Fratia
Şcurtu (shkurt) 2011
, GRATU
Nr. 2
(180)
Şcurtu (shkurt)
2011
DIRECTOR: ROBERT ÇOLLAKU;
REDACTOR-ŞEF: JANI GUSHO
JO REGJISTRIMIT TË ARUMUNËVE/
VLLEHVE - GREKË
editorial
Muaj i trazuar
për arumunët
M
uaji shkurt u trazua nga
një provokim i rëndë i
konsullit grek në Korçë.
Në një ceremoni të shoqatës “Omonia”
në Korçë (e çuditshme kjo “omonia”
në Korçë dhe kur edhe në krye të tyre
qëndrojnë ose ndonjë vllah ose ndonjë
shqiptarë të shitur mund të themi,
siç njihen nga të gjithë), Theodhorus
Iconomu u bën thirrje hapur vllehve të
regjistrohen pa frikë grekë.
Nga aventurierë të tillë kërkohet
ta përsërisin historinë. më 1914 po në
Korçë, Papa Llambro Bllamaçi patrioti
dhe prifti martir i vllehve, me të
vëllain e tij u vranë me gjak të ftohtë,
nga andartët grekë, sepse nuk deshën
që në kishën e vllehve Korçë dhe në
kishën “Shën Maria” Plasë, ta mbanin
meshën në gjuhën greke, siç urdhëronte
Dhespoti, por në arumanisht ose shqip.
Të paralajmëruar të hiqnin dorë nga
këto gjuhë, si gjuhë të “djallit”, ata nuk
u trembën, por ndaj tyre u mor dënimi
ekstrem. Tani një tjetër hija i vjen rrotull
arumunëve/vllahëve: Të tjetërsohen në
-vijon në faqen 2-
VËLLAZËRIA CU SPRIJINUL GUVERNULUI ROMÂNIEI
- DEPARTAMENTUL PENTRU ROMÂNII DE PRETUTINDENI-
editorial
Cărterea a
armâñilor
M
esu Şcurtu să cărti di la
provacarea greu a consului
grec din Curceaua. La ună
ceremonie a suţil’ei “Omonia” (ti ciudi
aistă “Omonia” la Curceua şi cănd nă
cap e lei săntă ică vărru armăn ică vără
albanez văndută, cum li cunuască tuţ),
Theodhorus Iconomu, li strigă discl’isă
armâñl’i să si registreadza fără frică
greci.
di cât oaml’i di ahtari sâ caftâ
sâ repetarâ istoria: ăn anlu 1914 tut
Curceaua, Papa Llambro Bllamaçi,
preftul mărtir a armâñilor cu fratlui
a lui s-vătămară cu săndzi arraţi, dit
andarţi greci, căţe la biseriaca armână
Curceaua şi la Biserica „Sămta Maria”
la Pleasa, nu o ţinea liturghia pi limba
gărcească, cum didea ordină Dhespotu,
ma pi limba armănească şi arbinişească.
A lor u avea dzăsă multi ori s-muta
măna dit aisti limbi, căţe eali eara limbii
a dracului. Ama el’ nu s-aspărară şi ti
aţea s-vătămară. Tora ună altă aumbră
ăl’i yini avărlinga a armâñilor: să
s-toarră greci ăn mod uficial.
Căţe aistă căftari şi căţe tora? Cum
s-veadi, luguriri suntă faptă ghini. După
-contuedze pagina 3-
Pamja e kishës së
vllehve në Korçë,
një godinë me
një arkitekturë
elegante dhe
perëndimore, por
për fat të keq u
prish nga tërmeti
në vitet ‘30 të
shekullit të kaluar
Fraţia Vëllazëria 1
E M P L AR
EX
IT
"FRAŢ I DI MUMĂ ŞI DI-UN TATĂ ,
NOI ARMÂÑL'I DI ETA TOATĂ"!
Anlu a 15- ţea di la editarea
Viti i 15-të i botimit
NË VEND TË PËRMBAJTJES
Në këtë numër gazete kemi pasqyruar
reagimet e përfaqësuesve të shoqatës
“Arumunët e Shqipërisë” ndaj deklaratës së
papërgjegjshme të konsullit grek në Korçë se
të gjithë vllehtë janë grek.
Një vend të veçantë në këto reagime zuri
DEKLARATË PËR SHTYP
edhe prania dhe pjesëmarrja në debat në një
E shoqatës “Arumunët e Shqipërisë”
Deklarata e konsullit grekë se: arumunët/
emision televiziv të Top Channel (emisioni
“Top Show”) e nënkryetarit të shoqatës zotit
KOÇI JANKO. Ai, me argumente, sidomos ato
vllehtë janë grekë, është një provokim i rëndë
të karakterit gjuhësor, hodhi poshtë pretend-
për etninë tonë, që synon t’i tjetërsoj arumunët
imet e konsullit grek. E quajti këtë deklaratë
e Shqipërisë. Shoqata “Arumunët e Shqipërisë”,
më qendër në Tiranë dhe që shtrihet në 16
rrethe të vendit, kryesisht atje ku konsulli e
një provokim të rëndë të ndjenjës nacionale të
arumunëve/vllehve, duke risjell në aktualitet
atë që ka ndodhur në fillimet e shekullit të ka-
quan “Vorio Epir” distancohet prerazi nga kjo
deklaratë dhe e konsideron atë një diversion të
luar, ku presioni ka qenë i madh, që arumunët
të lëshonin gjuhën e tyre të mëmës dhe të
rrezikshëm si për Shqipërinë edhe për etninë
përqafonin gjuhën greke, duke e konsideruar
tonë, që është unike kudo në Ballkan dhe
këtë të fundit si gjuhën e Zotit. Madje për këtë
në asnjë mënyrë nuk është greke. Ajo është
arsye, Martiri dhe Mësuesi i arumunëve Papa
popullatë Arumune/vllahe dhe ka të gjitha ka-
Llambro Ballamaçi u ekzekutua fizikisht nga
rakteristikat, që e karakterizojnë një popullatë,
si gjuhën, zakone, folklor e karakteristika fetare
andartët grek. U bëj thirrje arumunëve, -vijoi
Zoti Koçi Janko në këtë emision, - që të mos
brenda fesë ortodokse.
bien pre e këtyre provokimeve, pavarësisht
Regjistrimin e popullsisë sipas përkatësisë
nga presionet dhe premtimeve ekonomike.
etnike ne e kemi pritur me shumë dëshirë dhe
Gjithashtu një prononcim kundër kësaj
në këtë kemi vërejtur një hap pozitiv të shtetit
deklarate bëri edhe kryetari i filialit të Elbas-
shqiptar për mbrojtjen e Të Drejtave të Njeriut
anit zoti Niko Ziu në TV lokal
dhe të Minoriteteve. Por kjo kurrsesi nuk mund
Në vijim do të lexoni disa nga materiale
të shërbej për t’u regjistruar “grekë”, por ashtu
reaguese në median elektronike dhe të
siç jemi në të vërtetë, si dhe të njohur në mbarë
shkruar, duke mos mundur t’i pasqyrojmë të
botën apo nga institucionet ndërkombëtare:
gjitha për arsye vendi. Këto materiale janë
“Arumun”.
vënë kryesisht në gjuhën shqip, sepse kemi
Prandaj kemi qenë dakord, që në pyetë-
sorin e regjistrimit të lihet e lirë deklarimi dhe
qenë të interesuar t’i njohin sa më shumë
kategori lexuesish, për të kumtuar qëndrimin
kemi bërë thirrje anëtarëve të shoqatës sonë,
e prerë të shoqatës sonë ndaj një problemi kaq
që të deklarohen ata që janë, dmth “arumun”
të mprehtë.
dhe jo të nisen nga disa interesa të çastit apo
Në FAQEN 6 e 8 është vendosur edhe një
ato ekonomike dhe të tradhtojnë identitetin e
shkrim në dy gjuhë nga shkrimtari i mirën-
tyre të vërtetë.
johur Hyjni Ceka, kushtuar marrëdhënieve
Kjo thirrja u theksua me forcë edhe në
shqiptaro-arumune në shekuj dhe aktualisht.
Konferencën e IV kombëtare, që u mbajt më
Ky shkrim është sjellë në gjuhën arumune në
15 janar 2011, ku morën pjesë delegatë nga të
mënyrën më të mirë, nga i nderuari Janko
gjitha filialet e shoqatës.
Ballamaçi, me banim në Amerikë, për të cilin
Në emër të shoqatës
redaksia gjen edhe një herë rastin ta falënderoj
Kryetari
për punën e shkëlqyer që bënë me gjuhën tonë
Vangjel Shundi
dhe bashkëpunimin me “Fratia”-an.
Tiranë 07.02.2011
Një ditë të zezë të 23 marsit, viti 1914, andartët grekë, ia mbyllën sytë. Ai mbeti yll
qiellor në zemrat e njerëzve të thjeshtë e të mirë. Ai thoshte: “Të jesh i fesë ortodokse,
apo myslimane nuk do të thotë se je grek, apo turk”. Më 1883, çeli në Korçë një shkollë
rumune. Në foto: Papa Llambro Ballamaçi në mes patriotëve të kohës
Papa Llambru dziţea ca: “S-hii ortodox, ică musilman, aistă nu va s-dzăcă că eşţă grec
ică turcă”. Ân cadur: Papa Llambro Ballamci namsa cu patriţi a chiroului
 2 Fraţia Vëllazëria ARMÂÑL’I NU SUNTÂ GRECI Şcurtu (shkurt) 2011

editorial “KORÇA NUK ËSHTË GREKE,

Muaj i trazuar VLLEHTË NUK JANË GREKË....”
për arumunët nga At Dhimitraq Veriga
-vijon nga faqe 1-
Korçës thotë se edhe ai vetë ka rënë pre e thirrje në një organizatë siç është “Omonia”
grekë zyrtarisht, duke u regjistruar si të presioneve të konsullit për t’u deklaruar që vërtet ka pjesëtarë grekë dhe njerëz me
tillë. si grek, ndërkohë që as është as ndihet i origjinë greke, për të tjetërsuar kombësinë
tillë. “Në një takim që pata me këtë konsull edhe të vllehve”, tha kleriku.
Pse kjo kërkesë dhe pse në këtë
një vit më parë më tha se unë isha grek Ai deklaroi dje në një bashkëbisedim me
kohë? Si duket llogarit janë bërë mirë.
At Dhimitraq Veriga, nga Korça, ka përderisa isha vllah, por kur unë i thashë gazetarët se në një takim të mëparshëm me
Pasi i joshën ndër vite arumunët/
hedhur poshtë deklaratat e konsullit se jam vllah shqiptar, ai më refuzoi vizën konsullin grek, ky i fundit i kishte mohuar
vllehtë me karta e viza pune për në grek në këtë qytet, se vllehët kanë kom- vizën për faktin se kleriku nuk ka pranuar
greke”, tregoi dje për gazetarët prifti. Sipas
Greqi, duke u kërkuar si diçka rutinë bësi greke. tij, “Konsulli grek kërkon të tjetërsojë se është vllah grek.
që të deklaroheshin “vllaho-helenë”, “Korça nuk është greke, vllehët edhe kombësinë e vllehve, duke i quajtur “Më ka thënë mua të parit të them se
madje me këtë status duke u dhënë nuk janë grekë. Përderisa janë vllehë edhe ata grekë, ashtu siç thotë për shumë jam vllah grek, por unë jam vllah shqiptar.
edhe pensione - ndihmë, tani u kërkohet domethënë se janë të një kombi tjetër. korçarë shqiptarë. Po, në rast se do të ishin Kjo ka qenë një arsye që mua më është
maksimumi: të ndërrojnë kombësinë Unë kam lindur vllah dhe kur kam vajtur grekë nuk do të quheshin vlleh. Jo vetëm refuzuar madje dhe një vizë vitin e kaluar”,
dhe të përvetësohen plotësisht, pra, të në shkollë kam mësuar si gjuhë të parë kaq, por Korça nuk është greke. Një, dhjetë, tregon kleriku.
shpallen vetë se janë “grekë”. shqipen”, ka deklaruar At Veirga. pesëdhjetë apo njëqind grekë që mund të Lidhur me deklaratat për Korçën greke,
Vllehtë nuk janë grekë. Ata janë as Sipas tij, konsulli Ikonomus kërkon jenë këtu nuk përfaqësojnë gjithë qytetin e por edhe për vllehtë që nga ana e konsullit
më shumë as më pak por “vlleh” ose të krijojë ndasi mes Shqipërisë dhe Korçës”, tha prifti ortodoks i vllehve të Ko- janë quajtur si grekë, Veriga ka theksuar
“arumun”, që janë sinonime. Edhe nëse Greqisë dhe për rrjedhojë ai nuk mund rçës, At Dhimitraq Veriga, i cili ka hedhur se këto janë deklarata që nuk përfaqësojnë
ende në Shqipëri nuk ka një kombësi të vazhdojë të qendrojë në këtë post. poshtë dhe ka përgënjeshtruar deklaratat e qëndrimin e shtetit fqinj, por janë të një
të tillë zyrtarisht, dhe kjo për xhelozi “Ai kërkon të fusë përçarje mes konsullit grek të Korçës. individi që synon përçarje. “Ky nuk është
të atyre që punojnë në institucionet shtetit tonë dhe shtetit grek. Për mua ai At Dhimitraq Veriga ka thënë se vllehtë një diplomat. Ky është një person që është
vendim - marrëse për këtë çështje, se nuk është as konsull e as diplomat”, ka nuk janë aspak grekë, pasi në të kundërt harruar edhe nga shteti i vet. Nuk mendoj
mos na dalin shumë në numër e ulet shtuar ati i shenjtë. nuk do të kishin identitetin e tyre, origjinën, se ai përfaqëson mendimin e shtetit grek.
popullsia shqiptare, kjo nuk do të thotë Deklaratë në “Top Channel” kulturën dhe fenë, ndërgjegjen kombëtare Ai është thjesht një individ që kërkon të
apo gjuhën krejt të ndryshme nga ajo greke. krijojë përçarje”, ka përfunduar At Veriga.
që “për këtë inat” të shkojmë te ajo që
Ai ka thënë se çdo gjë pritet nga një konsull ***
përsëri nuk jemi, por se paskemi interes.
