SHQIPERIA

Konventa mbi Diversitetin Biologjik

Raporti Kombtar

Strategjia dhe Plani i Veprimit pr Biodiversitetin

Sponsor: Ndihmat Globale pr Mjedisin (GEF) Tiran, Nntor 1999

ii

SHQIPERIA

Konventa mbi Diversitetin Biologjik Raporti Kombtar Strategjia dhe Plani i Veprimit pr Biodiversitetin

Sponsor: Ndihmat Globale pr Mjedisin (GEF) Tiran, Nntor 1999

iii

Strategjia dhe Plani i Veprimit pr Biodiversitetin Pergatitur nga Aleanca Instituti i Krkimeve Biologjike & Muzeu i Shkencave Natyrore Redaktor: Ferdinand Bego & Mynyr Koni Fotot: Ferdinand Bego, Taulant Bino, Mynyr Koni Formatimi: Altin Aliko Copyright 1999 nga Agjensia Kombtare e Mjedisit (AKM). T gjitha t drejtat t rezervuara. Asnj pjes e ktij libri nuk mund t riprodhohet pa lejen e Agjensis Kombtare t Mjedisit.

iv

Shkurtime t termave

AKM ARM BB BE EKF DMM GTZ IHM IKB IKPK IKP IRN ISPU KBUT KDB KKNB KMM KKRRT KRRTRR KKU KNK KTILR/CITES KZHT MBU MSHN NGM/GEF NJMMP OKB PKBM (UNEP) PKVM PVM QRM RREPE RRPZM SPEDBP SKDB SNV UNDP USAID UBRN (IUCN) VNM ZM

Agjensia Kombtare e Mjedisit Agjensit Rajonale t Mjedisit Banka Botrore Bashkimi Europian Enti Kombtar i Farave Departamenti i Mbrojtjes s Mjedisit Asistenca Teknike e Qeveris Gjermane Instituti Hidrometereologjik Instituti i Krkimeve Biologjike Instituti i Krkimeve t Pyjeve dhe Kullotave Instituti i Krkimeve t Peshkimit Instituti pr Ruajtjen e Natyrs Instituti i Studimeve dhe Projektimeve Urbane Kshilli Botror pr Udhtimin dhe Turizmin Konventa e Diversitetit Biologjik Kshilli Kombtar pr Natyrn dhe Biodiversitetin Komiteti i Mbrojtjes s Mjedisit Kshilli Kombtar i Rregullimit t Territorit Kshilli i Rregullimit t Territorit t Rrethit Kshilli Kombtar i Ujrave Konventa pr Ndryshimet Klimatike Konventa e Tregtis Ilegale t Llojeve t Rrezikuar Kshilli i Zhvillimit t Turizmit Ministria e Bujqsis dhe Ushqimit Muzeu i Shkencave Natyrore Ndihmat Globale pr Mjedisin Njsia e Menaxhimit Mjedisor t Projekteve Organizata e Kombeve t Bashkuara Programi i Kombeve t Bashkuara pr Mjedisin Plani Kombtar i Veprimit pr Mjedisin Programi i Veprimit pr Mjedisin Qendra Rajonale e Mjedisit Rrjeti Ekologjik Pan-Europian Rrjeti Prfaqsues i Zonave t Mbrojtura Strategjia Pan-Europiane e Diversitetit Biologjik dhe Pejsazhor Sekretariati pr Konventen e Diversitetit Biologjik pran AKM Organizata Hollandeze pr Zhvillim Program i Kombeve t Bashkuara pr Zhvillimin Agjencia e ShBA-s pr Zhvillim Ndrkombtar Unioni Botror pr Ruajtjen e Natyrs Vlersimi i Ndikimit n Mjedis Zon e Mbrojtur

Lnda /Prmbajtja

Faqe

Prmbledhje Pjesa e Par KONVENTA E BIODIVERSITETIT DHE BIODIVERSITETI N SHQIPRI Kapitulli 1 Gjendja e Biodiversitetit n Shqipri GJENDJA AKTUALE E BIODIVERSITETIT SHQIPRIA DHE RNDSIA BIOGJEOGRAFIKE E SAJ DIVERSITETI I EKOSISTEMEVE DHE HABITATEVE DIVERSITETI LLOJOR DIVERSITETI GJENETIK LLOJE ME RNDSI EKONOMIKE VLERAT ESTETIKE DHE SHLODHSE BIODIVERSITETI DHE TURIZMI TIPARE T VEANTA T BIODIVERSITETIT LLOJET ENDEMIKE/ SUBENDEMIKE LIDHJET MIDIS EKOSISTEMEVE T SHQIPRISE ME ATO T VENDEVE FQINJ RNDSIA E SHQIPRIS PR LLOJET MIGRATORE RNDSIA E SHQIPRIS PR LLOJET GLOBALISHT T RREZIKUAR Kapitulli 2 Krcnimet ndaj biodiversitetit n Shqipri BURIMET/ SHKAQET E KRCENIMEVE PASOJAT N BIODIVERSITET Kapitulli 3 Statusi i ruajtjes s Biodiversitetit n Shqipri LEGJISLACIONI PRGJEGJSIA INSTITUCIONALE KONVENTAT DHE PROGRAMET NDRKOMBTARE PROGRAMET EKZISTUESE KOMBTARE RUAJTJA IN SITU DHE EX SITU Pjesa e Dyt IDENTIFIKIMI I SHTJEVE PRPARSORE Kapitulli 4 Temat dhe shtjet PARIME STRATEGJIKE KRITERET SHTJET /TEMAT PRPARSORE PLANET E VEPRIMIT T HABITATEVE DHE LLOJEVE Pjesa e Tret PLANI I VEPRIMIT AKTIVITETE/AKSIONE PRPARSORE Kapitulli 5 Nevoja pr Ndryshim dhe Veprim NDRYSHIMI I POLITIKAVE SEKTORIALE/ INTEGRIMI I DIVERSITETIT BIOLOGJIK DHE PEJSAZHOR N SEKTOR ZGJERIMI DHE FORCIMI I RRJETIT KOMBTAR T ZM-VE/ NGRITJA E RRJETIT EKOLOGJIK RUAJTJA E BIODIVERSITETIT JASHT ZM-VE NEVOJAT PR RUAJTJEN EX-SITU NEVOJAT PR ZHVILLIMIN E KRKIMIT SHKENCOR DHE MONITORIMIT PRDORIMI DHE MENAXHIMI I INFORMACIONIT PROGRAMET E EDUKIMIT, TREINIMIT DHE SHRBIMIT KSHILLIMOR/ RRITJA E NDRGJEGJES DHE E MBSHTETJES S PUBLIKUT, POLITIK-BRSVE DHE

vii 23 23 23 24 26 26 28 29 29 30 30 31 31 31 32 32 35 35 41 43 43 44 47 50 51

56 56 56 57 57 58

61 61 61 69 72 72 73 73 74

vi

VENDIM-MARRSVE Kapitulli 6 Rruga pr vnien n jet t Planit t Veprimit pr Biodiversitetin REFORMA DHE FORCIMI INSTITUCIONAL LEGJISLACIONI FUQIZIMI I INSTITUCIONEVE ZHVILLIMI I MEKANIZMAVE KORDINUES NDRSEKTORIALE DECENTRALIZIMI NEVOJAT DHE ROLI I OJQ-VE DHE KOMUNITETEVE LOKALE VLERSIMI EKONOMIK I KOSTOS DHE PRFITIMIT PREJ DIVERSITETIT BIOLOGJIK BASHKPUNIMI NDRKOMBTAR STRATEGJIA PR ZBATIMIN E SPVB-S Figurat Figura 1. Harta fizike e Shqipris Figura 2. Organogram e ndrvarsive dhe lidhjeve q kan institucionet/strukturat e lidhura me biodiversitetin n Republikn e Shqipris Figura 3. Organogram e strukturave t studimit dhe monitorimit Figura 4. Hart e Rrjetit Ekzistues t Zonave t Mbrojtura t Shqipris Figura 5. Hart e Rrjetit Prfaqsues t Zonave t Mbrojtura t Shqipris Figura 6. Skem funksionale pr zbatimin e Konvents s Biodiversitetit dhe SPVB-s n Shqipri Kutit Kutia 1. Habitatet kryesore t Shqipris Kutia 2. Numri i llojeve t gjallesave t Shqipris Kutia 3. sht Diversiteti Biologjik ? Kutia 4. Prse duhet ta ruajm biodiversitetin ? Kutia 5. Kategorit e menaxhimit t Zonave t Mbrojtura sipas IUCN-s Kutia 6. Projektet pr ruajtjen e natyrs t AKM-s, t financuara nga Organizatat ndrkombtare Kutia 7. Grupet e Puns pr Zbatimin e SPVB-s Kutia 8. duhet t prmbaj nj plan veprimi (pr llojet dhe habitatet) ? Kutia 9. Rregullorja e BE-s pr Agro-Mjedisin Kutia 10. Elementt kryesor t nj strategjie kombtare energjetike Kutia 11. Parimet e nj politike t qndrueshme pyjore Kutia 12. Elementt kryesor t nj peshkimi t prgjegjshm Kutia 13. Elementt kryesor t nj politike t qndrueshme n transport Kutia 14. Udhzime mjedisore t KBUT-s pr turizmin Kutia 15. Zonat e Mbrojtura dhe zhvillimi i qndrueshm Shtojcat/Anekset A Lista e pjesmarrsve n hartimin e SPVB-s B Rrjeti i Propozuar i Zonave t Mbrojtura t Shqipris C Taksone endemik/subendemik D List e llojeve me interes global n Shqipri E-1 List e llojeve q do t mbulohen me plane veprimi brenda 1-2 vitesh E-2 List e llojeve q do t mbulohen me plane veprimi brenda 3-5 vitesh F-1 List e habitateve q do t mbulohen me plane veprimi brenda 1-2 vitesh F-2 List e habitateve q do t mbulohen me plane veprimi brenda 3-5 vitesh 78 78 78 78 79 79 80 80 80 82

25 46

48 54 71 77

27 29 33 34 53 55 59 60 62 63 64 65 67 68 72

84 85 101 102 104 106 108 108

vii

PERMBLEDHJE
HYRJE 1 Konventa mbi larmin biologjike ose si njihet shkurt Konventa e Diversitetit Biologjik (KDB) u nnshkrua nga Shqipria n 5 Janar 1994. Me hyrjen n kt konvent Shqipria, me gjith vshtirsit e nj vendi n tranzicion, sht prpjekur t marr prgjegjsit q rrjedhin nga kjo konvent. Agjensia Kombetare e Mjedisit (AKM) (m par Komiteti i Mbrojtjes s Mjedisit, KMM) u ngarkua nga Qeveria Shqiptare me detyrn e prgatitjes s Strategjis dhe Planit t Veprimit t Biodiversitetit (SPVB) pr vnien n jet t konvents. Shqipria ka qen dhe mbetet pjesmarrse e iniciativave europiane dhe rajonale n prgjigje t KDB-s, n mnyr t veant t Stategjis Pan-Europiane t Diversitetit Biologjik dhe Pejsazhor (SPEDBP). 2 Qllimi kryesor i puns pr zbatimin e KDB-s dhe t SPEDBP n Shqipri sht: Ruatja dhe prmirsimi i diversitetit biologjik dhe pejsazhor t vendit dhe prfshirja e parimeve dhe politikave t prdorimit dhe menaxhimit t qndrueshm t tij n sektor t tjer, me qllim arritjen e nj zhvillimi t qndrueshm pr brezat e sotm e t ardhshm. 3 Nj mbshtetje financiare prej Banks Botrore nprmjet programit t Ndihmave Globale pr Mjedisin (NGM) iu vun n dispozicion AKM-s pr prgatitjen e SPVB-s. N vijim t procesit pr prgatitjen e SPVB-s, u ngrit nj Bord Keshillimor i drejtuar nga Kryetari i AKM-s detyrat e t cilit do t ishin mbikqyrja, kshillimi dhe kordinimi. Prfaqsues t mendimit shkencor dhe akademik, t organizatave qendrore dhe lokale qeveritare dhe jo-qeveritare n vend, q veprojn n fushn e natyrs e t mjedisit, morn pjes n procesin e hartimit dhe diskutimit e SPVB-s. RENDESIA E BIODIVERSITETIT 4 Edhe pse nj vend i vogl, Shqipria shquhet pr nj diversitet biologjik e pejsazhor t pasur. N origjin t ktij diversiteti qndrojn pozicioni gjeografik, faktor gjeologjik, pedologjik, hidrologjik, relievi dhe klima. Relievi i thyer dhe vertikaliteti i theksuar kan krijuar kushte pr ekzistencn dhe ruajtjen e nj numri llojesh relikt, endemik e subendemik; 27 llojet endemike dhe 160 subendemike t bimve t larta q rriten n vendin ton paraqesin nj rndsi t veant ruajtjeje. 5 Diversiteti i lart i ekosistemeve dhe habitateve (ekosisteme detare, bregdetare, laguna e vende t lagta, delta lumenjsh, duna ranore, liqene, lumenj, shkurreta medhetare, pyje gjethegjer, halor dhe t przjer, livadhe e kullota subalpine dhe alpine, ekosisteme t maleve t lart), ofron nj larmi t pasur llojesh bimore e shtazore; rreth 3,200 lloje bimsh t larta dhe 756 lloje rruazorsh raportohen deri m sot n Shqipri. Flora e Shqipris prfaqsohet me afro 30% t flors Europiane. Pyjet e lart t Shqipris mbajn komunitete gjitarsh t mdhenj si ujku, ariu, rrqebulli, dhia e egr etj., si dhe komunitete karakteritike shpendsh t lidhur me pyjet e virgjr. 6 Lagunat bregdetare dhe liqenet e mdhenj n brndsi t vendit prfaqsojn zona t rndsishme veanrisht pr dimrimin e shpendve migrator; mesatarisht reth 70 lloje shpendsh uji me nj numr prej 180,000 individ kalojn dimrin n to. Shqipria sht nj pik e rndsishme e kryqzimit t rrugve migratore t shpendve, lakuriqve t nats dhe insekteve. 7 Shqipria mban n territorin e saj rreth 91 lloje t rrezikuar globalisht (73 lloje rruazorsh dhe 18 lloje parruazorsh) dhe pr disa prej tyre, si pelikani kaurrel (Pelecanus crispus), karabullaku i vogl (Phalacrocorax pygmeus) dhe blini

viii

(Acipenser sturio) ajo sht nj vend me rndsi kritike. 8 Diversiteti i pejsazheve q takohen brenda territorit t Shqipris sht rezultat i karakteristikave natyrore dhe i historis s gjat t popullimit dhe aktivitetit t njeriut n to. Bujqsia dhe blegtoria tradicionale e zhvilluar n kto troje, n prshtatje me kushtet natyrore t vendit, kan qen faktort kryesore q kan prcaktuar fizionomin e pejsazhit shqiptar, n t cilin nuk mungojn elementt e autoktonizmit. Nj numr racash lokale autoktone bagtish dhe kultivar bimsh kan qen krijuar dhe ende ruhen n vendin ton. Kjo prbn nj trashgimi me vlera t mdha pr t ruajtur dhe prmirsuar prodhimtarin dhe cilsin e prodhimeve bujqsore dhe blegtorale. PRSE TA RUAJM BIODIVERSITETIN ? 9 Ka disa arsye q na bjn t vetdijshm pr nevojn e ruajtjes s biodiversitetit; (i) ne jetojm duke prdorur bimt dhe kafsht e mjedisit q na rrethon; (ii) ne kemi detyrimin q tiu lm brezave t ardhshm nj mjedis po aq t pasur sa kemi trashguar pr vete; (iii) do qnie e gjall ka t drejt t jetoj ashtu si dhe vet njeriu; qeniet e gjalla q kan jetuar dhe evoluar n mijra e miliona vjet mund t zhduken shum shpejt, por nuk mund t krijohen prsri; (iv) nj pjes e madhe bimsh jan t njohura pr vlerat e tyre kuruese ndaj smundjeve, por numri i bimve me vlera t tilla mund t jet shum her m i madh nga ai q njerzimi ka zbuluar deri m sot; (v) rndsia e bimve dhe kafshve t egra sht e madhe pr t siguruar riprodhimin dhe ekzistencn e bimve dhe kafshve t kultivuara e zbutura nga njeriu; (vi) proceset natyrore biologjike ndihmojn n ruajtjen e mjedisit dhe jets n planetin ton; (vii) nj natyr me nj diversitet t pasur mbart potenciale t larta pr zhvillimin e turizmit, shlodhje e prtritje fizike e shpirtrore; (viii) prosperiteti ekonomik, e sotmja dhe e ardhmja e vendit mund t sigurohen prmes ruajtjes dhe prdorimit t

qndrueshm t pasurive natyrore e biologjike. RREZIQET DHE SFIDAT E BIODIVERSITETIT 10 Zhvillimi ekonomik i ktyre 50 viteve t fundit, bazuar n zhvillimin e bujqsis, industris, pylltaris, peshkimit, urbanizmit, transportit e turizmit ka patur efekte t forta n diversitetin biologjik e pejsazhor n Shqipri. Pasojat dhe dmet kryesore t ktij aktiviteti do t prmblidheshin si m posht: humbje dhe copzim t habitateve; dmtim, varfrim dhe degradim t ekosistemeve dhe habitateve; shqetsim, persekutim i kafshve t egra n natyr; zhdukje llojesh apo krcnim pr zhdukje; prishje dhe erozion gjenetik;

11 Megjithse numri i llojeve t njohur q rezultojn t zhdukur gjat ktij shekulli n vendin ton nuk sht i lart, mendohet se ritmi i humbjeve t biodiversitetit n Shqipri n kto 50 vitet e fundit ka qen i lart. Shkalla jo e mjaftueshme e njohjes dhe studimit t nj mase t konsiderueshme t flors dhe fauns nuk lejon ende nj vlersim t sakt t gjendjes s biodiversitetit n Shqipri. Sidoqoft, mendohet se s paku 2 lloje bimsh dhe 4 lloje gjitarsh jan zhdukur plotsisht, ndrsa 17 lloje shpendsh nuk folezojn m n territorin e vendit. Rreth 89 lloje shpendsh, 27 lloje gjitarsh, 6 lloje peshqish dhe 4 lloje bimsh, n kto 25 vitet e fundit besohet t ken humbur mbi 50% t popullats s tyre. Numri i llojeve t rrall e t krcnuar t bimve dhe kafshve sht i lart dhe prirja sht n rritje. 12 Tipet kryesore t ekosistemeve dhe habitateve m t rrezikuar n Shqipri prfshijn si ato detare (kati medio dhe infralitoral), bregdetare (dunat ranore, grykderdhjet e lumenjve, pyjet aluvjal e me shum lagshti, lagunat dhe liqenet bregdetare), ashtu dhe ato n brendsi t vendit, si: livadhet dhe kullotat alpine, liqenet kontinental dhe ata akullnajor, pyjet e dushkut dhe ata halor.

ix

13 Ritmet e larta t shtimit t popullsis (n kto 50 vitet e fundit popullsia sht trefishuar) u shoqruan m nj rritje progresive t presionit dhe ndikimit t njeriut mbi natyrn dhe biodiversitetin e vendit. Sot, n kushtet e lvizjes s lir dhe t pakontrolluar t popullsis prej zonave rurale drejt atyre urbane, duket se presioni dhe ndikimi i njeriut n ekosistemet bregdetare dhe litoral, q jan dhe m t ndjeshmit ekologjikisht, sht duke u rritur. 14 Praktikat e nj bujqsie intensive n t kaluarn jo t largt si dhe tendencat e sotme n kushtet e ekonomis s tregut t lir kan dmtuar dhe po dmtojn, krahas t tjerash, llojet vendas dhe kan ulur interesimin pr ruajtjen dhe prmirsimin e varieteteve dhe racave autoktone t bimve dhe kafshve. 15 Bujqsia, pas privatizimit t toks, pr shkak t mungess s subvencioneve dhe investimeve, duket se sht kthyer n praktikat e saj tradicionale t nj bujqsie ekstensive dhe pasojat e ktij aktiviteti mbi biodiversitetin nuk duken se jan t konsiderueshme. Por, me zhvillimin e ktij sektori n t ardhmen dhe gjallrimin e praktikave t prdorimit intensiv t toks, pritet q t rritet ndjeshm ndikimi i ktij aktiviteti n biodiversitetin e vendit, n mnyr t veant n ultsirn bregdetare. 16 Edhe pse pjesa m e madhe e sektorit industrial sht jasht funksionimit gjat ksaj periudhe, me aktivizimin e tij priten t rishfaqen pasojat e ktij aktiviteti n biodiversitetin e vendit, n mnyr t veant at t zons bregdetare prgjat s cils jan prqndruar dhe qendrat kryesore m t mdha n vend. 17 Turizmi dhe transporti priten t ken n nj t ardhme shum t afrt nj ndikim t fuqishm mbi biodiversitetin e vendit, n mnyr t veant n zonn bregdetare. 18 Praktikat e kaluara t shfrytzimit t pyjeve, n kushtet e mungess s burimeve alternative t energjis pr

ngrohje e gatim, kan patur efekte serioze n biodiversitetin pyjor. Krahas ksaj, mungesa e objektivave kombtare pr mbrojtjen dhe menaxhimin e qndrueshm t pyjeve ka patur pasojat e veta n biodiversitetin pyjor, n mnyr t veant n popullatat e gjitarve t mdhenj. 19 Efektet e praktikave t peshkimit dhe akuakulturs mbi biodiversitetin detar dhe at ligatinor t vendit n t kaluarn nuk kan qen aq t ndjeshme. Por praktikat e peshkimit t ktyre viteve t fundit dhe zhvillimi i ktij sektori n t ardhmn kan sjell dhe do t sjellin pasoja negative t konsiderueshme n biodiversitet. 20 Periudha e tranzicionit pas vitit 1991 dhe, n mnyr t veant, ajo e 2-3 viteve t fundit sht shoqruar me paqndrueshmri t vendit, nga vakumi ligjor, mosbatimi i ligjit dhe mangsi t strukturave t prshtatshme dhe efektive institucionale, nga njra an, dhe etja pr fitim maksimal dhe sa m t shpejt t individve apo subjekteve private, nga ana tjetr. Nj situat e till ka sjell dme t konsiderueshme n biodiversitet. Megjith punn pr plotsimin dhe forcimin e kuadrit ligjor si dhe reformn institucionale n sfern e mjedisit n kto vitet e fundit, prsri prerjet ilegale n pyje, peshkimi i shfrenuar n ujrat e cekta dhe me mjete t paligjshme, gjuetia e pakontrolluar dhe e kudondodhur, t ushturara si nga individ e subjekte vendase ashtu dhe t huaja, mbeten dukuri problematike dhe me pasoja t rnda n biodiversitetin e vendit. RUAJTJA IN SITU DHE EX SITU 21 Ruajtja in situ e natyrs dhe e biodiversitetit n vendin ton sht nj praktik q ka nisur vetm n gjysmn e dyt t ktij shekulli. Nj numr zonash t mbrojtura jan ngritur dhe disa akte ligjore dhe nnligjore jan miratuar pr mbrotjen bimve dhe kafshve t rrezikuara. Megjith punn dhe progresin e shnuar n kt drejtim, nj sr shtjesh dhe mangsish mbeten pr tu adresuar si:

mungesa e nj strategjie kombtare pr ruajtjen e natyrs mangsi t kuadrit ligjor dhe institucional rrjeti ekzistues i ZM-ve sht ende i kufizuar (m pak se 6% e territorit t vendit sht e mbrojtur), jo prfaqsues dhe jo funksional munges e planeve t menaxhimit pr pjesn m t madhe t ZM-ve ekzistuese munges mjetesh dhe burimesh financiare pr ngritjen e administratave t zonave t mbrotjura munges personeli dhe treinimi munges e praktikave t ruajtjes s bimve dhe kafshve t rrezikuara jasht sistemit t zonave t mbrojtura 22 Deri m sot nuk ekzistojn praktika t ruajtjes ex situ t llojeve t krcnuar t bimve dhe kafshve t egra. Nj bank farash sht ngritur koht e fundit pran Entit Kombtar t Farave (EKF), n t ciln ruhen reth 260 lloje bimore, midis t cilave kultura bujqsore, bim mjeksore dhe aromatike, bim foragjere, industriale, dru frutor, bim zbukuruese, narkotike dhe helmuese. PROGRAMET EKZISTUESE KOMBTARE 23 Procesi i prgatitjes s Strategjis dhe Planit t Veprimit t Biodiversitetit sht vazhdim i aktiviteteve t mparshme, si jan Plani Kombtar i Veprimit pr Mjedisin (Komiteti i Mbrojtjes se Mjedisit--KMM, 1993), Strategjia e Mjedisit n Shqipri (Banka Botrore-BB, 1993), Vezhgimi Ekologjik i Pyjeve t Lart t Shqipris (1995), dhe Plani i Menaxhimit t Zons Bregdetare (PMZB, 1996), dhe mbeshtetet fuqimisht n gjetjet dhe rekomandimet e ktyre dokumenteve. IDENTIFIKIMI I SHTJEVE PRPARSORE 24 Kriteret e prdorura pr identifikimin e shjteve, planeve dhe projekteve prparsore n kuadrin e SPVB-s kan qen: Lloje dhe habitate t krcnuara n mnyr kritike me rndsi globale, rajonale e kombtare

