Jelajahi eBook
Kategori
Jelajahi Buku audio
Kategori
Jelajahi Majalah
Kategori
Jelajahi Dokumen
Kategori
FISIKA KUANTUM
Bab 1
PENDAHULUAN
Benda hitam adalah benda yang dapat menyerap cahaya secara sempurna dan
dapat pula memancarkan cahaya tersebut dengan baik. Di dalam benda hitam,
atom-atom berkelakuan sebagai osilator harmonik dan masing-masing mempunyai
frekwensi tertentu π . Energi-energi yang berkaitan dengan frekwensi-frekwensi ini
adalah πΈπ = π β π , dalam hal ini π = 1,2,3, . .. , β = 6,62π₯10β34 π½. πππ‘ππ adalah
konstanta Planck, dan π adalah frekensi yang bersangkutan.
Efek foto listrik adalah peristiwa terlepasnya elektron dari permukaan suatu
bahan jika bahan tersebut disinari cahaya dengan frekwensi tertentu π . Di sini
berlaku
πΎ = β π β β π0 .
Dalam hal ini πΎ adalah energi kinetik elektron yang terlepas, β adalah konstanta
Planck, π adalah frekwensi penyinaran, dan π0 adalah frekwensi ambang bahan.
Kuantitas β π0 biasanya disebut energi ambang bahan. Jadi, efek foto listrik dapat
terjadi jika πΎ > 0 atau π > π0 .
πβ² β π = ππΆ (1 β cos π ) .
Dalam hal ini πβ² adalah panjang gelombang cahaya terhambur, π adalah panjang
gelombang cahaya datang, ππΆ = 2,42π₯10β12 π adalah panjang gelombang Compton
untuk elektron dan π adalah sudut yang dibentuk oleh cahaya terhambur terhadap
bidang datar ( cahaya datang ).
|πΉβπ | = |πΉβπΆ |
ππ£ 2 π2
= 4ππ 2
π 0π
π2
ππ£ 2 = 4ππ
0π
1 π2
ππ£ 2 = 8ππ .
2 0π
atau
π2
πΈπ = β 8ππ
0 ππ
atau
π2
πΈπ = β 8ππ 2
.
0 π0 π
Hasil ini menyatakan tingkat-tingkat energi dari atom Hidrogen. Walaupun hasil
diperoleh dengan cara semi-klasik tetapi ternyata memberikan hasil yang sama
dengan perhitungan kuantum melalui persamaan Schrodinger ( Lihat Bab 5 Atom
Hidrogen ). Karena itu Bohr sering disebut sebagai Bapak Teori Kuantum.
Dualisme cahaya adalah sifat menduanya cahaya yaitu sebagai partikel dan
sebagai gelombang.
dan
πΈ
π=β .
Menurut de Broglie, tidak hanya cahaya yang mempunyai sifat dualisme, tetapi
partikel juga. Partikel juga mempunyai sifat gelombang. Suatu partikel yang
mempunyai momentum π jika dikaitkan dengan sifat gelombang akan memenuhi
hubungan
β
π= .
π
Dalam hal gelombang ( paket gelombang ) ada 2 macam kecepatan yang dapat
ditinjau yaitu kecepatan fase dan kecepatan grup.
-Kecepatan fase
-Kecepatan grup
Adalah tidak mungkin untuk mengetahui secara eksak posisi dan momentum
pada suatu saat yang sama. Ini dikenal sebagai prinsip ketidakpastian Heisenberg.
Berlaku
Ρ
βπ₯ βππ₯ β₯ 2 .
Analog dengan posisi dan momentum, maka untuk waktu dan energi akan berlaku
Ρ
βπ‘ βπΈ β₯ 2 .
Catatan :
--------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 2
1.Fungsi Gelombang
Karena sifat gelombang dari partikel, maka keadaan partikel dapat digambarkan
oleh fungsi gelombang. Misalkan π(π₯) adalah fungsi gelombang partikel, maka
peluang untuk menemukan partikel dalam selang ππ₯ di sekitar π₯ adalah
π β (π₯)π(π₯)ππ₯ ,
dalam hal ini π β (π₯) adalah konjugat kompleks dari π(π₯) dan π β (π₯)π(π₯) = |π(π₯)|2
disebut sebagai rapat peluang. Peluang total adalah
β
β«ββ π β (π₯)π(π₯)ππ₯ = 1 . (+)
β
Ungkapan β«ββ π β (π₯)π(π₯)ππ₯ = 1 menyatakan normalisasi fungsi gelombang dan
π(π₯) adalah fungsi gelombang yang ternormalisasi. Jadi fungsi gelombang yang
ternormalisasi akan memenuhi persamaan (+).
Contoh :
Penyelesaian :
a)π(π₯) = ππ πππ₯
π 2 (π β 0) = 1
π2π = 1
1
π2 = π
1
π = βπ .
1
π(π₯) = β π πππ₯ .
π
ππ
b)π(π₯) = ππ ππ π₯
π
π ππ ππ
β«0 (ππ ππ π
π₯) (ππ ππ π
π₯) ππ₯ = 1
π ππ
π 2 β«0 π ππ2 π₯ππ₯ = 1 .
π
Dari trigonometri
karena itu
2π ππ2 πΌ = 1 β πππ 2πΌ
atau
1 1
π ππ2 πΌ = 2 β 2 πππ 2πΌ .
Selanjutnya diperoleh
π 1 1 2ππ
π 2 β«0 (2 β 2 πππ π₯) ππ₯ = 1
π
1 π 1 π 2ππ
π 2 [2 β«0 ππ₯ β 2 β«0 πππ π₯ππ₯] = 1
π
1 1 π
π 2 [2 (π β 0) β 2 2ππ (π ππ2ππ β π ππ0)] = 1
1 π
π 2 [2 π β 4ππ (0 β 0)] = 1
1
π2 π = 1
2
2
π2 = π
2
π = βπ .
2 ππ
π(π₯) = βπ π ππ π₯ .
π
2.Operator
Operator adalah suatu besaran matematis. Secara umum jika suatu operator
dioperasikan pada suatu fungsi akan berlaku
π΄Μ π(π₯) = π(π₯) .
Dalam hal ini π΄Μ adalah suatu operator, π(π₯) adalah fungsi awal, dan π(π₯) adalah
fungsi akhir.
Contoh:
π
Selesaikan operasi dari operator ππ₯ pada fungsi-fungsi berikut :
a)π(π₯) = ππ πππ₯
ππ
b)π(π₯) = ππ ππ π₯.
π
Penyelesaian :
a)π(π₯) = ππ πππ₯
ππ
b)π(π₯) = ππ ππ π₯
π
Berkaitan dengan operator, ada beberapa hal penting yang dapat didiskusikan
yaitu
π΄Μ π(π₯) = π π(π₯) .
Dalam hal ini π΄Μ adalah operator eigen, π(π₯) adalah fungsi eigen, dan π adalah harga
atau nilai eigen dari operator yang bersangkutan.
Contoh :
π
Periksa apakah operator memenuhi persamaan harga eigen untuk fungsi-fungsi
ππ₯
berikut. Jika ya tentukan juga harga eigennya.
a)π(π₯) = ππ πππ₯
ππ
b)π(π₯) = ππ ππ π₯.
π
Penyelesaian :
a)π(π₯) = ππ πππ₯
π π
π(π₯) = ππ₯ (ππ πππ₯ ) = ππ ππ πππ₯ .
ππ₯
Memenuhi persamaan harga eigen. Harga eigennya adalah ππ .
ππ
b)π(π₯) = ππ ππ π₯
π
π π ππ ππ ππ
π(π₯) = ππ₯ (ππ ππ π₯) = ππππ π₯ .
ππ₯ π π π
b)Komutator
Jika dua operator π΄Μ dan π΅Μ dioperasikan satu sama lain maka secara umum
berlaku
π΄Μπ΅Μ β π΅Μ π΄Μ
atau
π΄Μπ΅Μ β π΅Μ π΄Μ β 0 .
Ungkapan π΄Μπ΅Μ β π΅Μ π΄Μ disebut sebagai komutator dari operator π΄Μ dan π΅Μ, dan diberi
simbol [π΄Μ , π΅Μ ] . Jika [π΄Μ , π΅Μ ] = 0 maka kedua operator disebut komut satu sama lain.
Contoh :
π2
b)[π₯ , ππ₯ 2 ] .
Penyelesaian :
π
a)[π₯ , ππ₯]
π ππ π ππ ππ
[π₯ , ππ₯] π(π₯) = π₯ ππ₯ β ππ₯ (π₯π) = π₯ ππ₯ β {π + π₯ ππ₯ } = βπ .
π2
b)[π₯ , ππ₯ 2 ]
π2 π2 π π2 π2π π π π2π π ππ
[π₯ , ] π(π₯) = π₯ β (π₯π) = π₯ β { (π₯π)} = π₯ β {π + π₯ }
ππ₯ 2 ππ₯ 2 ππ₯ 2 ππ₯ 2 ππ₯ ππ₯ ππ₯ 2 ππ₯ ππ₯
π2 π ππ ππ π2π ππ
=π₯ 2 β{ + + π₯ 2 } = β2 .
ππ₯ ππ₯ ππ₯ ππ₯ ππ₯
Karena itu diperoleh
π2 π
[π₯ , ππ₯ 2 ] = β2 ππ₯ .
-------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 2
2.Operator ( Lanjutan ! )
c)Harga Ekspektasi
Harga ekspektasi atau harga rata-rata adalah harga atau nilai dari besaran fisis.
Harga ekspektasi dapat diperoleh atau diturunkan dari persamaan harga eigen.
Mulai dari
π΄Μ π(π₯) = π π(π₯) .
Kalikan dari sebelah kiri kedua suku persamaan ini dengan π β (π₯) dan diintegralkan,
diperoleh
Berarti
β« πβ (π₯)π΄Μ π(π₯)ππ₯
< π΄Μ > = π = .
β« πβ (π₯)π(π₯)ππ₯
3.Operator Fisis
Salah satu ide dasar dalam perpindahan dari teori klasik ke teori kuantum
adalah mengubah besaran fisis / kuantitas fisis menjadi operator fisis / operator
kuantum, karena itu akan terdapat operator-operator fisis / operator-operator
kuantum berikut.
-Posisi
πΜ = (π₯ , π¦ , π§ )
-Momentum Linier
πΜ = βπΡ β
π
πΜπ¦ = βπΡ ππ¦
π
πΜπ§ = βπΡ ππ§
-Momentum Sudut
πΏΜ = πΜ π₯ πΜ = βπΡ (πΜ π₯ β)
π π
πΏΜπ¦ = βπΡ (π§ ππ₯ β π₯ ππ§)
π π
πΏΜπ§ = βπΡ (π₯ ππ¦ β π¦ ππ₯)
-Energi Kinetik
2
Μ = β Ρ β2
πΎ 2π
-Energi Total
2
Μ = β Ρ β2 + π .
π» 2π
a)[π₯ , πΜπ₯ ]
b)[πΜπ₯ , π₯] .
Penyelesaian :
a)[π₯ , πΜπ₯ ]
π π
[π₯ , πΜπ₯ ]π(π₯) = [π₯ , βπΡ ππ₯] π(π₯) = βπΡ [π₯ , ππ₯]π(π₯) .
Di sini
π ππ π ππ ππ
[π₯ , ππ₯] π(π₯) = π₯ ππ₯ β ππ₯ (π₯π) = π₯ ππ₯ β {π + π₯ ππ₯ } = βπ .
Atau
[π₯ , πΜπ₯ ] = πΡ .
b)[πΜπ₯ , π₯]
π π
[πΜπ₯ , π₯]π(π₯) = [βπΡ ππ₯ , π₯] π(π₯) = βπΡ[ππ₯ , π₯]π(π₯) .
Di sini
π π ππ ππ ππ
[ππ₯ , π₯] π(π₯) = ππ₯ (π₯π) β π₯ ππ₯ = {π + π₯ ππ₯ } β π₯ ππ₯ = π .
Atau
[πΜπ₯ , π₯] = βπΡ .
2 ππ
Tentukan harga ekspektasi energi kinetik pada fungsi π(π₯) = βπ π ππ π₯.
π
Penyelesaian :
Harga ekspektasi
Dengan ini maka harga ekspektasi energi kinetik pada kasus yang ditinjau menjadi
π Ρ2 π2 Ρ2 π π2
Μ > = β« π β (π₯) (β
<πΎ ) π(π₯)ππ₯ = (β 2π) β«0 π β (π₯) ππ₯ 2 π(π₯)ππ₯ .
0 2π ππ₯ 2
Selanjutnya
π2 π ππ π π 2 ππ π ππ 2 ππ
2
π(π₯) = { }= { (β π ππ π₯)} = {( ) (β πππ π₯)}
ππ₯ ππ₯ ππ₯ ππ₯ ππ₯ π π ππ₯ π π π
ππ ππ 2 ππ ππ 2 ππ ππ
=( ) ( ) β (βπ ππ π₯) = β( )2 β π ππ π₯ = β( )2 π(π₯) .
π π π π π π π π
-------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 2
π΄Μ ππ (π₯) = π ππ (π₯) ,
dalam hal ini π΄Μ adalah operator eigen, ππ (π₯) adalah fungsi eigen, dan π adalah
harga atau nilai eigen.
Dalam hal fungsi eigen ππ (π₯) adalah kombinasi linier dari fungsi-fungsi basis, akan
dipenuhi
ππ (π₯) = βπ ππ ππ (π₯) ,
dalam hal ini ππ adalah koefisien kombinasi linier dan ππ adalah fungsi-fungsi basis.
Dengan ini maka persamaan harga eigen menjadi
βπ ππ π΄Μ ππ (π₯) = βπ ππ π ππ .
Selanjutnya kalikan dari sebelah kiri kedua suku persamaan ini dengan ππβ (π₯) dan
diintegralkan, diperoleh
Di sini β« ππβ (π₯) π΄Μ ππ (π₯)ππ₯ = π΄Μππ disebut sebagai elemen matriks dari operator π΄Μ .
Untuk fungsi-fungsi basis yang ortogonal berlaku
βπ ππ π΄Μππ = βπ ππ π πΏππ
atau
Contoh :
2 1
Matriks dari suatu operator adalah π΄Μ = ( ) . Tentukan harga-harga eigen dan
1 2
fungsi-fungsi eigen dari operator ini.
Penyelesaian :
2βπ 1
| |=0
1 2βπ
(2 β π)(2 β π) β 1 . 1 = 0
(4 β 2π β 2π + π2 ) β 1 = 0
π2 β 4π + 3 = 0
(π β 1)(π β 3) = 0 .
Karena itu
(π β 1) = 0 β π = 1
atau
(π β 3) = 0 β π = 3 .
Fungsi-fungsi eigen
Harga eigen :
π1 = 1
Persamaan sekulernya adalah
2β1 1 π1
( ) (π ) = 0
1 2β1 2
1 1 π1
( )( ) = 0
1 1 π2
π1 + π2 = 0 β π2 = βπ1 .
Syarat normalisasi :
π12 + π22 = 1
π12 + (βπ1 )2 = 1
π12 + π12 = 1
2π12 = 1
1
π12 = 2
1
π1 = .
β2
1
Karena itu π2 = β .
β2
Harga eigen :
π2 = 3
2β3 1 π1
( ) (π ) = 0
1 2β3 2
β1 1 π1
( ) (π ) = 0
1 β1 2
βπ1 + π2 = 0 β π2 = π1 .
Syarat normalisasi :
π12 + π22 = 1
π12 + (π1 )2 = 1
π12 + π12 = 1
2π12 = 1
1
π12 = 2
1
π1 = .
