Þc h s ö , g i¸ o v iª n k h « n g th Ó lµ m tu ú tiÖ n , m µ y m ß m µ p h ¶ i c ã p h − ¬ n g p h ¸ p c ô th Ó , ® − î c tiÕ n
h µ n h trª n c ¬ s ë k h o a h ä c n h Ê t ® Þn h (v Ò n h Ë n th ø c c ò n g n h − h o ¹ t ® é n g th ù c tiÔ n ). V × v Ë y , P P D H L S
l µ m é t k h o a h ä c (1), c ã ® è i t − î n g , c h ø c n ¨ n g , n h i Ö m v ô v µ p h − ¬ n g p h ¸ p n g h i ª n c ø u c ñ a m × n h .
3 . § è i t − î n g c ñ a PPD HL S l µ g × ?
§ ã lµ q u ¸ tr×n h g i¶ n g d ¹ y , h ä c tË p c ñ a g i¸ o v iª n v µ h ä c s in h v Ò b é m « n L Þc h s ö ë tr − ê n g p h æ
th « n g . V iÖ c g i¶ n g d ¹ y v µ h ä c tË p lµ h a i k h © u c ñ a q u ¸ tr ×n h th è n g n h Ê t tr o n g v iÖ c d ¹ y -h ä c , k h « n g
th Ó t¸ c h rê i n h a u . C è t lâ i c ñ a q u ¸ tr×n h n µ y lµ v iÖ c tæ c h ø c h o ¹ t ® é n g n h Ë n th ø c c ñ a h ä c s in h .
4. C h ø c n ¨ n g c ñ a PPD HL S
L µ n g h iª n c ø u n h ÷ n g y Õ u tè c Ê u th µ n h q u ¸ tr ×n h d ¹ y h ä c L Þc h s ö , b a o g å m m ô c ® Ýc h , n é i
d u n g v µ p h − ¬ n g p h ¸ p . P P D H L S t×m h iÓ u tõ n g y Õ u tè v µ q u a n h Ö tå n t¹ i k h ¸ c h q u a n g i÷ a c h ó n g ,
t×m h iÓ u s ù th è n g n h Ê t c ñ a g i¸ o d − ì n g , g i¸ o d ô c v µ p h ¸ t triÓ n ; s ù th è n g n h Ê t g i÷ a n h Ë n th ø c v µ
h o ¹ t ® é n g c ñ a h ä c s in h q u a m « n L Þc h s ö . P P D H L S p h ¶ i tr¶ lê i n h ÷ n g v Ê n ® Ò c ã ý n g h Üa lý lu Ë n v µ
th ù c tiÔ n s a u ® © y :
-D ¹ y -h ä c L Þc h s ö ® Ó lµ m g × ? ( m ô c ® Ýc h ) ;
-D ¹ y -h ä c c ¸ i g × ? ( n é i d u n g ) ;
-D ¹ y -h ä c n h − th Õ n µ o ? ( p h − ¬ n g p h ¸ p ) .
G i¶ i q u y Õ t n h ÷ n g v Ê n ® Ò c ¬ b ¶ n n h − v Ë y s Ï ® ¶ m b ¶ o v µ n © n g c a o c h Ê t l− î n g c ñ a v iÖ c d ¹ y -
h ä c L Þc h s ö ë tr− ê n g p h æ th « n g .

(1) X e m Ph−¬ng ph¸p d¹y häc LÞch sö, s ® d , t r . 5 -7 .

4
 5 . Nh i Ö m v ô c ñ a PPD HL S
L µ tra n g b Þ c h o g i¸ o v iª n n h ÷ n g k iÕ n th ø c v Ò v iÖ c d ¹ y -h ä c L Þc h s ö n h » m ® ¹ t h iÖ u q u ¶ c a o
tro n g v iÖ c th ù c h iÖ n n h iÖ m v ô c ñ a m « n h ä c v Ò c ¸ c m Æ t g i¸ o d − â n g , g i¸ o d ô c v µ p h ¸ t tr iÓ n . N h iÖ m
v ô c ô th Ó c ñ a P P D H L S lµ p h ¶ i c u n g c Ê p c h o g i¸ o v iª n :
-N h Ë n th ø c n h ÷ n g v Ê n ® Ò c ¬ b ¶ n c ñ a c h − ¬ n g tr ×n h v µ s ¸ c h g i¸ o k h o a L Þc h s ö ( n g u y ª n t¾ c x © y
d ù n g , c Ê u t¹ o ...) .
-N h ÷ n g p h − ¬ n g p h ¸ p c ô th Ó c ñ a v iÖ c n ¾ m s ù k iÖ n , t¹ o b iÓ u t− î n g , h ×n h th µ n h k h ¸ i n iÖ m , n ª u
q u y lu Ë t, ró t ra b µ i h ä c k in h n g h iÖ m c h o h o ¹ t ® é n g th ù c tiÔ n .
-C ¸ c h × n h t h ø c v µ h o ¹ t ® é n g d ¹ y -h ä c ( n é i k h o ¸ , n g o ¹ i k h o ¸ , t h ù c h µ n h ) .
-P h ¸ t h u y n ¨ n g lù c t− d u y v µ h µ n h ® é n g c ñ a h ä c s in h .
6. Ph − ¬ n g p h ¸ p n g h i ª n c ø u PPD HL S
L µ m é t k h o a h ä c , P P D H L S p h ¶ i tu © n th ñ n h ÷ n g n g u y ª n t¾ c c ñ a p h − ¬ n g p h ¸ p n g h iª n c ø u
k h o a h ä c n ã i c h u n g , k Õ t h î p v í i n h ÷ n g p h − ¬ n g p h ¸ p riª n g c ñ a b é m « n . C ï n g v í i v iÖ c n g h iª n c ø u
n h ÷ n g v Ê n ® Ò lý th u y Õ t c ñ a b é m « n , P P D H L S p h ¶ i tiÕ n h µ n h n g h iª n c ø u n h ÷ n g k in h n g h iÖ m d ¹ y
h ä c tiª n tiÕ n ( k Ó c ¶ n h ÷ n g k in h n g h iÖ m k h « n g th µ n h c « n g ) c ñ a c ¸ c tr − ê n g p h æ th « n g , c ñ a n h ÷ n g
g i¸ o v iª n c ã s ¸ n g k iÕ n h a y ( ® Æ c b iÖ t c ñ a g i¸ o v iª n g iá i) . T õ v iÖ c ® ó c ró t, tæ n g k Õ t k in h n g h iÖ m
p h ¶ i k h ¸ i q u ¸ t h o ¸ , n © n g lª n tr ×n h ® é lý lu Ë n , k iÓ m tr a c ¸ c g i¶ th u y Õ t, n ª u th µ n h n g u y ª n t¾ c v µ k Þp
th ê i p h æ b iÕ n , ¸ p d ô n g ré n g rP i ® Ó n © n g c a o h iÖ u q u ¶ d ¹ y h ä c , n © n g c a o lý lu Ë n b é m « n .
L µ m é t n g µ n h c ñ a k h o a h ä c g i¸ o d ô c , P P D H L S p h ¶ i s ö d ô n g c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p n g h iª n c ø u
g i¸ o d ô c h ä c , ® Æ c b iÖ t v iÖ c q u a n s ¸ t, ® iÒ u tra c ¬ b ¶ n v µ th ù c n g h iÖ m .T r ª n c ¬ s ë Ê y , v iÖ c p h © n tÝc h
th ù c tiÔ n d ¹ y h ä c L Þc h s ö ë tr − ê n g p h æ th « n g b a o g å m c ¸ c y Õ u tè s a u :
-T ×n h h ×n h g i¶ n g d ¹ y c ñ a g i¸ o v iª n v µ h ä c tË p c ñ a h ä c s in h (n h ÷ n g th µ n h c « n g v µ tå n
t¹ i c Ç n g i¶ i q u y Õ t).
-N h ÷ n g k in h n g h iÖ m g i¶ n g d ¹ y , h ä c tË p tè t.
-N h ÷ n g v Ê n ® Ò c ñ a n é i d u n g c h − ¬ n g tr ×n h , s ¸ c h g i¸ o k h o a , tµ i liÖ u th a m k h ¶ o .
-T iÕ n h µ n h th ù c h iÖ n n h ÷ n g b iÖ n p h ¸ p , p h − ¬ n g p h ¸ p m í i ® − î c c ¶ i tiÕ n , ® æ i m í i.
-N h ÷ n g v Ê n ® Ò lý lu Ë n ® − î c ® Æ t r a , ® − î c x ¸ c n h Ë n , ® − î c b æ s u n g ... tr ª n th ù c tÕ .
V iÖ c tiÕ n h µ n h ® − î c th « n g q u a c ¸ c c « n g v iÖ c , b iÖ n p h ¸ p c h ñ y Õ u n h − : d ù g iê , tra o ® æ i, k iÓ m
tr a n h Ë n th ø c c ñ a h ä c s in h ( b µ i tË p , th ù c h µ n h ...) , ti Õ n h µ n h c ¸ c lí p th ù c n g h iÖ m v µ ® − a r a p h Ð p s o
s ¸ n h ® è i c h ø n g ... V iÖ c th ù c n g h iÖ m c ã th Ó tiÕ n h µ n h th ù c n g h iÖ m tõ n g p h Ç n ( v í i n h ÷ n g c h ñ ® Ò
n h Ê t ® Þn h , tr o n g m é t p h ¹ m v i th a m k h ¶ o , th ù c h iÖ n b µ i tË p ...) ® Ó ® æ i m í i m é t k h © u c ñ a q u ¸ tr ×n h
d ¹ y h ä c h o Æ c th ù c n g h iÖ m to µ n p h Ç n m a n g tÝn h tæ n g h î p , c ã liª n q u a n ® Õ n n h iÒ u m Æ t c ñ a q u ¸
tr×n h d ¹ y h ä c , lµ m c ¬ s ë c h o v iÖ c ® Ò x u Ê t m é t lu Ë n ® iÓ m , m é t q u a n ® iÓ m .
C « n g v iÖ c c ¶ i tiÕ n p h − ¬ n g p h ¸ p g i¶ n g d ¹ y c ñ a g i¸ o v iª n lµ m é t c ¬ s ë q u a n tr ä n g c h o v iÖ c
th ù c n g h iÖ m k h o a h ä c ® Ó k h ¸ i q u ¸ t th µ n h n h ÷ n g lu Ë n ® iÓ m k h o a h ä c , c ã t¸ c d ô n g c h Ø ® ¹ o v µ th ù c
h iÖ n .
7 .P P D H L S lµ m é t b é p h Ë n c ñ a k h o a h ä c g i¸ o d ô c , s o n g c ã liª n q u a n c h Æ t c h Ï v í i c ¸ c k h o a
h ä c k h ¸ c , tr − í c h Õ t lµ k h o a h ä c L Þc h s ö m µ n é i d u n g c ¬ b ¶ n , t− ¬ n g ® è i æ n ® Þn h ... ® − î c ® − a v µ o
c ¸ c c h − ¬ n g tr×n h v µ s ¸ c h g i¸ o k h o a , tµ i liÖ u th a m k h ¶ o . N g o µ i ra , P P D H L S c ã liª n q u a n ® Õ n T © m
lý h ä c , L ý lu Ë n d ¹ y h ä c , T r iÕ t h ä c ... c ò n g n h − c ¸ c b é m « n k h o a h ä c k h ¸ c , P P D H L S lÊ y c h ñ n g h Üa
M ¸ c -L ª n in v µ t− t− ë n g H å C h Ý M in h lµ m c ¬ s ë p h − ¬ n g p h ¸ p lu Ë n n g h iª n c ø u c ñ a m ×n h . § å n g
th ê i, P P D H L S c ò n g tiÕ p th u c ã c h ä n lä c n h ÷ n g k in h n g h iÖ m , th µ n h tù u k h o a h ä c c ñ a c ¸ c n h µ
k h o a h ä c trª n th Õ g ií i. T u y n h iª n , c h ó n g ta k h « n g c h Ê p n h Ë n q u a n ® iÓ m c h o r» n g : c h Ø c ã n é i
d u n g lÞc h s ö m í i c ã tÝn h § ¶ n g , c ß n p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c lµ n h ÷ n g k in h n g h iÖ m c h u n g c h o m ä i
t h ê i ® ¹ i , m ä i g i a i c Ê p . P h − ¬ n g p h ¸ p p h ¶ i p h ï h î p v í i m ô c ® Ý c h v µ n é i d u n g d ¹ y h ä c . B ë i v × : "N Õ u
m ô c ® Ýc h c ñ a n h µ tr − ê n g lµ g i¸ o d ô c n h ÷ n g n g − ê i n « lÖ c h Ø b iÕ t p h ô c tï n g b ä n t− b ¶ n , th × p h − ¬ n g
p h ¸ p s Ï p h ï h î p v í i n ã v µ k h o a h ä c ® − î c s ö d ô n g ® Ó g i¸ o d ô c n h ÷ n g n g − ê i n g o a n n g o P n c h Ê p
h µ n h , c µ n g Ýt b iÕ t ® é c lË p s u y n g h Ü, p h ¸ n ® o ¸ n c µ n g tè t ; n Õ u m ô c ® Ýc h c ñ a n h µ tr− ê n g lµ g i¸ o d ô c

5
 n h ÷ n g n g − ê i x © y d ù n g c h ñ n g h Üa x P h é i c ã ý th ø c th × p h − ¬ n g p h ¸ p sÏ h o µ n to µ n k h ¸ c , m ä i th µ n h
tù u ® − î c s ö d ô n g ® Ó g i¸ o d ô c c h o b iÕ t ® é c lË p s u y n g h Ü, h o ¹ t ® é n g tË p th Ó v µ c ã tæ c h ø c , n h Ë n
th ø c râ k Õ t q u ¶ h o ¹ t ® é n g c ñ a m ×n h , p h ¸ t triÓ n tè i ® a tin h th Ç n c h ñ ® é n g "(1)
V iÖ c ® æ i m í i P P D H L S ® − î c g i¶ i q u y Õ t c ï n g v í i v iÖ c ® æ i m í i n é i d u n g v µ c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p
d ¹ y h ä c ® Ó n © n g c a o c h Ê t l− î n g g i¸ o d ô c b é m « n , n h » m ® µ o t¹ o th Õ h Ö trÎ p h ô c v ô s ù n g h iÖ p c « n g
n g h iÖ p h o ¸ , h iÖ n ® ¹ i h o ¸ ® Ê t n − í c th e o c o n ® − ê n g x P h é i c h ñ n g h Üa .
II- S ¬ l − î c L Þ c h s ö p h ¸ t t r i Ó n c ñ a b é m « n P P D H L S
1. K h i L Þ c h s ö t r ë t h µ n h m é t m « n h ä c ë t r − ê n g p h æ t h « n g t h × v i Ö c n g h i ª n c ø u p h − ¬ n g p h ¸ p
d ¹ y h ä c c ò n g ® − î c ® Ò ra . S o n g ló c ® Ç u c ¸ c g i¸ o v iª n m í i v Ë n d ô n g n h ÷ n g n g u y ª n t¾ c g i¸ o d ô c
h ä c ® Ó t×m h iÓ u v µ v Ë n d ô n g v µ o d ¹ y h ä c L Þc h s ö , c h Ø m í i ® ó c ró t k in h n g h iÖ m ® Ó tra o ® æ i, p h æ
b iÕ n c h o n h a u , c h − a n ª u th µ n h lý lu Ë n k h o a h ä c . S ù ra ® ê i v µ p h ¸ t triÓ n c ñ a P P D H L S c h Ë m h ¬ n
k h o a h ä c L Þc h s ö .
T ro n g th ê i c æ ® ¹ i, t− t− ë n g c h ñ ® ¹ o c ñ a c ¸ c n h µ S ö h ä c c ò n g n h − n h ÷ n g th Ç y g i¸ o d ¹ y L Þc h
s ö k h « n g th Ó x a h ¬ n q u a n n iÖ m p h æ b iÕ n c h o r» n g : L Þc h s ö lµ c © u c h u y Ö n th ó v Þ, lµ tµ i liÖ u ® Ó
g i¸ o d ô c ® ¹ o ® ø c . C h o n ª n v iÖ c t×m h iÓ u v Ò P P D H L S c ò n g m í i x o a y q u a n h v Ê n ® Ò lµ m s a o g © y
® − î c h ø n g th ó c h o n g − ê i h ä c ® Ó t¹ o n ª n Ê n t− î n g m ¹ n h m Ï , c ã t¸ c d ô n g g i¸ o d ô c c a o .
T ro n g th ê i k ú p h o n g k iÕ n , P P D H L S c ò n g tË p tru n g v µ o v iÖ c lµ m c h o h ä c s in h g h i n h í m é t
c ¸ c h m ¸ y m ã c , n h Ë n th ø c m é t c ¸ c h g i¸ o ® iÒ u n h ÷ n g c © u c h u y Ö n x − a ® Ó r ¨ n d ¹ y n g − ê i ® ê i n a y ,
n h » m "« n c è n h i t r i t © n ".
T ro n g th ê i k ú t− b ¶ n c h ñ n g h Üa , ë c ¸ c n − í c p h − ¬ n g T © y , m « n P P D H L S d Ç n d Ç n ® − î c h ×n h
th µ n h , n ª u ® − î c n h ÷ n g n g u y ª n t¾ c v Ò x © y d ù n g c h − ¬ n g tr×n h , b iª n s o ¹ n s ¸ c h g i¸ o k h o a , lµ m c ¸ c
® å d ï n g d ¹ y h ä c v µ ® Ò ra c ¸ c n g u y ª n t¾ c , lý lu Ë n v Ò d ¹ y h ä c L Þc h s ö .
S ù x u Ê t h iÖ n c ñ a c h ñ n g h Üa M ¸ c ® P ® ¸ n h d Ê u m é t b − í c n g o Æ t c ¸ c h m ¹ n g tr o n g c ¸ c m « n k h o a
h ä c x P h é i, tr o n g ® ã c ã S ö h ä c v µ P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þc h s ö . V .I . L ª n in ® P b ¶ o v Ö v µ p h ¸ t
triÓ n c h ñ n g h Üa M ¸ c tro n g v iÖ c n g h iª n c ø u v µ g i¶ n g d ¹ y L Þc h s ö . N g − ê i lu « n lu « n n h Ê n m ¹ n h p h ¶ i
x e m L Þc h s ö lµ m é t q u ¸ tr×n h th è n g n h Ê t, n h iÒ u m Æ t ® Ç y m © u th u É n , h î p q u y lu Ë t, c h ø k h « n g p h ¶ i
lµ m é t m í n h ÷ n g s ù k iÖ n r ê i r ¹ c m µ k h i n g h iª n c ø u v µ g i¶ n g d ¹ y k h « n g lµ m s ¸ n g tá ® − î c n h ÷ n g
m è i liª n h Ö v µ q u y lu Ë t p h ¸ t triÓ n c ñ a n ã .
S a u C ¸ c h m ¹ n g t h ¸ n g M − ê i N g a ( 19 17) , b é m « n P P D H L S p h ¸ t t r i Ó n m ¹ n h n h Ê t ë ® Ê t n − í c
X « v iÕ t, g ¾ n liÒ n v í i c ¸ c n h µ n g h iª n c ø u n æ i tiÕ n g n h − A .V . L u n a tr ¸ c x k i, A . I . X t¬ ra g iè p , P .V . G ¬ ra ,
A . A . V a g h i n , A . I . K i n c u l i n . . . T õ s a u n ¨ m 19 54, c ¸ c n − í c x P h é i c h ñ n g h Ü a l ó c b Ê y g i ê ® P h î p t ¸ c
v í i n h a u tro n g v iÖ c n g h iª n c ø u b é m « n P P D H L S , tæ c h ø c n h iÒ u c u é c h é i th ¶ o k h o a h ä c v Ò b é
m « n ( t õ n ¨ m 19 65 ® Õ n n ¨ m 19 8 7, ® P t æ c h ø c 11 h é i n g h Þ q u è c t Õ c ñ a c ¸ c n h µ g i ¸ o d ô c L Þ c h s ö
c ¸ c n − í c x P h é i c h ñ n g h Üa ). C ¸ c n h µ g i¸ o d ô c L Þc h s ö c ¸ c n − í c x P h é i c h ñ n g h Üa ® P h î p t¸ c g i¶ i
q u y Õ t n h i Ò u v Ê n ® Ò q u a n t r ä n g c ñ a v i Ö c d ¹ y h ä c L Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g n h − : "C ¸ c h m ¹ n g
k h o a h ä c - k ü t h u Ë t v µ v i Ö c h × n h t h µ n h n h © n c ¸ c h c ñ a h ä c s i n h t r o n g q u ¸ t r × n h h ä c t Ë p L Þ c h s ö ",
"D ¹ y h ä c L Þ c h s ö s Ï p h ¸ t t r i Ó n t − d u y h ä c s i n h t r o n g q u ¸ t r × n h g i ¸ o d − ì n g , g i ¸ o d ô c ", "C ¸ c
p h − ¬ n g t i Ö n d ¹ y h ä c L Þ c h s ö "...
C ¸ c n − í c t − b ¶ n c h ñ n g h Ü a c ò n g c h ó ý ® Õ n P P D H L S . N ¨ m 19 51, ë X e v r ¬ ( P h ¸ p ) , 70 n h µ S ö
h ä c v µ G i ¸ o d ô c L Þ c h s ö c ñ a 32 n − í c t − b ¶ n ® P h ä p b µ n v µ ® i ® Õ n n h Ê t t r Ý m é t s è n g u y ª n t ¾ c d ¹ y
h ä c L Þc h s ö ë tr− ê n g p h æ th « n g . T h e o h ä :
-L Þc h s ö p h ¶ i ® Æ t c h o m ×n h n h iÖ m v ô t×m k iÕ m c h © n lý .
- L Þc h s ö p h ¶ i lµ c © u c h u y Ö n v Ò s ù p h ¸ t triÓ n . L Þc h s ö p h ¶ i k Ó ® Õ n n h ÷ n g th a y ® æ i th − ê n g
x u y ª n ...

(1) N . K . C r ó p x k a i a , B ó t k ý v Ò ph−¬ng ph¸p, t r o n g c u è n s ¸ c h " T r ª n co n ® −ê ng ® Õ n nhµ t r −ê ng m í i " , M ¸ t x c ¬ v a ,

19 3 2 , t r . 5 4 , (t i Õ n g N g a ).

6
 -L Þc h s ö p h ¶ i n h Ê n m ¹ n h ¶ n h h − ë n g lÉ n n h a u g i÷ a c ¸ c d © n té c v µ n h © n d © n c ¸ c n − í c , n h Ê n
m ¹ n h s ù tr a o ® æ i tr o n g lÜn h v ù c k ü th u Ë t, c h Ýn h tr Þ, c ò n g n h − v ¨ n h o ¸ , tr iÕ t h ä c , t« n g i¸ o ...
-L Þc h s ö p h ¶ i l− u ý tÇ m q u a n tr ä n g c ñ a c ¸ c n h © n tè x P h é i v µ k in h tÕ .
-L Þc h s ö p h ¶ i n h Ê n m ¹ n h g i¸ tr Þ c ¸ c n h © n tè tin h th Ç n v µ ® ¹ o ® ø c .
-L Þc h s ö p h ¶ i n h Ê n m ¹ n h ý n g h Üa c ¸ c c u é c ® Ê u tr a n h c h o s ù k h o a n d u n g v µ c h o h o µ b ×n h .
N ¨ m 19 63, U N E S C O (1) ® P c « n g b è t µ i l i Ö u v Ò g i ¶ n g d ¹ y L Þ c h s ö ® Ó x ¸ c ® Þ n h m ô c ® Ý c h l µ
"t r u y Ò n t h ô c h o h ä c s i n h ý n g h Ü a c ñ a q u ¸ k h ø , s ù t i Õ p t ô c t r o n g h i Ö n t ¹ i , d ¾ t d É n h ä c s i n h h i Ó u v a i
t r ß c o n n g − ê i t r o n g c é n g ® å n g v µ v a i t r ß c ñ a c é n g ® å n g t r o n g t h Õ g i í i n ã i c h u n g "(2 ). T µ i l i Ö u n ª u
c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p h ä c tË p L Þc h s ö ( g h i n h í s ù k iÖ n , s ö d ô n g tµ i liÖ u , ® å d ï n g d ¹ y h ä c ....) .
V Ê n ® Ò g i¸ o d ô c lÞc h s ö n g µ y n a y c µ n g ® − î c n h iÒ u n − í c trª n th Õ g ií i q u a n t© m . C ¸ c h é i th ¶ o
q u è c t Õ ® − î c t æ c h ø c , n h − § ¹ i h é i l Ç n t h ø X V ( 19 8 0 ) c ñ a c ¸ c n h µ S ö h ä c t h Õ g i í i ® P t h ¶ o l u Ë n v Ê n
® Ò "ý n g h Ü a cñ a v i Ö c d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö ® è i v í i v i Ö c h × n h t h µ n h co n n g − ê i t h Õ k û X X "(3), H é i nghÞ
lÇ n thø 3 ( 1994 ) c ñ a c ¸ c nhµ gi ¸ o d ô c L Þ c h s ö §« ng B ¾ c ¸ ë N hË t B ¶ n.
2. ë Vi Ö t N a m , v i Ö c d ¹ y hä c L Þ c h s ö c ã tõ l© u. ¤ ng c ha ta ®P tÝ c h luü ®− î c nhi Ò u ki nh
nghi Ö m tr o ng lÜ nh v ù c nµ y . P P D H L S tr ë thµ nh m é t m « n hä c , m é t ngµ nh kho a hä c tõ s a u C¸ c h
m ¹ ng th¸ ng T ¸ m 194 5 , ®Æ c bi Ö t tõ s a u khi m i Ò n B ¾ c ®− î c ho µ n to µ n gi ¶ i p hã ng ( 195 4 ) .
N ¨ m 196 1, c uè n s ¸ c h S ¬ t h ¶ o P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g cÊ p I I -I I I
c ñ a L ª K h¾ c N hP n, H o µ ng T r ä ng H a nh, H o µ ng T r i Ò u r a ®ê i . S ¸ c h tr × nh bµ y t− ¬ ng ®è i c ã hÖ thè ng
nh÷ ng nguy ª n t¾ c , p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c . T uy c ß n ®¬ n gi ¶ n v µ nÆ ng v Ò m Æ t thù c hµ nh ki nh
nghi Ö m , c h− a ®Ò r a ®− î c c ¸ c nguy ª n t¾ c lý luË n s © u s ¾ c , s o ng ®ã lµ tµ i li Ö u ®Ç u ti ª n, ®Æ t nÒ n m ã ng
c ho bé m « n.
T õ n¨ m 196 6 ®Õ n na y , bé s ¸ c h "P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö " d o P ha n N gä c L i ª n lµ m c hñ
bi ª n ®P ®− î c bæ s ung, t¸ i b¶ n nhi Ò u lÇ n, tr o ng ®ã ®P tr × nh bµ y ®Ç y ®ñ nh÷ ng v Ê n ®Ò c ¬ b¶ n c ñ a
P P D H L S , ®ã lµ gi ¸ o tr × nh c hÝ nh thø c d ï ng tr o ng v i Ö c gi ¶ ng d ¹ y ë c ¸ c tr − ê ng §¹ i hä c S − p h¹ m ,
bå i d − ì ng gi ¸ o v i ª n.
N go µ i c ¸ c c uè n s ¸ c h gi ¸ o kho a kÓ tr ª n, m é t hÖ thè ng tµ i li Ö u nghi ª n c ø u, tµ i li Ö u tha m kh¶ o
c ñ a c ¸ c bé m « n P P D H L S ®− î c tæ c hø c bi ª n s o ¹ n, c « ng bè tr ª n c ¸ c t¹ p c hÝ N g h i ª n cø u g i ¸ o d ô c,
G i ¸ o d ô c p h æ t h « n g , T h « n g b ¸ o k h o a h ä c c ñ a c ¸ c tr − ê ng §¹ i hä c S − p h¹ m , i n v µ p h¸ t hµ nh r é ng
r P i thµ nh s ¸ c h c ñ a N hµ xuÊ t b¶ n G i ¸ o d ô c . N hi Ò u c ué c H é i th¶ o kho a hä c v Ò P P D H L S ®− î c tæ
c hø c tr o ng n− í c . M é t s è nhµ nghi ª n c ø u P P D H L S tha m d ù c ¸ c hé i th¶ o kho a hä c ë CH D C §ø c ,
L i ª n X« ( c ò ) , B unga r i , H ungga r i , N hË t B ¶ n, L µ o , Ca m p uc hi a ... M é t s è bµ i ®− î c c « ng bè tr ª n c ¸ c
t¹ p c hÝ kho a hä c ë CH D C §ø c , L i ª n X« ( c ò ) , L µ o , T i Ö p K h¾ c ( c ò ) . N h÷ ng v Ê n ®Ò ®− î c nª u r a v µ
gi ¶ i q uy Õ t lµ :
- N guy ª n t¾ c x© y d ù ng c h− ¬ ng tr × nh v µ s ¸ c h gi ¸ o kho a L Þ c h s ö p hæ th« ng.
- S ¸ c h h− í ng d É n gi ¶ ng d ¹ y c ho gi ¸ o v i ª n.
- T µ i li Ö u bå i d − ì ng, tha m kh¶ o c ho gi ¸ o v i ª n v µ hä c s i nh.
- N h÷ ng tµ i li Ö u c huy ª n kh¶ o v Ò P P D H L S , nh− "C « n g t ¸ c n g o ¹ i k h o ¸ t h ù c h µ n h cñ a m « n
L Þ ch s ö " (P ha n N gä c L i ª n, T r Ç n V¨ n T r Þ , N guy Ô n P ha n Q ua ng, "T r ß ch ¬ i L Þ ch s ö " (L − ¬ ng N i nh) ,
"G © y h ø n g t h ó h ä c t Ë p L Þ ch s ö " ( nhi Ò u t¸ c gi ¶ , d o P ha n N gä c L i ª n c hñ bi ª n) , § æ i m í i p h − ¬ n g
p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö ( nhi Ò u t¸ c gi ¶ , H é i G i ¸ o d ô c L Þ c h s ö ) ...

(1) T æ c h ø c v ¨ n h o ¸ - g i ¸ o d ô c - k h o a h ä c c ñ a L i ª n h î p q u è c .
(2 ) X e m Ph−¬ng ph¸p d ¹ y hä c L Þ c h s ö , s ® d , t r . 16 -19 .
(3 ) X e m P h a n N g ä c L i ª n , H é i t h¶ o k ho a hä c l Ç n t hø b a c ñ a c ¸c nhµ gi ¸o d ô c L Þ c h s ö § « ng B ¾ c ¸, t h ¸ n g 8 -
19 9 4 ë N h Ë t B ¶ n , T ¹ p c h Ý N g h i ª n c ø u L Þ c h s ö , s è 5 (9 -10 / 19 9 4 ).

7
 H i Ö n na y , v i Ö c nghi ª n c ø u P P D H L S ®− î c p h¸ t tr i Ó n m ¹ nh m Ï , d o nhu c Ç u c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c
bé m « n L Þ c h s ö v µ thù c hi Ö n c h− ¬ ng tr × nh tr ung hä c p h© n ba n, d o v i Ö c ®µ o t¹ o th¹ c s Ü v µ ti Õ n s Ü v Ò
P P D H L S .

C©u hái h−íng dÉn häc tËp

1. N h÷ ng c ¬ s ë lý luË n v µ thù c ti Ô n ®Ó x¸ c ®Þ nh p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c lÞ c h s ö lµ m é t
kho a hä c .
2. M è i q ua n hÖ gi ÷ a p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c lÞ c h s ö v í i c ¸ c kho a hä c kh¸ c .
3. T Ý nh kho a hä c v µ tÝ nh §¶ ng c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c lÞ c h s ö .