Habitate/ekosisteme q shquhen pr endemizm apo biodiversitet t lart Habitate ose lloje n rrezik zhdukje t pakthyeshme Habitate ose lloje, ruajtja dhe menaxhimi i prshtatshm i t cilve do t rezultonte me perfitime ekonomike dhe edukative lokale apo kombtare Lloje ose habitate t krcnuar nga tregtia apo praktikat e paprshtatshme, t cilat mund t kontrollohen nprmjet rregullimit t politikave Veprime, aksione q ka t ngjar t ojn n zgjidhje t prshtatshme ekonomike, ekologjike dhe sociale

25 Mbshtetur n kriteret e msiprme, n shkalln e sotme t njohjes s gjendjes s biodiversitetit t vendit dhe me konsensusin e gjer t t gjith zoologve dhe botanistve jan przgjedhur llojet e bimve dhe kafshve si dhe tipet e habitateve pr t cilat do t prgatiten planet e veprimit. Llojet dhe habitatet e przgjedhur jan grupuar n dy lista: (i) lloje/habitate pr t cilat planet e veprimit do t prgatiten brenda 1-2 viteve, dhe (ii) lloje/habitate pr t cilat planet e veprimit do t prgatiten brenda 3-5 viteve t ardhshm. Reth 80 taxone, prej t cilve 42 rruazor, 26 parruazor dhe 12 lloje bimsh jan przgjedhur n listn e par. Numri i taksoneve t cilt do t mbulohen me plane verpimi brenda 35 vitesh sht 143, prej t cilve 95 rruazor, 31 parruazor dhe 17 lloje bimsh. 26 Planet e veprimit t llojeve dhe habitateve prfshijn gjendjen aktuale t llojit apo habitatit; faktort kryesor q kan shkaktuar humbjen apo rnien e popullatave; nj prshkrim t shkurtr t masave mbrojtse ekzistuese; problemet dhe shtjet q duhen adresuar dhe zgjidhur pr t ruajtur apo prmirsuar popullatn apo prhapjen e llojit ose madhsin e habitatit, dhe nj list t masave q duhen marr pr kt qllim. 27 Ndonse sht prgjegjsi e Qeveris dhe agjensive t saj q t

xi

prgatisin planet e veprimit pr ekosistemet, habitatet dhe llojet e krcnuar, si rruga m e mir propozohet partneriteti dhe ngritja e grupeve t puns (GP). Kshtu, n procesin e prgatitjes s SPVB-s jan identifikuar 14 GP, ngritja e t cilve do t bhet shum shpejt me miratimin e ktij dokumenti. Detyra e GP-ve do t jet prgatitja e planeve t veprimit, si dhe lehtsimi, kordinimi nxitja dhe stimulimi i veprimeve pr hartimin dhe zbatimin e ktyre planeve. NEVOJA PR NDRYSHIM DHE VEPRIM 28 Zbatimi i konvents s diversitetit biologjik mund t arrihet vetm me pranimin dhe respektimin e objektivave dhe t parimeve t ruatjes dhe zhvillimin e praktikave t nj zhvillimi t qndrueshm n sektor q lidhen me biodiversitetin si bujqsia, pylltaria, peshkimi, industria, urbanizmi, transporti dhe turizmi. Parime t tilla t pranuara ndrkombtarisht si: parimi i Vendimarrjes s Kujdesshme; i Parandalimit; i Prjashtimit/ Shmangies s dmtimeve; i Zhvendosjes n zona t tjera pr t minimizuar dmtimin; Kush Dmton apo Ndot Paguan; i Kompensimit Ekologjik; i ruajtjes s Integritetit Ekologjik; parimi i Restaurimit dhe Rikrijimit; i Teknologjis dhe Praktiks m t mir t mundshme; i pjesmarrjes publike dhe e drejta e publikut pr informim, duhet t gjejn zbatim n t gjith sektort e lartprmendur. 29 Ruajtja e natyrs brenda sistemit t ZM-ve duhet t vlersohet si nj instrument shum i rndsishm pr ruajtjen in situ t biodiversitetit. Zgjerimi dhe forcimi i rrjetit t ZM-ve, si baz pr krijimin e Rrjetit Ekologjik t vendit dhe pjes e Rrjetit Ekologjik Pan-Europian, vlersohet si nj nga objektivat m t rndsishme t Planit t Veprimit t Biodiversitetit pr Shqiprin. N kt kuadr propozohet, si objektiv i afrt, q 14 % t territorit t vendit t vendoset n kategori t ndryshme t menaxhimit t ZM-ve, ndrsa objektivi i largt (vitet 2020) synon 25 % t territorit.

30 Duke qen se siprfaqja aktuale, por dhe ajo e propozuar e zonave t mbrojtura, sht dhe mbetet e kufizuar, ruajtja dhe prdorimi i qndrueshm i biodiversitetit q ndodhet jasht sistemit ZM-ve vlersohet si shum e rndsishme. Pa kt politik sht i pamundur sigurimi i mbijetess pr nj numr t madh llojesh shtazore, n mnyr t veant pr shpendt dhe gjitart. 31 Presioni n rritje i njeriut me aktivitetin e tij, i shoqruar me zhdukjen dhe/ose rritjen progresive t numrit t llojeve t rrezikuar pr tu zhdukur, shtron nevojn pr ruajtjen ex-situ t tyre, nprmjet krijimit t bankave gjenetike. N kt kuadr propozohet krijimi i Banks Gjenetike t Bimve t Shqipris dhe bankave t tjera gjenetike si ajo e pyjeve, kafshve buijqsore, mikroorganizmave, etj. 32 Nevojat pr zhvillimin e krkimit shkencor n Shqipri jan t nj prparsie t lart. Mungesa e studimit n grupe t tra shtazore (sidomos parruazor) dhe bimore (sidomos bim t ulta, alga, likene, myshqe) dhe shkalla e pamjaftueshme e njohjes pr nj pjes t konsiderueshme llojesh shtazore e bimore krkojn nj mbshtetje m t madhe financiare pr krkim. Nj kordinim m i mir midis institucioneve shkencore t vendit, midis ktyre t fundit me ato homologe t huaja, si dhe ndihma q OJQ-t e vendit mund dhe duhet t japin jan disa nga rrugt q duhen ndjekur dhe zhvilluar n t ardhmen. 33 Prdorimi dhe menaxhimi i informacionit n sfern e biodiversitetit vlersohet si nj tjetr prparsi i lart pr Shqiprin. Pr t prmirsuar cilsin dhe prdorimin e informacionit dhe t t dhnave n sfern e biodiversitetit propozohet dhe kshillohet t ndiqen kto drejtime kryesore: Prdorimi maksimal i informacionit dhe t dhnave ekzistuese; Plotsimi dhe standartizimi i t dhnave;

xii

Ngritja e nj baze t dhnash (Database) pr biodiversitetin n nivel kombtar, dhe Zhvillimi i nj rrjeti informativ bashkpunues dhe i hapur pr t gjith t interesuarit, deri n nivel lokal. 34 Ngritja koht e fundit e Ministris s Informacionit duhet prdorur pr t siguruar mbshtetjen e nevojshme pr t zhvilluar programet e informimit n sfern e biodiversitetit 35 Programet e sensibilizimit dhe ndrgjegjsimit t publikut mbi nevojn e ruajtjes dhe sigurimit t mbijetess s t gjitha formave t jets duhen vlersuar si shum t rndsishme pr vet nivelin e ult ekzistues t edukimit mjedisor t publikut, nga njra an, dhe rolin e madh q luan publiku n prdorimin dhe ruajtjen e biodiversitetit. Programe dhe projekte pr prfshirjen sa m t gjer t publikut dhe popullsis lokale n procesin e planifikimit dhe t menaxhimit t biodiversitetit duhet dhe do t nxiten e zbatohen n t ardhmen. 36 Programet e treinimit dhe t kualifikimit n sfern e studimit dhe menaxhimit t biodiversitetit vlersohen si nj tjetr prparsi pr Shqiprin dhe ato duhet t prfshijn sektorin publik, OJQ-t dhe at privat. Shrbimi kshillimor n sfern e biodiversitetit pr prdoruesit e toks shihet si objektiv disi i largt, por i domosdoshm pr tu zhvilluar n vend. Ky shrbim duhet t organizohet n nivelin e ARM-ve. VNIA N JET E PLANIT T VEPRIMIT 37 Reforma dhe forcimi institucional prbn nyjen m t rndsishme pr t garantuar vnien n jet t SPVB-se dhe sigurimin e vazhdimsis s ktij procesi. Vetm duke plotsuar e prmirsuar kuadrin ligjor, duke reformuar dhe ngritur institucionet prgjegjse t prshtatshme dhe t afta pr t drejtuar e kontrolluar zbatimin e ligjit dhe programet q miratohen, mund t jemi optimist pr t sotmen dhe t ardhmen.

38 Legjislacioni i prshtatshm, sa m i plot, i harmonizuar e koherent, nga njra an, dhe forcimi i respektimit dhe zbatimit t ligjit, nga ana tjetr, jan dy linjat kryesore q duhen ndjekur n t ardhmen. N kt kuadr vmendje t veant merr miratimi i ligjit t propozuar Pr Mbrojtjen e Natyrs dhe t Biodiversitetit dhe harmonizimi i ktij ligji me ligjet e tjera sektoriale, si dhe vendosja e supermacis s ktij akti mbi aktet e tjer t deritanishm n sfern e ruajtjes s natyrs. 39 Fuqizimi i institucioneve prgjegjse shtetrore pr inventarizmin, menaxhimin dhe monitorimin e biodiversitetit sht padyshim nj tjetr drejtim prparsor. Nj mbshtetje m e madhe i duhet dhn AKM-s dhe ARM-ve, Njsis s Menaxhimit Mjedisor t Projekteve (NjMMP) pran Projektit t Pyjeve, pr t qen t afta t prmbushin m mir detyrat e tyre pr mbrojtjen e mjedisit n prgjithsi dhe t biodiversitetit n veanti. N kuadrin e reforms institucionale dhe shkencore, krahas mbshtetjes s institucioneve ekzistuese prgjegjse pr inventarizmin, menaxhimin dhe monitormin e biodiversitetit, vlersohet si domosdoshmri krijimi n nj koh sa m t afrt i Institutit pr Ruajtjen e Natyrs (IRN), i cili do t ishte nj institucion shumdisiplinor i aft pr t dhn nj ndihm t kualifikuar n sfern e ruajtjes dhe menaxhimit t qndrueshm t biodiversitetit 40 Decentralizimi i pushtetit dhe dhnia e nj autonomie m t gjer pushtetit lokal pr prdorimin e menaxhimin e qndrueshm t resurseve natyrore dhe biologjike n nivel lokal sht nj krkes q diktohet nga vet zhvillimi i demokracis n vend. Por, n kt kontekst duhet par dhe marrja dhe realizimi nga ana e pushtetit lokal i objektivave pr vnien n jet t KDBse dhe SPVB-se n nivel rajonal dhe lokal. 41 Zhvillimi i mekanizmave bashkrendues ndrsektoriale konsiderohet nj tjetr linj me

xiii

prparsi t lart q duhet ndjekur. Si hap i par konsiderohet krijimi i Kshillit Kombtar pr Natyrn dhe Biodiversitetin (KKNB), i cili do t prbhej nga prfaqsues t Qeveris dhe t pushtetit lokal, t mendimit akademik e shkencor t vendit, t komunitetit t OJQ-ve t ruajtjes s natyrs dhe t biznesit. Nj Sekretariat pr Biodiversitetin (SB) duhet ngritur pran AKM-s me detyr bashkrendimin e punve dhe programeve, identifkimin dhe sigurimin e burimeve finaciare pr vnien n jet t KDB-s dhe SPVB-s. 42 Krijimi i hapsirave ligjore dhe i programeve pr nj prfshirje m t gjer t OJQ-ve dhe komuniteteve lokale n studimin, planifikimin, menaxhimin dhe monitorimin e biodiversitetit sht nj tjetr instrument i rndsishm pr sigurimin e zbatimit t KDB dhe t SPVB-s n Shqipri. 43 Vlersimi ekonomik i kostos s ruajtjes por dhe i prfitimit prej ruajtjes s diversitetit biologjik duhet prdorur si nj mekanizm efektiv pr t shmangur praktikat dhe politikat q rezultojn si jo t qendrueshme dhe

jo ekonomike n nj analiz afatgjat. sht ky nj tjetr instrument q duhet t gjej m shum vend n t ardhmen n praktikn e ruajtjes. STRATEGJIA PR ZBATIMIN E SPVB-SE 44 Puna pr zbatimin e SPVB-s prfshin nj sr aspekte dhe drejtime q n mnyr t prmbledhur do t ishin: Proceset e dialogut dhe koordinimit Identifikimin dhe sigurimin e burimeve financiare Nxitjet ose pengesat ekonomike n fushn e ruajtjes s biodiversitetit Gjetjen dhe vnien n jet t mekanizmave t prshtatshm Mbshtetjen e projekteve

45 AKM dhe ARM-t n rrethe, Kshilli Kombtar pr Natyrn dhe Biodiversitetin (KKNB) dhe Sekretariati pr Biodiversitetin (SB) q do t ngrihen pran AKM-s mbeten prgjegjs pr t siguruar vnien n jet t KDB-s dhe SPVB-s, si dhe monitorizuar at.

xiv

Tabel Matricore e Strategjis dhe Planit t Veprimit pr Biodiversitetin n Shqipri Temat Aksione t ngutshme Aksione afat-shkurtr (1-5 vjet) Legjislacio ni Finalizimi i projekt-ligjit pr Biodiversitetin Finalizimi i projekt-ligjit pr Zonat e Mbrojtura Harmonizimi i ligjeve ekzistuese me ligjin pr Biodiversitetin dhe at t Zonave t Mbrojtura Miratimi nga Parlamenti i ligjit pr Biodiversitetin dhe atij pr Zonat e Mbrojtura Prgatitja e projekt-ligjit pr Menaxhimin e Zons Bregdetare dhe miratimi nga Parlamenti Prgatitja e projekt ligjit pr Administrimin e Pellgjeve Ujmbledhs dhe miratimi nga Parlamenti Prgatitja e rregulloreve pr zbatimin e ligjit pr Biodiversitetin dhe at t Zonave t Mbrojtura prfshir ato q lidhen me Vlersimin e Ndikimeve n Mjedis Ratifikimi i plot i Konvents s Biodiversitetit dhe i konventave t tjera t lidhura me t (psh., konventa e Bonit, konventa e Berns) Integrimi i puns dhe objektivave t KKNBs me ato t strukturave t tjera ndrministeriale (Kshilli Kombtar i Rregullimit t Territorit-KKRT, Kshilli Kombtar i Ujrave-KKU, Kshilli Kombtar i Energjetiks-KKE, Komiteti Kombtar pr Turizmin-KKT) Zgjerimi i kapaciteteve t Agjensis Kombtare t Mjedisit dhe Agjensive Rajonale t Mjedisit (ARM) pr t prmirsuar menaxhimin e biodiversitetit Krijimi i njsive mjedisore pran ministrive

Aksione afat-mesm (5-10 vjet) Zbatimi i rregulloreve n zbatim t ligjit pr Biodiversitetin dhe atij pr Zonat e Mbrojtura Prgatitja dhe zbatimi i rregulloreve pr Menaxhimin e Zons Bregdetare Prgatitja dhe zbatimi i rregulloreve pr Administrimin e Pellgjeve Ujmbledhs

Aksione afat-gjat (mbi 10 vjet) Krijimi i nj kuadri ligjor pr decentralizimin n sfern e menaxhimit t biodiversitetit Vazhdim i zbatimit dhe forcimit t rregulloreve

Institucio net

Krijimi i Kshillit Kombtar pr Natyrn dhe Biodiversitetin (KKNB) Ngritja e Bordit t Zbatimit t Planit t Veprimit pr Biodiversitetin dhe caktimi i nj Sekretari pr Konventn e Diversitetit Biologjik (KDB) pran Agjensis Kombtare t Mjedisit (AKM) Ngritja e Grupeve t prhershme t Puns (GP) pr

Zhvillim i rregullimeve institucionale m t prshtatshme n prputhje me progresin e arritur n zhvillimin e institucioneve dhe menaxhimin e biodiversitetit (psh ngritja e Ministris s Mjedisit)

Decentralizimi i prgjegjsive institucionale prmes forcimit t kapaciteteve lokale pr mbrojtjen dhe menaxhimin e biodiversitetit

xv

Temat

Aksione t ngutshme zbatimin e Planit t Veprimit pr Biodiversitetin (14 GP t propozuara) Mbshtetje Njsis s Menaxhimit Mjedisor t Projektit t Pyjeve (NjMMP) pran Ministris s Bujqsis dhe Ushqimit (MBU) Zhvillim i nj politike kombtare pr t zvogluar degradimin dhe erozionin e toks bujqsore Zhvillim i nj politike kombtare pr mbrojtjen e racave dhe varieteteve autoktone t bimve dhe kafshve bujqsore Mbshtetje pr forcim t Entit Kombtar t Farave (EKF)

Aksione afat-shkurtr (1-5 vjet) t tjera pr t br t mundur prfshirjen e biodiversitetit n politikat dhe planet sektoriale (psh., bazuar n eksperiencn e NjMMP n Ministrin e Bujqsis dhe Ushqimit) Krijimi i nj Instituti Kombtar pr Ruajtjen e Natyrs (IKRN) Fillim i marrjes s masave pr t zvogluar degradimin dhe erozionin e toks bujqsore (psh., prmirsimi i praktikave t ujitjes s toks) Zbatimi masave pr mbrojtjen e racave dhe varieteteve autoktone t bimve dhe kafshve bujqsore (psh., mbshtetje financiare pr fermert dhe prmirsuesit racor) Zhvillim i nj politike kombtare pr tokn bujqsore pran ose brenda Zonave t Mbrojtura (n zonat buferike) Zbatimi i procedurave t Vlersimit t Ndikimit n Mjedis n projekte (psh., rehabilitim i rrjetit kullues e ujits) Zhvillimi i rregulloreve pr shrbimin karantinor dhe forcimin e tyre n dogana Zhvillim i politikave pr krijimin e biokorridorve n tokn bujqsore pr ngritjen e Rrjetit Ekologjik (ECONET)

Aksione afat-mesm (5-10 vjet)

Aksione afat-gjat (mbi 10 vjet)

Bujqsia

Zbatim i masave t prshtatshme motivuese dhe inkurajuese pr t ruajtur integritetin ekologjik t toks bujqsore Zhvillimi rregulloreve pr karantinat dhe forcimi i shrbimit karantinor n t gjith vendin Marrja e masave pr tokn bujqsore n afrsi ose brenda Zonave t Mbrojtura (Zonat Buferike) Kthimi i tokave t abandonuara n prdorime t tjera alternative (psh., agropylltaria) Projekte pilot pr restaurimin e habitateve prmes kthimit t tokave joproduktive dhe t refuzuara n ligatina Zhvillim i politikave pr t

Zbatim i masave pr t siguruar prdorimin ekologjik t toks dhe kimikateve bujqsore Zgjerim i sistemit t Zonave t Mbrojtura prmes prfshirjes n t t nj pjese tok bujqsorre n afrsi t tyre (toka bujqsore e Zonave Buferike) Program n shkall t gjer pr restaurimin e habitateve prmes kthimit t tokave joproduktive dhe t refuazuara n ligatina Prdorim n shkall t gjer t teknollogjive t prmirsuara t punimit t toks Krijimi n shkall t gjer i biokorridorve n tokn bujqsore pr ngritjen e ECONET-it

xvi

Temat

Aksione t ngutshme

Aksione afat-shkurtr (1-5 vjet)

Aksione afat-mesm (5-10 vjet) inkurajuar prdorimin ekologjik t toks dhe t kimikateve bujqsore (psh., lufta e integruar kundr dmtuesve) Prdorimi i teknologjive t prmirsuara t punimit t toks Zhvillim i projekteve pilot pr krijimin e biokorridorve n tokn bujqsore pr ngritjen e ECONET-it Projekte pilot brenda ktij sektori q prmirsojn mbrojtjen mjedisore (psh., riciklimi, efienca energjetike, minimizimi i mbetjeve teknologjike)

Aksione afat-gjat (mbi 10 vjet)

Energjia dhe Industria

Zhvillim i nj politike kombtare pr integrimin e eshtjeve mjedisore dhe ekologjike n operacionet energjetike dhe industriale si pjes e procesit t ristrukturimit dhe privatizimit, prpara se ky sektor t rimarr veten dhe zhvillohet prsri

Fillim i zbatimit t masave pr integrimin e eshtjeve mjedisore dhe ekologjike n kt sektor (psh., teknollogji t reja pr t zvogluar ndotjen e ujit dhe ajrit), duke marr n konsiderat przjerjen e energjis me industrin q ka t ngjar t ndodh n Shqipri Zbatimi i proceduarve t Vlersimit t Ndikimit n Mjedis (VNM) gjat planifikimit dhe zbatimit t projekteve Zhvillim i politikave ekonomike brenda ktij sektori t cilat prmirsojn mbrojtjen e mjedisit dhe t biodiversitetit (psh., riciklimi, efienca energjetike, minimizimi i mbetjeve teknologjike) Fillim i zbatimit t masave pr integrimin e eshtjeve mjedisore dhe ekologjike n operacionet pyjore Zbatimi i teknologjive t reja pr t

