Anda di halaman 1dari 76

ANATOMI SISTEM MUSKULOSKELETAL

Dr.dr. Sitti Rafiah M.Si

Departemen Anatomi
Fakultas Kedokteran
Universitas Hasanuddin
September-2021

1
PENDAHULUAN
❑ SISTEMA MUSCULOSKELETAL
▪ membahas sistem alat gerak (locomotor system)
▪ Alat gerak :
✓ Tulang, otot, dan persendian
✓ Topografi →pembuluh drh, saraf sbg struktur
pendukung yg memungkinkan fungsi alat gerak
yang optimal
▪ Sistem musculoskeletal, membahas:
1. OSTEOLOGI
2. MYOLOGI
3. ARTHROLOGI
4. TOPOGRAFI

2
PENDAHULUAN
▪ Osteologi→ ilmu tulang
▪ Berasal
✓ Bahasa Latin : Os
▪ Membentuk rangka : Skeleton
▪ Tulang menjadi tempat perlekatan dari otot yang
berkontraksi menggerakkan tulang pada sendi.
▪ Tulang → membentuk dasar-dasar sistim
lokomotorik
▪ Tulang → banyak mendapat suplai dari pembuluh
darah dan saraf

3
PENDAHULUAN
❑ Tubuh manusia terdiri dari bagian sbb:
1. CAPUT — kepala
2. COLLUM — leher
3. TRUNCUS — badan
4. EXTREMITAS — anggota gerak atas & bawah
❑ Dan dapat dibagi menjadi regio sbb:
1. CAPUT
2. COLLUM
3. THORAX
4. ABDOMEN
5. PELVIS – PERINEUM
6. TRUNCUS POSTERIOR
7. EXTREMITAS SUPERIOR
8. EXTREMITAS INFERIOR
4
OSTEOLOGI UMUM

5
Tujuan Pembelajaran
• Tujuan Instruksional Umum: mampu
menyebutkan dan menjelaskan osteologi umum dan khusus

• Tujuan Instruksional Khusus : mampu


- menjelaskan klasifikasi skeleton menurut morfologi d
lokalisasinya
- menyebutkan tulang-tulang yg membentuk skeleton axiale
dan appendiculare
- menyebutkan prominensia tulang yg dapat dipalpasi (surface
anatomy)
- menyebutkan tulang yang membentuk cavum cranii, cavum
thoracis dan cavum pelvis
- menyebutkan vertebra dan columna vertebralis
6
OSTEOLOGI UMUM

• Membentuk rangka tubuh →


SKELETON

7
Struktur tulang
• Terdiri dari :
✓ Bagian luar,yg padat → SUBSTANTIA COMPACTA
✓ Bagian dalam yg spongios → SUBSTANTIA
SPONGIOSA
✓ Dicentral yg berongga →MEDULLA OSSEUM
• Permukaan luar substantia compacta →
dibungkus periosteum
• Ujung-ujung tulang → EPIPHYSIS
• Bagian tengah → DIAPHYSIS diaphysis

• Diantaranya → METAPHYSIS

epiphysis

8
Cartilago
• Cartilago (=tulang rawan) → turut
membentuk skeleton
• Terdiri dari:
✓ Cartilago hyalin
✓ Cartilago elastis
✓ Fibrocartilago
• Cartilago → avascular + tanpa innervasi
• Cartilago pd skeleton terdpt sbg:
✓ Lapisan facies articularis (=CARTILAGO
ARTICULARE)
✓ Sebagai discus articularis/ discus intervertebralis
• Pada epiphyse → pd masa pertumbuhan

9
Vascularisasi, innervasi, sistem lymphe

❑Vascularisasi tulang, terdapat :


o Arteri Epiphyseal → masuk pada Epiphysis
o Arteri Metaphyseal → masuk pada Metaphysis
o Arteri Nutricia → masuk pada Corpus
o Cabang-cabang arteri ke Periosteum

❑Innervasi tulang
o T/d : serabut sensoris + sympathis
o Periosteum sangat banyak serabut saraf

❑Sistem Lymphe tulang


o Masuk sampai dengan substantia compacta
o Ikut pembuluh darah

10
Pembagian dan jumlah Tulang

o CRANIUM - Neurocranium =8
- Viscerocranium = 14
- Ossicula Auditoria =6
o COLLUM - Os Hyoid =1
o TRUNCUS - Vertebra = 26
- Sternum =1
- Costa = 24
o Extremitas Superior = 64
o Extremitas Inferior = 62
TOTAL = 206