β2
1
Karena itu π2 = .
β2
5.Persamaan Schrodinger
Secara umum fungsi gelombang merupakan fungsi dari variabel ruang dan
variabel waktu. Untuk keadaan stasioner, fungsi gelombang hanya fungsi dari
variabel ruang saja, karena itu akan memenuhi persamaan harga eigen.
π΄Μ π = π π .
Berarti diperoleh
Ρ2
(β 2π β2 + π) π = πΈ π
Ρ2
β 2π β2 π + (π β πΈ) π = 0
atau
2π
β2 π + (πΈ β π) π = 0 .
Ρ2
Hasil ini disebut persamaan Schrodinger tak bergantung waktu atau persamaan
Schrodinger. Persamaan Schrodinger ini pada dasarnya merupakan persamaan
diferensial orde-2 yang dapat diselesaikan jika diketahui energi potensial π dan
syarat batasnya.
---------------------
BAHAN KULIAH : 15 September 2021
FISIKA KUANTUM
Bab 2
Suatu fungsi gelombang partikel yang mempunyai energi yang tetap dapat
dikaitkan dengan frekwensi yang tetap. Karena itu fungsi gelombang secara umum
akan memenuhi
βππΈπ‘β
π(π₯, π‘) = π(π₯) π Ρ .
atau
ππ(π₯,π‘)
πΡ = πΈ π(π₯, π‘) . (β)
ππ‘
Μ π(π₯) = πΈ π(π₯)
π»
Μ π(π₯) π βππΈπ‘βΡ = π»
πΈ π(π₯, π‘) = π» Μ π(π₯, π‘) .
Pada kenyataannya harga rata-rata ini dapat diperlakukan pada fungsi gelombang
secara umum dan memenuhi
β
< π΄Μ > = β«ββ π β (π₯, π‘) π΄Μ π(π₯, π‘)ππ₯ .
dan
ππβ 1
Μ π)β .
= βπΡ (π»
ππ‘
Μ π)β πππ₯ = β« π β π»
β«(π» Μ πππ₯
π<π΄Μ> Μ Μ
π ππ₯ = β« π β π΄ΜΜ π ππ₯ .
ππ΄ ππ΄
=< > = β« πβ (2)
ππ‘ ππ‘ ππ‘
ππ΄Μ
Dalam hal ini π΄ΜΜ adalah operator turunan dan adalah turunan parsial terhadap
ππ‘
waktu dari suatu operator. Persamaan (+) menyatakan persamaan gerak suatu
operator dan disebut persamaan gerak Heisenberg.
Contoh :
Untuk suatu partikel yang bergerak di sepanjang sumbu-x, operator posisi dan
operator momentum adalah tidak bergantung pada waktu secara eksplisit. Tentukan
operator turunan mereka berdasarkan persamaan gerak Heisenberg.
Penyelesaian :
Karena operator ini tidak bergantung pada waktu secara eksplisit, selanjutnya
diperoleh
1
π₯ΜΜ = πΡ [π₯Μ, π»
Μ] .
Selanjutnya
Suku pertama :
Karena itu
2 2
Μ ]π(π₯) = (β Ρ ) (β2 ππ) + 0 = Ρ
[π₯Μ, π»
ππ
2π ππ₯ π ππ₯
atau
Ρ2 π
Μ] =
[π₯Μ, π» .
π ππ₯
Maka diperoleh
1 Ρ π 2 1 Ρ π 1 π 1
π₯ΜΜ = πΡ ( π ππ₯ ) = π ( π ππ₯) = π (βπΡ ππ₯) = π πΜπ₯ = π£Μπ₯ .
Karena operator ini tidak bergantung pada waktu secara eksplisit, selanjutnya
diperoleh
πΜπ₯Μ = πΡ [πΜπ₯ , π»
1
Μ] .
π Ρ2 π 2
[πΜπ₯ , π»
Μ ]π(π₯) = [βπΡ ,β + π] π(π₯)
ππ₯ 2π ππ₯ 2
Ρ2 π π2 π
= (βπΡ) (β ) [ , 2 ] π + (βπΡ) [ , π] π
2π ππ₯ ππ₯ ππ₯
3 2
πΡ π π π
= ( ) [ , 2 ] π β πΡ [ , π] π .
2π ππ₯ ππ₯ ππ₯
Selanjutnya
Suku pertama :
Karena itu
3
Μ ]π(π₯) = (πΡ ) (0) β πΡ (ππ π) = βπΡ ππ π
[πΜπ₯ , π» 2π ππ₯ ππ₯
atau
Μ ] = βπΡ ππ .
[πΜπ₯ , π» ππ₯
Maka diperoleh
------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 3
APLIKASI PERSAMAAN SCHRODINGER
π=0 ; 0<π₯<π
Karena π = β maka tidak ada peluang bagi partikel untuk masuk ke daerah
sebelah kiri π₯ = 0 dan sebelah kanan π₯ = π . Berarti
π β (π₯) π(π₯)ππ₯ = 0
π(π₯) = 0 .
Persamaan Schrodinger
π2 π 2π
+ πΈπ = 0
ππ₯ 2 Ρ2
π2 π 2ππΈ
+ π2π = 0 ; π2 =
ππ₯ 2 Ρ2
Pada π₯ = 0
Solusi menjadi
π(π₯) = π΄ π ππππ₯ .
Pada π₯ = π
0 = π΄ π ππππ
0 = π ππππ
Selanjutnya diperoleh
sin ππ = π ππππ
ππ = ππ
atau
ππ
π= ; π = 1,2,3, . ..
π
Maka diperoleh
ππ
π(π₯) = π΄ π ππ π₯ .
π
Energi
karena itu
ππ 2 2
π 2 Ρ2 (
π
) Ρ π2 π 2 Ρ2
πΈ= = =
2π 2π 2ππ2
Fungsi Gelombang
Dengan bentuk ini maka konstanta π΄ dapat disebut sebagai faktor normalisasi.
Faktor normalisasi π΄ ditentukan berdasarkan syarat normalisasi. Untuk kasus ini
akan dipenuhi
π
β«0 π β (π₯)π(π₯)ππ₯ = 1 .
Selanjutnya diperoleh
π ππ
π΄2 β«0 π ππ2 π₯ππ₯ = 1 .
π
Integral seperti ini lebih mudah diselesaikan dengan bantuan trigonometri. Dari
trigonometri diketahui
cos 2πΌ = πππ 2 πΌ β π ππ2 πΌ = (1 β π ππ2 πΌ) β π ππ2 πΌ = 1 β 2π ππ2 πΌ
berarti
2π ππ2 πΌ = 1 β πππ 2πΌ
atau
1 1
π ππ2 πΌ = 2 β 2 πππ 2πΌ .
1 π 1 π 2ππ
π΄2 {2 β«0 ππ₯ β 2 β«0 πππ π₯ππ₯ } = 1
π
1 1 π 2ππ 2ππ
π΄2 { 2 (π β 0) β 2 2ππ (π ππ π β π ππ 0)} = 1
π π
1 π
π΄2 { 2 π β 4ππ (0 β 0)} = 1
1
π΄2 { 2 π β 0 } = 1
1
π΄2 2 π = 1
2
π΄2 = π
2
π΄ = βπ .
2 ππ
ππ (π₯) = βπ π ππ π₯ .
π
Catatan :
Kasus sumur potensial tak berhingga 1-dimensi dapat diperluas untuk 3-dimensi dan
hasilnya dikenal sebagai kasus partikel dalam kotak. Karena itu ada 2 keadaan yang
dapat ditinjau.
Diperoleh :
-Energi
2
π 2 Ρ2 π2 ππ¦ π2
πΈππ₯ ππ¦ ππ§ = (ππ₯2 + π2 + π 2π§ ) .
2π
-Fungsi Gelombang
2 ππ₯ π 2 ππ¦ π 2 ππ§ π
πππ₯ ππ¦ ππ§ = βπ π ππ π₯ βπ π ππ π¦ βπ π ππ π§ .
π π π
Diperoleh :
-Energi
2
π 2 Ρ2 π2 ππ¦ π2 π 2 Ρ2
πΈππ₯ ππ¦ ππ§ = (ππ₯2 + π2 + ππ§2 ) = 2ππ2 (ππ₯2 + ππ¦2 + ππ§2 ) .
2π
-Fungsi Gelombang
2 ππ₯ π ππ¦ π ππ§ π
πππ₯ ππ¦ ππ§ = (βπ)3 π ππ π₯ π ππ π¦ π ππ π§ .
π π π
--------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 3
Daerah I : π = 0 ; π₯<0
Daerah II : π = π0 ; π₯ β₯ 0 .
π¬ < π½π
Daerah I : π = 0 ; π₯<0
Persamaan Schrodinger
π2 π1 2π
+ πΈπ1 = 0
ππ₯ 2 Ρ2
π2 π1 2ππΈ
+ π 2 π1 = 0 ; π2 =
ππ₯ 2 Ρ2
Solusi :
π1 = π΄ π πππ₯ + π΅ π βπππ₯ .
Daerah II : π = π0 ; π₯β₯0
Persamaan Schrodinger
π2 π2 2π
+ (πΈ β π0 )π2 = 0 .
ππ₯ 2 Ρ2
Solusi :
π2 = πΆ π βπΌπ₯ + π· π πΌπ₯ .
π2 = πΆ π βπΌπ₯ .
π1 = π2 β π΄+π΅ =πΆ
ππ1 ππ2
= β πππ΄ β πππ΅ = βπΌπΆ .
ππ₯ ππ₯
Selanjutnya diperoleh
πΌπ΄ + πΌπ΅ = πΌπΆ
_____________ +
π΄(ππ + πΌ) β π΅(ππ β πΌ) = 0 .
Maka
ππ+πΌ
π΅ = ππβπΌ π΄
2ππ
π2 = ππβπΌ π΄ π βπΌπ₯ .
π¬ > π½π
Daerah I : π = 0 ; π₯ < 0
Persamaan Schrodinger
π2 π1 2π
+ πΈπ1 = 0
ππ₯ 2 Ρ2
π2 π1 2ππΈ
+ π 2 π1 = 0 ; π2 =
ππ₯ 2 Ρ2
Solusi :
π1 = π΄ π πππ₯ + π΅ π βπππ₯ .
Daerah II : π = π0 ; π₯ β₯ 0
Persamaan Schrodinger
π2 π2 2π
+ (πΈ β π0 )π2 = 0
ππ₯ 2 Ρ2
π2 π2 2 2 2π
+ π β² π2 = 0 ; πβ² = (πΈ β π0 )
ππ₯ 2 Ρ2
Solusi :
β²π₯ β²π₯
π2 = πΆ π ππ + π· π βππ .
Solusi yang diterima ( Karena tidak adanya penurunan amplitudo gelombang )
adalah
β²π₯
π2 = πΆ π ππ .
π1 = π2 β π΄+π΅ =πΆ
ππ1 ππ2
= β πππ΄ β πππ΅ = ππ β² πΆ .
ππ₯ ππ₯
Selanjutnya diperoleh
βππ β² π΄ β ππ β² π΅ = βππ β² πΆ
πππ΄ β πππ΅ = ππ β² πΆ
________________ +
π΄(ππ β ππ β² ) β π΅(ππ + ππ β² ) = 0 .
Maka
ππβππ β²
π΅ = ππ+ππ β² π΄
2ππ β²π₯
π2 = ππ+ππ β² π΄ π ππ .
Contoh :
π +π =1 ,
dalam hal ini π adalah koefisien refleksi / pantul dan T adalah koefisien transmisi.
Penyelesaian :
-Koefisien refleksi
2
πππ’ππ ππππ‘π’π πππππππ‘ππ . πππ‘πππ ππ‘ππ ππππ‘π’π π£ |π΅|2 (ππβππ β² ) π 2 β2ππ β² +π β²
π
= πππ’ππ πππ‘πππ = πππππππ‘ππ . = π£|π΄|2
= | (ππ+ππ β² ) |2 = 2 .
πππ‘πππ ππ‘ππ πππ‘πππ π 2 +2ππ β² +π β²
-Koefisien transmisi
β²
π 2
πππ’ππ π‘ππππ πππ π πππππππ‘ππ . πππ‘πππ ππ‘ππ π‘ππππ πππ π π£ β² |πΆ|2 ( βπ) |πΆ|
π= = = =
πππ’ππ πππ‘πππ πππππππ‘ππ . πππ‘πππ ππ‘ππ πππ‘πππ π£|π΄|2 (πβπ)|π΄|2
πβ² |πΆ|2 π β² Ρ |πΆ|2 π β² |πΆ|2 π β² 2ππ 2
πβ² 4π 2
= = = = |( )| = ( 2 )
π |π΄|2 πΡ |π΄|2 π |π΄|2 π ππ + ππ β² π π + 2ππ β² + π β²2
4ππ β²
= 2 2 .
π + 2ππ β² + π β²
-Sebagai akibatnya diperoleh
2 2
π 2 β2ππ β² +π β² 4ππ β² π 2 +2ππ β² +π β²
π
+π =( β²2
)+( β²2
)= 2 =1 .
π 2 +2ππ β² +π π 2 +2ππ β² +π π 2 +2ππ β² +π β²
---------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 3
Misalkan partikel / elektron datang dari x-negatif menuju x-positif dan mengalami
potensial dengan keadaan-keadaan berikut :
Daerah I : π = 0 ; π₯<0
Daerah II : π = π0 ; 0β€π₯β€π
Akan ditentukan energi dan fungsi gelombangnya untuk πΈ < π0 πππ πΈ > π0 .
π¬ < π½π
Daerah I : π = 0 ; π₯<0
Persamaan Schrodinger
π2 π1 2π
+ πΈπ1 = 0
ππ₯ 2 Ρ2
π2 π1 2ππΈ
+ π 2 π1 = 0 ; π2 =
ππ₯ 2 Ρ2
Solusi :
π1 = π΄ π πππ₯ + π΅ π βπππ₯ .
Daerah II : π = π0 ; 0β€π₯β€π
Persamaan Schrodinger
π2 π2 2π
+ (πΈ β π0 )π2 = 0 .
ππ₯ 2 Ρ2
Solusi :
π2 = πΆ π βπΌπ₯ + π·π πΌπ₯ .
Persamaan Schrodinger
π2 π3 2π
+ πΈπ3 = 0
ππ₯ 2 Ρ2
π2 π3 2ππΈ
+ π 2 π3 = 0 ; π2 =
ππ₯ 2 Ρ2
Solusi :
π3 = πΊ π πππ₯ + π» π βπππ₯ .
π3 = πΊ π πππ₯ .
Dari hasil ini jelas terlihat bahwa π3 β 0 . Secara kuantum, walaupun πΈ < π0 partikel
masih mempunyai peluang untuk menerobos penghalang. Efek di mana partikel
mempunyai peluang untuk menerobos penghalang disebut efek terobosan ( the
tunnelling effect ).
π¬ > π½π
Daerah I : π = 0 ; π₯<0
Persamaan Schrodinger
π2 π1 2π
+ πΈπ1 = 0
ππ₯ 2 Ρ2
π2 π1 2ππΈ
+ π 2 π1 = 0 ; π2 =
ππ₯ 2 Ρ2
Solusi :
π1 = π΄ π πππ₯ + π΅ π βπππ₯ .
Daerah II : π = π0 ; 0β€π₯β€π
Persamaan Schrodinger
π2 π2 2π
+ (πΈ β π0 )π2 = 0
ππ₯ 2 Ρ2
π2 π2 2 2 2π
+ π β² π2 = 0 ; πβ² = (πΈ β π0 )
ππ₯ 2 Ρ2
Solusi :
β²π₯ β²π₯
π2 = πΆ π ππ + π· π βππ .