Pylltaria

Zhvillim i nj politike kombtare pr integrimin e eshtjeve mjedisore dhe ekologjike pr nj prdorim t shumfisht t resurseve pyjore (p.sh.,

Zbatimi i masave brenda sektorit t cilat do t prmirsonin mbrojtjen e mjedisit (psh., standartet pr prerjet e lejueshme, ciklet e

Ripyllzim i zonave q nuk mund t rigjenerojn vet resurse pyjore (psh., zonat me dushkaja tejet t degraduara apo shpatet e

xvii

Temat

Aksione t ngutshme mbshtetur n nj koncept/politik t nj pylltarie t qndrueshme) Marrja e masave pr t vn nn kontroll prerjet e paligjshme n pyje brenda zonave m t ndjeshme ekologjike

Aksione afat-shkurtr (1-5 vjet) reduktuar dmet mjedisore nga shfrytzimi dhe hapja e rrugve pyjore Zbatimi i procedurave t Vlersimit t Ndikimit n Mjedis n mbarshtrimin pyjor dhe operacionet pyjore Harmonizimi dhe kordinimi i politikave pyjore dhe kullotave me politikat e ruajtjes s natyrs dhe pejsazhit Zhvillim i politikave brenda sektorit t cilat do t prmirsonin mbrojtjen e mjedisit (psh., standartet pr prerjet e lejueshme, ciklet e prerjeve, teknikat e shfrytzimit) Zhvillim i politikave pr krijimin e bioqendrave dhe biokorridorve brenda fondit pyjor dhe kullosor pr t ngritur rrjetin ekologjik (ECONET) Forcim i zbatimit t ligjit pr t zvogluar dhe kontrolluar shfytzimet e paligjshme n pyje Fillim i zbatimit t masave pr integrimin e eshtjeve ekologjike n sektorin e peshkimit Prmirsim i kontrollit t peshkimit t pakontrolluar si dhe t teknikave t ndaluara ( psh., prdorimi i dinamitit) Prmirsim i kontrollit t gjuetis s paligjshme e cila rrezikon taksone t rndsishme Zhvillim i politikave ekonomike dhe

Aksione afat-mesm (5-10 vjet) prerjeve, teknikat e shfrytzimit) Zbatimi i masave pr krijimin e bioqendrave dhe biokorridorve brenda fondit pyjor dhe kullosor pr t ngritur rrjetin ekologjik (ECONET) Zbatimi i nj programi t gjer pr t zvogluar dhe kontrolluar shfrytzimet e paligjshme t resurseve pyjore (veanrsisht n zonat e mbrojtura)

Aksione afat-gjat (mbi 10 vjet) eroduara)

Peshkimi dhe gjuetia

Zhvillim i nj politike kombtare pr integrimin e eshtjeve ekologjike n zhvillimin dhe menaxhimin e peshkimit Marrja e masave pr t vn nn kontroll shfrytzimin e paprshtatshm t organizmave fundore (bentosit) si psh korali i kuq Corallum rubrum, dhe molusku Lithofaga lithofaga

Integrimi i menaxhimit t pejsazhit dhe biodiversitetit me praktikat e peshkimit Zhvillim i projekteve pilot dhe politikave pr ngritjen dhe zhvillimin e qendrave t riprodhimit dhe ripopullimit t peshkut n ujrat e mbla dhe ato bregdetare

Ngritja e nj rrjeti qendrash riprodhimi t peshkut n ujrat e mbla dhe bregdetare t vendit

xviii

Temat

Aksione t ngutshme

Aksione afat-shkurtr (1-5 vjet) projekteve pilot brenda sektorit t cilat prmirsojn mbrojtjen e mjedisit Fillim i zbatimit t masave pr integrimin e eshtjeve ekologjike n planifikimin urbanistik dhe rajonal Zbatimi i procedurave t Vlersimit t Ndikimit n Mjedis gjat planifikimit dhe zbatimit t projekteve Zhvillim dhe zbatim i politikave dhe praktikave t planifikimit t pejsazhit dhe mjedisit urban, t cilat prmirsojn mbrojtjen e mjedisit (psh., prmes projekteve pilot n zonn bregdetare dhe n disa qytete kryesore me presione t larta e n rritje nga migrimi i popullsis) Fillim i zbatimit t masave pr pr integrimin e eshtjeve ekologjike n sektorin e transportit (psh., nxitja dhe stimulimi i prdorimit t automjeteve dhe karburanteve gjithnj e m t pastr (dmth q ndotin m pak mjedisin) Zbatimi i proceduareve t Vlersimit t Ndikimit n Mjedis n planifikim dhe zbatimin e projekteve t transportit Fillim i zbatimit t masave pr integrimin e eshtjeve ekologjike n sektorin e turizmit (psh., duke siguruar q zhvillimi i turizmit nuk kompromenton objektivat e ruajtjes s natyrs) Zbatimi i procedurave t Vlersimit t Ndikimit n Mjedis n planifikimin e

Aksione afat-mesm (5-10 vjet)

Aksione afat-gjat (mbi 10 vjet)

Planifikim i territorial dhe urbanizim i

Zhvillim i nj politike kombtare pr integrimin e eshtjeve ekologjike n planifikimin e pejsazhit dhe urbanistik

Trejnim dhe zhvillim pr t forcuar dhe rritur kapacitetet pr zhvillim t agjensive t planifikimit urban n nivel rajonal e lokal

Transporti

Zhvillim i nj politike kombtare pr integrimin e eshtjeve ekologjike n planifikimin dhe zhvillimin e transportit

Me zhvillimin e mtejshm ekonomik krkohen t zbatohen masa gjithnj dhe m t sofistikuara pr menaxhimin e trafikut dhe zhvillimin e infrastrukturs t trasportit

Decentralizimi i menaxhimit t transporteve

Turizmi

Zhvillim i nj politike kombtare pr integrimin e eshtjeve ekologjike n planifikimin dhe nxitjen e zhvillimit t turizmit me qllim sigurimin e mbrojtjen e mjedisit dhe t resurseve natyrore si baz pr trheqjen e turistve

Garantimi q procedurat e Vlersimit t Ndikimit n Mjedis zbatohen n projektet pr zhvillimin e turizmit n shkall t mesme dhe t gjer, si dhe n ngritjen e infrastrukturs turistike

Zvoglim i ndikimeve negative t aktiviteteve turistike dhe shlodhse e argtuese n mjedis, duke menduar q turizmi do t bhet nj sektor gjithnj e m i rndsishm i ekonomis

xix

Temat

Aksione t ngutshme

Aksione afat-shkurtr (1-5 vjet) projekteve pr zhvillimin e turizmit n shkall t mesme dhe t gjer, si dhe n ngritjen e infrastrukturs turistike Zhvillimi i projekteve pilot pr zhvillimin e nj turizmi ekologjik Fillim i zbatimit t masave pr integrimin e eshtjeve ekologjike n kt sektor (psh., teknologji t reja pr t zvogluar prdorimin jo eficient dhe t paprshtatshm t ujrave) Zbatimi i procedurave t Vlersimit t Ndikimit n Mjedis n planifikimin dhe zbatimin e projekteve n sektorin e ujrave Zhvillim i projekteve pilot pr menaxhimin ekologjik t ujrave dhe zhvillimin e nj rrjeti dhe infrastrukture ujore e cila merr n konsiderat mbrojtjen e mjedisit dhe ndikimet n biodiversitet Zhvillimi i nj politike kombtare pr integrimin e eshtjeve ekologjike n kt sektor

Prmirsim i kordinimit midis Komitetit t Zhvillimit t Turizmit, Agjensis Kombtare t Mjedisit dhe organeve t tjera qeveritare Menaxhi mi i ujrave Zhvillim i nj politike kombtare pr integrimin e eshtjeve ekologjike n sektorin e ujrave, nprmjet nj planifikimi dhe prdorimi t integruar t pasurive ujore

Aksione afat-mesm (5-10 vjet) Zbatimi i projekteve pilot pr zhvillimin e nj turizmi ekologjik

Aksione afat-gjat (mbi 10 vjet)

Zhvillim dhe zbatim i politikave pr zvoglimin dhe kontrollin e efekteve t ndotjes s ujrave n biodiversitet, prderisa kto efekte do t vijn duke u rritur bashk me zhvillimin ekonomik t vendit Prmirsim i rrjetit t kanalizimeve dhe sistemit t trajtimit t ujrave t ndotur me qllim zvoglimin e ndikimit t ndotjes s ujrave n mjedis dhe biodiversitet Fillim i marrjes s masave pr integrimin e eshtjeve ekologjike n kt sektor (psh., przgjedhja e vendeve pr ngritjen e shesheve t strvitjes dhe provave ushtarake, masa zbutse mjedisore t operacioneve ushtarake) Zbatimi i procedurave t Vlersimit t Ndikimit n Mjedis gjat planifikimit dhe zbatimit t projekteve

Ushtria

xx

Temat

Aksione t ngutshme

Aksione afat-shkurtr (1-5 vjet)

Aksione afat-mesm (5-10 vjet) Prdorimi i ushtris pr t patrulluar disa zona t veanta dhe t ndjeshme si parqet kombtare detare dhe bregdetare Zbatimi i planeve t veprimit t llojeve dhe habitateve Zbatimi i nj programi n shkall t gjer pr ruajtjen dhe prmirsimin e diversitetit biologjik e pejsazhor, me theksim mbi prgjegjsit n nivel lokal

Aksione afat-gjat (mbi 10 vjet)

Ruajtja InSitu (Zonat e Mbrojtura )

Miratimi i Rrjetit Prfaqsues t Zonave t Mbrojtura (RPZM) i cili mbulon rreth 14% t territorit t vendit Prgatitja e planeve t menaxhimit pr Zonat e Mbrojtura m t ndjeshme dhe t rndsishme (psh., Parqet kryesore Kombtare)

Prgatitja e Planeve t Veprimit pr llojet dhe habitatet Ngritja e administratave dhe autoriteteve menaxhuese t zonave t mbrojtura Zhvillimi i nj plani kombtar pr ngritjen e rrjetit ekologjik bioqendrat, biokorridort, zonat e rehabilitimit dhe zonat buferike Prgatitja dhe zhvillimi i projekteve pilot pr ruajtjen dhe prmirsimin e diversitetit biologjik dhe pejsazhor Nj mbshtetje m e madhe ndaj Kopshtit Botanik (Universiteti i Tirans) pr ruajtjen ex-situ t llojeve endemike dhe t krcnuara t bimve Zhvillim i banks ekzistuese t farave pran Entit Kombtar t Farave Zhvillim i nj strategjie pr krijimin e bankave gjenetike pr llojet bimore dhe shtazore, prfshir llojet bujqsore Shtim i trejnimit pr institucionet prgjegjse shkencore pr inventarizimin dhe monitorimin e biodiversitetit Zhvillimi nj strategjie dhe programi afat

Zbatimi i planeve t veprimit t llojeve dhe habitateve Zgjerimi i RPZM pr t mbuluar deri n 25% t territorit t vendit

Ruajtja Ex-Situ

Krijimi i banks gjenetike pr llojet autoktone t bimve pran Entit Kombtar t Farave Krijimi i banks gjenetike pr kafsht e egra dhe ato bujqsore pran Fakultetit t Shkencave Natyrore (FSHN) dhe Institutit t Krkimeve Zooteknike Zbatimi i programit pr prmirsimin e aktiviteteve pr inventarizimin dhe monitorimin e biodiversitetit

Krijimi i institucioneve t nevojshme pr ruajtjen exsitu t llojet e rrezikuar t kafshve Krijimi i bankave gjenetike pr faunn, florn dhe mikroorganizmat

Krkimi shkencor dhe monitorim ii

Prgatitja dhe zhvillimi i nj strategjie dhe plani t prgjithshm pr krkimin dhe monitorimin e biodiversitetit n nivel kombtar, duke

Studime t mtejshme mbi pranin, shprndarjen dhe statusin e llojeve bimore dhe shtazore, duke u prqndruar n grupet detare

xxi

Temat biodiversit etit

Aksione t ngutshme specifikuar rolin dhe prgjegjsit e institucioneve si dhe kordinimin e tyre

Aksione afat-shkurtr (1-5 vjet) gjat pr prmirsimin dhe inventarizimin e biodiversitetit nprmjet ngritjes s stacioneve t prhershme Prgatitje e harts s biotopeve Corine, duke mbuluar zonat m t ndjeshme me vlera t larta biodiversiteti (theksi t vihet mbi zonat e mbrojtura, livadhet nnujore detare, komunitetet bentike m t ndikuara nga aktiviteti i njeriut) Prmirsimi i standartizimit dhe t grumbullimit t t dhnave Ngritja e bazave t t dhnave (database) pr florn dhe faunn brenda zonave t mbrojtura pr tu prdorur nga institucionet prgjegjse Zhvillimi i nj strategjie pr ngritjen e nj baze t dhnash n nivel qndror pr biodiversitetin Zhvillim i nj strategjie pr edukimin mjedisor n sistemin e shkolls tetevjeare dhe t mesme (prfshir rishikimin e programeve shkollore) Prgatitja e materialeve jo-teknike dhe udhzuese pr rndsin e biodiversitetit dhe shprndarja e tyre nj publiku sa m t gjerfokus n nivel lokal Hartimi dhe zbatimi i projekteve pilot dhe demostrativ me nj mbshtetje n rritje ndaj OJQ-ve q punojn n sfern e edukimin mjedisor dhe ndrgjegjsimit publik n t gjitha nivelet e edukimit

Aksione afat-mesm (5-10 vjet) Prgatitje e harts s biotopeve Corine, duke mbuluar zonat m t ndjeshme me vlera t larta biodiversiteti n t gjith vendin

Aksione afat-gjat (mbi 10 vjet) dhe bimt e ulta, t cilat rezultojn pak ose aspak t studiuara deri m sot Vazhdim i zbatimit t aktiviteteve pr inventarizimin dhe monitorimin e biodiversitetit

Menaxhi mi i informaci onit

Zhvillim i nj politike pr grumbullimin dhe menaxhimin e informacionit, duke specifikuar rolin dhe prgjegjsit e institucioneve, si dhe kordinimin e tyre

Ngritja e nj baze t dhnash (database) n nivel kombtar pr biodiversitetin Zhvillim i nj rrjeti informativ pr palt e interesuar, prfshir ato n nivel lokal

Realizimi i shkmbimit t informacionit n sfern e biodiversitetit prmes nj rrjeti informativ n nivel kombtar dhe lokal Prodhimi i revistave shkencore kombtare q fokusojn n publikimin e gjetjeve n sfern e krkimit dhe monitorimit mjedisor Zhvillimi i agjensive lokale prgjegjse pr rritjen e ndrgjegjes publike dhe edukimin mjedisor

Edukimi mjedisor dhe ndrgjegj simi publik

Rritje e prdorimit t televizionit dhe medias publike pr eshtje e njoftime t publikut n sfern e biodiversitetit pr t rritur ndrgjejgen dhe ndjeshmrin e publikuttheksi pr eshtje e njoftime jo-teknike dhe lokale t prshtatshme pr nj publik sa m t gjer

Zbatimi i programeve t edukimit mjedisor n nivelin e shkolls tetvjeare dhe t mesme Publikimi e nj sr materialesh jo-teknike dhe udhzuesish lidhur me rndsin e biodiversitetit dhe shprndarja e tyre nj publiku sa m t gjer

xxii

Temat Krkesat pr burime financiare

Aksione t ngutshme

Aksione afat-shkurtr (1-5 vjet)

Aksione afat-mesm (5-10 vjet)

Aksione afat-gjat (mbi 10 vjet)

$1 milion1

$5-10 milion2

Propozime t veanta do t bhen 2-3 muaj pas Workshop-it pr Biodiversitetin, mbshtetur n diskutimet dhe sugjerimet e ktij workshopi sejcili prej 14 grupeve t prhershme t puns t prgatis propozime q do t vlersohen nga Kshilli Kombtar pr Natyrn dhe Biodiversitetin (KKNB) dhe przgjidhen pr mbshtetje financiare

2 Pr tu zhvilluar nga ana e institucioneve prgjegjse n baz t interesave t donatorve dhe t suksesit n zbatimin e masave t ngutshme q do t zbatohen gjat vitit t par

23

Pjesa Par
KONVENTA E BIODIVERSITETIT DHE BIODIVERSITETI N SHQIPRI KAPITULLI 1
GJENDJA E BIODIVERSITETIT N SHQIPRI
HYRJE 1.1 Konventa mbi Larmin Biologjike ose si njihet shkurt Konventa e Diversitetit Biologjik (KDB) ishte nj komponent i rndsishm i Samitit t Toks, Rio 1992. Shqipria e ratifikoi dhe u pranua n kt konvent n 5 Janar 1994. 1.2 Artikulli 1 shpalos objektivat e i ksaj konvente q jan: Objektivat e ksaj Konvente pr tu prmbushur n prputhje me dispozitat e saj, jan ruajtja e diversitetit biologjik, prdorimi i qndrueshm i komponentve t tij dhe ndarja e drejt e prfitimeve q rrjedhin nga prdorimi i resurseve gjenetike, nprmjet prdorimit t prshtatshm t resurseve gjenetike dhe transferimit t teknologjive t prshtatshme, duke respektuar t gjitha t drejtat mbi kto resurse dhe teknologji, si dhe financimit t prshtatshm. 1.3 N prputhje me artikullin 6a t KDB-s Shqipria, me nnshkrimin e saj, duhet t prmbushte detyrimet e saj ndaj ksaj konvente q krkon: zhvillimin e strategjive, planeve dhe programeve kombtare pr ruajtjen dhe prdorimin e qndrueshm t diversitetit biologjik, ose prshtatja pr kt qllim e strategjive, planeve dhe programeve ekzistuese t cilat duhet t reflektojn, inter alia, masat e propozuara n kt Konvent 1.4 Shqipria, me gjith vshtirsit e nj vendi n tranzicion, sht prpjekur t marr prgjegjsit e saj q rrjedhin nga kjo konvent. Agjensia Kombetare e Mjedisit (AKM) (m par Komiteti i Mbrojtjes s Mjedisit, KMM) u ngarkua nga Qeveria Shqiptare me detyrn e prgatitjes s Strategjis dhe Planit t Veprimit t Biodiversitetit (SPVB) pr vnien n jet t konvents. Ajo sht prpjekur ti bashkangjitet proceseve dhe iniciativave europiane dhe rajonale n prgjigje t KDB-s, n mnyr t veant t Stategjis Pan-Europiane t Diversitetit Biologjik dhe Pejsazhor (SPEDBP). 1.5 Qllimi kryesor i puns pr zbatimin e KDB-s dhe t SPEDBP n Shqipri sht: Ruajtja dhe prmirsimi i diversitetit biologjik dhe pejsazhor t vendit dhe prfshirja e parimeve dhe politikave t prdorimit dhe menaxhimit t qndrueshm t tij n sektor t tjer, me qllim arritjen e nj zhvillimi t qndrueshm pr brezat e sotm e t ardhshm. 1.6 Banka Botrore, nprmjet programit t Ndihmave Globale pr Mjedisin (NGM), vuri n dispozicion t AKM-s nj fond prej 96000 $US pr prgatitjen e SPVB-s. N vijim t ktij procesi u ngrit nj Bord Keshillimor i drejtuar nga Kryetari i AKM-s detyrat e t cilit do t ishin mbikqyrja, kshillimi dhe kordinimi. Prfaqsues t mendimit shkencor dhe akademik, t organizatave qendrore dhe lokale qeveritare dhe jo-qeveritare n vend, q veprojn n fushn e natyrs e t mjedisit, morn pjes n procesin e hartimit dhe diskutimit t SPVB-s. 1.7 Raporti q paraqitet prfshin dhe reflekton pikpamjet dhe shtjet prparsore q jan identifikuar dhe q i propozohen Qeveris pr tu prdorur prej saj si baz pr nj

24

program efektiv dhe t kordinuar deri n vitet 2010-2015. 1.8 Kapitulli 1 prshkruan gjendjen e biodiversitetit n Shqipri, duke shpjeguar sht Biodiversiteti, prse ai sht i rndsishm dhe nj komponent ky i zhvillimit t qndrueshm. Kapitulli 2 prshkruan rreziqet ekzistuese dhe potenciale mbi biodiversitetin, ndrsa kapitulli 3 jep statusin e njohjes, ruajtjes dhe menaxhimit t diversitetit biologjik n Shqipri. N kapitullin 4 prshkruhen kriteret e prdorura pr identifikimin e shtjeve dhe veprimeve prparsore pr vnien n jet t KDB-s dhe SPVB-s n Shqipri, ku nj vend t veant zn parimet strategjike, planet e veprimit t llojeve habitateve dhe ekosistemeve si dhe grupet e punes qe do te ngrihen per venien ne jete te tyre. 1.9 Kapitulli 5 dhe 6 prshkruajn propozimet dhe rekomandimet e planit t veprimit, si dhe mekanizmat e rrugt q duhen ndjekur pr vnien n jet t KDB-s dhe SPVB-s n Shqipri. Shtojcat bashkangjitur ndihmojn t kuptuarit e rndsis s ruajtjes s biodiversitetit n Shqipri, ku nje rendesi te veante ze Rrjeti i Propozuar i Zonave te Mbrojtura te Shqiperise. Nj list e ekspertve dhe institucioneve q morn pjes n prgatitjen e ktij raporti jepet n shtojcn A. GJENDJA AKTUALE E BIODIVERSITETIT 1.10 Shqipria shquhet pr nj diversitet biologjik e pejsazhor t pasur. N origjin t ktij diversiteti qndrojn pozicioni gjeografik, faktor gjeologjik, pedologjik, hidrologjik, relievi dhe klima. 1.11 Shqipria sht nj vend mesdhetar, ballkanik dhe europiano jugor me klim mesdhetare. Si nj vend mesdhetar, bregdeti shqiptar me nj gjatsi t prgjithshme prej 476 km laget nga dy dete: deti Adriatik dhe deti Jon, t cilt ushtrojn nj ndikim t fuqishm mbi klimn, florn dhe faunn e vendit.