T µ i l iÖ u tha m k h¶ o

1. P ha n N gä c L i ª n v µ T r Ç n V¨ n T r Þ ( Chñ bi ª n) P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö , N XB
G i ¸ o d ô c , H µ N é i , 1992.
2. L ª V¨ n S ¸ u, T r − ¬ ng H ÷ u Q uý nh, P ha n N gä c L i ª n, N h Ë p m « n S ö h ä c, Ch− ¬ ng I I . "S ¬
l − î c l Þ ch s ö p h ¸ t t r i Ó n cñ a k h o a h ä c L Þ ch s ö ", N XB G i ¸ o d ô c , H µ N é i , 1987.
3. P ha n N gä c L i ª n ( Chñ bi ª n) , T r Þ nh §× nh T ï ng, N guy Ô n T hÞ C« i , P h− ¬ ng p h¸ p
d ¹ y hä c L Þ c h s ö , tË p I , P hÇ n thø nhÊ t, P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö l µ m é t k h o a h ä c,
N XB §¹ i hä c S − p h¹ m , H µ N é i , 20 0 2.

8
 Ch−¬ng II

Bé m « n L Þ c h s ö
ë t r − ê n g p h æ t h « n g V iÖ t N a m h i Ö n n a y

T r o ng nÒ n gi ¸ o d ô c Vi Ö t N a m , kÓ tõ khi ®Ê t n− í c tho ¸ t khá i s ù ®« hé c ñ a p ho ng ki Õ n p h− ¬ ng

B ¾ c ( thÕ kû X) ®Õ n na y , m « n L Þ c h s ö gi ÷ m é t v Þ tr Ý v µ ý nghÜ a nhÊ t ®Þ nh. Cï ng v í i s ù p h¸ t tr i Ó n
c ñ a S ö hä c Vi Ö t N a m , v i Ö c d ¹ y hä c L Þ c h s ö c ò ng m a ng tÝ nh c hÊ t thê i ®¹ i v µ gi a i c Ê p nhÊ t ®Þ nh.
D − í i thê i kú p ho ng ki Õ n d © n té c , v i Ö c d ¹ y - hä c L Þ c h s ö thÊ m nhuÇ n q ua n ®i Ó m "T r u n g q u © n ¸ i
q u è c". N é i d ung v µ p h− ¬ ng p h¸ p hä c tË p v É n the o lè i nhå i s ä , hä c v Ñ t. T r o ng c ¸ c kú thi , ki Õ n thø c
v Ò L Þ c h s ö gi ÷ v a i tr ß q ua n tr ä ng tr o ng v i Ö c tuy Ó n c hä n nh© n tµ i , bæ s ung q ua n l¹ i . T r o ng thê i kú
P h¸ p thué c , bé m « n L Þ c h s ö tr ë thµ nh c « ng c ô c ñ a bä n thù c d © n ®Ó thè ng tr Þ nh© n d © n ta , hß ng
lµ m m Ê t ý c hÝ d © n té c , lß ng tù hµ o v Ò lÞ c h s ö ®Ê t n− í c m µ c a m c hÞ u ki Õ p s è ng n« lÖ , tá lß ng bi Õ t
¬ n ®è i v í i "m É u q uè c ". T õ s a u C¸ c h m ¹ ng th¸ ng T ¸ m 194 5 , ®Õ n khi m i Ò n N a m ®− î c ho µ n to µ n
gi ¶ i p hã ng, T æ q uè c thè ng nhÊ t, tr ª n ®Ê t n− í c Vi Ö t N a m ®P tå n t¹ i ha i hÖ thè ng gi ¸ o d ô c kh¸ c
nha u v í i m ô c ti ª u, né i d ung, p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c kh¸ c nha u. B ª n c ¹ nh nÒ n gi ¸ o d ô c d © n c hñ
nh© n d © n ë v ï ng tù d o tr o ng kh¸ ng c hi Õ n c hè ng P h¸ p , c ã nÒ n gi ¸ o d ô c c ñ a c hñ nghÜ a thù c d © n c ò
ë c ¸ c v ï ng t¹ m bÞ c hi Õ m . T õ s a u n¨ m 195 4 , m i Ò n B ¾ c x© y d ù ng nÒ n gi ¸ o d ô c xP hé i c hñ nghÜ a , ë
m i Ò n N a m tå n t¹ i nÒ n gi ¸ o d ô c thù c d © n ki Ó u m í i c ñ a M ü - nguþ . Cué c ®Ê u tr a nh c ñ a nh© n d © n ta
tr o ng ha i c ué c kh¸ ng c hi Õ n c hè ng thù c d © n P h¸ p , r å i kh¸ ng c hi Õ n c hè ng M ü c ø u n− í c c ò ng d i Ô n
r a ga y g¾ t tr ª n lÜ nh v ù c gi ¸ o d ô c nã i c hung, tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö nã i r i ª ng.
N Ò n gi ¸ o d ô c d © n c hñ nh© n d © n c ñ a n− í c ta s a u C¸ c h m ¹ ng th¸ ng T ¸ m 194 5 ®P tr ¶ i q ua
nh÷ ng c ué c c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c q ua n tr ä ng v µ o n¨ m 195 0 v µ 195 6 , t¹ o ®i Ò u ki Ö n c ho v i Ö c d ¹ y
hä c nã i c hung, d ¹ y - hä c bé m « n L Þ c h s ö nã i r i ª ng p h¸ t tr i Ó n. S a u n¨ m 1975 , d o y ª u c Ç u c ñ a
t× nh h× nh v µ nhi Ö m v ô m í i c ñ a ®Ê t n− í c , s ù nghi Ö p gi ¸ o d ô c c Ç n ®− î c p h¸ t tr i Ó n. Cué c c ¶ i
c ¸ c h gi ¸ o d ô c the o N ghÞ q uy Õ t c ñ a B é ChÝ nh tr Þ B a n c hÊ p hµ nh T r ung − ¬ ng §¶ ng Cé ng s ¶ n
Vi Ö t N a m kho ¸ I V ®− î c tr i Ó n kha i n¨ m 1993, r å i ti Õ n hµ nh thÝ ®i Ó m p h© n ba n ë bË c tr ung hä c p hæ
th« ng, x© y d ù ng c h− ¬ ng tr × nh ë tr − ê ng tr ung hä c c ¬ s ë ( tõ n¨ m 1998) .
T r o ng p h¹ m v i c ñ a c h− ¬ ng nµ y , c hó ng t« i tr × nh bµ y v Ò c h− ¬ ng tr × nh né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a L Þ c h
s ö c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c v µ thÝ ®i Ó m tr ung hä c p h© n ba n p hæ th« ng.
I− M « n L Þ ch s ö tr o ng c¶ i c¸ ch gi¸ o dô c
Cué c c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c lÇ n thø ba b¾ t ®Ç u tõ n¨ m 1980 . VÒ hÖ thè ng gi ¸ o d ô c c ã 2 c Ê p hä c :
- T r − ê ng p hæ th« ng c ¬ s ë 9 n¨ m ( tõ lí p 1 ®Õ n lí p 9) , s a u ®ã t¸ c h r a thµ nh tr − ê ng ti Ó u hä c v µ
tr − ê ng tr ung hä c c ¬ s ë .
- T r − ê ng p hæ th« ng tr ung hä c ( lí p 10 , 11 v µ 12) .
- M « n L Þ c h s ö ®− î c c Ê u t¹ o the o c h− ¬ ng tr × nh s a u ®© y :
L í p 4 -5 : C¸ c ti Õ t hä c L Þ c h s ö tr o ng m « n L Þ c h s ö v µ §Þ a lý , d − í i h× nh thø c "T r uy Ö n kÓ L Þ c h
s ö ", tr × nh bµ y c ã hÖ thè ng L Þ c h s ö d © n té c tõ buæ i ®Ç u ®Õ n na y .
L í p 6 : L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ nguå n gè c ®Õ n thÕ kû X.
L í p 7 : L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ thÕ kû X ®Õ n thÕ kû XV.
L í p 8, gå m ha i p hÇ n : L Þ c h s ö thÕ gi í i , c hñ y Õ u tõ C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n A nh thÕ kû XVI I ®Õ n
C¸ c h m ¹ ng th¸ ng M − ê i N ga ( 1917) v í i 3 ti Õ t m ë ®Ç u gi í i thi Ö u kh¸ i q u¸ t L Þ c h s ö thÕ gi í i tõ thê i
kú c « ng xP nguy ª n thuû ®Õ n C¸ c h m ¹ ng H µ L a n v µ L Þ c h s ö Vi Ö t na m tõ thÕ kû XVI ®Õ n n¨ m
1918.

9
 L í p 9, gå m 2 p hÇ n : L Þ c h s ö thÕ gi í i tõ s a u C¸ c h m ¹ ng th¸ ng M − ê i N ga ( 1917) ®Õ n na y v µ
L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ n¨ m 1918 ®Õ n na y .
N é i d ung tr ª n ®− î c thù c hi Ö n 6 ti Õ t/ tuÇ n c ho c ¶ c Ê p v µ ®− î c p h© n c hi a nh− s a u : L í p 6 : 1
ti Õ t/ tuÇ n ; lí p 7 : 1 ti Õ t/ tuÇ n ; lí p 8 : 2 ti Õ t/ tuÇ n v µ lí p 9 : 2 ti Õ t/ tuÇ n.
T õ n¨ m 20 0 2, b¾ t ®Ç u thù c hi Ö n ®¹ i tr µ c h− ¬ ng tr × nh L Þ c h s ö m í i ®è i v í i tr − ê ng tr ung hä c
c ¬ s ë .
- L í p 6 : K h¸ i q u¸ t L Þ c h s ö thÕ gi í i c æ ®¹ i ; L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ( tõ nguå n gè c ®Õ n thÕ kû
X) , 1 ti Õ t/ tuÇ n.
- L í p 7 : K h¸ i q u¸ t v Ò L Þ c h s ö thÕ gi í i tr ung ®¹ i ; L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ( tõ thÕ kû X ®Õ n gi ÷ a
thÕ kû XI X) , 2 ti Õ t/ tuÇ n.
- L í p 8 : L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i ; L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ n¨ m 1917 ®Õ n n¨ m
194 5 ) , L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ( 185 8-1918) , 1,5 ti Õ t/ tuÇ n.
- L í p 9 : L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ n¨ m 194 5 ®Õ n na y ) ; L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ( tõ
n¨ m 1919 ®Õ n na y ) 1,5 ti Õ t/ tuÇ n.
Ch− ¬ ng tr × nh L Þ c h s ö tr ung hä c c ¬ s ë b¶ o ®¶ m c ung c Ê p c ho hä c s i nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n, c ã
hÖ thè ng c ¶ lÞ c h s ö thÕ gi í i v µ lÞ c h s ö d © n té c tõ thê i nguy ª n thuû ®Õ n na y .
ë tr − ê ng tr ung hä c p hæ th« ng v É n lµ c h− ¬ ng tr × nh "c ò " ( thù c hi Ö n tõ n¨ m 1990 ) , tr o ng ®ã
c h− ¬ ng tr × nh m « n L Þ c h s ö ®− î c p h© n c hi a nh− s a u :
L í p 10 : m ç i tuÇ n 1 ti Õ t gå m c ¸ c p hÇ n : L Þ c h s ö thÕ gi í i c æ tr ung ®¹ i ( 17 ti Õ t) , L Þ c h s ö thÕ
gi í i c Ë n ®¹ i thê i kú thø nhÊ t ( 16 ti Õ t, ba o gå m c ¶ s ¬ kÕ t, « n tË p , ki Ó m tr a ) .
L í p 11 : m ç i tuÇ n 1 ti Õ t gå m 3 p hÇ n : L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i , thê i kú thø ha i ( 11 ti Õ t) ; L Þ c h
s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ 1917-194 5 ) ( 11 ti Õ t) v µ L Þ c h s ö Vi Ö t N a m - K h¸ i q u¸ t ti Õ n tr × nh L Þ c h
s ö d © n té c tõ nguå n gè c ®Õ n n¨ m 1918 ( tr ä ng t© m lµ v Ê n ®Ò v ¨ n ho ¸ , v ¨ n m i nh v µ tr uy Ò n thè ng
d © n té c ...) v µ 3 ti Õ t « n tË p , ki Ó m tr a .
L í p 12 : m ç i tuÇ n 2 ti Õ t, hä c L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i p hÇ n tõ n¨ m 194 5 ®Õ n na y ( 20 ti Õ t) v µ
L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ n¨ m 1918 ®Õ n na y ( 4 6 ti Õ t) .
II 3 M « n L Þ ch s ö tr o ng ch−¬ ng tr × nh thÝ ® iÓ m ph©n b a n
Ch− ¬ ng tr × nh thÝ ®i Ó m m « n L Þ c h s ö ë tr − ê ng tr ung hä c p hæ th« ng p h© n ba n ®− î c thù c hi Ö n tõ
n¨ m 20 0 2, c Ê u t¹ o nh− s a u :
B a n k h o a h ä c x · h é i v µ n h © n v ¨ n ( B a n K H XH v µ N V)
1. L í p 1 0 : 1,5 ti Õ t/ tuÇ n
- L Þ c h s ö thÕ gi í i thê i nguy ª n thuû , c æ ®¹ i , tr ung ®¹ i ( 24 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ nguå n gè c ®Õ n gi ÷ a thÕ kû XI X ( 22 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( 2 ti Õ t) .
2. L í p 1 1 : 2 ti Õ t/ tuÇ n
- L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i ( 31 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ n¨ m 1917 ®Õ n n¨ m 194 5 ) ( 15 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ( tõ n¨ m 185 8 ®Õ n n¨ m 1918) ( 16 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( 2 ti Õ t) .
3. L í p 1 2 : 2 ti Õ t/ tuÇ n
- L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ n¨ m 194 5 ®Õ n na y ) ( 21 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ( tõ n¨ m 1919 ®Õ n na y ) ( 39 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( 2 ti Õ t) .
B a n K h o a h ä ctù n h iª n ( B a nK H T N )
1. L í p 1 0 : 1,5 ti Õ t/ tuÇ n
- L Þ c h s ö thÕ gi í i thê i nguy ª n thuû , c æ ®¹ i , tr ung ®¹ i ( 16 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ nguå n gè c ®Õ n n¨ m 185 8 ( 16 ti Õ t) :

10
 - L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i ( 15 ti Õ t) :
- L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( 2 ti Õ t) .
2. L í p 1 1 : 1 ti Õ t/ tuÇ n.
- L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i ( ti Õ p the o ) ( 9 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ 185 8 – 1918 ( 10 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ n¨ m 1917 ®Õ n n¨ m 194 5 ) ( 11 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( 1 ti Õ t) .
3. L í p 1 2 : 1,5 ti Õ t/ tuÇ n.
- L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ n¨ m 194 5 ®Õ n na y ) ( 14 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ n¨ m 1919 ®Õ n na y ( 32 ti Õ t) ;
- L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( 2 ti Õ t) .
N h× n c hung, c h− ¬ ng tr × nh m « n L Þ c h s ö tr ung hä c c ¬ s ë v µ tr ung hä c p hæ th« ng ®Ò u c Ê u t¹ o
the o c ¸ c nguy ª n t¾ c s a u :
a ) H i Ö n ® ¹ i h o ¸ : Ch− ¬ ng tr × nh v µ s ¸ c h gi ¸ o kho a p h¶ i p h¶ n ¸ nh nh÷ ng thµ nh tù u kho a hä c m í i
nhÊ t v Ò lÞ c h s ö ( d © n té c v µ thÕ gi í i ) , nh÷ ng q ua n ®i Ó m t− t− ë ng, c hÝ nh tr Þ c hñ y Õ u ( c hñ nghÜ a M ¸ c -
L ª ni n, t− t− ë ng H å ChÝ M i nh v µ q ua n ®i Ó m c ñ a §¶ ng ta , ®å ng thê i ti Õ p thu c ã c hä n lä c nh÷ ng
thµ nh tù u kho a hä c v µ q ua n ®i Ó m t− t− ë ng ti Õ n bé ) .
b ) C ¬ b ¶ n , lµ nh÷ ng ki Õ n thø c kh« ng thÓ thi Õ u ®− î c ®Ó bi Õ t v µ hi Ó u lÞ c h s ö , kh« i p hô c ®ó ng
bø c tr a nh q u¸ khø nh− nã ®P tå n t¹ i . K i Õ n thø c c ¬ b¶ n kh« ng c hØ lµ s ù ki Ö n m µ c ß n lµ nh÷ ng v Ê n
®Ò v Ò lý thuy Õ t, kh¸ i ni Ö m , q uy luË t v µ p h− ¬ ng p h¸ p hä c tË p .
c) P h ï h î p v í i t h ù c t i Ô n V i Ö t N a m v µ n h ÷ n g y ª u cÇ u cñ a ® Ê t n − í c. §i Ò u nµ y xuÊ t p h¸ t tõ
c hø c n¨ ng nhi Ö m v ô c ñ a kho a hä c L Þ c h s ö , m « n L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng v µ thù c hi Ö n nguy ª n
lý gi ¸ o d ô c c ñ a §¶ ng v Ò v i Ö c g¾ n hä c tË p v í i thù c ti Ô n c ué c s è ng.
d ) Ch− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö ®− î c x© y d ù ng the o n g u y ª n t ¾ c ® å n g t © m kÕ t hî p v í i ®− ê ng th¼ ng.
N guy ª n t¾ c ®å ng t© m tr o ng x© y d ù ng c h− ¬ ng tr × nh kh« ng c ã nghÜ a lµ lÆ p l¹ i ki Õ n thø c , c ò ng
kh« ng p h¶ i lµ v i Ö c tr × nh bµ y c hi ti Õ t v Ò s ù ki Ö n ho Æ c khè i l− î ng ki Õ n thø c nhi Ò u h¬ n. S ù p h© n bi Ö t
gi ÷ a c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö ë c ¸ c c Ê p c hñ y Õ u ë tr × nh ®é hi Ó u lÞ c h s ö ( kh¶ n¨ ng t− d uy v Ò c ¸ c v Ê n ®Ò
lÞ c h s ö , v i Ö c v Ë n d ô ng tr i thø c lÞ c h s ö v µ o c ué c s è ng...) . V× v Ë y , c Ç n p h¶ i n¾ m v ÷ ng m ø c ®é
c h− ¬ ng tr × nh ë m ç i c Ê p , ®Ó x¸ c ®Þ nh né i d ung ki Õ n thø c c ¬ b¶ n v µ p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c ë m ç i
c Ê p . VÝ d ô : v Ò L Þ c h s ö Vi Ö t N a m c uè i thÕ kû XI X - ®Ç u thÕ kû XX ë lí p 11 kh« ng ®− î c hä c nhi Ò u
gi ê , c hi ti Õ t nh− ë lí p 8, s o ng c h− ¬ ng tr × nh ®ß i há i p h¶ i tr × nh bµ y r â h¬ n nh÷ ng bi Õ n ®æ i v Ò ki nh tÕ
- xP hé i Vi Ö t N a m tr o ng nh÷ ng n¨ m c uè i thÕ kû XI X - ®Ç u thÕ kû XX ®Ó hä c s i nh hi Ó u ®− î c
nguå n gè c n¶ y s i nh c ¸ c p ho ng tr µ o v Ë n ®é ng c ø u n− í c , gi ¶ i thÝ c h ®− î c nÐ t ®Æ c thï c ñ a c ¸ c xu
h− í ng. VÒ c ¸ c c ué c c ¸ c h m ¹ ng c h− ¬ ng tr × nh lí p 11 kh« ng nhi Ò u gi ê b» ng c h− ¬ ng tr × nh lí p 8,
s o ng y ª u c Ç u p h¶ i n© ng c a o s ù hi Ó u bi Õ t c ñ a hä c s i nh v Ò ti Ò n ®Ò , tÝ nh c hÊ t, ý nghÜ a c ñ a nã ®è i v í i
ti Õ n tr × nh p h¸ t tr i Ó n c ñ a lÞ c h s ö nh© n lo ¹ i .
§è i v í i c h− ¬ ng tr × nh thÝ ®i Ó m tr ung hä c p h© n ba n, nh» m ®¸ p ø ng c ¸ c y ª u c Ç u c ¬ b¶ n s a u :
- T r o ng thù c tÕ lu« n lu« n tå n t¹ i s ù kh¸ c bi Ö t gi ÷ a c ¸ nh© n hä c s i nh v Ò kh¶ n¨ ng, tr × nh ®é ,
nguy Ö n v ä ng, ®i Ò u ki Ö n ®è i v í i hä c tË p . V× v Ë y , c Ç n c ã p h− ¬ ng thø c ®µ o t¹ o thÝ c h hî p c ho tõ ng
®è i t− î ng, ®Þ a p h− ¬ ng tr ª n c ¬ s ë nh÷ ng y ª u c Ç u c hung c ñ a gi ¸ o d ô c p hæ th« ng.
- Y ª u c Ç u xP hé i ®è i v í i v i Ö c ®µ o t¹ o hä c s i nh p hæ th« ng lµ : m é t s è ti Õ p tô c hä c bË c c a o
®¼ ng, ®¹ i hä c , c ¸ c c Ê p s a u v µ tr ª n ®¹ i hä c ; m é t s è kh¸ c ®« ng h¬ n c ã tr × nh ®é p hæ th« ng c ¬ b¶ n,
c ã ti nh thÇ n v µ kh¶ n¨ ng la o ®é ng ®Ó s í m p hô c v ô c « ng c ué c x© y d ù ng ®Ê t n− í c , ti Õ p tô c hä c tË p
tr o ng q u¸ tr × nh c « ng t¸ c .
N h− v Ë y , p h© n ba n lµ p h− ¬ ng thø c ®µ o t¹ o hä c s i nh p hæ th« ng tr ung hä c thÝ c h ø ng v í i s ù
p h© n ho ¸ v Ò n¨ ng lù c , s ë tr − ê ng, nguy Ö n v ä ng c ñ a hä c s i nh, ®¸ p ø ng ®ß i há i kh¸ c h q ua n v Ò p h© n
luå ng ®µ o t¹ o c ñ a xP hé i .
§è i v í i m « n L Þ c h s ö , c h− ¬ ng tr × nh tr ung hä c p h© n ba n ®ß i há i nh÷ ng y ª u c Ç u s a u :

11
 - Cung c Ê p m é t khè i l− î ng tr i thø c lÞ c h s ö c ã hÖ thè ng v µ t− ¬ ng ®è i ho µ n c hØ nh.
- §i s © u h¬ n c ¸ c v Ê n ®Ò lý luË n, p h− ¬ ng p h¸ p luË n s ö hä c .
- §¶ m b¶ o tÝ nh to µ n d i Ö n c ñ a lÞ c h s ö ( tr ª n c ¸ c m Æ t c ñ a ®ê i s è ng xP hé i , ki nh tÕ , c hÝ nh tr Þ ,
q u© n s ù , v ¨ n ho ¸ , t− t− ë ng...) .
- Chó ý ®Õ n lÞ c h s ö c ¸ c n− í c tr ª n thÕ gi í i , nh÷ ng n− í c ®ã ng gã p v µ o s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a lÞ c h s ö
nh© n lo ¹ i .
- P h¸ t tr i Ó n n¨ ng lù c ®é c lË p t− d uy , r Ì n luy Ö n kh¶ n¨ ng thù c hµ nh bé m « n.
- B − í c ®Ç u tË p d − î t c « ng t¸ c nghi ª n c ø u kho a hä c lÞ c h s ö .
T uy s è ti Õ t d µ nh c ho ba n K H T N Ý t h¬ n s o v í i ba n K H XH v µ N V, s o ng p h¶ i ®¶ m b¶ o tr × nh ®é
hä c v Ê n ë bË c tr ung hä c p hæ th« ng, p h¶ i n© ng c a o tr × nh ®é hi Ó u bi Õ t lÞ c h s ö c ñ a hä c s i nh tr ung hä c
p h© n ba n s o v í i hä c s i nh tr ung hä c c ¬ s ë ( tõ lí p 6 ®Õ n lí p 9) . §© y lµ ®i Ò u c Ç n p h¶ i c hó ý tr o ng
v iÖ c :
- X¸ c ®Þ nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n, n© ng c a o s ù hi Ó u bi Õ t lÞ c h s ö c ñ a hä c s i nh.
- C¶ i ti Õ n p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c thÝ c h hî p v í i y ª u c Ç u kh« ng hÒ h¹ thÊ p tr × nh ®é , c ò ng
kh« ng p h¶ i lµ s ù thu gä n, tã m t¾ t c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö c ñ a ba n K H XH v µ N V khi gi ¶ ng d ¹ y ba n
K H T N .
§i Ò u c hñ y Õ u lµ m c ho hä c s i nh ba n K H T N ®¹ t ®− î c tr × nh ®é v ¨ n ho ¸ p hæ th« ng c hung, t¹ o
®i Ò u ki Ö n c ho c ¸ c e m hä c tè t c ¸ c m « n c hÝ nh ba n v µ tr o ng tr − ê ng hî p nhÊ t ®Þ nh, m é t s è hä c s i nh v ×
nh÷ ng lý d o c ô thÓ c ã thÓ c huy Ó n s a ng hä c ba n K H XH v µ N V.
S ¸ ch g i ¸ o k h o a ( s Ï nã i ë p hÇ n s a u) , ®− î c tæ c hø c bi ª n s o ¹ n the o c h− ¬ ng tr × nh, c ã ®i Ò u c hØ nh
m é t Ý t c ho p hï hî p v í i y ª u c Ç u c ñ a tµ i li Ö u hä c tË p c hÝ nh d µ nh c ho hä c s i nh. T ¸ c gi ¶ s ¸ c h gi ¸ o
kho a lµ nh÷ ng nhµ kho a hä c , nh÷ ng nhµ gi ¸ o d ô c - lÞ c h s ö c ã hi Ó u bi Õ t v Ò tr − ê ng p hæ th« ng. V×
v Ë y , tr o ng nh÷ ng n¨ m gÇ n ®© y , s ¸ c h gi ¸ o kho a L Þ c h s ö ®− î c c ¶ i ti Õ n nhi Ò u, ®¸ p ø ng ®− î c y ª u c Ç u
c ñ a c h− ¬ ng tr × nh c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c . T uy nhi ª n, v É n c ß n tå n t¹ i m é t s è v Ê n ®Ò v Ò né i d ung, p h− ¬ ng
p h¸ p bi ª n s o ¹ n, tr × nh bµ y m ü thuË t c Ç n ®− î c ti Õ p tô c c ¶ i ti Õ n.
S ¸ ch g i ¸ o v i ª n , c ò ng ®− î c bi ª n s o ¹ n c « ng p hu, gi ó p c ho gi ¸ o v i ª n hi Ó u r â v Ò bé m « n L Þ c h s ö
ë tr − ê ng p hæ th« ng, v Ò y ª u c Ç u, né i d ung c ñ a c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a tõ ng kho ¸ tr × nh v µ
p h− ¬ ng p h¸ p gi ¶ ng d ¹ y . S ¸ c h gi ¸ o v i ª n ®− î c c Ê u t¹ o thµ nh ha i p hÇ n c hÝ nh :
- H − í ng d É n c hung c ho c ¶ kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö tõ ng lí p .
- H − í ng d É n c ô thÓ tõ ng bµ i , tõ ng c h− ¬ ng, gå m c ã v i Ö c x¸ c ®Þ nh y ª u c Ç u c ñ a m ç i bµ i , gî i ý
v Ò né i d ung v µ p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c . S ¸ c h gi ¸ o v i ª n kh« ng p h¶ i s ¸ c h s o ¹ n gi ¸ o ¸ n s ½ n, s o ng lµ
s ¸ c h gi ó p gi ¸ o v i ª n ®¶ m b¶ o ®− î c kÕ t q u¶ tr o ng c « ng t¸ c gi ¶ ng d ¹ y .
III− N h÷ ng y ª u cÇ u c¬ b ¶ n ® è i v íi v iÖ c d¹ y - häc l Þ ch s ö the o ch−¬ ng
tr × nh hiÖ n hµ nh
1. H i Ö n na y , ë tr − ê ng tr ung hä c p hæ th« ng ( lí p 10 , 11, 12) ®a ng tr i Ó n kha i ®å ng thê i ha i
c h− ¬ ng tr × nh c ¸ c m « n hä c , tr o ng ®ã c ã m « n L Þ c h s ö .
- Ch− ¬ ng tr × nh p hæ th« ng tr ung hä c c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c , thù c hi Ö n ®Ç u ti ª n ë lí p 10 n¨ m hä c
1989 - 1990 , r å i lÇ n l− î t tr i Ó n kha i ë lí p 11 v µ lí p 12 v µ ho µ n thµ nh v i Ö c tr i Ó n kha i ®¹ i tr µ v µ o
n¨ m hä c 1991 - 1992. H i Ö n na y lµ c h− ¬ ng tr × nh c hñ y Õ u ®− î c thù c hi Ö n ë p hæ th« ng tr ung hä c .
- Ch− ¬ ng tr × nh thÝ ®i Ó m tr ung hä c p h© n ba n gå m 2 c h− ¬ ng tr × nh : c h− ¬ ng tr × nh c ho ba n
K H XH v µ N V, c h− ¬ ng tr × nh c ho ba n K H T N .
V× v Ë y , gi ¸ o v i ª n c Ç n p h¶ i nghi ª n c ø u v Ò né i d ung v µ p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c thÝ c h hî p ®è i v í i
m ç i c h− ¬ ng tr × nh. S ù p h© n bi Ö t nµ y kh« ng p h¶ i c hØ ë khè i l− î ng ki Õ n thø c nh− ®P nã i , m µ ë y ª u
c Ç u v Ò né i d ung v µ p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c . Vi Ö c c ¶ i ti Õ n p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c lµ ®i Ò u c Ç n c hó ý
c ho p hï hî p v í i né i d ung d ¹ y hä c ë c ¸ c ba n kh¸ c nha u.
2. K hi thù c hi Ö n c h− ¬ ng tr × nh d ¹ y hä c ë c ¸ c ba n c Ç n p h¶ i b¶ o ®¶ m tÝ nh c ô thÓ c ñ a lÞ c h s ö ,
tr ¸ nh t× nh tr ¹ ng c hØ nã i c hung c hung, kh« ng d ù a v µ o s ù ki Ö n, m µ c hØ thuy Õ t m i nh v Ò ý nghÜ a . B ¶ o

12
 ®¶ m tÝ nh c ô thÓ c ñ a lÞ c h s ö lµ xuÊ t p h¸ t tõ ®Æ c tr − ng c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c lÞ c h s ö , nh» m kh« i p hô c l¹ i
q u¸ khø q ua c ¸ c bi Ó u t− î ng lµ m c ¬ s ë c ho v i Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m .
3. §Ó thù c hi Ö n c h− ¬ ng tr × nh m « n L Þ c h s ö ë c ¸ c ba n kh« ng thÓ c hØ d õ ng ë v i Ö c c ung c Ê p s ù
ki Ö n - tuy r » ng c « ng v i Ö c nµ y c ã ý nghÜ a gi ¸ o d − ì ng q ua n tr ä ng - m µ p h¶ i gi ó p c ho hä c s i nh hi Ó u
lÞ c h s ö . V× v Ë y , t¨ ng c − ê ng tæ c hø c ho ¹ t ®é ng nhË n thø c c ñ a hä c s i nh lµ ®i Ò u c hñ y Õ u ®Ó hi Ó u bi Õ t
lÞ c h s ö . §i Ò u nµ y kh¾ c p hô c ®− î c m é t q ua n ni Ö m s a i lÇ m , tå n t¹ i tõ l© u, kh¸ d a i d ¼ ng tr o ng nhµ
tr − ê ng v µ ngo µ i xP hé i lµ hä c lÞ c h s ö c hØ c Ç n thué c lß ng c hø kh« ng c Ç n p h¶ i t− d uy . L Þ c h s ö r Ê t
r é ng lí n v Ò thê i gi a n v µ kh« ng gi a n, c ã nh÷ ng kh¸ i ni Ö m t− ¬ ng ®è i p hø c t¹ p , c ã nhi Ò u q uy luË t v µ
ki nh nghi Ö m , bµ i hä c bæ Ý c h. V× v Ë y , nÕ u kh« ng p h¸ t huy kh¶ n¨ ng t− d uy tr o ng hä c tË p m é t c ¸ c h
th« ng m i nh, s ¸ ng t¹ o th× kh« ng thÓ ®¹ t kÕ t q u¶ .
4 . H ä c tË p lÞ c h s ö , c ò ng nh− c ¸ c bé m « n kh¸ c c Ç n p h¶ i x¸ c ®Þ nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n. §ã lµ
nh÷ ng ki Õ n thø c kh« ng thÓ thi Õ u ®− î c tr o ng hä c tË p ( v Ê n ®Ò nµ y s Ï tr × nh bµ y ë p hÇ n s a u) .
T ã m l¹ i , ®Ó gi ¶ ng d ¹ y tè t, ®i Ò u ki Ö n ®Ç u ti ª n p h¶ i thù c hi Ö n lµ n¾ m v ÷ ng né i d ung, y ª u c Ç u
c ñ a c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a ®Ó x© y d ù ng kÕ ho ¹ c h d ¹ y hä c thÝ c h hî p .