11
KLASIFIKASI SKELETON

I. LOKALISASI/ REGIONAL
II. MORFOLOGI
LOKALISASI/ REGIONAL
1. SKELETON AXIALE
• CRANIUM
• VERTEBRA
• COSTA
• STERNUM

2. SKELETON APPENDICULARE
• EXTREMITAS SUPERIOR
• EXTREMITAS INFERIOR
MORFOLOGI
Macam-macam tulang menurut
“BENTUK”:
✓ Os longum ─ pd extremitas (mis: os femur)
✓ Os brevis ─ pd extremitas (mis: ossa carpalia)
✓ Os planum ─ pd neurocranium (mis: calvaria cranii)
✓ Os pneumaticum ─ pd viscerocranium (mis: maxilla)
✓ Os irregularis ─ pd truncus (mis: vertebra)
✓ Os sesamoidea ─ pd extremitas (mis: pd jari-jari)
EXTREMITAS SUPERIOR

= Regio
scapula

= brachium
= Regio
brachium

= Antebrachium
= Regio
Antebrachium

= Manus

= Regio
Manus
Tulang Entremitas Superior
Terdiri dari:

• CINGULUM EXTREMITAS SUPERIOR (Gelang Bahu):


- Clavicula
- Scapula

• EXTREMITAS SUPERIOR LIBERAE :


- BRACHIUM (lengan atas) → os Humerus
- ANTEBRACHIUM (lengan bawah) → os Radius
os ulna
- MANUS (tangan)
- OSSA CARPALIA (8)
Proximalis : Distalis :
os. Scaphoideum (naviculare) os. Trapezium (multangulum majus)
os. Lunatum os. Trapezoideum (multangulum minus)
os. Triquetrum os. Capitatum
os Pisiforme os. Hamatum

- OSSA METACARPALIA (5)


- Os. PHALANGES (14) →proimalx, media, distal 16
Os Scapula

17
DORSAL LATERAL
Os Scapula et os Clavicula

18
VENTRAL
Os Humerus

19
Os Ulna

20
Os Radius

21
Manus

Ossa carpalia :
Ossa carpalia
Proximal (dari lateralis ke
medial):
• Os Scaphoideum Ossa metacarpalia
• Os Lunatum
• Os Triquetrum
• Os Pisiforme

Distalis (dari lateralis ke Ossa phalanges


medial):
• Os Trapezium = multangulum
majus
• Os Trapezoideum =
multangulum minus
• Os Capitatum
• Os Hamatum 22
EXTREMITAS INFERIOR

23
EXTREMITAS INFERIOR

= Regio coxae

= Regio femoris

= femoris
= genu
= genu

= Regio cruralis

= Regio pedis
TULANG-TULANG EXTREMITAS INFERIOR

❑ Terdiri dari :
o CINGULUM EXTREMITAS INFERIOR (Gelang Panggul) :
- OS COXAE (os ilium,os ischium, os pubis)
o EXTREMITAS INFERIOR LIBERAE :
- FEMUR (paha) → OS FEMUR
- GENU (lutut) → PATELLA
- CRURIS (tungkai) → OS TIBIA + OS FIBULA
- PEDIS (kaki)
-- OSSA CARPALIA (7) :
Os Calcaneus Os Cuneiforme I (medial)
Os Tarsalia Os Cuneiforme II(intermedia)
Os Naviculare Os Cuneiforme III (lateral)
Os Cuboideum

-- OSSA METACARPALIA (5)


-- OS PHALANGES (14) → Proximal, media, distal

25
Os coxae

26
Os coxae

27
Os coxae

28
Pelvis
Os femur

30
Os tibia et os fibula

31
Os patella

32
Pedis

Ossa phalanges

Ossa metatarsalia

Ossa Tarsalia :
• Os Talus
• Os Calcaneus
• Os Naviculare
• Os Cuboideum
• Os Cuneiforme : (medial, intermediate, lateral)

33
SKELETON AXIALE
Tujuan Instruksional Khusus

Setelah selesai mengikuti kuliah ini mahasiswa diharapkan :


• Mampu menyebutkan tulang yg membentuk skeleton axiale
• Mampu menyebutkan dan mengidentifikasi bagian-bagian tulang yang
membentuk skeleton axiale
• Mampu menyebutkan dan mengidentifikasi struktur yang membentuk
ossa thoracica
• Mampu menyebutkan struktur yang membentuk aperture thoracis
SKELETON AXIALE

• Skeleton axiale membentuk truncus yang


memberi bentuk pada tubuh manusia
• Terdiri atas :