1.12 Shqipria bn pjes n brezin e rudhosur t Alpideve Mesdhetar, n segmentin Dinarido-Albanido-Helenid t ktij brezi dhe karakterizohet nga nj larmi e madhe formacionesh shkmbore me mosh q nga Paleozoiku. M t prhapura jan formacionet sedimentare dhe magmatike, ndrsa ato metamorfike jan m t kufizuar. Formacionet e shkrifta jan t nj moshe t re (Kuaternarit) dhe jan n formn e depozitimeve aluviale, proluviale, koluviale, deluviale, akullnajore, knetore, liqenore dhe detare. Brenda territorit t Albanideve takohen disa zona tektonike q gjat zhvillimit t tyre gjeologjik i jan nnshtruar lvizjeve tektonike dhe neotektonike duke dhn konfiguracionin e sotm gjeomorfologjik t truallit shqiptar. 1.13 Relievi shqiptar ka nj karakter t theksuar kodrinor dhe malor. Ai shquhet pr nj larmi formash morfologjike, tipesh gjenetik dhe pjerrsi t mdha t shpateve. Mosha e tij sht e re: relievi i Shqipris e ka zanafilln n Miocenin e mesm. Vetm n fillim t Kuaternarit pjess kontinetale t vendit i bashkohen ultsira Pranadriatike dhe ultsirat e tjera t brendshme, ndrsa forma e sotme e relievit sht formuar kryesisht gjat Pliocen-Kuaternarit. Procesi i evolimit t relievit shqiptar vazhdon me intesitet dhe n ditt e sotme. Relievi i Shqipris karakterizohet nga nj vertikalitet i theksuar: lartsia absolute maksimale sht 2751 m (mali i Korabit) dhe minimalja 8 m (ish kneta e Trbufit), ndrsa lartsia mesatare e vendit sht 708 m mbi nivelin e detit. Zvoglimi i lartsis ndodh kur kalohet nga lindja n perndim t vendit. sht ky vertikalitet q kushtzon modelimin e relievit, klims, toks dhe bimsis. 1.14 Klima e Shqipris, edhe pse e nj vendi t vogl dhe e shtrir brenda spektrit t klims mesdhetare, sht e larmishme. N t dallohen katr zona kryesore dhe 13 nnzona klimatike q dallohen mir nga njra tjetra. Kjo larmi klimash dhe mikroklimash kushtzon ndjeshm larmin biologjike t vendit.

25

Fig. 1. Hart Fizike e Shqipris

26

1.15 Shqipria shquhet pr nj rrjet t pasur dhe kompleks hidrografik t prbr nga lumenj, liqene, laguna, ujra nntoksore, dete etj. Lumenjt kryesore t vendit si Drini, Buna, Mati, Shkumbini, Semani, Vjosa, Erzeni, Ishmi, Bistrica, Pavllo me prurjet e tyre t lngta dhe t ngurta luajn nj rol prcaktues n biodiversitetin bregdetar t vendit. Rreth 247 liqene natyror t tipave dhe prmasave t ndryshme si dhe nj numr i konsiderueshm liqenesh artificiale takohen brenda territorit t vendit. Pr nga gjeneza ato ndahen n liqene tektonik (4), akullnajor (134), karstik (94) dhe fluvial (15). Midis tyre shquhen liqenet ndrkufitar t Shkodrs, Ohrit, Presps s Madhe dhe Presps s Vogl, q jan liqenet m t mdhenj e m t rndsishm t Ballkanit, me vlera Europiane dhe Botrore. N hapsirn bregdetare t Shqipris ndodhet nj sistem i gjer lagunash bregdetare si Karavastaja, Narta, Patoku, Viluni, Merxhani, Ceka, Orikumi etj., me nj siprfaqe t prgjithshme prej 150 km2. SHQIPRIA DHE RNDSIA BIOGJEGRAFIKE E SAJ 1.16 Shqipria sht nj rrug e rndsishme e migracionit floristik dhe faunistik. Spektri floristik i Shqipris tregon se elementt kryesor t tij jan ai Mesdhetar (24%), Ballkanik (22%), Europian (18%) dhe Euroaziatik (14%). Spektri faunistik i vendit dominohet nga elementi Euroaziatik, holartik mesdhetar dhe ballkanik. DIVERSITETI I EKOSISTEMEVE DHE HABITATEVE 1.17 Shqipria shquhet pr nj diversitet t lart ekosistemesh dhe habitatesh. Brenda territorit t saj takohen ekosisteme detare, bregdetare, liqene, lumenj, shkurreta mesdhetare prherblerta dhe gjethernse, pyje gjethegjer, halor dhe t przier, livadhe e kullota subalpine dhe alpine, ekosisteme t maleve t lart. 1.18 Vendi yn sht i pasur n pyje dhe kullota. Pyjet zn reth 1,030,000 ha ose 36% t territorit t prgjithshm t vendit ndrsa

kullotat reth 400,000 ha ose 16% t tij (244,000 ha ose 60% e ktyre t fundit zihen prej kullotave e livadheve subapline e alpine). Pyjet dhe kullotat shquhen pr nj larmi tipesh, formacionesh dhe komunitetesh bimore e shtazore.

Spektri korologjik i flors s Shqipris

Mesdhetare Euroaziatike Kozmopolite

Ballkanike T tjera Eurosiberaine

Europiane Kultivuara

Pyll aluvial (Vaine, Lezhe)

Kashnjet (Qaf-Moll)

1.19 Edhe pse jo me prmasat dhe rndsin e dikurshme, prgjat bregdetit ranor t vendit ruhen nj sr ekosistemesh m rndsi mesdhetare si: laguna e vende t lagta, duna ranore, delta lumenjsh, pyje hidrofil dhe hidro-higrofil etj. Litorali i bregdetit shkmbor paraqet komunitete t larmishm e t ruajtur mir, tipik pr Mesdheun. Po kaq interesante dhe e larmishme mbetet dhe pjesa toksore e bregdetit Jonik.

27

Kutia 1 Tipet e Habitateve t Shqipris Tipi i Habitatit Komunitetet bregdetare dhe halofitike Nntipi i habitatit Komunitetet detare Ligatinat detare Dunat ranore bregdetare dhe plazhet ranore Bregdeti shkembor Lagunat bregdetare Ujrat e mbla t ndenjura Ujrat e rrjedhshm Lumenjt dhe burimet Shqopishtet e temperuara Shkorreta sklerofile Garriga Pseudomakje Terrene me badhr dhe cfak Terrene me gjineshtr Friganat Terrene stepore dhe barishtore Pyje termofile Vende me barra kserike mesdhetare Terrene barishtore mesdhetare-malore Terrene barishtore t thata silicore Terrene barishtore alpine dhe subalpine Pyje fletor gjetherns Pyje konifersh t temperuar Pyje dhe shkorrete t lumenjve ose pellgjeve Pyje fletore t prherblert e t temperuar Formacione me kallamishte ose Scirpus Shpatet shkmbore Numri komuniteteve 19 19 13 4 36 7 53 23 16 1 2 2 2 17 2 shoqerime 5 6 6 48 141 31 30 6 rreth 25 i

Ujrat jodetare

Shkorretet

Pyjet

Vegjetacion i pellgjeve ujore Formacione t shkembinjve ose shpateve shkmbore

15

T arat e shkmbinjve Rreth 12 Shpellat 1 Tipe t tjer habitatesh: Fushat e mbjella me drith; Plantacionet me dru frutore; Vreshtat; Bordurat dhe pyje t vegjl; Parqe urbane ose kopshte t mdhenj; Qytetet, fshatrat ose vendet industriale; Minierat

28

Pyll i przjer ahu dhe bredhi (Stravaj)

shqiptar, n t cilin nuk mungojn elementt e autoktonizmit.

Habitat i tokave t kripura me Salicornia (Karavasta)

Livadh subalpin (Biz)

Ekosistem bujqsor (Ib-Tiran)

Ligatin prgjat bregdetit ranor (Kune)

1.20 Liqenet n brendsi t vendit dhe lumenjt e shumt ndikojn n rritjen e diversitetit biologjik e pejsazhor t vendit.
Bimsi amfibe prgjat liq. Shkodrs

DIVERSITETI LLOJOR 1.22 Njohja e biodiversitetit t vendit sht ende e pamjaftueshme. Grupe t tra t bots bimore dhe shtazore jan ende t panjohura e t pastudiuara. Edhe pr grupet e studiuara relativisht mir ende nuk sht arritur njohja e plot e pasurive llojore. Pr rrjedhoj, numri i llojeve t pritshm, q n kutin 2 tregohet brenda kllapave, sht m i madh, madje pr disa grupe disa her m i madh se ai i njohur deri m sot. 1.23 Megjithat, duke vlersuar e gjykuar mbi at q njihet, rezulton se Shqipria ka nj larmi t pasur bimore e shtazore; rreth 3,200 lloje bimsh t larta dhe 756 lloje rruazorsh raportohen deri m sot n Shqipri. Flora e Shqipris prfaqsohet me afro 30 % t flors Europiane. Pyjet e lart t Shqipris mbajn komunitete gjitarsh t mdhenj si ujku, ariu, rrqebulli, dhia e egr, derri i egr, kaprolli etj., si dhe komunitete karakteritike shpendsh t lidhur me pyjet e virgjr. Nj flor e faun e pasur detare sht treguese dhe pr gjendjen e ruajtjes dhe cilsin e komuniteve detare n Shqipri.

1.21 Nj larmi e pasur pejsazhesh takohen brenda territorit t Shqipris, rezultat i karakteristikave natyrore dhe i historis s gjat t popullimit dhe aktivitetit t njeriut n to. Bujqsia dhe blegtoria tradicionale e zhvilluar n kto troje, n prshtatje me kushtet natyrore t vendit, kan qen faktort kryesor q kan prcaktuar fizionomin e pejsazhit

29

Kutia 2 Numri i llojeve t qnieve t gjalla t Shqipris n raport me ato europiane e botrore sipas grupeve kryesore
Grupi Bakterie Viruse Protozoare Alga Krpudha Fierna Bryofite Likene Bim me lule Molusk Insekte Krustace Dekapod Ekinodermat Peshq Peshq detare Peshq t ujrave t mbla Amfib Reptil Shpend Gjitar Lloje n Shqipri T panjohur T panjohur T panjohur 600 800 45 500 400 3200 520 (700) 4,000 (14,000) 115 46 313 (350) 249 64 15 (16) 36 (38) 323 (335) 70 (84) Lloje n Europ T panjohur T panjohur T panjohur T panjohur 16,000 145 10,000 1200 11415 T panjohur 40,000 150 (Adriatik) 94 (Mesdhe) 618 (Mesdhe) T panjohur T panjohur 62 123 514 200 Lloje n Bot >4,000 >5,000 >40,000 >40,000 >70,000 >12,000 >14,000 >17,000 250.000 80,000 1,000,000 8,000 5,650 32,000-40,000 23,000-30,000 8,500 4,000 6,500 9,881 4,327

DIVERSITETI GJENETIK 1.24 Nj numr racash locale autoktone bagtish dhe kultivar bimsh kan qen krijuar dhe ekzistojn n vendin ton. Kshtu, mbi 30 lloje bimsh t kultivuara jan autoktone t Shqipris. Po kshtu takohen 9 raca autoktone dhish dhe 5 raca dhensh. Kjo prbn nj trashgimi me vlera mdha pr t ruajtur dhe prmirsuar prodhimtarin dhe cilsin e prodhimeve bujqsore dhe blegtorale.
Ekotip i Dhis s Matit

LLOJE ME RNDSI EKONOMIKE 1.25 Njihen tashm vlerat mjeksore, industriale dhe ushqimore t bimve dhe kafshve. Kshtu, deri m sot njihen reth 300 lloje bimsh mjeksore dhe aromatike, ose afro 10% e flors s bimve t larta t vendit. Por, n t ardhmen, numri i bimve q mund t ken veti kuruese apo rndsi aromatike mund t jet dhe m i lart.

Raca e deles Syska

30

Racat e Dhive Dragobija Velipoja Hasi Mati Capore Shyta Dukati Muzhak Liqenas Racat e dhenve Bardhoke Shkodran e Ruda Recka Syska (Lara e Polisit)

Mesh kuj 6500 350 panjohur 15000 377 9500 240 22176 479 panjohur 20310 690 42096 1480 10000 500

Femra

Prirja R R R R Q R R R R

dhe nj pjes e tyre ka vlera ushqimore dhe industriale, si bleta dhe krimbat e mndafshit. 1.28 Gzofrat e disa gjitarve si kunadhet, dhelpra, ketri etj. kan patur dhe kan ende rndsi pr indusrin e gzofrave. VLERAT ESTETIKE DHE SHLODHSE 1.29 Jan t padiskutueshme vlerat estetike, shlodhse dhe prtritse shpirtrore dhe fizike t biodiversitetit dhe pejsazhit. Diversiteti biologjik dhe ai pejsazhor jan nj ushqim i madh shpirtror pr do njeri. Larmia a gjallesave dhe e habitateve prbn bukurin e natyrs, ngjall dashurin pr t, rrit patriotizmin, zgjon dhe zhvillon estetikn, shijen e s bukurs, etj. Iphiclides podalirius

19740 13450 29400 194096 110

880 560 950 8100 5

R R R R R

Shnim:R=n rritje; Q=e qndrueshme

Rosa canina

Salvia officinalis

1.26 Reth 40 lloje bimsh kan rndsi foragjere, ndrsa afro 35 lloje bimsh kan veti regjse apo ngjyruese. Numri i bimve mjaltse t njohura deri m sot arrin n afro 50 lloje, ndrsa numri i bimve q prdoren si ushqim n afro 70 lloje. 1.27 T gjith llojet e peshqve detar dhe t ujrave t mbla, nj pjes e konsiderueshme e molusqeve (sepiet, kalamart, oktapodt) dhe parruazorve t tjer detar (si psh karkalecat) prdoren gjersisht sot si ushqim pr njeriun. Koht e fundit ka filluar dhe konsumi i disa lloje bretkosash. Prej molusqve nxirren nj mori preparatesh farmaceutike dhe prodhime t tjera kozmetike. Guackat e tyre shrbejn pr t prodhuar objekte artistike, pulla, pjes t veglave muzikore etj. Insektet kan rndsi t madhe pr pjalmim

1.30 Bimt e kafsht me larmin dhe prsosmrin e forms, t ngjyrs, funksionit, dhe t sjelljes kan vlera t jashtzakonshme estetike, zbavitse, shlodhse dhe riprtritse. Diversiteti biologjik dhe pejsazhi natyror e kulturor prbjn burim knaqsie e kulture pr brezat e sotm dhe t ardhshm.

Shpella e Pllumbasit

BIODIVERSITETI DHE TURIZMI

31

1.31 Vlerat shlodhse dhe prtritse q ka diversiteti biologjik dhe ai pejsazhor jan nj investimi i madh i natyrs dhe mundsi reale pr zhvillimin e turizmit. sht detyr dhe prgjegjsi e jona q t dim si ti prdorim, ti ruajm dhe zhvillojm pr vete dhe brezat e ardhshm kto potenciale. N se nuk jemi t aft dhe t prgjegjshm pr ta br kt sa m shpejt, ekziston rreziku i humbjes shum t shpejt t tyre dhe, bashk me to, t nj prej mundsive m t mdha q Shqipria ka pr zhvillim e prosperitet.
Ishujt e Ksamilit

tjer bimsh jan subendemike t Shqipris, Yugosllavis dhe Greqis. Midis paleoendemikve takohen relikt me origjin shum t hershme si Wulfenia baldaccii, Forsythia europea, Gymnospermium shqipetarum, ndrsa prej neoendemikve mund t prmenden Lunaria telekiana, Crepis bertiscea, Petasites doerfleri, Leucojum valentinum subsp. Vlorense, Aster albanicus subsp. Paparistoi, etj.
Hypericum haplophylloides

1.32 Gjuetia dhe peshkimi sportiv, zhytjet n ujrat detare, banjot diellore, alpinizmi dhe aktivitete t tjera pjes e ktij zhvillimi turistik krkojn nga t gjith shqiptart nj kujdes e vmendje m t madhe pr t ruajtur mjedisin n prgjithsi dhe biodiversitetin e tij n veanti.

Nymphaea alba

1.34 Megjithse jo shum mir e njohur dhe e studiuar n krahasim me florn, fauna e Shqipris afron nj numr jo t pakt llojesh endemike dhe relikte. Liqeni i Ohrit shquhet si m i rndsishmi n vend prsa i prket endemizmit faunistik: mbi 50 lloje Molusksh t njohur prej ktij grupi n kt liqen dhe 2 lloje peshqish (korani dhe belushka) jan endemik. Insektet e njohur deri m sot ofrojn 16 lloje relikte (11 lloje hemiptersh dhe 5 lloje fluturash). Njohja e mtejshme e fauns s vendit, n mnyr t veant studimet biospeleologjike, q jan n hapat e para n vendin ton, me siguri do t zbulojn endemizma t rinj. [Nj list e taksoneve endemik t Shqipris sht dhn n Shtojcn C t ktij raporti]. LIDHJET MIDIS EKOSISTEMEVE T SHQIPRISE ME ATO T VENDEVE FQINJ 1.35 Ekosistemet toksore dhe detare t Shqipris jan pjes e nj zinxhirit Mesdhetar dhe Ballkanik t ekosistemeve natyrore. Madje duhet thn se nj pjes e madhe e ktyre ekosistemeve ruhet n Shqipri n nj gjendje natyrore ose gati natyrore.

TIPARE T VEANTA T BIODIVERSITETIT LLOJET ENDEMIKE/ SUBENDEMIKE 1.33 Relievi i thyer dhe vertikaliteti i theksuar kan krijuar kushte pr ekzistencn dhe ruajtjen e nj numri llojesh relikt, endemik e subendemik. Deri m sot njihen 27 lloje me 150 nnlloje bimsh endemike pr Shqiprin, ndrsa 160 lloje t

Ekosistem i malor

32

t tyre n vendin ton. Por, n mnyr t veant pr disa prej tyre si; pelikani kaurrel (Pelecanus crispus), karabullaku i vogl (Phalacrocorax pygmeus), korani (Salmo letnica) dhe blini (Acipenser sturio) Shqipria ka rndsi t veant. [Nj list e llojeve globalisht t rrezikuar jepet n aneksin D t ktij raporti] 1.36 Liqenet ndrkufitare si liq. Shkodrs, Ohrit, Presps s Madhe dhe Presps s Vogl, jan pika t shkmbimit floristik dhe faunistik me vendet fqinj t ballkanit dhe m gjer. 1.37 Prmes lumenjve dhe kreshtave t maleve t Shqipris migrojn lloje, habitatet natyrore t t cilve vazhdojn prtej kufijve t saj si n Greqi, Maqedoni dhe Jugosllavi. 1.38 Numri i madh i llojeve subendemike toksore me Greqin dhe ish-Jugosllavin si dhe endemikt detar t Adriatikut tregojn pr rndsin q Shqipria ka pr ruajtjen e ktyre taksoneve n Ballkan e Mesdhe. RNDSIA E SHQIPRIS PR LLOJET
MIGRATORE Pelikani kaurel n Karavasta

1.39 Lagunat bregdetare dhe liqenet e mdhenj n brndsi t vendit prfaqsojn zona t rndsishme veanrisht pr dimrimin e shpendve migrator; mesatarisht reth 70 lloje shpendsh uji me nj efektiv prej 180,000 individ kalojn dimrin n to. S paku katr prej ktyre ligatinave (Karavastaja, Narta, Shkodra dhe Ohri) mund t konsiderohen si Zona t nj Rndsie Ndrkombtare pr shpendt, t njohura me emrin IBA (Important Bird Area), apo si zona Ramsar, me m shum se 20,000 mij shpend dimronjs uji sejcila; deri m sot statusi i zons Ramsar i sht dhn vetm Karavastas. RNDSIA E SHQIPRIS PR LLOJET GLOBALISHT T RREZIKUAR 1.40 Shqipria mban n territorin e saj nj numr llojesh t rrezikuar globalisht: t paktn 72 lloje rruazorsh dhe 18 parruazorsh t krcnuar t nj rndsie globale kan nj pjes t arealit dhe t popullatave

33

KUTIA 3

SHT DIVERSITETI BIOLOGJIK ?

N artikullin 2 t Konvents biodiversiteti prkufizohet: Ndryshueshmria midis organizmave t gjall q jetojn n ekosistemet toksore, detare dhe ekosisteme t tjera ujore dhe komplekset ekologjike n t cilat ato bjn pjes; kjo prfshin diversitetin brenda llojit, midis llojeve dhe ekosistemeve. E thn me fjal t tjera, termi diversitet biologjik shpreh numrin dhe gjith larmin e organizmave t gjall n planet. Brenda ktij termi prfshihet diversiteti i gjeneve, llojeve dhe ekosistemeve q jan produkt i nj procesi evolutiv prej m se 3 miliard vjet. Njerzimi dhe mbijetesa e tij varet nga ky diversitet biologjik. N kt kuptim termi diversitet biologjik sht sinonim i termit Jeta n planet. Deri m sot njihen 1,7 million lloje, por numri i sakt i llojeve n planet nuk dihet; ai vlersohet t jet midis 5-100 million. Biodiversiteti sht gjith larmia e bots s gjall q na rrethon dhe mbi t cilat ne kemi mbshtetur jetn dhe mirqnien ton dhe duhet ta ruajm pr vete dhe brezat q vijn. At q ne nuk ruajm sot, fmijve tan do tu duhet ta pagujn nesr. Zhdukja e llojeve sht nj gj normale n procesin e evolucionit t bots s gjall. Por sot, pr shkak t veprimtaris s njeriut, llojet dhe ekosistemet jan m t rrezikuara se kurr. Ritmi i humbjeve n biodiversitet sht i lart dhe sa vjen e rritet. Vlersimet m t freskta parashikojn se, me ritmet e sotme t shpyllzimeve, brenda 25 viteve t ardhshme do t zhduken 2-8 % e llojeve n planet. Kjo prbn n vetevete nj tragjedi mjedisore, por pasojat e ksaj tragjedie do t ndihen dhe n ekonomi dhe zhvillimet shoqrore. S paku 40% e ekonomis botrore dhe 80% e nevojave tona plotsohen nga resurset biologjike. Prve sa m sipr, zbulimet e reja mjeksore, zhvillimi ekonomik dhe sfidat e reja si ndryshimet klimatike jan t lidhura ngusht me ruajtjen e diversitetit biologjik. Biodiversiteti sht nj bank e gjall n t ciln gjithsejcili duhet t investoj. Deri m sot sht biodiversiteti q investon pr ne.

Ulliri dhe gjineshtra

34

KUTIA 4

PERSE DUHET TA RUAJME BIODIVERSITETIN ?