C©u hái h−íng dÉn häc tËp

1. T r × nh bµ y , c Ê u t¹ o , né i d ung, y ª u c Ç u c ñ a c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c v µ
c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö tr ung hä c p h© n ba n.
2. P h© n tÝ c h nh÷ ng ®i Ó m gi è ng nha u v µ kh¸ c nha u gi ÷ a ha i c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o
d ô c v µ c h− ¬ ng tr × nh tr ung hä c p h© n ba n.
3. N h÷ ng y ª u c Ç u c ¬ b¶ n ®è i v í i v i Ö c thù c hi Ö n c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c v µ
tr ung hä c p h© n ba n.

T µ i l iÖ u tha m k h¶ o
1. N ghÞ q uy Õ t c ñ a §¶ ng v µ N hµ n− í c v Ò c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c tõ n¨ m 1975 ®Õ n na y .
2. Ch− ¬ ng tr × nh v µ s ¸ c h gi ¸ o kho a L Þ c h s ö c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c v µ tr ung hä c p h© n ba n.
3. C¸ c lo ¹ i tµ i li Ö u h− í ng d É n c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c , s ¸ c h gi ¸ o v i ª n.

13
 Ch−¬ng III

H ×n h t h µ n h t r i t h ø c l Þc h s ö c h o h ä c s i n h

Cò ng nh− tr o ng hä c tË p c ¸ c bé m « n kh¸ c , v i Ö c hä c tË p L Þ c h s ö p h¶ i h× nh thµ nh c ho hä c s i nh nh÷ ng

tr i thø c c Ç n thi Õ t. T hÕ nµ o lµ tr i thø c lÞ c h s ö ? Co n ®− ê ng h× nh thµ nh tr i thø c lÞ c h s ö d i Ô n r a nh− thÕ nµ o ?
N h÷ ng ®i Ò u ki Ö n h× nh thµ nh tr i thø c lÞ c h s ö c ho hä c s i nh lµ g× ? §ã lµ nh÷ ng v Ê n ®Ò c Ç n n¾ m v ÷ ng.
I− T hÕ nµ o l µ tr i thø c l Þ ch s ö ?
1. V × s a o c Ç n n ¾ m k i Õ n t h ø c c ¬ b ¶ n t r o n g h ä c t Ë p l Þ c h s ö ?
K i Õ n thø c lÞ c h s ö lµ m é t bé p hË n c ñ a ý thø c xP hé i . Cã n¾ m v ÷ ng ki Õ n thø c lÞ c h s ö m í i hi Ó u
®− î c c o n ®− ê ng p h¸ t tr i Ó n c ñ a xP hé i .
K i Õ n thø c lÞ c h s ö lµ kÕ t q u¶ c ñ a v i Ö c t× m hi Ó u v µ nghi ª n c ø u lÞ c h s ö , ®− î c s ö d ô ng v µ o nhË n
thø c v µ ho ¹ t ®é ng c ñ a c o n ng− ê i . K i Õ n thø c lÞ c h s ö p h¸ t tr i Ó n the o tr × nh ®é nhË n thø c lÞ c h s ö c ñ a
c o n ng− ê i ë m ç i thê i ®¹ i v µ m ç i gi a i c Ê p kh¸ c nha u. L ó c ®Ç u, ki Õ n thø c lÞ c h s ö c ñ a c o n ng− ê i
c h− a p h¶ i lµ kho a hä c , nh− ng c ã nh÷ ng y Õ u tè lµ m c ¬ s ë c ho kho a hä c L Þ c h s ö h× nh thµ nh v µ p h¸ t
tr i Ó n.
K i Õ n thø c lÞ c h s ö r Ê t r é ng lí n, the o c h− ¬ ng tr × nh hä c tË p c Ç n x¸ c ®Þ nh c ¸ c k i Õ n t h ø c c¬ b ¶ n .
§ã lµ ki Õ n thø c tè i − u c Ç n c ho s ù hi Ó u bi Õ t c ñ a hä c s i nh v Ò lÞ c h s ö . N ã gå m nhi Ò u y Õ u tè : s ù ki Ö n
lÞ c h s ö , c ¸ c ni ª n ®¹ i , ®Þ a d a nh lÞ c h s ö , tª n nh© n v Ë t lÞ c h s ö , c ¸ c bi Ó u t− î ng, kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö , c ¸ c
q uy luË t, nguy ª n lý , p h− ¬ ng p h¸ p hä c tË p v µ v Ë n d ô ng ki Õ n thø c .
N hi Ö m v ô ®Ç u ti ª n c ñ a gi ¸ o v i ª n lµ bi Õ t lù a c hä n ki Õ n thø c c ¬ b¶ n ®Ó c ung c Ê p c ho hä c s i nh,
®Ó c ¸ c e m hi Ó u s © u b¶ n c hÊ t c ñ a s ù ki Ö n lÞ c h s ö . Vi Ö c x¸ c ®Þ nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n p h¶ i ®¶ m b¶ o tÝ nh
hÖ thè ng, tÝ nh to µ n d i Ö n v µ tÝ nh hi Ö n ®¹ i .
T Ý n h h Ö t h è n g thÓ hi Ö n ë v i Ö c n¾ m c ¸ c s ù ki Ö n tr o ng m è i li ª n hÖ bi Ö n c hø ng ( t¸ c ®é ng q ua l¹ i ,
nguy ª n nh© n v µ kÕ t q u¶ ) .
T Ý n h t o µ n d i Ö n thÓ hi Ö n ë v i Ö c hi Ó u bi Õ t lÞ c h s ö m é t c ¸ c h ®Ç y ®ñ tr ª n m ä i m Æ t c ñ a ®ê i s è ng xP hé i ,
c hø kh« ng p h¶ i c hØ c ã lÜ nh v ù c q u© n s ù , c hÝ nh tr Þ .
T Ý n h h i Ö n ® ¹ i thÓ hi Ö n ë c ¸ c m Æ t :
- H ä c lÞ c h s ö c ho ®Õ n ngµ y na y , nh÷ ng s ù ki Ö n v õ a x¶ y r a .
- Cung c Ê p nh÷ ng ki Õ n thø c m í i nhÊ t tõ kÕ t q u¶ nghi ª n c ø u kho a hä c .
- D ù a tr ª n c ¬ s ë nh÷ ng q ua n ®i Ó m , t− t− ë ng c ¸ c h m ¹ ng, kho a hä c nhÊ t ®Ó nhË n thø c lÞ c h s ö .
2 .C ¸ c ® Æ c ® iÓ m c ñ a n h Ë n t h ø c lÞc h s ö q u y ® Þn h v iÖ c h ×n h t h µ n h k iÕ n t h ø c lÞc h s ö c h o h ä c
s in h
T r o ng hä c tË p lÞ c h s ö , hä c s i nh kh« ng thÓ tr ù c ti Õ p q ua n s ¸ t q u¸ khø , c ò ng kh« ng thÓ ti Õ n
hµ nh thÝ nghi Ö m ®Ó p hô c hå i l¹ i hi Ö n thù c q u¸ khø , nh− nã ®P tå n t¹ i (1). V× v Ë y , v i Ö c hä c tË p lÞ c h
s ö p h¶ i b¾ t ®Ç u tõ s ù ki Ö n lÞ c h s ö ®Ó t¹ o bi Ó u t− î ng c ho hä c s i nh. §ã lµ m é t ®Æ c tr − ng c ¬ b¶ n c Ç n
c hó ý tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö .
Vi Ö c hä c tË p lÞ c h s ö kh« ng p h¶ i c hØ nhí s ù ki Ö n m µ ®ß i há i p h¶ i c ã tr × nh ®é t− d uy . §è i v í i hä c
s i nh c Ç n c ã tr Ý t− ë ng t− î ng t¸ i t¹ o ®Ó h× nh d ung ®− î c lÞ c h s ö q u¸ khø ®P d i Ô n r a m é t c ¸ c h kh¸ c h q ua n,
c ô thÓ . B i Õ t lÞ c h s ö lµ ®Ó hi Ó u lÞ c h s ö , hi Ó u b¶ n c hÊ t c ñ a s ù v i Ö c ®P x¶ y r a ®Ó r ó t r a q uy luË t, bµ i hä c
ki nh nghi Ö m c ho c ué c s è ng ngµ y na y .

(1) T r o n g m é t v µ i t r − ê n g h î p n h Ê t ® Þ n h , c ¸ c n h µ n g h i ª n c ø u l Þ c h s ö c ò n g d i Ô n l ¹ i s ù k i Ö n ® Y x ¶ y r a , n h − d i Ô n l ¹ i
c u é c h µ n h t r × n h c ñ a C . C « -l « m -b « s a n g c h © u M ü n ¨ m 14 9 2 .

14
 N h÷ ng ®Æ c ®i Ó m c ¬ b¶ n nª u tr ª n, ®ß i há i ng− ê i hä c tË p c ò ng nh− nghi ª n c ø u lÞ c h s ö p h¶ i c ã
th¸ i ®é kh¸ c h q ua n kho a hä c , kh« ng tr × nh bµ y s ù ki Ö n q u¸ khø the o nhË n thø c c hñ q ua n s a i lÖ c h,
p hi Õ n d i Ö n. §è i v í i hä c s i nh, nhÊ t lµ hä c s i nh nhá d − ê ng nh− c ã m © u thuÉ n gi ÷ a l« gi c p h¸ t tr i Ó n
c ñ a b¶ n th© n lÞ c h s ö v µ l« gi c c ñ a nhË n thø c lÞ c h s ö . S ù nhË n thø c lÞ c h s ö p h¶ i tu© n the o l« gi c c ñ a
b¶ n th© n lÞ c h s ö v µ hä c s i nh ho µ n to µ n c ã kh¶ n¨ ng nhË n thø c lÞ c h s ö tõ xa ®Õ n gÇ n ( tõ c æ ®¹ i ®Õ n
hi Ö n ®¹ i ) , nhË n thø c ®− î c lÞ c h s ö c ñ a ®Þ a p h− ¬ ng, c ñ a d © n té c c ò ng nh− c ñ a thÕ gi í i . T uy nhi ª n,
tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö , c Ç n kh¾ c p hô c v i Ö c hi Ö n ®¹ i ho ¸ lÞ c h s ö , tø c lµ ®e m h× nh ¶ nh ngµ y na y g¾ n
c ho nh÷ ng s ù ki Ö n ngµ y x− a , ®e m s uy nghÜ , t© m t− c ñ a ng− ê i hi Ö n ®¹ i g¾ n c ho ng− ê i x− a .
II− T ¹ o b iÓ u t−î ng, h× nh thµ nh k h¸ i niÖ m , nª u q uy l uËt, b µ i häc q u¸
k hø cho hiÖ n t¹ i l µ co n ® −ê ng cung cÊ p tr i thø c l Þ ch s ö cho häc s inh
1. T ¹ o b i Ó u t − î n g l Þ c h s ö l µ b − í c ® Ç u t r o n g q u ¸ t r × n h h × n h t h µ n h t r i t h ø c c h o h ä c s i n h
a ) B i Ó u t − î n g l Þ ch s ö
B i Ó u t− î ng lÞ c h s ö lµ h× nh ¶ nh v Ò nh÷ ng s ù ki Ö n, nh© n v Ë t lÞ c h s ö , ®i Ò u ki Ö n ®Þ a lý ... ®− î c
p h¶ n ¸ nh tr o ng ã c hä c s i nh v í i nh÷ ng nÐ t c ô thÓ , nh− ng lµ nÐ t c hung nhÊ t, ®i Ó n h× nh nhÊ t. B i Ó u
t− î ng lÞ c h s ö c ã nhi Ò u lo ¹ i kh¸ c nha u :
- B i Ó u t − î n g v Ò h o µ n c¶ n h ® Þ a l ý lµ bi Ó u t− î ng v Ò kh« ng gi a n, n¬ i d i Ô n r a s ù ki Ö n lÞ c h s ö .
- B i Ó u t − î n g v Ò n Ò n v ¨ n h o ¸ v Ë t ch Ê t lµ bi Ó u t− î ng v Ò nh÷ ng s ¶ n p hÈ m , d o c o n ng− ê i t¹ o r a
b» ng la o ®é ng s ¸ ng t¹ o c ñ a m × nh.
- B i Ó u t − î n g v Ò m é t s ù k i Ö n x¶ y r a tr ª n lÜ nh v ù c c hÝ nh tr Þ , q u© n s ù , ki nh tÕ , v ¨ n ho ¸ , t− t− ë ng...
- B i Ó u t − î n g v Ò h o ¹ t ® é n g cñ a q u Ç n ch ó n g n h © n d © n , nh÷ ng ng− ê i s ¸ ng t¹ o r a m ä i gi ¸ tr Þ ti nh
thÇ n v µ v Ë t c hÊ t c ñ a lÞ c h s ö .
- B i Ó u t − î n g v Ò m é t n h © n v Ë t l Þ ch s ö ( ti Õ n bé , c ¸ c h m ¹ ng ha y p h¶ n ®é ng) c ã t¸ c d ô ng thó c
®È y ho Æ c lµ m c ¶ n tr ë s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a lÞ c h s ö .
- B i Ó u t − î n g v Ò t h ê i g i a n lµ bi Ó u t− î ng v Ò ló c m µ s ù ki Ö n lÞ c h s ö x¶ y r a .
- B i Ó u t − î n g v Ò q u a n h Ö x · h é i c ñ a c o n ng− ê i q ua c ¸ c thê i kú lÞ c h s ö ( tr o ng thê i kú c « ng xP
nguy ª n thuû , c hi Õ m h÷ u n« lÖ ...) .
C¸ c lo ¹ i bi Ó u t− î ng nµ y c ã q ua n hÖ c hÆ t c hÏ v í i nha u tr o ng nhË n thø c hi Ö n thù c lÞ c h s ö xP hé i
lo µ i ng− ê i .
b ) C o n ® − ê n g t ¹ o b i Ó u t − î n g l Þ ch s ö
D o bi Ó u t− î ng v Ò s ù ki Ö n lÞ c h s ö x¶ y r a tr o ng q u¸ khø kh« ng ®− î c x© y d ù ng tr ª n c ¬ s ë hÖ
thè ng tÝ n hi Ö u thø nhÊ t, kh« ng q ua thÞ gi ¸ c c ñ a hä c s i nh, nª n v i Ö c s ö d ô ng c ¸ c lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c
q ua n lµ ®i Ò u q ua n tr ä ng kh« ng thÓ thi Õ u ®− î c tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö . T r − í c hÕ t lµ b¶ n ®å , tr a nh,
¶ nh, c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n m µ n h× nh... §ã lµ nh÷ ng p h− ¬ ng ti Ö n tr ù c q ua n c ô thÓ ho ¸ s ù ki Ö n lÞ c h s ö
x¶ y r a tr o ng q u¸ khø m µ hä c s i nh kh« ng thÓ tr ù c ti Õ p q ua n s ¸ t ®− î c . ë ®© y , v i Ö c s ö d ô ng c ¸ c lo ¹ i
hi Ö n v Ë t lÞ c h s ö , c ¸ c ®å p hô c c hÕ ( s a bµ n, m « h× nh...) c ò ng c ã ý nghÜ a r Ê t lí n kh« ng c hØ t¸ i t¹ o
h× nh ¶ nh q u¸ khø , m µ c ß n g© y ®− î c c ¶ m xó c m ¹ nh m Ï c ho hä c s i nh.
- S ö d ô ng c ¸ c s è li Ö u bi Ó u hi Ö n q ua c ¸ c b¶ ng thè ng kª , s ¬ ®å , ®å thÞ lµ m é t bi Ö n p h¸ p s − p h¹ m
kh« ng c hØ t¹ o ®− î c h× nh ¶ nh tr o ng q u¸ khø m µ c ß n p h¸ t tr i Ó n t− d uy c ho hä c s i nh. Cho ®Õ n na y ,
gi ¸ o v i ª n Ý t c hó ý s ö d ô ng c ¸ c s è li Ö u, tµ i li Ö u thè ng kª tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö . N hi Ò u ng− ê i c hØ
nÆ ng v Ò s ö d ô ng p h− ¬ ng p h¸ p ®Þ nh tÝ nh ( p h© n tÝ c h nª u tÝ nh c hÊ t...) Ý t s ö d ô ng p h− ¬ ng p h¸ p ®Þ nh
l− î ng.
- S ö d ô ng tµ i li Ö u lÞ c h s ö , tµ i li Ö u ®Þ a p h− ¬ ng v µ c ¸ c lo ¹ i tµ i li Ö u tha m kh¶ o kh¸ c lµ bi Ö n p h¸ p
c ã hi Ö u q u¶ tr o ng v i Ö c c ô thÓ ho ¸ s ù ki Ö n ®Ó t¹ o bi Ó u t− î ng lÞ c h s ö .
- S ö d ô ng ti Ó u s ö c ñ a c ¸ c nh© n v Ë t lÞ c h s ö ( c hÝ nh d i Ö n v µ p h¶ n d i Ö n) c ò ng c ã t¸ c d ô ng c ô thÓ
ho ¸ m é t s è s ù ki Ö n lÞ c h s ö . B i Ö n p h¸ p nµ y c ã nhi Ò u c ¸ c h ti Õ n hµ nh. §è i v í i nh÷ ng bµ i m µ ki Õ n
thø c c ¬ b¶ n g¾ n c hÆ t v í i ho ¹ t ®é ng c ñ a m é t nh© n v Ë t lÞ c h s ö th× c ung c Ê p c ho hä c s i nh nh÷ ng nÐ t
ti ª u bi Ó u v Ò ti Ó u s ö c ñ a nh© n v Ë t ®ã ®Ó gi ó p hä c s i nh n¾ m ®− î c s ù ki Ö n c ã li ª n q ua n. Cò ng c ã

15
 tr − ê ng hî p tr × nh bµ y to µ n bé c ué c ®ê i v µ s ù nghi Ö p c ñ a nh© n v Ë t ti ª u bi Ó u c ho lÞ c h s ö m é t thê i kú
nhÊ t ®Þ nh. VÝ d ô : V.I . L ª ni n ®è i v í i C¸ c h m ¹ ng th¸ ng M − ê i N ga ( 1917) , Chñ tÞ c h H å ChÝ M i nh
®è i v í i c ¸ c h m ¹ ng Vi Ö t N a m .
- H × nh t− î ng ho ¸ m é t hi Ö n t− î ng lÞ c h s ö nh» m gi ó p c ho hä c s i nh hi Ó u ®− î c q u¸ tr × nh d i Ô n
bi Õ n, b¶ n c hÊ t c ñ a m é t s ù ki Ö n. VÝ d ô : H å ChÝ M i nh nª u h× nh ¶ nh "c o n ®Ø a ha i v ß i " ®Ó nã i v Ò
q ua n hÖ gi ÷ a c ¸ c h m ¹ ng ë thué c ®Þ a v µ c ¸ c h m ¹ ng v « s ¶ n ë c hÝ nh q uè c .
Vi Ö c t¹ o bi Ó u t− î ng lÞ c h s ö lµ gi a i ®o ¹ n ®Ç u c ñ a s ù nhË n thø c c ñ a hä c s i nh tr o ng hä c tË p lÞ c h
s ö – nhË n thø c c ¶ m tÝ nh, lµ m c ¬ s ë c ho v i Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m .
2 .H ×n h t h µ n h k h ¸ i n iÖ m lÞc h s ö
a ) §Ó n¾ m v ÷ ng nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n c ñ a m « n hä c , hä c s i nh p h¶ i n¾ m v ÷ ng h Ö t h è n g k h ¸ i
n i Ö m k h o a h ä c.
H × nh thµ nh kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö lµ kh© u q ua n tr ä ng nhÊ t tr o ng q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë
tr − ê ng p hæ th« ng. §ã lµ gi a i ®o ¹ n nhË n thø c lý tÝ nh. N hi Ò u gi ¸ o v i ª n c h− a nhË n thø c ®− î c v Þ tr Ý v µ ý
nghÜ a c ñ a v i Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m v µ c ò ng kh« ng c ã kh¶ n¨ ng lµ m tè t c « ng v i Ö c nµ y . §© y lµ m é t
tr o ng nh÷ ng nguy ª n nh© n q ua n tr ä ng lµ m gi ¶ m c hÊ t l− î ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng.
B ë i v × , c ã n¾ m ®− î c kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö , hä c s i nh m í i n¾ m ®− î c nh÷ ng nÐ t ®Æ c tr − ng, b¶ n c hÊ t c ñ a s ù
ki Ö n lÞ c h s ö , m í i nhË n thø c ®− î c nh÷ ng m è i li ª n hÖ , q ua n hÖ c hñ y Õ u c ñ a c ¸ c bi Õ n c è v µ hi Ö n t− î ng
lÞ c h s ö .
T r o ng thù c tÕ d ¹ y - hä c , v i Ö c t¹ o bi Ó u t− î ng v µ h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö ®− î c ti Õ n hµ nh
gÇ n nh− ®å ng thê i , kh« ng t¸ c h r a ®− î c : kh¸ i ni Ö m ®− î c h× nh thµ nh tr ª n c ¬ s ë bi Ó u t− î ng. S o ng
bi Ó u t− î ng v µ kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö lµ ha i p h¹ m tr ï kh¸ c nha u. ý nghÜ a c ñ a v i Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m
®P ®− î c tr × nh bµ y tr o ng c uè n s ¸ c h "P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö " nª u tr ª n. Q u¸ tr × nh h× nh thµ nh
kh¸ i ni Ö m ®− î c xe m lµ q u¸ tr × nh p h¸ t tr i Ó n t− d uy , tõ v i Ö c n¾ m ki Õ n thø c c h− a ®Ç y ®ñ , c h− a hÖ
thè ng ®Õ n n¾ m ki Õ n thø c ®Ç y ®ñ h¬ n, s © u s ¾ c h¬ n. Chó ng ta th− ê ng gÆ p nh÷ ng thi Õ u s ã t kh¸ ti ª u
bi Ó u m µ hä c s i nh th− ê ng m ¾ c p h¶ i khi n¾ m c ¸ c kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö lµ : nhÇ m lÉ n "kh¸ i ni Ö m " v í i
"s ù ki Ö n" c ô thÓ , v í i "thuË t ng÷ ", ®å ng nhÊ t v i Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m v í i "®Þ nh nghÜ a " c hung
c hung ; kh« ng n¾ m ®− î c c ¸ c ®Æ c tr − ng ( d Ê u hi Ö u) tr o ng né i hµ m kh¸ i ni Ö m ; kh« ng p h© n bi Ö t
®− î c c ¸ c ®Æ c tr − ng c hñ y Õ u v µ thø y Õ u, c ¬ b¶ n v µ kh« ng c ¬ b¶ n. V× v Ë y tr ª n c ¬ s ë bi Ó u t− î ng c ã
h× nh ¶ nh, c hÝ nh x¸ c , gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n c ho hä c s i nh h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m v µ n¾ m c ¸ c ®Æ c tr − ng
c ¬ b¶ n tr o ng né i hµ m kh¸ i ni Ö m . §Ó kh¾ c p hô c t× nh tr ¹ ng c hØ nª u nh÷ ng nÐ t r Ê t c hung v Ò kh¸ i
ni Ö m m µ kh« ng t¸ c h bi Ö t nh÷ ng nÐ t r i ª ng c ñ a c ¸ c kh¸ i ni Ö m , c Ç n p h© n lo ¹ i kh¸ i ni Ö m .
T r o ng v i Ö c nghi ª n c ø u v µ gi ¶ ng d ¹ y lÞ c h s ö , c hó ng ta gÆ p nhi Ò u lo ¹ i kh¸ i ni Ö m ; v i Ö c ®å ng
nhÊ t c ¸ c kh¸ i ni Ö m d É n tí i hË u q u¶ kh« ng n¾ m ®− î c né i d ung, tÝ nh c hÊ t, v a i tr ß , ý nghÜ a c ñ a c ¸ c
lo ¹ i kh¸ i ni Ö m . H i Ö n na y c ã nhi Ò u q ua n ni Ö m v Ò p h© n lo ¹ i kh¸ i ni Ö m . Cã c ¸ c h p h© n lo ¹ i kh¸ i ni Ö m
the o né i d ung m µ kh¸ i ni Ö m Ê y p h¶ n ¸ nh nh− : kh¸ i ni Ö m v Ò ki nh tÕ , v Ò c hÝ nh tr Þ , v Ò v ¨ n ho ¸ , v Ò
®Ê u tr a nh gi a i c Ê p ... Cã c ¸ c h p h© n lo ¹ i the o m ø c ®é kh¸ i q u¸ t c ñ a né i d ung kh¸ i ni Ö m : kh¸ i ni Ö m
s ¬ ®¼ ng ( gÇ n v í i bi Ó u t− î ng) , kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö tr õ u t− î ng t− ¬ ng ®è i Ý t p hø c t¹ p , kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö
tr õ u t− î ng m a ng tÝ nh kh¸ i q u¸ t c a o , nh÷ ng kh¸ i ni Ö m c hung. Chó ng t« i q ua n ni Ö m r » ng kh¸ i ni Ö m
lÞ c h s ö lµ s ù p h¶ n ¸ nh ®− î c kh¸ i q u¸ t ho ¸ c ñ a q u¸ tr × nh lÞ c h s ö , nã p h¶ n ¸ nh nh÷ ng m è i li ª n hÖ
kh¸ c h q ua n c ñ a c ¸ c hi Ö n t− î ng nµ y v µ q uy luË t lÞ c h s ö .
K h¸ i ni Ö m lÞ c h s ö ba o gi ê c ò ng ë m ø c ®é tr õ u t− î ng kh¸ c a o , v × nã kh« ng c hØ p h¶ n ¸ nh m é t
s ù ki Ö n r i ª ng lÎ ha y m é t nhã m s ù ki Ö n m µ c ß n p h¶ n ¸ nh nh÷ ng hi Ö n t− î ng p hø c t¹ p ®a d ¹ ng v Ò
m Æ t ki nh tÕ , xP hé i , c hÝ nh tr Þ ... nh÷ ng q ua n hÖ c ñ a c o n ng− ê i v í i thi ª n nhi ª n, c ñ a c o n ng− ê i tr o ng
xP hé i ( la o ®é ng s ¶ n xuÊ t v µ ®Ê u tr a nh gi a i c Ê p ) . Cò ng nh− m ä i kh¸ i ni Ö m kho a hä c kh¸ c , nh÷ ng
kh¸ i ni Ö m d ï ng tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö ( kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö ) c ò ng c ã lo ¹ i p hø c t¹ p v µ ®¬ n gi ¶ n, tuú
the o v i Ö c p h¶ n ¸ nh m é t q u¸ tr × nh ha y m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö . N go µ i r a c ß n c ã c ¸ c kh¸ i ni Ö m c hung,
lµ m c ¬ s ë lý luË n c ho v i Ö c nhË n thø c lÞ c h s ö c ò ng nh− c ¸ c kh¸ i ni Ö m nã i c hung, kh¸ i ni Ö m c ¸ c
m « n kho a hä c c ã li ª n q ua n ®Õ n lÞ c h s ö ®Ò u c ã né i hµ m v µ ngo ¹ i d i ª n c ñ a nã . N é i hµ m c ñ a kh¸ i