KLERIKU I VLLEHVE: që nxit përçarje, i cili mund të konsiderojë Deklaratat e një dite më parë të kon-
Mirëpo etnia, kombësia nuk ndërrohet
JEMI ORTODOKSË, JO GREKË si grekët edhe romët dhe egjiptianët dhe sullit grek Theodhoros Ikonomu, ku ai
për interes. Ajo është e dhënë njëherë e ka cilësuar Korçën si zonë me popullsi
2011-02-10 madje dhe minoritetin maqedonas. “Sot
e përgjithmonë dhe njeriu ndjehet e ky konsull bën grekë korçarët, bën grekë helene dhe ka bërë thirrje për bashkimin
duhet të ndjehet krenarë me të dhe me Juliana Dhimitri vllehtë, nesër nuk është çudi që të bëjë e popullsisë dhe regjistrimin e kombësisë,
qëndrimin e tij të bëjë sa më të denjë At Dhimitraq Veriga: Konsulli i Ko- grekë edhe romët, edhe egjiptianët dhe por edhe ka prekur atë pjesë që quhet
etninë së cilës i përket e jo ta braktisë atë rçës më refuzoi vizën se i thashë se jam madje dhe banorët e Pustecit që i përkasin Vorioepir, ka sjellë edhe reagime në qarqet
për çfarëdo arsye. vllah shqiptar pakicës maqedonase. Vlleh ka në Greqi dhe intelektuale të qytetit të Korçës. Një pjesë
Duam të theksojmë se shoqata jonë ata janë pakicë atje, ka dhe në shumë vende e madhe e intelektualëve korçarë, por edhe
gjatë këtyre viteve të ekzistencës së saj, Deklarata e konsullit grek të Korçës, të tjera të Ballkanit, në Bullgari, Serbi, e forumeve të ndryshme të opinioneve, ka
madje që në Konferencën e saj të Parë, të Theodhoros Ikonomu, sipas të cilit vllehtë Maqedoni e Rumani, por që s’janë grekë kundërshtuar deklaratat e diplomatit grek
mbajtur më 5 prill 1992, ka kërkuar nga janë grekë, ka nxitur reagime të ashpra dhe nuk kanë asgjë të përbashkët. Ata të Korçës, për më tepër që në këtë rajon
shteti shqiptar që ta njohë identitetin nga vetë komuniteti vllah i Korçës. Prifti flasin gjuhën e tyre, të ndryshme nga gjuha nuk ka zona minoritare greke apo dhe
e etnisë sonë, dhe këtë ta bëje jo me Dhimitraq Veriga, i cili njihet si kryekleriku greke. Nuk dua t’u mohoj origjinën atyre ndonjë pakicë etnike të njohur zyrtarisht.
rregulla burokratike, por nëpërmjet një i komunitetit vllah në Korçë ka kundërsh- që vërtet janë grekë. Këtu ka grekë që janë Intelektualët e kanë quajtur një incident
akti administrativ, duke e përcaktuar tuar ashpër dje deklaratat e konsullit, të martuar në Korçë, njerëz që janë vërtet me deklaratën e radhës, që synon të krijojë
me vetë deklarim e me ndërmjetësinë cilin e akuzon si nxitës të përçarjes. origjinë greke, por që nuk janë shumica. Por një zgjerim artificial të popullsisë greke në
e shoqatës pjesëtarët e kësaj popullsie. Kleriku i komunitetit të vllehve të një konsulli nuk i takon absolutisht të bëjë Shqipëri.
Mirëpo opinionet kanë qenë nga më të Botuar në gazetën “Shqip”
ndryshme. Ato shkonin që nga reduktimi
në një numër fare minimal deri tek mos
ekzistenca e saj, sepse ndër vite qenka
asimiluar. Ato të drejta që u mohuan
para demokracisë në shtetin shqiptar,
pra para vitit 1990, duhet të fitohen për
të gjithë, edhe për të drejtën e etnisë sonë,
të ekzistencës së saj, si pjesë përbërëse e
popullsisë shqiptare.
Histori e viteve 1912-1920, historia
e krijimit të shtetit shqiptarë, ka pasur
një mbështetje të jashtëzakonshme nga
arumunët, patriotë të shquar por edhe
nga popullsia e thjeshtë. Premtimi dhe
ideja ka qenë se nën shtetin shqiptarë kjo
etni do shpëtojë dhe nuk do asimilohet,
siç ishte frika nga shteti i atëhershëm
grek. Mirëpo nëse sot thuhet me të
madhe se ne nuk ekzistojmë, ose që
të njihemi duhet një vendim gjykate,
atëherë paska ndodhur me ne e njëjta
gjë, sikur të ishin nën shtetin grek. Këtë
nuk duhet ta pranojnë dhe nuk duhet të
ndërmarrin një fushatë denigruese në
emër të “shkencës” apo “ligjit”, për të
mohuar një të drejtë legjitime, deklarimin
hapur e asaj që jemi dhe ndjehemi pra,
“arumunë”, me gjuhë e doke e zakone
të veçanta. Kjo mendojmë se kërkohet
të mbahet mirë parasysh nga të gjithë
politik-bërësit dhe opinion-bërësit në
Shqipëri. Kisha arumune “Shën Sotir” në Korçë me
Redaksionale ambiente të brendshme
Şcurtu (shkurt) 2011
”KALI I TROJËS” NË FUND U SHFAQ...
NGA ROBERT ÇOLLAKU
Sekretar i përgjithshëm i Shoqatës
“Arumunët e Shqipërisë”
Komunikuar në intervistë në televizionin
VIZION ­ PLUS
N
ga minoritete më shumë se
kushdo është lënduar minor-
iteti arumun. E them këtë
pikërisht jemi populli lidhur përjetësisht
me shqiptarët dhe Shqipërinë, sepse jemi
popull autokton dhe popull shtet-formues,
këtu në Shqipëri. Pra që këtu fillon xhelozia,
intriga, lufta shoviniste që të na shkëput e
të na përçajë etj. Dhe konkretisht filloi në
Korçë nga diplomacia greke, pra konsulli
grek dhe disa lakenj të tij, që kanë 20 vjet
që bashkëpunojnë për këtë qëllim, për
tjetërsimin e identitetit të popullit autokton
shqiptar dhe në veçanti atij arumun. Parulla
të tilla që korçarët dhe vllehtë janë grekë
etj, etj, janë thirrje prej të çmendurish që
ora u ka mbetur mbrapa. Të thuash që Korça
dhe korçarët janë vorioepiriotë dhe vllehtë
vllaho-grek, sot në këtë kohë moderne dhe
Evropë të bashkuar, me kufij të hapur dhe
lëvizje të lirë dhe aq më tepër nga një shtet
fqinj, që e mban veten si demokracia e parë
në botë, është një absurditet, është një
lajthitej e kohës.
Ne arumunët jemi sulmuar që në fillimet
e krijimit të shoqatës sonë dhe më saktë
qenë Konferencën e parë (5 prill 1992), ku
editorial
Cărterea a
armâñilor
-contuedze din pagina 1-
ţi li astrapsăr ş-li ñirară la tuti aisti añi
armâñl’i cu carti şi vizi căftăndalui, ca
ună practică rutiniească, si s-decleredză
vloho-eleñ. Aisă declarată u ar dată
şi agiutări cu pensii. Tora caftă
maximumu, s-alăxească naţionalitateta,
di la armăñ şi albaneză s-u facă greacă.
Armăñi nu suntă greci. El’ suntă
niţi ma multu, niţi ma nihiam Armâñi.
Şi că ăn Albania ăncă n-ari ună di
ahtari naţionalitati şi aistă ti gelozia
aţilor ţi lucreadză pi instituţionili ţi
facă politica şi l’a apofasiri, că s-nu
easă mulţ armâñi, nu va s-dzăcă că ti
aistă sibepi armâñi s-neagă aclo iu nu
him - greci, singur ca au interes (sinfer)
material. Ghinima etnia, naţionalitatea,
nu poati si s-alixească ti interes. Ea easti
dată ună oară ti tută bana şi caiţido
vrea s-hibă măndăr ti etnia a lui şi s-u
portă aşi ţi si scoală nsus ma nsus tăñia
a comunitetăl’ei.
Accentuăm că suţata a noastă dură
ARUMUNËT/VLLEHTË NUK JANË GREKË Fraţia Vëllazëria 3
shuam të vejtura që ka në Shqipëri, se folk- shtëpia e Pavllo Shollës me të shoqen. Ka
lori i kësaj zone, është shumë i pasur dhe edhe të tjerë por nuk mundem ti përmend
i bukur. Folklorit shqiptar i jep një bukuri këtu për arsye vendi. Në një rast tjetër do të
dhe folklori kolorik i minoritetit arumun shkruaj më gjerë. Do t’i ringjall me këngët e
dhe ai maqedonas që ka kjo trevë. Në asnjë tyre që kanë kënduar.
elementë të veçantë nga etnia jonë, u bënë rast në këtë zonë nuk kemi hasur një njësi Pavllo Sholla, mbas vitit 1990, me
palë me këto qarqe dhe kanë 20 vjet që folklorike greke. grupin e fëmijëve të dhe me një grup ,
duke mohuar origjinën e tyre për interesa Shtoj se folklori polifonik i kësaj zone të ngritur nga shoqata jonë, ngriti edhe
personale të çastit, përçajnë arumunët, e ndryshon nga folklori grek, si kundër edhe ansamblin “Moskpolea” që dha koncerte në
etiketojnë me emërtime të tjera si vllaho- folklori polifonik i arumunëve është i veçantë disa vende të Ballkanit si në Shkup (Maqe-
helen, macedoarmënj etj. Por shoqata jonë nga ai grek, çka dhe është gjallë dhe dëgjohet doni), në Konstancë e Bukuresht e në disa
e “Arumunët e Shqipërisë” arumunët e e shikohet. Edhe në Greqi ndodh po e njëjta vendbanime të Dobruxhes (Rumani). Prof.
vërtetë, trima dhe punëtorë po punojnë gjë midis folklorit polifonik arumune me atij Pavllo, megjithëse i gjymtuar nga këmba e
që etnia jonë të mos humbë, luftojmë që të grek. Po kështu në regjistrimet që kam bërë ndoqi ansamblin në të gjitha veprimtaritë e
marrim statusin “minoritetit kombëtar”. në Gjirokastër folklori i minoritetit grek aty tij deri sa ndërroi jetë.
Ne kemi ndihmën e minoritit arumun të mahnit me bukurinë dhe veçantinë e tij. Po kështu në Korçë një tjetër figurë
kudo në botë, kemi mbështetjen pakursyer Pra në kulturën shqiptare bën pjesë edhe e ditës së sotme Papu Dhimitraq Veriga, i
të shtetit rumun, që ne arumunët të marrim kultura e bukur e minoriteteve, që duke u cili la profesionin e tij dhe u bë klerik duke
marrë së bashku, përbëjnë një ansambël mundësuar që liturgjia në gjuhën arumune,
atë që na takon.
dhe zbukurojnë e jetojnë së bashku. të mos harrohet dhe të ligjëroj në kishën
Në lidhje me deklaratën e konsullit grek
Kam pasur një mik shumë të mirë, tonë arumune të Korçës. Ai çon më tej
dhe lakenjve të tij, unë dua të flas edhe si
prof Jorgo Panajoti, një folklorist me zë amanetin e të paharruarit, martirit Papa
etno-folklorist. Duke punuar prej mbi 35
në Shqipëri. Ai ka punuar 5 vjet në Korçë, Llambro Ballamaçi. Kontributi i Papu Ver-
vjet në qendrën e studimeve albanologjike,
duke u marrë konkretisht më këtë zonë, ka igës është i pazëvendësueshëm. Aty vijën
kam pasur dhe kam nderin që të marr pjesë
botuar shumë libra për folklorin e Korçës, edhe nga vende të tjera jashtë Shqipërisë;
në të gjitha ekspeditat etno-folklorike në të
por asgjëkund nuk gjeti njësi folklorike vijnë për ta dëgjuar meshën në gjuhën tonë,
gjithë territorin e Shqipërisë e më gjerë, së
greke, sikurse edhe studiuesi dhe mjeshtri për gëzime por edhe për ritualin vdekjeve.
bashku me shumë kolegë, studiues të vendit
i muzikës korçare arumuni Pavllo Sholla. Është e tepërt të themi se sa poshtë bien ata
e të huaj. Prej më shumë se 70 vjetësh është
Prof. Pavllo ishte ai që diti të harmoni- që duan ta përgojojnë këtë figurë të sotme,
ngritur një arkiv audioviziv dhe i shkruar
zonte më së miri këtë kulturë. Më të kam që i bën nder arumunëve me kontributin e
nga më të mirët dhe më të pasurit në Ballkan.
bërë shumë ekspedita në vendbanimet tyre.