ARESYE MORALE DHE ESTETIKE Larmia e gjallesave dhe e habitateve prbn bukurin e natyrs, ngjall dashurin pr t, rrit patriotizmin, zgjon dhe zhvillon estetikn , shijen e s bukurs, sepse natyra sht kompozitorja, piktorja, skulptoria dhe harmonizuesja m e prkryer. Dhe mendjet m t ndritura, dhe krijuesit m t mdhenj mbeten gjithmon nxns prpara natyrs Bimt e kafsht kan vlera t jashtzakonshme estetike, zbavitse dhe shlodhse Knaqsi e kultur Si pjes e natyrs dhe e ktij planeti njeriu duhet t respektoj t drejtn e qnieve t tjera t gjalla pr t jetuar Nuk kemi t drejt tu lm brezave t ardhshm nj natyr dhe larmi biologjike m t varfr nga ajo q kemi trashguar vet T QENURIT I KUJDESSHM DHE I PRGJEGJSHM Atje ku njeriu e ka vrar biodiversitetin hakmarrja e natyrs ka qen e menjhershme. Kujdesi pr biodiversitetin nnkupton prgjegjsin pr do hap t ndrmar ndaj tij. Mbijetesa e shum llojeve bimore e shtazore nuk mund t sigurohet n se njeriu nuk ndrhyn dhe kujdeset pr ruajtjen e tyre do lloj luan rolin e tij n ruajtjen e ekuilibrave t vendosur nga natyra DOBIA PR SHOQRIN Biodiversiteti prbn resurset e jets pr njeriun dhe shoqrin; ai siguron larmin e produkteve ushqimore pr njeriun dhe shoqrin Ruajtja e biodiversitetit sht ruajtje a mjedisit n planetin ton; (i) ligatinat shrbejn si filtra natyror pr ujrat siprfaqsor dhe, duke absorbuar lndt organike, ato mbajn t pastr, prmirsojn cilsin e ujit dhe ulin shkalln e autrofizimit; njherazi ato na mbrojn nga prmbytjet me aftsin e tyre pr t grumbulluar dhe mbajtur ujrat; (ii) vegjetacioni i dunave dhe i tokave baltore n bregdet reduktojn erozionin nga deti; (iii) mbulesa vegjetative n zonat kodrinore e malore mbron tokn nga rrshqitjet, shplarja dhe erozioni, ashtu sikurse shkurretat dhe pyjet na mbrojn nga errat dhe prmbytjet; Klima e shndetshme dhe ajri i pastr Shlodhja dhe rekreacioni nuk mund t kuptohen pa nj biodiversitet t pasur Shum shpend e kafsh t tjera ushqehen me insekte dmtues dhe shrbejn si sanitar t mjedisit Nj numr bimsh njihen pr vlerat e tyre kurative, por ky numr mund t jet dhe m i lart: bim q sot nuk njihen si kuruese mund t rezultojn si t tilla nesr. VLERA EKONOMIKE Shum lloje bimsh e kafshsh prfaqesojn objekte t rndsishme industriale e mjeksore (peshqit, bimt aromatike dhe mjeksore, kafsht me gzof) Shum bim e kafsh jan zbutur e kultivuar; ruajtja dhe rritja e prodhimit bujqsor e blegtoral nprmjet puns seleksionuese dhe prmirsuese krkon prdorim t materialit gjenetik prej paradhsve t tyre natyror Bim e kafsh si dhe produkte t tyre eksportohen Turizmi dhe gjuetia si sport dhe burim t ardhurash pr ekonomin krkon vlera t larta t biodiversitetit

35

KAPITULLI 2 KRCNIMET NDAJ BIODIVERSITETIT N SHQIPRI

2.1 Zhvillimi ekonomik i ktyre 50 viteve t fundit, mbshtetur n politika dhe praktika jo t qndrueshme t zhvillimit t bujqsis, industris, pylltaris, peshkimit, urbanizmit dhe m pak t transportit e turizmit, ka patur efekte t forta n diversitetin biologjik e pejsazhor n Shqipri. BURIMET/ SHKAQET E KRCENIMEVE 2.2 Bujqsia pa dyshim ka qen sektori kryesor i zhvillimit ekonomik t vendit dhe njherazi ajo vlersohet t ket patur pasoja t thella n diversitetin biologjik dhe pejsazhor. Zhvillimi ekstensiv i bujqsis n fillim, dhe pas viteve 60-t deri n fund t viteve 80, i shoqruar me prdorimin intensiv t toks bujqsore pati efekte t mdha n tr biodiversitetin dhe pejsazhin. 2.3 Tharja e knetave dhe bonifikimet (250,000 ha), shpyllzimet masive (290,000 ha) pr hapje tokash t reja, taracimet dhe krijimi i plantacioneve me pem frutore, punimi (prishja) i kullotave subalpine dhe alpine pr ti kthyer n toka buke apo kullota t prmirsuara, ishin ndrhyrje me pasoja t thella n mjedis dhe biodiversitet. Duke i pranuar kto n emr t zhvillimit ekonomik t vendit dhe shndetit t njeriut, nuk mund t justifikohen, qoft dhe me prfitimin ekonomik, gjith kto aksione q jo vetm konsumuan fizikisht qindra mijra jet njerzish, por dhe zhdukn qindra mijra hektar pyje, kullota dhe ligatina me vlera ekologjike, sociale dhe ekonomike t mdha. Humbja e sensit t mass, ndrhyrjet pa kriter dhe mosmarrja n konsiderat e pasojave t tyre mjedisore bn q rezultati i tyre i vrtet t jen: erozioni galopant (100-1000 her m i lart se n shum vende Europiane); prmbytjet n bregdet; shtim i siprfaqes s tokave jo prodhuese (nga 235500 ha n 1950 n 703516 ha sot) toka t abandonuara apo t shkrettirzuara (rreth 160,000 ha); diversitet biologjik dhe pejsazhor i degraduar dhe varfruar (humbn disa habitate dhe lloje, si dhe u zvogluan shtrirja dhe popullata e shum t tjerve); humbje e konsiderueshme e potencialeve pr zhvillim turizmi dhe ekonomik t vendit.
Pejsazh i degraduar (Elbasan)

2.4 Praktikat e nj bujqsie intensive n t kaluarn jo t largt, me prdorim t plehrave kimike dhe biocideve, praktikat agroteknike t prdorura pr punimin e toks (sidomos punimet qilizm) dhe shrbimet e kulturave bujqsore (n mnyr t veant ujitja me prmbytje) kan patur gjithashtu efekte si n gjendjen ekologjike t vet toks bujqsore, t ujrave ashtu dhe n at pjes t flors dhe fauns s egr q rritet apo frekuenton tokn bujqsore dhe ekosistemet ligatinore. 2.5 Shfrytzimi pa kriter i ujit t liqeneve pr ujitje mbi potencialin e mundshm pr shfrytzim ka uar n shfaqjen e streseve dhe kriza t fuqishme ekologjike n kto ekosisteme. Mjafton t prmendim ndrhyrjet pr kt qllim n liqenet e Presps s Vogl, t Dumres dhe liqene akullnajor (Lur e gjetk). Edhe shfrytzimi pa kritere shkencore i rrjetit lumor t vendit pr ujitje, pa marr n konsiderat minimumin biologjik t ujit q duhet t rrjedh n shtrat pr t siguruar vazhdimsin e

36

jets s gjall, sht shoqruar me kriza t rnda ekologjike. Po kshtu, ndryshimi i rrjedhjes s lumenjve, pr qllime bonifikimi, si ka ndodhur n fushn e Vurgut n Sarand me devijimin e Bistrics, apo n Lezh me devijimin e Drinit, ka br q t shfaqen kriza ekologjike n ekosistemet ligatinore t rrjedhjes s poshtme t lumenjve (respektivisht n liqenin e Butrintit dhe n ekosistemet lagunore t Lezhs). 2.6 sht e vrtet q Shqipria nuk ka prdorur sasira t mdha plehrrash kimike dhe biocide n shkall vendi, por lokalisht shpesh sht praktikuar prdorimi i tyre n doza t rnda me pasoja n cilsin e toks, prbrjen e flors dhe fauns toksore e m gjer. Pasojat e tyre n flor e faun dhe pr vet njeriun vazhdojn dhe do t ndihen edhe m von pr vet veorit e mekanizmit t veprimit t tyre n organizmin e gjall. 2.7 Hapja e Shqipris pas viteve 90 dhe tendencat e sotme n kushtet e ekonomis s tregut t lir kan dmtuar dhe po dmtojn llojet, racat, varietetet apo kultivart vendas t bimve dhe kafshve t kultivuara dhe kan ulur interesimin e fermerve pr ruajtjen dhe prmirsimin e tyre. Nj situat e till mund t oj deri n humbjen e plot t ktyre resurseve gjenetike t krijuara nga puna shekullore seleksionuese e njeriut, me pasoja t mdha ekonomike dhe sociale n t ardhmen. 2.8 Industria, pas bujqsis mbetet sektori i dyt q ka gjeneruar dmtime t drejtprdrejta apo jo t drejtprdrejta n mjedis n prgjithsi dhe diversitetin e tij biologjik e pejsazhor. Kto pasoja kan qen m t ndjeshme prgjat zons bregdetare t vendit ku jan prqndruar dhe qendrat kryesore industriale t vendit. 2.9 Zhvillimi i industris ka qen dhe mbetet jetik pr ekonomin e vendit, por ky zhvillim nuk sht br duke respektuar teksturn ekologjike dhe potencialin biologjik t vendit, si dhe kostot pr shmangiet apo minimizimet e pasojave t ktij aktiviteti n mjedis.

2.10 Shkarkimet e gazta, t lngta dhe t ngurta q gjeneroheshin nga prdorimi i teknologjive t vjetra dhe q nuk merrnin aspak n konsiderat pasojat n mjedis dhe jetn e gjall, prfshir ktu dhe vet shndetin e njeriut, kan patur pasoja t rnda, nj pjes e t cilave vazhdojn t veprojn ende, edhe pse pjesa m e madhe e industris pas viteve 90 vazhdon t mbetet jasht funskionimit. Mjafton t prmendim pasojat, edhe pse jo mir t studiuara deri m sot t metalurgjikut t Elbasanit n Shkumbin dhe ekosistemet e rrjedhjes s poshtme t tij n bregdet, t PVC-s Vlor n detin dhe bregdetin e gjirit t Vlors, t fabriks s letrs Lezh n lagunat e Merxhanit dhe Ceks, t hidrokarbureve dhe kimikateve t Azotikut mbi rrjedhjen e poshtme t t Semanit, t uzinave t bakrit n Rubik, Burrel, Kuks, La mbi pejsazhin dhe mjedisin natyror prreth tyre. Pasojat m t rnda t ktyre aktiviteteve ndihen n ekosistemet detare dhe sidomos ato bregdetare. Si rezultat i depozitimeve t lndve t ngurta t mineraleve dhe metaleve t rnd vihen re dukuri t degradimit detar. 2.11 Megjithse pjesa m e madhe e industris s vendit sht jasht funskionimit, edhe ajo pak industri ekzistuese vazhdon t prdor teknologji t vjetra, duke ndotur mjedisin dhe ndikuar n jetn e gjall. 2.12 Pylltaria. Praktikat e shfrytzimit t pyjeve, n kushtet e mungess s burimeve alternative t energjis pr ngrohje e gatim, kan patur efekte serioze n biodiversitetin pyjor. 2.13 Zvoglimi i siprfaqes pyjore n kto 50 vitet e fundit ka qen i ndjeshm: rreth 300,000 ha pyje, q prfaqsojn afro 30% t fondit t sotm pyjor ose 22 % t fondit pyjor t vitit 1953, jan zhdukur. Krahas zvoglimit t siprfaqes pasojat jan t ndjeshme dhe n prodhimtarin e tyre: nj pjes e madhe e fondit pyjor sot zihet nga pyje tepr t rrall dhe t degraduar rnd, duke mos qen n

37

Prdorimi i Toks

Pyje Tok bujqw sore nn kultur Tok bujqsore: Kullota Toka t tjera, ligatina, liqene

2.15 Mungesa e objektivave kombtare pr mbrojtjen dhe menaxhimin e qndrueshm t pyjeve dhe t biodiversitetit pyjor e kullosor, ka patur pasojat e veta n biodiversitetin e vendit, n mnyr t veant n popullatat e gjitarve t mdhenj, q sot paraqiten t zvogluara dhe t izoluara nga njra tjetra, me rrezik t lart zhdukjeje pr shkak t fenomeneve t degjenerimit gjenetik q lindin n popullata t vogla e t izoluara. 2.16 Mungesa e investimeve n pyje si pr kryerjen e punimeve silvikulturore, t pyllzimeve t reja apo ripyllzimeve, pr mirmbajtjen e rrugve pyjore, pr mbrojtjen nga zjarri etj., ka ndikuar n humbjen dhe degradimin e habitateve pr shum lloje bimore e shtazore t lidhur me pyllin. 2.17 Me pasoja t ndjeshme n biodiversitetin pyjor dhe kullosor ka rezultuar dhe mungesa e objektivave dhe komponentit t ruajtjes s jets s egr gjat planifikimit dhe zbatimin e planeve t mbarshtrimit t pyjeve dhe kullotave. Si pasoj e mosplanifikimit dhe mos ndjekjes s zbatimit t tyre n ekosistemet pyjore dhe kullosore vihen re dukuri t mbishfrytzimit t resurseve biologjike dhe pr pasoj degradim dhe varfrim habitatesh, rnie e konsiderueshme deri n kufijt kritik t ekzistencs pr nj numr llojesh bimore e shtazore. Grumbullimi jasht kritereve i bimve mjeksore, aromatike e atyre me interes industrial ka dmtuar rnd deri n nivel kritik shum prej tyre. 2.18 Veanrisht t dmtuar dhe degraduar paraqiten pyjet pran qendrave t banuara n fshatra, q i takojn pyjeve t lisit dhe dushkajave t tjera q n t njjtn koh shquhen pr diversitetin e tyre biologjik m t pasur n krahasim me tipet e tjer t pyllit. Gjendja e varfr ekonomike dhe tradita vazhdojn ta mbajn fshatarin e ktyre zonave t mbijetoj duke e mbishfrytzuar pyllin: prerje t rnda pr t siguruar dru pr ngrohje dhe gatim, mbikullotje me t imta, kryesisht dhi. Prerjet dhe dmtimet n shkurret dhe pyjet bregdetar kan

gjendje t plotsojn funksionet ekologjike t nj pylli. Nj gj e till konstatohet leht nga krahasimi i siprfaqes dhe vllimit t lnds n kmb t fondit pyjor t Shqipris. Aktualisht mbi 26% e siprfaqes pyjore t vendit sht e zn nga pyje me kurordendsi m t vogl se 0.4. .

Fondi Pyjor n vllim

Shkurre 9% Halor 23%

Gjethegjer 68%

Fondi pyjor (Siprfaqja)

Shkurre 25% Halor 17%

Gjethegje r 58%

2.14 Hapja e rrugve pyjore dhe teknikat e prdorura pr nxjerrjen e lnds drusore nga parcelat dhe transportimin e saj, n kushtet e mungess s fondeve dhe investimeve pr teknologji t reja, si dhe pr vet veorit gjeologjike dhe t relievit t siprfaqeve t zna me pyje t lart, kan qen operacione t rnda pr pyjet dhe biodiversitetin pyjor n Shqipri.

38

sjell shqetsime sidomos pr shpendt folezues, nj pjes e t cilve me interes ndrkombtar, q i prdorin kto habitate pr folezim. 2.19 Pas viteve 90, n mnyr t veant 2-3 vitet e fundit dhe kryesisht n rrethet veriore dhe verilindore t vendit, q jan dhe m t varfrat ekonomikisht, sht vn re fenomeni i prerjeve ilegale n pyje, madje dhe n brendsi t zonave t mbrojtura, dhe jasht kritereve teknike me qllim sigurim lnde drusore pr industrin dhe ndrtimin (Kjo situat sht keqsuar dhe m shum me prfundimin e lufts n Kosov dhe krkesat e tregut pr lnd ndrtimi atje). Cilsia e lart e drurve t halorve dhe mimet e larta t shitjes s saj n tregun e pakontrolluar ka br q t jen pikrisht pyjet e pishs, arnenit dhe t bredhit q jan dmtuar m rnd nga ky aktivitet.
Prerje t palighshme n Parkun Kombtar t Q. Shtams

m, ka patur dmtime t rnda t rezervave peshkore t llojeve t familjeve Sparidae, Soleidae, Mullidae etj., si dhe jan dmtuar livadhet me posidonie (Posidonia oceanica) q shrbejn si vende t riprodhimit t peshkut. Kjo ndodh dhe nga vet struktura e flots s peshkimit, ku mbi 50% e anijeve jan me fuqi t ult motorike dhe aplikojn gjueti fundore n thellsi t vogla n pamundsi pr t gjuajtur n thellsi mbi 50 m. 2.22 Pasoja t peshkimit t pakontrolluar madje dhe n periudhat kritike t shtimit t peshkut, vihen re dhe n ujrat e brendshm, veanrisht n liqenet kryesor t vendit si Ohr, Shkodr e Presp. T shoqruara shpesh dhe me prdorim lndsh eksplozive dhe helmuese, pasojat e ktij aktiviteti po bhen mjaft shqetsuese pr faunn ujore t ktyre liqeneve t nj rndsie t veant ndrkombtare, pr numrin e lart t llojeve endemik e globalisht t rrezikuar q ata mbajn. 2.23 Anijet e huaja q peshkojn n vendin ton kan sjell dmtime t rnda sidomos n peshq dhe krustace me vlera t larta shum t krkuar n tregjet perndimore. Dmtime serioze dhe me pasoja t rnda pr format e ngulura t bentosit jan vn re gjat viteve t fundit prgjat bregdetit t Jonit, ku zhyts t huaj, duke punuar me dalt pr t nxjerr prej shkmbit moluskun Lithofaga lithofaga, kan dmtuar n pak koh shkmbinj detare mbi t ciln sht instaluar jeta detare n mijra e miliona vjet. Nj fenomen i till, n se nuk merren masa t forta, mund t oj n shkretimin e jets detare prgjat bregdetit shkmbor me pasoja t pallogaritshme edhe n planin ekonomik. 2.24 Mungesa e fondeve pr mirmbajtjen e kanaleve t komunikimit det-lagun ka cnuar n mnyr t ndjeshme intensitetin e ujkmbimit t lagunave me detin, gj q sht shoqruar me ndryshimin e regjimit limniologjik dhe me pasoja t rnda n iktiofaun e m gjer. Nj situat e till sht m problematike n lagunn e Narts, ku gati gjysma e

2.20 Peshkimi. Efektet e praktikave t peshkimit dhe akuakulturs mbi biodiversitetin detar dhe at ligatinor t vendit n t kaluarn nuk kan qen aq t ndjeshme. Por, praktikat e peshkimit t ktyre viteve t fundit dhe sidomos zhvillimi i pakontrolluar i aktiviteteve t peshkimit po paraqiten me pasoja t konsiderueshme n biodiversitet. 2.21 Kshtu, n pes vitet e fundit, prgjat ujrave detare me thellsi 2-30

39

siperfaqes s laguns mbetet e that pr pjesn m t madhe t vitit. 2.25 Gjuetia e pakontrolluar dhe pa kritere, n mnyr t veant gjat dimrit, sht forma kryesore e shqetsimit pr kafsht objekt gjahu, n mnyr t veant pr shpendt dimronjs, pjesa m e madhe migrator. Pr pasoj vihet re braktisja e ktyre zonave nga shpendt, gj q sht m e theksuar n siprfaqet e vogla ujore si n Kune-Vain, Patok, Pish Poro, grykderdhja e Semanit. 2.26 Prdorimi i mjeteve ilegale pr vrasjen apo kapjen e kafshve t egra (gjitarve), duke prfshir ktu dhe prdorimin e helmeve, ka ndikuar n uljen e ndjeshme t efektivave t popullatave, sidomos t gjitarve mishngrns dhe shpendve rrmbenjs. 2.27 Gjuetia dhe shqetsimi i kafshve t gjuetis n periudhat kritike t ciklit t tyre jetsor, si sht riprodhimi, ka pasoja t rnda. do shqetsim apo form gjuetie ilegale e ushtruar n kt periudh do t sillte braktisjen e strofkave apo foleve, braktisjen e t vegjlve madje dhe ndrprerjen e riprodhimit. Nje fakt i till do t ndikonte dhe n kujtesn riprodhuese t kafshs dhe do t onte n braktisjen e prhershme t vendit t riprodhimit.
I vogli i Larus cachinnans

vende t folenizimit n zonn bregdetare, si Velipoj, Lezh e Karavasta. N ditt tona vrojtohet vetm si dimrues n zonn e Karavastas; zhdukja nga ligatinat shqiptare ka ardhur si rezultat i shqetsimit dhe prishjes s nj pjese t habitateve t ushqimit. E njjta gj mund t thuhet dhe pr karabullakun e vogl, Phalacrocorax pygmeus etj. 2.29 Urbanizimi. Ritmet e larta t shtimit t popullsis n kto 50 vitet e fundit u shoqruan m nj rritje progresive t presionit dhe ndikimit t njeriut mbi natyrn dhe biodiversitetin e vendit. Nj sr qytetesh e fshatrash t rinj u ngritn, u zgjeruan ata ekzistues; infrastruktura dhe aktiviteti ekonomik q shoqroi kt proces gjithashtu u zgjerua. T dhnat e 1997 tregojn se popullsia e vendit ka arritur n rreth 3,7 million banor, gj q do t thot se n kto 50 vitet e fundit popullsia sht trefishuar. Pasojat direkte t ktij zhvillimi demografik dhe urbanizimi kan qen si copzimi ashtu dhe zvoglimi deri n humbje i habitateve natyrore 2.30 N fillim t viteve 90 e n vijim, n kushtet e lvizjes s lir, t pakontrolluar e t padrejtuar t popullsis prej zonave rurale drejt atyre urbane, presioni dhe ndikimi i njeriut veanrisht n ekosistemet bregdetare dhe litoral t vendit, q jan dhe m t ndjeshmit ekologjikisht, ka ardhur duke u rritur. N fillim t vitit 1997 popullsia e zons bregdetare ishte 2.4 her m e madhe se n vitin 1960. Gjat periudhs 1960-1990 popullsia e ksaj zone sht rritur mesatarisht 28.429 banor n vit, ndrsa n periudhn 1990-1997 mesatarisht 54.661 banor n vit, ose me ritm dy her m t shpejt. 2.31 Sipas t dhnave t Sekretariatit Shtetror t Pushtetit Lokal, n fillim t vitit 1997, n rrethet e zons bregdetare (duke prfshir dhe rrethin e Tirans), q zen 35,7% t siperfaqes ishte s vendit (10.279 km2), prqndruar rreth 54% e popullsis s Shqiperis. Dendsia e popullsis sht rritur nga 82.4 banor pr km2 n vitin 1960 n 179.3 b./km2 n vitin

2.28 Kafsht q jan m t ndjeshme ndaj shqetsimit jan ato q riprodhohen me koloni. Nj shqetsim i kolonis do t sillte ndrprerjen e riprodhimit pr t gjith individt prbrs t kolonis. P.sh, shqiponja e detit Haliaetus albicilla ka qen m par nj lloj i prhershm e me plot