16
 ni Ö m lµ tæ ng hî p nh÷ ng nÐ t c hung, nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ñ a s ù ki Ö n lÞ c h s ö ®− î c p h¶ n ¸ nh tr o ng kh¸ i
ni Ö m . Cß n ngo ¹ i d i ª n c ñ a kh¸ i ni Ö m tË p hî p nh÷ ng s ù ki Ö n lÞ c h s ö m µ né i hµ m lµ ®Æ c tr − ng c ñ a
nã ®− î c p h¶ n ¸ nh m é t kh¸ i ni Ö m c hung. VÝ d ô : kh¸ i ni Ö m "c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n" m µ hä c s i nh
th− ê ng gÆ p tr o ng nhi Ò u bµ i lÞ c h s ö , nhÊ t lµ kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö c Ë n ®¹ i , hi Ö n ®¹ i c ã né i hµ m lµ
nh÷ ng nÐ t c hung b¶ n c hÊ t, nh÷ ng ®Æ c tr − ng r i ª ng c ñ a c ué c c ¸ c h m ¹ ng ( d o gi a i c Ê p t− s ¶ n ha y c ¸ c
lù c l− î ng c ã xu h− í ng t− s ¶ n lP nh ®¹ o ) xo ¸ bá ha y h¹ n c hÕ ë m ø c ®é kh¸ c nha u s ù thè ng tr Þ c ñ a
gi a i c Ê p p ho ng ki Õ n, tha y thÕ s ù bã c lé t p ho ng ki Õ n b» ng s ù bã c lé t t− b¶ n, ®Æ t c ¬ s ë v µ t¹ o ®i Ò u
ki Ö n c ho s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a c hñ nghÜ a t− b¶ n. Cß n ngo ¹ i d i ª n c ñ a kh¸ i ni Ö m nµ y lµ nh÷ ng c ué c
c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n d i Ô n r a v í i nhi Ò u h× nh thø c kh¸ c nha u ( c ué c C¸ c h m ¹ ng H µ L a n thÕ kû XVI ,
c ué c C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n A nh thÕ kû XVI I , c hi Õ n tr a nh gi µ nh ®é c lË p c ñ a c ¸ c thué c ®Þ a A nh ë
B ¾ c M ü , c ué c ®Ê u tr a nh thè ng nhÊ t n− í c §ø c v µ I ta li a thÕ kû XI X, c ué c D uy t© n M i nh T r Þ ë
N hË t B ¶ n...) .
S ù p h© n lo ¹ i kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö v µ nhË n thø c v Ò né i hµ m , ngo ¹ i d i ª n c ñ a nã lµ ®i Ò u q ua n tr ä ng
®è i v í i v i Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m - kh© u q ua n tr ä ng bË c nhÊ t c ñ a q u¸ tr × nh d ¹ y hä c L Þ c h s ö . §ã lµ
®i Ò u ki Ö n c ¬ b¶ n ®Ó hi Ó u s © u m é t s ù ki Ö n, p h© n bi Ö t c ¸ c s ù ki Ö n kh¸ c nha u v Ò nguy ª n t¾ c gi ÷ a c ¸ c
s ù ki Ö n c ã né i d ung v µ b¶ n c hÊ t kh¸ c nha u, nh− p h© n bi Ö t "c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n" v í i "c ¸ c h m ¹ ng v «
s ¶ n", "c ¸ c h m ¹ ng" v í i "®¶ o c hÝ nh", "c ¶ i l− ¬ ng"...
b ) V Ò co n ® − ê n g h × n h t h µ n h k h ¸ i n i Ö m l Þ ch s ö
C¸ c c uè n s ¸ c h P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö ®P v i Õ t kh¸ nhi Ò u, kh¸ kü v µ s © u. S o ng v Ê n ®Ò
nµ y c hØ m í i d õ ng l¹ i ë nhË n thø c lý luË n, m µ c h− a thÓ hi Ö n tr o ng thù c ti Ô n gi ¶ ng d ¹ y . H i Ö n na y
kh« ng Ý t gi ¸ o v i ª n L Þ c h s ö kh« ng hÒ q ua n t© m ®Õ n v i Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m m µ c hØ lo tr × nh bµ y
c ¸ c s ù ki Ö n ®Ó hä c s i nh ghi nhí . T r o ng thù c tÕ , gi ¸ o v i ª n ®P gi í i h¹ n v i Ö c hä c tË p c ñ a hä c s i nh ë
m ø c ®é bi Õ t s ù ki Ö n ( nh− ng d o nhi Ò u nguy ª n nh© n m µ hä c s i nh kh« ng bi Õ t ®Ç y ®ñ v µ c ß n s a i
lÖ c h) , c hø c h− a p h¶ i n© ng lª n m ø c hi Ó u lÞ c h s ö . N h− v Ë y lµ kh« ng ®¹ t y ª u c Ç u, m ô c ti ª u c ñ a v i Ö c
hä c tË p lÞ c h s ö . D o ®ã , n¾ m ki Õ n thø c kho a hä c tr − í c hÕ t p h¶ i n¾ m v ÷ ng c ¸ c kh¸ i ni Ö m kho a hä c ,
c Ç n nhË n thø c ®ó ng ý nghÜ a , tÇ m q ua n tr ä ng c ñ a v i Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m v µ c o n ®− ê ng s −
p h¹ m , c ã hi Ö u q u¶ c a o nhÊ t v Ò c « ng v i Ö c nµ y .
T h ø n h Ê t , tr o ng q u¸ tr × nh d ¹ y hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng, hä c s i nh kh« ng c hØ n¾ m m é t
kh¸ i ni Ö m , m µ p h¶ i n¾ m m é t hÖ thè ng kh¸ i ni Ö m gå m nh÷ ng kh¸ i ni Ö m c ã q ua n hÖ v í i nha u v µ c ã
m é t kh¸ i ni Ö m tr ung t© m . VÝ d ô : khi hä c v Ò L Þ c h s ö thÕ gi í i c æ ®¹ i v í i s ù r a ®ê i c ñ a gi a i c Ê p v µ
nhµ n− í c , hä c s i nh c Ç n n¾ m ®− î c hÖ thè ng kh¸ i ni Ö m "ki nh tÕ ", "gi a i c Ê p ", "nhµ n− í c ", tr o ng ®ã
kh¸ i ni Ö m "gi a i c Ê p " gi ÷ v Þ tr Ý tr ung t© m .
T h ø h a i , v i Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m p h¶ i ti Õ n hµ nh tr ª n c ¬ s ë c ñ a v i Ö c t¹ o bi Ó u t− î ng v µ b¾ t
®Ç u b» ng v i Ö c nª u r â né i d ung nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ¬ b¶ n c ñ a kh¸ i ni Ö m . §© y lµ c « ng v i Ö c ®Ç u ti ª n
s o ng r Ê t q ua n tr ä ng v × nã gi ó p c ho hä c s i nh n¾ m ®− î c b¶ n c hÊ t c ñ a s ù ki Ö n lÞ c h s ö . VÝ d ô : ®è i v í i
kh¸ i ni Ö m "n« lÖ ", "n« ng n« ", "n« ng d © n", "c « ng nh© n", hä c s i nh kh« ng nª n d õ ng l¹ i ë hi Ó u bi Õ t
r » ng ®ã lµ nh÷ ng ng− ê i la o ®é ng bÞ ¸ p bø c . T r ª n c ¬ s ë nh÷ ng tµ i li Ö u lÞ c h s ö c ô thÓ , gi ¸ o v i ª n
h− í ng d É n c ¸ c e m nª u ®− î c nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ¬ b¶ n ®Ó p h© n bi Ö t c ¸ c tÇ ng lí p , gi a i c Ê p nµ y . N h−
v Ë y , c ¸ c e m m í i p h© n bi Ö t ®− î c nhi Ö m v ô lÞ c h s ö , y ª u c Ç u c ñ a thê i ®¹ i ®è i v í i nh÷ ng ng− ê i nµ y .
K hi nª u c ¸ c ®Æ c tr − ng c ñ a nh÷ ng kh¸ i ni Ö m nµ y , c hó ng ta s Ï gi ó p c ho hä c s i nh n¾ m ®− î c nh÷ ng
c ¸ i c hung, c ¸ i r i ª ng v µ ®Æ c thï tr o ng m ç i kh¸ i ni Ö m . N h− tr o ng c ¸ c kh¸ i ni Ö m tr ª n c ã m é t ®i Ó m c hung –
n« lÖ , n« ng n« , n« ng d © n, c « ng nh© n ®Ò u lµ ng− ê i la o ®é ng bÞ ¸ p bø c , s o ng m ç i tÇ ng lí p , gi a i c Ê p c ã
m é t v Þ tr Ý kh¸ c nha u tr o ng lÞ c h s ö ( "n« lÖ " ë thê i kú c hi Õ m h÷ u n« lÖ , ho µ n to µ n lÖ thué c v µ o "c hñ n« ",
"c « ng nh© n" ë thê i kú t− b¶ n c hñ nghÜ a ®− î c "tù d o " b¸ n s ø c la o ®é ng, bÞ bã c lé t b» ng " gi ¸ tr Þ thÆ ng d −
"...) .
T h ø b a , kh¸ i ni Ö m ®− î c d i Ô n ®¹ t b» ng m é t thuË t ng÷ . §Ó n¾ m ®− î c kh¸ i ni Ö m c Ç n p h¶ i hi Ó u
thuË t ng÷ d i Ô n ®¹ t né i d ung ®ã . Cã khi thuË t ng÷ d i Ô n ®¹ t ®− î c nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ñ a kh¸ i ni Ö m ,
nÕ u s ù v Ë t ®− î c p h¶ n ¸ nh lµ ®¬ n nhÊ t, kh¸ i ni Ö m "tr è ng ®å ng" nã i lª n nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ñ a tr è ng

17
 ®å ng. Cã khi m é t thuË t ng÷ d i Ô n ®¹ t m é t kh¸ i ni Ö m c ã né i d ung p hø c t¹ p , q ua c ¸ c thê i kú lÞ c h s ö
kh¸ c nha u th× v i Ö c n¾ m né i d ung c ñ a nã kh« ng ®¬ n gi ¶ n, nh− "nhµ n− í c c æ ®¹ i ", c hØ m é t bé m ¸ y ,
tæ c hø c c hÝ nh tr Þ ë thê i kú c hi Õ m h÷ u n« lÖ . S a u khi hä c p hÇ n L Þ c h s ö thÕ gi í i c æ ®¹ i , hä c s i nh m í i
hi Ó u ®− î c s © u s ¾ c kh¸ i ni Ö m nµ y , nã c ß n ®− î c tr ë l¹ i nhi Ò u lÇ n ®Ó s o s ¸ nh v í i c ¸ c kh¸ i ni Ö m "nhµ
n− í c p ho ng ki Õ n", "nhµ n− í c t− s ¶ n", "nhµ n− í c v « s ¶ n".
T h ø t − , hä c s i nh n¾ m ®− î c kh¸ i ni Ö m m é t c ¸ c h d Ô d µ ng h¬ n nÕ u nh− c ¸ c e m s ö d ô ng c ¸ c
p h− ¬ ng ti Ö n tr ù c q ua n. V× thÕ v i Ö c s ö d ô ng ®å d ï ng tr ù c q ua n lµ ®i Ò u ki Ö n r Ê t q ua n tr ä ng. VÝ d ô :
tr o ng khi hä c L Þ c h s ö thÕ gi í i tr ung ®¹ i v µ c Ë n ®¹ i , hä c s i nh gÆ p kh¸ i ni Ö m "c « ng tr − ê ng thñ
c « ng". G i ¸ o v i ª n c ã thÓ c ho c ¸ c e m xe m bø c tr a nh ha y m i nh ho ¹ v Ò c ¶ nh la o ®é ng tr o ng m é t c « ng
tr − ê ng thñ c « ng v µ c ¸ c e m s Ï nhË n thø c ®− î c r » ng ®Æ c tr − ng c ñ a c « ng tr − ê ng thñ c « ng lµ c ã p h© n
c « ng la o ®é ng, s o ng la o ®é ng b» ng ta y v É n gi ÷ v Þ tr Ý q ua n tr ä ng. K hi h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m "c ¸ c h
m ¹ ng c « ng nghi Ö p ", gi ¸ o v i ª n c Ç n lµ m c ho hä c s i nh thÊ y r â ha i hÖ q u¶ ( ha i m Æ t) c ñ a c ¸ c h m ¹ ng
c « ng nghi Ö p : s ù p h¸ t m i nh m ¸ y m ã c , thó c ®È y kü thuË t, s ¶ n xuÊ t p h¸ t tr i Ó n v µ v i Ö c p h© n c hi a
thµ nh ha i gi a i c Ê p c ¬ b¶ n c ñ a xP hé i t− b¶ n c hñ nghÜ a . §Ó ®¹ t ®− î c y ª u c Ç u nµ y , gi ¸ o v i ª n s ö d ô ng
s ¬ ®å s a u ®© y :

C¸ c h m ¹ ng c « ng nghi Ö p

VÒ m Æ t kü thuË t VÒ q ua n hÖ xP hé i

M ¸ y m ã c §é ng c ¬

T − s ¶ n
K ha i th¸ c tha n, luy Ö n ki m
V« s ¶ n
T r ª n c ¬ s ë s ö d ô ng tr a nh, ¶ nh, s ¬ ®å ... ®Ó hä c s i nh n¾ m ®− î c né i d ung c ¸ c ®Æ c tr − ng c ñ a kh¸ i
ni Ö m , gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n hä c s i nh lµ m b¶ ng s ¬ kÕ t nh÷ ng v Ê n ®Ò ®− î c tr × nh bµ y tr o ng c ¸ c ®å
d ï ng tr ù c q ua n. VÝ d ô , v Ò kh¸ i ni Ö m "c « ng tr − ê ng thñ c « ng" nª u tr ª n, gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n hä c
s i nh lË p b¶ ng tæ ng kÕ t s a u ®© y :
S o s ¸ nh x− ë ng thñ c « ng v µ c « ng tr − ê ng thñ c « ng ë thÕ kû XVI
VÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra X −ë ng th ñ c« ng C « ng tr−ê ng th ñ c« ng
1. So s¸nh quy m« s¶n xuÊt Q uy m« nhá Q uy m« l í n, c ã k hi g å m 2 -3 c ¬ së s¶n
xuÊt
2 . V i Ö c l a o ® é ng v µ qu¶n l ý N g − ê i c hñ v õ a tr ù c ti Õ p l a o N g − ê i c hñ k h«ng l a o ® é ng mµ c hØ g i ¸m
s¶n xuÊt ® é ng v õ a qu¶n l ý s¶n xuÊt s¸t c «ng v i Ö c c ñ a ng − ê i l µ m thuª
3 . P h− ¬ ng thø c s¶n xuÊt L a o® é ng b » ng ta y L a o ® é ng b » ng ta y l µ c hñ yÕ u
4 . Q ua n hÖ tr ong l a o ® é ng N h÷ ng ng − ê i thî ( thî c ¶, thî M ä i c «ng v i Ö c s¶n xuÊt ® − î c c hi a c ho
s¶n xuÊt p hô ) l a o ® é ng , ng − ê i hä c v i Ö c tõ ng nhã m ng − ê i : c huyª n l a o ® é ng ,
p h© n c «ng l a o ® é ng
5 . N g − ê i l a o ® é ng C hñ v µ tÊt c ¶ nh÷ ng ng − ê i thî C hØ c ã ng − ê i l µ m thuª mí i l a o ® é ng
tr ong x− ë ng thñ c «ng
6 . T ª n g ä i c ¸c c ¬ së s¶n xuÊt X − ë ng thñ c «ng thê i tr ung ® ¹ i C «ng tr − ê ng thñ c «ng
Vi Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m nh− v Ë y p h¶ i ti Õ n hµ nh tr ª n c ¬ s ë tÝ c h luü m é t s è ki Õ n thø c lÞ c h s ö
c Ç n thi Õ t, nhÊ t lµ ®è i v í i nh÷ ng kh¸ i ni Ö m c hung, th− ê ng gÆ p tr o ng c ¶ kho ¸ tr × nh, nh− kh¸ i ni Ö m

18
 "c ¸ c h m ¹ ng", "v ¨ n ho ¸ ", "t« n gi ¸ o ", "c hñ nghÜ a t− b¶ n", "c hñ nghÜ a ®Õ q uè c ",... VÝ d ô : v i Ö c h× nh
thµ nh kh¸ i ni Ö m "c hñ nghÜ a t− b¶ n" ®− î c ti Õ n hµ nh nh− s a u :
M é t tr o ng nh÷ ng nhi Ö m v ô tr ä ng t© m c ñ a v i Ö c hä c tË p kho ¸ tr × nh L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i lµ h× nh
thµ nh kh¸ i ni Ö m v Ò "c hñ nghÜ a t− b¶ n". B ë i v × , c ã n¾ m ®− î c kh¸ i ni Ö m nµ y m í i hi Ó u ®− î c L Þ c h s ö thÕ
gi í i thê i kú c Ë n ®¹ i v µ thê i kú ti Õ p the o c ñ a L Þ c h s ö thÕ gi í i v µ L Þ c h s ö d © n té c tõ nö a s a u thÕ kû XI X.
T r − í c hÕ t v Ò kh¸ i ni Ö m "p h− ¬ ng thø c s ¶ n xuÊ t" ( s ù thè ng nhÊ t tr o ng m é t thê i gi a n nhÊ t ®Þ nh
c ñ a lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t v µ q ua n hÖ s ¶ n xuÊ t) ë m é t m ø c ®é nhÊ t ®Þ nh, hä c s i nh ®P n¾ m ®− î c khi
hä c L Þ c h s ö thÕ gi í i c æ ®¹ i v µ tr ung ®¹ i , nhÊ t lµ khi hä c v Ò c « ng tr − ê ng thñ c « ng, v Ò s ù bã c lé t c ñ a
c hñ c « ng tr − ê ng thñ c « ng ®è i v í i ng− ê i la o ®é ng lµ m thuª ( c h− a p h¶ i lµ t− s ¶ n v µ v « s ¶ n) .
T r o ng c ¸ c bµ i "C¸ c h m ¹ ng H µ L a n thÕ kû XVI ", "C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n A nh ë thÕ kû XVI I ", v µ
"C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n P h¸ p thÕ kû XVI I I ", tÝ nh c hÊ t t− b¶ n c hñ nghÜ a c ñ a c ¸ c c « ng tr − ê ng thñ c « ng
®P ®− î c tr × nh bµ y ®Ç y ®ñ , c hi ti Õ t v µ hä c s i nh d Ç n d Ç n thÊ y r â tÝ nh h¬ n h¼ n c ñ a s ¶ n xuÊ t t− b¶ n
c hñ nghÜ a s o v í i s ¶ n xuÊ t p ho ng ki Õ n, c ò ng nh− m © u thuÉ n ngµ y c µ ng ga y g¾ t gi ÷ a lù c l− î ng s ¶ n
xuÊ t t− b¶ n c hñ nghÜ a v í i q ua n hÖ s ¶ n xuÊ t p ho ng ki Õ n lç i thê i . N h÷ ng s ù ki Ö n c ô thÓ v Ò s ù x© m
nhË p c ñ a c hñ nghÜ a t− b¶ n v µ o n« ng th« n A nh tr o ng nh÷ ng thË p kû ®Ç u thÕ kû XVI I lµ m c ho hä c
s i nh hi Ó u r â nguy ª n nh© n v µ ti Ò n ®Ò c ñ a C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n A nh. C¸ c c ué c c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n bï ng
næ ti Õ p the o ë M ü , P h¸ p , §ø c , I ta li a , N hË t... d − í i nhi Ò u h× nh thø c kh¸ c nha u c µ ng gi ó p hä c s i nh ®i
s © u h¬ n v µ o nguy ª n nh© n bï ng næ c ñ a c ué c c ¸ c h m ¹ ng nµ y .
K h¸ i ni Ö m "c hñ nghÜ a t− b¶ n" ti Õ p tô c ®− î c m ë r é ng né i d ung khi hä c s i nh t× m hi Ó u v Ò c hÕ
®é xP hé i , c hÝ nh tr Þ , s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a c ¸ c n− í c s a u khi c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n ho µ n thµ nh, c hÕ ®é t−
b¶ n ®− î c x¸ c lË p , tha y c ho s ù thè ng tr Þ c ñ a c hÕ ®é p ho ng ki Õ n. ë ®© y , gi ¸ o v i ª n m i ª u t¶ v µ p h© n
tÝ c h p h− ¬ ng thø c s ¶ n xuÊ t t− b¶ n c hñ nghÜ a ®− î c thù c hi Ö n tr ª n c ¬ s ë la o ®é ng lµ m thuª . T õ ®ã ,
c ¸ c e m hi Ó u r â s ù xuÊ t hi Ö n ha i gi a i c Ê p c ¬ b¶ n lµ t− s ¶ n v µ v « s ¶ n. N h¾ c l¹ i nh÷ ng ki Õ n thø c ®P
hä c , gi ¸ o v i ª n gi ó p hä c s i nh p h© n bi Ö t t× nh tr ¹ ng ®ê i s è ng v µ v Þ tr Ý c ñ a n« lÖ , n« ng n« , c « ng
nh© n... tr o ng lÞ c h s ö .
K h¸ i ni Ö m "c hñ nghÜ a t− b¶ n" ®− î c kha i th¸ c ë khÝ a c ¹ nh v Ò q ua n hÖ gi ÷ a gi a i c Ê p t− s ¶ n
thè ng tr Þ v í i gi a i c Ê p v « s ¶ n v µ c ¸ c tÇ ng lí p nh© n d © n la o ®é ng kh¸ c , ®Ó hä c s i nh thÊ y r â m © u
thuÉ n gi ÷ a gi a i c Ê p v « s ¶ n v µ nh© n d © n la o ®é ng v í i gi a i c Ê p t− s ¶ n ngµ y c µ ng s © u s ¾ c , d É n tí i
nh÷ ng c ué c ®Ê u tr a nh m ¹ nh m Ï ga y g¾ t. S ù p h¸ t tr i Ó n tÊ t y Õ u c ñ a lÞ c h s ö , m µ c ué c ®Ê u tr a nh gi a i
c Ê p gi ÷ a t− s ¶ n v µ v « s ¶ n lµ ®é ng lù c , d É n tí i th¾ ng lî i c ñ a c ¸ c h m ¹ ng xP hé i c hñ nghÜ a . K Õ t q u¶
lµ c hñ nghÜ a xP hé i nhÊ t ®Þ nh s Ï th¾ ng lî i c ò ng nh− s ù s ô p ®æ kh« ng tr ¸ nh khá i c ñ a c hñ nghÜ a t−
b¶ n.
N h− v Ë y , s ù h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m "c hñ nghÜ a t− b¶ n" ®− î c ti Õ n hµ nh tr o ng m é t q u¸ tr × nh hä c
tË p d µ i , tr ¶ i q ua c ¸ c kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö c Ë n ®¹ i , hi Ö n ®¹ i thÕ gi í i v µ Vi Ö t N a m , tr ª n c ¬ s ë c ¸ c tµ i
li Ö u - s ù ki Ö n lÞ c h s ö p ho ng p hó v µ s ù kh¸ i q u¸ t - lý luË n ®− î c n© ng c a o d Ç n.
Cuè i c ï ng, v i Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m p h¶ i d É n tí i v i Ö c s ö d ô ng nh÷ ng kh¸ i ni Ö m ®P hä c
®Ó ti Õ p thu ki Õ n thø c m í i v µ o ®ê i s è ng. VÝ d ô : khi ®P n¾ m kh¸ i ni Ö m "c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n", hä c
s i nh s Ï c ã c ¬ s ë lý luË n ®Ó ®¸ nh gi ¸ , nhË n ®Þ nh nh÷ ng s ù ki Ö n, nh− c ué c C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n P h¸ p
thÕ kû XVI I I , c ué c Chi Õ n tr a nh gi µ nh ®é c lË p c ñ a c ¸ c thué c ®Þ a A nh ë B ¾ c M ü , ha y nh÷ ng s ù ki Ö n
x¶ y r a ë thê i hi Ö n ®¹ i . N ¾ m v ÷ ng c ¸ c kh¸ i ni Ö m "c hi Õ n tr a nh c hÝ nh nghÜ a " v µ "c hi Õ n tr a nh p hi
nghÜ a ", hä c s i nh c ã nhË n thø c ®ó ng v Ò nh÷ ng c ué c c hi Õ n tr a nh ®P x¶ y r a tr o ng lÞ c h s ö , c ò ng nh−
c ¸ c c ué c c hi Õ n tr a nh ®a ng d i Ô n r a tr ª n thÕ gi í i ngµ y na y . T õ v i Ö c nhË n thø c ®ó ng m µ hä c s i nh c ã
th¸ i ®é v µ hµ nh ®é ng ®ó ng.
3 .V iÖ c n ª u q u y lu Ë t v µ b µ i h ä c lÞc h s ö t r o n g q u ¸ t r ×n h d ¹ y -h ä c L Þc h s ö
T r ª n c ¬ s ë t¹ o bi Ó u t− î ng ®Ó h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m , hä c s i nh ®P c ã s ù kh¸ i q u¸ t - lý luË n, s o ng
c h− a p h¶ i ®P d õ ng l¹ i ë ®© y , m µ p h¶ i ti Õ n ®Õ n n¾ m q uy luË t v µ r ó t r a bµ i hä c lÞ c h s ö . N h− ®P tr × nh
bµ y , nghi ª n c ø u kho a hä c c ò ng nh− hä c tË p lÞ c h s ö p h¶ i ®¹ t ®Õ n tr × nh ®é n¾ m q uy luË t ( tuú the o y ª u
c Ç u v µ tr × nh ®é ) , v µ ý nghÜ a thù c ti Ô n c ñ a v i Ö c hä c lÞ c h s ö lµ bi Õ t v Ë n d ô ng nh÷ ng bµ i hä c c ñ a q u¸

19
 khø c ué c s è ng hi Ö n t¹ i . C« ng v i Ö c nµ y c ò ng lµ m é t p hÇ n q ua n tr ä ng c ñ a v i Ö c p h¸ t tr i Ó n t− d uy v µ
n¨ ng lù c thù c hµ nh c ñ a hä c s i nh.
Co n ®− ê ng v µ nh÷ ng bi Ö n p h¸ p s − p h¹ m ®Ó r ó t r a q uy luË t v µ bµ i hä c lÞ c h s ö tr o ng d ¹ y - hä c
L Þ c h s ö r Ê t ®a d ¹ ng, nh− ng nÕ u r ¬ i v µ o c « ng thø c , gi ¸ o ®i Ò u s Ï lµ m gi ¶ m t¸ c d ô ng c ñ a v i Ö c gi ¸ o
d − ì ng v µ gi ¸ o d ô c . T r ª n c ¬ s ë nh÷ ng s ù ki Ö n lÞ c h s ö c ô thÓ , nh÷ ng bi Ó u t− î ng v µ kh¸ i ni Ö m ®P thu
nhË n ®− î c , gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n hä c s i nh thÊ y ®− î c b¶ n c hÊ t, nh÷ ng m è i li ª n hÖ c ¬ b¶ n, th− ê ng
lÆ p l¹ i gi ÷ a c ¸ c s ù ki Ö n v µ r ó t r a q uy luË t ( tuú tr × nh ®é hä c s i nh c ¸ c lí p , tÝ nh c hÊ t c ñ a q uy luË t m µ
c ã thÓ nª u lª n q uy luË t, ho Æ c c hØ c ho c ¸ c e m nh÷ ng v Ê n ®Ò c ¬ b¶ n) . VÝ d ô , q ua nhi Ò u bµ i hä c v Ò
t× nh h× nh c ¸ c n− í c tr − í c khi næ r a c ué c c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n, gi ¸ o v i ª n c ho hä c s i nh thÊ y m © u thuÉ n
gi ÷ a lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t m í i v í i q ua n hÖ s ¶ n xuÊ t c ò , lç i thê i lµ nguy ª n nh© n d É n ®Õ n c ¸ c h m ¹ ng.
N é i d ung c ñ a v Ê n ®Ò ngµ y m é t thÓ hi Ö n c ô thÓ v µ s © u s ¾ c q ua c ¸ c bµ i hä c v µ c uè i c ï ng c ã thÓ nª u
tæ ng q u¸ t q uy luË t v Ò tÝ nh tÊ t y Õ u gi ÷ a lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t v µ q ua n hÖ s ¶ n xuÊ t ( q ua n hÖ s ¶ n xuÊ t
p h¶ i p hï hî p v í i tÝ nh c hÊ t v µ tr × nh ®é c ñ a lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t) . T uú tr × nh ®é c ñ a hä c s i nh m µ c ã
thÓ nª u q uy luË t nµ y , s o ng né i d ung c ¬ b¶ n c ñ a nã p h¶ i ®− î c thÓ hi Ö n v µ q u¸ n tr i Ö t ( m é t c ¸ c h
thÝ c h hî p ) tr o ng né i d ung c ¸ c bµ i hä c lÞ c h s ö nã i c hung, v Ò c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n nã i r i ª ng.
Vi Ö c r ó t r a bµ i hä c ki nh nghi Ö m c ho c ué c s è ng ®− î c ti Õ n hµ nh th« ng q ua v i Ö c s o s ¸ nh, ®è i
c hi Õ u. C« ng v i Ö c nµ y tr − í c hÕ t p h¶ i ®¸ p ø ng nh÷ ng nguy ª n t¾ c c ¬ b¶ n c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p luË n s ö
hä c , thù c ti Ô n lÞ c h s ö v µ nh» m v µ o y ª u c Ç u c ñ a hi Ö n t¹ i . D o ®ã , gi ¸ o v i ª n c Ç n l− u ý hä c s i nh kh« ng
c hØ n¾ m v ÷ ng ki Õ n thø c lÞ c h s ö q u¸ khø m µ c ß n hi Ó u bi Õ t s © u s ¾ c v Ò t× nh h× nh c hÝ nh tr Þ - xP hé i
ngµ y na y , ®Ó c ho s ù s o s ¸ nh ®è i c hi Õ u kh« ng r ¬ i v µ o c « ng thø c . VÒ m Æ t s − p h¹ m , p h¶ i c hó ý ®Õ n
®Æ c ®i Ó m lø a tuæ i , t© m lý , tr × nh ®é hä c s i nh.
Cã nhi Ò u bi Ö n p h¸ p ti Õ n hµ nh s o s ¸ nh, ®è i c hi Õ u, li ª n hÖ tµ i li Ö u lÞ c h s ö v í i hi Ö n t¹ i .
- R ó t r a bµ i hä c ki nh nghi Ö m lÞ c h s ö c ho hi Ö n t¹ i khi hä c c ¸ c s ù ki Ö n q u¸ khø ( r ó t r a bµ i hä c
tõ C« ng xP P a r i c ho c ¸ c h m ¹ ng Vi Ö t N a m ) .
- N ª u tr i Ó n v ä ng c ñ a m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö ®a ng hä c tr o ng q u¸ tr × nh p h¸ t tr i Ó n c ñ a nã , q ua hä c
tË p L Þ c h s ö c ¸ c h m ¹ ng Vi Ö t N a m tr o ng nh÷ ng n¨ m 1930 -194 5 ; nª u s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a p ho ng tr µ o
gi ¶ i p hã ng d © n té c v í i c ¸ c c a o tr µ o 1930 -1931, 1936 -1939, 1939-194 5 v µ th¾ ng lî i c ñ a C¸ c h
m ¹ ng th¸ ng T ¸ m 194 5 .
- S o s ¸ nh nh÷ ng hi Ö n t− î ng xP hé i c ï ng lo ¹ i , nh÷ ng hi Ö n t− î ng c ï ng c ã nguå n gè c v µ ®a ng
p h¸ t tr i Ó n tr o ng hi Ö n t¹ i ®Ó hi Ó u r â b¶ n c hÊ t c ñ a nã ( khi hä c v Ò c hñ nghÜ a ®Õ q uè c nh÷ ng n¨ m c uè i
thÕ kû XI X - ®Ç u thÕ kû XX, s o s ¸ nh nã v í i gi a i ®o ¹ n c hñ nghÜ a t− b¶ n tù d o v µ c hñ nghÜ a t− b¶ n
hi Ö n ®¹ i ®Ó thÊ y r » ng : d ï c ã nh÷ ng ®Æ c ®i Ó m kh¸ c nha u tr o ng m ç i gi a i ®o ¹ n p h¸ t tr i Ó n c ñ a c hñ
nghÜ a t− b¶ n, nh− ng v Ò b¶ n c hÊ t lµ kh« ng hÒ tha y ®æ i ) .
- S o s ¸ nh, ®è i c hi Õ u nh÷ ng s ù ki Ö n q u¸ khø v µ hi Ö n t¹ i ®Ó hi Ó u r â h¬ n nh÷ ng s ù ki Ö n Ê y . L i ª n
hÖ c « ng c ué c x© y d ù ng ki nh tÕ , v ¨ n hã a c ñ a d © n té c tr o ng nh÷ ng thê i kú tr − í c ®Ó hi Ó u r â nhi Ö m
v ô c ñ a c hó ng ta ngµ y na y tr o ng v i Ö c kÕ thõ a , b¶ o v Ö , p h¸ t tr i Ó n nh÷ ng d i s ¶ n v ¨ n ho ¸ c ñ a d © n té c
tr o ng c « ng c ué c x© y d ù ng ®Ê t n− í c ngµ y na y .
- S o s ¸ nh, ®è i c hi Õ u ha i s ù ki Ö n tr ¸ i ng− î c nha u ®Ó nª u b¶ n c hÊ t c ñ a m ç i s ù ki Ö n ( t× m hi Ó u
c ¸ c bª n tha m c hi Õ n tr o ng c ué c Chi Õ n tr a nh thÕ gi í i thø nhÊ t, Chi Õ n tr a nh thÕ gi í i thø ha i ... ®Ó
x¸ c ®Þ nh tÝ nh c hÊ t c hÝ nh nghÜ a ho Æ c p hi nghÜ a c ñ a m ç i bª n) .
- N hÊ n m ¹ nh nh÷ ng v Ê n ®Ò q u¸ khø v É n c ã ý nghÜ a ®è i v í i thê i ®¹ i hi Ö n na y ( t− t− ë ng H å ChÝ
M i nh v Ò ®é c lË p d © n té c , v Ò xP hé i h¹ nh p hó c , Ê m no , v ¨ n m i nh ti Õ n bé ...) .
Vi Ö c s o s ¸ nh, li ª n hÖ , ®è i c hi Õ u gi ÷ a lÞ c h s ö q u¸ khø v í i hi Ö n t¹ i p h¶ i s ¸ t, ®ó ng ( tµ i li Ö u q u¸
khø v µ t× nh h× nh hi Ö n na y ) , thi Õ t thù c ( r ó t r a bµ i hä c c ã Ý c h) .
*
* *
H × nh thµ nh tr i thø c lÞ c h s ö c ho hä c s i nh lµ c « ng v i Ö c q ua n tr ä ng c ñ a nhË n thø c ( hä c tË p ) lÞ c h
s ö the o ®ó ng né i d ung, ®Æ c tr − ng, c hø c n¨ ng, nhi Ö m v ô c ñ a m « n hä c ë tr − ê ng p hæ th« ng. N ã ®− î c

20
thù c hi Ö n tr o ng q u¸ tr × nh d ¹ y hä c lÞ c h s ö , q ua c ¸ c kh© u : c ung c Ê p s ù ki Ö n c ¬ b¶ n, c hÝ nh x¸ c , t¹ o
bi Ó u t− î ng c ã h× nh ¶ nh, h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m v Ò nh© n v Ë t lÞ c h s ö , nª u q uy luË t, r ó t r a bµ i hä c ki nh
nghi Ö m , v Ë n d ô ng ki Õ n thø c ®P hä c v µ o v i Ö c ti Õ p thu ki Õ n thø c m í i , thù c tÕ c ué c s è ng.