Aty ndodhet identiteti i kombit shqiptar dhe
arumune. Kemi regjistruar shumë perla të Dua të përmend edhe një tjetër figurë,
i të gjithë minoriteteve në Shqipëri.
kulturës nga etnia jonë. Kështu kemi bërë Koçi Jonko, i cili po u mëson abecenë fëmi-
Por çfarë ndodhi? Të thuash të pa vërteta
regjistrime në Voskopojë, Shipckë, Drenovë, jëve arumunë në Divjakë, që gjuha jonë të
dhe të lëshosh histerizma që të tjetërsojë
Boboshticë, Bellovodë, Koritë etj si dhe në marrë jetë e të mos humbas asnjëherë. Ka
Korçën dhe popullin e kësaj zone është një
lagjen arumune të Korçës. edhe të tjerë që punojnë me vendosmëri që
tendencë shoviniste. Unë e njoh shumë
Jam mrekulluar sidomos kur kam regjis- etnia jonë të mos humbasë. Ata do të mbeten
mirë Shqipërinë juglindore: nuk kemi lënë
truar babanë e Eli Fraës, një bartës i vërtetë për të ardhmen pishtarë të Armënames.
fshat madje edhe shtëpi karakteristike, pa
i folklorit arumun, në Voskopojë tek familja Nuk mund të rri pa u bërë thirrje aru-
regjistruar folklorin, këngët magjepse të
e Papu Samarës (prifti arumun i kishës munëve kudo që janë në Shqipëri, të jenë të
të gjithë zhanreve. Për sa i përket Korçës,
aty). E ëmë e tij këndoi një ninullë të pahar- bashkuar në mbrojtjen e identitetit të tyre
nga kam edhe origjinën time si arumun dhe
rueshme. Nuk mund të lë pa përmendur në dhe të distancohen nga të pafytyrët, falsi-
shtetas shqiptar, prapë them me kompe-
lagjen e Korçës familjen Spiro, Karamitrot, fikatorët, që do t’i dënojë historia.
tencë të plotë, duke marr edhe mendimin e
Xhambazi, Veriga, Trajani, Bello, Liço, Disha, Larg nga “Kali i Trojës”!
shumë kolegëve dhe duke iu referuar edhe
Ballamaçi, Shkodrani etj dhe në veçanti tek
ekspeditave etno-folklorike, dhe arkivave
añil’i ţi titricură, poati s-dziţem dit la
prota conferinţă, ţinută la 5 di Aprii
1992, ar căftată di la statul albanez ţi
s-u cănoască idenitatea a armăñilor,
şi aistă s-nu u facă cu giudicată ma
cu declarera a cafi armân că easti dit
aistă etnii. Ghinima opini ar fută multu
diversi. Niscănţă dziţea că noi armâñi
himă multu puţin şi poati s-constatăm
că etnia armână easti asimilată. Aistă
n-easti adearihina, căţe că căt himă noi
armâñ nu poati s-precizedză dit alanţă
ma maş di la noi.
Istoria a añilor 1912-1920, istoria a
thimil’usirea a statul albanez, spunu
că armâñi au ndupurrată multu, ta si
s-agiungea creare a unui statu fărtos.
Nădia şi zboru earea ca armâñi nuntur
a statului albanez nu va si s-tuchea, cum
eara frixa di la politica greacă. Ginima
nacă ază s-dzaţi că noi him tuchită,
atumsea ar păţit cu armâñi aţea ţi va
s-ave undzită cu politica greacă. Aistă
nu poati si s-aprochii di la noi şi nu him
de acord cu denigrarea ţi ma s-faţi di
la niscănţă, ţi pi numa a „ştinţii” ica
„legilii” caftă s-nă cheră ună ndriptati
legetimă, aţea ţi s-ni declarăm discl’is
ca him armăñ, cu adeţi, limba şi pista
a noastă. Aistă s-vrea s-u ţănă dininti
a ocl’ilor aţel’i ţi facă politica şi l’ia Elevi a sculiei ti limba armânească din Divjaka la yiurtusiera a 23 di Mailu,“Dzuua
apofăsiri tu Arbinişi.. Naţională a Armâñilor”
Redacţionale Nxënës të shkollës së gjuhës arumune të Divjakës në festimet e 23 majit “Ditës Kom-
bëtare të Arumunëve”
 4 Fraţia Vëllazëria
ARUMUNËT NJË SFIDE GJEOPOLITIKE RAJONALE
Stacione
të ndryshme
televizionesh
kanë ofruar
ditët e fundit
hapësira të
bollshme
t r a n s me t i m i
mbi deklaratën
e bërë në
datën 5 shkurt
2011 nga ana e
konsullit grek
në Krocë, Theodhoris Ikonomu, me rastin e
festimit të 20 vjetorit të krijimit të organi-
zatës “OMONIA”, e minoritetit kombëtar
helen ne Shqipëri.
Sigurisht që vetë evenimenti është
paradoksal dhe kontradiktor: një festë e
minoritetit helen në një qytet ku nuk ekzis-
tojnë grekë.
Por kjo ethe mediatike e ditëve të fun-
dit, ishte një privilegj për lancimin e disa
teorive të cilat mund të qartësojnë çështjen
arumune.
Prandaj ndihet nevoja e ndërhyrjes sime
në këtë diskutim, në cilësi të trefishtë: si
qytetar shqiptar, si arumun (arumunët janë
komunitet etno-linguistik në Shqipëri) dhe
si i diplomuar në filologji. Në këtë artikull
do të përdor vetëm fakte dhe burime asn-
janëse, në mënyrë qe te jap ndihme modeste
ne këtë teme pak te njohur nga media ne
Shqipëri
Ç’janë arumunet ose vllaho-helenet,
ç’është kjo popullsi qe e kemi nënvlerësuar,
kujtuar te harruar dhe na shfaqet ne forma
te ndryshme?
Në lidhje me etnogjenezën e arumunëve
ekzistojnë disa teori
1. Arumunët janë popull grek i
romanizuar: Kjo teori mbrohet nga
shkencëtarët grekë, por këta të fundit nuk
mund të shpjegojnë provat e më poshtme:
PAK HALLE KISHIM NE, PO EDHE
KONSULLI GREK I KORÇËS NA DUHEJ
TANI, QË TË HAPTE PRAPË DAVANË E
VJETËR TË GREKËVE QË QENKAN NË
KORÇË PO S’E DITKAN QË JANË.
Nga Artan Lame
Revista MAPO
Pak halle kishim ne, po edhe konsulli
grek i Korçës na
duhej tani, që
të hapte prapë
davanë e vjetër
të grekëve
që qenkan në
Korçë po s’e
ditkan që janë.
Megjithatë,
kësaj rradhe ai
u përpoq edhe
ta zgjeronte
rrethin e atyre
që duke dëgjuar
fjalët e tij duhet të nxitojnë të shpallen
grekër, duke përfshirë këtu edhe vllehët.
Dhe meqë konsulli ju kujtoi njerëzve varret
e gjyshërve, ja një rast i këtyre varreve.
Korçë, 1914. Fqinjë të vjetër, i kemi thënë
gjithmonë njëri-tjetrit, po rrallë herë në
histori ja kemi kaluar mirë bashkë, sido-
mos duke filluar që prej kur njëri prej nesh
e bëri shtetin e vet. Grekërit u treguan më
të shkathët, e bënë shtetin, megjithëse më
së shumti me shpenzimet tona dhe pastaj
edhe e zmadhuan në kurrizin tonë. S’ke ç’u
thua, nuk qe faji i tyre që ne nuk e patëm atë
koherencë dhe objektiv të qartë, që atyre
ARMÂÑL’I NU SUNTÂ GRECI
Nënkryetar i shoqatës “Arumunët e Shqipërisë”
- Identiteti strukturor midis arumani-
shtes dhe daco-rumanishtes, në qoftë se
u krijua nëpërmjet romanizimit të disa
nënshtresash etnike të ndryshme: trako-
dakë në veri të Danubit dhe elenë në jug të
Danubit.
- Fakti që mazhoriteti i popullsisë
romanike ne Gadishullin Ballkanik u for-
mua mbi “Linjën Jirecek”, e cila e delimiton
hapësirën e influencës gjuhësore greke nga
ajo e influencës gjuhësore latine.
- Diferencimi të cilin e bënin vetë grekët
në periudhën bizantine midis qytetarëve
të perandorisë – të quajtur me termenin
“romeioi” dhe popullsia romanike e peran-
dorisë – “romanoi”.
Më tepër dihet se Helada, edhe
pse ishte disa shekuj nën sundimin e
perandorisë Romake, nuk mundi të
romanizohej si është e mundur qe këta
qe nuk pranojnë asnjë pakice e minoritet
pranojnë asimilimin e tyre. Specialistët
profesioniste janë, unanim, dakord që, një
popullsi folëse e një gjuhe, si statut kulturor
superior, nuk nënshtrohet përballë një gjuhe
inferiore nga pikëpamja kulturore.
Në këtë mënyrë shpjegohet pse në
perandorinë Romake të Perëndimit, gjuha
greke arriti të sundojë më së fundmi, edhe
pse kishte përballe një strukturë politike
romake.
Është një fakt më se i njohur se kultura
greke ishte superiore ndaj asaj romake,
të cilën e influencoi ne mënyrë të konsid-
erueshme.
2, Arumunët janë një popullsi e
romanizuar në territoret në afërsi të
Danubit të cilët emigruan drejt jugut dhe
u vendosën gjatë shekujve në territoret
aktuale ku ata gjenden.
Kjo teori është pjesërisht e vërtetë.
Gjatë historisë grupe popujsh lëvizën nga
njëra anë në tjetrën e gadishullit të Bal-
lkanit, për motive ekonomike ose ushtarake
nuk u mungoi. Si të mos mjaftonin këto,
atyre u erdhi në ndihmë edhe orthodhoksia
dhe, këtu e keqja nuk ishte që një klasë drej-
tuese kërkon të përdorë fenë në funksion
të qëllimeve të veta, e keqja fillon kur feja
me dëshirë vihet në shërbim të të tilla qëlli-
meve. Nejse, fillimi i fundit të ekspansionit
helen drejt veriut, qe momenti i krijimit në
anën tjetër të kufirit të tyre edhe i shtetit
shqiptar, gjë që asnjëherë nuk u pranua
me dëshirë prej tyre. Fërkimet e qarqeve
fanatike greke me patriotizmin shqiptar
në rritje, çuan në shumë raste në masakra,
ku të përgjithshme ndaj popullsisë civile, e
ku me vrasje të përcaktuara qartë të atyre
eksponentëve që më me ndërgjegjje i bënin
rezistencë këtij ekspansioni. Edhe më
acarues bëhej për panhelenizmin rezistenca
shqiptare, kur ajo vinte jo nga eksponentë
myslymanë apo bektashinj, por nga patri-
otë të besimit ortodoks apo më keq akoma
nga klerikë ortodoksë. Aq i madh ishte pre-
sioni asimilues grek, saqë edhe popullsitë
joshqiptare, si për shembull vllahët që ishin
të besimit ortodoks, ndjeheshin më mirë
dhe më të sigurtë në mes të shqiptarëve
sesa të grekëve. Kjo bëri që përgjithësisht
vllahët të mbanin anën e shqiptarëve në
ato momente. Në vitin 1914, ndërsa trupat
shqiptare ishin në përballje me trupat e
rregullta greke, bandat e andartëve goditën
në shpinë duke hyrë në Korçë dhe duke bërë
raprezalje në qytet. Ndër ata që e pësuan,
qenë edhe klerikët ortodoksë Papa Haral-
lamb Ballamaçi dhe i vëllai i tij. Lumo
Skëndo shkruan asokohe: “...Brenda në
Nga Elvis Toçi
(perandorët bizantinë dizlokonin popullata
të tëra në interesin e tyre për rruajtjen e
kufijve – “limes” ose të vlerësimit të terren-
eve të reja, në këtë mënyrë përfunduan fise
dakësh, mesi, trakësh, dhe më pas arumunë,
deri në Azinë e Vogël.
Kjo teori nuk kundërshtohet, por kom-
pletohet me këtë në vijim.
3. Arumunët janë një popullatë trake
e romanizuar, autoktonë në territoret ku
gjenden tani, fqinjë me Ilirët, stërgjyshërit
e Shqiptarëve.
Sigurisht, në këto territore të banuara
nga grupe të ndryshme folës të një gjuhe
romanike ka ekzistuar një lëvizje e madhe,
Midis arumunëve dhe rumunëve ekziston
një lidhje e bazuar në identitetin (trako-
dak) dhe (latin) kombinimi midis këtyre dy
përbërjesh te njëjta prodhon , natyrisht, një
rezultat të njëjtë. Kjo lidhje mbështetet nga
identiteti gjuhësor midis arumanishtes dhe
rumanishtes.
Në lidhje me këtë bashkim gjuhësor
kanë shkruar njerëz të shquar oksidentalë
ose ballkanikë si: J. Kopitar, F. Lenormant,
Wace-Thompson, Victor Bérard, Ami
Boué, E.M. Cousinéry, I. Cvijici, C. Jirecek,
G.Hahn, L. Heuzey, Ëilliam Martin-Leake,
Emil Picot, Leo Spitzer si Ë. Thomascheck
si C. Recatas, St. Romanski, Dusan Popo-
vici, Johann Thunmann, Max Demeter
Peyfuss. Dhe shkrimtarët e vjetër biz-
antinë nënvizonin në shkrimet ë tyre se
Vllehtë e Greqisë flasin të njëjtën gjuhë
me Vllehtë matanë Danubit.
Sigurisht romanizimi i instuticion-
alizuar filloi shumë më shpejt në jug të
Danubit (168 para Krishtit) ndërsa në
veri te Danubit (106 pas Krishtit) por
flasim këtu për një proces të gjatë deri
ne shekullin e 9-të, i cili ka të njëjtat el-
emente dhe nuk mund të jepte rezultate
shumë të ndryshme në këto dy rajone.