Persamaan Schrodinger
π2 π3 2π
+ πΈπ3 = 0
ππ₯ 2 Ρ2
π2 π3 2ππΈ
+ π 2 π3 = 0 ; π2 =
ππ₯ 2 Ρ2
Solusi :
π3 = πΊ π πππ₯ + π» π βπππ₯ .
π3 = πΊ π πππ₯ .
Catatan :
Kasus-kasus yang telah ditinjau ini secara umum dikenal sebagai kasus potensial
persegi. Selanjutnya akan diberikan beberapa contoh sederhana berkaitan dengan
hal ini.
Contoh :
Daerah I : π = π0 ; π₯β€0
Daerah II : π = 0 ; 0<π₯<π
Penyelesaian :
Diperoleh
π1 = π΄ π βπΌ|π₯|
π2 = πΆ π πππ₯ + π· π βπππ₯
π3 = πΊ π βπΌπ₯ .
Contoh :
Suatu partikel datang dari x-negatif menuju x-positif dan mengalami potensial
dengan keadaan-keadaan berikut :
Daerah II : π = π0 ; 0β€π₯β€π
Daerah IV : π = π0 ; 2π β€ π₯ β€ 3π
Penyelesaian :
a)πΈ < π0
π1 = π΄ π πππ₯ + π΅ π βπππ₯
π2 = πΆ π βπΌπ₯ + π· π πΌπ₯
π3 = πΊ π πππ₯ + π» π βπππ₯
π4 = πΌ π βπΌπ₯ + π½ π πΌπ₯
π5 = π π πππ₯
b)πΈ > π0
π1 = π΄ π πππ₯ + π΅ π βπππ₯
β²π₯ β²π₯
π2 = πΆ π ππ + π· π βππ
π3 = πΊ π πππ₯ + π» π βπππ₯
β²π β²π₯
π4 = πΌ π ππ + π½ π βππ
π5 = π π πππ₯
---------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 3
4.Osilator Harmonik
Potensial dari suatu partikel yang mengalami gaya pegas ( berkelakuan seperti
osilator harmonik ) 1-dimensi arah-x adalah
1 1
π = 2 ππ₯ 2 = 2 ππ2 π₯ 2 .
Hasil ini telah memasukkan bahwa π = ππ2 seperti dalam kasus pegas di mekanika
klasik.
atau
π2 π 2ππΈ π2 π 2 π₯ 2
+( β )π = 0 . (β)
ππ₯ 2 Ρ2 Ρ2
Untuk penyederhanaan, dapat dilakukan transformasi dari π(π₯) ππ π(π§) . Dengan ini
persamaan akan mengambil bentuk
π2 π
+ (π β π§ 2 )π = 0 . (+)
ππ§ 2
dan
π2 π π ππ ππ₯ π ππ 1 π 1 ππ 1 π2 π
= ππ§ ( ππ§ ) = {(ππ§ ) (ππ₯)} [ ππ§ ] = {(π) (ππ₯)} [π ππ₯ ] = π2 ππ₯ 2 .
ππ§ 2
atau
π2 π
+ (π2 π β π4 π₯ 2 )π = 0 . (ββ)
ππ₯ 2
π2 π 2 ππ
π4 = β π=β
Ρ2 Ρ
dan
2ππΈ 2ππΈ 1 2ππΈ Ρ 2πΈ
π2 π = β π= = = Ρπ .
Ρ2 Ρ2 π2 Ρ2 ππ
Dengan hasil-hasil ini maka persamaan (+) adalah telah berlaku atau valid.
Selanjutnya akan ditentukan solusi untuk persamaan (+) . Untuk itu dapat dilakukan
pendekatan berikut.
Untuk π₯ β β , π§ β β
1 1 π§2 1 Ρ 1
π = 2 ππ2 π₯ 2 = 2 ππ2 π2 = 2 ππ2 ππ π§ 2 = 2 Ρππ§ 2 = β
karena itu tidak ada peluang bagi partikel untuk masuk ke daerah ini. Sebagai
akibatnya diperoleh solusi dengan bentuk
1 2
π = π β2 π§ ,
dan
π2 π π ππ π ππ» β1π§ 2 1
β π§2
= ( ) = { π 2 β π§π»π 2 }
ππ§ 2 ππ§ ππ§ ππ§ ππ§
π 2 π» β1π§ 2 ππ» β1π§ 2 1 2 ππ» β1π§ 2 1 2
=( 2 π 2 βπ§ π 2 ) β (π»π β2π§ + π§ π 2 β π§ 2 π»π β2π§ )
ππ§ ππ§ ππ§
2
π π» ππ» 1 2
= { 2 β 2π§ + (π§ 2 β 1)π»} π β2π§ .
ππ§ ππ§
1 2
π2 π» ππ»
{ ππ§ 2 β 2π§ ππ§ + (π β 1)π»} π β2π§ = 0
π2 π» ππ»
β 2π§ ππ§ + (π β 1)π» = 0 . (1)
ππ§ 2
Persamaan (1) ini pada dasarnya adalah mirip dengan persamaan diferensial
Hermite, yang mengambil bentuk
π2 π» ππ»
β 2π§ ππ§ + 2ππ» = 0 (2)
ππ§ 2
Sebagai contoh untuk persamaan diferensial Hermite dan polinom Hermite dapat
dilihat pada buku Penuntun Matematika : Murray Spiegel dan M.O. Tjia .
Berkaitan dengan polinom Hermite, ada beberapa sifat penting yang dapat ditinjau
yaitu
a)Sifat ortogonalitas
β 2 1β
β«ββ π βπ§ π»π (π§)π»π (π§)ππ§ = 2π π! π 2 πΏππ
b)Sifat rekursif
dan
ππ»π (π§)
= 2π π»πβ1 (π§) .
ππ§
Energi
π β 1 = 2π
π = 2π + 1
2πΈ
= 2π + 1
Ρπ
2πΈ = (2π + 1) Ρπ
1
πΈ = (π + 2) Ρπ
Di sini π = 0,1,2, . .. dan hasil ini menyatakan tingkat-tingkat energi dari osilator
harmonik.
Fungsi Gelombang
atau
1 2
ππ = π»π (π§)π β2π§
Syarat normalisasi :
β
β«ββ ππβ (π₯)ππ (π₯)ππ₯ = 1
β 2 π₯2
ππ2 β«ββ π»π (ππ₯)π»π (ππ₯)π π ππ₯ = 1
ππ2 β 2π₯2
π
β«ββ π»π (ππ₯)π»π (ππ₯)π βπ π(ππ₯) = 1
ππ2 1β
(2π π! π 2) =1
π
π
ππ2 = 1
2π π!π β2
π
ππ = β 1 .
2π π!π β2
1 2
b)Variabel z : ππ (π§) = ππ π»π (π§)π β2π§
Syarat normalisasi :
β
β«ββ ππβ (π§)ππ (π§)ππ§ = 1
β 2
ππ2 β«ββ π»π (π§)π»π (π§)π βπ§ ππ§ = 1
1β
ππ2 (2π π! π 2) =1
1
ππ2 = 1
2π π!π β2
1
ππ = β 1 .
2π π!π β2
---------------------
BAHAN KULIAH : 4 Oktober 2021
FISIKA KUANTUM
Bab 3
Beberapa Contoh
Contoh : 1
Tentukan energi dan fungsi gelombang dari osilator harmonik untuk n=1 .
Penyelesaian :
a)Energi
b)Fungsi Gelombang
Contoh : 2
Penyelesaian :
Selanjutnya diperoleh
1
< πΜ > = (2 ππ2 ) β« ππβ (π₯) π₯ 2 ππ (π₯)ππ₯ .
1
1 2 2 1 2 2
π₯ 2 ππ (π₯) = π₯ {π₯ππ (π₯)} = π₯ {π₯ (ππ π»π π β2π π₯
)} = π₯ { (ππ₯) (ππ π»π π β2π π₯ )}
π
π₯ 1 2 2 π₯ 1 2 2
= {(ππ₯) (ππ π»π π β2π π₯ )} = {ππ π β2π π₯ (ππ₯ π»π )} .
π π
1
(2)ππ₯ π»π+1 = 2 π»π+2 + (π + 1)π»π
1
(3)ππ₯ π»πβ1 = π»π + (π β 1)π»πβ2 .
2
Selanjutnya diperoleh
1 1 1
β π2 π₯ 2 1 1
β π2 π₯ 2 1 1
β π2 π₯2
π₯ 2 ππ (π₯) = { π π» π 2 + (π + 1)π π» π 2 + ππ π» π 2
π2 4 π π+2 2 π π
2 π π
1 2 2
+ π(π β 1)ππ π»πβ2 π β2π π₯
}
1 1 1
β π2 π₯2
= . . . ππ+2 + (π + ) ππ π» π π 2 + . . . ππβ2
π2 2
1
(π + 2)
= . . . ππ+2 + ππ + . . . ππβ2 .
π2
Sebagai akibatnya diperoleh
1
< πΜ > = ( ππ2 ) { . . . β« ππβ (π₯)ππ+2 (π₯)ππ₯
2
1
(π + 2) 1
+ β« ππβ (π₯)ππ (π₯)ππ₯+ . . . β« ππβ (π₯)ππβ2 (π₯)ππ₯ = ( ππ2 ) { 0
π2 2
1 1
(π + 2) 1 (π + 2) 1 1 Ρ
2
+ 2
+ 0} = ( ππ ) 2
= ( ππ2 ) (π + )
π 2 π 2 2 ππ
1 1
= [(π + )] Ρπ .
2 2
Catatan :
Contoh : 3
Penyelesaian :
Mulai dari
β β (π§) π
β«ββ ππ π (π§)ππ§ = . .. .
ππ§ π
π π 1 2 π 1 2 ππ»π β1π§ 2 1 2
ππ (π§) = {ππ π»π π β2π§ } = ππ { (π»π π β2π§ )} = ππ { π 2 β π§ π»π π β2π§ }
ππ§ ππ§ ππ§ ππ§
1 2 ππ»π
= ππ π β2π§ { β π§ π»π } .
ππ§
1
(2)π§ π»π = 2 π»π+1 + π π»πβ1 .
Maka diperoleh
πππ (π§) 1 2 1 1 2 1
= ππ π β2π§ {2π π»πβ1 β ( π»π+1 + ππ»πβ1 )} = ππ π β2π§ {π π»πβ1 β π»π+1 }
ππ§ 2 2
1 2 1 1 2
= πππ π»πβ1 π β2π§ β ππ π»π+1 π β2π§ .
2
Di sisi lain, faktor normalisasi
1
a)ππ = β 1
2π π! π β2
1 1 1 ππ
b)ππ+1 = β 1 =β 1 β2(π+1) = β2(π+1)
2π+1 (π+1)! π β2 2π π! π β2
atau
ππ = β2(π + 1) ππ+1
1 1
c)ππβ1 = β 1 =β 1 β2π = β2π ππ
2πβ1 (πβ1)! π β2 2π π! π β2
atau
ππβ1
ππ = .
β2π
Dari sini
πππ (π§) ππβ1 1 2 1 1 2
=π ( ) π»πβ1 π β2π§ β β2(π + 1) ππ+1 π»π+1 π β2π§
ππ§ β2π 2
π 1 2 π+1 1 2
= β ππβ1 π»πβ1 π β2π§ β β ππ+1 π»π+1 π β2π§
2 2
π π+1
= β ππβ1 β β ππ+1 .
2 2
Sebagai akibatnya
β β (π§) π π β β π+1 β β
β«ββ ππ ππ (π§)ππ§ = β2 β«ββ ππ ππβ1 ππ§ β β β«ββ ππ ππ+1 ππ§ .
ππ§ 2
adalah
--------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 3
Dalam kaitannya dengan osilator harmonik, dikenal istilah operator kreasi dan
operator anihilasi. Untuk memahami kedua hal ini tinjau penjelasan berikut. Mulai
dari Hamiltonian untuk osilator harmonik 1-dimensi arah-x
2 2
Μ = β Ρ π 2 + 1 ππ2 π₯ 2 .
π» 2π ππ₯ 2
ππ
Karena π§ = ππ₯ = β π₯ , maka Hamiltonian dapat juga diungkapkan dalam variabel
Ρ
dan
π§2 Ρ
π₯ 2 = π2 = ππ π§ 2 .
atau
2
Μ = Ρπ (β π 2 + π§ 2 ) .
π» 2 ππ§
π π π ππ ππ π π2π
(π§ β ) (π§ + ) π = (π§ β ) (π§π + ) = {π§ 2 π + π§ β (π§π) β 2 }
ππ§ ππ§ ππ§ ππ§ ππ§ ππ§ ππ§
2 2
ππ ππ π π π π
= {π§ 2 π + π§ β (π + π§ ) β 2 } = {π§ 2 π β 2 β π}
ππ§ ππ§ ππ§ ππ§
2
π
= (π§ 2 β 2 β 1) π .
ππ§
atau
π π π2
(π§ β ππ§) (π§ + ππ§) = (π§ 2 β ππ§ 2 β 1) .
Ρπ π π 1 π π 1
Μ=
π» [(π§ β ) (π§ + ) + 1] = Ρπ [ (π§ β ) (π§ + ) + ]
2 ππ§ ππ§ 2 ππ§ ππ§ 2
1 π 1 π 1
= Ρπ[ (π§ β ) (π§ + ) + ]
β2 ππ§ β2 ππ§ 2
atau
Μ = Ρπ[ πΜ+ πΜ + 1 ] .
π» 2
1 π 1 π
Dalam hal ini πΜ+ = (π§ β ππ§) , dibaca π dagger dan πΜ = (π§ + ππ§) . Selanjutnya
β2 β2
akan dilakukan operasi dengan kedua operator ini.
Μ+ dan Operator π
Operasi dengan Operator π Μ:
πππ
Selanjutnya akan ditentukan π§ππ πππ .
ππ§
πππ βΆ
1 2 1 2
π§ππ = π§ (ππ π»π π β2π§ ) = ππ π β2π§ (π§π»π ) .
karena itu
1 2 1 2 1 2
1 1
π§ππ = ππ π β2π§ [ π»π+1 + ππ»πβ1 ] = ππ π»π+1 π β2π§ + πππ π»πβ1 π β2π§ .
2 2
1
ππ = β 1
2π π! π β2
diperoleh
ππ
ππ+1 = β ππ = β2(π + 1) ππ+1
β2(π+1)
ππβ1
ππβ1 = β2π ππ β ππ = .
β2π
1 1 2 ππβ1 1 2
π§ππ = (β2(π + 1) ππ+1 )π»π+1 π β2π§ + π ( ) π»πβ1 π β2π§
2 β2π
π+1 1 2 π 1 2
=β ππ+1 π»π+1 π β2π§ + β ππβ1 π»πβ1 π β2π§
2 2
π+1 π
=β ππ+1 + β ππβ1 .
2 2
πππ§
βΆ
ππ³
dan
1
π§π»π = 2 π»π+1 + ππ»πβ1 .
karena itu
πππ 1 2 1 1 2 1
= ππ π β2π§ {2ππ»πβ1 β [ π»π+1 + ππ»πβ1 ]} = ππ π β2π§ [ππ»πβ1 β π»π+1 ]
ππ§ 2 2
1 2 1 1 2
= πππ π»πβ1 π β2π§ β ππ π»π+1 π β2π§ .
2
Dari faktor normalisasi diperoleh
1
ππ = β 1
2π π! π β2
ππ
ππ+1 = β ππ = β2(π + 1) ππ+1
β2(π+1)
ππβ1
ππβ1 = β2π ππ β ππ = .