CRANIUM
COLUMNA VERTEBRALIS
COSTA
STERNUM
CRANIUM
CRANIUM

• NEURO CRANIUM :
-Calvaria cranii
-Basis cranii
• VISCERO CRANIUM
(SPLANCNOCRANIUM)

4
NEURO CRANIUM

Basis cranii
Calvaria cranii interna externa
NEURO CRANIUM
• Os occipitale (1)
• Os temporale (2)
• Os parietale (2)
• Os frontale (1)
• Os sphenoidale (1)
• Os eithmoidale (1)
• Os Maleus, Incus &
Stapes (6)
VISCEROCRANIUM (=SPLANCNOCRANIUM)

• Os maxilla (2)
• Os mandibula (1)
• Os Zygomatica (2)
• Os nasalis (2)
• Os lacrimale (2)
• Os vomer (1)
• Os palatina (2)
• Os concha nasalis inferior (2)
CRANIUM
• NEUROCRANIUM, dibedakan:
1. CALVARIA CRANII: atap neurocranium (atap calvaria cranii)
2. BASIS CRANII: dasar neurocranium (dasar cavum cranii)

• Pada basis cranii → terdpt FOSSA CRANII, terdiri:


✓ FOSSA CRANII ANTERIOR
✓ FOSSA CRANII MEDIA
✓ FOSSA CRANII POSTERIOR

42
Rongga pada Cranium

• Beberapa rongga pd cranium


▪ CAVUM ORBITA
▪ CAVUM TYMPANI
▪ CAVUM NASI
▪ CAVUM CRANII
▪ SINUS PARANASALIS:
✓ Sinus frontalis
✓ Sinus ethmoidalis
✓ Sinus sphenoidalis
✓ Sinus maxillaris
• Lubang-lubang pd cranium
✓ Terdpt byk lubang-lubang pd cranium
✓ Dilalui oleh struktur saraf + pemb.drh
44
COLUMNA VERTEBRALIS
COLUMNA VERTEBRALIS
Dibentuk Oleh :
• Vertebra cervicalis (7 ruas)
• Vertebra thoracalis (12 ruas)
• Vertebra Lumbalis (5 ruas)
• Vertebra Sacralis ( 5 ruas, membtk 1
tulang = Os SACRUM)
• Vertebra coccygeus (4 ruas,mbtk 1
tulang = Os Coccygeus)

JUMLAH 26 (=33) TULANG


Lengkungan Columna Vertebralis

• Bukan garis lurus vertikal.


• Melengkung pd bidang mediana:
LORDOSIS : Lengkungan ke ventral
(cervicalis,lumbalis)
KYPHOSIS : Lengkungan ke dorsal (thoracalis,
sacralis)
• Terkadang melengkung pd bidang frontal disebut
SCOLIOSIS
MORFOLOGI

Ciri-ciri Vertebra :
– Corpus
– Arcus vertebra :
- anterior …… pediculus
- posterior …… lamina
– Processus spinosus
– Processus transverses
– Processus articularis superior et inferior
– Incicura vertebralis superior et inferior
– Foramen vertebralis
Columna vertebtalis

❑ Lubang dikelilingi CORPUS + ARCUS →


FORAMEN VERTEBRALE.
Bila vertebra tersusun, For. Vertebrale →
CANALIS VERTEBRALIS (berisi Medulla
Spinalis)
❑ Di lateral, bila Vertebra tersusun → FORAMEN
INTERVERTEBRALE
❑ Discus intervertebralis → anulus fibrosus et
nucleus pulposus
❑ Pada masing-masing kelompok Vertebra (C, Th,
L, S, Co) → terdapat ciri-ciri khusus tertentu

49
COLUMNA VERTEBRALIS

o Vertebra cervicalis I disebut ATLAS


o Vertebra cervicalis II disebut EPISTROPHEUS = AXIS
o Vertebra cervicalis VII disebut vertebra prominens
o 5 Vetebra Sacralis → Os Sacrum
o 4 vertebra Coccygeus → Os Coccygis
o Komponen vertebra 75% + Discus intervertebralis 25%
o Discus Intervertebralis (mulai inferior V.C.II – inferior
V.L.V) = 23

50
Vertebra
Cervicalis ↔Thoracalis↔Lumbalis
Cervicalis Thoracalis Lumbalis
Corpus Kecil (segiempat) Sedang (jantung) Besar (ginjal)
Fovea costalis
For. Vert. segitiga bulat bulat
Proc. spinosus Pendek & bercab. Panjang & runcing Besar & pendek
dua
Proc. For. Fovea costalis Melintang (+
transversus costotransversarum Proc. Mammilaris)
Vertebra cervicalis
VERTEBRA CERVICALIS