4, Së fundi është lëshuar një teori
Korçë andartë të fshehur bënë disa vrasje.
Në mes të tjerëve therrë me një mënyrë
çnjerëzore At Harallamp Ballamaçin priftin
Vllah, të vëllain dhe të kushëririn”. Në një
foto paraqitet edhe ceremonia e varrimit
të dy klerikëve të moshuar. Ata qëndrojnë
shtrirë me veshjen fetare, mbi trup ju kanë
vendosur ikona, ndërsa tek koka digjet nga
një qiri. Me pak kujdes shihen edhe plagët
në fytyrat e të vrarëve. Pranë trupave
qëndrojnë gra e burra të komuniteteve vl-
lah dhe shqiptar të qytetit që marrin pjesë
në ceremoni. Burrat janë të armatosur për
t’ju ruajtur ndonjë konflikti me grekët, por
duke i mbajtur pushkët me grykën poshtë,
Fëmijë të shkollës së gjuhës arumune në Divjakë në një ditë dhuartash për ta
Şcurtu (shkurt) 2011
e re, më fantazistja, Arumunët janë
pasardhësit e romanizuar të maqedo-
nasve antikë. Kjo teori nuk merë para-
sysh realitetin historik: faktet e thjeshta
historike: provinca romake Maqedonia
përfshinte dhe pjesë të Epirus Vetus, Tes-
salia, Iliria dhe Tracia, popullata e së cilave
ishte larg përbërjes ekskluzivisht nga
„maqedonas”. Sidoqoftë për gjuhën e vjetër
maqedonase nuk dihet asgjë, ashtu si nuk
dihet asgjë për dakishten dhe iberishten.
Dhe pikërisht kjo mungesë informacionesh
lejon një prurje të spekulimeve. Sërish
kësaj teorie i kundërvihet i njëjti argument,
afrimësia midis arumanishtes dhe rumani-
shtes.
Kur të tilla teori asociohen me interesa
politike, gjenerojne lëvizje etnike të cilat
u shërbejnë interesave shtetërore. Sa më
absurde dhe më e largët nga argumentet
shkencore është një teori, aq më i sigurt
është fakti që është prodhuar për të maskuar
dhe mbështetur interesave politike.
Eleno-Vllahizmi është lëvizje etnike e
konfiskimit të arumunëve nga ana e Greqisë,
në bazë të teorisë së përmendur më lart.
Efektet, në Shqipëri, u konstatuan së
fundmi, kur Th. Ikonomu proklamoi greqiz-
min arumunëve, që të mund të justifikonte
apartenencen e Korçës në Vorio-Epir.
Ne arumunet ne Shqipëri e konsi-
derojmë veten shqiptare me origjine
arumune dhe i njohim vetes kontribute
te rëndësishme ne jetën shqiptare
1- Shtylle ne krijimin e shtetit
shqiptar një numër jo te vogël rilindësish
me origjine arumune
2- ruajtjes se krishterimit ne Shqipëri
numri me i madh i ortodokseve janë te
komunitetit arumun
3-faktorë te zhvillimeve ekonomike ne
vend numër i madh biznesmenësh
4- faktorë te zhvillimeve kulturore
shume artiste dhe shkrimtare
Shume kush mund te ktheje kokën dhe
ne krah te tije mund te gjeje një arumun qe
është një shqiptar i mire
Botura i plotë te revista MAPO nr. 216 dta
13 shkurt 2011 faqe 30
siç ishte zakoni në raste vdekjeje apo hum-
bjeje në betejë. Fotografia ka diçiturën në
rumanisht që thotë: “Vëllezërit Prifti Har-
allamb dhe Sotir Ballamaçi të masakruar
nga grekët në Korçë (Shqipëri) në kohën e
trazirave, 6 Prill 1914”.
Të nesërmen qeveria shqiptare reagoi,
duke arrestuar Dhespotin Germanos të
Korçës, por që u lirua më pas. Në foton
tjetër shihet një pamje e kishës së Vllehëve
në Korçë, një godinë me një arkitekturë
elegante dhe perëndimore, por që për fat
të keq u prish nga tërmeti në vitet ’30 të
shekullit XX.
Şcurtu (shkurt) 2011
PRONONCIM
VANGJEL SHUNDI NË ABC- NEW
N
jë prononcim pati në emër
të shoqatës Kryetari Vangjel
Shundi në TV “abc-New”
kjo deklaratë u botua edhe në disa
organe shtypi si gazetën “Standard”,
“Republika” etj. Ja çfarë transmetoi
televizioni në fjalë:
“Vllehtë e Korçës janë grekë. Kjo
deklaratë e konsullit grek Theodhorus
Ikonomu, ka ngjallur reagimin e ashpër
të shoqatës së Vllehve të Shqipërisë.
OPINION
UDHËKRYQI I
ARUMUNËVE/VLLEHVE1
U
desh një deklaratë e një
konsulli, veshur me xhup
dimëror në një ambient
festiv në Korçë, që të trazohej çështja
arumune/vllahe në përmasa kombë-
tare. U morën institucionet e larta
zyrtare (Ministria e Jashtme dhe KLD-
ja); politike (PPDNJ e ndonjë tjetër)
dhe, shumë më vrullshëm, masmedia
(elektronike dhe e shkruar), duke
tërhequr prononcime nga shoqata,
personalitete politike e shkencore, të
shoqërisë civile, opinionistë dhe kor-
respodentë të thjesht që raportonin
nga terreni). Këndvështrimet janë
nga më të ndryshme, por konver-
gojnë në një pikë: Mos po na i merr
arumunët/vllehtë Greqia? Së bashku
me ta edhe disa shqiptarë, që për ar-
sye ekonomike, kanë ndërruar emër
ARUMUNËT/VLLEHTË NUK JANË GREKË
I indinjuar kryetari i kësaj shoqate
Vangjel Shundi, fakton me dokumente
etnografike, gjuhësore dhe historike se
llahet e ardhur në Shqipëri nga Italia dhe
Dakia, në shekullin e dytë, sot janë vllehtë
apo arumunët e Shqipërisë dhe nuk kanë
lidhje me popullsinë greke. Për këtë
Shundi i referohet edhe “Proklamatës së
popullit shqiptar”, botuar nga shoqëria
“Drita” në Bukuresht më 26 maj 1889.
Kryetari i shoqatës së Vllehve të
Shqipërisë shkon më tej kur thotë
se varret e vejtura të Korçës mbajnë
mbishkrime në gjuhën arumune, gjuhë
që ngjason shumë me atë shqipe.
Konsulli grekë në deklaratën e tij sipas
Shundit, u referohet atyre varreve të reja
të emigrantëve në shtetin fqinj, që për
shkaqe të ndryshme kanë ndryshuar
identitetin e pas vdekjes prehen në
Korçë. E sa i përket regjistrimit në bazë
të fesë dhe etnisë për Shundin formulari
i INSTA-it e specifikon qartë origjinën
vllahe arumune, e kjo, thekson ai nuk
ka pse shënohet greke. Sipas botimit
të Akademisë së Shkencave minoriteti
vllah në vendin tonë shtrihet në një pjesë
të konsiderueshme të territorit dhe zë
vendin e dytë pas popullsisë shqiptare
duke shënuar rreth 139 mijë banorë.
e fe dhe duan të ndryshojnë edhe
kombësi?
Shqetësimi: këta të fundit janë
shumë pak, dy-tre mijë, ndërsa ata,
arumunët/vllehtë, janë shumë dhe po
të regjistrohen grekë numri i minor-
itetit grek në Shqipëri mund të arrijë
në mbi 300-400 mijë.
Po ç’janë këta vllehtë/arumunë, që
mund të konvertohen në grekë? A e
kanë ata të drejtë të deklarojnë etninë
e tyre në çdo vend që jetojnë, ashtu
si ndau historia nëpër shtetet ballkan-
ike dhe të jenë popull më vete pra, as
grekë, as shqiptarë, as bullgarë, as
serbë? A u janë krijuar kushtet ligjore
që ta deklarojnë etninë e tyre dhe t’u
njihet kjo edhe zyrtarisht?
Këto pyetja e të tjera si këto, janë
të natyrshme të bëhen.
Por pse lindin të tilla pyetje?
Jo se nuk u dihet përgjigjja shken-
core, por sepse bëhet sikur harrohet,
dhe shqetësimi shkon vetëm deri aty:
Në Shqipëri: “O bo, bo, se mos
regjistrohen vllehtë si grekë!”
Në Greqi: “O bo, bo, se mos thonë
vllehtë që nuk jemi grekë, por popull
tjetër!”
Vetëm kaq është shqetësimi. Asnjë
nga zotërinjtë, që vrullshëm diskuto-
jnë në mënyrë akademike e politike
nuk thonë: po si do duhej të regjistro-
heshin vllehtë/arumunët? Natyrshëm
ata do të donin t’u thuhej qartë: s’keni
pse tjetërsoheni: regjistrohuni vlleh/
arumunë, ashtu siç jeni realisht. Po ka
një problem jo të vogël.
Fraţia
Nëse nuk jemi në Shqipëri për
vetë deklarim, të anulohet dhe të
mos përdoren sofizma të tilla se: që
ta deklarosh ndryshimin e etnisë
duhen “faktorë objektivë”. Demek të
kesh dokumente që je vllah/arumun,
kur dihet se pjesëtarët e kësaj etnie në
shumicë dërrmuese mund të themi
mbi 90 % nuk e kanë këtë mundësi.
Pra praktikisht, edhe thuhet regjistrim
sipas etnisë edhe kërkohen doku-
mente. Nëse ka dokumente s’ka pse të
bëhet fare ky regjistrim dhe vllehve/
arumunëve t’u thuhet shqip: Mos na
lodhni veshët: ju jeni shqiptarë dhe
lëreni këtë punën e etnisë suaj.
Po pse nuk thuhet kjo? Sepse
duhet t’u shitet mend institucioneve
ndërkombëtare, sidomos Këshillit të
Evropës, që ka një “Konventë Kuadër
për Mbrojtjen e Minoriteteve Kombë-
tare”, ratifikuar nga parlamenti ynë
dhe monitoruar nga një “Komitet
Këshillues” për zbatimin e saj. Deri
tani ky Komitet ka bërë dy kontrolle
dhe këtë vit pritet i treti. Si do u thonë
relatorëve të KiE, nëse nuk i njohin
më arumunët/vllehtë si minoritete,
qoftë dhe si etno-kulturor kur nuk u
dihet numri dhe nuk lejohen të vetë
deklarohen si të tillë? Ja ky është
problemi!
Edhe kur ndjek emisione tel-
evizive, me disa përfaqësues të
shkencës, politikës e shoqërisë civile,
përfshi edhe nga komuniteti vllah,
drejtuesi i emisionit i druhet pyetjes:
atëherë si duhet të regjistrohen
vllehtë/arumunët? Nuk e ka qejf drej-
tuesi i emisionit televiziv këtë pyetje,
sepse do t’i vinte në siklet të ftuarit,
por edhe të ftuarit vetë nuk dalin në
këtë pikë, se kanë hall mos e prishin
harmoninë e temës së diskutimit, që
është: “të flasim sot vetëm për atë
që të mos regjistrohen grekë”, duke
pasur plotësisht të drejtë. Veçse kjo
është gjysma e së tërës. Përgjigja e
plotë do të ishte po t’i shtohej kësaj
edhe gjysma tjetër: çfarë duhet të
deklarohen arumunët/vllehtë. Ndry-
she çështja arumune/vllahe mbetet në
udhëkryq.
Pra, përtej shqetësimit se mos
regjistrohen grekë, duhet të vijë edhe
rruga e zgjidhjes. Pra të regjistrohen
arumunë/vllahë. Por a i kanë kushtet
zyrtare për këtë? Do të pyesja një nga
zotërinjtë më të zellshëm dhe që ka
marrë flamurin për këtë çështje, apo
ndonjë shkencëtar historian, që në
dy-tre media në ditë, artikulon argu-
mentet e tij me të drejtë, që vllehtë/
arumunët nuk janë grekë: çfarë janë
ata e si duhet të deklarohen aru-
munët/vllehtë? Mendoj se kjo pyetje
e do përgjigjen e saj që “fushata” të
jetë e besueshme e të ketë sukses ose
jo, në varësi të përgjigjes.
Por, në vijim të debatit del se
rrugëzgjidhja është të mos ketë fare
në pyetësor kërkesë për etninë dhe
as për gjuhë amtare. Kështu i kemi
dhënë përgjigje indirekte edhe aru-
munëve/vllehve. Ju s’jeni etni!...
Me një fjalë: grekë mos u regjis-
troni, por ama as etni nuk jeni.
Vëllazëria 5
Janë me mijëra argumente që
tregojnë se arumunët/vllehtë s’janë
grekë, por janë po me mijëra argu-
mente që hedhin poshtë edhe atë, siç
pretendohet se janë i të njëjtës etni
me popullsinë ku jetojnë. Të themi
psh se në Shqipëri janë shqiptarë, që
shumëkujt do t’i dukej skandal po të
thuash se s’janë shqiptarë. Mirëpo,
me këtë logjikë do të thoshim se edhe
në Greqi, edhe në Bullgari, edhe në
Maqedoni, edhe në Serbi, edhe kudo
në diasporë jashtë Ballkanit, ata janë
shqiptarë, sepse arumunët/vllehtë e
Shqipërisë nuk kanë asnjë dallim, në
radhë të parë në gjuhë e zakone, me
arumunët e kudondodhur në botë.