β2π
πππ ππβ1 1 2 1 1 2
=π ( ) π»πβ1 π β2π§ β (β2(π + 1) ππ+1 ) π»π+1 π β2π§
ππ§ β2π 2
π 1 2 π+1 1 2
= β ππβ1 π»πβ1 π β2π§ β β ππ+1 π»π+1 π β2π§
2 2
π π+1
= β ππβ1 β β ππ+1 .
2 2
1 π+1
= 2β ππ+1 = βπ + 1 ππ+1 .
β2 2
1 π 1 πππ
πΜππ = (π§ + ) ππ = (π§ππ + )
β2 ππ§ β2 ππ§
1 π+1 π π π+1
= {(β ππ+1 + β ππβ1 ) + (β ππβ1 β β ππ+1 )}
β2 2 2 2 2
1 π
= 2 β ππβ1 = βπ ππβ1 .
β2 2
a)πΜ+ ππ = βπ + 1 ππ+1
Energinya
πΈπ β πΈπ+1
b)πΜππ = βπ ππβ1
Energinya
πΈπ β πΈπβ1
Kuantitas Ρπ adalah kuantum bunyi dan disebut sebagai fonon. Operator πΜ+
menciptakan sebuah fonon karena itu disebut operator kreasi, sedangkan operator πΜ
menghilangkan sebuah fonon karena itu disebut operator anihilasi.
------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 4
MOMENTUM SUDUT
ββ = πβ π₯ πββ ,
πΏ (β)
dalam hal ini πβ adalah vektor posisi dan πββ adalah momentum linier.
ββ = πΏπ₯ πΜ + πΏπ¦ πΜ + πΏπ§ πΜ .
πΏ (+)
Suku kanan persamaan (β) berdasarkan perkalian silang antara dua vektor adalah
πΜ πΜ πΜ
ββ
πβ π₯ π = | π₯ π¦ π§ | = (π¦ππ§ β π§ππ¦ )πΜ + (π§ππ₯ β π₯ππ§ )πΜ + (π₯ππ¦ β π¦ππ₯ )πΜ . (ββ)
ππ₯ ππ¦ ππ§
πΏπ₯ = (π¦ππ§ β π§ππ¦ )
πΏπ¦ = (π§ππ₯ β π₯ππ§ )
πΏπ§ = (π₯ππ¦ β π¦ππ₯ ) .
π π
πΏΜπ¦ = (π§πΜπ₯ β π₯πΜπ§ ) = βπΡ (π§ ππ₯ β π₯ ππ§)
π π
πΏΜπ§ = (π₯πΜπ¦ β π¦πΜπ₯ ) = βπΡ (π₯ ππ¦ β π¦ ππ₯) .
Dalam hal ini πΏΜπ₯ , πΏΜπ¦ , πππ πΏΜπ§ disebut sebagai operator-operator momentum sudut. Di
samping itu didefinisikan juga πΏΜ2 = πΏΜ2π₯ + πΏΜ2π¦ + πΏΜ2π§ sebagai operator momentum sudut.
Akan berlaku hubungan-hubungan komutasi
Contoh :
b)[πΏΜπ₯ , πΏΜ2 ] = 0 .
Penyelesaian :
π π ππ ππ π π ππ ππ
πΏΜπ₯ πΏΜπ¦ π = {βπΡ (π¦ β π§ )} {βπΡ (π§ β π₯ )} = βΡ2 {(π¦ β π§ ) (π§ β π₯ )}
ππ§ ππ¦ ππ₯ ππ§ ππ§ ππ¦ ππ₯ ππ§
2 2 2 2
ππ π π π π π π π π
= βΡ2 {(π¦ + π¦π§ ) β π¦π₯ 2 β π§ 2 + π§π₯ } .
ππ₯ ππ§ππ₯ ππ§ ππ¦ππ₯ ππ¦ππ§
Di sisi lain
π π ππ ππ π π ππ ππ
πΏΜπ¦ πΏΜπ₯ π = {βπΡ (π§ β π₯ )} {βπΡ (π¦ β π§ )} = βΡ2 {(π§ β π₯ ) (π¦ β π§ )}
ππ₯ ππ§ ππ§ ππ¦ ππ₯ ππ§ ππ§ ππ¦
2 2 2 2
π π π π π π ππ π π
= βΡ2 {π§π¦ β π§2 β π₯π¦ 2 + (π₯ + π₯π§ )} .
ππ₯ππ§ ππ₯ππ¦ ππ§ ππ¦ ππ§ππ¦
Karena itu diperoleh
ππ ππ ππ ππ ππ ππ
[πΏΜπ₯ , πΏΜπ¦ ]π = βΡ2 (π¦ β π₯ ) = Ρ2 (π₯ β π¦ ) = (πΡ)(βπΡ) (π₯ βπ¦ )
ππ₯ ππ¦ ππ¦ ππ₯ ππ¦ ππ₯
π π
= (πΡ)(βπΡ) (π₯ β π¦ ) π = (πΡ)(πΏΜπ§ )π .
ππ¦ ππ₯
atau
b)[πΏΜπ₯ , πΏΜ2 ] = 0
[πΏΜπ₯ , πΏΜ2 ]π = [πΏΜπ₯ , πΏΜ2π₯ + πΏΜ2π¦ + πΏΜ2π§ ]π = [πΏΜπ₯ . πΏΜ2π₯ ]π + [πΏΜπ₯ , πΏΜ2π¦ ]π + [πΏΜπ₯ , πΏΜ2π§ ]π .
Di sini
[πΏΜπ₯ , πΏΜ2π₯ ]π = πΏΜπ₯ πΏΜ2π₯ π β πΏΜ2π₯ πΏΜπ₯ π = πΏΜπ₯ πΏΜπ₯ πΏΜπ₯ π β πΏΜπ₯ πΏΜπ₯ πΏΜπ₯ π = 0
selanjutnya
[πΏΜπ₯ , πΏΜ2π¦ ]π = πΏΜπ₯ πΏΜ2π¦ π β πΏΜ2π¦ πΏΜπ₯ π = πΏΜπ₯ πΏΜπ¦ πΏΜπ¦ π β πΏΜπ¦ πΏΜπ¦ πΏΜπ₯ π = (πΏΜπ¦ πΏΜπ₯ + πΡπΏΜπ§ )πΏΜπ¦ π β πΏΜπ¦ πΏΜπ¦ πΏΜπ₯ π
= πΏΜπ¦ πΏΜπ₯ πΏΜπ¦ π β πΏΜπ¦ πΏΜπ¦ πΏΜπ₯ π + πΡπΏΜπ§ πΏΜπ¦ π = πΏΜπ¦ (πΏΜπ₯ πΏΜπ¦ β πΏΜπ¦ πΏΜπ₯ )π + πΡπΏΜπ§ πΏΜπ¦ π
= πΏΜπ¦ (πΡπΏΜπ§ )π + πΡπΏΜπ§ πΏΜπ¦ π = πΡ(πΏΜπ¦ πΏΜπ§ + πΏΜπ§ πΏΜπ¦ )π .
Selanjutnya
[πΏΜπ₯ , πΏΜ2π§ ]π = πΏΜπ₯ πΏΜ2π§ π β πΏΜ2π§ πΏΜπ₯ π = πΏΜπ₯ πΏΜπ§ πΏΜπ§ π β πΏΜπ§ πΏΜπ§ πΏΜπ₯ π = πΏΜπ₯ πΏΜπ§ πΏΜπ§ π β πΏΜπ§ (πΏΜπ₯ πΏΜπ§ + πΡπΏΜπ¦ )π
= πΏΜπ₯ πΏΜπ§ πΏΜπ§ π β πΏΜπ§ πΏΜπ₯ πΏΜπ§ π β πΡπΏΜπ§ πΏΜπ¦ π = (πΏΜπ₯ πΏΜπ§ β πΏΜπ§ πΏΜπ₯ )πΏΜπ§ π β πΡπΏΜπ§ πΏΜπ¦ π
= (βπΡπΏΜπ¦ )πΏΜπ§ π β πΡπΏΜπ§ πΏΜπ¦ π = βπΡ(πΏΜπ¦ πΏΜπ§ + πΏΜπ§ πΏΜπ¦ )π .
[πΏΜπ₯ , πΏΜ2 ]π = 0 + πΡ(πΏΜπ¦ πΏΜπ§ + πΏΜπ§ πΏΜπ¦ )π β πΡ(πΏΜπ¦ πΏΜπ§ + πΏΜπ§ πΏΜπ¦ )π = 0
atau
[πΏΜπ₯ , πΏΜ2 ] = 0 .
Contoh :
c)[πΏΜ+ , πΏΜ2 ] = 0 .
Penyelesaian :
πΏΜ+ πΏΜβ π = (πΏΜπ₯ + ππΏΜπ¦ ) (πΏΜπ₯ β ππΏΜπ¦ )π = {πΏΜ2π₯ β ππΏΜπ₯ πΏΜπ¦ + ππΏΜπ¦ πΏΜπ₯ + πΏΜ2π¦ }π
= {πΏΜ2π₯ β π(πΏΜπ₯ πΏΜπ¦ β πΏΜπ¦ πΏΜπ₯ ) + πΏΜ2π¦ }π = {πΏΜ2π₯ β π(πΡπΏΜπ§ ) + πΏΜ2π¦ }π
= {πΏΜ2π₯ + πΏΜ2π¦ + ΡπΏΜπ§ }π .
Di sisi lain
[πΏΜβ , πΏΜ+ ]π = (πΏΜπ₯ β ππΏΜπ¦ ) (πΏΜπ₯ + ππΏΜπ¦ )π = {πΏΜ2π₯ + ππΏΜπ₯ πΏΜπ¦ β ππΏΜπ¦ πΏΜπ₯ + πΏΜ2π¦ }π
= {πΏΜ2π₯ + π(πΏΜπ₯ πΏΜπ¦ β πΏΜπ¦ πΏΜπ₯ ) + πΏΜ2π¦ }π = {πΏΜ2π₯ + π(πΡπΏΜπ§ ) + πΏΜ2π¦ }π
= {πΏΜ2π₯ + πΏΜ2π¦ β ΡπΏΜπ§ }π .
Sebagai akibatnya
atau
Di sisi lain
πΏΜ+ πΏΜπ§ π = (πΏΜπ₯ + ππΏΜπ¦ )πΏΜπ§ π = πΏΜπ₯ πΏΜπ§ π + ππΏΜπ¦ πΏΜπ§ π .
Sebagai akibatnya
[πΏΜπ§ , πΏΜ+ ] = (πΏΜπ§ πΏΜπ₯ π + ππΏΜπ§ πΏΜπ¦ π) β (πΏΜπ₯ πΏΜπ§ π + ππΏΜπ¦ πΏΜπ§ π)
= (πΏΜπ§ πΏΜπ₯ β πΏΜπ₯ πΏΜπ§ )π + π(πΏΜπ§ πΏΜπ¦ β πΏΜπ¦ πΏΜπ§ )π = (πΡπΏΜπ¦ )π + π(βπΡπΏΜπ₯ )π
= (πΡπΏΜπ¦ )π + (ΡπΏΜπ₯ )π = Ρ (πΏΜπ₯ + ππΏΜπ¦ )π = Ρ πΏΜ+ π
atau
c){πΏΜ+ , πΏΜ2 ] = 0
{πΏΜπ₯ , πΏΜ2 ]π = 0
dan
[πΏΜπ¦ , πΏΜ2 ]π = 0 .
atau
[πΏΜ+ , πΏΜ2 ] = 0 .
---------------------
BAHAN KULIAH : 13 Oktober 2021
FISIKA KUANTUM
Bab 4
MOMENTUM SUDUT
π§ = π πππ π (3)
π2 = π₯2 + π¦2 + π§2 (4)
π§
πππ π = π (5)
π¦
π‘ππ = (6) .
π₯
Mengingat bentuk dari operator πΏΜπ₯ , πΏΜπ¦ , πΏΜπ§ , πππ πΏΜ2 maka terlebih dahulu akan
π π π
ditentukan , , πππ ππ§ . Karena itu perlu untuk melakukan langkah-langkah
ππ₯ ππ¦
berikut.
ππ 2 = π(π₯ 2 + π¦ 2 + π§ 2 ) = ππ₯ 2 + ππ¦ 2 + ππ§ 2 .
Selanjutnya diperoleh
atau
π₯ π¦ π§
ππ = π ππ₯ + π ππ¦ + π ππ§ .
Karena itu
ππ π₯ π π πππ πππ π
=π= = π πππ πππ π
ππ₯ π
ππ π¦ π π πππ π πππ
= = = π πππ π πππ
ππ¦ π π
ππ π§ π πππ π
=π= = πππ π .
ππ§ π
Hasil-hasil ini diperoleh setelah melakukan substitusi persamaan (1), persamaan (2),
dan persamaan (3).
Selanjutnya diperoleh
1 π§
βπ πππππ = π ππ§ β π 2 ππ
atau
1 π§
ππ = β ππ πππ ππ§ + π 2 π πππ ππ .
Karena itu
ππ 1 ππ§ π§ ππ π§ ππ ππππ πππ π πππ π
= β ππ πππ ππ₯ + π 2 π πππ ππ₯ = π 2 π πππ ππ₯ = π 2 π πππ π ππππππ π =
ππ₯ π
ππ 1 ππ§ π§ ππ 1 π§ ππ 1 ππππ π
=β + 2 =β + 2 =β + 2 πππ π
ππ§ ππ πππ ππ§ π π πππ ππ§ ππ πππ π π πππ ππ§ ππ πππ π π πππ
1 πππ 2 π β(π ππ2 π + πππ 2 π) + πππ 2 π π ππ2 π π πππ
=β + = =β =β .
ππ πππ ππ πππ ππ πππ ππ πππ π
Hasil-hasil ini diperoleh setelah melakukan substitusi persamaan (1), persamaan (2),
dan persamaan (3).
Selanjutnya diperoleh
1 1 π¦
ππ = π₯ ππ¦ β π₯ 2 ππ₯
πππ 2 π
atau
πππ 2 π π¦
ππ = ππ¦ β π₯ 2 πππ 2 πππ₯ .
π₯
Karena itu
ππ π¦ ππ ππππ πππ π πππ
= β π₯ 2 πππ 2 π = β π 2 π ππ2 ππππ 2 π πππ 2 π = β ππ πππ
ππ₯
ππ πππ 2 π πππ 2 π πππ π
= = ππ ππππππ π = ππ πππ
ππ¦ π₯
ππ
=0 .
ππ§
Hasil-hasil ini diperoleh setelah melakukan substitusi persamaan (1), persamaan (2),
dan persamaan (3).
π ππ π ππ π ππ π
= + +
ππ¦ ππ¦ ππ ππ¦ ππ ππ¦ ππ
π ππ π ππ π ππ π
= ππ§ ππ + ππ§ ππ + .
ππ§ ππ§ ππ
Karena itu
π π πππ π πππ π π π πππ π
= π πππ πππ π ππ + β π π πππ ππ
ππ₯ π ππ
π π π πππ π
= πππ π ππ β .
ππ§ π ππ
Dari hasil-hasil ini dapat ditentukan operator πΏΜπ₯ , πΏΜπ¦ , πΏΜπ§ , πππ πΏΜ2 dalam koordinat bola.