C©u hái h−íng dÉn häc tËp

1. T hÕ nµ o lµ tr i thø c lÞ c h s ö ?V× s a o c Ç n n¾ m ki Õ n thø c c ¬ b¶ n tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö ?
2. D o nh÷ ng ®Æ c ®i Ó m c ñ a nhË n thø c lÞ c h s ö m µ v i Ö c d ¹ y - hä c L Þ c h s ö p h¶ i c hó ý
nh÷ ng v Ê n ®Ò g× v Ò p h− ¬ ng p h¸ p ?
3. B i Ó u t− î ng lÞ c h s ö c ã nh÷ ng lo ¹ i nµ o ? ( L Ê y v Ý d ô tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a L Þ c h s ö
p hæ th« ng tr ung hä c v µ tr ung hä c c huy ª n ba n) .
4 . Chä n m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a v µ nã i r â c ¸ c h ti Õ n hµ nh t¹ o bi Ó u
t− î ng v Ò s ù ki Ö n ®ã .
5 . ý nghÜ a , tÇ m q ua n tr ä ng c ñ a v i Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m .
6 . N ª u c ô thÓ c ¸ c lo ¹ i kh¸ i ni Ö m th− ê ng gÆ p tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë bË c p hæ th« ng
tr ung hä c .
7. Chä n m é t kh¸ i ni Ö m v µ nã i r â c ¸ c h h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m Ê y .
8. T r × nh bµ y c ¸ c bi Ö n p h¸ p nª u q uy luË t, r ó t r a bµ i hä c ki nh nghi Ö m q ua m é t bµ i c ô
thÓ ( tù c hä n) .
9. X¸ c ®Þ nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n ë m é t bµ i c ô thÓ : nª u ki Õ n thø c nµ o lµ ki Õ n thø c c ¬
b¶ n, v × s a o ®ã lµ ki Õ n thø c c ¬ b¶ n, né i d ung v µ c o n ®− ê ng h× nh thµ nh ki Õ n thø c Ê y ?

T µ i l iÖ u tha m k h¶ o
1. P ha n N gä c L i ª n v µ T r Ç n V¨ n T r Þ ,... P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö , N XB G i ¸ o d ô c ,
H ., 1992.
2. P ha n N gä c L i ª n, C h ñ t Þ ch H å C h Ý M i n h v í i c« n g t ¸ c S ö h ä c, N XB G i ¸ o d ô c , H .,
1985 .
3. P ha n N gä c L i ª n, N guy Ô n T hÞ C« i , M Ê y v Ê n ® Ò t r o n g d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö h i Ö n n a y ,
T ¹ p c hÝ N ghi ª n c ø u L Þ c h s ö , s è 4 -1991.
4 . P ha n N gä c L i ª n ( Chñ bi ª n) , T r Þ nh §× nh T ï ng, N guy Ô n T hÞ C« ,: P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y
h ä c L Þ ch s ö , tË p I , s ®d .

21
 Ch−¬ng IV

V iÖ c g i ¸ o d ô c c h o h ä c s in h
q u a d ¹ y h ä c L Þ c h s ö

B Ê t c ø nÒ n gi ¸ o d ô c c ñ a m é t n− í c nµ o , ë thê i ®¹ i nµ o ( tr o ng xP hé i p h© n c hi a gi a i c Ê p )
®Ò u nh» m m ô c ®Ý c h lµ ®µ o t¹ o m é t thÕ hÖ tr Î c ho m × nh. M « n L Þ c h s ö c ã v a i tr ß q ua n tr ä ng
tr o ng v i Ö c gi ¸ o d ô c hä c s i nh, s o ng c Ç n p h¶ i nhË n thø c ®ó ng v µ c ã bi Ö n p h¸ p ti Õ n hµ nh c ã hi Ö u
q u¶ , tr ¸ nh c « ng thø c , gi ¸ o ®i Ò u.
I - N hËn thø c v Ò −u thÕ v µ q ua n ® iÓ m gi¸ o dô c häc s inh q ua d¹ y -
häc L Þ ch s ö
§¶ ng Cé ng s ¶ n Vi Ö t N a m , Chñ tÞ c h H å ChÝ M i nh ®Æ c bi Ö t c o i tr ä ng v i Ö c "bå i d − ì ng thÕ hÖ
c ¸ c h m ¹ ng c ho ®ê i s a u"(1). §¹ i hé i §¶ ng to µ n q uè c lÇ n thø VI I ( 1991) ®P x¸ c ®Þ nh m ô c ti ª u gi ¸ o
d ô c v µ ®µ o t¹ o , nh» m "n© ng c a o d © n tr Ý , ®µ o t¹ o nh© n lù c , bå i d − ì ng nh© n tµ i , h× nh thµ nh ®é i ngò
la o ®é ng c ã tr i thø c v µ c ã ta y nghÒ , c ã n¨ ng lù c thù c hµ nh, tù c hñ , n¨ ng ®é ng v µ s ¸ ng t¹ o , c ã ®¹ o
®ø c c ¸ c h m ¹ ng, ti nh thÇ n y ª u n− í c , y ª u c hñ nghÜ a xP hé i "(2 ). §¹ i hé i VI I I ( 1996 ) kh¼ ng ®Þ nh
"G i ¸ o d ô c lµ q uè c s ¸ c h hµ ng ®Ç u". §¹ i hé i I X ( 20 0 1) ®P x¸ c ®Þ nh "G i ¸ o d ô c lµ m é t tr o ng nh÷ ng
®é ng lù c q ua n tr ä ng thó c ®È y s ù nghi Ö p c « ng nghi Ö p ho ¸ , hi Ö n ®¹ i ho ¸ , lµ ®i Ò u ki Ö n ®Ó p h¸ t huy
nguå n lù c c o n ng− ê i ...".
N hµ tr − ê ng p hæ th« ng c hÞ u tr ¸ c h nhi Ö m q ua n tr ä ng c ï ng v í i xP hé i ho µ n thµ nh tè t nhi Ö m v ô
gi ¸ o d ô c thÕ hÖ tr Î tr o ng t× nh h× nh v µ nhi Ö m v ô hi Ö n na y c ñ a c ¸ c h m ¹ ng, nh» m kÕ tô c v µ p h¸ t tr i Ó n
s ù nghi Ö p c ¸ c h m ¹ ng m µ §¶ ng ta v µ Chñ tÞ c h H å ChÝ M i nh ®P v ¹ c h ®− ê ng, ®Ê u tr a nh, x© y d ù ng.
G i ¸ o d ô c t− t− ë ng, p hÈ m c hÊ t lµ c « ng v i Ö c v « c ï ng q ua n tr ä ng. M « n L Þ c h s ö v í i c hø c n¨ ng v µ
nhi Ö m v ô c ñ a m × nh c ã nhi Ò u − u thÕ v µ kh¶ n¨ ng tr o ng v i Ö c gi ¸ o d ô c t− t− ë ng, t× nh c ¶ m , p hÈ m
c hÊ t ®¹ o ®ø c c ho hä c s i nh. §i Ò u nµ y ®− î c kh¼ ng ®Þ nh v Ò lý luË n c ò ng nh− thù c ti Ô n. S o ng v Ê n
®Ò c hñ y Õ u ®è i v í i c hó ng ta lµ lµ m thÕ nµ o ®Ó gi ¸ o d ô c c ã hi Ö u q u¶ , tr ¸ nh c ¸ c s a i s ã t nh− gi ¸ o
®i Ò u, h× nh thø c .
T h ø n h Ê t , v i Ö c gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh p h¶ i n» m tr o ng s ù c hØ ®¹ o thè ng nhÊ t c ñ a c « ng t¸ c gi ¸ o
d ô c thÕ hÖ tr Î nã i c hung, p hï hî p v í i y ª u c Ç u, nhi Ö m v ô ®a ng ®Æ t r a ®è i v í i §¶ ng, N hµ n− í c v µ
nh© n d © n ta . N ga y v i Ö c gi ¸ o d ô c tr o ng bé m « n L Þ c h s ö c ò ng p h¶ i c ã kÕ ho ¹ c h, q uy ho ¹ c h the o s ¸ t
v í i c h− ¬ ng tr × nh gi ¶ ng d ¹ y ë c ¸ c c Ê p . §i Ò u nµ y tr ¸ nh ®− î c v i Ö c tuú ti Ö n, ngÉ u hø ng m µ c ã s ù kÕ
thõ a v µ n© ng c a o c hÊ t l− î ng gi ¸ o d ô c . Vi Ö c gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh nã i c hung, q ua bé m « n L Þ c h s ö
nã i r i ª ng p h¶ i nh» m v µ o m ô c ti ª u ®µ o t¹ o m µ nÐ t næ i bË t hi Ö n na y lµ q uy Õ t t© m b¶ o v Ö thµ nh q u¶
c ¸ c h m ¹ ng ®P ®¹ t ®− î c , tr ung thµ nh v í i c o n ®− ê ng xP hé i c hñ nghÜ a ®P lù a c hä n, c ã n¨ ng lù c , tÝ c h
c ù c , s ¸ ng t¹ o , tr ¸ c h nhi Ö m v í i c « ng v i Ö c , gã p p hÇ n v µ o v i Ö c x© y d ù ng xP hé i gi µ u m ¹ nh, v ¨ n
m i nh, ti Õ n bé . Q ua hä c tË p lÞ c h s ö , hä c s i nh nhË n thø c s © u s ¾ c r » ng d © n gi µ u, n− í c m ¹ nh lµ ®i Ò u
ki Ö n ®Ó b¶ o v Ö v µ p h¸ t tr i Ó n ®Ê t n− í c ...
T h ø h a i , c Ç n ®ø ng v ÷ ng tr ª n q ua n ®i Ó m c ñ a c hñ nghÜ a M ¸ c - L ª ni n, t− t− ë ng H å ChÝ M i nh ®Ó
nhË n thø c m é t c ¸ c h kho a hä c hi Ö n thù c lÞ c h s ö . D o nh÷ ng bi Õ n ®é ng to lí n c ñ a thÕ gi í i ngµ y na y
( s ù ta n r P c ñ a L i ª n X« , c hñ nghÜ a xP hé i bÞ khñ ng ho ¶ ng, s ô p ®æ ë c ¸ c n− í c §« ng ¢ u...) m µ s ù
nhË n thø c lÞ c h s ö q u¸ khø v µ hi Ö n t¹ i ë m é t s è ng− ê i c ã nh÷ ng lÖ c h l¹ c . CÇ n c ã ti nh thÇ n ®æ i m í i

(1) H å C h Ý M i n h , T o µ n t Ë p, t Ë p 12 , N X B C h Ý n h t r Þ Q u è c g i a , H . , 19 9 6 , t r . 4 9 8 .
(2 ) V ¨ n k i Ö n § ¹ i hé i ® ¹ i b i Ó u t o µ n q u è c l Ç n t hø V I I , N X B S ù t h Ë t , H . , 19 9 1, t r . 8 1.

22
 tr o ng nhË n thø c lÞ c h s ö , d ¸ m "nh× n th¼ ng v µ o s ù thË t, nã i r â s ù thË t, nã i ®ó ng s ù thË t", tø c lµ nhË n
thø c ®ó ng s ù thË t lÞ c h s ö , ®ó ng nh− lÞ c h s ö ®P tå n t¹ i m µ kh« ng bÞ "hi Ö n ®¹ i ho ¸ ", "thê i s ù ho ¸ "
c ¸ c s ù ki Ö n tr o ng q u¸ khø ®Ó x© y d ù ng hi Ö n t¹ i v µ t− ¬ ng la i . V× v Ë y , v i Ö c hä c tË p c hñ nghÜ a M ¸ c -
L ª ni n, t− t− ë ng H å ChÝ M i nh, c ô thÓ lµ q u¸ n tr i Ö t s ö d ô ng nh÷ ng q ua n ®i Ó m , nh÷ ng tµ i li Ö u - s ù
ki Ö n, kh¸ i q u¸ t - lý luË n v Ò lÞ c h s ö c ñ a nh÷ ng ng− ê i s ¸ ng lË p c hñ nghÜ a xP hé i kho a hä c , c ñ a Chñ
tÞ c h H å ChÝ M i nh lµ ®i Ò u c Ç n thi Õ t c ho v i Ö c b¶ o ®¶ m nhË n thø c lÞ c h s ö ®Ó c ã thÓ gi ¸ o d ô c tè t c ho
hä c s i nh.
T h ø b a , q ua n ®i Ó m tæ ng hî p ®è i v í i v i Ö c gi ¸ o d ô c hä c s i nh q ua m « n L Þ c h s ö lµ c o n ®− ê ng c ¬
b¶ n ®Ó n© ng c a o hi Ö u q u¶ gi ¸ o d ô c . Q ua n ®i Ó m tæ ng hî p ®ß i há i q u¸ tr × nh gi ¸ o d ô c p h¶ i thù c hi Ö n
s ù li ª n kÕ t, thè ng nhÊ t c ¸ c m Æ t t− t− ë ng, t× nh c ¶ m , ®¹ o ®ø c , p hÈ m c hÊ t... B ë i v × , gi ¸ o d ô c p h¶ i ®¹ t
tí i v i Ö c h× nh thµ nh nhi Ò u y Õ u tè c ã li ª n q ua n tr o ng s ù t¸ c ®é ng lÉ n nha u. B é m « n L Þ c h s ö c ã kh¶
n¨ ng c ï ng m é t ló c gi ¸ o d ô c tæ ng hî p nhi Ò u m Æ t c ho hä c s i nh. §ã lµ v i Ö c gi ¸ o d ô c q ua n ®i Ó m d uy
v Ë t bi Ö n c hø ng v Ò s ù p h¸ t tr i Ó n lÞ c h s ö , v Ò tÝ nh q uy luË t c ñ a lÞ c h s ö , m è i q ua n hÖ gi ÷ a c ¸ c y Õ u tè
c hñ q ua n v µ kh¸ c h q ua n tr o ng lÞ c h s ö , v Ò b¶ n c hÊ t c ñ a q ua n ®i Ó m gi a i c Ê p ®è i v í i v i Ö c nhË n thø c
s ù ki Ö n lÞ c h s ö , v Ò gi ¸ o d ô c p hÈ m c hÊ t, ®¹ o ®ø c , t− t− ë ng c hÝ nh tr Þ , th¸ i ®é ®è i v í i la o ®é ng, ®è i
v í i c ué c s è ng hi Ö n t¹ i v Ò gi ¸ o d ô c thÈ m m ü ... nh÷ ng né i d ung tr ª n c h− a ®− î c kha i th¸ c v µ bå i
d − ì ng ®Ç y ®ñ c ho hä c s i nh. C« ng v i Ö c gi ¸ o d ô c t− t− ë ng q ua bé m « n L Þ c h s ö hi Ö n na y c hØ m í i
gi í i h¹ n ë v i Ö c gi ¸ o d ô c t− t− ë ng c hÝ nh tr Þ , m µ c ò ng kh« ng c ã ®é s © u v µ kh« ng ®e m l¹ i hi Ö u
q u¶ nhi Ò u.
T h ø t − , v i Ö c gi ¸ o d ô c hä c s i nh q ua bé m « n L Þ c h s ö p h¶ i ti Õ n hµ nh tr ª n c ¬ s ë c hä n lù a v µ gi ¶ i
q uy Õ t c ¸ c nhi Ö m v ô nhË n thø c c ho c ¶ c h− ¬ ng tr × nh, m é t kho ¸ tr × nh, m é t c h− ¬ ng, thË m c hÝ tõ ng
bµ i hä c c ô thÓ . VÝ d ô , khi hä c bµ i "§¶ ng Cé ng s ¶ n Vi Ö t N a m r a ®ê i ", gi ¸ o v i ª n p h¶ i h− í ng d É n
hä c s i nh ®ä c v µ gi ¶ i q uy Õ t nh÷ ng v Ê n ®Ò nhË n thø c s a u ®© y : N h÷ ng y Õ u tè nµ o d É n tí i s ù thµ nh
lË p §¶ ng ? T Ý nh q uy luË t c ñ a s ù thµ nh lË p §¶ ng. ý nghÜ a lÞ c h s ö c ñ a v i Ö c thµ nh lË p §¶ ng...
N h÷ ng v Ê n ®Ò nhË n thø c nh− v Ë y gi ó p hä c s i nh c ñ ng c è lß ng ti n v µ o §¶ ng ; v í i s ù lP nh ®¹ o c ñ a
§¶ ng ®P ®e m l¹ i nh÷ ng th¾ ng lî i to lí n tr o ng lÞ c h s ö v µ nhÊ t ®Þ nh s Ï ®− a ®Ê t n− í c ®Õ n nh÷ ng
thµ nh c « ng tr o ng s ù nghi Ö p b¶ o v Ö v µ x© y d ù ng T æ q uè c ngµ y na y . Ví i né i d ung nh÷ ng v Ê n ®Ò
nhË n thø c ®− î c ®Ò r a nh− v Ë y , gi ¸ o v i ª n d ù a v µ o s ¸ c h gi ¸ o kho a thi Õ t kÕ né i d ung bµ i gi ¶ ng c ñ a
m × nh, d õ ng l¹ i v µ nhÊ n m ¹ nh nh÷ ng q ua n ®i Ó m q ua n tr ä ng, c ¸ c tr ä ng ®i Ó m . Vi Ö c t¹ o nª n t× nh
huè ng c ã v Ê n ®Ò tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö lµ ®i Ò u ki Ö n kh« ng thÓ thi Õ u ®− î c tr o ng v i Ö c gi ¶ i q uy Õ t
nh÷ ng v Ê n ®Ò nhË n thø c c ñ a bµ i hä c , p h¸ t huy tr Ý th« ng m i nh, n¨ ng lù c t− d uy , s ¸ ng t¹ o c ñ a hä c
s i nh.
VÊ n ®Ò nhË n thø c ®− î c ®Ò r a p h¶ i nh» m v µ o m ô c ®Ý c h, né i d ung c ¬ b¶ n c ñ a bµ i hä c , s o ng
p h¶ i c hó ý g© y ®− î c hø ng thó c ho hä c s i nh ; nÕ u kh« ng lµ m ®− î c nh− v Ë y , v i Ö c gi ¶ i q uy Õ t nhi Ö m
v ô nhË n thø c s Ï r ¬ i v µ o ha i s a i lÇ m ho Æ c c hØ c hó ý ®Õ n tµ i li Ö u - s ù ki Ö n c ô thÓ , ho Æ c lµ m é t bµ i lý
thuy Õ t c hung c hung. VÊ n ®Ò nhË n thø c ®− î c ®Æ t r a p h¶ i ®¸ p ø ng c ¸ c y ª u c Ç u :
- §ß i há i hä c s i nh c ã nh÷ ng ho ¹ t ®é ng tù nhË n thø c tÝ c h c ù c .
- P h¶ i nh» m v µ o c ¸ c nhi Ö m v ô gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n c ñ a tõ ng c h− ¬ ng, tõ ng bµ i ...
- §¸ p ø ng ®− î c y ª u c Ç u, g© y ®− î c hø ng thó v µ kh¶ n¨ ng nhË n thø c c ñ a hä c s i nh.
VÊ n ®Ò nhË n thø c p h¶ i thÓ hi Ö n tÝ nh ®a d ¹ ng c ñ a lÞ c h s ö , nh÷ ng s ù ki Ö n v Ò c hÝ nh tr Þ , ki nh tÕ ,
xP hé i , v ¨ n ho ¸ , q u© n s ù , t− t− ë ng...
T h ø n ¨ m , v i Ö c gi ¸ o d ô c q ua d ¹ y hä c bé m « n L Þ c h s ö p h¶ i g¾ n li Ò n v í i thù c hµ nh, v í i nh÷ ng
ho ¹ t ®é ng thù c ti Ô n. §P tõ ng tå n t¹ i p hæ bi Õ n v µ kh¸ d a i d ¼ ng q ua n ni Ö m s a i lÇ m c ho r » ng hä c tË p
lÞ c h s ö kh« ng c Ç n c ã thù c hµ nh, kh« ng c ã bµ i tË p v µ c ò ng kh« ng c ã ho ¹ t ®é ng thù c ti Ô n. Q ua n
ni Ö m s a i lÖ c h nµ y lµ d o kh« ng nhË n thø c ®ó ng r » ng "L Þ c h s ö lµ b¶ n th© n c ué c s è ng", c ã m è i q ua n
hÖ bi Ö n c hø ng gi ÷ a q u¸ khø , hi Ö n t¹ i , t− ¬ ng la i , v µ "hä c lÞ c h s ö kh« ng c hØ bi Õ t m µ p h¶ i hi Ó u".
Q ua n ni Ö m kh« ng ®ó ng l¹ i ®− î c c ñ ng c è h¬ n n÷ a , v × nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n q u¸ khã kh¨ n c ñ a c « ng t¸ c

23
 gi ¸ o d ô c tr o ng t× nh h× nh c hung c ñ a ®Ê t n− í c , d o v i Ö c c o i nhÑ gi ¸ o d ô c lÞ c h s ö c ñ a m é t s è c Ê p lP nh
®¹ o v µ s ù nç lù c c h− a c a o c ñ a kh« ng Ý t gi ¸ o v i ª n tr o ng d ¹ y hä c .
Vi Ö c g¾ n li Ò n hä c v í i hµ nh, lý luË n v í i thù c ti Ô n lµ p h− ¬ ng c h© m c hØ ®¹ o v i Ö c gi ¸ o d ô c t−
t− ë ng c ho hä c s i nh q ua hä c tË p lÞ c h s ö . C« ng v i Ö c nµ y ®− î c thÓ hi Ö n ë c ¸ c m Æ t s a u ®© y :
- T æ c hø c th− ê ng xuy ª n c ¸ c bµ i tË p , thù c hµ nh v Ò m « n L Þ c h s ö tr ª n lí p , tr o ng nhµ tr − ê ng.
- T æ c hø c c ¸ c ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ thÝ c h hî p v í i né i d ung bµ i hä c v µ ®i Ò u ki Ö n c ñ a nhµ
tr − ê ng, ®Þ a p h− ¬ ng.
- T i Õ n hµ nh c ¸ c c « ng t¸ c c « ng Ý c h xP hé i c ã li ª n q ua n ®Õ n v i Ö c d ¹ y hä c lÞ c h s ö ( thu thË p tµ i li Ö u
®Ó bi ª n s o ¹ n lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng, x© y d ù ng nhµ tr uy Ò n thè ng, nhµ b¶ o tµ ng, tha m gi a c ¸ c lÔ hé i lÞ c h s ö ,
c h¨ m s ã c b¶ o v Ö c ¸ c d i tÝ c h lÞ c h s ö , nghÜ a tr a ng li Ö t s Ü , t× m "®Þ a c hØ ®á ", tha m gi a c ¸ c c ué c thi t× m hi Ó u
lÞ c h s ö ...) .
Vi Ö c gi ¸ o d ô c t− t− ë ng c ho hä c s i nh th« ng q ua m « n L Þ c h s ö p h¶ i ti Õ n hµ nh the o nh÷ ng
nguy ª n t¾ c s − p h¹ m , p hï hî p v í i ®i Ò u ki Ö n c ñ a ®Þ a p h− ¬ ng, ®Ê t n− í c , q uè c tÕ , ®¶ m b¶ o nh÷ ng
y ª u c Ç u c ñ a né i d ung c h− ¬ ng tr × nh, c ñ a v i Ö c thù c hi Ö n m ô c ti ª u ®µ o t¹ o , p h¶ i c hó tr ä ng ®Õ n
®è i t− î ng gi ¸ o d ô c ( t« n tr ä ng tÝ nh ®é c lË p , p h¸ t huy n¨ ng lù c t− d uy , s ¸ ng t¹ o c ñ a hä c s i nh...)
kÕ t hî p gi ¸ o d ô c lý tr Ý v í i t× nh c ¶ m , hä c v í i hµ nh, gi ¸ o v i ª n p h¶ i nª u g− ¬ ng c ho hä c s i nh.
II− N é i dung gi¸ o dô c t− t−ë ng, ® ¹ o ® ø c c¸ ch m ¹ ng q ua m « n L Þ ch s ö
ë tr −ê ng phæ th« ng
Ví i c hø c n¨ ng c ñ a m × nh, m « n L Þ c h s ö c ã kh¶ n¨ ng gi ¸ o d ô c hä c s i nh nhi Ò u m Æ t v Ò t−
t− ë ng, t× nh c ¶ m , ®¹ o ®ø c , p hÈ m c hÊ t c ¸ c h m ¹ ng. T r o ng p h¹ m v i c ñ a c h− ¬ ng nµ y , c hó ng ta
tË p tr ung n¾ m v ÷ ng m é t s è m Æ t q ua n tr ä ng.
1. G i ¸ o d ô c t r u y Ò n t h è n g d © n t é c
T r ª n c ¬ s ë hi Ó u bi Õ t q u¸ tr × nh d ù ng n− í c v µ gi ÷ n− í c hµ ng ngh× n n¨ m c ñ a d © n té c , hä c s i nh
nhË n thø c ®− î c r » ng d © n té c ta ®P h× nh thµ nh v µ p h¸ t tr i Ó n nh÷ ng tr uy Ò n thè ng tè t ®Ñ p , p ho ng
p hó , ®a d ¹ ng. N hi Ö m v ô c ñ a c ¸ c e m lµ p h¶ i kÕ thõ a , p h¸ t huy , gi ÷ g× n tr o ng c ué c s è ng ngµ y na y ,
®õ ng ®¸ nh m Ê t b¶ n c hÊ t, b¶ n s ¾ c d © n té c khi ho µ nhË p v µ o c é ng ®å ng q uè c tÕ .
T r o ng nh÷ ng tr uy Ò n thè ng tè t ®Ñ p c ñ a d © n té c , tr uy Ò n thè ng y ª u n− í c c ã ý nghÜ a q ua n tr ä ng
nhÊ t, m « n L Þ c h s ö c ã kh¶ n¨ ng v µ c Ç n p h¶ i kha i th¸ c ®Ó gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh.
a )G i¸ o d ô ctr u y Ò n th è n g y ª u n − í c
D © n té c ta c ã lÞ c h s ö l© u ®ê i , ®P h× nh thµ nh tr uy Ò n thè ng y ª u n− í c q uý b¸ u, nh− Chñ tÞ c h H å
ChÝ M i nh ®P nª u : "D © n ta c ã m é t lß ng nå ng nµ n y ª u n− í c . §ã lµ m é t tr uy Ò n thè ng q uý b¸ u c ñ a
ta . T õ x− a ®Õ n na y , m ç i khi T æ q uè c bÞ x© m l¨ ng, th× ti nh thÇ n Ê y l¹ i s « i næ i , nã kÕ t thµ nh m é t lµ n
s ã ng v « c ï ng m ¹ nh m Ï , to lí n, nã l− í t q ua m ä i s ù nguy hi Ó m , khã kh¨ n, nã nhÊ n c h× m tÊ t c ¶ lò b¸ n
n− í c v µ lò c − í p n− í c "(1). T r uy Ò n thè ng y ª u n− í c Vi Ö t N a m ®P p h¸ t tr i Ó n thµ nh c hñ nghÜ a y ª u n− í c
Vi Ö t N a m , nã ¨ n s © u tr o ng q uÇ n c hó ng nh© n d © n, tr ë thµ nh ®é ng lù c c ñ a s ø c m ¹ nh, t¹ o nª n nh÷ ng
c hi Õ n c « ng kú d i Ö u. N ã c ò ng tr ë thµ nh ti ª u c huÈ n c a o nhÊ t ®Ó ®¸ nh gi ¸ m é t c o n ng− ê i v µ thù c s ù
lµ c ñ a q uý c ñ a d © n té c , lu« n lu« n p h¶ i gi ÷ g× n, p h¸ t huy : "T i nh thÇ n y ª u n− í c c ò ng nh− c ¸ c thø
c ñ a q uý . Cã khi ®− î c tr − ng bµ y tr o ng tñ kÝ nh, tr o ng b× nh p ha lª , r â r µ ng, d Ô thÊ y . N h− ng c ò ng c ã
thÓ c Ê t d Ê u kÝ n ®¸ o tr o ng r − ¬ ng, tr o ng hß m . B æ n p hË n c ñ a c hó ng ta lµ lµ m c ho nh÷ ng c ñ a q uý , kÝ n
®¸ o Ê y ®Ò u ®− î c ®− a r a tr − ng bµ y . N ghÜ a lµ p h¶ i r a s ø c gi ¶ i thÝ c h tuy ª n tr uy Ò n, tæ c hø c lP nh ®¹ o ,
lµ m c ho ti nh thÇ n y ª u n− í c c ñ a tÊ t c ¶ m ä i ng− ê i ®Ò u ®− î c thù c hµ nh v µ o c « ng v i Ö c y ª u n− í c ,
c « ng v i Ö c kh¸ ng c hi Õ n"(2 ).
K ha i th¸ c né i d ung gi ¸ o d ô c y ª u n− í c c ho hä c s i nh c Ç n p h¶ i b¸ m s ¸ t c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o
kho a . T ù u tr ung, c ã thÓ kha i th¸ c m Ê y né i d ung c ¬ b¶ n s a u ®© y :

(1), (2 ) H å C h Ý M i n h , T o µ n t Ë p, t Ë p 6 , S ® d , t r . 3 6 -3 7 .