E lëmë këtë çështje: Të kalojmë
njëherë këtë që na i trazoi konsulli
grek në Korçë. Pastaj merremi me të
tjerat. Kjo do të thotë që vazhdimisht
e vazhdimisht çështja arumune/vl-
lahe do të mbetet në udhëkryq.
Dihet se një çështje e mbetur në
udhëkryq gjithmonë do ngjallë de-
bate, probleme, gjithmonë do pjellë
deklarata të papërgjegjshme, ndoshta
jo të niveleve të larta, por shpina e
deklaruesit do fërkohet, sepse ai e
bëri punën e tij. Në rastin konkret ai
ua transmetoi kumtin vllehve/aru-
munëve: regjistrohuni pa frikë se jeni
grekë! Dhe fal medias sonë shumë
të specializuar, ky kumt u reklamua
me të gjitha detajet e në ligjëratë të
drejtë, pa pagesë në çdo qelizë vllahe/
arumune dhe iu tha atyre se: Greqia
ju kërkon, tani ju përgjigjuni!
Se çfarë janë vllehtë nuk ka nevojë
për pena amatore e që kërkojnë
të bëjnë interpretime të citateve të
mbledhura poshtë e përpjetë nëpër
libra. Atë e kanë bërë dhe e bëjnë
njerëz të mirëfilltë të shkencës, stu-
diues, që gjithë jetën e kanë shkrirë
me studime dhe këto studime për
ta nuk kanë qenë “për sport”, si i
thonë. Kështu psh me kërkesë të
Qendrës së të Kërkimeve Ballkanike
në Paris, me drejtues historianin e
njohur në botë, George Castelano,
autorin e librit “Historia e Ballkanit”,
studiuesi më në zë i çështjes arumune
Cicerone Poghirc përgatiti një temë,
të cilën e paraqiti atje. Ajo u botua
në librin “Arumunët-Historia, Gjuha,
Fati”. Ky referat është përkthyer dhe
botuar i plotë në librin “Arumunët e
Shqipërisë - Histori dhe dokumente
1”, botim i shoqatës “Arumunët e
Shqipërisë”.
Po kështu janë të shumta studimet
për etnogjenezën e arumunëve, të
cilat nuk është vendi dhe nevoja t’i
përmendim këtu. Shumica e tyre kon-
vergojnë në një pikë: janë autokton
dhe të përzier me ata që kanë ardhur
nga veriu i Danubit, të formuar nën
romakëzimin kulturor dhe gjuhësor,
gjatë sundimin e Perandorisë romake,
me prejardhje trako-dake, me një kul-
turë, gjuhë e besim të njëjtë.
Jani Gusho
1
Artikulli i plotë pasqyrohet në faqen e
internetit: www.respublica-al
 6 Fraţia Vëllazëria
AROMÂÑI/VLLAHI ŞĂ ARBINEŞI ÎN SPECTRU ARUMUNË/VLLEHTË NË RRAFSHIN
ISTORIC ŞĂ ACTUAL’’ HISTORIK DHE AKTUAL’
Nga Hyjni Ceka
-tradusi pi limba armâneascâ Ianco Ballamaci-
S-mi l’iartă ascultătoril’i că …tu aist/aest
auditor, ahâ(n)t serioz şă tiñisit, nu yin
s-aduc disvălearili ma nicunuscuti…până
di ază…Ni hulumtârili pisti archivi
nu caftaţ di la mini.
Alăgai până aoa, să sărbătoresc cu voi
în festa arbineasă/aromână/vllahă,cum
avem faptă dit etă sum tradită tra-
- diadunoasă.
Di una etă/Veacl’iă?!
Dzâ 2000 i 3000/treiñil’iă anuală…
că avem fută aoa…s-toc…Nu ma
dzâc fraţi şă surâri di un sândzi.Ma di
un truall/(bi)loc?…
Di astumsina/atumţia, când Dumnidzâ
ndreapsi Lumia şă…nu avem bănată ca
viţiñi,ma ca oamiñi di ună uşă ţi n-adu-
duna un prag trănuntru.
Ahâ(n)t ştiu s-dzâc-Zboară di auş!…Şă
tut ţi v(ă)-u trăminti,dit auşil’i primi li
am,că aţel’i cunosc tradită şă istoriă şă li
dzăţea tuti aisti/aesti,pitru libri/cârţi şă între
cuvânduri…Bâru a mel şă bârurili alanti,
ţi ira ninti di mini aşâ n-acriscum cu
arămânu/rămânu/vllahu pi sofră…
căţe,când si aştira aţea pâni ghinicuvăntată/
orată/, “caşân’’,va s-n-u băga
totăna dininti…Astumsina va s- aduţem
ntur minti caşcavallu şă caşuit…
Va să dzâcă şă caşu di Cavalla,produsă
dit Vllahil’i di Thraca şă bulmeturili
di ciobaňi(caşauit),ţi producţia
caşu nostim ţi nă hrănia
patru vâhţi, dzuuă di dzuuă…
Şă vinia momenturi semnati diapoi
…Ira năndau festi di pănăiri ţi cădia,
pi an-doauă ori…Aistă tihisia când
si-mişca tutiputa…Ş- noi işam n-octom-
brie,la Rrepeli di Voivoda,când copiili
nibitisiti di oi dipuna munţil’i di…
loa ştighurili ti/tră Merata di
Dumreiă, i n-Muzăcheiă…
Dadili/mumili aromâni/vllahi nă dădea
părpodzili şă mestili…Dit aţeali ţi tă ţa-
nea cicioru cald…tută iar(n)a…
U ştiţ cum lu dzâc arămâñil’i/vllahil’i
atălor ghurmaşcălor/mestelor di lâ-
nă?!…Papuci! ia, acsi lu dzâc…Ma,
ţi va să dzâcă că?!Pi arbinuse(a)şti
punct di trăpunct,si traduţi “ghyşore’’,
că “papu’’l’i dzâc “ghyşit’’aromâñil’iă/
vllahil’i…Ama nu e(a)sti acsi, ore
şocăni?! U am zboru, aţeali mumili/dadili
ar(ă)mâni/vllahi,când vearăra munţilor,
minduia şă hărăsia şă cilimeañil’i
elbasaniañi şă turţea di aţe(a)li părpodz,
ţi lu dzâţea “papuce’’! Şă va s-mi mparţ
dit nostalghia aoa/aoaţi…că vream
s- v-u aduc pir minti ca detal/supsăriţimi
dit bana a nost(r)ă ţi mărturisesc mult
şă marturisesc ti/tră ghini şă n-buna
di aţea(u) adevărata mari ţi ari fută
legia al Dumnidzâului Mari ş- adeva-
rat: arbineş ş- aromâñi/vllahi, în/tu
Arbinuşiă nu ar avută pute/vărnoară
mpărţari,ma ar bănată ca diadunţimi
singură…Esc născut şă criscut în/tu
famil’ia al Ţecailor di Elbasan,
u avui papu-ñu Trăluñinatu Hysen
Efendi ţi trădiscl’isi lungă Renaşteril’ei
scriiaria arbinusească pitru Şpat şă Sulova
ş(ă)-cătăaoa,dit Vârcia, cu Camberañ’liă
al Durmişilor…braţ di braţ…
Viţiñil’i/comşiil’i, ac(l)o în laghe li avem avută
iu şă iu,şă ma buñi…Dit a drea-
pta aveam Hagi Filipil’iă,ima Hagi
Iacovil’iă ţi scoasiră Dhascal Todhru.
Ma Todhru,si ştii,stiudiâ n-Moscopulea,
aproapea di Theodhor Cavaliotu…
Căţe ma v-u dzâc aistă/aestă?!
Cavaliotu ira aromân/vllah…Ma
ţi aromân/vllah că?!Dit ma ştiu-
ţil’i di Lumi…ţi avea nviţată dit
enticlopediştil’i Didero şă Dalamber…
Şă tut ţi lo l’iu cherdhăsii
Dhascalu a nostru. Ira aist profesor mari
ar(o)mân/vllah ţi sculâ aţel viţinu a nost(r)u,
dit Todhăr di Hagi-Filip tu sâmt
ş- apostul ţi si acl’ima dit mbară Arbinu-
şia Dhascal Todhru cu (a)nami ,căţe tra-
dusii n-arbinuse(a)şti, prima, Evangheli
di Sâmt Ioan Gurăaoru şă…prindi ştiută
că u tradusi dit grăţeasca bizantină
BOTIME DYGJUHËSHE
ţi l’iu avea nviţată Cavaliotu…
Aşâ ar nea(r)să lucrili , ti/tră tuţi
şecul’iă…Arbinesu agiută aromânu/
vllahu şă aromânu/vllahu arbinesu,
niţiva nu-u avem mpărţată…Viţinu alant
Të më falin dëgjuesit se…në këtë ţi vinea dit a stanga,ira capu ali Renaş-
auditor, kaq serioz e të nderuar,s’vij teril’ei a noastră,gloriosu C.Cristofori-
të sjell zbulimet më të panjohura…deri dhu…V-u dzâs n-cap…Nu am
më sot…As hulumtimet mbi arkivat vinită aoa s-v-u fac istoriă…s-v-u ţân
mos kërkoni prej meje. lighărati…Voi maş s-v-u aduc pit minti
Renda deri këtu, të kremtoj me ju tradiţia…S-v-u avredz şă cristalizedz…
në festën shqiptaro/arumune/vllahe,siç Aduş ca exemplu Cristoforidhu ca să
kemi bërë nga mot nën traditë të për sumvizedz un detal dit bana şă activita-
bashkët. tia a lui…Una di featili al Cristofori-
Të një jete/Të vjetër?! dhului…coincidâ si s-nsoară cu Liun-
Thua 2000 a 3000/tremijë vjeçare… ndaru ali Renasteril’ei Vllahă ţi
se kemi qenë këtu...toc/së tocu…S’po si prezintâ cu pseudonimu Le Vulac de
them vëllezër të një gjaku. Po të Pindă(Vllahu di Pind).
trualli/vendi?… Tută aistă marturise(a)şti că Mişca-
Që atëherë, kur Zoti ria a noast(r)ă di Renaşteri şă Mişcaria di
ndreqi Botën dhe..s’kemi jetuar si Renaşteria Vllahă,nu maş că si zvilupa-
fqinjë, por si njerëz të një dere që na -ră paralel,ma ira ligată cu una-
mblidhte një prag përbrenda. alantă.E,aistă ligătură n-prag
Kaq di të them- Fjalë plaku!…Dhe di indipendenţimia ali Arbinuşiil’ei
gjithë çfarë u përmenda, nga pleqtë i s-tor(n)ă/tu(r)nâ şă si tuchii pi ună…
kam, se ata njohin traditë e histori e i Pit(r)u comiteturi şă pit(r)u cetili di comiţi
thonin të gjitha këto, nëpër libra e ndër ali Renaşteril’ei,pit( r)u batal’ili şă pit(r)u
kuvende…Brezi im e brezat e tjerë, panteonili di martiril’iă ali Renaşteril’ei,
që ishin para meje ashtu u rritëm me cât vrei s-ti a curñi,nu –u mparţ dot
arëmënin/rëmënin/vllahun në sofër… aromânu/vllahu dit arbinesu…
sepse, kur shtrohej ajo bukë e bekuar/ Aşâ va să tihisească,ş-ma amănat,lungă
e uruar, “kashën’’, do të na e vinin indipendenţil’ei,pit(r)u activitâţili intele-
gjithnjë përpara. Atëherë do të sjellim ctuali,în literatură,art,sport şă ştiinţă…
ndër mend kashkavallin dhe kashujt… S-imnâm tora în plan tutnaţional…Lungă
dmth dhe djathin e Kavallës, prodhuar anului 1913,timp când si trădetermina
nga vllehët e Thrakës dhe bulmetrat sinurili ali Arbinuşiil’ei…Un congres
çobenj (kashaujt) që prodhonin mari arbines-aromân/vllah,va si
djathin e shijshëm, që na ushqente s-ţănea Trieste…Pi nâsă,dit renaşte-
katër vakte ditë për ditë… riañi arbineş,loară parti Faic Conica
Dhe vinin momente të shënuara pastaj şă Sotir Colea…Dit aromâñil’i/vllahil’i
…Ishin disa festa panairike që binin, Prinţu Ghica ali Vllahiil’ei,
në vit/mot –dy herë…Kjo ndodhte kur Epaminonda şă Foti Ballamaci…
shtegtonte bagëtia…Dhe dilnim në te- Preocupaţia di aist congres ira pro-
tor, tek Rrepat e Vojvodës, kur kopetë blemu al enclavilor aromâni/vllahi,în Pind,
e pambaruara zbrisnin malet e… Epir şă în zona di Hrusheva
merrnin shtigjet për në Meratën e macedoniană…Congresu băgâ ca datoriă
Dumresë , a në Myzeqe... Unirea Aromână/Vllahă-Arbineasă,sum
Gjyshet arumune/vllahe na jepnin un stat di diadunos independent…
çorapet e mestet…Nga ato që të mba- Frica ira totăna la aţea “megaliidhea’’,
nin këmbën ngrohtë…gjithë dimrin... ţi dură/lung añilor,orthodoxil’iă
E dini si u thonë arëmënët/vllehët di Balcan li considera heleñi şă …
atyre mesteve/gjurmashkave të lesh- ti/tră Heladhă…S-nă dipărtâm dit cârţili
ta?!…Papuçe! Ja, kështu u thonë…Por tora şă…s-avdzâm cântiţili…Aţeali ţi
ç’domethene se?! Në shqip, cântă picuraril’i labi ş- aţel’i aro-
pikë për pikë,përkthehet “gjyshore’’, mâñi/vllahi…E(a)sti ună lirică di etă,
se “papu’’ i thonë gjyshit arumunët/ veacl’iă,ahâ(n)t muşată şă elegantă:
vllehët… Apo nuk është kështu, more Vahi,cai vatamaş tini?!
shokëni?! E kam fjalën, ato gjyshet …Tu munti,tu Samarină…
arëmëne/vllahe, kur veronin maleve, Tu munti,tuSamarină…
mendonin të gëzonin dhe fëmijët Păştiuni iarbă şă treandălină…
elbasanas dhe thurnin asi çorapesh, …………………………………………
që u thoshnin “papuce’’! E do të nda- Si achicăseaşti că labu l’i si drepteadză
hem nga nostalgjia këtu…se desha muşatăl’ei arămână/rămână/vllahă
t’ju sjell ndër mend si detal/hollësi dit mărdziñili di Meţova…că ac(l)o,
nga kjo jeta jonë që dëshmojnë shumë a nalt di Meţova,si află păştiunili fam-
e dëshmojnë për mirë e në të mirën oasi ali Samarinăl’ei,iu vearăra aproapea-
e asaj të vërtete të madhe që ka qenë ş-aproapea picurar curveleşiañi ş- aromâñi/
ligji i Zotit të Madh e të vërte- vllahi…Şă feata di Mecova ahâ(n)t
të: shqiptarë e arumunë/vllehë, në mult li faţi ti/tră nâsă labil’iă,cât aţălor
Shqipëri s’kanë pasur kurrë timpurilor,când iram nvăţător în ho(a)rili
të ndarë, por kanë jetuar si bashkësi Lumit di Cardhich , nu aflai casă,
e vetme…Jam lindur e rritur në fâră ună numă di feamină “meţovită’’.
familjen e Cekajve te Elabasanit, Umplută Labaria !…Tut meţoviti…!
e pata gjyshin të Perndriturin Hysen ………………………………………..