-Operator π³Μπ
π π
πΏΜπ₯ = βπΡ(π¦ ππ§ β π§ ππ¦)
karena itu
π π πππ π
πΏΜπ₯ = βπΡ {π π πππ π πππ [πππ π β ]
ππ π ππ
π πππ π π πππ π πππ π π
β π πππ π [π πππ π πππ + + ]}
ππ π ππ π π πππ ππ
π π π
= βπΡ {π π πππ πππ π π πππ β π ππ2 π π πππ β π π πππ πππ π π πππ
ππ ππ ππ
π π
β πππ 2 π π πππ β πππ‘ππ πππ π }
ππ ππ
π π
= βπΡ {β(π ππ2 π + πππ 2 π)π πππ β πππ‘ππ πππ π }
ππ ππ
π π π π
= βπΡ {βπ πππ β πππ‘ππ πππ π } = πΡ (π πππ + πππ‘ππ πππ π ) .
ππ ππ ππ ππ
-Operator π³Μπ
π π
πΏΜπ¦ = βπΡ(π§ ππ₯ β π₯ ππ§)
karena itu
-Operator π³Μπ
π π
πΏΜπ§ = βπΡ(π₯ ππ¦ β π¦ ππ₯)
karena itu
Diperoleh
π 2 π 1 2π
πΏΜ2 = βΡ2 (ππ2 + πππ‘ππ ππ + π ππ2 π ππ2) .
Uraian lengkap untuk hasil ini akan diberikan pada pembahasan selanjutnya.
-------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 4
-Operator π³Μπ
Selanjutnya
π π π π
πΏΜ2π¦ = πΏΜπ¦ πΏΜπ¦ = {πΡ (βπππ π + πππ‘ππ π πππ )} {πΡ (βπππ π + πππ‘ππ π πππ )}
ππ ππ ππ ππ
π π π π
= βΡ2 {(βπππ π + πππ‘ππ π πππ ) (βπππ π + πππ‘ππ π πππ )}
ππ ππ ππ ππ
2
π
= βΡ2 {πππ 2 π 2
ππ
1 π π2
+ [(βπππ π) (β ) π πππ β πππ π πππ‘ππ π πππ ]
π ππ2 π ππ ππππ
π π2
+ [πππ‘ππ π πππ(π πππ) + πππ‘ππ π πππ(βπππ π) ]
ππ ππππ
π π2
+ [πππ‘π2 π π πππ(πππ π) + πππ‘π2 π π ππ2 π 2 ]}
ππ ππ
2
π 1 π
= βΡ2 {πππ 2 π 2 + [π πππ πππ π ( 2 + πππ‘π2 π)]
ππ π ππ π ππ
2
π π π2
β 2πππ‘ππ π πππ πππ π + πππ‘ππ π ππ2 π + πππ‘π2 π π ππ2 π 2 } .
ππππ ππ ππ
Di sisi lain
π π 2π
πΏΜ2π§ = πΏΜπ§ πΏΜπ§ = (βπΡ ππ) (βπΡ ππ) = βΡ2 ππ2 .
Karena itu
π2 π
πΏΜ2 = βΡ2 {(π π2π + πππ 2 π) + πππ‘ππ(π ππ 2
π + πππ 2
π)
ππ 2 ππ
2
π
+ [πππ‘π2 π(π ππ2 π + πππ 2 π) + 1] 2 }
ππ
2
2
π π 2
π2
= βΡ { 2 + πππ‘ππ + [πππ‘π π + 1] 2 }
ππ ππ ππ
2
π π πππ π π ππ π π 2
2 2
= βΡ2 { 2 + πππ‘ππ +[ 2 + ] }
ππ ππ π ππ π π ππ2 π ππ 2
π2 π (πππ 2 π + π ππ2 π) π 2
= βΡ2 { 2 + πππ‘ππ +[ ] 2}
ππ ππ π ππ2 π ππ
2 2
π π 1 π
= βΡ2 { 2 + πππ‘ππ + } .
ππ ππ π ππ2 π ππ 2
3.Operator π³Μπ
Berarti operator πΏΜπ§ hanya fungsi dari π saja. Karena itu dapat didefinisikan suatu
fungsi π(π). Berdasarkan persamaan harga eigen berlaku
Dalam hal ini πΏΜπ§ adalah operator eigen, π(π) adalah fungsi eigen, dan πΌ adalah
harga atau nilai eigen.
ππ πΌ
= β πΡ ππ
π
ππ ππΌ
= ππ
π Ρ
ππ ππΌ
β« =β« ππ
π Ρ
ππΌ
ln π = π .
Ρ
Dari tabel :
π ln π₯ = π₯ .
atau
ππΌπβ
π(π) = π Ρ .
Harga Eigen
Dari sudut π :
Diperoleh
berarti
ππΌπβ ππΌ (πΌ+2π)β
π Ρ =π Ρ
karena itu
ππΌ 2πβ
π β =1 . (β)
π ππ = πππ π + π π πππ .
atau
πΆ = ππ Ρ .
Hasil ini disebut harga eigen dari operator πΏΜπ§ . Di sini ππ = 0, Β±1, Β±2, . .. disebut
bilangan kuantum magnetik orbital.
Fungsi Eigen
π(π) = π π ππ π
π(π) = π π π ππ π .
2π
π 2 β«0 π 0 ππ = 1
2π
π 2 β«0 ππ = 1
π 2 (2π β 0) = 1
π 2 2π = 1
1
π 2 = 2π
1
π = β2π .
Karena itu
1
π(π) = β2π π π ππ π
π
πππ (π) = βππ
ππ ππ π .
--------------------
BAHAN KULIAH : 25 Oktober 2021
FISIKA KUANTUM
Bab 4
MOMENTUM SUDUT
4.Operator π³Μπ
Berarti operator πΏΜ2 fungsi dari π πππ π . Karena itu dapat didefinisikan suatu fungsi
π(π, π) . Berdasarkan persamaan harga eigen berlaku
dalam hal ini πΏΜ2 adalah operator eigen, π(π, π) adalah fungsi eigen, dan π adalah
harga atau nilai eigen.
atau
π2 π ππ 1 π2 π π
+ πππ‘ππ ππ + π ππ2 π ππ2 = β Ρ2 π . (β)
ππ2
Persamaan (β) dapat diselesaikan dengan metode pemisahan variabel. Untuk itu
misalkan
π2 π π ππ π ππ© π2 π©
= ππ ( ππ ) = ππ (π ππ ) = π ππ2 .
ππ2
ππ π ππ© ππ ππ
= ππ (π© π) = ππ π + π© ππ = π© ππ .
ππ
π2 π π ππ π ππ π2 π
= ππ (ππ) = ππ (π© ππ) = π© ππ2 .
ππ 2
π πππ π2 π© πππ‘ππ ππ© 1 π2 π π
+ π ππ2 π ππ + π ππ2 = β Ρ2 π ππ2 π
π© ππ2 π©
atau
π πππ π2 π© πππ‘ππ π ππ2 π ππ© π 1 π2 π
+ + Ρ2 π ππ2 π = β π ππ2 . (ββ)
π© ππ2 π© ππ
Secara umum ( secara matematika ), kedua suku persamaan seperti ini dapat
dianggap sama dengan suatu konstanta. Di sini konstantanya dipilih ππ2 . Dengan
hasil ini maka solusi dari persamaan (ββ) dapat diperoleh.
Bagian π
Diperoleh
1 π2 π
β π ππ2 = ππ2
π2 π
= βππ2 π
ππ 2
π2 π
+ ππ2 π = 0 .
ππ 2
1
π(π) = β2π π π ππ π .
Hasil ini tidak lain adalah fungsi eigen dari operator πΏΜπ§ .
Bagian π½
Diperoleh
π ππ2 π π2 π© πππ‘ππ π ππ2 π ππ© π
+ + Ρ2 π ππ2 π = ππ2
π© ππ2 π© ππ
atau
π2 π© ππ© π π2
+ πππ‘ππ ππ + [Ρ2 β π ππ2π π] π© = 0 . (1)
ππ2
Persamaan (1) ini pada dasarnya adalah mirip dengan persamaan diferensial
Legendre terasosiasi yang mengambil bentuk
π2 π© ππ© π2
+ πππ‘ππ ππ + [π(π + 1) β π ππ2π π] π© = 0 (2)
ππ2
dengan
1 ππ
ππ (πππ π) = 2π π! (βπ ππ2 π)π
ππππ ππ
Harga Eigen
atau
π = Ρ2 π(π + 1) .
Hasil ini disebut harga eigen dari operator πΏΜ2 . Di sini π = 0, 1, 2, . .. disebut bilangan
kuantum orbital.
Fungsi Eigen
Bagian π½ :
Diperoleh
|ππ |
π©(π) = π©π
2 (π+ππ ) !
π 2 [2π+1 (πβππ ) !
]=1
2π+1 (πβππ ) !
π2 = [ (π+ππ ) !
]
2
2π+1 (πβππ ) !
π=β (π+ππ ) !
.
2
atau
Hasil ini disebut fungsi eigen dari operator πΏΜ2 . Dan biasanya disebut fungsi
harmonik bola.
------------------
BAHAN KULIAH : 27 Oktober 2021
FISIKA KUANTUM
Bab 4
MOMENTUM SUDUT
Operator πΏΜπ₯ dan operator πΏΜπ¦ tidak mempunyai fungsi eigen. Karena itu
didefinisikan operator-operator pengganti yaitu
Mulai dari
πΏΜπ§ πΏΜ+ ππ,π = πΏΜ+ πΏΜπ§ ππ,π + ΡπΏΜ+ ππ,π = πΏΜ+ (Ρπ)ππ,π + ΡπΏΜ+ ππ,π = (Ρπ)πΏΜ+ ππ,π + ΡπΏΜ+ ππ,π
= Ρ(π + 1)πΏΜ+ ππ,π
atau diperoleh
Di sisi lain
Mulai dari
πΏΜπ§ πΏΜβ ππ,π = πΏΜβ πΏΜπ§ ππ,π β ΡπΏΜβ ππ,π = πΏΜβ (Ρπ)ππ,π β ΡπΏΜβ ππ,π = (Ρπ)πΏΜβ ππ,π β ΡπΏΜβ ππ,π
= Ρ(π β 1)πΏΜβ ππ,π
atau diperoleh
Di sisi lain
Menentukan Konstanta πͺ
Mulai dari
Di sisi lain
πΏΜβ πΏΜ+ ππ,π = (πΏΜπ₯ β ππΏΜπ¦ )(πΏΜπ₯ + ππΏΜπ¦ )ππ,π = {πΏΜ2π₯ + ππΏΜπ₯ πΏΜπ¦ β ππΏΜπ¦ πΏΜπ₯ + πΏΜ2π¦ }ππ,π
= {πΏΜ2π₯ + πΏΜ2π¦ + π(πΏΜπ₯ πΏΜπ¦ β πΏΜπ¦ πΏΜπ₯ )}ππ,π = {πΏΜ2π₯ + πΏΜ2π¦ + π(πΡ πΏΜπ§ )}ππ,π
= {πΏΜ2π₯ + πΏΜ2π¦ β Ρ πΏΜπ§ }ππ,π = {(πΏΜ2 β πΏΜ2π§ ) β ΡπΏΜπ§ }ππ,π = {πΏΜ2 β πΏΜ2π§ β ΡπΏΜπ§ }ππ,π
= {Ρ2 π(π + 1) β (Ρπ)2 β Ρ(Ρπ)}ππ,π = {Ρ2 π(π + 1) β Ρ2 π2 β Ρ2 π}ππ,π
= Ρ2 [π(π + 1) β π2 β π]ππ,π = Ρ2 [π(π + 1) β π(π + 1)]ππ,π
atau
πΆ = Ρ βπ (π + 1) β π(π + 1) .
Menentukan Konstanta πͺβ²
Mulai dari
2
πΏΜ+ πΏΜβ ππ,π = πΏΜ+ (πΆ β² ππ,πβ1 ) = πΆ β² (πΏΜ+ ππ,πβ1 ) = πΆ β² (πΆ β² ππ,π ) = πΆ β² ππ,π
Di sisi lain
πΏΜ+ πΏΜβ ππ,π = (πΏΜπ₯ + ππΏΜπ¦ )(πΏΜπ₯ β ππΏΜπ¦ )ππ,π = {πΏΜ2π₯ β ππΏΜπ₯ πΏΜπ¦ + ππΏΜπ¦ πΏΜπ₯ + πΏΜ2π¦ }ππ,π
= {πΏΜ2π₯ + πΏΜ2π¦ β π(πΏΜπ₯ πΏΜπ¦ β πΏΜπ¦ πΏΜπ₯ )}ππ,π = {πΏΜ2π₯ + πΏΜ2π¦ β π(πΡ πΏΜπ§ )}ππ,π
= {πΏΜ2π₯ + πΏΜ2π¦ + ΡπΏΜπ§ }ππ,π = {(πΏΜ2 β πΏΜ2π§ ) + ΡπΏΜπ§ }ππ,π = {πΏΜ2 β πΏΜ2π§ + ΡπΏΜπ§ }ππ,π
= {Ρ2 π(π + 1) β (Ρπ)2 + Ρ(Ρπ)}ππ,π = {Ρ2 π(π + 1) β Ρ2 π2 + Ρ2 π}ππ,π
= Ρ2 [π(π + 1) β π2 + π]ππ,π = Ρ2 [π(π + 1) β π(π β 1)]ππ,π
atau
πΆ β² = Ρ βπ(π + 1 β π(π β 1) .
Contoh :
Catatan :
-------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 4
MOMENTUM SUDUT
6.Rangkuman
Diperoleh operator-operator momentum sudut adalah πΏΜπ₯ , πΏΜπ¦ , πΏΜπ§ , πΏΜ2 , πΏΜ+ dan πΏΜβ .
π π
πΏΜπ¦ = βπΡ (π§ ππ₯ β π₯ ππ§)
π π
πΏΜπ§ = βπΡ (π₯ ππ¦ β π¦ ππ₯)
Diperoleh operator-operator dalam koordinat bola untuk πΏΜπ₯ , πΏΜπ¦ , πΏΜπ§ dan πΏΜ2 .
π π
πΏΜπ¦ = πΡ (βπππ π + πππ‘ππ π πππ )
ππ ππ
π
πΏΜπ§ = βπΡ ππ
π 2 π 1 π 2
πΏΜ2 = βΡ2 (ππ2 + πππ‘ππ ππ + π ππ2 π ππ2) .
-Operator π³Μπ
Berlaku
Dalam hal ini πΏΜπ§ adalah operator eigen, πΌ adalah harga eigen, dan πππ (π) adalah
fungsi eigen.
Harga Eigen
πΌ = ππ Ρ .
Fungsi Eigen
1
πππ (π) = β2π π π ππ π .
-Operator π³Μπ
Berlaku
Dalam hal ini πΏΜ2 adalah operator eigen, π adalah harga eigen, dan ππ,ππ (π, π) adalah
fungsi eigen.
Harga Eigen
π = Ρ2 π(π + 1) .
Fungsi Eigen
1 ππ
ππ (πππ π) = 2π π! (βπ ππ2 π)π
ππππ ππ
Fungsi eigen ini bergantung pada π dan π , dan biasanya disebut sebagai fungsi
harmonik bola.
Operator πΏΜπ₯ dan operator πΏΜπ¦ tidak memenuhi persamaan harga eigen. Karena
itu didefinisikan operator-operator pengganti yaitu operator πΏΜ+ dan operator πΏΜβ .
Walaupun demikian ternyata operator πΏΜ+ dan operator πΏΜβ juga tidak memenuhi
persamaan harga eigen.
-Operator π³Μ+
Berlaku
Dalam hal ini πΆ adalah suatu konstanta dan ππ,π+1 adalah suatu fungsi gelombang
yang baru.