40

1997. Dendsia maksimale e popullsis sht n pjesn qendrore t ksaj zone (rrethi Tiran, Durrs, Kavaj): 388.4 b/km2. 2.32 Ska dyshim se pasojat ndihen m rnd n zonat ku instalohen banort e ardhur. Zona bregdetare, n mnyr t veant zonat prreth qendrave kryesore urbane (Tiran, Durrs, Lezh, Vlor, etj.), sot po prballet me nj sr problemesh emergjente me pasoja t rnda n diversitetin biologjik dhe pejsazhor. N mnyr t prmbledhur ato do t ishin: Intensifikim i veprimtaris pr asimilimin e resurseve natyrore, kryesisht ato pyjore dhe peshkut; zgjerim i siperfaqes s destinuar pr troje, n disa raste deri n buz t detit; degradim, prishje dhe shmtim i pejsazhit; rritje e shkalls s shkarkimeve urbane n mjedis dhe ndotja e tij; rritje galopante e ndotjeve urbane dhe industriale; mijra ton mbeturina urbane dhe industriale depozitohen do dit n pika t ndryshme, pjesa m e madhe n vende t paprshtatshme pr kt qllim. 2.33 Pasojat e lvizjeve t popullsis rndojn dhe n zonat nga ku kemi largim, t cilat n mnyr t prmbledhur do t ishin: Abandonim i toks bujqsore n shpate dhe aktivizim i erozionit dhe degradim i toks; Prerje e plantacioneve me pem frutore ose braktisje dhe degradim i plot i tyre; Tejshfrytzim i resurseve pyjore para se t largohen; Mbikullotje me t imta dhe degradim i mtejshm i pyjeve dhe kullotave. 2.34 Transporti, me shtrirjen dhe zhvillimin e tij n t kaluarn, ka qen nj sektor q ka ndikuar n dmtimin e diversitetit biologjik dhe pejsazhor t vendit. Rrjeti rrugor i ngritur, pr munges fondesh, planifikimit jo t prshtatshm dhe mosnjohjes e mosvlersimit t ndikimeve n mjedis, ka dmtuar dhe prishur n disa vende

n mnyr t pakthyeshme pejsazhin natyror, duke nxitur erozionin e toks. 2.35 Ndrtimi i autostradave veri-jug e lindje-perndim, si dhe fluksi i shtuar i qarkullimit t mjeteve ka sjell me vete pasojat e para tashm t njohura t ktij aktiviteti si: (i) shtim i copzimit t habitateve natyrore; (ii) ndrprerje e migrimit dhe lvizjeve t nj numri t madh llojesh shtazore dhe, si rrjedhim, degjenerim gjenetik t popullatave; (iii) ndotje t ajrit dhe ujrave nga gazrat q prodhohen nga djegia e karburanteve [n Shqipri po hyjn nga jasht mjete tejet t amortizuara q ndotin shum, t ndaluara pr qarkullim n vendet nga vijn] dhe pasoja t tjera q tashm njihen nga eksperienca e vendeve t zhvilluara. Kto efekte do t ndihen dhe m fort n t ardhmen. Prandaj, njohja e ktyre pasojave/ndikimeve n mjedis, diversitetin biologjik dhe pejsazhor duhet prdorur pr t shmangur dhe/ose minimizuar ato. 2.36 Turizmi, pr vt shtrirjen dhe prmasat e tij, nuk ka prbr nj rrezik pr biodiversitetin n t kaluarn. Ai po shfaqet si nj rrezik potencial dhe i rndsishm pas viteve 90. Numri i turistve nga vendet e tjera q kan vizituar Shqiprin gjat viteve t fundit ka qen shum m i madh se para vitit 1960 t marr s bashku. Kshtu, numri i turistve n vitin 1996 arriti n 75000 vet, duke qen dy her m i lart n krahasim me vitin 1992. Pjesa m e madhe e tyre i kan kaluar pushimet n zonn bregdetare. Midis tyre ka patur edhe turist -gjahtar, t cilt e kan ushtruar lirshm sportin e tyre, shpesh her t pa pajisur me lejet e nevojshme, duke kontribuar n dmtimin e fauns s bregdetit (KuneVain, Divjak, Patok etj). 2.37 Prania e nj numri gjithnj e m t madh njerzish n zonn bregdetare shoqrohet me rritjen e shkalls s ndotjes s mjedisit (ujit, ajrit, toks) n kt zon dhe, rrjedhimisht, dmtimin e biodiversitetit. 2.38 N kushtet e rritjes s ndjeshme t artikujve t konsumit t prditshm, veanrisht t atyre q tregtohen t amballazhuar n

41

materiale plastike dhe mungess s plot t stacioneve t prpunimit t mbeturinave, ndotja urbane gjat viteve t fundit sht br mjaft shqetsuese. Kjo sht evidente jo vetm n qendrat e mdha urbane dhe plazhe, por edhe n qendrat e banuara rurale. Mijra ton mbeturina urbane dhe industriale depozitohen do dit n zonn bregdetare, ndrkoh q edhe kanalet e ujrave t zeza derdhin n dete mbeturinat e lngshme t vendbanimeve t ksaj zone. T gjitha kto rrezikojn eksistencn e shum qenieve t gjalla gjat brezit bregdetar. PASOJAT N BIODIVERSITET 2.39 Pasojat dhe dmet kryesore t praktikave t kaluara dhe t sotme t zhvillimit do t prmblidheshin si m posht: humbje dhe copzim t habitateve dmtim, varfrim dhe degradim t ekosistemeve dhe habitateve shqetsim, persekutim i kafshve t egra n natyr zhdukje llojesh apo krcnim pr zhdukje prishje dhe erozion gjenetik
Individ i Testudo marginata me karapaks t dmtuar

2.41 Megjithse numri i llojeve t njohur q rezultojn t zhdukur gjat ktij shekulli nuk sht i lart, duhet nnvizuar fakti se ritmi i humbjeve t biodiversitetit n Shqipri n kto 50 vitet e fundit mendohet t jet nga m t lartt n Europ. Shkalla jo e mjaftueshme e njohjes dhe studimit t nj mase t konsiderueshme t flors a fauns nuk lejon ende nj vlersim t sakt t gjendjes s biodiversitetit n Shqipri. Por, sidoqoft, s paku 2 lloje bimsh dhe 4 lloje gjitarsh jan zhdukur plotsisht, ndrsa 17 lloje shpendsh nuk folezojn m n territorin e vendit.
Vegjetacion i dunave ranore (Poro-Vlor)

2.42 Rreth 122 lloje rruazorsh (27 gjitar, 89 shpend, 6 peshq) dhe 4 lloje bimsh n kto 25 vitet e fundit mendohet se kan humbur mbi 50% t popullats s tyre. Numri i llojeve t rrall e t krcnuar t bimve dhe kafshve sht i lart dhe tendeca sht n rritje. Kshtu, numri i llojeve t rruazorve t prfshir sot n listn e llojeve t krcnuar pritet t ket mbrritur n afro 273, ose 36 % t llojeve t rruazorve t vendit.
Buallica (Bubalus bubalis)-lloj n rrezik zhdukje

2.40 Tipet kryesore t ekosistemeve dhe habitateve m t rrezikuar n Shqipri prfshijn si ato detare (kati medio dhe infralitoral), bregdetare (dunat ranore, grykderdhjet e lumenjve, pyjet aluvjal e me shum lagshti, lagunat dhe liqenet bregdetare), ashtu dhe ato n brendsi t vendit, si: livadhet dhe kullotat alpine, liqenet kontinental dhe ata akullnajor, pyjet e lisit dhe ata halor.

2.43 Po paksohen midis tyre dhe lloje me rndsi ushqimore dhe ekonomike si psh: Penaeus kerathurus

42

(karkaleci detit), i cili n vitet 60-70 ka qen me abondanc t madhe n grykderdhjet e Drinit dhe Matit, duke prbr nj objekt t rndsishm industrial; sot ky lloj sht rralluar shum dhe ka humbur rndsin e tij ekonomike t dikurshme. E njjta gj mund t thuhet dhe pr llojin Crangon crangon (krustace). 2.44 Korali i kuq (Coralum rubrum), Lithophyllum dentatum, dhe sfungjer t gjinis Spongia, si shum t krkuar n tregjet perndimore rrezikohen sot si rezultat i nxjerrjes s tyre nga deti pr qllime prfitime t individve t veant, kryesisht t huaj. 2.45 Lloje t ndryshme peshqish, krustacesh, molusqish etj. jan t rrezikuar nga prdorimi i lndve eksplozive dhe helmuese, pasojat e t cilave do t ndihen dhe m fuqishm nesr.

Spektri i Vertebroreve te Rrezikuar

Ex DD

CR EN

LRlc LRnt LRcd

VU

Spektri i Bimve t larta t Rrezikuara

DD 9%

CR 5%

EN 18% VU 6%

LR 62%

43

KAPITULLI 3 STATUSI I RUAJTJES S BIODIVERSITETIT N SHQIPRI

LEGJISLACIONI 3.1 Megjithse ka ekzistuar nj ligj themelor mbi mjedisin q n vitin 1967, zhvillimi i nj sistemi legjislativ modern integral pr mbrojtjen e mjedisit filloi pas ndryshimeve demokratike t vitit 1991 dhe ende ka mjaft pr tu zhvilluar q t plotsohet. 3.2 Nj numr ligjesh jan miratuar q nga viti 1991 e n vijim, t cilt padyshim shnojn hapa t rndsishm n fushn e legjislativit. Ligji Per Mbrojtjen e Mjedisit (nr. 7664, dt. 21.01.1993) Ligjet mbi Tokn dhe Shprndarjen e saj (nr. 7491 dhe nr. 7501, viti 1991), Ligji pr Pyjet dhe Policin e Shrbimit Pyjor (nr. 7623, viti1992), Ligji pr Urbanistikn (nr. 7693, viti 1993), Ligji pr Shrbimin e Mbrojtjes s Bimve (nr. 7662, viti 1993), Ligji pr Mbrojtjen e Bimve Mjeksore dhe Tanifere (nr.7722, viti 1993), Ligji pr Zhvillimin e Zonave q Kan Prparsi Turizmin (nr. 7665, viti 1993), Ligji pr Mbrojtjen e Fauns s Egr dhe Gjuetin (nr. 7875, viti 1994), Ligji mbi Peshkimin dhe Akuakulturn (nr. 7908, viti 1995), Ligji mbi Kullotat dhe Livadhet (nr. 7917, viti 1995), Ligji pr Mbrojtjen e Drufrutorve (nr. 7929, viti 1995), Ligji pr Rezervat Ujore (nr 8093, viti.1996), Ligji pr Ndrtimin, Administrimin, Mirmbajtjen dhe Eksplorimin e Sistemeve t Ujitjes dhe Kullimit (nr. 7846; viti 1994), Ligji pr Kuadrin Rregullator t Sektorit t Furnizimit me Uj dhe t Largimit dhe Prpunimit t Ujrave t Ndotura (nr. 8102, viti 1996), Ligji pr Largimin Publik t Mbeturinave (nr.8094, viti 1996) Ligji Minerar i Shqipris (nr. 7796, viti 1994)

3.3 Nj numr aktesh nnligjore dhe rregullore n vijim t ktyre akteve jan nxjerr dhe jan n prgatitje e sipr. Vlen t prmendet ktu drafti i prgatitur pr procedurat e VNM. 3.4 Megjith prmirsimet e bra n plotsimin e kuadrit ligjor n fushn e mjedisit, kuadri ligjor n kt fush, n mnyr t veant pr ruajtjen e natyrs, diversitetit biologjik dhe pejsazhor mbetet i mangt dhe jo i prshtatshm. Prve sa m sipr, duhet theksuar fakti se kuadri ligjor, pr kohn relativisht t shpejt t prgatitjes s ligjeve, pr mnyrn e ndjekur t miratimit t tyre dhe pr vet rndsin e pakt q i sht kushtuar problemeve t mjedisit dhe t natyrs n Shqipri, sht i paqart dhe n disa raste dispozitat n akte t ndryshme ligjore i kundrvihen njra tjetrs. Nj situat e till shpesh ka uar n mbivendosjen dhe mosndarjen e kompetencave dhe prgjegjsive, e pr rrjedhoj n dobsimin e efikasitetit t zbatimit t ligjit. 3.5 Kushtetuta e Republiks s Shqipris e miratuar n vitin 1998 hedh bazat pr prmirsimin dhe plotsimin e mtejshm t kuadrit ligjor dhe institucional pr ruajtjen dhe mbrojtjen e natyrs dhe t diversitetit biologjik. 3.6 Realiteti e ka treguar dhe tregon se dmtimi dhe ndotja e mjedisit shkaktohen m shum nga mosnjohja dhe moszbatimi i ligjit, se sa nga mungesa e pamjaftueshmria e tyre. 3.7 Nuk duhet t shpresohet n nj zgjidhje t ktyre problemeve mjedisore sa koh q t gjitha organet, dikasteret dhe institucionet e prmendura n ligjet prkatse nuk bashkrendojn punn dhe mbi t

44

gjitha nuk zbatojn me rigorozitet ligjet. Dhe kjo nnkupton n radh t par veprime konkrete pr parandalimin e shkaqeve dhe rreziqeve, pasi kjo sht sa e mir aq edhe m pak e kushtueshme. 3.8 Megjith deshirn e mir dhe bashkepunimin e organeve, i gjith problemi vjen e bllokohet tek kostoja q sht e paprballueshme, por q n rast se problemi do t kapej q n rrnj nuk do t ishte e till. Kjo krkon q edhe niveli profesional i atyre q zbatojn ligjet dhe rregulloret t rritet dhe ti pergjigjet realitetit t ri shqiptar. N kt kuadr inspektort e mjedisit n rrethe e qendr duhet t ken nj forc vepruese m t madhe, sidomos kur bhet fjal pr veprat e reja q kan ndikim n mjedis dhe q shpesh ndrtohen pa marr lejen mjedisore ose duke mos respektuar rregullat prkatse t parandalimit. 3.9 Zbatimi i KDB-s dhe konventave t tjera ndrkombtare n fushn e mjedisit nga ana e Shqipris krkojn q shteti shqiptar t rishikoj dhe plotsoj kuadrin ligjor ekzistues si dhe t forcoj zbatimin e ligjeve. N kt kuadr ndihet nevoja e miratimit t ligjit pr Mbrojtjen e Natyrs dhe Diversitetit Biologjik n Shqipri, nj draft i t cilit sht prgatitur koht e fundit nga ana e OJQ-ve me ndihmn dhe t Bashkimit Europian. 3.10 N kt projekt ligj, prcaktuar qart qllimi: sht

n lidhje me dikasteret e tjera. Ky akt shnon nj hap t rndsishm prpara drejt zgjerimit dhe forcimit t AKM dhe shndrrimit t saj n Ministri t Mjedisit, i cili do t rris padyshim iniciativn legjislative dhe politik-brse t ktij autoriteti. PRGJEGJSIA INSTITUCIONALE 3.12 N sistemin legjislativ organi m i lart sht Parlamenti. N kt institucion funksionon dhe Komisioni i Prhershm i Shndetsis dhe Mjedisit. 3.13 N sitemin administrativ organi m i lart sht Kshilli i Ministrave (KM), kurse Agjensia Kombtare e Mjedisit (AKM) sht institucioni qndror publik i ngarkuar pr t ndjekur shtjet dhe politikat e mbrojtjes s mjedisit. 3.14 N nivel ndrdikasterial dhe dikasterial, ekzistojn disa institucione t administrats publike, organizma qeveritare dhe institute krkimore shkencore t cilat jan prgjgjse dhe ushtrojn t drejtn e administrimit, studimit, monitorimit t resurseve natyrore dhe biologjike. 3.15 Ndr institucionet qendrore kombtare me prgjegjsi t rndsishme pr biodiversitetin n Shqipri sht Ministria e Bujqsis dhe Ushqimit. Midis detyrave t tjera, ky institucion nprmjet strukturave t tij merr pjes n administrimin, ruajtjen, studimin dhe inventarizimin e biodiversitetit. 3.16 Drejtoria e Prgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave (DPPK) brenda ksaj ministrie sht gjithashtu prgjegjse pr ruajtjen dhe administrimin e zonave t mbrojtura dhe Parqeve Kombtare n Shqipri, fauns s egr dhe asaj objekt gjuetie. Koht e fundit brenda ksaj strukture sht ngritur Njsia e Menaxhimit Mjedisor t Projektit (NjMMP) t pyjeve, e cila do t monitoroj zbatimin e masave zbutse dhe lehtsuese t rekomanduara gjat kryerjes s vlersimit mjedisor t Projektit t Administrimit t Pyjeve.

Ndihma pr ruajtjen dhe rivendosjen e ekulibrit natyror n pejsazhe dhe mbrojtjen e larmis t t gjitha formave t jets apo t vlerave natyrore e estetike brenda e jasht zonave t mbrojtura, duke synuar drejt nj prdorimi t qndrueshm e harmonik t ktyre pasurive. 3.11 Si organ kompetent n zbatim t ktij ligji prcaktohet AKM, autoriteti i mbrojtjes s mjedisit n Shqipri. N kt kuadr sht pr tu prshndetur vendimi i fundit i Qeveris q e shndrroi KMM n AKM dhe e vuri n varsi t drejtprdrejt t Keshillit t Ministrave, duke e br nj organ qndror dhe m t pavarur

45

3.17 Drejtoria e Prgjithshme e Peshkimit administron burimet e fauns ujore detare dhe t ujrave t brendshme n zonat ku kryhet aktiviteti i peshkimit dhe akuakulturs. 3.18 Sistemi gjyqsor gjithashtu garanton barazin prpara ligjit dhe n prputhje me legjislacionin e pergjithshm mjedisor ndjek dhe zgjidh shtjet civile dhe ato penale. Figura 2 paraqet nj skem t prgjithshme t kuadrit institucional n Shqipri, nga ku shihen raportet dhe funksionet e institucioneve t ndryshme t ngritur deri m sot. 3.19 Pavarsisht nga sa m sipr roli i institucioneve qendrore dhe lokale q merren me problemet e inventarizimit, studimit, menaxhimit dhe monitorimit t biodiversitetit mbetet i pamjaftueshm pr tiu prgjigjur krkesave t kohs. 3.20 Shqipria trashgoi nj eksperienc dhe struktur institucionale shum t pakt n sfern e mjedisit. Krahas ksaj, mungesa e qllimeve, objektivave dhe i nj strategjie dhe plani veprimi kombtar pr natyrn dhe biodiverisitetin, mangsit n zbatimin e ligjeve si dhe kuadri ligjor i pamjaftueshm n kt fush shpjegojn mnyrn fragmentare dhe jo t bashkrenduar t funksionimit t ktyre organeve dhe institucioneve. 3.21 Nj situat e till sht shoqruar me nj mbishfrytzim t disa resurseve biologjike, duke mos marr n konsiderat koston reale t dmtimit, pasojat e nj veprimtarie t till n shterimin e vet ktyre resurseve, si dhe efektet e ktyre t fundit mbi resurse t tjera biologjike. 3.22 Kuadri jo i plot dhe i paprshtatshm institucional n zbatimin e politikave mjedisore sektoriale ka br q ende n ministrit, aktiviteti i t cilave sht i lidhur ngusht me problemet e mbrojtjes se mjedisit dhe t biodiversitetit, t mos krijohen sektor ose njsi q duhet t monitorojn dhe t bashkrendojn mbrojtjen e

mjedisit me aktivitetet sektoriale ekonomike. Ve ksaj, eksperienca e deritanishme ka treguar se n kta sektor nuk jan zbatuar detyrat dhe krkesat q shtron ligji dhe Plani Kombtar i Veprimit mbi Mjedisin dhe n mjaft raste nuk jan marr n konsiderat krkesat sistematike t AKM-s pr zbatimin e akteve dhe programeve t msiprme. 3.23 Pas vitit 1990 Agjensia Kombtare e Mjedisit ka psuar disa ndryshime si n struktur ashtu dhe n varsi institucionale. N vitin 1992 ish Komiteti i Mbrojtjes se Mjedisit (KMM) kaloi n varsi t Ministris s Shndetsis, duke i penguar frymmarrjen dhe duke ja ulur rndsin dhe pavarsin e ktij autoriteti n fushn e mjedisit. Duke e par si nj struktur nn nj Ministri, institucionet e tjera e shikonin si KMM ashtu dhe mjedisin si nj problem sekondar. 3.24 N sfern e natyrs dhe biodiversitetit AKM-ja ka luajtur rolin e koordinuesit t veprimeve n drejtim t mbrojtjes s tyre. Mungesa e nj kuadri t plot ligjor si dhe mbshtetja e pakt ndaj ktij organizmi nga ana e shtetit ka br q KMM-ja dje dhe AKM-ja sot t disponoj n nj far mnyre t drejtn e kontrollit, por jo t pjesmarrjes n procesin e administrimit t resurseve natyrore dhe biologjike t vendit. 3.25 Mangsit n personel t AKM dhe paqndrueshmria n koh e pozicionimit t ktij institucioni qndror pr mjedisin kan rezultuar me pasoja t ndjeshme negative n mjedis, diversitetin biologjik dhe pejsazhor. 3.26 Kalimi koht e fundit m vete t AKM-s dhe n varsi t drejtprdrejt nga Kshilli i Ministrave dhe krijimi n nj t ardhme t afrt i Ministris s Mjedisit do ta fuqizoj rolin e saj, n mnyr t veant n procesin e vendim-marrjes. 3.27 Nj numr institucionesh jan t caktuara me vendim t KM-s pr t marr pjes n Monitorimin e Mjedisit dhe t Biodiversitetit (Figura 3), por

46

Figura 2. Organograme e Institucioneve dhe marrdhenieve midis tyre n sfern e Mjedisit dhe Biodiversitetit

47

efikasiteti i puns s tyre mbetet i kufizuar pr shkak t mungess s koordinimit dhe bashkrendimit t puns ndrmjet tyre, t nivelit t ult t tekniks, si dhe t mbshtetjes me fonde. 3.28 Nuk mund t mos prmendet n spektrin e sotm institucional t vendit dhe sektori i Organizatave JoQeveritare (OJQ) si dhe roli i qytetarve t thjesht, t cilt n baz t nivelit dhe angazhimit t tyre qytetar luajn rol t madh n mbrojtjen e mjedisit n prgjithsi dhe t biodiversitetit n veanti. 3.29 Aktualisht n Shqipri ekzistojn 15 OJQ mjedisore, q t gjitha t ngritura pas vitit 1991, nj pjes e t cilave po formojn fizionomin e tyre si OJQ pr ruajtjen e natyrs dhe t biodiversitetit. Gjat ktyre viteve disa prej tyre kan rritur aktivitetin e tyre dhe kan siguruar mbshtetje nprmjet projekteve t tyre nga donator t huaj dhe vendas. Gradualisht aktiviteti i ktyre shoqatave po shtrihet n t gjith vendin. Njkohsisht OJQ-t mjedisore kan tashm forumin e tyre, gj q ka rritur efektivitetin e puns s tyre. Megjithat, ende lvizja mjedisore e OJQ-ve n vend mbetet e dobt dhe ndikimi i saj n publik dhe shoqrin civile i kufizuar. Disa nga shkaqet q shpjegojn kt realitet jan: mungesa e prvojs mungesa pothuajse e plot e mjeteve financiare dhe materiale (i vetmi burim financiar pr shumicn e shoqatave ka qen kontributi i antarve t tyre dhe fondet e marra nprmjet projekteve nga donator t huaj) prqndrimi i detyrave n pak njerz dhe mosaktivitizimi sa duhet i mass s antarve dhe simpatizantve moskordinimi sa duhet i veprimtarive t prbashkta ndrmjet OJQve prqndrimi i veprimtaris s OJQ kryesisht n qytete t mdha niveli relativisht i ult i kulturs mjedisore t mass s njerzve vshtirsit e mdha ekonomike dhe situata e pastabilizuar politike

n vend, sidomos gjat kohve t fundit. 3.30 Aktualisht mungojn edhe sanksione n lidhje me mosdhnien e informacionit pr mjedisin ose mos ekzekutimin e ligjit. Kjo padyshim ka ulur efikasitetin e strukturs ekzistuese institucionale. 3.31 Moszbatimi i ligjit dhe mosvjelja e gjobave si pasoj e puns s dobt t organeve t ngarkuara nga ligji dhe mosfunksionimi si duhet dhe korrupsioni n organet e pushtetit gjyqsor n rast t kundravajtjeve dhe veprave penale n sfern e mjedisit kan br q kto vitet e fundit dmtimet n mjedis, diversitetin biologjik dhe pejsazhor t rriten n prmasa t pakontrollueshme. KONVENTAT DHE PROGRAMET NDRKOMBTARE 3.32 Izolimi i gjat i Shqipris, pr shkak t politiks s mbyllur, u shoqrua me pasoja t ndjeshme dhe n mjedis. Deri n fillim t viteve 1990 pjesmarrja e Shqipris n organizma dhe marrveshje ndrkombtare n sfern e mjedisit ka qen shum i kufizuar dhe formal. Kshtu, m 4 Shkurt 1970 sht ratifikuar Marrveshja Pr Mosprodhimin e Armve Brthamore. Shqipria ka ratifikuar m 26 Mars 1975 Konventn Pr Ndalimin e Prodhimit dhe Furnizimit t Armve Bakteriologjike dhe Toksike dhe pr Shkatrrimin e tyre. Shqipria ka ratifikuar m 20.03.1979 Konventen lidhur me Mbrojtjen e Kulturs dhe Trashgimis Natyrore Botrore. N kuadrin e UNESCOs sht krijuar edhe Komiteti i Trashgimis Botrore q administron Listn e Trashgimis Botrore. 3.33 Koht e fundit, kryesisht pas vitit 1990, Shqipria ka filluar t marr pjes n organizatat ndrkombtare mjedisore, duke prfituar nga t drejtat dhe njkohsisht duke u prpjekur t prmbushi detyrimet q lindin nga pjesemarrja n to.