Efendi që përhapi gjatë Rilindjes Căţe nu ti nsor,lai ciobancă?!…
shkrimin shqip nëpër Shpat e Sulovë Mi nsor…ma nu afl bărbat!
dhe këndej, nga Vërça, me Kamberain Nsuară-ti ma ti l’iau mini…
e Dyrmishëve… krah për krah… ŞŞ… refrenu…dapoia
Fqinjët, atje në lagje i kemi pasur, Iarna e iarna e iarna-na!
ku e ku, dhe më të mirë…Nga e djath- Guşă şă faţă…mashallah!…
ta kishim Haxhi Filipët, apo Haxhi Acsi u portretizâ muşata rămână/vlla-
Jakovët që nxorën Dhaskal Todhrin. hă căntătoru nostru…Tut nur,
Por Todhri, dihet studioi në Voskopojë yiiă şă mplină di sănătati.
afër Theodor Kavaliotit… Şă …la mardzina alantă…celicu arămân
Përse po ua them këtë?! …căti ori ţi aprindia numţili a lor,
Kavalioti ishte arumun/vllah…Por în culm,când flacăra haraua,
çfarë arumun/vllah se?! Nga më të di- u bătea locu cănd giuaca şă
turit e Botës…se kishte mësuar nga azbuira în aier şă u făţea fum
enciklopedistët Didero e Dalamber… manato,cu gloriousu himn
Dhe gjithë çfarë mori ia trashëgoi ţi divina nu maş pul’iză ară-
Dhaskali ynë. Ishte ky profesor i madh mâni,ma ş-aţe(a)li arbineasi:
arumun/vllah që ngriti atë fqinjin tonë ………………………………
nga Todhër të Haxhi-Filipit në shenjt O vllako-Vllakopulla,şă arvanito-
e apostul që quhej nga mbarë Shqipë- pulla…Acsi că nu l’iu ar mă(n)-
ria Dhaskal Todhri me nam sepse për- cată dhichia unui-alantui arbineşi
ktheu në shqip, të parin, Ungjill/ şă vllahi…Diadun ar trecută mu-
të Shën Ioan Gojëartit…duhet ditur
se e përktheu nga greqishtja bizantine
Şcurtu (shkurt) 2011
qe ia kishte mësuar Kavalioti…
Ashtu kanë shkuar punët, për të gjithë
shekujt…shqiptari ndihmon arumunin/
vllahun dhe arumuni/vllahu shqiptarin,
asgjë nuk e kemi ndarë…Fqinji tjetër
që vinte nga e majta ishte kreu i Rilin-
djes sonë, madhështori K.Kristoforid-
dhi…Jua thashë në krye…Nuk kam
ardhur këtu t’u bëj histori…t’ju mbaj
ligjërata…Dua t’ju sjell ndërmend
traditën…T’ju freskoj e kristalizoj…
Solla si shembull Kristoforidhin që të
nënvizoj një detal nga jeta e veprimta-
ria e tij…Një nga vajzat e Kristofori-
dhit…qëlloi të martohet me udhëhe-
qësin e Rilindjes Vllahe që
paraqitet me pseudonimin Le Vulac de
Pindë (Vllahu i Pindit).
E gjithë kjo dëshmon se e gjithë Lëvi-
zja e jonë e Rilindjes dhe Lëvizja e
Rilindjes Vllahe, jo vetëm se u zhvillu
an paralel, por ishin të lidhura me nje-
ra-tjetrën. E, kjo lidhje në prag
të pavarësimit të Shqipërisë
kthehet dhe shkrihet në një…
Nëpër komitetet e çetat e komitëve
të Rilindjes, nëpër betejat e nëpër
panteonet e dëshmorëve të Rilindjes,
sado të lodhesh, s’e ndan dot
arumunin/vllahun nga shqiptari…
Kështu do të ndodhë,e me vonë,gjatë
independencës,nëpër aktivitetet intele-
ktuale, në letërsi, art, sport, shkence…
Të ecim në plan gjithëkombëtar…Gjatë
vitit 1913, kohë kur përcaktoheshin
kufijtë e Shqipërisë…Një kongres
i madh shqiptaro-aromën/vllah, do të
mbahej në Trieste…Në të, nga rilinda-
sit shqiptarë morën pjesë Faik Konica
dhe Sotir Kolea.. Nga arumunët/vllehët
Princi Gjika i Vllahisë…
Epaminonda e Foti Ballamaçi…
Preokupimi i këtij kongresi ishte pro-
blemi i enklavave vllahe, ne Pind,
Epir e në zonën e Hrushevës
maqedonase…Kongresi vuri si detyrë
bashkimin arumun/vllah-shqiptar, nën
një shtet të përbashkët independent…
Frika ishte gjithnjë te ajo “megaliidhe’’
që gjatë viteve,orthodoksët
e Ballkanit i konsideronte Helenë dhe..
për Heladhë…Të largohemi nga librat
tani dhe…të dëgjojmë këngët…Ato që
këndojnë barinjtë lebër dhe ata aru-
munë/vllehë…Eshtë një lirikë e lashtë,
e vjetër aq dhe elegante:
Vallë, kë vrave tine?!
…Në male, në Samarinë…
në male, në Samarinë…
Kullotë bar e trendelinë…
……………………………….
Kuptohet që labi i drejtohet
të bukurës arëmënkë/rëmëne/vllahe
të anëve të Mecovës…se aty
lart Mecovës, ndodhen kullotat e fam-
shme të Samarinës, ku veronin afër-
e afër barinj kurveleshas e arumunë/
vllehe …Dhe vajza e Mecovës kaq
shumë i bën për vete lebërit, sa atyre
kohërave,kur isha mësues në fshatrat
e Lumit të Kardhiqit, s’gjeta shtëpi
Pa një emër femre “mecovite’’.
Mbushur Labëria!…Gjithë mecovite.!
…………………………………….
Pse s’martohesh, moj çobankë?!…
Martohem…po s’gjej burrë!
Martohu po të marr unë…
Dhe…refreni…pastaj
Iarna e iarna e iarna-na!
Gushë e faqe mashallah!…
Kështu e portretizoi rëmënen/vlla-
hen këngëtari ynë…Gjithë nure,
e gjallë e plot shëndet.
Dhe…me anën tjetër çeliku arëmën
…sa herë që ndiznin dasmat e tyre,
në kulm, kur flakëronte gëzimi,
e lëkundnin vendin kur loznin dhe
fluturonin në ajër dhe e bënin tym
manato, me të madhërishmin hymn
që hyjnizonte jo vetëm zoçkat arë-
mëne,por dhe ato shqiptare:
……………………………….
O vllako-Vllakopulla qe arvanito-
pulla…Kështu që s’ia kanë ngrë-
në hakun njeri-tjetrit shqiptarë
e vllehë…Bashkë kanë shkuar bu-
-vijon në faqen 8-
Şcurtu (shkurt) 2011 BOTIME TË SHOQATËS Fraţia Vëllazëria 7

E
asti a treilu an ţi Suţata a
noastă editeadză Calandru,
iu suntă adusă evenimenti
importanti dit bana a armâñilor.
Asitu anu calendaru ari tu conţi-
nerea a lui niscaţ oaml’i mări di la
etnia a noastă. Aşi după meșil’i avem
băgat Andrea Șaguna, cu origina
dit Grabova; martiru armân Papa
Llambro Ballamaçi; Familia Mocioni
cu reprezentantu a l’ei ma aleptă
Alexandăr Mocioni, ţi activitatea
a lui u ar avută ăn Ungâri și Banat,
ama suntă originar din Moscopolea;
ti Suţata culturale Fărșărtu la Ame-
richi și reprezentantu a l’ei ază Aurel
Çiufecu; Constantin Dumba cu origin
din Moscopulea, diplomat excelent a
Amirăril’ei Austro-Unguri cu origină oaml’i mări di la etnia a noastă și
armân; Emanoil Gojdu, Baron Sina, s-hibă măndăr că ari di ahtari perso-
Fraţi Manachi; trei actori excelent nalităţi, care, cu lucru și talentu a lor
nai ma mări tu Albanii, cu origina ar lăsat urmi niagrișiti.
armână: Sandër Prosi, Prokop Mima Băgăm tu videari că tipuserea a
și Margarita Xhepa, și compozitorlu ștl’ui calendaru cu culor, forma A3,
mari Nikolla Zoraqi. la 300 di copie avu agiutari parţial
Luăndalui aistu calendar armâñl’i di la armânlu bisnesmen Kristaq
poati s cunuoscă șcurt cu bana e Panteqi.