Diperoleh
πΆ = Ρ βπ (π + 1) β π(π + 1)
karena itu
-Operator π³Μβ
Berlaku
Dalam hal ini πΆ β² adalah suatu konstanta dan ππ,πβ1 adalah suatu fungsi gelombang
yang baru.
Diperoleh
πΆ β² = Ρ βπ (π + 1) β π(π β 1)
karena itu
Karena itu operator πΏΜ+ dan operator πΏΜβ disebut sebagai operator tangga.
------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 4
MOMENTUM SUDUT
7.Beberapa Contoh
Contoh : 1
1
πππ (π) = β2π π π ππ π .
a)ππ = 0
b)ππ = 1
c)ππ = 2 .
Penyelesaian :
a)ππ = 0
Diperoleh
1 1 1 1
π0 = β2π π π .0.π = β2π π 0 = β2π . 1 = β2π .
b)ππ = 1
Diperoleh
1 1
π1 = β2π π π .1. π
= β2π π π π .
c)ππ = 2
Diperoleh
1 1
π2 = β2π π π .2. π
= β2π π 2 π π .
Contoh : 2
Fungsi eigen dari operator πΏΜ2 biasanya disebut fungsi harmonik bola dan mengambil
bentuk
a)π = 2 πππ ππ = 0
b)π = 2 πππ ππ = 1
c)π = 2 πππ ππ = 2 .
Penyelesaian :
a)π = 2 πππ ππ = 0
Diperoleh
2 .2+1 (2β0)! 1
π2,0 = β π©20 (πππ π)β2π π π .0.π .
2 (2+0)!
-Fungsi Legendre
1 π2 2 2
1 π π
π2 (πππ π) = 2 (βπ ππ π) = [ (πππ 2 π β 1)2 ]
2 2! ππππ π 2 4 . 2 ππππ π ππππ π
1 π π 1 π
= [ (πππ 4 π β 2πππ 2 π + 1)] = [4πππ 3 π β 4πππ π]
8 ππππ π ππππ π 8 ππππ π
1 1
= (12πππ 2 π β 4) = (3πππ 2 π β 1) .
8 2
Karena itu fungsi Legendre terasosiasi
1
π©20 (πππ π) = π2 (πππ π) = 2 (3πππ 2 π β 1) .
Sebagai akibatnya
5 2 1 1 5
π2,0 = β2 . 2 [2 (3πππ 2 π β 1)] β2π . 1 = β16π (3πππ 2 π β 1) .
b)π = 2 πππ ππ = 1
Diperoleh
2 .2+1 (2β1)! 1
π2,1 = β π©21 (πππ π) β2π π π .1.π .
2 (2+1)!
-Fungsi Legendre
1
π2 (πππ π) = 2 (3πππ 2 π β 1) .
Sebagai akibatnya
5 1 1 15 15
π2,1 = β2 . 6 (3 π πππ πππ π) β2π π π π = β8π π πππ πππ π π π π = β32π π ππ2π π π π .
c)π = 2 πππ ππ = 2
Diperoleh
2 .2+1 (2β2)! 1
π2,2 = β . (2+2)! π©22 (πππ π) β2π π π .2.π .
2
-Fungsi Legendre
1
π2 (πππ π) = 2 (3πππ 2 π β 1) .
π π 1 π
π©22 (πππ π) = π ππ2 π { [ (3πππ 2 π β 1)]} = π ππ2 π (3πππ π)
ππππ π ππππ π 2 ππππ π
= π ππ2 π . (3) = 3 π ππ2 π .
Sebagai akibatnya
5 1 1 2ππ 5 1 2ππ
π2,2 = β . (3 π ππ2 π)β π = β (3 π ππ2 π)β π
2 24 2π 48 2π
5 15
=β (3 π ππ2 π)π 2 π π = β π ππ2 π π 2 π π .
96π 32π
-------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 5
ATOM HIDROGEN
Melihat bentuk energi potensialnya, penyelesaian untuk ini akan lebih mudah
dilakukan dalam koordinat bola. Karena itu perlu mengetahui β2 dalam koordinat
bola yaitu
1 π 2 π 1 π π 1 π2
β2 = (π ) + (π πππ ) +
π 2 ππ ππ π 2 π πππ ππ ππ π 2 π ππ2 π ππ 2
1 π π2 1 π π2 1 π2
= 2 [2π + π 2 2 ] + 2 [πππ π + π πππ 2 ] + 2 2
π ππ ππ π π πππ ππ ππ π π ππ π ππ 2
π2 2 π 1 π2 π 1 π2
= 2+ + [ + πππ‘ππ + ] .
ππ π ππ π 2 ππ 2 ππ π ππ2 π ππ 2
karena itu
π2 2 π πΏΜ2
β2 = ππ 2 + π ππ β Ρ2 π 2 .
Dengan hasil ini maka persamaan Schrodinger menjadi
π2 2 π πΏΜ2 2π π2
[ππ 2 + π ππ β Ρ2 π 2 ] πΉ + (πΈ + 4ππ π) πΉ = 0
Ρ2 0
atau
π2 πΉ 2 ππΉ 2π π2 πΏΜ2
+ π ππ + (πΈ + 4ππ β 2ππ 2 ) πΉ = 0 . (β)
ππ 2 Ρ2 0 π
Persamaan (β) dapat diselesaikan dengan metode pemisahan variabel. Untuk ini
misalkan
Fungsi π(π, π) ini tidak lain adalah fungsi yang telah diperoleh pada pembahasan di
bagian sebelumnya dan dikenal sebagai fungsi harmonik bola.
karena itu
π2 πΉ π ππΉ π ππ
π2 π
= ππ ( ππ ) = ππ (π ππ ) = π ππ 2 .
ππ 2
π2 π
2 ππ
2π π2 π(π+1)Ρ2
π ππ 2 + π π ππ + (πΈ + 4ππ β ) π
π = 0
Ρ2 0 π 2ππ 2
atau
π2 π
2 ππ
2π π2 π(π+1)Ρ2
+ π ππ + [πΈ + 4ππ β ]π
= 0 . (ββ)
ππ 2 Ρ2 0 π 2ππ 2
Untuk penyederhanaan, dapat dilakukan transformasi dari π
(π) ke π
(π) . Dalam hal
ini definisikan
2π
π = ππ
0
di sini
π2
π2 = 8ππ
0 π0 |πΈ|
dan
4ππ0 Ρ2
π0 = = 0,53π₯10β10 πππ‘ππ adalah jari-jari Bohr untuk atom Hidrogen.
ππ 2
π2 π
π ππ
ππ π 2 ππ
2 π 2 ππ
4 π2 π
= ππ ( ππ ) = ( ππ ππ) (ππ ) = (ππ ) (ππ ) = π2 π 2 .
ππ 2 0 ππ 0 ππ 0 ππ 0 ππ2
4 π2 π
2 2 ππ
( 2 2 ππ2 + 2 ( ππ π) ( ππ ) ππ
)
π π0 0 0
2π π2 2π π2 2 4
+ [( 2 ) (β ) + ( ) ( ) ( ) β π(π + 1) ( )] π
Ρ 8ππ0 π0 π2 Ρ2 4ππ0 ππ0 π π2 π02 π2
=0 .
π2 π02 π2 π0 4ππ0 Ρ2
Selanjutnya kalikan hasil ini dengan ( ) atau ( )( ) maka diperoleh
4 4 ππ 2
π2 π
2 ππ
2π π2 π 2 π0 4ππ0 Ρ2
+ + {[( 2 ) (β )] [( )( )]
ππ2 π ππ Ρ 8ππ0 π0 π2 4 ππ 2
2π π2 2 π2 π0 4ππ0 Ρ2
+ ( 2 )( )( ) [( )( )]
Ρ 4ππ0 ππ0 π 4 ππ 2
4 π2 π02
β π(π + 1) ( 2 2 2 ) ( )} π
= 0
π π0 π 4
atau
π2 π
2 ππ
1 π π(π+1)
+π + [β 4 + π β ]π
= 0 . (1)
ππ2 ππ π2
-Untuk meliput π yang lain, dapat dipilih solusi dengan bentuk yang lebih umum yaitu
π
β2
π
(π) = ππ πΏ(π) π β . (2)
Solusi suku ππ adalah solusi dari syarat bahwa ketika π mendekati nol, π
(π) juga
mendekati nol ( Ini mengartikan bahwa tidak ada peluang bagi elektron untuk
mendekati inti ).
Catatan :
Dengan menguji persamaan (2) ke persamaan (1) akan diperoleh suatu persamaan
diferensial yang disebut persamaan diferensial Laguerre terasosiasi, dan
mempunyai solusi yang disebut polinom Laguerre terasosiasi πΏ2π+1
π+π (π) .
-------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 5
ATOM HIDROGEN
Selanjutnya akan diuji solusi ini [ persamaan (2) ] ke persamaan diferensial yang
telah diperoleh [ persamaan (1) ].
Di sisi lain
π2π
π ππΏ βπβ 1 π
2
= [π(π β 1)ππβ2 πΏπ β β2 + πππβ1 π 2 β πππβ1 πΏπ β β2 ]
ππ ππ 2
2
ππΏ βπβ π πΏ π 1 ππΏ βπβ
+ [πππβ1 π 2 + ππ 2 π β β2 β ππ π 2]
ππ ππ 2 ππ
1 π 1 ππΏ βπβ 1 π
+ [β πππβ1 πΏπ β β2 β ππ π 2 + ππ πΏπ β β2 }
2 2 ππ 4
2
π πΏ ππΏ 1 π
= {ππ 2 + [2πππβ1 β ππ ] + [π(π β 1)ππβ2 β πππβ1 + ππ ] πΏ} π β β2 .
ππ ππ 4
π2 πΏ ππΏ 1 π ππΏ
β2
{ππ ππ2 + [2πππβ1 β ππ ] ππ + [π(π β 1)ππβ2 β πππβ1 + 4 ππ ] πΏ} π β + {2ππβ1 ππ +
π 1 π
β2 β2
[2πππβ2 β ππβ1 ]πΏ} π β + {β 4 ππ + πππβ1 β π(π + 1)ππβ2 } πΏπ β =0
π2 πΏ ππΏ π
β2
{ππ ππ2 + [2(π + 1)ππβ1 β ππ ] ππ + [(π β π β 1)ππβ1 ]πΏ} π β =0
π2 πΏ ππΏ π
β2
{π ππ2 + [2(π + 1) β π] + (π β π β 1)πΏ} π β =0
ππ
atau
π2 πΏ ππΏ
π ππ2 + [2(π + 1) β π] ππ + (π β π β 1)πΏ = 0 . (3)
π2π+1
πΏ2π+1
π+π (π) = (β1)
2π+1
πΏ (π) ,
ππ2π+1 π+π
di sini
ππ+π
πΏπ+π (π) = π π (ππ+π π βπ )
πππ+π
ππ0 3 2π[(π+π)!]3
π2( ) { (πβπβ1)! } =1
2
2 (πβπβ1)!
π 2 = (ππ )3
0 2π[(π+π)!]3
atau
2 (πβπβ1)!
π = β(ππ )3 .
0 2π[(π+π)!]3
2 (πβπβ1)! 2π 2π
β πβ
π
ππ (π) = β(ππ )3 [ππ ]π πΏ2π+1
π+π (ππ )π
ππ0 .
0 2π[(π+π)!]3 0 0
Energi
Dari definisi
π2
π2 = β 8ππ
0 π0 |πΈ|
Hasil ini disebut energi total dari atom Hidrogen. Di sini π = 1, 2, 3, . .. disebut bilangan
kuantum utama. Hasil adalah sama seperti yang telah diperoleh dalam teori Bohr di
Bab 1 .
Fungsi Gelombang
atau
πΉπππ (π, π, π)
2 3 (π β π β 1)! 2π π 2π+1 2π βπβππ0 2π + 1
(π β π)! |π| 1 πππ
= β( ) [ ] πΏπ+π ( ) π β π©π (πππ π) β π .
ππ0 2π[(π + π)!]3 ππ0 ππ0 2 (π + π)! 2π
Di sini π = ππ .
Hasil ini disebut fungsi gelombang total dari atom Hidrogen. Jadi fungsi gelombang
total dari atom Hidrogen dapat diperoleh dari rumusan ( hasil ) ini atau dapat juga
dilihat pada tabel [ Sebagai contoh : Lihat di buku β Konsep Fisika Modern β oleh
Arthur Beiser ] .
--------------------
BAHAN KULIAH : 15 Nopember 2021
FISIKA KUANTUM
Bab 5
ATOM HIDROGEN
2.Beberapa Contoh
Contoh : 1
dalam hal ini π0 adalah jar-jari Bohr, maka tentukan harga ekspektasi energi
potensial dari elektron untuk keadaan ini.
Penyelesaian :
Selanjutnya
π2 1
< πΜ > = (β β
) β« πΉ100 πΉ ππ
4ππ0 π 100
π2 1 π 1 1 π
= (β )β( 3 π β βπ0 ) ( 3 π β βπ0 ) π 2 ππ π πππππ ππ
4ππ0 β π β
βπ π0 2 βπ π0 2
π2 1 2π
= (β ) ( 3 ) β π π β βπ0 ππ π πππππ ππ
4ππ0 ππ0
2 β π 2π
π 1 β2πβπ0
= (β ) ( 3) β« π π ππ β« π πππππ β« ππ .
4ππ0 ππ0 0 0 0
Integral seperti ini lebih mudah diselesaikan dengan bantuan Fungsi Gamma atau
perluasannya.
Fungsi Gamma :
β
π€(π + 1) = β«0 π₯ π π βπ₯ ππ₯ = π! .
Perluasannya :
β π!
β«0 π₯ π π βππ₯ ππ₯ = ππ+1 .
Karena itu
β 2πβ 1! 1 1
πΌ = β«0 π π β π0 ππ = 2 = 2 = 4 π02 .
( )1+1 ( )2
π0 π0
Di sisi lain
π
πΌπΌ = β«0 π πππ ππ = β( πππ π β πππ 0) = β(β1 β 1) = 2
dan
2π
πΌπΌπΌ = β«0 ππ = (2π β 0) = 2π .
π2
Di sini telah menggunakan β 8ππ = β13,6 ππ .
0 π0
Hasil ini adalah harga ekspektasi energi potensial dari elektron pada keadaan dasar.
Contoh : 2
dalam hal ini π0 adalah jari-jari Bohr, maka tentukan harga ekspektasi energi kinetik
dari elektron untuk keadaan ini.
Penyelesaian :
Selanjutnya
Ρ2
Μ > = (β ) β« πΉ100
<πΎ β
β2 πΉ100 ππ .
2π
π π 1 πβ 1 1 πβ 1
πΉ = ππ [ πβ π0 ] = βπ ( πβ π0 ) = β π πΉ100
ππ 100 3β
π0 2 0
3β
π0 2 0
βπ βπ
karena itu
2 π 2
πΉ100 = β π πΉ100 .
π ππ 0π
Di sisi lain
π2 π ππΉ100 π 1 1 π
2
πΉ100 = ( )= [β ( 3 π β βπ0 )]
ππ ππ ππ ππ π0 β
βπ π0 2
1 1 1 π 1 1 π 1
= (β )[ β ( 3 π β βπ0 )] = 2 ( 3 π β βπ0 ) = 2 πΉ100 .
π0 π0 β π0 β π0
βπ π0 2 βπ π0 2
Maka diperoleh
Ρ2 1 2
Μ > = (β
<πΎ β
) β« πΉ100 [ 2β ] πΉ ππ
2π π0 π0 π 100
Ρ2 1 β
2 β
1
= (β ) [ 2 β« πΉ100 πΉ100 ππ β β« πΉ100 πΉ ππ] .