24
 T h ø n h Ê t , c ué c ®Ê u tr a nh v í i ®i Ò u ki Ö n tù nhi ª n ( nhi Ò u thuË n lî i s o ng c ò ng l¾ m khã kh¨ n,
gi a n khæ v µ thi ª n ta i , khÝ hË u kh¾ c nghi Ö t) ®Ó x© y d ù ng ®Ê t n− í c tr o ng v i Ö c p h¸ t tr i Ó n s ¶ n xuÊ t.
N é i d ung nµ y ®− î c kha i th¸ c tr o ng c ¸ c bµ i v Ò buæ i ®Ç u d ù ng n− í c , v Ò p h¸ t tr i Ó n n« ng nghi Ö p , thñ
c « ng nghi Ö p tr uy Ò n thè ng, tr o ng c ¸ c p hÇ n v Ò ki nh tÕ ë thê i kú p ho ng ki Õ n d © n té c , ®é c lË p . N ã i
c hung, c ho ®Õ n na y , gi ¸ o v i ª n c h− a c hó tr ä ng ®Õ n v Ê n ®Ò ki nh tÕ , kho a hä c , kü thuË t tr o ng c h− ¬ ng
tr × nh lÞ c h s ö nã i c hung, lÞ c h s ö d © n té c nã i r i ª ng. CÇ n kha i th¸ c s © u, ®Ç y ®ñ nh÷ ng v Ê n ®Ò ki nh tÕ
®Ó gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh hi Ó u r » ng, ng− ê i y ª u n− í c p h¶ i ®ã ng gã p tÝ c h c ù c v µ o c « ng c ué c x© y
d ù ng p h¸ t tr i Ó n ki nh tÕ c ñ a ®Ê t n− í c .
T h ø h a i , gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh lß ng tù hµ o , t« n tr ä ng, gi ÷ g× n v µ p h¸ t tr i Ó n nÒ n v ¨ n ho ¸
d © n té c . T r o ng c ¸ c bµ i lÞ c h s ö tõ thê i kú d ù ng n− í c V¨ n L a ng, ¢ u L ¹ c ( kÓ c ¶ buæ i b× nh m i nh
c ñ a lÞ c h s ö ) nh© n d © n ta ®P x© y d ù ng nÒ n v ¨ n ho ¸ d © n té c ®é c ®¸ o , næ i ti Õ ng lµ c ¸ c nÒ n v ¨ n ho ¸ ®å
®å ng §« ng S ¬ n, v ¨ n ho ¸ S a H uú nh, v ¨ n ho ¸ ãc E o ... N Ò n v ¨ n ho ¸ d © n té c p h¸ t tr i Ó n m ¹ nh m Ï
q ua thê i kú p ho ng ki Õ n d © n té c v µ tõ khi c ã §¶ ng lP nh ®¹ o , nhÊ t lµ tõ s a u C¸ c h m ¹ ng th¸ ng T ¸ m
n¨ m 194 5 ®Õ n na y , nÒ n v ¨ n ho ¸ ®ã ®¹ t ®− î c nhi Ò u thµ nh tù u r ù c r ì tr o ng q u¸ tr × nh d ù ng n− í c v µ
gi ÷ n− í c . T h« ng q ua v i Ö c hä c tË p , gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh c ã th¸ i ®é v µ hµ nh ®é ng ®ó ng ®¾ n tr − í c
nh÷ ng tÖ n¹ n c ñ a nÒ n v ¨ n ho ¸ ngo ¹ i la i , ®å i tr uþ ®a ng le n lá i v µ o c ué c s è ng c ñ a tha nh thi Õ u ni ª n
hi Ö n na y .
T h ø b a , gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh lß ng y ª u n− í c tr o ng c « ng c ué c ®Ê u tr a nh b¶ o v Ö T æ q uè c , gi ¶ i
p hã ng d © n té c lµ m é t né i d ung q ua n tr ä ng khi hä c tË p L Þ c h s ö . T r o ng d ¹ y v µ hä c L Þ c h s ö , c hó ng
ta kh« ng c hØ nÆ ng v Ò m Æ t q u© n s ù , c hÝ nh tr Þ , m µ c o i nhÑ c ¸ c m Æ t kh¸ c c ñ a ®ê i s è ng xP hé i . S o ng
c ò ng p h¶ i nhË n thø c r » ng tr o ng hµ ng m Ê y ngh× n n¨ m d ù ng n− í c , tæ ti ª n ta p h¶ i ®− ¬ ng ®Ç u v í i
nhi Ò u gi Æ c ngo ¹ i x© m , c − í p n− í c , tõ nhi Ò u n¬ i kh¸ c kÐ o ®Õ n, p h¶ i s è ng h¬ n ngh× n n¨ m d − í i ¸ c h
®« hé c ñ a p ho ng ki Õ n p h− ¬ ng B ¾ c , r å i thù c d © n P h¸ p , p h¸ t xÝ t N hË t, ®Õ q uè c M ü . ¤ ng c ha ta ®P
hy s i nh bi Õ t ba o nhi ª u x− ¬ ng m ¸ u ®Ó gi ÷ g× n bê c â i ngµ y na y . V× v Ë y , d ¹ y lÞ c h s ö p h¶ i nª u r â
nh÷ ng c hi Õ n c « ng v Ü ®¹ i Ê y ®Ó gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh, bª n c ¹ nh gi ¸ o d ô c c « ng la o c ñ a c ha « ng
tr o ng x© y d ù ng ®Ê t n− í c : "L Þ c h s ö n− í c ta c ã nhi Ò u c ué c kh¸ ng c hi Õ n v Ü ®¹ i c hø ng tá ti nh thÇ n
y ª u n− í c c ñ a d © n ta . Chó ng ta c ã q uy Ò n tù hµ o v Ò tr a ng s ö v Î v a ng c ñ a thê i ®¹ i B µ T r − ng, B µ
T r i Ö u, T r Ç n H − ng §¹ o , Q ua ng T r ung. Chó ng ta p h¶ i ghi nhí c ¸ c v Þ a nh hï ng d © n té c , v × c ¸ c v Þ Ê y
lµ ti ª u bi Ó u c ñ a m é t d © n té c a nh hï ng"(1).
N é i d ung c ¸ c kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö c ã thÓ kha i th¸ c ®Ó gi ¸ o d ô c lß ng y ª u n− í c c hè ng ngo ¹ i x© m ,
gi ¶ i p hã ng d © n té c v × nã ®Ò c Ë p ®Õ n nh÷ ng c ué c khë i nghÜ a , nh÷ ng c ué c kh¸ ng c hi Õ n, nh÷ ng
p ho ng tr µ o c ¸ c h m ¹ ng d o §¶ ng ta lP nh ®¹ o ... K hi kha i th¸ c né i d ung lß ng y ª u n− í c ®Ó gi ¸ o d ô c
c ho hä c s i nh q ua d ¹ y hä c L Þ c h s ö c Ç n c hó ý m Ê y v Ê n ®Ò q ua n tr ä ng. T r − í c hÕ t, c Ç n thù c hi Ö n lê i
d ¹ y c ñ a Chñ tÞ c h H å ChÝ M i nh : "T i nh thÇ n y ª u n− í c c h© n c hÝ nh kh¸ c h¼ n v í i ti nh thÇ n "v Þ q uè c "
c ñ a bä n ®Õ q uè c p h¶ n ®é ng. N ã lµ bé p hË n c ñ a ti nh thÇ n q uè c tÕ "(1). §i Ò u nµ y c µ ng thÓ hi Ö n r â
tr o ng c ¸ c p ho ng tr µ o c ø u n− í c d − í i s ù lP nh ®¹ o c ñ a §¶ ng : L ß ng y ª u n− í c tr uy Ò n thè ng c ñ a nh© n
d © n Vi Ö t N a m kÕ t hî p v í i ti nh thÇ n q uè c tÕ v « s ¶ n, ®P t¹ o nª n s ø c m ¹ nh to lí n v µ lµ p hÈ m c hÊ t
®¹ o ®ø c c ñ a c o n ng− ê i Vi Ö t N a m ngµ y na y . M é t ®i Ó m kh¸ c c ò ng c Ç n p h¶ i c hó ý lµ gi ¸ o d ô c lß ng
y ª u n− í c p h¶ i g¾ n li Ò n v í i y ª u c hñ nghÜ a xP hé i . Chñ tÞ c h H å ChÝ M i nh ®P lù a c hä n c o n ®− ê ng
c ø u n− í c ®ó ng c ho d © n té c v µ kh¼ ng ®Þ nh : "M uè n c ø u n− í c v µ gi ¶ i p hã ng d © n té c kh« ng c ã c o n
®− ê ng nµ o kh¸ c lµ c o n ®− ê ng c ¸ c h m ¹ ng v « s ¶ n"(2 ). L Þ c h s ö d © n té c ta tõ n¨ m 1930 ®Õ n na y ®P x¸ c
nhË n ®i Ò u ®ã .
K hi ti Õ n hµ nh gi ¸ o d ô c tr uy Ò n thè ng y ª u n− í c the o nh÷ ng p h− ¬ ng h− í ng nª u tr ª n, gi ¸ o v i ª n
p h¶ i ®Ê u tr a nh c hè ng nh÷ ng luË n ®i Ö u xuy ª n t¹ c lÞ c h s ö c ñ a nh÷ ng kÎ ®a ng c hè ng p h¸ c ¸ c h m ¹ ng

(1) H å C h Ý M i n h , T o µ n t Ë p, t Ë p 6 , t r . 3 6 -3 7 .
(1) H å C h Ý M i n h , T o µ n t Ë p, t Ë p 6 , t r . 3 6 -3 7 .
(2 ) H å C h Ý M i n h , T o µ n t Ë p, t Ë p 8 , t r . 2 7 2 .

25
 Vi Ö t N a m nh− : p hñ nhË n c o n ®− ê ng c ø u n− í c ®ó ng ®¾ n m µ §¶ ng ta v µ Chñ tÞ c h H å ChÝ M i nh ®P
lù a c hä n, c hè ng l¹ i c o n ®− ê ng c ¸ c h m ¹ ng xP hé i c hñ nghÜ a m µ c hó ng ta ®a ng ®i , p hñ nhË n c ¸ c
c ué c kh¸ ng c hi Õ n c hè ng thù c d © n P h¸ p , r å i kh¸ ng c hi Õ n c hè ng M ü c ø u n− í c , b¸ c bá v a i tr ß lP nh
®¹ o c ñ a §¶ ng, kh« ng thõ a nhË n c ã ti nh thÇ n q uè c tÕ v « s ¶ n... N h÷ ng luË n ®i Ö u xuy ª n t¹ c nµ y r Ê t
nguy hi Ó m , c Ç n ®− î c ®Ê u tr a nh c hè ng l¹ i , kh« ng ®Ó gi e o nä c ®é c v µ o thÕ hÖ tr Î , khi c hó ng thù c
hi Ö n c hi Õ n l− î c "d i Ô n bi Õ n ho µ b× nh".
T h ø t − , gi ¸ o d ô c tr uy Ò n thè ng ®Ê u tr a nh c hè ng ¸ p bø c , bÊ t c « ng tr o ng xP hé i . XP hé i tõ ló c
p h© n c hi a thµ nh gi a i c Ê p ®è i kh¸ ng c ò ng c ß n lµ lÞ c h s ö ®Ê u tr a nh gi a i c Ê p . Cué c ®Ê u tr a nh gi a i c Ê p
tr o ng c ¸ c kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö ®− î c thÓ hi Ö n tr o ng c ¸ c c ué c khë i nghÜ a c ñ a n« lÖ , khë i nghÜ a c ñ a
n« ng d © n, c ¸ c c ué c c ¸ c h m ¹ ng v « s ¶ n c hè ng t− s ¶ n. Chó ng ta ®ø ng tr ª n q ua n ®i Ó m c ñ a gi a i c Ê p v «
s ¶ n ®Ó xe m xÐ t lÞ c h s ö , gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh q ua n ®i Ó m , lË p tr − ê ng c ñ a gi a i c Ê p v « s ¶ n. S o ng
kh« ng v × v Ë y m µ r ¬ i v µ o q ua n ®i Ó m gi a i c Ê p m é t c ¸ c h c ø ng nh¾ c , c « ng thø c , kh« ng nh× n thÊ y
l« gi c c ñ a s ù p h¸ t tr i Ó n lÞ c h s ö , kh« ng kÕ t hî p q ua n ®i Ó m gi a i c Ê p v í i q ua n ®i Ó m lÞ c h s ö khi xe m
xÐ t q ua n hÖ gi ÷ a c ¸ c gi a i c Ê p , ®¸ nh gi ¸ c ¸ nh© n ho Æ c m é t gi a i c Ê p tr o ng nh÷ ng ho µ n c ¶ nh, ti Õ n
tr × nh lÞ c h s ö ( VÝ d ô : xÐ t v Ò v a i tr ß c ñ a gi a i c Ê p t− s ¶ n tr o ng thê i kú ®i lª n c ñ a nã , v a i tr ß c ñ a gi a i
c Ê p t− s ¶ n d © n té c tr o ng c ¸ c h m ¹ ng Vi Ö t N a m , nh÷ ng ®Þ a c hñ , t− s ¶ n ti Õ n bé tr o ng c ué c ®Ê u tr a nh
gi ¶ i p hã ng d © n té c , d − í i s ù lP nh ®¹ o c ñ a §¶ ng Cé ng s ¶ n Vi Ö t N a m ...) . §Ó gi ¶ ng d ¹ y tè t, c ã t¸ c
d ô ng tÝ c h c ù c tr o ng gi ¸ o d ô c hä c s i nh khi hä c lÞ c h s ö , gi ¸ o v i ª n c Ç n nghi ª n c ø u v µ hä c tË p th¸ i ®é ,
q ua n ®i Ó m , t− t− ë ng H å ChÝ M i nh v Ò xö lý m è i q ua n hÖ gi ÷ a d © n té c v µ gi a i c Ê p .
T h ø n ¨ m , gi ¸ o d ô c lß ng y ª u q uª h− ¬ ng, tù hµ o v Ò ®Þ a p h− ¬ ng c ñ a m × nh lµ m é t y ª u c Ç u q ua n
tr ä ng c ñ a gi ¸ o d ô c lß ng y ª u n− í c . L ß ng y ª u n− í c p h¶ i ®− î c x© y d ù ng tr ª n c ¬ s ë lß ng y ª u q uª
h− ¬ ng, lß ng tù hµ o v µ c ã tr ¸ c h nhi Ö m v í i y ª u n− í c .
C« ng v i Ö c nµ y ti Õ n hµ nh tr o ng v i Ö c d ¹ y - hä c c ¸ c ti Õ t "lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng", tr o ng s ö d ô ng tµ i
li Ö u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng. ( VÊ n ®Ò nµ y s Ï ®− î c tr × nh bµ y ë c ¸ c p hÇ n kh¸ c ) .
T h ø s ¸ u , gi ¸ o d ô c ti nh thÇ n, th¸ i ®é la o ®é ng ®ó ng lµ m é t y ª u c Ç u q ua n tr ä ng c ñ a v i Ö c d ¹ y -
hä c L Þ c h s ö . B ë i v × , lÞ c h s ö p h¸ t tr i Ó n c ñ a xP hé i lo µ i ng− ê i tr − í c hÕ t lµ lÞ c h s ö c ñ a s ¶ n xuÊ t, lÞ c h
s ö c ñ a c ¸ c p h− ¬ ng thø c s ¶ n xuÊ t kÕ ti Õ p nha u m é t c ¸ c h hî p q uy luË t.
D o c hø c n¨ ng, né i d ung, ®Æ c tr − ng c ñ a m × nh, bé m « n L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng kh« ng c ung
c Ê p c ho hä c s i nh nh÷ ng tr i thø c v Ò m Æ t kü thuË t tr o ng la o ®é ng s ¶ n xuÊ t, v Ò q u¶ n lý ki nh tÕ ,... m µ
gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh nh÷ ng hi Ó u bi Õ t v Ò v a i tr ß c ñ a la o ®é ng s ¶ n xuÊ t tr o ng p h¸ t tr i Ó n xP hé i . T õ
®ã gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh bi Õ t q uý tr ä ng la o ®é ng, lß ng kÝ nh y ª u nh© n d © n la o ®é ng, s ù hø ng thó ,
s a y m ª v í i s ¸ ng c hÕ , p h¸ t m i nh, t¨ ng n¨ ng s uÊ t la o ®é ng, gi ÷ g× n v µ p h¸ t tr i Ó n thµ nh q u¶ la o ®é ng.
VÊ n ®Ò nµ y ®− î c kha i th¸ c ë c ¸ c kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö ( thÕ gi í i v µ d © n té c ) : s ù xuÊ t hi Ö n c o n
ng− ê i v µ xP hé i , ®ê i s è ng ng− ê i nguy ª n thuû , s ù c ¶ i ti Õ n c « ng c ô v µ n¨ ng s uÊ t la o ®é ng ®− î c
p h¸ t tr i Ó n q ua c ¸ c thê i ®¹ i , ®ê i s è ng c ñ a nh© n d © n la o ®é ng d − í i c ¸ c c hÕ ®é ¸ p bø c , c ¸ c h
m ¹ ng c « ng nghi Ö p , c ¸ c h m ¹ ng kho a hä c kü thuË t, x© y d ù ng c hñ nghÜ a xP hé i ... M é t ®i Ò u c Ç n
c hó ý lµ khi gi ¶ ng d ¹ y lÞ c h s ö d © n té c c Ç n l− u ý hä c s i nh v Ò tr uy Ò n thè ng la o ®é ng c ñ a nh© n
d © n Vi Ö t N a m , nh÷ ng s ¸ ng t¹ o , thµ nh tù u tr o ng la o ®é ng s ¶ n xuÊ t... ý nghÜ a c ñ a v i Ö c gi ¸ o d ô c
tr uy Ò n thè ng la o ®é ng ®− î c kha i th¸ c khi d ¹ y v Ò lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng, ®Æ c bi Ö t lµ p hÇ n nã i v Ò
c ¸ c ngµ nh nghÒ thñ c « ng tr uy Ò n thè ng c ñ a ®Þ a p h− ¬ ng.
T h ø b ¶ y , gi ¸ o d ô c lß ng kÝ nh y ª u ®è i v í i q uÇ n c hó ng nh© n d © n v µ lß ng bi Õ t ¬ n nh÷ ng a nh
hï ng, c hi Õ n s Ü , nh÷ ng ng− ê i c ã c « ng v í i d © n té c . Q ua c ¸ c s ù ki Ö n c ô thÓ v Ò v a i tr ß c ñ a q uÇ n c hó ng
nh© n d © n v µ c ¸ nh© n tr o ng lÞ c h s ö , gi ¸ o v i ª n bå i d − ì ng c ho hä c s i nh q ua n ®i Ó m c ñ a c hñ nghÜ a
M ¸ c - L ª ni n v Ò v a i tr ß s ¸ ng t¹ o c ñ a nh© n d © n, c ñ a c ¸ nh© n, nhÊ t lµ c ¸ c a nh hï ng v Ü nh© n ®è i v í i
lÞ c h s ö , v Ò bµ i hä c lÊ y "d © n lµ m gè c " c ñ a §¶ ng. N é i d ung kha i th¸ c v Ê n ®Ò tr o ng c ¸ c kho ¸ tr × nh
lÞ c h s ö thÓ hi Ö n ë c hç nª u r â c « ng la o to lí n c ñ a q uÇ n c hó ng nh© n d © n lµ ng− ê i s ¸ ng t¹ o nª n m ä i
gi ¸ tr Þ ti nh thÇ n, v Ë t c hÊ t, c hñ nh© n thù c s ù c ñ a lÞ c h s ö . §i Ò u nµ y ®− î c tr × nh bµ y th« ng q ua v i Ö c
x© y d ù ng c ¸ c c « ng tr × nh ki Õ n tr ó c , m ü thuË t v Ü ®¹ i , tr ¸ ng lÖ , q ua c ¸ c c ué c ®Ê u tr a nh xP hé i ( khë i

26
 nghÜ a , c ¸ c h m ¹ ng, kh¸ ng c hi Õ n) , q ua c ¸ c s ¸ ng c hÕ , p h¸ t m i nh kho a hä c v µ nh÷ ng ®ã ng gã p q ua n
tr ä ng c ñ a c ¸ nh© n, ®Æ c bi Ö t lµ c ¸ c a nh hï ng d © n té c , c hi Õ n s Ü c ¸ c h m ¹ ng. Q ua nh÷ ng s ù ki Ö n c ô thÓ , gi ¸ o
v i ª n l− u ý q ua n hÖ gi ÷ a c ¸ nh© n v µ q uÇ n c hó ng. C¸ nh© n ®¹ t ®− î c kÕ t q u¶ tr o ng hµ nh ®é ng v µ bi Õ t d ù a
v µ o nh© n d © n, hµ nh ®é ng the o q uy luË t, p hï hî p v í i nguy Ö n v ä ng c ñ a nh© n d © n. VÝ d ô , H å ChÝ M i nh
v i Õ t v Ò N guy Ô n H uÖ :
"N guy Ô n H uÖ lµ kÎ p hi th− ê ng,
M Ê y lÇ n ®¸ nh ®uæ i gi Æ c Xi ª m , gi Æ c T µ u.
¤ ng ®P c hÝ c ¶ m − u c a o ,
D © n ta l¹ i bi Õ t c ï ng nha u m é t lß ng.
Cho nª n T µ u d É u lµ m hung,
D © n ta v É n gi ÷ no n s « ng n− í c nhµ ."(1)
T r ª n c ¬ s ë nª u r â c « ng la o c ñ a q uÇ n c hó ng v µ c ¸ nh© n, ti Õ n hµ nh gi ¸ o d ô c lß ng kÝ nh y ª u, t« n
tr ä ng, tù hµ o v Ò nh© n d © n, v Ò c ¸ c a nh hï ng d © n té c , c hi Õ n s Ü c ¸ c h m ¹ ng, c ¸ c d a nh nh© n, ®å ng thê i c ¨ m
ghÐ t bä n b¸ n n− í c , c − í p n− í c , nh÷ ng kÎ thè ng tr Þ , p h¶ n bé i , nh÷ ng kÎ gi a n ¸ c g© y té i ¸ c ®è i v í i nh© n
d © n.
M é t ®i Ò u c Ç n l− u ý lµ v i Ö c ®¸ nh gi ¸ nh© n v Ë t p h¶ i d ù a tr ª n q ua n ®i Ó m lÞ c h s ö , xe m xÐ t m é t
c ¸ c h kh¸ c h q ua n, v « t− , nhÊ t lµ v í i nh÷ ng ng− ê i s è ng v µ ho ¹ t ®é ng tr o ng c ¸ c c hÕ ®é c ò . B ë i v × ,
khi xÐ t c « ng la o lÞ c h s ö c ñ a m é t v Ü nh© n, ng− ê i ta "kh« ng c ¨ n c ø v µ o c hç hä kh« ng c è ng hi Õ n
®− î c g× s o v í i nhu c Ç u c ñ a thê i ®¹ i c hó ng ta , m µ c ¨ n c ø v µ o c hç hä ®P c è ng hi Õ n ®− î c g× s o v í i
c ¸ c bË c ti Ò n bè i c ñ a hä "(1).
N go µ i c ¸ c v Ê n ®Ò nª u tr ª n, bé m « n L Þ c h s ö s Ï c ß n c ã kh¶ n¨ ng gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh nhi Ò u
khÝ a c ¹ nh kh¸ c v Ò ®¹ o ®ø c , p hÈ m c hÊ t, t− t− ë ng c hÝ nh tr Þ , gi ¸ o d ô c ni Ò m ti n v µ o c hÕ ®é c é ng s ¶ n
c hñ nghÜ a , gi ¸ o d ô c lý t− ë ng c ¸ c h m ¹ ng, ti nh thÇ n ®o µ n kÕ t q uè c tÕ ... §ã lµ ®i Ò u q ua n tr ä ng hµ ng
®Ç u p h¶ i thù c hi Ö n tr o ng c « ng t¸ c gi ¸ o d ô c c ñ a bé m « n. T r o ng t× nh h× nh thÕ gi í i ngµ y na y c ã
nhi Ò u bi Õ n ®é ng to lí n, p hø c t¹ p , ®Æ c bi Ö t lµ s ù ta n v ì c ñ a L i ª n X« , s ù s ô p ®æ c hñ nghÜ a xP hé i ë
c ¸ c §« ng ¢ u, p ho ng tr µ o c ¸ c h m ¹ ng thÕ gi í i ®a ng gÆ p m u« n v µ n khã kh¨ n, v i Ö c gi ¸ o d ô c lß ng ti n
v µ o §¶ ng, v µ o c ¸ c h m ¹ ng, v µ o c hñ nghÜ a M ¸ c -L ª ni n v µ t− t− ë ng H å ChÝ M i nh, v µ o s ù th¾ ng lî i tÊ t
y Õ u c ñ a c hñ nghÜ a c é ng s ¶ n lµ ®i Ò u c Ê p thi Õ t, q ua n tr ä ng. L Þ c h s ö s Ï c ung c Ê p c ho hä c s i nh nh÷ ng
ki Õ n thø c ®Ó hi Ó u r » ng c o n ®− ê ng c ¸ c h m ¹ ng kh« ng hÒ b» ng p h¼ ng m µ ®Ç y c h« ng ga i , gi a n khæ ,
s o ng nhÊ t ®Þ nh s Ï th¾ ng lî i v × nã p hï hî p v í i s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a xP hé i , m µ kh« ng m é t thÕ lù c p h¶ n
®é ng nµ o c ã thÓ ti ª u d i Ö t ®− î c , d ï c ã ló c c ¸ c h m ¹ ng bÞ ®È y lï i .
G i ¸ o d ô c thÈ m m ü q ua bé m « n L Þ c h s ö lµ v Ê n ®Ò c ã thÓ ti Õ n hµ nh tè t, bë i v × v i Ö c hä c tË p c ¸ c
ki Õ n thø c v Ò q u¸ khø la o ®é ng s ¶ n xuÊ t v µ ®Ê u tr a nh xP hé i gi ó p c ho hä c s i nh hi Ó u ®− î c c ¸ i ®Ñ p
tr o ng c ué c s è ng, bi Õ t c hi ª m ng− ì ng v µ h− ë ng thô nh÷ ng thµ nh q u¶ v ¨ n ho ¸ , nghÖ thuË t.
*
* *
G i ¸ o d ô c t− t− ë ng c hÝ nh tr Þ , tr uy Ò n thè ng d © n té c , p hÈ m c hÊ t ®¹ o ®ø c c ho hä c s i nh q ua m « n
L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng lµ ®i Ò u q ua n tr ä ng, c Ç n ®− î c thù c hi Ö n c ã hi Ö u q u¶ thù c s ù , tr ¸ nh
khi ª n c − ì ng, c « ng thø c , gi ¸ o ®i Ò u. §i Ò u nµ y ®ß i há i gi ¸ o v i ª n kh« ng c hØ c ã ki Õ n thø c lÞ c h s ö m µ
c Ç n ®− î c tr a ng bÞ c ¸ c nguy ª n t¾ c p h− ¬ ng p h¸ p luË n S ö hä c , G i ¸ o d ô c hä c , c ã ti nh thÇ n tr ¸ c h
nhi Ö m , c ã ý thø c , kü n¨ ng gi ¸ o d ô c v µ thù c ti Ô n c ué c s è ng.

(1) H å C h Ý M i n h , T o µ n t Ë p, t Ë p 3 , t r . 2 19 .
(1 )
V . I . L ª n i n , T o µ n t Ë p, t Ë p 1, t r . 2 2 0 , (t i Õ n g N g a ).

27
 C©u hái h−íng dÉn häc tËp
1. B é m « n L Þ c h s ö c ã v a i tr ß , ý nghÜ a
L Ê y d É n c hø ng c ô thÓ .
2. N ª u nh÷ ng nguy ª n t¾ c v µ bi Ö n p h¸ p
3. Chä n m é t bµ i lÞ c h s ö v µ ®Ò r a kÕ ho
( ha y gi ¸ o d ô c ti nh thÇ n la o ®é ng...) c ho hä c
nh− thÕ nµ o ®è i v í i v i Ö c gi ¸ o d ô c hä c s i nh ?
ti Õ n hµ nh gi ¸ o d ô c q ua d ¹ y hä c L Þ c h s ö .
¹ c h, bi Ö n p h¸ p gi ¸ o d ô c tr uy Ò n thè ng y ª u n− í c
s i nh.

T µ i l iÖ u tha m k h¶ o
1. P ha n N gä c L i ª n v µ T r Ç n V¨ n T r Þ , P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö , s ®d .
2. P ha n N gä c L i ª n, T r Þ nh §× nh T ï ng, N guy Ô n T hÞ C« i , G i ¸ o d ô c tr u y Ò n th è n g d © n
t é c ch o h ä c s i n h q u a m « n L Þ ch s ö , T ¹ p c hÝ N ghi ª n c ø u L Þ c h s ö , s è 4 -1993.
3. P ha n N gä c L i ª n, G i ¸ o d ô c l ß n g y ª u n − í c v µ t i n h t h Ç n q u è c t Õ v « s ¶ n , T ¹ p c hÝ
N ghi ª n c ø u gi ¸ o d ô c , s è 6 -1985 .
4 . P ha n N gä c L i ª n ( Chñ bi ª n) , T r Þ nh §× nh T ï ng, N guy Ô n T hÞ C« i , P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y
h ä c L Þ ch s ö , s ®d , tË p 1.