Ë
shtë i treti vit
që shoqata

CALENDARU
jonë boton
një kalendar, tematik,
ku janë evokuar ngjarje
të ndryshme nga jeta

2011
e arumunëve. Këtë vit
kalendari ka në përm-
bajtjen e vet disa figura
FIGURA MITROPOLITUL ARDEALULUI ‹–”‘’‘Ž‹–—Ž†”‡‹fƒ‰—ƒƒˆ‘•–ç‹—‹•‹‘Ǧ të shquara dhe kon-
OAML’I ƒ” ƒŽ …—Ž–—”‹‹ ”‘Ÿ‡ç–‹ǤǤǤ‘– ‹–”‘’‘Ž‹–—Ž—‹
TË SHQUARA ME MÂRI DI LA ANDREI bAGUNA
†”‡‹ fƒ‰—ƒ ‹ •‡ †ƒ–‘”‡ƒœƒ ‘”‰ƒ‹œƒ”‡ƒ ç‹
tributin e tyre. Kështu
Dz‹–”‘’‘Ž‹–—Ž†”‡‹fƒ‰—ƒƒˆ‘•–—„£”„ƒ–
PREJARDHJE ETNIA ARMÂN ƒ’”‘ƒ’‡ ‡š–”ƒ‘”†‹ƒ”ǡ –”‹‹• †‡ ”‘˜‹†‡ìƒ
‹†”—ƒ”‡ƒ ‹˜ƒìƒƒ–—Ž—‹ ”‘Ÿ‡•… †‡ sipas muajve janë vënë
–‘ƒ–‡‰”ƒ†‡Ž‡ǡ’—••—„‘…”‘–‹”‡ƒ„‹•‡”‹…‹‹ǡ”‡Ǧ
ARUMUNE ‹˜‹ƒ ’‡–”— ˆ‡”‹…‹”‡ƒ ’‘’‘”—Ž—‹ •£—Ǣ …£ ‡Ž
‘”‰ƒ‹œƒ”‡ƒ •–‹–—–—Ž—‹ –‡‘Ž‘‰‹…Ǧ’‡†ƒ‰‘‰‹… figura të tillë si Andrea
ƒˆ‘•–—‘‹•‡ǤǤǤ‡•’”‡—ƒ•–ˆ‡Ž†‡„£”„ƒ–ǡ
†‹ ‹„‹— ’”‡…— ç‹ —‡”‘ƒ•‡ Ƿˆ—†ƒì‹—‹dz
’‡†”‡’–…—˜£–ǡ•‡’‘ƒ–‡œ‹…‡…ƒ‡Žǡ’—”—”‹˜ƒ
’”‹ …ƒ”‡ •‡ ƒ…‘”†ƒ— „—”•‡ †‡ •–—†‹‹ ’‡–”—
Shaguna, me origjinë nga
•–”ƒŽ—…‹…ƒ—Ž—…‡ƒˆ£”’‡‘”‹œ‘–—Ž„‹•‡”‹…‹‹ç‹
ƒì‹—‹‹ ”‘Ÿ‡Ǥdz çƒ ‹ç‹ ‹…Š‡‹ƒ ‹…‘Žƒ‡ ‘Ǧ
‡Ž‡˜‹‹ ç‹ •–—†‡–‹‹ ƒ‹ •£”ƒ…‹ǤǤǤ ‡„”‹‹ ‘…‹Ǧ Grabova; Papa Llambro
‡–ƒ–‹‹…ƒ†‡‹…‡‘Ÿ‡ǡƒ’”‡…‹‹†‹–”‡ƒ‰ƒ
’‡ƒ†‹•…—”•—Ž†‡”‡…‡’–‹‡ǡ’”‡œ‡–ƒ–‹ͳ͵Ȁʹ͸
•£—…£ŽǦƒ—ƒŽ‡•ǡŽƒ͹•‡’–‡„”‹‡ƒ—Žͳͺ͹ͳǡ Ballamaçi; Familja Mo-
ƒ”–‹‡ ƒ—Ž ͳͻͲͲǡ †‡†‹…ƒ– ˜‹‡ì‹‹ ç‹ ƒ…–‹˜‹–ƒì‹‹
ƒ”Š‹‡’‹•…‘’—Ž—‹ ç‹ ‹–”‘’‘Ž‹–—Ž—‹ ‘”–‘†‘š ƒŽ
…ƒ‡„”—†‡‘‘ƒ”‡ǤǤǤ
ǤǤǤƒ ”‡œ—Ž–ƒ– ƒŽ –”—†‡‹ •ƒŽ‡ǡ ‹ ”Š‹‡’‹•…‘’‹ƒ
cioni me përfaqësuesin e
”ƒ•‹Ž˜ƒ‹‡‹ǡ†”‡‹„ƒ”‘†‡fƒ‰—ƒȋͳͺͲͻǦ
ͳͺ͹͵ȌǤ
‹„‹—Ž—‹ ‡š‹•–ƒ— ƒ’”‘ƒ’‡ ͺͲͲ †‡ •…‘Ž‹ Dz’‘’‘Ǧ saj më në zë Aleksandër
”ƒŽ‡dzǡ — Ž‹…‡— …— ͺ …Žƒ•‡ Žƒ ”ƒç‘˜ …— •…‘ƒŽƒ
†”‡‹fƒ‰—ƒ•Ǧƒƒ•…—–Žƒ‹ç‘Žìǡ‹‰ƒ”Ǧ
”‡ƒŽƒǦ…‘‡”…‹ƒŽƒǡ — ‰‹ƒœ‹— …— Ͷ …Žƒ•‡ Žƒ Mocioni, që veprim-
‹ƒǡ ‹–”Ǧ‘ ˆƒ‹Ž‹‡ †‡ ƒ…‡†‘Ǧ”‘ƒ‹ †‹ ƒŽǦ
…ƒ‹ǡ†‹Ž„ƒ‹ƒ†‡ƒœƒŽƒ—…‡–”—œ˜‹Ž—’ƒ–
”ƒ†Ǥ — ˆ‘•– ‡†‹–ƒ–‡ ’‡•–‡ ʹͷ †‡ ƒ—ƒŽ‡ tarinë e kanë pasur në
•…‘Žƒ”‡ ‹ƒ” Žƒ ‹„‹— ‹ ƒ—Ž ͳͺͷ͵ ƒ ‹ϐ‹‹ìƒ–

”‡˜ƒ ȋ
”ƒ„‘˜ƒȌǤ  —”ƒ– •…‘ƒŽƒ ‰‹ƒœ‹ƒ
Žƒ ‹ç…‘Žìǡ ƒ’‘‹ •–—†‹‹ †‡ †”‡’– ç‹ ϐ‹Ž‘œ‘ϐ‹‡ Žƒ
—•–‹–—––‡‘Ž‘‰‹…Ǧ’‡†ƒ‰‘‰‹…ǡ…—†‘—ƒ•‡…ì‹‹ Hungari dhe Banat, por
–‡‘Ž‘‰‹…‡ •‹ —ƒ ’‡†ƒ‰‘‰‹…ƒǡ ƒ –‹’ƒ”‹– ‘ •‡”‹‡
‡•–ƒç‹–‡‘Ž‘‰‹…‡•ƒƒ”•‡–Ǥƒ˜£”•–ƒ†‡ʹͷ†‡
†‡ƒ—ƒŽ‡†‹†ƒ…–‹…‡•‹ƒ–”‹‹•—‡”‘•‹–‹Ǧ janë me origjinë nga
ƒ‹‹„”ƒ…£Šƒ‹ƒ‘ƒŠƒŽƒŽƒ££•–‹”‡ƒ†‡
Žƒ‘’‘˜‘Ǥƒ—ŽͳͺͶ͹ƒˆ‘•–—‹–˜‹…ƒ”ƒŽ
‡”‹Žƒ—‹˜‡”•‹–ƒ–‹†‹—•–”‹ƒç‹
‡”ƒ‹ƒǡ…— Voskopoja, për shoqatën
„—”•‡ ‘ˆ‡”‹–‡ †‹ ˆ‘†—”‹Ž‡ •‹ ˆ—†ƒ–‹‹Ž‡ …”‡Ǧ
’‹•…‘’‹‡‹ ”†‡ƒŽ—Ž—‹ ‹ƒ”ǡ ‹ ͳͺ ƒ’”‹Ž‹‡ ͳͺ͸Ͷǡ
Á ’Ž‹£ ”‡˜‘Ž—싇ǡ ‡”ƒ —‹– ‹–”‘’‘Ž‹– ƒŽ
ƒ–‡†‡‡ŽǤ‹ƒ”ƒƒ—Ž—‹ͳͺ͹ʹǦͳͺ͹͵„‘ƒŽƒ•Ǧƒ Fërshërtu në SHBA dhe
ƒ‰”ƒ˜ƒ–ǡ ‹ƒ” Žƒ ͳ͸Ȁʹͺ ‹—‹‡ ͳͺ͹͵ǡ ‹‹ƒ •ƒ ƒ
”ƒ•‹Ž˜ƒ‹‡‹…—•‡†‹—Žƒ‹„‹—ǤǤǤ
‹…‡–ƒ–•ƒƒ‹„ƒ–£Ǥ
përfaqësuesin e saj sot
Aurel Çiufeku; Konstan-
‹‘ƒ”‹—Ž–—”´•”——‡ǤǤǤ‹–”‘’‘Ž‹–‹–†”‡‹
MITROPOLITI ARDELEAN
Šƒ‰—ƒ ‹ –ƒ‘ ‡”‹–ƒ ‡ ‘”‰ƒ‹œ‹‹– †Š‡
tin Dumba me origjinë
ANDREI SHAGUNA
Dz‹–”‘’‘Ž‹–‹ †”‡‹ Šƒ‰—ƒ ƒ “‡´ Œ´ œŠ˜‹ŽŽ‹‹– –´ ´•‹‹– ”—ƒ‹•Š– ´ –´ ‰Œ‹–Šƒ nga Voskopoja, diplomat
„—””´ ’‘–Š—ƒŒ•‡ ‹ Œƒ•Š–´œƒ‘•Š´ †´”‰—ƒ”
’´” Ž—–—”‹‹ ‡ ’‘’—ŽŽ‹– –´ –‹Œǡ •‡’•‡ ƒ‹ ƒ
“‡´ Œ´ ‘‹•‹ǤǤǤ´” Œ´ „—””´ –´ –‹ŽŽ´ —†
–´–Š—Š‡–•‡ƒ‹†”‹­‘‹•‹Œ´›ŽŽ´Š‘”‹œ‘–‹
†Š‡‘„‹”——Ǥdz´•Š–—‡ƒ„›ŽŽ—”†‹•Ǧ
—–‹‹‡–‹Œ‹…‘Žƒ‡‘’‡ƒ´Š›”Œ‡——’”Ǧ
‡œƒ–—ƒ´ͳ͵Ȁʹ͸ƒ”•ͳͻͲͲǡ—•Š–—ƒ”Œ‡–´•
†Š‡ƒ–‹˜‹–‡–‹––‡”“‹’‡•Š‘’‹–†Š‡‘”–‘†‘•
–´ ”ƒ•‹Žƒ˜ƒ‹•´ǡ †”‡‹ „ƒ”‘ Šƒ‰—ƒ
ȋͳͺͲͺǦͳͺ͹͵ȌǤ
†”‡‹ Šƒ‰—ƒ — Ž‹† ´ ‹•Š‘Ž…ǡ ´ —Ǧ
‰ƒ”‹´Œ´ˆƒ‹ŽŒ‡ƒ…‡†‘Ǧƒ”‘´‡‰ƒƒŽŽǦ
ƒ‹ǡ ‰ƒ Š“‹’´”‹ƒ ‡ •‘–‡ǡ ‰ƒ Œ´ “‡†´”
‡œŠ˜‹ŽŽ—ƒ”
•ŠƒŽŽ´–˜‡­ƒ–‘‹•Š–ƒ”‡ǡ”‹‘”‰ƒ‹œ‹‹‹•–‹Ǧ
–—–‹––‡‘Ž‘‰Œ‹Ǧ’‡†ƒ‰‘‰Œ‹–´‹„‹—–‰Œ‹–Šƒ•Š–— shquar i Perandorisë
†Š‡Œ´—´”ˆ‘†ƒ…‹‘‡•Š‡–´…‹Žƒ–†‹ŠǦ
‘–‡’´”–´˜ƒœŠ†—ƒ”•–—†‹‡–š´´•†Š‡
Aust ro-hungareze,
•–—†‡–´ ‰ƒ •Š–”‡•ƒ– ‡ ˜ƒ”ˆ”ƒǤǤǤ ´–ƒ”´– ‡ me origjinë arumune;
Š‘“ƒ–´•ƒ†‡‹ƒ——‡ǡ†—‡’”ƒ—ƒ”
–´‰Œ‹–Š´’—´‡–‹Œ‡ƒœ‰Œ‡†Š—”´͹•Š–ƒǦ Emanoil Gojdu, Baron
–‘”ͳͺ͹ͳǡ•‹ƒ´–ƒ”†‡”‹ǤǤǤ
ǤǤǤ‹”‡œ—Ž–ƒ–‹’—´••´–‹Œ´”‹’‡•Š’ƒ–´‡
Sina, Vëllezërit Manaqi,
‹„‹—–‡œ‹•–‘‹ƒˆ”‘ͺͲͲDz•Š‘ŽŽƒ’‘’—ŽŽ‘”‡dzǡ arumunë të shquar;
Œ´ Ž‹…‡ ‡ ͺ Žƒ•‡ ´ ”ƒ•Š‘˜ ‡ •Š‘ŽŽƒ
–”‡‰–ƒ”‡ǡŒ´‰Œ‹ƒœ‡ͶŽƒ•‡ƒ”ƒ†Ǥƒ´ tre aktorët nga më të
“‡´„‘–—ƒ”„‹ʹͷƒ—ƒŽ‡•Š‘ŽŽ‘”‡†Š‡´ mëdhenj të Shqipërisë
”ƒ„‘˜ƒǤ”‡—‰Œ‹ƒœ‹´‹•ŠǦ ‹„‹—´˜‹–‹ͳͺͷ͵ϐ‹ŽŽ‘‹Œ´•–‹–—––‡‘Ž‘‰Œ‹Ǧ
‘Ž…ǡ’ƒ•–ƒŒ•–—†‹‡–’´”†”‡Œ–´•‹†Š‡ϐ‹Ž‘œ‘ϐ‹ ’‡†ƒ‰‘‰Œ‹ǡ ‡ †› •‡•‹‘‡ –‡‘Ž‘‰Œ‹‡ Œ´ me origjinë arumune:
’‡†ƒ‰‘‰Œ‹‡ǡƒ•Š–›’—”Œ´•‡”‹‡ƒ—ƒŽ‡
´ ‡•–ƒ †Š‡ –‡‘Ž‘‰Œ‹ •ƒ ƒ”•‡–Ǥ ´ ‘•Š´
ʹͷ ˜Œ‡­ — ˜‡•Š —”‰ ´ ƒƒ•–‹”‹ ‘’‘˜‘Ǥ †‹†ƒ–‹‡†Š‡ƒ†´”‰—ƒ”Œ´—´”–´ƒ†Š Sandër Prosi, Prokop
´ ˜‹–‹ ͳͺͶ͸ — ‡´”—ƒ ˜‹ƒ” ‹ ’‹•‘’ƒ–´• –´”‹Œ•Š´—‹˜‡”•‹–‡–‡–‡—•–”‹•´†Š‡
Œ‡”Ǧ Mima dhe Margarita
†”‡Ž‹ƒ‡ †Š‡ ´ ͳͺ ’”‹ŽŽ ͳͺ͸Ͷǡ ’ƒ• ”‡˜‘Ž—Ǧ ƒ‹•´ǡ‡„—”•´‘ˆ”—ƒ”‰ƒˆ‘†‡–‡ˆ‘†ƒǦ
…‹‘‹–—‡´”—ƒ‹–”‘’‘Ž‹–‹”ƒ•‹Ž˜ƒ‹•´‡ …‹‘‡˜‡–´”‹Œ—ƒ”‰ƒƒ‹Ǥ Xhepa, si dhe kompozi-
´ †‹”‹ ‡ ˜‹–‡˜‡ ͳͺ͹ʹǦͳͺ͹͵ •´—†Œƒ Œ—
Mitropopliti ANDREI SHAGUNA me origjinë nga Grabova
“‡†´”´‹„‹—ǤǤǤ
”´†—ƒ†Š‡´ͳ͸Ȁʹͺ“‡”•Š‘”ͳͺ͹͵ǡœ‡”ƒ‡
torin e madh Nikolla
‹–”‘’‘Ž‹–‹†”‡‹Šƒ‰—ƒƒ“‡´Œ´‹•Ǧ
–‹Œ’—•Š‘‹•‡””ƒŠ—”‹Ǥ Zoraqi.