48

Figura 3. Organogram e strukturave prgjegjse pr monitorimin e Biodiversitetit

49

3.34 Bashkimi Evropian ka legjislacionet dhe normativat e tij n fushn e mjedisit, t cilat jan t detyrueshme pr do shtet antar. N kt legjislacion bjn pjes nj sr konventash dhe direktivash t cilat rinovohen vazhdimisht duke ndjekur zhvillimet socialekonomik dhe ndikimin e tyre n mjedis. Gradualisht edhe Shqipria po hyn n kt rrug nprmjet nnshkrimit t konventave t ndryshme dhe marrjes s masave pr zbatimin e tyre n kushtet e vendit ton. 3.35 Konventat Mjedisore n t cilat vendi yn sht pal jan t renditura m posht. N 30 Maj t vitit 1990 Shqipria aderoi n Konventn e Barcelones "Per mbrojtjen e Mesdheut nga ndotja" (Barcelon, 16 Shkurt 1976). N vazhdim ksaj konvente i jan br edhe disa protokolle, ndr t cilat prmendim protokollin pr zonat veanrisht t mbrojtura (1982) dhe protokollin pr mbrojtjen e Biodiversitetit n Mesdhe(1996). Ne 4 Tetor 1991 Shqipria ratifikoi Konventen e ESPOO-s (Finland), "Pr vlersimin e ndikimeve n mjedis, n konteksin ndrkufitar". M 18. 03. 1992 u nnshkrua nga vendi yn konventa "Pr mbrojtjen dhe prdorimin e ujrave ndrkufitare dhe liqeneve ndrkombtare" (Helsinki 17.03. 1992). Ratifikimi i ksaj konvente u b m 5 Janar 1994. Konventa "Pr efektet ndrkufitare t aksidenteve industriale" (Helsinki 17. 03. 1992) u miratua n parim m 18. 3. 1992, kurse ratifikimi i saj sht br me 5 Janar 1994. Shqipria m 29 Nntor 1995 ka aderuar n Konventn e Ramsarit (Ramsar, 1971). Emertimi zyrtar i ksaj konvente sht Konventa e Ligatinave t Rndsis Ndrkombtare veanrisht si habitat i Shpendve t Ujit. Nga Keshilli i Ministrave me dekretin nr. 581, date 29. 6. 1993, u dha miratimi pr aderimin e vendit ton n kt konvent. Me Vendimin nr. 413 dt. 22 Gusht 1994 Kshilli i Ministrave shpalli zonn e Divjak-

Karavastas Ekosistem natyror veanrisht i mbrojtur. Shqipria u b pal e ksaj konvente m 29 Mars 1996. M 31.10.1995 vendi yn nnshkroi Konventn e Berns (19 Shtator 1979) Pr ruajtjen e flors dhe fauns s egr dhe mjedisit natyror n Europ, ndrsa m 2.03.1998 kjo konvent sht ratifikuar nga Parlamenti. 3.36 N Samitin e Toks Mbi Mjedisin dhe Zhvillimin t Organizats s Kombeve t Bashkuara (OKB) (Rio de Zhanerio, Qershor 1992), n t ciln mori pjes dhe vendi yn, u adoptuan rreth 500 tekste nga t cilt si m t rndsishmit jan: 1. Axhenda 21 - nj program kompleks pr zhvillimin e nj aksioni ekologjik. Deklarata e Rios mbi Mjedisin - e cila proklamon 27 parime n vijim t atyre t prfshira n deklaratn e Stokholmit t 1972. Nj konvent Pr Ndryshimet Klimatike. [Vendi yn ka nenshkruar me 3 Tetor 1994 tekstin baz t ksaj konvente Pr ndryshimet klimatike (Nju Jork, 9 Maj 1992). Miratimi nga Kshilli i Ministrave pr aderimin e Republiks s Shqipris n kt konvente sht br me dekretin nr.580, dt. 29. 6. 1993]. Nj konvent Pr Diversitetin Biologjik, e cila prfaqson nj marrveshje midis vendeve t ndryshme t bots pr ruajtjen e shumllojshmris biologjike, prdorimin me kritere t drejta t burimeve gjenetike, transferimin e teknologjive si dhe financimin e nevojshem t tyre. [Vendi yn e nnshkroi kt konvent n 5 Janar 1994, vendim i cili hyri n fuqi n 5 Prill 1994]. Nj deklarat Pr Parimet Relative mbi Pyjet jo detyruese, por q prbn nj hap prpara drejt adaptimit t nj konvente ndrkombetare pr pyjet, q do t jet juridikisht detyruese. 3.37 Traktatet dhe dokumentet e Samitit pr Tokn synojn t nxitin aksionin dhe veprimin pr mjedisin dhe jan dshmi e lindjes s nj

50

solidariteti t t gjithve prball problemeve shqetsuese t mjedisit n planetin ton. Ve t tjerash kjo konference ka prcaktuar shkrirjen prfundimtare midis mbrojtjes s mjedisit dhe zhvillimit t qndrueshm t vendeve t varfra. Tekstet e adoptuara gjat konferencs kan nnvizuar rolin kryesor dhe pjesmarrjen e OJQ-ve pr mbrojtjen e mjedisit. 3.38 Konventa Pr t drejtn pr informacion pr mjedisin, pjesmarrjen e publikut n marrjen e vendimeve pr mjedisin dhe t drejtn pr tu ankuar n gjykat. (Aarhus-Danimarke 25 Qershor 1998), sht nj instrument i rndsishm pr t fuqizuar dhe harmonizuar t drejtat mjedisore qytetare dhe q u jep atyre m shum mundsi pr informacion, pjesmarrje publike dhe drejtsi n Europ. Konventa sht nnshkruar nga 35 qeveri europiane n t cilat bn pjes edhe vendi yn. 3.39 Shqipria sht pal edhe n "Inisiativen e Adriatikut", ku prve vendit ton, bjn pjes edhe Italia, Sllovenia, Kroacia, Greqia si dhe BE ja. 3.40 Aktualisht po punohet dhe me konventa t tjera si: 1. Konventa Pr Ruajtjen e Llojeve Shtegtare t bots s egr, ose si njihet ndryshe Konventa e Bonit (n Bon me 23 Qershor 1979, por ka hyr n fuqi n vitin 1983). Nga ana e vendit ton jan nnshkruar dy protokolle t ksaj konvente (pr Gjitart e Mesdheut dhe Numenius tenuirostris) dhe jan prgatitur dokumentat pr antarsimin me t drejta t plota n kt konvent. 2. Konventa e Bazelit Mbi kontrollin e levizjeve ndrkufitare t mbetjeve t rrezikshme dhe asgjesimin e tyre. Kjo konvent sht adoptuar q n vitin 1989, por ka hyr n fuqi vetm n maj 1992. Kshtu, Kshilli i Ministrave e ka miratuar antarsimin e vendit ton, po kshtu edhe Parlamenti. Tani mbetet q konform praktikave

ndrkombtare Ministria e Punve t Jashtme t depozitoj dokumentat prkatse pran Kombeve t Bashkuara. 3. Konventa Pr luftn kundr shkrettirzimit dhe thatsirn n ato vende q kan kaluar thatsir serioze dhe shkrettirzim (4 dhjetor 1996). Konventa ka dhe aneksin IV, nj njohje e shkrettirzimit n vendet e Mesdheut. 4. Konventa Pr Tregtin Ndrkombtare t Specieve t Rrezikuara t Flors dhe Fauns s Egr (CITES), e cila sht nnshkruar n Uashington D.C. m 3 Mars 1973 dhe sht ndryshuar n Bon, me 22 Qershor 1979. 3.41 Angazhimi i Shqipris n marrveshjet ndrkombtare n fushn e mjedisit ka ardhur duke u rritur. Megjithat njohja dhe marrja e prgjegjsive si dhe puna pr vnien n jet t detyrimeve t shtetit ton ndaj ktyre programeve dhe konventave ka qen e pamjaftueshme. PROGRAMET EKZISTUESE KOMBTARE 3.42 Procesi i prgatitjes s Strategjis dhe Planit t Veprimit t Biodiversitetit sht vazhdim i aktiviteteve t mparshme, frut i bashkpunimit ndrkombtar t Shqipris. 3.43 Rrjedhoj e ktij bashkpunimi ndrkombtar sht edhe ardhja n Shqipri e misioneve t shumta nga organizma t rndsishme si: Komuniteti Europian, PNUD-i, Banka Botrore, Fondi Monetar Ndrkombtar, Banka Evropiane pr Rindrtim dhe Zhvillim etj., q kan kryer studime dhe investuar edhe pr mjedisin n Shqipri. 3.44 Ndr ta m i gjer dhe njkohsisht m i rndsishmi mund t konsiderohet "Studimi per Gjendjen e Mjedisit dhe Strategjia e Mjedisit" i financuar nga Banka Boterore, faza e par e t cilit ka prfunduar q n vitin 1992. Ky studim prbnte dokumentacionin teknik n mbshtetje t Qeveris Shqiptare pr prmirsimin e kushteve te mjedisit dhe hedhjen e

51

bazave pr Planin Veprimit pr Mjedisin .

Kombtar

3.45 Faza e dyt e studimit t "Strategjis s Mjedisit n Shqiperi" prfundoi n fund t vitit 1993, veprimtari kjo kryesore e kryer nga Komiteti i Mbrojtjes se Mjedisit (KMM) n bashkpunim me Bankn Botrore dhe UNEP-in dhe i financuar nga Banka Botrore. Studimi pati rndsi t veant, sepse iu parapriu projekteve konkrete n kt fush. Mbi bazn e ktij studimi u hartua edhe Plani Kombtar i Veprimit pr Mjedisin (PKVM), n frymn e Deklarates s Ministrave t Mjedisit n Lucerne (1993) dhe t Dokumentit t rndsishm t ksaj Konference: Programi i Veprimit pr Mjedisin (PVM-EAP). 3.46 Gjat viteve t fundit ka vazhduar gjithashtu puna pr t plotsuar detyrimet e prcaktuara n marrveshjen midis Qeveris ton dhe UNEP-it, lidhur me monitorimin e ndotjes n zonn ton bregdetare, n kuadrin e programit rajonal pr ndotjen e detit Mesdhe, MEDPOL. Kshtu, n bashkpunim me UNEP si edhe Planin e Veprimit pr Mesdheun (MAP) me qendr n Athin, ka filluar bashkpunimi pr monitorimin e ndotjes n detet Adriatik dhe Jon dhe n grykat e lumenjve kryesore q derdhen n to. 3.47 Gjat viteve 1993-1996 n Shqipri u realizuan studimet n kuadrin e Programit t Administrimit t Zons Bregdetare (PAZB) t Shqipris, bashkpunim i Qeveris shqiptare me UNEP-in (Programi i Kombeve t Bashkuara pr Mjedisin), Bankn Botrore dhe Bashkimin Europian. Objektivat kryesore t ktij programi ishin: (i) mbrojtja e biodiversitetit t zons bregdetare t Shqipris, prfshir ktu habitatet detare, ujrat e mbla dhe ato ndrbaticore; (ii) zhvillimi i turizmit dhe i aktiviteteve rekreative; dhe (iii) forcimi institucional i organizmave q merren me administrimin e zons bregdetare t Shqipris.

3.48 Ka filluar gjithashtu bashkpunimi me Programin e Ndihms Teknike pr Mesdheun (METAP), q parashikon disa programe pr Vlersimin e Gjendjes s Mjedisit t financuar nga Komuniteti Europian dhe Banka Botrore. 3.49 Vzhgimi Ekologjik i Pyjeve t Lart t Shqipris (1995) ishte nj tjetr program i rndsishm me financimin e Banks Botrore q synonte t adresonte nevojn e ruajtjes s biodiversitetit t pyjeve t lart t vendit prmes zgjerimit t sistemit t ZM-ve dhe prmirsimit t mbarshtrimit pyjor. Projekti i Administrimit t Pyjeve q po zbatohet me asisitencen teknike dhe financiare t Banks Botrore dhe t nj sr donatorsh t tjer t huaj ka pr qllim q, nprmjet komponentit t tij pr ZM-ve, t ndihmoj n forcimin e menaxhimit t zonave t mbrojtura. 3.50 Edhe OJQ-t kan dhn kontributin e tyre n drejtim t prcaktimit t prioriteve pr ruajtjen e natyrs, biodiversitetit dhe pejsazhit n Shqipri. Projekti Nj Strategji OJQ pr Ruajtjen e Natyrs n Shqipri (1994-1997), financuar nga QRM (Budapest), IUCN dhe MilieuKontakt (Holland) dhe ai pr Mbrojtjen e Biodiversitetit t Liqeneve Ndrkufitare Ohr-Presp (PPNEA, EURONATURE, GTZ), jan shembuj t suksesit t OJQ-ve mjedisore n vendin ton. 3.51 Strategjia dhe Plani i Veprimit t Biodiversitetit njeh dhe mbshtetet fuqimisht n t gjitha gjetjet dhe rekomandimet e programeve t msiprm dhe synon zhvillimin e mtejshm t tyre n kushtet e reja t krijuara. RUAJTJA IN SITU DHE EX SITU 3.52 Ruajtja in situ e natyrs dhe e biodiversitetit n vendin ton sht nj praktik q ka nisur t praktikohet vetm n gjysmn e dyt t ktij shekulli. Nj numr zonash t mbrojtura (ZM) jan ngritur dhe disa akte ligjore dhe nnligjore jan miratuar pr mbrojtjen e bimve dhe kafshve t rrezikuara.

52

3.53 Zonat e mbrojtura jan brenda fondit pyjor dhe pr mbrojtjen e menaxhimin e tyre sht krijuar Departamenti i Mbrojtjes s Natyrs brenda DPPK-s dhe, n disa rrethe q kan zona t mbrojtura ose Parqe Kombtare, operojn Sektort e Mbrojtjes s Natyrs. 3.54 Deri n fillim t viteve 90 siprfaqja e prgjithshme e ZM-ve nuk e kalonte 2% t territorit t vendit dhe deri n at koh njiheshin tre kategori ZM: Parqet Kombtare Pyjore, Rezervatet e Gjuetis t kategorive A dhe B si dhe Monumentet e Natyrs. N vitin 1994, n kuadrin e Vzhgimit Ekologjik t Pyjeve t Lart t Shqipris u identifikuan dhe u propozuan nj sr zonash t reja pr mbrojtje, duke prshtatur sistemin e kategorizimit t IUCN-s pr ZM-t. Me kt siprfaqja e rrjetit t ZM-s u dyfishua. Me miratimin koht e fundit t Parkut Kombtar t Presps dhe t Pejsazhit t Mbrojtur Toksor dhe Ujor te Pogradecit siprfaqja e ZM-ve sot ka arritur n afro 5.8% t territorit t vendit.
Pylli i pishave mesdhetare (parku kombtar-Divjak)

ZM jan prgatitur plane menaxhimi dhe administrimi) munges mjetesh dhe burimesh financiare pr ngritjen e administratave t zonave t mbrotjura munges personeli dhe treinimi munges t praktikave t ruajtjes s bimve dhe kafshve t rrezikuara jasht sistemit t zonave t mbrojtura 3.56 N kuadrin e Projektit t OJQ-ve shqiptare Nj Strategji OJQ-sh pr Ruajtjen e Natyrs n Shqipri, si dhe t aktivitetit t Zonave Veanrisht t Mbrojtura (ZVM), (1996), finacuar nga Qendra Rajonale e Veprimit/ZVM (RAC/SPA,Tunis), si dhe t Planit t Administrimit t Zons Bregdetare (PAZB) sht prgatitur propozimi i rrjetit prfaqsues t ZM-ve t Shqipris q i paraqitet qeveris pr shqyrtim dhe miratim s bashku me SPVB-n. 3.57 Deri m sot nuk ekzistojn praktika t ruajtjes ex situ t llojeve t krcnuar t bimve dhe kafshve e egra. Kopshti Botanik pran Universitetit t Tirans prfaqson nj mundsi q duhet shfrytzuar pr kt qllim n t ardhmen. 3.58 Po kshtu nuk ekziston ndonj bank gjenetike pr bim apo kafsh t egra n rrezik zhdukje. Nj bank farash pr kulturat bujqsore sht ngritur koht e fundit pran Entit Kombtar t Farave (EKF). Pran ktij institucioni aktualisht ruhen reth 260 lloje, nnlloje dhe varietete, prej t cilave 230 i takojn bimve barishtore (terofite dhe hemikriptofite) dhe 30 jan drur dhe shkurre (fanerofite). Prej ktyre 260 taksoneve, 180 jan t kultivuar dhe vetm 80 jan bim spontane. Sidoqoft kjo bank prbn nj mundsi q duhet prdorur pr t grumbulluar n t material gjenetik pr bimt endemike dhe n rrezik zhdukje t flors spontane t vendit.

3.55 Megjith punn dhe progresin e shnuar n kt drejtim, nj sr shtjesh dhe mangsish mbeten pr tu adresuar si: mungesa e nj strategjie kombtare pr ruajtjen e natyrs mangsi t kuadrit ligjor dhe institucional rrjeti ekzistues i ZM-ve sht ende shum i kufizur (rreth 5.8% e territorit t vendit sht e mbrojtur), jo plotsisht prfaqsues dhe jo funksional munges e planeve t menaxhimit pr ZM-t ekzistuese (vetm pr 2-3

53

Kutia. 5 Parku Kombtar i Lurs Kategorit e Menaxhimit t ZM-ve sipas IUCN Kategoria I. Rezerv Strikte Natyrore/ Rezervat Shkencor. Prgjithsisht jan zona t vogla pak ose aspak t shqetsuara nga njeriu q ruhen dhe menaxhohen pr qllime shkencore dhe mbrotjen e bots s gjall. Kategoria II. Park Kombtar. Prgjithsisht jan zona t gjera q ruhen dhe menaxhohen pr mbrojtjen e ekosistemeve, edukim dhe rekreacion (shlodhje, argtim) Kategoria III. Monument Natyre. Zon me prmasa t vogla q mbrohet e menaxhohet pr ruajtjen e karakteristikave dhe dukurive t veanta natyrore dhe/ose historike. Kategoria IV. Zone e Menaxhimit t Habitateve dhe Llojeve/Reservat Natyror i Menaxhuar. Zon e mbrojtur pr ruajtjen e llojeve dhe habitateve prmes nj menaxhimi t prshtatshm. Kategoria V. Pejsazhe toksore dhe detare t mbrojtur. Zon e mbrojtur dhe e menaxhuar kryesisht pr mbrojtjen e pejsazheve dhe rekreacion (shlodhje, argtim). Kjo kategori prfshin pjes toke/deti n pronsi publike ose private dhe qendra banimi, brenda t cilave zhvillohen aktivitete, si bujqsia, pemtaria, pylltaria, peshkimi etj. Qllimi sht q t ruhet cilsia e pejsazheve dhe bashkveprimi harmonik i aktivitetit t njeriut n to, si dhe diversiteti biologjik q ato prmbajn. Kategoria VI. Zon e Mbrojtur Resurseve t Menaxhuar/ Rezerv Resurseve. Zon e mbrojtur dhe menaxhuar pr nj prdorim qndrueshm t resurseve natyrore. e e e t

Pisha flamur-monument natyre

Syri i Kaltr (Delvin)-monument natyre

Prshtatur nga IUCN (1990/93).

54

Fig. 4 Hart e Rrjetit Ekzistues t ZM-ve

55

Projektet pr ruajtjen e natyrs s Agjencis Kombtare t Mjedisit t finacuara nga organizmat ndrkombtare.
Projekti 1. Plani pr Ruajtjen e Parkut Kombtar t Dajtit 2. Administrimi i Laguns s Karavastas, Faza I Programi Programi Phare AL9306 Programi Phare AL9306 Faza i prfunduar Granti 50,000 ECU Objektivi i Projektit Prgatitja e planit t menaxhimit t Parkut Kombtar t Dajtit

i prfunduar

346,224 ECU

Prgatitja e Planit Menaxhues, kuadrit rregullator pr Lagunn e Karavastas dhe eko-udhzuesit pr kt lagun Prgatitja e Strategjis s Biodiversitetit, Planit t Veprimit dhe Raportit Kombtar

3. Strategjia dhe Plani i Veprimit pr Biodiversitetin n Shqipri 4. Ruajtja e Liqenit t Ohrit

GEF/ BB

i prfunduar

96,000 USD

GEF/ BB

faza prgatitore (4 vjet)

1,78 milion USD pr Shqiperi n

T krijoj bazn pr nj administrim t qndrueshm dhe mbrojtjen e prbashkt t liqenit t Ohrit nga popullsia lokale e vendeve fqinj, monitorimi i liqenit, menaxhimi i pellgut ujmbledhs.

5. Administrimi i Laguns s Karavastas, Faza I

Programi Phare SOP 97

faza prgatitore (2 vjet)

400,000 ECU

Mbshtetje pr menaxhimin e laguns, studim pilot pr ngritjen e nj lagune artificiale pr trajtimin e ujrave t zeza t zons, projekti pr ndrtimin e vendit t qndrimit t rojes, punime lokale pr t siguruar prmirsime imediate n vend (gardhi, rrugt hyrse etj.)