28
 Ch−¬ng V

P h ¸ t t r iÓ n n ¨ n g l ù c n h Ë n t h ø c
v µ h µ n h ® é n g t h ù c t iÔ n c ñ a h ä c s i n h
t r o n g h ä c t Ë p l Þ c h s ö
H ä c lÞ c h s ö kh« ng c hØ ghi nhí , c µ ng kh« ng p h¶ i ®Ó hä c thué c lß ng s ù ki Ö n, ®i Ò u c hñ y Õ u lµ
bi Õ t ®Ó hi Ó u v µ hi Ó u ®Ó hµ nh ®é ng. §ã lµ c hø c n¨ ng p h¸ t tr i Ó n c ñ a bé m « n.
I− Chø c n¨ ng ph¸ t tr iÓ n cñ a b é m « n l Þ ch s ö
1. H ä c t Ë p l Þ c h s ö c ò n g l µ s ù n h Ë n t h ø c , p h ¶ i t u © n t h e o q u y l u Ë t n h Ë n t h ø c
N hË n thø c lÞ c h s ö c ã ®Æ c ®i Ó m lµ kh« ng tr ù c q ua n s i nh ®é ng, kh« ng ti Õ n hµ nh thÝ nghi Ö m , c ã
s ù li ª n hÖ c hÆ t c hÏ gi ÷ a c hñ thÓ nhË n thø c v µ ®è i t− î ng nhË n thø c . N g− ê i nghi ª n c ø u, hä c tË p lÞ c h
s ö v õ a lµ kh¸ c h thÓ l¹ i v õ a lµ c hñ thÓ c ñ a nhË n thø c , nª n d Ô bÞ r ¬ i v µ o t× nh tr ¹ ng c hñ q ua n, p hi Õ n
d i Ö n.
N hË n thø c lÞ c h s ö b¾ t ®Ç u nga y tõ khi c ã lÞ c h s ö , tø c lµ khi c o n ng− ê i v µ xP hé i lo µ i ng− ê i xuÊ t
hi Ö n : "lÞ c h s ö b¾ t ®Ç u tõ ®© u th× q u¸ tr × nh t− d uy c ò ng b¾ t ®Ç u tõ ®ã "(1).
VÒ ®¹ i thÓ , q u¸ tr × nh nhË n thø c c ñ a hä c s i nh tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö d i Ô n r a nh− s a u :
- T r − í c hÕ t, hä c s i nh p h¶ i n¾ m v ÷ ng, c hÝ nh x¸ c c ¸ c s ù ki Ö n ®a ng hä c ®Ó t¹ o c ho m × nh bi Ó u
t− î ng.
- T r ª n c ¬ s ë bi Õ t s ù ki Ö n, q ua c ¸ c bi Ó u t− î ng c ô thÓ , c ã h× nh ¶ nh, ti Õ n hµ nh v i Ö c h× nh thµ nh
kh¸ i ni Ö m , tø c lµ ®i s © u v µ o b¶ n c hÊ t s ù ki Ö n. T õ ®ã , hä c s i nh hi Ó u s © u h¬ n q uy luË t lÞ c h s ö , bµ i
hä c ki nh nghi Ö m q u¸ khø .
- VË n d ô ng nh÷ ng ®i Ò u ®P hi Ó u bi Õ t ®Ó ti Õ p thu ki Õ n thø c m í i v µ ¸ p d ô ng v µ o thù c tÕ c ué c
s è ng.
N h− v Ë y , hä c tË p lÞ c h s ö p h¶ i p h¸ t tr i Ó n t− d uy , c hø kh« ng p h¶ i c hØ hä c thué c lß ng ( d ï c Ç n
hä c thué c ) v µ g¾ n v í i ho ¹ t ®é ng thù c ti Ô n. Vi Ö c hä c tË p lÞ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng ®− î c thù c hi Ö n
the o c o n ®− ê ng bi Ö n c hø ng c ñ a s ù nhË n thø c m µ V.I . L ª ni n ®P nª u : "tõ tr ù c q ua n s i nh ®é ng ®Õ n
t− d uy tr õ u t− î ng, tõ t− d uy tr õ u t− î ng ®Õ n thù c ti Ô n". Vi Ö c thù c hi Ö n c o n ®− ê ng gi ¸ o d ô c nµ y q ua
d ¹ y hä c lÞ c h s ö c ß n tuú the o né i d ung, ®Æ c tr − ng c ñ a m « n hä c .
2 .N é i d u n g c ¸ c v Ê n ® Ò p h ¸ t t r iÓ n t − d u y v µ h o ¹ t ® é n g t h ù c t iÔ n c h o
h ä c s in h q u a m « n L Þc h s ö
a ) B å i d − ì n g q u a n ® i Ó m l Þ ch s ö , tø c lµ lµ m c ho hä c s i nh hi Ó u r » ng m uè n nhË n thø c bÊ t c ø m é t
s ù ki Ö n nµ o c ò ng p h¶ i nhË n thø c nã tr o ng q u¸ tr × nh p h¸ t s i nh, p h¸ t tr i Ó n v µ kÕ t thó c v í i nh÷ ng
®i Ò u ki Ö n c ô thÓ c ñ a nã .
§Ó h× nh thµ nh v µ p h¸ t tr i Ó n q ua n ®i Ó m lÞ c h s ö , p h¶ i lµ m c ho hä c s i nh n¾ m c ¸ c s ù ki Ö n lÞ c h s ö
ë tõ ng gi a i ®o ¹ n, tõ ng thê i kú lÞ c h s ö c ô thÓ tr o ng s ù p h¸ t tr i Ó n c hung c ñ a lÞ c h s ö d © n té c v µ nh© n
lo ¹ i . VÝ d ô , khi hä c v Ò m é t c ué c khë i nghÜ a p h¶ i n¾ m ®− î c ho µ n c ¶ nh lÞ c h s ö , nguy ª n nh© n bï ng
næ , c ¸ c gi a i ®o ¹ n p h¸ t tr i Ó n v µ kÕ t thó c c ñ a nã . K hi xe m xÐ t m é t c hÕ ®é xP hé i c ò ng p h¶ i t× m hi Ó u
c ¸ c gi a i ®o ¹ n p h¸ t tr i Ó n kh¸ c nha u c ñ a nã ®Ó p h© n bi Ö t gi ÷ a thê i kú ti Õ n bé ®i lª n v í i thê i kú s uy
®å i , l¹ c hË u, p h¶ n ®é ng ( ®¸ nh gi ¸ v Ò gi a i c Ê p t− s ¶ n tr o ng lÞ c h s ö ) .
b ) H i Ó u r â q u a n ® i Ó m "ch © n l ý b a o g i ê cò n g cô t h Ó " tø c lµ xe m xÐ t, p h© n tÝ c h, ®¸ nh gi ¸ s ù
ki Ö n m é t c ¸ c h c ô thÓ , kh« ng nã i c hung c hung. L Þ c h s ö lµ c ô thÓ . M é t c hÕ ®é xP hé i nµ y kh¸ c v í i
m é t c hÕ ®é xP hé i kh¸ c ®− î c thÓ hi Ö n m é t c ¸ c h r Ê t c ô thÓ ë m Æ t c ¬ c Ê u tæ c hø c xP hé i , c « ng c ô

(1) C . M ¸ c v µ F . ¡ n g -g h e n , T u y Ó n t Ë p, t Ë p 1, N X B S ù t h Ë t , H . , 19 6 2 , t r . 3 0 4 .

29
 s ¶ n xuÊ t, hi Ö u q u¶ la o ®é ng, thi Õ t c hÕ bé m ¸ y nhµ n− í c , p ho ng tô c , tË p q u¸ n, tr × nh ®é v ¨ n ho ¸ ...
V× v Ë y , khi hä c lÞ c h s ö kh« ng thÓ d ï ng c ¸ c tõ r Ê t kª u, s o ng "r ç n g ". VÝ d ô , ë bÊ t c ø bµ i hä c lÞ c h
s ö nµ o c ò ng nã i : "nh© n d © n r Ê t c ¬ c ù c ", "c ué c ®Ê u tr a nh c ñ a q uÇ n c hó ng nh© n d © n r Ê t a nh d ò ng",
"bä n thè ng tr Þ r Ê t tµ n ¸ c "... C¸ c h d i Ô n ®¹ t nh− v Ë y kh« ng t¹ o ®− î c h× nh ¶ nh c ô thÓ , hä c s i nh c hØ
n¾ m c hung c hung, c « ng thø c m µ th« i . §i Ò u nµ y kh« ng g© y hø ng thó m µ c ß n lµ m c ho hä c s i nh
c h¸ n hä c tË p lÞ c h s ö .
M uè n b¶ o ®¶ m tÝ nh c ô thÓ c ñ a v i Ö c hä c tË p lÞ c h s ö p h¶ i c ung c Ê p c ho hä c s i nh nh÷ ng ki Õ n
thø c , s ù ki Ö n c ô thÓ , c hÝ nh x¸ c , nh− ®P tr × nh bµ y ë c h− ¬ ng I I I .
c ) L µ m c ho hä c s i nh hi Ó u r » ng, s ù p h ¸ t t r i Ó n cñ a m ä i s ù v Ë t h i Ö n t − î n g ® Ò u t h « n g q u a s ù
t h è n g n h Ê t v µ ® Ê u t r a n h g i ÷ a c¸ c m Æ t ® è i l Ë p . §ã lµ t− t− ë ng bi Ö n c hø ng c ñ a b¶ n th© n s ù p h¸ t
tr i Ó n c ñ a lÞ c h s ö , c ho nª n s ù nhË n thø c lÞ c h s ö c ò ng p h¶ i tu© n the o "p hÐ p bi Ö n c hø ng lµ hä c thuy Õ t
v Ò s ù thè ng nhÊ t c ñ a c ¸ c m Æ t ®è i lË p "(1). VÝ d ô , khi hä c v Ò lÞ c h s ö c ¸ c c hÕ ®é xP hé i p h© n c hi a
thµ nh gi a i c Ê p ®è i kh¸ ng, c Ç n hi Ó u r » ng s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a s ø c s ¶ n xuÊ t s Ï m © u thuÉ n v í i q ua n hÖ
s ¶ n xuÊ t c ò , lç i thê i , ng¨ n c ¶ n s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a nã . T õ ®ã n¶ y s i nh m © u thuÉ n xP hé i , gi a i c Ê p lµ m
bï ng næ c ¸ c c ué c ®Ê u tr a nh c ¸ c h m ¹ ng. Q ua nh÷ ng s ù ki Ö n lÞ c h s ö c ô thÓ c ñ a c ¸ c kho ¸ tr × nh, hä c
s i nh hi Ó u r » ng th« ng q ua c ué c ®Ê u tr a nh gi ÷ a c ¸ c m Æ t ®è i lË p , c ¸ c m © u thuÉ n tr o ng xP hé i m µ lÞ c h
s ö ( lo µ i ng− ê i v µ d © n té c ) lu« n lu« n tha y ®æ i v µ p h¸ t tr i Ó n the o ®− ê ng ®i lª n.
d ) N ª u r â m è i l i ª n h Ö n h © n q u ¶ , s ù p h ô t h u é c l É n n h a u gi ÷ a c ¸ c s ù ki Ö n. L Þ c h s ö tuy tr ¶ i q ua
c ¸ c gi a i ®o ¹ n, thê i kú kh¸ c nha u, s o ng ba o gi ê c ò ng lµ q u¸ tr × nh thè ng nhÊ t tr o ng m è i li ª n hÖ c hÆ t
c hÏ gi ÷ a q u¸ khø , hi Ö n t¹ i v µ t− ¬ ng la i . V× v Ë y , khi d ¹ y hä c lÞ c h s ö , gi ¸ o v i ª n p h¶ i h− í ng d É n hä c
s i nh t× m r a nh÷ ng nguy ª n nh© n s © u xa , d uy ª n c í tr ù c ti Õ p v µ hË u q u¶ c ñ a m é t s ù ki Ö n ®è i v í i s ù
ki Ö n x¶ y r a ti Õ p the o .
e ) N ¾ m v ÷ n g q u y l u Ë t , p h © n b i Ö t b ¶ n ch Ê t v µ h i Ö n t − î n g c ñ a c ¸ c s ù ki Ö n lÞ c h s ö lµ né i d ung
c ¬ b¶ n nhÊ t c ñ a t− d uy lÞ c h s ö c ñ a hä c s i nh. M ä i hi Ö n t− î ng lÞ c h s ö ®Ò u c ã nh÷ ng q uy luË t c hi
p hè i , c ã b¶ n c hÊ t v µ bi Ó u hi Ö n b» ng nhi Ò u h× nh thø c kh¸ c nha u. N Õ u kh« ng ®i s © u t× m hi Ó u, r ó t r a
q uy luË t th× nhÊ t ®Þ nh c hØ d õ ng v i Ö c hä c lÞ c h s ö ë m i ª u t¶ , kÓ c huy Ö n v µ nh− v Ë y c h− a p h¶ i ®P hä c
nh÷ ng c ¬ s ë c ñ a kho a hä c L Þ c h s ö . N Õ u kh« ng n¾ m ®− î c b¶ n c hÊ t m µ c hØ d ù a v µ o bi Ó u hi Ö n bª n
ngo µ i th× s Ï kh« ng hi Ó u ®ó ng s ù thË t lÞ c h s ö kh¸ c h q ua n. VÝ d ô : c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n ®P d i Ô n r a d − í i
nhi Ò u h× nh thø c kh¸ c nha u - m é t c ué c né i c hi Õ n, m é t c ué c ®Ê u tr a nh gi ¶ i p hã ng d © n té c , m é t c ué c
®Ê u tr a nh thè ng nhÊ t ®Ê t n− í c , m é t c ué c ®¶ o c hÝ nh c ung ®× nh, m é t c ué c c ¶ i c ¸ c h tõ tr ª n xuè ng...
N Õ u c hØ c ¨ n c ø v µ o nh÷ ng h× nh thø c d i Ô n bi Õ n nh− v Ë y th× kh« ng thÓ hi Ó u nhi Ö m v ô , b¶ n c hÊ t c ñ a
c ué c c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n.
g) Cuè i c ï ng, v i Ö c p h ¸ t t r i Ó n t − d u y t r o n g h ä c l Þ ch s ö ® i ® « i v í i h o ¹ t ® é n g t h ù c t i Ô n , tø c lµ
v Ë n d ô ng ki Õ n thø c ®P hä c ®Ó ti Õ p thu ki Õ n thø c m í i v µ v Ë n d ô ng v µ o ®ê i s è ng. VÝ d ô : n¾ m v ÷ ng
kh¸ i ni Ö m "c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n" q ua hä c tË p c ¸ c bµ i lÞ c h s ö v Ò C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n A nh thÕ kû XVI I ,
C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n P h¸ p thÕ kû XVI I I , Chi Õ n tr a nh gi µ nh ®é c lË p c ñ a c ¸ c thué c ®Þ a A nh ë B ¾ c
M ü ... gi ¸ o v i ª n gi ó p hä c s i nh hi Ó u ®− î c tÝ nh c hÊ t c ñ a c ué c ®Ê u tr a nh thè ng nhÊ t §ø c , I ta li a , C¶ i
c ¸ c h n« ng n« ë N ga , M i nh T r Þ D uy t© n ë N hË t. T õ ®ã , p h© n bi Ö t nh÷ ng ®i Ò u kh¸ c nha u c ¬ b¶ n
gi ÷ a c ué c c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n v í i c ué c c ¸ c h m ¹ ng xP hé i c hñ nghÜ a .
II− N guy ª n t¾ c, co n ® −ê ng ph¸ t tr iÓ n t− duy v µ k h¶ n¨ ng thù c hµ nh
cñ a häc s inh tr o ng häc tËp l Þ ch s ö
1. V i Ö c p h ¸ t tr iÓ n t− d u y hä c s i nh tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö ®− î c ti Õ n hµ nh th« ng q ua c ¸ c kh© u
v µ h× nh thø c ho ¹ t ®é ng gi ¸ o d ô c s a u ®© y :
a )K h a i th ¸ cn é i d u n g k h o ¸ t r × n h l Þ ch s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g ® Ó x ¸ c ® Þ n h r â n h ÷ n g s ù k i Ö n n µ o
cã t h Ó g ã p p h Ç n p h ¸ t tr iÓ n t − d u y ch o h ä c s i n h

(1) V . I . L ª n i n , T o µ n t Ë p, t Ë p 3 8 , t r . 2 15 , (t i Õ n g N g a ).

30
 N h÷ ng s ù ki Ö n ®ã p h¶ i lµ nh÷ ng s ù ki Ö n lí n, s ù ki Ö n c ¬ b¶ n c hø kh« ng p h¶ i bÊ t c ø s ù ki Ö n
nµ o c ò ng ®− î c . §i Ò u nµ y ®ß i há i gi ¸ o v i ª n p h¶ i nghi ª n c ø u kü s ¸ c h gi ¸ o kho a . VÝ d ô , tr o ng bµ i
C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n P h¸ p c uè i thÕ kû XVI I I , c ã r Ê t nhi Ò u s ù ki Ö n. Cã nh÷ ng s ù ki Ö n hä c s i nh c hØ c Ç n
ghi nhí , thË m c hÝ p h¶ i thué c , nh− s ù ki Ö n v ua L ui XVI bÞ xö tö , ngµ y bï ng næ C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n
P h¸ p ( ®¸ nh c hi Õ m ngô c B a xti , 14 -7-1789) , nh− ng c ã nh÷ ng s ù ki Ö n ®ß i há i hä c s i nh p h¶ i s uy nghÜ
m í i n¾ m ®− î c . N h− khi m i ª u t¶ v Ò t× nh tr ¹ ng ng− ê i n« ng d © n d − í i c hÕ ®é p ho ng ki Õ n c huy ª n c hÕ ,
gi ¸ o v i ª n p h¶ i lµ m c ho hä c s i nh s uy nghÜ v Ò m © u thuÉ n kh« ng thÓ ®i Ò u ho µ gi ÷ a ®¼ ng c Ê p q uý té c ,
t¨ ng l÷ v í i ®¼ ng c Ê p thø ba , m µ n« ng d © n lµ lù c l− î ng c hñ y Õ u thué c ®¼ ng c Ê p thø ba . Cò ng nh−
tr × nh bµ y v Ò s ù ki Ö n c ¶ ng B « xt¬ n, d É n ®Õ n c ué c khë i nghÜ a c ñ a nh© n d © n c ¸ c thué c ®Þ a c ñ a A nh ë
B ¾ c M ü c hè ng l¹ i c hÝ nh q uy Ò n thù c d © n A nh, c Ç n p h¶ i lµ m c ho hä c s i nh hi Ó u v × s a o tõ v i Ö c ®¸ nh
thuÕ c hÌ l¹ i d É n tí i c ué c khë i nghÜ a ? V× s a o p hÇ n lí n nh÷ ng ng− ê i d © n d a tr ¾ ng ë c ¸ c thué c ®Þ a
A nh ë B ¾ c M ü v è n c ò ng lµ ng− ê i A nh d i c − s a ng ®© y m µ l¹ i næ i d Ë y c hè ng l¹ i ng− ê i A nh ë c hÝ nh
q uè c ?... N h÷ ng v Ê n ®Ò ®Æ t r a nh− v Ë y ®− î c hä c s i nh s uy nghÜ , c hø kh« ng p h¶ i ghi nhí thué c
lß ng m í i hi Ó u ®− î c nguy ª n nh© n s © u xa c ñ a c ué c c hi Õ n tr a nh gi µ nh ®é c lË p c ñ a c ¸ c thué c ®Þ a
A nh ë B ¾ c M ü . §ã lµ m © u thuÉ n gi ÷ a y ª u c Ç u c ñ a s ù p h¸ t tr i Ó n c hñ nghÜ a t− b¶ n ë thué c ®Þ a v í i s ù
thè ng tr Þ c u¶ thù c d © n A nh ®P ng¨ n c ¶ n s ù p h¸ t tr i Ó n nµ y .
§Ó p h¸ t tr i Ó n t− d uy c ñ a hä c s i nh, kh« ng p h¶ i c hØ c ã s ù ki Ö n lÞ c h s ö - d ï ®ã lµ m é t y Õ u tè
q ua n tr ä ng bË c nhÊ t c ñ a v i Ö c hä c lÞ c h s ö - m µ c ß n c ã nh÷ ng hi Ó u bi Õ t kh¸ c c ã li ª n q ua n ®Õ n v i Ö c
n¾ m v µ hi Ó u nh÷ ng s ù ki Ö n Ê y . Vi Ö c hä c tË p lÞ c h s ö ®ß i há i p h¶ i c ã s ù hi Ó u bi Õ t nhÊ t ®Þ nh, p hï hî p
v í i y ª u c Ç u c ñ a bµ i hä c v µ tr × nh ®é c ñ a hä c s i nh. N h÷ ng ki Õ n thø c c ã li ª n q ua n Ê y lµ c ¸ c v Ê n ®Ò lý
thuy Õ t, nh÷ ng ki Õ n thø c bæ tr î , kü n¨ ng, p h− ¬ ng p h¸ p n¾ m v µ s ö d ô ng ki Õ n thø c .
T he o c ¸ c nhµ nghi ª n c ø u v Ò lý luË n d ¹ y hä c , v i Ö c n¾ m ki Õ n thø c ®Ó t− d uy ®− î c thù c hi Ö n c hñ
y Õ u b» ng nhi Ò u c ¸ c h s a u ®© y :
- T i Õ p nhË n ki Õ n thø c c ã lù a c hä n, c ã s uy nghÜ , bi Õ t ghi nhí nh÷ ng th« ng ti n c Ç n thi Õ t.
- D ù a v µ o nh÷ ng s ù ki Ö n c ¬ b¶ n ®Ó kh« i p hô c l¹ i bø c tr a nh q u¸ khø . C« ng v i Ö c nµ y tr ë thµ nh
kü n¨ ng, thã i q ue n tr o ng hä c tË p .
- B i Õ t p h© n tÝ c h, s uy nghÜ v Ò c ¸ c s ù ki Ö n ®P n¾ m v ÷ ng. T r o ng m é t bµ i hä c lÞ c h s ö , gi ¸ o v i ª n
c hØ c ã thÓ h− í ng d É n c ho hä c s i nh n¾ m ®− î c m é t v µ i ki Õ n thø c c ¬ b¶ n lµ m c ¬ s ë c ho v i Ö c p h¸ t
tr i Ó n t− d uy ( v i Ö c c hä n lù a nµ y gi ¸ o v i ª n c Ç n x¸ c ®Þ nh tr o ng ló c s o ¹ n bµ i ) .
b ) T ¹ o t × n h h u è n g cã v Ê n ® Ò v µ b i Õ t c¸ ch g i ¶ i q u y Õ t v Ê n ® Ò
K hi h− í ng d É n, tr × nh bµ y c ho hä c s i nh n¾ m ki Õ n thø c c ¬ b¶ n, gi ¸ o v i ª n c Ç n c hó ý ®Õ n "nhu
c Ç u t− d uy " c ñ a hä c s i nh, khi c ¸ c e m ti Õ p thu ki Õ n thø c m í i , ho Æ c m uè n hi Ó u bi Õ t s © u s ¾ c , lµ m
p ho ng p hó h¬ n ki Õ n thø c ®P bi Õ t. T r o ng tr − ê ng hî p Ê y , ë hä c s i nh xuÊ t hi Ö n nh÷ ng th¾ c m ¾ c ,
nh÷ ng v Ê n ®Ò ®− î c ®Æ t r a ®Ó gi ¶ i q uy Õ t. C¸ c nhµ gi ¸ o d ô c hä c gä i tr − ê ng hî p nh− tr ª n lµ t × n h
h u è n g cã v Ê n ® Ò . T r o ng d ¹ y hä c , gi ¸ o v i ª n lu« n lu« n c hó tr ä ng gî i ý c ho hä c s i nh ®Æ t v Ê n ®Ò ®Ó
t× m hi Ó u, kh« ng d õ ng ë v i Ö c thô ®é ng ti Õ p thu, "bi Õ t ®i Ò u m × nh c h− a bi Õ t" lµ m é t y Õ u tè q ua n
tr ä ng ®Ó hä c tË p th« ng m i nh, c hñ ®é ng. VÊ n ®Ò ®Æ t r a lµ p h¶ i nh» m v µ o b¶ n c hÊ t nh÷ ng ®i Ò u q ua n
tr ä ng ®Ó hi Ó u s ù ki Ö n, c hø kh« ng p h¶ i lµ nh÷ ng c hi ti Õ t v ô n v Æ t, h× nh thø c bª n ngo µ i . G i ¸ o v i ª n l¹ i
h− í ng d É n hä c s i nh t× m c ¸ c h gi ¶ i q uy Õ t v Ê n ®Ò , s a u ®ã ti Õ p thu v µ c ñ ng c è ki Õ n thø c m í i .
C¸ c h d ¹ y - hä c nh− v Ë y ®− î c gä i lµ d ¹ y - h ä c n ª u v Ê n ® Ò , kh¸ c h¼ n v µ ®è i lË p v í i gi ¶ ng d ¹ y
nhå i nhÐ t, hä c s i nh c hØ bi Õ t nghe , ghi , nhí , m µ l− ê i s uy nghÜ . C¸ c h d ¹ y - hä c nª u v Ê n ®Ò s Ï p h¸ t
huy tÝ nh tÝ c h c ù c , tù nhË n thø c c ñ a hä c s i nh. M é t tr o ng nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ¬ b¶ n c ñ a v i Ö c p h¸ t tr i Ó n
t− d uy c ñ a hä c s i nh lµ p h¸ t huy n¨ ng lù c ®é c lË p hä c tË p , p h¸ t tr i Ó n tr Ý th« ng m i nh, ã c s ¸ ng t¹ o
c ñ a c ¸ c e m .
VÒ b¶ n c hÊ t, v i Ö c d ¹ y - hä c nª u v Ê n ®Ò kh« ng p h¶ i lµ m é t p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c r i ª ng m µ
®− î c thÓ hi Ö n tr o ng c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c kh¸ c . N ã lµ m é t h× nh thø c tæ c hø c s ù t× m tß i tr Ý tuÖ
khi thu nhË n tr i thø c th« ng q ua c ¸ c h gi ¶ i q uy Õ t c ¸ c v Ê n ®Ò .

31
 D ¹ y - hä c nª u v Ê n ®Ò kh« ng p h¶ i lµ bi Ö n p h¸ p v ¹ n n¨ ng ®Ó n© ng c a o c hÊ t l− î ng hä c tË p c ã t¸ c
d ô ng ®è i v í i hä c s i nh tr o ng bÊ t c ø ®i Ò u ki Ö n, ho µ n c ¶ nh nµ o . N ã c hØ c ã t¸ c d ô ng khi hä c s i nh
®ø ng tr − í c t× nh huè ng c ã v Ê n ®Ò ( d o tù ®Æ t r a ha y gi ¸ o v i ª n t¹ o nª n) . K hi ®P h× nh thµ nh t× nh
huè ng c ã v Ê n ®Ò th× ló c bÊ y gi ê v i Ö c d ¹ y - hä c nª u v Ê n ®Ò s Ï m a ng l¹ i hi Ö u q u¶ lí n tr o ng v i Ö c p h¸ t
tr i Ó n tr Ý tuÖ c ñ a hä c s i nh. D o ®ã , v i Ö c nª u v µ gi ¶ i q uy Õ t v Ê n ®Ò n© ng c a o m é t c ¸ c h r â r Ö t s ø c m ¹ nh
gi ¸ o d ô c v µ kh¶ n¨ ng p h¸ t tr i Ó n t− d uy c ñ a hä c s i nh tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö . H ä c s i nh tù m × nh n¾ m
ki Õ n thø c , tù m × nh r ó t r a nh÷ ng kÕ t luË n s a u khi ®P s uy nghÜ kü . N h÷ ng kÕ t luË n nµ y lµ s ù p h¶ n
¸ nh nh÷ ng q ua n ®i Ó m r i ª ng, c ã c ¨ n c ø kho a hä c , d o c ¸ c e m nhË n thø c ®− î c . H ä c s i nh c hØ hä c tË p
tè t, c ã kÕ t q u¶ khi c ¸ c e m p h¸ t hi Ö n v Ê n ®Ò v µ t× m c ¸ c h gi ¶ i q uy Õ t v Ê n ®Ò .
D ¹ y - hä c nª u v Ê n ®Ò thÓ hi Ö n q ua n ®i Ó m ®ó ng ®¾ n khi c ho r » ng hä c s i nh v õ a lµ ®è i t− î ng,
v õ a lµ c hñ thÓ c ñ a gi ¸ o d ô c v µ ®− î c thù c hi Ö n v í i nh÷ ng b− í c ®i , bi Ö n p h¸ p s − p h¹ m hî p lý .
c) T r × n h b µ y t h « n g t i n s ù k i Ö n t r o n g p h ¸ t t r i Ó n t − d u y h ä c s i n h k h i h ä c l Þ ch s ö
H ä c lÞ c h s ö c Ç n p h¶ i d ù a tr ª n c ¬ s ë s ù ki Ö n c ¬ b¶ n, c hÝ nh x¸ c . S o ng v i Ö c tr × nh bµ y th« ng ti n
nh− thÕ nµ o ®Ó kh« ng lÆ p l¹ i s ¸ c h gi ¸ o kho a m é t c ¸ c h kh« kha n, kh« ng c hØ "b¾ t bué c tr Ý nhí lµ m
v i Ö c " ( P h¹ m V¨ n §å ng) , m µ c hÝ nh lµ lµ m c ho t− d uy p h¸ t tr i Ó n. Vi Ö c th« ng b¸ o c hØ c ung c Ê p c ho
hä c s i nh m é t s è s ù ki Ö n ®Ó ghi nhí , v i Ö c tr × nh bµ y nª u v Ê n ®Ò l¹ i p h¸ t huy tÝ nh tÝ c h c ù c nhË n thø c
c ñ a hä c s i nh tr o ng v i Ö c bi Õ t v µ hi Ó u lÞ c h s ö .
D Ü nhi ª n, khi tr × nh bµ y tµ i li Ö u the o c ¸ c h nª u v Ê n ®Ò , gi ¸ o v i ª n kh« ng c hØ d ï ng lê i nã i , m µ
c ß n s ö d ô ng c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n tr ù c q ua n, c ¸ c lo ¹ i tµ i li Ö u thµ nh v ¨ n...
d ) C © u h á i t r o n g v i Ö c p h ¸ t t r i Ó n t − d u y h ä c s i n h k h i h ä c t Ë p l Þ ch s ö
T r o ng p h¸ t tr i Ó n t− d uy hä c s i nh, v i Ö c s ö d ô ng c ¸ c tha o t¸ c l« gi c c ã ý nghÜ a q ua n tr ä ng.
T h« ng th− ê ng, gi ¸ o v i ª n s ö d ô ng c ¸ c tha o t¸ c c hñ y Õ u nh− s o s ¸ nh ( ®Ó t× m s ù p h© n bi Ö t v µ gi è ng
nha u v Ò b¶ n c hÊ t c ñ a c ¸ c s ù ki Ö n) , p h© n tÝ c h v µ tæ ng hî p ( gi ó p hä c s i nh kh¸ i q u¸ t ho ¸ c ¸ c s ù ki Ö n
b» ng c ¸ c h t× m hi Ó u s © u tõ ng bé p hË n, tõ ng m Æ t, r å i nª u m è i li ª n hÖ , q ua n hÖ gi ÷ a c ¸ c y Õ u tè c Ê u
thµ nh s ù ki Ö n) , q uy n¹ p , d i Ô n d Þ c h, tr õ u t− î ng ho ¸ ...
§Ó thù c hi Ö n nh÷ ng tha o t¸ c nh− v Ë y c ã thÓ d ï ng nhi Ò u p h− ¬ ng p h¸ p , p h− ¬ ng ti Ö n kh¸ c nha u
( ®å d ï ng tr ù c q ua n q uy − í c , tµ i li Ö u, gi ¶ i thÝ c h...) , s o ng v i Ö c há i v µ tr ¶ lê i p hï hî p v í i tr × nh ®é ,
y ª u c Ç u c ñ a hä c s i nh s Ï ®− a l¹ i kÕ t q u¶ tè t.
H á i v µ tr ¶ lê i c hÝ nh lµ ®Æ t t× nh huè ng c ã v Ê n ®Ò r å i t× m c ¸ c h gi ¶ i q uy Õ t v Ê n ®Ò . H á i v µ tr ¶ lê i
c ã thÓ ti Õ n hµ nh gi ÷ a thÇ y gi ¸ o v µ hä c s i nh, gi ÷ a hä c s i nh v í i nha u, thË m c hÝ ®è i v í i tõ ng c ¸ nh© n
( tù há i v µ tù tr ¶ lê i ) . H á i v µ tr ¶ lê i kh« ng p h¶ i lµ s ù "®¸ nh ®è ", m µ gi ó p nha u hi Ó u s © u s ¾ c lÞ c h s ö
h¬ n.
T r o ng v i Ö c há i v µ tr ¶ lê i , c © u há i c ã ý nghÜ a gi ¸ o d − ì ng ( nhË n thø c ) , gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n
lí n. N ã gî i s ù s uy nghÜ , gi ó p hä c s i nh hi Ó u lÞ c h s ö . V× v Ë y , v i Ö c ®Æ t c © u há i p h¶ i tu© n thñ nh÷ ng
nguy ª n t¾ c s − p h¹ m , nh÷ ng y ª u c Ç u nhÊ t ®Þ nh(1).
2 .H Ö t h è n g b µ i t Ë p n h Ë n t h ø c lµ ® iÒ u k iÖ n c Ç n t h iÕ t ® Ó p h ¸ t t r iÓ n t − d u y h ä c s in h
tr o n g h ä c tË p lÞc h s ö
Chó ng ta c h− a c ã q ua n ni Ö m ®Ç y ®ñ v Ò s ù c Ç n thi Õ t c ñ a hÖ thè ng bµ i tË p nhË n thø c tr o ng hä c
lÞ c h s ö ( thË m c hÝ c ã ng− ê i c ho r » ng tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö kh« ng c ã bµ i tË p ) . B µ i tË p nhË n thø c
n© ng c a o tr × nh ®é t− d uy c ñ a hä c s i nh khi nã ®− î c t¹ o thµ nh m é t hÖ thè ng c hø kh« ng p h¶ i lµ m é t
v µ i bµ i tË p bÊ t kú , r ê i r ¹ c . H Ö thè ng bµ i tË p nhË n thø c ®Ò c Ë p ®Õ n nh÷ ng v Ê n ®Ò m µ hä c s i nh c Ç n
n¾ m ®Ó kh« i p hô c h× nh ¶ nh q u¸ khø v µ c hñ y Õ u ®i s © u v µ o né i d ung b¶ n c hÊ t s ù ki Ö n. N ã ba o gå m
c ¸ c v Ê n ®Ò :
- N hË n bi Õ t q u¸ tr × nh p h¸ t tr i Ó n lÞ c h s ö v µ c ¬ c Ê u c ñ a m é t s ù ki Ö n ( hi Ö n t− î ng, bi Õ n c è , nh© n
v Ë t, q u¸ tr × nh lÞ c h s ö ...) .
- X¸ c ®Þ nh nh÷ ng m è i li ª n hÖ nh© n q u¶ c ñ a s ù ki Ö n.