2π π0 π0 π 100
Hasil ini diperoleh karena πΉ100 adalah fungsi gelombang yang ternormalisasi.
Di sisi lain
β
1
β« πΉ100 πΉ ππ
π 100
1 πβ 1 1 π
= β( 3β πβ π0 ) ( 3 π β βπ0 ) π 2 ππ π πππππ ππ
π β
βπ π0 2 βπ π0 2
β π 2π
1 β2πβπ0
= β« π π ππ β« π πππ ππ β« ππ .
ππ03 0 0 0
Di sini
β 2πβ 1! 1
πΌ = β«0 π π β π0 ππ = 2 2 = 4 π02
( )
π0
π
πΌπΌ = β«0 π πππ ππ = β( πππ π β πππ 0) = β(β1 β 1) = 2
2π
πΌπΌπΌ = β«0 ππ = (2π β 0) = 2π .
Maka
β 1 1 1 1
β« πΉ100 πΉ100 ππ = (ππ3 ) (4 π02 ) (2) (2π) = π .
π 0 0
Ρ2 1 2 1 Ρ2 1 2 Ρ2 1
Μ > = (β
<πΎ ) [ 2 β ( )] = (β ) [ 2 β 2 ] = (β ) (β 2 )
2π π0 π0 π0 2π π0 π0 2π π0
Ρ2 1 ππ 2 π2
= ( )( )( ) = = 13,6 ππ .
2π π0 4ππ0 Ρ2 8ππ0 π0
4ππ0 Ρ2 π2
Di sini telah memasukkan π0 = dan menggunakan β 8ππ = β13,6 ππ .
ππ 2 0 π0
Hasil ini adalah harga ekspektasi energi kinetik dari elektron pada keadaan dasar.
-------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 6
TEORI PERTURBASI
Perturbasi adalah gangguan kecil pada sistem yang stasioner. Secara umum
ada 2 macam perturbasi yang dapat ditinjau
Dalam hal perturbasi tak bergantung waktu, dapat ditinjau untuk 3 keadaan yang
berbeda yaitu metode variasi, sistem tak berdegenerasi, dan sistem berdegenerasi.
Dalam perkuliahan ini hanya akan diberikan teori perturbasi tak bergantung waktu
khususnya metode variasi dan sistem tak berdegenerasi.
1.Metode Variasi
Metode variasi didasarkan pada harga ekspektasi. Untuk suatu sistem yang
Μ dan fungsi gelombang π , energi sistem adalah
mempunyai Hamiltonian π»
β« πβ π»
Μ π ππ
πΈ= . (β)
β« πβ π ππ
Dalam hal ini Ο adalah suatu fungsi gelombang yang ditebak atau fungsi gelombang
coba-coba. Fungsi gelombang Ο ini biasanya mempunyai parameter yang belum
diketahui. Energi minimum diperoleh dengan menvariasikan persamaan (β)
terhadap parameter yang bersangkutan. Proses ini disebut sebagai minimisasi
energi. Jika hal ini dilakukan maka akan diperoleh nilai parameternya. Dengan
demikian diperoleh juga fungsi gelombang dan energinya ( fungsi gelombang dan
energi keadaan dasarnya ).
Contoh :
Untuk kasus ini dipilih fungsi coba-cobanya adalah π = π βπΌ π , dalam hal ini πΌ adalah
suatu parameter. Dengan metode variasi, tentukan parameter πΌ , fungsi gelombang,
dan energi keadaan dasarnya.
Penyelesaian :
Μ π ππ
π΄ = β« πβ π»
dan
π΅ = β« π β π ππ .
Menentukan π¨
Μ π ππ .
π΄ = β« πβ π»
Di sini
ππ π
= ππ π βπΌ π = βπΌ π βπΌ π = βπΌ π
ππ
karena itu
2 ππ 2 2πΌ
= π (βπΌ π) = β π .
π ππ π
Di sisi lain
π2 π π ππ π
= ππ ( ππ ) = ππ (βπΌ π βπΌ π ) = (βπΌ) (βπΌ π βπΌ π ) = πΌ 2 π βπΌ π = πΌ 2 π .
ππ 2
Maka
Ρ2 2πΌ π2
π΄ = β« π β {(β ) [πΌ 2 β ] β } π ππ
2π π 4ππ0 π
Ρ2
= (β ) πΌ 2 β« π β π ππ
2π
Ρ2 β
1 π2 1
+ (β ) (β2πΌ) β«π π ππ β β« π β π ππ .
2π π 4ππ0 π
Diperoleh
β 2! 2 1
πΌ1 = β«0 π 2 π β2πΌπ ππ = (2πΌ)3 = 8πΌ3 = 4πΌ3
π
πΌπΌ1 = β«0 π πππππ = β (πππ π β πππ 0) = β(β1 β 1) = 2
2π
πΌπΌπΌ1 = β«0 ππ = (2π β 0) = 2π .
Karena itu
1 π
β« π β π ππ = (4πΌ3 ) (2) (2π) = πΌ3 .
Selanjutnya
β π 2π
1 β β2πΌπ
1 2 β2πΌπ
β«π π ππ = β π π ππ π πππππ ππ = β« ππ ππ β« π πππππ β« ππ .
π π 0 0 0
Diperoleh
β 1 1
πΌ2 = β«0 ππ β2πΌπ ππ = (2πΌ)2 = 4πΌ2
π
πΌπΌ2 = β«0 π πππππ = β( πππ π β πππ 0) = β(β1 β 1) = 2
2π
πΌπΌπΌ2 = β«0 ππ = (2π β 0) = 2π .
Karena itu
1 1 π
β« πβ π
π ππ = (4πΌ2 ) (2) (2π) = πΌ2 .
Dengan demikian
Ρ2 2
π Ρ2 π π2 π
π΄ = (β ) πΌ ( 3 ) + (β ) (β2πΌ) ( 2 ) β ( 2)
2π πΌ 2π πΌ 4ππ0 πΌ
2 2 2
Ρ π Ρ π π π Ρ2 π π2 π
= (β ) ( )+( ) ( )β ( 2) = ( ) ( ) β ( ) ( 2) .
2π πΌ π πΌ 4ππ0 πΌ 2π πΌ 4ππ0 πΌ
Menentukan π©
π
π΅ = β« π β π ππ = πΌ3 ( Hasil ini diperoleh dengan mengambil hasil dari perhitungan
sebelumnya ).
Ρ2 π2
πΌ β 4ππ = 0
π 0
Ρ2 π2
πΌ = 4ππ
π 0
ππ 2 1
πΌ = 4ππ 2
=π .
0Ρ 0
4ππ0 Ρ2
Di sini telah memasukkan π0 = .
ππ 2
Diperoleh :
1
-Parameter : πΌ = π
0
πβ
-Fungsi Gelombang : π = π β π0
-Energi :
Ρ2 1 π2 1 Ρ2 1 1 π2
πΈ=( ) ( 2) β ( )( ) = ( ) ( ) ( ) β
2π π0 4ππ0 π0 2π π0 π0 4ππ0 π0
2 2 2 2
Ρ 1 ππ π π π2
= ( )( )( )β = β
2π π0 4ππ0 Ρ2 4ππ0 π0 8ππ0 π0 4ππ0 π0
π2 2π 2 π2
= β =β = β13,6 ππ .
8ππ0 π0 8ππ0 π0 8ππ0 π0
π2
Di sini telah menggunakan β 8ππ = β13,6 ππ .
0 π0
-------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 6
TEORI PERTURBASI
2
Untuk kasus ini dipilih fungsi coba-cobanya adalah π = π βπΎπ₯ , dalam hal ini πΎ
adalah suatu parameter. Dengan metode variasi, tentukan parameter πΎ , fungsi
gelombang, dan energi keadaan dasarnya.
Penyelesaian :
Μ π ππ₯
π΄ = β« πβ π»
dan
π΅ = β« π β π ππ₯ .
Menentukan π¨
Μ π ππ₯ .
π΄ = β« πβ π»
di sini
π 2 2
π βπΎπ₯ = β2πΎπ₯ π βπΎπ₯ .
ππ₯
π2 βπΎπ₯ 2 π π βπΎπ₯ 2 π 2 2 2
2
π = ( π )= (β2πΎπ₯ π βπΎπ₯ ) = {β2πΎπ βπΎπ₯ + (β2πΎπ₯)[β2πΎπ₯π βπΎπ₯ ]}
ππ₯ ππ₯ ππ₯ ππ₯
βπΎπ₯ 2 2 2
= {β2πΎπ + 4πΎ 2 π₯ 2 π βπΎπ₯ } = {β2πΎ + 4πΎ 2 π₯ 2 } π βπΎπ₯
= (β2πΎ + 4πΎ 2 π₯ 2 ) π .
Maka
Ρ2 1 2
Μ π = {(β
π» ) [β2πΎ + 4πΎ 2 π₯ 2 ] + ππ2 π₯ 2 } π βπΎπ₯
2π 2
2
Ρ Ρ2 1
= {(β ) (β2πΎ) + (β ) (4πΎ 2 π₯ 2 ) + ππ2 π₯ 2 } π
2π 2π 2
2 2 2 2
Ρ πΎ 2Ρ πΎ π₯ 1
={ + (β + ππ2 π₯ 2 )} π
π π 2
Ρ2 πΎ 1 2Ρ2 πΎ 2 2
={ + ( ππ2 β )π₯ } π .
π 2 π
Dengan hasil ini maka
Ρ2 πΎ 1 2Ρ2 πΎ 2 2 Ρ2 1
π΄ = β« πβ { + ( ππ2 β ) π₯ } π ππ₯ = πΎ β« π β π ππ₯ + ( ππ2
π 2 π π 2
2
2Ρ 2
β πΎ ) β« π β π₯ 2 π ππ₯ .
π
Selanjutnya
β 2 2 β 2
β« π β π ππ₯ = β«ββ(π βπΎπ₯ ) (π βπΎπ₯ ) ππ₯ = β«ββ π β2πΎπ₯ ππ₯ .
Integral seperti ini lebih mudah diselesaikan dengan bantuan fungsi Gamma atau
perluasannya.
Fungsi Gamma :
β
π€(π + 1) = β«0 π₯ π π βπ₯ ππ₯ = π! .
Perluasannya :
β π!
β«0 π₯ π π βππ₯ ππ₯ = ππ+1 .
Untuk kasus ini, perluasan dari fungsi Gamma perlu diubah sedikit bentuknya
dengan menggantikan π₯ dengan π‘ 2 . Diperoleh
β 2 π!
β«0 (π‘ 2 )π π βππ‘ ππ‘ 2 = ππ+1
β 2 π!
β«0 π‘ 2π π βππ‘ 2π‘ ππ‘ = ππ+1
β 2 π!
2 β«0 π‘ 2π+1 π βππ‘ ππ‘ = ππ+1
atau
β 2 π!
β«ββ π‘ 2π+1 π βππ‘ ππ‘ = ππ+1 .
π! = π€(π + 1) .
Dalam hal fungsi Gamma, untuk π pecahan akan memenuhi juga hubungan
π€(π + 1) = π π€(π) .
Di sisi lain
1 3
β β π€(2 + 1) π€(2)
βπΎπ₯ 2 βπΎπ₯ 2 β2πΎπ₯ 2
β« π β π₯ 2 π ππ₯ = β« (π ) π₯ 2 (π )ππ₯ = β« π₯ 2 π ππ₯ = 1 = 3
ββ ββ (2πΎ)2+1 (2πΎ)2
1 1 1
π€(2)
= 2 = 2 βπ = 1 π
.
3 β
2πΎ β2πΎ 4πΎ 2πΎ
(2πΎ) 2
Dengan demikian
Ρ2 π 1 2Ρ2 1 π
π΄= πΎ (β2πΎ) + (2 ππ2 β πΎ 2 ) (4πΎ β2πΎ) .
π π
Menentukan π©
π΅ = β« π β π ππ₯ .
Ρ2 π 1 2 2Ρ2 2 1 π
πΎ ( ) + ( ππ β
π΄ π β 2πΎ 2 π πΎ ) (4πΎ β2πΎ ) Ρ2 1 2Ρ2 2 1
πΈ= = = πΎ + ( ππ2 β πΎ )
π΅ π π 2 π 4πΎ
β2πΎ
Ρ2 1 ππ2 Ρ2 Ρ2 1 ππ2
= πΎ+ β πΎ= πΎ+ .
π 8 πΎ 2π 2π 8 πΎ
Ρ2 1 ππ 2
=8
2π πΎ2
1 π2 π 2
πΎ2 = 4 Ρ2
atau
1 ππ 1
πΎ=2 = 2 π2 .
Ρ
ππ
Di sini telah digunakan π = β ( Lihat bahasan osilator harmonik di bab 3 ).
Ρ
1 2 π₯2
-Fungsi gelombang : π = π β2 π
-Energi :
Ρ2 1 ππ 1 2Ρ 1 1 1
πΈ = 2π (2 ) + 8 ππ2 (ππ) = 4 Ρπ + 4 Ρπ = 2 Ρπ .
Ρ
-Fungsi Gelombang
1 2
π π₯2
ππ (π₯) = β 1 π»π (ππ₯)π β2 π .
2π π! π β2
Keadaan dasar : π = 0
1 2 1
π π₯2 π 2 π₯2
π0 (π₯) = β 1 π»0 (ππ₯)π β2 π =β 1 π β2 π .
π β2 π β2
-Energi
1
πΈπ = (π + 2) Ρπ .
Keadaan dasar : π = 0
1 1
πΈ0 = (0 + 2) Ρπ = 2 Ρπ .
-------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 6
TEORI PERTURBASI
Oleh karena sesuatu hal Hamiltonian mengalami perubahan π» Μ (1) dan ini disebut
Μ (1) βͺ π»
sebagai gangguan pada sistem. Dalam aproksimasi ini π» Μ (0) . Karena itu
Hamiltonian total adalah
Μ=π»
π» Μ (0) + π π»
Μ (1) .
Dalam hal ini π adalah parameter ekspansi dan dapat dipergunakan untuk
menentukan orde koreksi.
Μ , maka berlaku
Andaikan ππ adalah fungsi-fungsi eigen dari Hamiltonian total π»
Μ ππ = (π»
π» Μ (0) + ππ»
Μ (1) )ππ = πΈπ ππ . (β)
Diperoleh :
ππ βΆ
ππ βΆ
Μ (0) ππ(1) + π»
π» Μ (1) ππ(0) = πΈπ(0) ππ(1) + πΈπ(1) ππ(0)
atau
ππ βΆ
Μ (0) ππ(2) + π»
π» Μ (1) ππ(1) = πΈπ(0) ππ(2) + πΈπ(1) ππ(1) + πΈπ(2) ππ(0) .
Koreksi Orde-1
atau
(1) (1)
Μππ
πΈπ = π» .
(1)
Μππ = β« ππ (0)β Μ (1) ππ(0) ππ .
Di sini π» π»
Μ (0) β πΈπ(0) ] ππ
βπβ π πππ [π» (0) (1) (0)
= πΈπ ππ β π»Μ (1) ππ(0)
(0)β
Kalikan dari sebelah kiri kedua suku persamaan (++) dengan ππ ( di sini π β π )
dan diintegralkan, diperoleh
(0) (0) (0) (0) (1) β
(0) (0) β
(0) Μ (1) (0) β
βπβ π πππ [πΈπ β πΈπ ] β« ππ ππ ππ = πΈπ β« ππ ππ ππ β β« ππ π» ππ ππ .
(0)β (0)
β« ππ ππ ππ = πΏππ = 0
berarti
βπ»Μ (1)
ππ
πππ = (0) (0)
πΈπ βπΈπ
atau
π»Μ (1)
ππ
πππ = (0) (0) .