• Corpus vertebrae : segiempat, kecil, pendek


• Foramen vertb. : segitiga dan besar
• Processus transversus :
- diventral proc. Articularis
- foramen costotransversarium
-tuberculum anterior et posterior
• yang dipisahkan oleh sulcus spinalis
• Processus spinosus pendek & bercabang dua.
Vertebra Cervicalis I (Atlas)

▪ Tidak mempunyai corpus vertebra


▪ Arcus anterior et arcus posterior atlantis
tuberculum anterior et tuberculum posterior
▪ Facies articularis superior fovea
articularis superior
▪ fovea dentis
▪ Massa lateralis
Vertebra cervicalis II
= Axis = Epistropheus

Corpus vertebranya membentuk dens


epistropei
Vertebra cervicalis VII
• Di sebut juga vertebra prominens
• Proc. Spinosus > panjang
• tuberculum posterior > panjang
Vertebra thoracalis

• Fovea costalis pada proc. Transversus &


corpus vertebrae
Vertebrae lumbalis
• Corpus vertebrae:
- besar
- bentuk ginjal melintang

• Processus spinosus besar & pendek


• Processus mamillaris
• Proc. Transversus arahnya melintang
• proc. accesorius
VERT. SACRALIS (= OS SACRUM)

• Td. 5 ruas vertebrae →


Os Sacrum
• Berbtk segitiga, basis di cranial,
apex di caudal
• Facies pelvicum & facies
dorsalis
• Foramina intervertebralis
• Crista sacralis media, intermedia
et lateral
• Terdpt hiatus sacralis
Vertebra sacralis

Facies pelvina Facies Dorsalis :


▪ agak halus • crista sacralis media, intermedia,
▪ linea transversus lateralis
▪ Foramina intervertebralia ---- • Foramina intervertebralia ……
foramen Sacralia anterior foramen sacralia posterior
• Crista sacralis media, intermedia et
lateral
• hiatus sacralis
• cornu sacralis
Os coccygeus

• Ada 4 ruas → Os coccygeus


• Cornu coccygeus
DISCUS INTERVERTEBRALIS

Terdiri dari :
• Annulus fibrosus
• Nucleus pulposus
• Berfungsi sbg Shock absorbers
• Letak : diantara 2 corpus vert.
63
COSTAE
COSTA
• 12 pasang
• Morfologi costa : capitulum, collum &
corpus
• Melekat pada sternum dan vertebrae
thoracalis
• Diantara nya terdapat spatium intercostalis (SIC I
sampai SIC XI)
• Costa 1 -10 pada ujung sternalnya → terdpt
CARTILAGO COSTAE
• Bersama sternum + vertebrae Thoracales I – XII
→ btk SKELETON THORACIS (rangka CAVUM
THORACIS) → shg terdpt APERTURA
THORACHIS SUPERIOR + INFERIOR
COSTA
• Berdasarkan perlekatannya pada
sternum:
1. Costa vera, melekat langsung pada
sternum (costa I – VII)
2. Costa spuria, melekat pada costa
dicranialisnya (costa VIII – X)
3. Costa fluctuantes, melayang-
layang (costa XI – XII)
Morfologi Costa
STERNUM

• Bentuk seperti keris


• Terdiri dari :
- manubrium sterni
- corpus sterni
- processus xiphoideus sterni
( proc. Ensiformis sterni )
STERNUM
- manubrium sterni

-corpus sterni

- proc. xiphoideus sterni


(proc.Ensiformis sterni)
STERNUM

• Incisura jugularis sterni


• Incisura clavicularis
• Incisura costalis (I – VII)
STERNUM
Morfologi :
• Tepi cranial → incisura jugularis.
• Di lateral → incisura clavicularis.
• Di caudal dari incisura clavicularis → incisura costalis I
• Antara manubrium dan corpus sterni ----- angulus sterni
(dapat dipalpasi) dan costa II (patokan menghitung
costa)
• Pada tepi lateral corpus sterni ------- incisura costalis,
tempat articulus dengan costa II – VII.
• Processus xiphoideus amat tipis dan bentuknya tidak
tetap.
Skeleton Thoracis

Aspectus ventralis Aspectus dorsalis


Cavitas thoracis

Apertura thoracis superior


Apertura thoracis inferior
Apertura thoracis superior

❖ corpus vertebrae thoracalis I


❖ costa I
❖ incisura jugularis sterni
Apertura thoracis inferior

• processus xiphoideus
• Tepi medial pars cartilago costae VII-X
• ujung costae XI-XII
• corpus vertebrae thoracalis XII

Anda mungkin juga menyukai