Duke marrë këtë ka-
lendar arumunët njihen
Yinar (janar) bcurtu (shkurt) shkurtimisht edhe me
jetën e këtyre figura të
shquara që kanë lënë
Luni
Luni 3 10 17 24 31 Luni 7 14 21 28 gjurmë të pashlyeshme
me aftësitë dhe talentin
MarƜ 4 11 18 25 MarƜ 1 8 15 22 e tyre.
Vemi në dukje se
Ñercur 5 12 19 26 Ñercur 2 9 16 23 botimi i këtij kalendari
me ngjyra e të ilustruar
Gioi 6 13 20 27 Gioi 3 10 17 24 në 300 kopje u mundësia
edhe me sponsorizimin
Vinĉr 7 14 21 28 Vinĉr 4 11 18 25 e pjesshëm të aktivistit
të shoqatës sonë biznes-
Sĉmbĉta 1 8 15 22 29 Sĉmbĉta 5 12 19 26 menit Kristaq Panteqi.
Dumenicĉ 2 9 16 23 30 Dumenicĉ 6 13 20 27
8 Fraţia Vëllazëria
PJESË NGA D E K L A R A TA E
SHOQATËS KULTURORE “ARUMUNËT
E SHQIPËRISË” PËR REGJISTRIMIN E
POPULLSISË SIPAS PËRBRJES ETNIKE
...Secili individ, që do të pyetet për
përkatësinë etnike dhe gjuhën amtare
është vetë i ndërgjegjshëm se si duhet
të deklarohet. Ky është mendimi ynë dhe
nuk imponojmë askënd që të bashkohet
me ne, nëse nuk është dakord, si dhe ne
nuk mund të bashkohemi me të tjera sho-
qata, që kanë një mendim ndryshe nga
ky. Është në të drejtën e secilit që të mbaj
një qëndrim që e gjykon si më të drejtë.
Në rast se formulari do të modifikohet,
në opsionin që i referohen përkatësisë
etnike insistojmë si përgjigje e pyetjes
Deklaratë e plotë u lexua në takimin e
organizuar nga INSTA-i në hotel Tirana
Internacional, më datën 19 nëntor 2010,
me përfaqësues të shoqatave minoritare
lidhur me regjistrimin e popullsisë dhe
banesave, që do të bëhet në prill të vitit
të ardhshëm.
Në përfundim të takimit, nga Komiteti
Shtetëror i Minoriteve u njoftuam se edhe
shoqatat e tjera do t’i bashkëngjiten
kësaj deklarate duke e quajtur si më të
pranueshme.
E RËNDËSISHME: secili ta shikoj me
vëmendje pyetësorin, sidomos dy pyetjet
që janë vënë edhe në këtë faqe dhe pa
hezitim, ashtu si ja thotë zemra dhe
shpirti,të shënoj në të përkatësinë etnike
dhe gjuhën amtare. Kjo është mundësia
dhe liria më e madhe që kemi për t’u
vetdeklarura vllah/arumun/. Ka rëndësi
të shkruhet me këto germa, pa gabime
ortografike, sepse kështu në rrugë
kompjuterike do të japi një numër ho-
mogjen dhe të mos dalin shifra të tjera
psh për vlleh, arumunë, që përfaqëso-
jnë shumësin apo rrëmën etj.
AROMÂÑI/VLLAHI ŞĂ ARBINEŞI ÎN SPECTRU
ISTORIC ŞĂ ACTUAL’’
Nga Hyjni Ceka
-tradusi pi limba armâneascâ Ianco Ballamaci-
vijon nga faqe 6
şuteaţa arbineasă şă muşuteaţa aromână/
vllahă…Poezia arbineasă ş- aţea
arămână/rămână/vllahă!…
Creaţiunia brilantă al aşicurilor
di cântic…Dhimo Tarusha,Manol
Başu,Andon Cristo,Zico Capurani,
Maku Pone,Spiru Fuchi,Ilia Colo-
ña…etj.Ţi e(a)sti dreptatia,aoaţi him
oaspiţ al grabovarilor şă…e(a)sti
ali cal’ilei, ţi,încă zburâm ti/tră
loaridari namisa di comunitatia arbineasă
ş-aţăl’ei aromână/vllahă,cuvânda prindi
s-nchisească dit Grabova…Iţi elbasanas,
poati şă scriia di cătăaoţi,libri/cârţi/
multi,iu si afla ugl’indari aţea
trăţeari ş-aţea ligari strim-
tă namisa elbasanilor şă grabo-
varilor…Tu añil’i primi,
după bitisita ali Lumtăl’ei Antifaşi-
stă ,va să făţea numă,la noi,un inte-
lectual nou,acl’imat Apostol va să dzâcă
dit uşa al Găegaive,ţi bâr după bâr,
avea practicată slujbi
în Manastiru al Sâmtu/Ayiu Ghon Vladimiru-
lui …Ira între primil’i ţi lo braţu
anti-stalinian…Causă ti/tră aistă s-fe(a)
ADRESA E REDAKSISË
Telefon fix: 04 2234764; 04 2224213
Mobil: 0692318627; 0692868794 ;
0682642662
E-mail: ziarul_fratia@yahoo.it; faqe interneti:
www.fratia-al.com
REGJISTRIMI- REGISTRAREA
Nr. 9 që të përmbajë “arumun” për sa i
përket përkatësisë etnike dhe në përgjigje
të pyetjes Nr. 11 “arumanisht” për sa i
përket gjuhës amtare.
Shoqata “Arumunët e Shqipërisë”
kërkon të jetë pjesë e vendimmarrjes në
lidhje me përfaqësimin e grupeve etnike
të Shqipërisë në Komisionin Qendror
të Regjistrimit dhe në grupet e punës
lokale.
Tiranë, 3.11.2010
Një sqarim
Ne njeri - tjetrit i thërrasim rrëmën ose
armën. Kjo fjalë e transkriptuar në shqip
i përgjigjet arumun, sipas rregullave të
shkrimit dhe shqiptimit të gjuhës shqipe.
Të sjellim një shembull nga kombet e
tjera:
Anglezët e shkruajnë për vete Eng-
lish dhe e shqiptojnë inglish. Në gjuhën
shqipe shqiptohet anglez dhe anglisht.
Ose po këtu: England shkruhet, inglënd
lexohet dhe transkriptimi në gjuhën shqipe
është Angli. I njëjti fenomen ndodh edhe
me rumunët. Romënia dhe romën i flasin
ata njëri-tjetrit por transkriptimi në gjuhën
tonë është Rumania dhe rumun. Pra
transkriptimi në shqip bën që të ndryshoj
në shumë raste emërtimi në krahasim me
atë që etnitë flasin dhe emërtojnë brenda
vetes. Nuk ka asgjë shqetësuese sipas
rregullave të drejtshkrimit shqip.
Përfundimisht nuk ka pse të ngulim
këmbë që ta shkruajmë “armën” kur
transkriptimi në shqip është “arumun”
dhe arumanisht. Kjo është e shkruar
edhe në shumë libra të studimeve shken-
ARUMUNË/VLLEHTË NË RRAFSHIN
HISTORIK DHE AKTUAL’
kuria shqiptare e bukuria arëmëne/
vllahe…Poezia shqiptare dhe ajo
arëmëne/rëmëne/vllahe!…
Krijimtaria brilante e ashikëve
të këngës…Dhimo Tarusha, Manol
Basu, Andon Kristo, Ziko Kapurani,
Maku Pone, Spiro Fuchi, Ilia Colo-
nja…etj. Ç’është e drejta, këtu jemi
miq te grabovarëve dhe…është
e udhës, që, nëse flasim për marrë-
dhënie midis komunitetit shqiptar
dhe atij arëmën/vllah,biseda duhet
të nisë nga Grabova. Çdo elbasanas,
mund të shkruante që këndej libra
shumë, ku të gjente pasqyrim ajo
shkueshmëri dhe ajo lidhje e ngu-
shtë ndërmjet elbasanasve e grabo-
varëve…Në vitet e para,
mbas mbarimit të Luftës Antifashi-
ste, do të bënte emër, tek ne, një inte-
lektual i ri,i quajtur Apostol d.m.th.
nga dera e Gegajve, që brez pas brezi,
kishte ushtruar/praktikuar shërbesa
në Manastrin e Shën Gjon Vladimirit
…ishte ndër të paret që mori krahun
anti-stalinist…Shkak për këtë u bë
Şcurtu (shkurt) 2011
NË FAQEN 5 TË PYETËSORIT
PËR REGJISTRIMIN E POPULLSISË:
JANË EDHE KËTO DY PYETJE ME Nr. 9 DHE Nr.11. NGA
ÇDO ARUMUN/VLLAH ËSHTË MIRË TË PLOTËSOHET
ASHTU SI E KEMI PARAQITUR NE NË KËTË FAQE
GAZETE. KJO DO TË NDEROJ ETNINË TONË MIDIS
ETNIVE TË TJERA, QË BANOJNË NË SHQIPËRI
core dhe dokumente zyrtare për etninë
tonë, brenda dhe jashtë vendit. Po kështu
edhe fjalët “Vllah “apo “vllahisht” janë
sinonime. Ja pse është rëndësishme
ta shkruajmë sipas transkriptimit, që të
mos ndodh nga llogaritja kompjuterike
të rezultojnë disa emërtime, që, me të
trădaria faţă Cosovăl’ei şă grupului
al Enver Hogea ,ma şă terroru pisti
inetelectual’i şă sumaştirari faţa
sârghilor/sârbilor.Apostol Gega tu aţel
timp,va s-alăsa casa şă va să emigra
diparti şă diparti,mesea di munţi,n-Gra-
baova di Gramş,ca s-lu discl’ida ocl’iă
oamiñilor…Şă nu servâ ca nveţă-
tor simplu…,singur…ma lunjinâ
mintia al elevilor cu cunoştinţă şă
humanizăm.Predicâ n-biserică ti/tră
fraţil’iă şă vreari,mesea/namisa unu-
alantui,ti/tră pace soţială.Scutidha ro-
şă cilăstăsii si s-tindea şă pitru aisti
mardzini ahăndoasi…să trădiscl’idia prin
cântiţilor, idealuri agri
ţi grea moarti
ti/tră borgheji,vărsari di sândzi namisa
frăţil’iamil’ei,ţi negativădzea identitetu
ali raţăl’ei arbineasă să idealurili naţio-
nali.Astumsina/atumţia,Apostol Ghega
-Apostull,cu arăvdari lu explicâ
huriaţilor gllărimia di himnurili
sllavi.Borgheji iram tuţi,căţe
iţido/tutcai avea propretatia a lui şă
vatra alui sâmtă.Ahâ(n)ma mult…
Grabova,umplută cu tufili nibiti-
siti di oi…Famil’i ţi nu putea
s-li misura oili şă câprili,ţi nu-u ştia
că di iu nchisea/ahurhia şă iu lu bitisia
păstiunili muşati…
Cum putea omu s-l’i cănta vetvetăl’ei
canticu di moarti?!
Cum putea s-alătra că ira hil’i
di Stalin,când iram strănipoţil’ă al
Gherghi Castriotului(Scăndărbeului)?!
Cum să tiñisia cu bushur,când niţi
nă si duţea,niţi u aveam tradită?!
...........................................................
Adusi pi limba armâneascâ JANCO BALLAMACI
Filadelfia, 30 octombrie/sumedru 2010
-continedze la numrulu di yinitor
drejtë mund të numërohen si disa etni
të veçanta, pasi llogaritja është vetëm
matematikore - sasiore, sepse emri i atij
që do të deklarohet për çdo etni qoftë,
edhe shqiptar, nuk do të figuroj dhe nuk
do të jetë objekt i këtij regjistrime dhe as i
institucionit të INSTAT-it.
tradhtia e Kosovës e grupit
të Enver Hoxhës, por dhe terrorit mbi
intelektualë e nënshtrim ndaj
sërbëve. Apostol Gega në atë kohë
do të linte shtëpinë e do të mërgonte
larg e larg,mes maleve, në Gra-
bovë të Gramshit, që t’u hapte sytë
njerëzve…Dhe nuk shërbeu si mësu-
es i thjeshtë…vetëm… por ndricoi
mendjen e nxënësve me dituri e
humanizëm. Predikoi në kishë për
vëllazëri e dashuri,mes njeri-
tjetrit, për paqe sociale. Errësira e ku-
qe u përpoq të shtrihej dhe në këto
anë të thella…të përhapte nëpërmjet
këngëve, ideale të egra
që thërrisnin vdekje
për borgjezë, derdhje gjaku midis
vëllazërisë, që mohonte identitetin
e racës shqiptare e idealet kombë-
tare. Atëhere, Apostol Gega
-Apostul, me durim u shpjegonte
fshatarëve marrëzinë e himneve
sllave. Borgjezë ishim të gjithë,sepse
secili/gjithkush kishte pronën e tij e
vatrën e tij të shenjtë. Aq më tepër
Grabova, mbushur me tufat e pamba-
ruara të dhenve…Familje që s’mund
t’i numëronin dhentë e dhitë, që s-di-
nin se nga u nisnin e ku u mbaronin
kullotat e bukura…
Si mund njeriu t’i këndonte vetvetes
këngën e vdekjes?!
Si mund të bërtisnin që ishin bijt
e Stalinit,kur ishin stërnipërit e\
Gjergj Kastriotit (Skëndërbeut)?!
Si mund të nderonim me grusht, kur as
na shkonte, as qe e kishim traditë?!
.........................................................
Filadelfia, 30 tetor 2010
vazhdon në numrin e ardhshëm-