πΈπ βπΈπ
(1) Μ (1)
π» (0)
ππ
ππ = βπβ π (0) (0) ππ .
πΈπ βπΈπ
Contoh :
Diketahui energi dan fungsi gelombang dari suatu sistem tanpa gangguan adalah
(0) 1 (0) 3 (0) (0)
πΈ1 = 2 Ρπ, πΈ2 = 2 Ρπ dan π1 , π2 . Oleh karena sesuatu hal sistem mengalami
gangguan. Perubahan oleh karena gangguan dinyatakan dalam bentuk matriks yaitu
1 1
Μ (1) = (16
π» 8
1 1) Ρπ . Tentukan tingkat-tingkat energi dan fungsi-fungsi gelombang
8 4
hingga koreksi orde-1.
Penyelesaian :
(1) 1
π1 =
(0)
π1 +
(1)
π1 =
(0)
π1 +
Μ21
π» (0)
π2 =
(0)
π1 + 8 Ρπ (0) (0) 1 (0)
π2 = π1 β π2 .
(0)
πΈ1 β
(0)
πΈ2 1 3 8
Ρπ β Ρπ
2 2
Fungsi gelombang tingkat dua
(1) 1
π2 =
(0)
π2 +
(1)
π2 =
(0)
π2 +
Μ12
π» (0)
π1 =
(0)
π2 + 8 Ρπ (0) (0) 1 (0)
π1 = π2 + π1 .
(0)
πΈ2 β
(0)
πΈ1 3 1 8
Ρπ β
2 2 Ρπ
--------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 6
TEORI PERTURBASI
Contoh :
Pengaruh medan listrik statik pada tingkat-tingkat energi suatu atom disebut efek
Stark. Interaksi antara medan listrik dan elektron dianggap sebagai gangguan.
Dalam hal atom Hidrogen interaksi ini adalah
Μ (1) = π πΈ π πππ π .
π»
Dalam hal ini π adalah muatan elektron, πΈ adalah medan listrik, dan π πππ π adalah
arah medan listriknya ( sumbu-z ). Fungsi gelombang keadaan dasar atom Hidrogen
(0)
π1π adalah tidak berdegenerasi dengan fungsi-fungsi keadaan yang lainnya.
Tentukan energi dan fungsi gelombang keadaan dasar atom Hidrogen hingga
koreksi orde-1 oleh karena gangguan ini.
Penyelesaian :
Koreksi hingga orde-1 energi dan fungsi gelombang keadaan dasar atom Hidrogen
adalah
-Energi
(0) (1) (0) (1)
Μ11
πΈ1 = πΈ1 + πΈ1 = πΈ1 + π» .
(1) (0) Μ (1) (0) β
Μ11
Di sini π» = β« π1π π» π1π ππ .
-Fungsi Gelombang
Dalam kasus ini dibatasi π = 2 , yang berarti gangguan hanya diberikan oleh fungsi-
fungsi gelombang satu tingkat di atas keadaan dasar. Karena itu diperoleh
(1) (1) (1)
Μ2π
(1)
Μ2π
π» Μ2π
π» Μ2π
π» π»
(0) 1 (0) π§1 (0) π₯1 (0) π¦1 (0)
π1 = π1π + (0) (0)
π2π + (0) (0)
π2ππ§ + (0) (0)
π2ππ₯ + (0) (0)
π2ππ¦ .
πΈ1 β πΈ2 πΈ1 β πΈ2 πΈ1 β πΈ2 πΈ1 β πΈ2
(1) Μ (1)
Μ11 (1)
Μ2π (1)
Μ2π (1)
Μ2π
Karena itu akan ditentukan π» , π»2π 1 , π» π§1
,π» π₯1
, dan π» π¦1
.
Untuk dapat melakukan perhitungan ini terlebih dahulu perlu mengetahui fungsi
gelombang keadaan dasar dan fungsi-fungsi gelombang satu tingkat di atas
keadaan dasar. Fungsi-fungsi gelombang ini dapat diperoleh dari rumusan pada
teori kuantum atom Hidrogen atau dapat juga dilihat dari tabel. Mereka adalah
(0) 1 πβ
π1π = 3β πβ π0 = πΉ100
βπ π0 2
(0) 1 π βπβ2π
π2π = 3β (2 β π ) π 0 = πΉ200
4β2π π0 2 0
(0) 1 π βπβ2π
π2ππ§ = 3β π 0 πππ π = πΉ210
4β2π π0 2 π0
(0) 1 π βπβ2π
π2ππ₯ = 3β π 0 π πππ πππ π
4β2π π0 2 π0
(0) 1 π βπβ2π
π2ππ¦ = 3β π 0 π πππ π πππ .
4β2π π0 2 π0
Μ (π)
π― ππ
π π 1 1
πΌπΌ = β«0 π πππ cos π ππ = β«0 π πππ ππ πππ = 2 (π ππ2 π β π ππ2 0) = 2 (0 β 0) = 0
2π
πΌπΌπΌ = β«0 ππ = (2π β 0) = 2π .
Sebagai akibatnya
(1) ππΈ 3
Μ11
π» = ππ3 (8 π04 ) (0) (2π) = 0 .
0
Μ (π)
π― ππ π
2π
πΌπΌπΌ1 = β«0 ππ = 2π
β β3πβ2π 4! 24 256
πΌ2 = β«0 π 4 π 0 ππ = 3 5 = 243 32 π05 = π05
( ) 81
2π0
π
πΌπΌ2 = β«0 π πππ πππ π ππ = 0
2π
πΌπΌπΌ2 = β«0 ππ = 2π .
Sebagai akibatnya
(1) ππΈ 32 1 256 5 ππΈ
Μ2π
π» 1 = [2 ( π04 ) (0) (2π) β ( π0 ) (0) (2π)] = (0β0)
4β2 π π03 27 π0 81 4β2 π π03
=0 .
Μ (π)
π― πππ π
1 β3πβ2π
= βπ 0 π πππ π (ππΈπ πππ π) π 2 ππ π πππππ ππ
4β2 π π04
β π 2π
ππΈ β3πβ2π
= β« π 4π 0 ππ β« πππ 2 π π πππππ β« ππ .
4β2 π π04 0 0 0
π π 1 1 2
πΌπΌ = β«0 πππ 2 π π πππ ππ = β β«0 πππ 2 π ππππ π = β 3 (πππ 3 π β πππ 3 0) = β 3 (β1 β 1) = 3
2π
πΌπΌπΌ = β«0 ππ = 2π .
Sebagai akibatnya
(1) ππΈ 256 2
Μ2π
π» = 4β2 π π4 ( 81 π05 ) (3) (2π) = 0,745 ππΈ π0 .
π§1 0
Μ (π)
π― πππ π
(1) β
(0) Μ (1) (0)
Μ2π
π» = β« π2ππ₯ π» π1π ππ
π₯1
1 β3πβ2π
= βπ 0 π π πππ πππ π (ππΈπ πππ π) π 2 ππ π πππππ ππ
4β2 π π04
β π 2π
ππΈ 4 β3πβ2π 2
= β« π π 0 ππ β« π ππ π πππ πππ β« πππ πππ .
4β2 π π04 0 0 0
π π 1 1
πΌπΌ = β«0 π ππ2 π πππ πππ = β«0 π ππ2 π ππ πππ = 3 (π ππ3 π β π ππ3 0) = 3 (0 β 0) = 0
2π
πΌπΌπΌ = β«0 πππ πππ = (π ππ2π β π ππ0) = (0 β 0) = 0 .
Sebagai akibatnya
(1) ππΈ 256
Μ2π
π» = 4β2 π π4 ( 81 π05 ) (0) (0) = 0 .
π₯1 0
Μ (π)
π― πππ π
(1) β
(0) Μ (1) (0)
Μ2π
π» = β« π2ππ¦ π» π1π ππ
π¦1
1 β3πβ2π
= βπ 0 π π πππ π πππ (ππΈπ πππ π) π 2 ππ π πππππ ππ
4β2 π π04
β π 2π
ππΈ β3πβ2π
= β« π4 π 0 ππ β« π ππ2 π πππ πππ β« π πππππ .
4β2 π π04 0 0 0
π
πΌπΌ = β«0 π ππ2 π πππ πππ = 0
2π
πΌπΌπΌ = β«0 π πππππ = β(πππ 2π β πππ 0) = β (1 β 1) = 0 .
Sebagai akibatnya
(1) ππΈ 256
Μ2π
π» = 4β2 π π4 ( 81 π05 ) (0) (0) = 0 .
π¦1 0
Dengan hasil-hasil ini maka dapat diperoleh koreksi hingga orde-1 untuk energi dan
fungsi gelombang keadaan dasar.
-Koreksi hingga orde-1 fungsi gelombang (Fungsi gelombang hingga koreksi orde-1)
(1)
(0) Μ (1)
π» Μ2π
π» 0,745 ππΈπ0
π1 = π1π + βπβ 1 (0) (0) ππ(0)
π1 (0)
= π1π + (0)
π§1
(0)
(0) (0)
π2ππ§ = π1π + (0) (0)
(0)
π2ππ§ .
πΈ1 βπΈπ πΈ1 βπΈ2 πΈ1 βπΈ2
Koreksi orde-1 sudah memberikan pengaruh pada fungsi gelombang keadaan dasar
(0)
dan kontribusi diberikan oleh fungsi gelombang π2ππ§ .
--------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 7
Dalam sistem banyak elektron, elektron tidak hanya mengalami potensial dari
inti, tetapi juga mengalami potensial yang berasal dari elektron-elektron lainnya.
Karena itu Hamiltonian dari suatu elektron ke-π adalah
2
π» Μ π (π) + βπβ π π
Μ (π) = π» . (β)
4ππ π 0 ππ
2 2
Μ π (π) = β Ρ βπ2 β π§π
Dalam hal ini π» adalah Hamiltonian dari elektron tunggal
2π 4ππ π 0 π
untuk elektron ke-π [ Operator diferensial βπ2 hanya bekerja pada elektron ke-π ] dan
suku kedua sebelah kanan persamaan (β) menyatakan potensial atau interaksi
antara elektron ke-π dan elektron ke-π ( elektron-elektron yang lainnya ).
Karena elektron-elektron saling bebas satu sama lain, maka menurut Hartree
fungsi gelombang sistem N-elektron dapat diungkapkan sebagai perkalian dari
fungsi-fungsi gelombang elektron tunggal. Berarti
Karena elektron yang satu tidak dapat dibedakan dari elektron-elektron yang
lain, maka ada ungkapan lain untuk fungsi gelombang ini.
...
...
...
dan seterusnya.
Karena ada N-elektron dan N-fungsi spin-orbital maka ada π! fungsi gelombang
yang dapat dibangun.
Jika elektron 1 dan elektron 2 dipertukarkan akan diperoleh fungsi gelombang yang
lain
1
π(2,1) = [π1 (2)π2 (1) β π1 (1)π2 (2)] = βπ(1,2) .
β2
Jelas bahwa pertukaran elektron hanya menyebabkan perubahan tanda. Inilah ciri
dari fungsi gelombang yang bersifat antisimetrik terhadap pertukaran elektron.
Fungsi gelombang ini dapat juga disusun dalam bentuk determinan ( Selanjutnya
determinan ini disebut determinan Slater ) yaitu
1 π (1) π2 (1)
π(1,2) = | 1 | .
β2 π1 (2) π2 (2)
1
Faktor normalisasi dimasukkan karena fungsi-fungsi spin-orbital adalah fungsi-
βπ!
fungsi yang ortonormal ( ortogonal dan ternormalisasi ). Fungsi-fungsi spin-orbital ini
{ππ } disebut fungsi basis bagi pembentukan π .
Menurut Pauli, setiap orbital dapat diduduki maksimum oleh 2 elektron dengan
spin πΌ dan spin π½ . Karena itu fungsi spin-orbital dapat dituliskan sebagai
π1 = π1 πΌ
π2 = π1 π½
...
...
...
dan seterusnya.
Pembentukan fungsi gelombang sistem banyak elektron dengan cara seperti ini
disebut sebagai determinan Slater dari seluruh fungsi spin-orbital elektron-elektron.
Pada keadaan dasar, kedua elektron pada atom Helium menduduki orbital atom
π1π . Akan ditentukan Hamiltonian dan fungsi gelombang untuk atom ini.
a)Hamiltonian
Sesuai dengan bentuk umum rumusan Hamiltonian sistem banyak elektron yang
telah diberikan, maka untuk atom ini adalah
2
Μ=π»
π» Μ π (2) + π
Μ π (1) + π» .
4ππ 0 π12
Di sini
2 2
Μ π (1) = β Ρ β12 β 2π
π» adalah Hamiltonian elektron tunggal untuk elektron ke-1
2π 4ππ π 0 1
2 2
Μ π (2) = β Ρ β22 β 2π
π» adalah Hamiltonian elektron tunggal untuk elektron ke-2
2π 4ππ π 0 2
π2
adalah potensial interaksi antara elektron ke-1 dan elektron ke-2 .
4ππ0 π12
b)Fungsi Gelombang
Sesuai dengan bentuk umum rumusan fungsi gelombang sistem banyak elektron
yang telah diberikan, maka untuk atom ini adalah
1 π (1)πΌ(1) π1 (1)π½(1)
π(1,2) = | 1 | .
β2 π1 (2)πΌ(2) π1 (2)π½(2)
--------------------
FISIKA KUANTUM
Bab 7
3.Contoh
Contoh :
Tentukan Hamiltonian dan fungsi gelombang dari atom Litium pada keadaan dasar.
Penyelesaian :
Atom Litium adalah suatu atom yang mempunyai tiga elektron pada kulitnya. Pada
keadaan dasar atom ini, dua elektron menduduki orbital atom π1π dan satu elektron
lainnya menduduki orbital atom π2π . Selanjutnya dapat ditentukan Hamiltonian dan
fungsi gelombangnya.
a)Hamiltonian
2 2
Μ π (2) = β Ρ β22 β 3π
π» adalah Hamiltonian elektron tunggal untuk elektron ke-2
2π 4ππ π 0 2
2 2
Μ π (3) = β Ρ β23 β 3π
π» adalah Hamiltonian elektron tunggal untuk elektron ke-3
2π 4ππ π 0 3
π2
adalah potensial interaksi antara elektron ke-1 dan elektron ke-2
4ππ0 π12
π2
adalah potensial interaksi antara elektron ke-1 dan elektron ke-3
4ππ0 π13
π2
adalah potensial interaksi antara elektron ke-2 dan elektron ke-3 .
4ππ0 π23
b)Fungsi Gelombang
Berdasarkan rumusan umum fungsi gelombang sistem banyak elektron yang telah
diperoleh, maka fungsi gelombang untuk atom ini adalah
Selanjutnya diperoleh
1
π(1,2,3) = {[π1π (1)πΌ(1)π1π (2)π½(2)π2π (3)πΌ(3)
β6
+ π1π (1)π½(1)π1π (3)πΌ(3)π2π (2)πΌ(2)
+ π1π (2)πΌ(2)π1π (3)π½(3)π2π (1)πΌ(1)]
β [π1π (2)π½(2)π1π (3)πΌ(3)π2π (1)πΌ(1)
+ π1π (1)πΌ(1)π1π (3)π½(3)π2π (2)πΌ(2)
+ π1π (1)π½(1)π1π (2)πΌ(2)π2π (3)πΌ(3)]} .
--------------------
FISIKA KUANTUM
Referensi :
Bahan-Bahan :
I.Pendahuluan
IV.Momentum Sudut
V.Atom Hidrogen
VI.Teori Perturbasi