(1) X e m p h Ç n "N h ÷ n g y ª u c Ç u k h i s ö d ô n g p h − ¬ n g p h ¸ p t r a o ® æ i - ® µ m t h o ¹ i ", c h − ¬ n g V I I .

32
 - X¸ c ®Þ nh tÝ nh kÕ thõ a gi ÷ a c ¸ c s ù ki Ö n, thê i kú , gi a i ®o ¹ n lí n.
- N ª u khuy nh h− í ng p h¸ t tr i Ó n c ñ a m é t s ù ki Ö n, m é t thê i ®¹ i ha y xP hé i nã i c hung.
- P h© n tÝ c h tÝ nh c hÊ t c ñ a s ù ki Ö n ( ti Õ n bé , p h¶ n ®é ng, b¶ n c hÊ t gi a i c Ê p ...) .
- X¸ c ®Þ nh c ¸ c gi a i ®o ¹ n, thê i kú p h¸ t tr i Ó n c ñ a s ù ki Ö n ha y xP hé i .
- S o s ¸ nh ®Ó r ó t r a c ¸ i c hung v µ c ¸ i r i ª ng, gi è ng v µ kh¸ c nha u, ti ª u bi Ó u v µ ®Æ c thï c ñ a c ¸ c s ù
ki Ö n, thê i kú lÞ c h s ö .
- T × m hi Ó u ý nghÜ a c ñ a s ù ki Ö n, bµ i hä c ki nh nghi Ö m lÞ c h s ö ®è i v í i ngµ y na y .
N h÷ ng lo ¹ i bµ i tË p nh− v Ë y ®− î c x© y d ù ng tr ª n c ¬ s ë m é t s ù ki Ö n q ua n tr ä ng, m é t s è bµ i hä c
ha y c ¶ khã a tr × nh. B µ i tË p nhË n thø c c ã né i d ung r é ng h¬ n c © u há i ki Ó m tr a , ®ß i há i thê i gi a n c « ng
s ø c c ñ a hä c s i nh nhi Ò u h¬ n v µ t¸ c d ô ng, kÕ t q u¶ c ñ a nã c ò ng c a o h¬ n. T uy nhi ª n, tuú tõ ng né i
d ung, tr × nh ®é m µ nh÷ ng bµ i tË p nhË n thø c nhá ®− î c gi í i h¹ n ë p h¹ m v i , y ª u c Ç u c ñ a c © u há i ( tr a o
®æ i ha y ki Ó m tr a ) ho Æ c m é t s è c © u há i m a ng né i d ung bµ i tË p nhË n thø c .
B µ i tË p nhË n thø c p h¶ i tho ¶ m P n bè n y ª u c Ç u s a u ®© y :
T h ø n h Ê t , lµ m c ho hä c s i nh nhË n thø c ®− î c s ù ki Ö n c ¬ b¶ n c ñ a bµ i hä c ( p h© n bi Ö t nh÷ ng ki Õ n
thø c thø y Õ u, nh÷ ng s ù ki Ö n kh« ng c ¬ b¶ n) .
T h ø h a i , kh« i p hô c ®− î c bø c tr a nh q u¸ khø ( s ù ki Ö n, q u¸ tr × nh, nh© n v Ë t) the o tr × nh ®é v µ y ª u
c Ç u hä c tË p ë m ç i lí p .
T h ø b a , nhË n thø c , p h© n tÝ c h s ù ki Ö n tr o ng t× nh huè ng c ã v Ê n ®Ò , r ó t r a b¶ n c hÊ t, ®Æ c tr − ng
c ñ a s ù ki Ö n, q uy luË t lÞ c h s ö .
T h ø t − , v Ë n d ô ng ki Õ n thø c ®P bi Õ t ®Ó ti Õ p thu bµ i hä c m í i tr o ng ho ¹ t ®é ng thù c ti Ô n, nh» m
p h¸ t tr i Ó n kh¶ n¨ ng t− d uy s ¸ ng t¹ o v µ n¨ ng lù c thù c hµ nh c ñ a hä c s i nh.
B µ i tË p nhË n thø c hi Ö n c ß n m í i m Î ®è i v í i v i Ö c hä c lÞ c h s ö ë c ¸ c tr − ê ng p hæ th« ng n− í c ta .
T õ thù c ti Ô n ®ã c hó ng ta s Ï bæ s ung nhË n thø c lý luË n v µ ki nh nghi Ö m thù c hµ nh c ñ a lo ¹ i bµ i tË p
nµ y .
Cï ng v í i bµ i tË p nhË n thø c , c ¸ c lo ¹ i bµ i tË p tr ¾ c nghi Ö m kh¸ c h q ua n, c ò ng c ã ý nghÜ a , v a i tr ß
nhÊ t ®Þ nh tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö , nh− ng ®− î c gi í i h¹ n ë m ø c ®é nhÊ t ®Þ nh. VÊ n ®Ò nµ y s Ï tr × nh bµ y
s a u.
III− P h¸ t tr iÓ n k h¶ n¨ ng thù c hµ nh cñ a häc s inh tr o ng häc tËp
l Þ ch s ö
VÊ n ®Ò nµ y ®− î c tr × nh bµ y tr o ng nhi Ò u c h− ¬ ng c ñ a c uè n s ¸ c h, nhÊ t lµ p hÇ n c « ng t¸ c ngo ¹ i
kho ¸ . ë ®© y , c hØ nª u v Ê n ®Ò q ua n ni Ö m né i d ung v µ p h− ¬ ng h− í ng thù c hi Ö n.
1. M é t v µ i q u a n n i Ö m
M é t s è Ý t ng− ê i c ß n c ho r » ng hä c lÞ c h s ö kh« ng c ã thù c hµ nh v × c hØ t× m hi Ó u v Ò c ¸ i ®P q ua ,
kh« ng c ß n tå n t¹ i . §© y lµ m é t q ua n ni Ö m s a i lÇ m v Ò p h− ¬ ng p h¸ p luË n.
M ä i s i nh v Ë t ®Ò u c ã nhu c Ç u ho ¹ t ®é ng nh» m thÝ c h ø ng v í i m « i tr − ê ng ®Ó tå n t¹ i v µ p h¸ t
tr i Ó n. Co n ng− ê i c ò ng v Ë y , s o ng bª n c ¹ nh tÝ nh c hÊ t s i nh v Ë t, c o n ng− ê i c ß n c ã tÝ nh xP hé i . L a o
®é ng c ñ a c o n ng− ê i m a ng tÝ nh xP hé i , the o ®uæ i m ô c ®Ý c h c ñ a m × nh, nª n c ã ý thø c v Ò hµ nh ®é ng
c ñ a m × nh v µ v − ¬ n tí i s ù nhË n thø c ngµ y c µ ng s © u s ¾ c , ngµ y c µ ng gÇ n v í i b¶ n c hÊ t c ñ a hi Ö n thù c
kh¸ c h q ua n.
Vi Ö c gi ¸ o d ô c c ã kh¶ n¨ ng khuy Õ n khÝ c h v µ ®Þ nh h− í ng hµ nh ®é ng c ñ a c o n ng− ê i , v i Ö c d ¹ y -
hä c lÞ c h s ö gã p p hÇ n v µ o thù c hi Ö n kh¶ n¨ ng nµ y . Q ua nh÷ ng s ù ki Ö n c ô thÓ , lÞ c h s ö c ung c Ê p c ho
hä c s i nh nh÷ ng m É u h× nh, nh÷ ng c ¸ c h hµ nh ®é ng kh¸ c nha u, c ã t¸ c d ô ng gî i ý , m ë r a nh÷ ng
h− í ng, nh÷ ng m Æ t, nh÷ ng kh¶ n¨ ng hµ nh ®é ng c ô thÓ kh¸ c nha u, tr o ng ®ê i s è ng xP hé i . T Ý nh
p ho ng p hó , ®a d ¹ ng c ñ a lÞ c h s ö lµ m c ho s ù gî i ý , nª u g− ¬ ng c ò ng r Ê t p ho ng p hó , ®a d ¹ ng, m u« n
h× nh m u« n v Î .
S ù ki Ö n lÞ c h s ö p h¶ n ¸ nh ®é ng c ¬ hµ nh ®é ng, hµ nh v i c ô thÓ , kÕ t q u¶ c ò ng nh− hË u q u¶ ho ¹ t
®é ng c ñ a c o n ng− ê i . T õ nh÷ ng s ù ki Ö n Ê y , gi ¸ o v i ª n v õ a kh« i p hô c c ho hä c s i nh h× nh ¶ nh q u¸

33
 khø , v õ a gi ó p c ¸ c e m r ó t r a nh÷ ng kÕ t luË n, ®¸ nh gi ¸ , r ó t r a bµ i hä c ki nh nghi Ö m c ho c ué c s è ng
ngµ y na y . C« ng v i Ö c nµ y c ã ý nghÜ a kh« ng nhá ®è i v í i v i Ö c gi ¸ o d ô c hµ nh ®é ng, tr − í c hÕ t lµ gi ¸ o
d ô c ®é ng c ¬ hµ nh ®é ng. S ø c m ¹ nh c ñ a tr i thø c lÞ c h s ö lµ khuy Õ n khÝ c h, thó c ®È y v µ ®Þ nh h− í ng
hµ nh ®é ng c ñ a hä c s i nh, lµ m c ho hµ nh ®é ng Ê y ®ó ng, hî p q uy luË t, c ã hi Ö u q u¶ , c ã p h− ¬ ng p h¸ p
kho a hä c . H ä c tË p lÞ c h s ö kh« ng c hØ r Ì n luy Ö n v Ò n¨ ng lù c nhË n thø c m µ c ß n p h¸ t tr i Ó n n¨ ng lù c
hµ nh ®é ng ®é c lË p c hñ ®é ng, r Ì n luy Ö n p h− ¬ ng p h¸ p hµ nh ®é ng.
Vi Ö c thù c hi Ö n hä c ®i ®« i v í i hµ nh ë nhµ tr − ê ng xuÊ t p h¸ t tõ b¶ n c hÊ t, nguå n gè c c ñ a kho a
hä c , m µ nh÷ ng c ¬ s ë kho a hä c nµ y ®− î c gi ¶ ng d ¹ y tr o ng nhµ tr − ê ng. K ho a hä c r a ®ê i tr o ng q u¸
tr × nh ho ¹ t ®é ng thù c ti Ô n c ñ a c o n ng− ê i , ba o gi ê c ò ng g¾ n li Ò n v í i ho ¹ t ®é ng s ¶ n xuÊ t v µ ho ¹ t
®é ng xP hé i c ñ a c o n ng− ê i . Vi Ö c hä c ®i ®« i v í i hµ nh c ò ng nh» m ®¸ p ø ng y ª u c Ç u v µ c o n ®− ê ng
bi Ö n c hø ng c ñ a s ù nhË n thø c : tõ tr ù c q ua n s i nh ®é ng ®Õ n t− d uy tr õ u t− î ng v µ tõ t− d uy tr õ u
t− î ng ®Õ n thù c ti Ô n. H ä c ®i ®« i v í i hµ nh tr o ng nhµ tr − ê ng kh« ng c hØ gi ó p c ho v i Ö c thu nhË n ki Õ n
thø c s © u s ¾ c m µ c ß n lµ m c ho hä c s i nh bi Õ t v Ë n d ô ng v µ o thù c ti Ô n, v õ a gã p p hÇ n v µ o lî i Ý c h xP
hé i , v õ a lµ m c ho tr i thø c ®− î c p ho ng p hó v µ v ÷ ng c h¾ c h¬ n.
T r o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö , v i Ö c hä c ®i ®« i v í i hµ nh gå m nh÷ ng né i d ung s a u ®© y :
- T r − í c hÕ t lµ r Ì n luy Ö n kü n¨ ng thù c hµ nh bé m « n ®Ó t¹ o c ho hä c s i nh c ã bi Ó u t− î ng lÞ c h s ö
c h© n thù c , gi µ u h× nh ¶ nh. C« ng v i Ö c nµ y thÓ hi Ö n ë v i Ö c s ö d ô ng v µ lµ m c ¸ c lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c
q ua n ( v Ï b¶ n ®å , ®¾ p s a bµ n, lË p ni ª n bi Ó u, lË p c ¸ c b¶ ng thè ng kª ...) , tË p v i Õ t v µ tr × nh bµ y c ¸ c bµ i
t− ê ng thuË t, m i ª u t¶ v Ò m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö , ®ä c tµ i li Ö u, gi ¶ i thÝ c h, p h© n tÝ c h né i d ung m é t hi Ö n
t− î ng m i nh ho ¹ b» ng tr a nh v Ï né i d ung m é t s ù ki Ö n, c h© n d ung m é t nh© n v Ë t lÞ c h s ö ...
- T hù c hµ nh tr o ng bé m « n L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng c ß n lµ v i Ö c v Ë n d ô ng ki Õ n thø c ®P hä c
®Ó ti Õ p thu ki Õ n thø c m í i v µ ho µ n thµ nh nh÷ ng c « ng t¸ c c « ng Ý c h xP hé i ( nh− tha m gi a s − u tÇ m ,
bi ª n s o ¹ n lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng, x© y d ù ng nhµ tr uy Ò n thè ng, th« ng ti n tuy ª n tr uy Ò n lÞ c h s ö , b¶ o v Ö tu
s ö a c ¸ c d i tÝ c h lÞ c h s ö , c ¸ c nghÜ a tr a ng li Ö t s Ü ...) .
- T h« ng q ua c ¸ c ho ¹ t ®é ng xP hé i , thù c hµ nh bé m « n m µ bå i d − ì ng kü n¨ ng, r Ì n luy Ö n nh÷ ng
p hÈ m c hÊ t tè t d Ñ p , nh÷ ng hµ nh ®é ng y ª u n− í c c ho thÕ hÖ tr Î .
2 .C o n ® − ê n g , n h ÷ n g b iÖ n p h ¸ p p h ¸ t t r iÓ n n ¨ n g lù c t h ù c h µ n h c h o h ä c s in h t r o n g h ä c t Ë p
lÞc h s ö
T õ q ua n ni Ö m v Ò "thù c hµ nh" tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö nh− tr ª n, c hó ng ta x¸ c ®Þ nh c o n ®− ê ng,
nh÷ ng bi Ö n p h¸ p s − p h¹ m ®Ó p h¸ t tr i Ó n n¨ ng lù c hµ nh ®é ng c ñ a hä c s i nh.
a ) S ö d ô n g c¸ c p h − ¬ n g t i Ö n v µ c¸ ch d ¹ y - h ä c ® Ó cô t h Ó h o ¸ s ù k i Ö n l Þ ch s ö , nh− x¸ c ®Þ nh thê i
gi a n v µ ®Þ a ®i Ó m d i Ô n r a s ù ki Ö n, s ö d ô ng tµ i li Ö u v Ò ®ê i s è ng, s è li Ö u, lê i nã i c ñ a nh© n v Ë t lÞ c h s ö ,
h× nh t− î ng ho ¸ c ¸ c s ù ki Ö n...
b ) L µ m c¸ c l o ¹ i ® å d ï n g t r ù c q u a n v µ s ö d ô n g c¸ c p h − ¬ n g t i Ö n t r ù c q u a n t r o n g d ¹ y - h ä c
L Þ ch s ö
c) C ¸ c h o ¹ t ® é n g n g o ¹ i k h o ¸ t r o n g n h µ t r − ê n g
d ) C « n g t ¸ c c« n g Ý ch x · h é i
e ) L i ª n h Ö , s o s ¸ n h , ® è i ch i Õ u t µ i l i Ö u l Þ ch s ö ® a n g h ä c v í i h i Ö n t ¹ i l µ b i Ö n p h ¸ p q u a n t r ä n g ® Ó
g ¾ n v i Ö c d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö v í i ® ê i s è n g , cã t ¸ c d ô n g p h ¸ t t r i Ó n n h Ë n t h ø c v µ r Ì n l u y Ö n n ¨ n g l ù c
h µ n h ® é n g .
T r o ng thù c tÕ d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng, gi ¸ o v i ª n ®P c hó tr ä ng ti Õ n hµ nh li ª n hÖ
q u¸ khø v í i hi Ö n t¹ i . S o ng, nh× n c hung hi Ö u q u¶ c « ng v i Ö c c ß n thÊ p , ®« i khi g© y r a hË u q u¶ xÊ u,
p h¶ n t¸ c d ô ng ( nh− ti Õ n hµ nh m é t c ¸ c h c « ng thø c , s o s ¸ nh m ¸ y m ã c , lµ m c ho hä c s i nh buå n c − ê i ,
c ã khi tr ë thµ nh ®Ò tµ i c ho c ¸ c e m c hÕ d i Ô u...) . N guy ª n nh© n c ñ a t× nh tr ¹ ng nµ y c ã nhi Ò u, q ua n
tr ä ng nhÊ t lµ d o c h− a x¸ c ®Þ nh ®− î c m ô c ®Ý c h né i d ung c ñ a c « ng v i Ö c , c h− a n¾ m v ÷ ng nh÷ ng
nguy ª n t¾ c p h− ¬ ng p h¸ p luË n c hØ ®¹ o v i Ö c ti Õ n hµ nh.
Cã thÓ c ã ba h− í ng s o s ¸ nh, ®è i c hi Õ u tµ i li Ö u lÞ c h s ö ®a ng hä c v µ li ª n hÖ nã v í i ®ê i s è ng xP
hé i hi Ö n t¹ i .

34
 - L i ª n hÖ s ù ki Ö n lÞ c h s ö ®P q ua v í i nh÷ ng s ù ki Ö n ®a ng d i Ô n r a ngµ y na y . VÝ d ô : li ª n hÖ c « ng
c ué c kh« i p hô c , x© y d ù ng ®Ê t n− í c s a u c ¸ c thê i kú ®Ê u tr a nh gi µ nh ®é c lË p d © n té c ha y c hè ng
gi Æ c ngo ¹ i x© m v í i c « ng c ué c x© y d ù ng ®Ê t n− í c ngµ y na y ( nh÷ ng khã kh¨ n, thuË n lî i ...) .
- S o s ¸ nh c ¸ c s ù ki Ö n lÞ c h s ö tr o ng c ï ng m é t gi a i ®o ¹ n, thê i kú lÞ c h s ö nh− : s o s ¸ nh C¸ c h
m ¹ ng t− s ¶ n A nh thÕ kû XVI I v í i C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n P h¸ p thÕ kû XVI I I v µ ®è i c hi Õ u v í i m é t s ù
ki Ö n lÞ c h s ö d i Ô n r a ë thÕ kû XX ( C¸ c h m ¹ ng th¸ ng M − ê i N ga 1917) .
- N ª u tr i Ó n v ä ng p h¸ t tr i Ó n c ñ a m é t s ù ki Ö n ®a ng hä c tr o ng q u¸ khø ®Ó hi Ó u t× nh h× nh hi Ö n
t¹ i ( khi hä c v Ò p ho ng tr µ o gi ¶ i p hã ng d © n té c s a u Chi Õ n tr a nh thÕ gi í i thø ha i , li ª n hÖ v í i t× nh
h× nh c ¸ c n− í c ®a ng p h¸ t tr i Ó n ngµ y na y ) .
§Ó ti Õ n hµ nh tè t v i Ö c li ª n hÖ ®è i c hi Õ u q u¸ khø v í i hi Ö n t¹ i m é t c ¸ c h kho a hä c , kh« ng tuú ti Ö n
m ¸ y m ã c , c ã hi Ö u q u¶ gi ¸ o d ô c c Ç n p h¶ i c ã nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n nhÊ t ®Þ nh.
T h ø n h Ê t , h− í ng d É n hä c s i nh n¾ m v ÷ ng nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n tr o ng kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö ( tõ
c æ ®¹ i ®Õ n hi Ö n ®¹ i ) , p h¸ t hi Ö n m é t c ¸ c h s © u s ¾ c , ®Ç y ®ñ né i d ung nh÷ ng s ù ki Ö n v µ t− t− ë ng ®Æ c
bi Ö t q ua n tr ä ng ®è i v í i thê i ®¹ i c hó ng ta , ®è i v í i t× nh h× nh ®Ê t n− í c v µ ®Þ a p h− ¬ ng m × nh.
T h ø h a i , c ung c Ê p c ho hä c s i nh nh÷ ng ki Õ n thø c p ho ng p hó , c hÝ nh x¸ c v Ò nh÷ ng s ù ki Ö n lí n
v õ a x¶ y r a tr ª n thÕ gi í i , tr o ng n− í c , ë ®Þ a p h− ¬ ng ( q ua s ¸ c h b¸ o , th« ng ti n tuy ª n tr uy Ò n, tha m gi a
c « ng t¸ c xP hé i ) . T õ nh÷ ng v Ê n ®Ò thê i s ù , hä c s i nh s uy nghÜ t× m nguå n gè c lÞ c h s ö c ñ a nã , li ª n hÖ
®è i c hi Õ u v í i s ù ki Ö n q u¸ khø v µ x¸ c ®Þ nh tr i Ó n v ä ng p h¸ t tr i Ó n tr o ng t− ¬ ng la i .
T hi Õ u ha i ®i Ò u ki Ö n c ¬ b¶ n nµ y ( kh« ng n¾ m v ÷ ng ki Õ n thø c lÞ c h s ö , kh« ng a m hi Ó u hi Ö n t¹ i ) th× s Ï
kh« ng thÓ s o s ¸ nh, ®è i c hi Õ u q u¸ khø v í i hi Ö n t¹ i .
VÒ m Æ t p h− ¬ ng p h¸ p luË n s ö hä c v µ p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c lÞ c h s ö , c hó ng ta ti Õ n hµ nh v i Ö c s o
s ¸ nh, li ª n hÖ nh÷ ng s ù ki Ö n c ï ng lo ¹ i , s ù ki Ö n kh¸ c ®Ó r ó t r a c ¸ i b¶ n c hÊ t, c hø kh« ng p h¶ i c ¨ n c ø
v µ o nh÷ ng nÐ t kh¸ c bi Ö t ( ho Æ c gi è ng nha u) bª n ngo µ i ®Ó kÕ t luË n v Ò b¶ n c hÊ t. K hi s o s ¸ nh, li ª n
hÖ , ®è i c hi Õ u c ¸ c s ù ki Ö n lÞ c h s ö p h¶ i hi Ó u r â ®i Ò u ki Ö n lÞ c h s ö tå n t¹ i , m è i q ua n hÖ né i t¹ i v µ
nh÷ ng li ª n hÖ gi ÷ a c ¸ c s ù ki Ö n. CÇ n p h¶ i n¾ m v ÷ ng q ua n ®i Ó m bi Ö n c hø ng xe m xÐ t c ¸ c s ù ki Ö n ( s ù
ki Ö n v Ë n ®é ng p h¸ t tr i Ó n, tha y ®æ i the o q uy luË t v µ p hï hî p v í i ho µ n c ¶ nh c ô thÓ ) .
Cã nhi Ò u bi Ö n p h¸ p ti Õ n hµ nh v i Ö c s o s ¸ nh, li ª n hÖ , ®è i c hi Õ u tµ i li Ö u lÞ c h s ö v í i hi Ö n t¹ i :
- R ó t r a bµ i hä c ki nh nghi Ö m c ho hi Ö n t¹ i , khi hä c tË p c ¸ c s ù ki Ö n q u¸ khø ( r ó t r a bµ i hä c ki nh
nghi Ö m tõ C« ng xP P a r i c ho c ¸ c h m ¹ ng Vi Ö t N a m ) .
- N ª u tr i Ó n v ä ng c ñ a m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö ®a ng hä c tr o ng q u¸ tr × nh p h¸ t tr i Ó n c ñ a nã ( khi
hä c c ¸ c c a o tr µ o c ¸ c h m ¹ ng 1930 -1931, 1936 -1939, 1939-194 5 tr o ng kho ¸ tr × nh L Þ c h s ö Vi Ö t
N a m ë lí p 12, li ª n hÖ v í i s ù th¾ ng lî i c ñ a C¸ c h m ¹ ng th¸ ng T ¸ m 194 5 ) .
- S o s ¸ nh nh÷ ng hi Ö n t− î ng xP hé i c ï ng lo ¹ i , nh÷ ng hi Ö n t− î ng ®P c ã c ï ng q u¸ khø v µ ®a ng
ti Õ p d i Ô n tr o ng hi Ö n t¹ i ®Ó hi Ó u b¶ n c hÊ t c ñ a nã ( khi hä c v Ò c hñ nghÜ a ®Õ q uè c v µ o c uè i thÕ kû
XI X - ®Ç u thÕ kû XX, gi ¸ o v i ª n s o s ¸ nh v í i gi a i ®o ¹ n c hñ nghÜ a t− b¶ n tù d o v µ c ¸ c n− í c t− b¶ n
ngµ y na y ®Ó c ho hä c s i nh thÊ y r â : c hñ nghÜ a ®Õ q uè c ë c uè i thÕ kû XI X - ®Ç u thÕ kû XX tuy c ã
nh÷ ng ®Æ c ®i Ó m r i ª ng s o ng v É n m a ng nh÷ ng tÝ nh c hÊ t c ¬ b¶ n c ñ a c hñ nghÜ a t− b¶ n v µ tr o ng s ù
p h¸ t tr i Ó n ngµ y na y , nã v É n kh« ng hÒ tha y ®æ i tÝ nh c hÊ t c ¬ b¶ n c ñ a nã , tuy c ã m é t s è bi Õ n ®æ i c ho
p hï hî p t× nh h× nh m í i ) .
- B » ng v i Ö c s o s ¸ nh, ®è i c hi Õ u nh÷ ng s ù ki Ö n lÞ c h s ö tr o ng q u¸ khø v µ hi Ö n t¹ i ®Ó hi Ó u r â h¬ n
nh÷ ng s ù ki Ö n Ê y . VÝ d ô : li ª n hÖ c « ng c ué c x© y d ù ng ®Ê t n− í c , x© y d ù ng nÒ n v ¨ n ho ¸ d © n té c ë
nh÷ ng thê i kú tr − í c ®Ó hi Ó u r â h¬ n nhi Ö m v ô hi Ö n na y c ñ a nh© n d © n ta tr ª n c ¸ c lÜ nh v ù c nµ y .
- S o s ¸ nh, ®è i c hi Õ u ha i s ù ki Ö n kh¸ c bi Ö t, ®è i nghÞ c h nha u ®Ó r ó t r a b¶ n c hÊ t c ñ a m ç i s ù ki Ö n.
VÝ d ô : t× m hi Ó u c ¸ c bª n tha m gi a m é t c ué c c hi Õ n tr a nh ®Ó x¸ c ®Þ nh tÝ nh c hÊ t c hÝ nh nghÜ a v µ p hi
nghÜ a c ñ a m ç i bª n tha m c hi Õ n ( ho Æ c p hi nghÜ a ®è i v í i c ¶ ha i bª n) .
- T Ë p tr ung s ù c hó ý v µ o nh÷ ng hi Ö n t− î ng, nh÷ ng v Ê n ®Ò q u¸ khø m µ hi Ö n na y v É n c ã ý
nghÜ a c Ê p thi Õ t, nh− v i Ö c N guy Ô n ¸i Q uè c ®i t× m v µ x¸ c ®Þ nh c o n ®− ê ng c ø u n− í c ®ó ng ®¾ n.

35
 Vi Ö c s o s ¸ nh, li ª n hÖ , ®è i c hi Õ u tµ i li Ö u lÞ c h s ö kh« ng c hØ kh¸ i q u¸ t ho ¸ ki Õ n thø c ®P hä c , m µ
lµ m c ho r â c ¸ i m í i , nª u lª n s ù v Ë n ®é ng p h¸ t tr i Ó n c ñ a xP hé i , v ¹ c h r a s ù kh¸ c bi Ö t, c ¸ i gi è ng nha u
( nÕ u c ã ) gi ÷ a c ¸ c gi a i ®o ¹ n, thê i kú lÞ c h s ö , x¸ c ®Þ nh c ¸ i c hung, c ¸ i r i ª ng tr o ng q uy luË t p h¸ t tr i Ó n
c ñ a xP hé i .
*
* *
Vi Ö c p h¸ t tr i Ó n n¨ ng lù c t− d uy v µ kh¶ n¨ ng hµ nh ®é ng c ñ a hä c s i nh lµ y ª u c Ç u q ua n tr ä ng
®è i v í i v i Ö c gi ¸ o d ô c thÕ hÖ tr Î . B é m « n L Þ c h s ö , v í i né i d ung, ®Æ c tr − ng, c hø c n¨ ng c ñ a m × nh, c ã
thÓ ®ã ng gã p v µ o v i Ö c ®µ o t¹ o hä c s i nh. CÇ n x¸ c ®Þ nh q ua n ni Ö m ®ó ng v µ nh÷ ng bi Ö n p h¸ p s −
p h¹ m , c ã hi Ö u q u¶ c a o khi ti Õ n hµ nh v i Ö c p h¸ t tr i Ó n c ho hä c s i nh m é t c ¸ c h to µ n d i Ö n. CÇ n tr ¸ nh
v i Ö c lµ m hê i hî t, n« ng c ¹ n, s a i v Ò nguy ª n t¾ c p h− ¬ ng p h¸ p luË n v µ p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h
s ö . §© y lµ c « ng v i Ö c la o ®é ng s ¸ ng t¹ o c ñ a gi ¸ o v i ª n L Þ c h s ö , ®ß i há i p h¸ t tr i Ó n n¨ ng lù c t− d uy v µ
hµ nh ®é ng c ñ a m × nh tr − í c khi gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh.

C©u hái h−íng dÉn häc tËp

1. ý nghÜ a t¸ c d ô ng c ñ a bé m « n L Þ c h s ö ®è i v í i v i Ö c p h¸ t tr i Ó n n¨ ng lù c t− d uy v µ
kh¶ n¨ ng hµ nh ®é ng c ñ a hä c s i nh.
2. N é i d ung v µ c o n ®− ê ng p h¸ t tr i Ó n n¨ ng lù c t− d uy c ñ a hä c s i nh tr o ng d ¹ y - hä c
L Þ c h s ö . L Ê y d É n c hø ng c ô thÓ q ua m é t bµ i tù c hä n.
3. N guy ª n t¾ c v µ nh÷ ng bi Ö n p h¸ p nh» m thù c hi Ö n gi ¶ ng d ¹ y L Þ c h s ö v í i ®ê i s è ng.
4 . T r × nh bµ y c ¸ c bi Ö n p h¸ p ti Õ n hµ nh v i Ö c li ª n hÖ tµ i li Ö u lÞ c h s ö v í i thù c tÕ c ué c s è ng
tr o ng m é t bµ i lÞ c h s ö tù c hä n.

T µ i l iÖ u tha m k h¶ o
1. N .L . S a c ®a c è p , T − d u y cñ a h ä c s i n h , N XB G i ¸ o d ô c , H µ N é i , 1970 .
2. G © y h ø n g t h ó h ä c t Ë p L Þ ch s ö , N XB G i ¸ o d ô c , H µ N é i , 1985 .
3. M . A lÕ c hxª e p , P h ¸ t t r i Ó n t − d u y h ä c s i n h , N XB G i ¸ o d ô c , H µ N é i , 1976 .
4 . P ha n N gä c L i ª n ( Chñ bi ª n) , T r Þ nh §× nh T ï ng, N guy Ô n T hÞ C« i , P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö ,
tË p 1, s ®d .

36