6. Ruajtja dhe mir-administrimi i lagunave t Mesdheut (zgjerimi n vendet jasht BE-s)

LIFE/ MEDWET 2

i prfunduar (1 vit)

Studimi i situats mjedisore, ekonomike dhe sociale t zons s lagunave Kune-Vaini si pjes e raportit mbi situatn e ligatinave t pes vendeve pjesmarrse n projekt (Shqipri, Algjeri, Marok, Tunizi) dhe sigurimin e nj metodologjie tip pr studimin e ligatinave. Realizimi i ktij projekti ka hapur rrugn pr nj projekt tjetr rajonal MedWet 3 (prej 1,815,000 USD) me financimin e Global Environment Facility-Fondi Global i Mjedisit nprmjet PNUD-it pr lagunn e Narts dhe Llogora- KanaliOrikumi-gadishulli i Karaburunit-ishulli i Sazanit, i cili pritet t filloj s shpejti.

56

PJESA DYT. IDENTIFIKIMI I SHTJEVE PRPARSORE

KAPITULLI 4 TEMAT DHE SHTJET
HYRJE 4.1 Diversiteti biologjik dhe pejsazhor i vendit prbn nj trashgimi me vlera jo vetm pr Shqiprin, por edhe pr rajonin Mesdhetar, kontinentin e m gjer. Pronar i ktyre resurseve natyrisht sht populli shqiptar dhe sht n interes t tij q kjo pasuri dhe trashgimi t mbrohet dhe t menaxhohet n mnyre t till q t mundsoj nje zhvillim m t madh ekonomik n t ardhmen. 4.2 N fakt, sidomos vitet e fundit, resurset natyrore jan vlersuar pr rndsin ekonomike, por shfrytzimi i tyre nuk t on vetm n fitime (pr privatin dhe shtetin), por edhe n humbje (kur nuk shfrytzohet drejt) si rezultat i humbjes s mundsive pr zhvillim n t ardhmen nga degradimi i mjedisit. 4.3 Zhvillimi i nj zone, ende jo ose pak e shfrytzuar, mund t oj n nj fitim ekonomik afatshkurtr, i cili m von pasohet me nj degradim t sistemeve natyrore dhe, m n fund, me humbje ekonomike m t madhe se fitimet fillestare. Sigurisht, sot sht e veshtir t ruhen ekosisteme muze, sidomos pran qendrave t banuara. Problemi shtrohet q ato t menaxhohen drejt, t prdoren duke ruajtur vlerat e tyre natyrore, madje dhe duke rifituar dhe kthyer vlerat e humbura, kur sht e mundur. 4.4 N kt kndvshtrim sot sht futur koncepti i zhvillimit t qndrueshm sipas t cilit do burim natyror duhet t shfrytzohet n mnyr t till q tu prgjigjet nevojave t sotme pa humbur aftsit pr t plotsuar ato t brezave t ardhshm. PARIME STRATEGJIKE 4.5 Zbatimi i konvents s diversitetit biologjik mund t arrihet vetm me pranimin dhe respektimin e objektivave dhe t parimeve t ruatjes dhe zhvillimin e praktikave t nj zhvillimi t qndrueshm n sektor q lidhen me biodiversitetin si: bujqsia, pylltaria, peshkimi, energjia dhe industria, urbanizmi, transporti, turizmi, administrimi i ujrave dhe mbrojtja. Parime t tilla t pranuara ndrkombtarisht dhe t paraqitura n SPEDBP jan:

1. Parimi

i Vendimarrjes s Kujdesshme: vendimet lidhur me Strategjin merren mbi bazn e informacionit m t mir ekzistues dhe, ato prshtasin, sa m shum t jet e mundur, masa q marrin n konsiderat aspektet ekonomike dhe sociale t cilat nga ana e tyre shrbejn si shtrngues dhe motivues pr ruajtjen dhe prdorimin e qndrueshm t diversitetit biologjik dhe pejsazhor. i Mnjanimit/Shmangjes: zbatimi i procedurave q krkojn kryerjen e Vlersimit t Ndikimit n Mjedis (VNM) pr do aktivitet q pritet t ket efekte t ndjeshme n diversitetin biologjik dhe pejsazhor dhe sigurimi, kur sht e prshtatshme, i pjesmarrjes publike n kto procedura.

2. Parimi

3. Parimi i Parandalimit me qllim

shmangien ose minimizimin e efekteve t dmshme t mundshme t aktiviteteve mbi diversitetin biologjik dhe pejsazhor.

4. Parimi i Transferimit/Zhvendojes:
aktivitetet q priten t ken ndikime t ndjeshme n diversitetin biologjik dhe pejsazhor dhe q smund t shmangen, duhet, kur sht e mundur, t zhvendosen n zona ku ato mund t shkaktojn m pak dme.

57

5. Parimi i Kompensimit Ekologjik:

efektet e dmshme t ndryshimeve fizike n zonat me vlera t larta t diversitetit biologjik dhe pejsazhor q smund t mnjanohen duhet t ekuilibrohen me masa ruajtse kompensuese nga pala/subjekti q i shkakton ato.

6. Parimi

i Integritetit Ekologjik: proceset ekologjike prgjegjse pr mbijetesn e llojeve duhet t mbrohen, ndrsa habitatet nga t cilat varet mbijetesa e tyre duhet t ruhen.

7. Parimi i Restaurimit dhe Rikrijimit.

Ky nnkupton rehabilitimin e diversitetit biologjik dhe pejsazhor kur sht e mundur dhe rikrijimin e tij n se kjo mund t arrihet prmes marrjes s masave pr shptimin dhe rehabilitimin e llojeve t krcnuara apo krijimit t kushteve t prshtatshme.

8. Parimi i Teknologjis dhe Praktiks

m t mir nga pikpamja mjedisore, q jan t prshtatshme pr ruajtjen dhe prdorimin e qndrueshm t diversitetit biologjik dhe pejsazhor.

9. Parimi: Ndotsi/Dmtuesi paguan.

Sipas ktij parimi pala prgjegjse duht t mbuloj sa m shum t jet e mundur koston e masave pr parandalimin, kontrollin dhe zvoglimin e dmit n diversitetin biologjik dhe pejsazhor.

KRITERET 4.6 Nj sr kriteresh jan prdorur nga vende t ndryshme pr t prcaktuar problemet dhe shtjet prparsore n sfern e ruajtjes s biodiversitetit. Duke qen se n fund t fundit thelbin e termit Biodiversitet e prbjn llojet, habitatet dhe ekosistemet, kriteret e prdorura pa dyshim shprehin nevojn e mbrojtjes dhe sigurimit t mbijetess s atyre m t krcnuar dhe q kan rndsi kombtare dhe ndrkombtare, si dhe adresojn aspektet e prfitimit ekonomik dhe shoqror nga ruajtja dhe prdorimi i qndrueshm i biodiversitetit. Kriteret e prdorura jan si m posht: Lloje dhe habitate t krcnuara n mnyre kritike me rndsi globale, rajonale e kombtare. Habitate/ekosisteme q shquhen pr endemizm apo biodiversitet t lart. Habitate ose lloje n rrezik zhdukje t pakthyeshme. Habitate ose lloje, ruajtja dhe menaxhimi i prshtatshm i t cileve do t rezultonte me perfitime ekonomike dhe edukative lokale apo kombtare. Lloje ose habitate t krcnuar nga tregtia apo praktikat e paprshtatshme, t cilat mund t kontrollohen nprmjet rregullimit t politikave Veprime, aksione q ka t ngjar t ojn n zgjidhje t prshtatshme ekonomike, ekologjike dhe sociale. 4.7 Gjat procesit t prgatitjes s SPVB-s u b e mundur hartimi i listave pr llojet dhe habitatet prparsore pr t cilat do t prgatiten plane veprimi apo q do t mbrohen prmes zgjerimit dhe forcimit t rrjetit t ZM-ve, ose ruajtjes in situ dhe ex situ. SHTJET /TEMAT PRPARSORE 4.8 Strategjia Pan-Europiane e Diversitetit Biologjik dhe Pejsazhor (SPEDBP) ka evidentuar tashm 11 temat kryesore q duhet t adresohen dhe zhvillohen n kushtet specifike t do vendi. T renditura ato do t paraqiteshin si m posht: 1. Ngritja e Rrjetit Ekologjik PanEuropian (REPE).

10. Parimi i Pjesmarrjes Publike dhe i

s Drejts s Publikut pr Informim: pr realizimin me sukses t mbrojtjes s diversitetit biologjik dhe pejsazhor duhet t sigurohet nj mbshtetje e mjaftueshme dhe aktive e publikut, nprmjet prfshirjes s personave privat dhe publik, komunitetit shkencor, individve e grupeve t tjera civile q prdorin resurse toksore dhe detare n procesin e marrjes s vendimeve, prmes medias dhe perfshirjes s ktyre shtjeve n programet e edukimit.

58

2. Integrimi i aspekteve t diversitetit biologjik e pejsazhor n sektor t tjer. 3. Rritja e ndrgjegjes dhe mbshtetjes nga ana e publikut dhe politikbrsve. 4. Ruajtja e pejsazheve. 5. Ekosistemet bregdetare dhe detare. 6. Ekosistemet lumore dhe ligatinat e lidhura me to. 7. Ekosistemet e brendshme ligatinore. 8. Ekosistemet kullosore. 9. Ekosistemet pyjore. 10. Ekosistemet e maleve t lart 11. Aksion pr llojet e rrezikuar. 4.9 Prgatitja e planeve kombtare t veprimit pr temat e msiprme mbetet detyr e organeve dhe institucioneve qeveritare, por si rrug m e mir propozohet partneriteti midis ktyre t fundit dhe OJQ-ve mjedisore. Pr kt qllim propozohet ngritja e grupeve t prhershme t puns (GP) me pjesmarrje t prbashkt t OQ-ve, OJQ-ve dhe grupeve apo personave privat t interesuar. N procesin e prgatitjes s SPVB-s jan identifikuar 14 GP, ngritja e t cilve do t bhet shum shpejt me miratimin e ktij dokumenti. Detyra e GP-ve do t jet prgatitja e planeve t veprimit, si dhe lehtsimi, koordinimi, nxitja dhe stimulimi i veprimeve pr zbatimin e ktyre planeve. PLANET E VEPRIMIT T HABITAteVE DHE LLOJEVE 4.10 Mbshtetur n kriteret e msiprme, n shkalln e sotme t njohjes s gjendjes s biodiversitetit t vendit dhe me konsensusin e gjer t t gjith mbshtetsve, jan przgjedhur tashm tipet e habitateve dhe llojeve t rrezikuar pr t cilat do t prgatiten planet e veprimit. Rrjeti i propozuar i ZM-ve merr n konsiderat prfshirjen n mbrojtjen territoriale t pejsazheve, habitateve dhe llojeve dhe sht nj instrument shum i rndsishm pr mbrojtjen e diversitetit biologjik dhe pejsazhor t vendit. Por, duke qen se ky instrument nuk mund t zgjidh problemet e mbijetess pr nj numr llojesh dhe habitatesh q mbeten

jasht sistemit t ZM-ve, ose pr t cilt mbrojtja brenda ZM-ve nuk sht e mjaftueshme, bhet e nevojshme prgatitja dhe zbatimi i plave t veprimit pr lloje dhe habitate t krcnuar t nj rndsie t veant. 4.11 Llojet dhe habitatet e przgjedhur jan grupuar n dy lista: (i) lloje/habitate pr t cilat planet e veprimit do t prgatiten brenda 1-2 viteve, dhe (ii) lloje/habitate pr t cilat planet e veprimit do t prgatiten brenda 3-5 viteve t ardhshm. Reth 80 taxone, prej t cilve 42 rruazor, 26 parruazor dhe 12 lloje bimsh jan przgjedhur n listn e par. Numri i taksoneve t cilt do t mbulohen me plane verpimi brenda 35 viteve sht 143, prej t cilve 95 vertbror, 31 parruazor dhe 17 lloje bimsh. Listat jan paraqitur n shtojcat E-1 dhe E-2 t ktij dokumenti.

59

Kutia 7 Grupet e Puns pr zbatimin e SPVB-s 1. Grupi i Puns pr ZM-t dhe Ngritjen e Rrjetit Ekologjik. Kordinator: Drejtoria e Prgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave. 2. Grupi i puns pr Edukimin dhe Informimin e Publikut. Kordinator: Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes s Mjedisit Natyror 3. Grupi i Puns pr Ruajtjen e Pejsazheve. Kordinator: Qendra e Studimeve Gjeografike dhe Instituti i Urbanistiks. 4. Grupi i puns pr Ekosistemet Detare dhe Bregdetare. Kordinator: Instituti i Krkimeve t Peshkimit dhe IKB 5. Grupi i Puns pr Ekosistemet Ligatinore. Kordinator: FSHN dhe IKB 6. Grupi i Puns pr Ekosistemet Kullosore/Bujqsore. Kordinator: Drejtoria e Bujqsis (MBU) dhe FSHN 7. Grupi i Puns pr Ekosistemet Pyjore dhe Alpine. Kordinator: Instituti i Krkimeve Pyjore dhe Kullosore (IKPK). 8. Grupi i Puns pr Ruajtjen e Llojeve Bimore. Kordinator: IKB dhe FSHN 9. Grupi i Puns pr Ruajtjen e Llojeve Shtazore. Kordinator: FSHN 10. Grupi i Puns pr Ruajtjen e Bimve t Kultivuara autoktone. Kordinator: Instituti i Krkimeve Bujqsore (MBU) 11. Grupi i Puns pr Ruajtjen e Racave Autoktone t Kafshve Bujqsore. Kordinator: Instituti i Krkimeve Zooteknike (IKZ). 12. Grupi i Puns pr Bankat Gjenetike-Kafsht. Kordinator: FSHN, IKZ 13. Grupi i Puns pr Bankat Gjenetike-Bimt. Kordinator: Enti Kombtar i Farave dhe FSHN 14. Grupi i Puns pr Bioteknologjit: Kordinator: Instituti i Krkimeve t Ushqimit dhe IKB.

60

Kutia 8

duhet t prmbaj nj Plan Veprimi (pr llojet dhe habitatet) ?

1. Statusi (gjendja) aktuale Arsyet q shpjegojn kt gjendje dhe deri n shkall njihen faktort kufizues 2. Faktort q shkaktojn humbje apo prkeqsim Nj paraqitje e shkurtr e faktorve t shkuar dhe t sotm krcnues 3. Masat ruajtse t deritanishme Paraqitje e shkurtr e asaj q po bhet (n se po) pr momentin pr ruajtjen e llojit/habitatit 4. Objektivat e Planit t Veprimit Objektivat q vihen pr ruajtjen, prmirsimin apo rritjen e popullats s llojit, ose zgjerimin e prhapjes gjeografike t llojit apo habitatit. 5. Veprimet /aksionet/masat e propozuara dhe agjencia drejtuese/prgjegjse Paraqiten aksionet/veprimet q do t ndrmerren pr arritjen e objektivave; sht duke u br, far mund apo duhet shtuar, etj. Disa nga kto aksione/masa/ veprime bien n kategorit e mposhtme: politikat dhe legjislacioni ruajtja e sitit, zons dhe menaxhimi mbrojtja dhe menaxhimi i llojit/habitatit kshillimi krkim i mtejshm shkencor dhe monitorimi komunikimi dhe publikimi

61

PJESA TRET. PLANI I VEPRIMIT - AKTIVITETE/AKSIONE PRPARSORE

KAPITULLI 5 NEVOJA PR NDRYSHIM DHE VEPRIM
NDRYSHIMI I POLITIKAVE SEKTORIALE/ INTEGRIMI I DIVERSITETIT B IOLOGJIK DHE PEJSAZHOR N SEKTOR 5.1 Suksesi n zbatimin e KDB-s dhe t SPVB-s mund t arrihet vetm nprmjet integrimit t parimeve strategjike dhe objektivave t biodiversitetit n sektor t tjer t ekonomis si bujqsia, pylltaria, peshkimi dhe gjuetia, energjia dhe industria, urbanizmi, transporti, turizmi, menaxhimi i ujrave dhe mbrojtja e vendit. 5.2 Nj gj e till sht e mundur n se n t gjitha strategjit dhe politikat sektoriale, ekzistuese dhe ato q jan n hartim, prfshihen politika dhe praktika t nj zhvillimi t qndrueshm. 5.3 Bujqsia luan nj rol vital n mbrojtjen dhe menaxhimin e pejsazheve dhe habitateve gjysmnatyrore, si dhe n ruajtjen e diversitetit biologjik t vendit, n mnyr t veant pr biodiversitetin e lidhur me vet tokn bujqsore. Kshtu, mbi 1/3 e llojeve t ornitofauns s vendit viziton sezonalisht ekosistemet bujqsore, ndrsa mbi 15 lloje shpendsh, nj pjes e te cilve globalisht t rrezikuar, kan arealet e tyre kritike brenda tokave bujqsore. Po kshtu, mbijetesa e disa llojeve gjitarsh, amfibsh e reptilsh sht e lidhur ngushtsisht me ekosistemet bujqsore. Kanalet kullues, ant e lumenjve, gjerdhet, kopshtet dhe lirishtet, tokat e kripura q takohen brenda fondit t toks bujqsore ofrojn banesa pr nj numr t konsiderueshm llojesh bimore e shtazore. 5.4 Pas privatizimit t toks, bujqsia duket se sht kthyer, pr shkak t mungess s subvencioneve dhe investimeve, n praktikat e saj tradicionale t nj bujqsie ekstensive me ndikim t pakt n mjedis dhe biodiversitet. Nj sr avantazhesh dhe disavantazhesh n sfern e diversitetit pejsazhor e biologjik bujqsor jan shfaqur n kto vitet e fundit; njohja dhe puna pr nj menaxhim t drejt t tyre jan t rndsishme. 5.5 Ndryshimi i strukturs s prdorimit t toks, ku siprfaqja e zn me drithra sht zvogluar, ndrsa rritet n mnyr t ndjeshme siprfaqja e toks s zn me foragjere (37% n 1996 kundrejt 23% n fillim t viteve 90), mosprdorimi n sasira t mdha t pesticideve, zvendsimi i pjesshm i mjeteve dhe teknikave t punimit t toks etj. po ndikojn pozitivisht n prmirsimin e gjendjes s biodiversitetit. 5.6 Problemi i uljes s pjelloris s toks, i varfrimit dhe shkrettirzimit t saj ekologjik deri n degradim t plot, pr shkak t erozionit n gati 1/3 e fondit t saj, sht nj tem prparsore e strategjis s ktij sektori. Por, njherazi me kt problem jan t lidhur ngusht dhe fati i nj pjese t konsiderueshme t biodiversitetit t vendit. 5.7 N kushtet e ekonomis s tregut t lir, pr shkak t mungess s investimeve dhe mbshtetjes nga shteti, nj pjes e materialit gjenetik t bimve dhe kafshve bujqsore autoktone ka humbur, ndrsa nj pjes tjetr ka degjeneruar dhe po degjeneron gjenetikisht. N kto kushte sht detyr e shtetit q t

62

mbshtes me nj politik mbrojtse dhe subvencionuese fermert pr ruajtjen e ktyre resurseve gjenetike. N rast se nj gj e till sot nuk sht e mundur nga shteti, athere duhen br prpjekje pr ruajtjn e tyre ex situ dhe n banka gjenetike si nj pasuri e krijuar n shekuj dhe q u duhet prcjell dhe brezave t ardhshm. 5.8. Bujqsia shqiptare sot prgjithsisht sht nj bujqsi biologjike ekstensive. Ruajtja e ktij karakteri ekologjik dhe zhvillimi i balancuar i saj duhet t kihet parasysh n politikat e ardhshme t qveris n kt sektor. N t ardhmen pritet zhvillimi i ktij sektori dhe gjallrimi i praktikave t prdorimit intensiv t toks. N mnyr t veant pritet zhvillimi i ktij sektori n ultsirn bregdetare, gj q do t shoqrohet me rritjen ndjeshm t ndikimit t ktij aktiviteti n biodiversitetin e vendit, n mnyr t veant n ultsirn bregdetare. Zbatimit t procedurave t VNM-s, n mnyr t veant ato pr projekte t rinj pr kullimin dhe ujitjen e tokave, u duhet kushtuar m shum vmendje n t ardhmen. 5.9 Efektet e zhvillimit t sektorit t bujqsis n biodiversitetin e vendit duhen mbajtur mir parasysh nga strategjia e Gjelbrt e Bujqsis q sht miratuar koht e fundit, me qllim shmangien, aty ku sht e mundur, dhe minimizimin e efekteve negative t aktiviteteve bujqsore. 5.10 Marrja n konsiderat dhe vnia n jet e disa prej krkesave t Rregullores s BE-s pr AgroMjedisin (shih kutin 9) sht e rekomandueshme n kuadrin e Strategjis s Bujqsis. 5.11 Ruajtja, rehabilitimi dhe zgjerimi aty ku sht i mundur i habitateve natyrore dhe gjysm natyrore q takohen brenda toks bujqsore sht nj domosdoshmri pr t siguruar ruajtjen e biodiversitetit t vendit. 5.12 Masat prparsore t propozuara n kuadrin e SPVB-s pr sektorin e bujqsis prfshijn:

ripyllzimet n tokat e abandonuara; krijimi i brezave mbrojts t toks nga erozioni; ngritja, prmes mbjelljeve, e gjerdheve shkurrore e drunor n ultsirn bregdetare; restaurimi i bimsis natyrore anash lumenjve; rikrijimi i ligatinave n nj pjes t tokave tejet t kripura apo ishknetore; Kutia 9 Rregullorja e BE-s pr AgroMjedisin (EEC 2078/92) krkon:
a) Ndihma finaciare pr fermert n zona t veanta me vlera t larta mjedisore, me qllim q t ruhet prdorimi tradicional dhe jo-intensiv i toks. Kjo prfshin hartimin e skemave t ngjashme pr Zonat Mjedisore t Ndjeshme (ZMN) .. Shum zona t pejsazheve t mbrojtura (Kategoria V e ZM) dhe disa ZM t kategoris s IV do t prfitonin shum nga nj mas e till, meqense ndryshimet n praktikat e prdorimit t toks jan shpesh rreziku kryesor i integritetit t ktyre ZM-ve b) Largimi i nj pjese t toks nga bujqsia. Sipas ksaj mase rekomandohet krijimi i rezervave pr habitate dhe lloje t veant, prmes ngritjes s parqeve t rinj kombtar dhe t parqeve pyjore n tokat q nuk nevojiten m pr bujqsi ose prmes zgjerimit t parqeve ekzistues. Ekstensifikimi n prgjithsi i Bujqsis. N kushtet specifike t vendit ton kjo mas, q konsiston n uljen e prdorimit t plehrave, pesticideve dhe herbicideve, do t ishte e rndsishme pr tokn bujqsore brenda ose prreth ZM-ve.

c)

pyllzimi i pellgjeve ujmbledhs pr t evituar formimin e rrjedhjeve t baltrave, rshqitjeve; zhvillimi i agropylltaris; prdorimi i teknologjive t reja t punimit t toks, duke paksuar punimet n thellsi dhe n numr;

63

teknologji t reja t kultivimit t kulturave t ndryshme bujqsore, t ujitjes artificiale; rehabilitimi i kullotave polifite duke respektuar stadet e degradimit dhe t suksesionit vegjetacional; sensibilizimi i fermerve pr prparsit e bujqsis ekologjike; promovimi dhe aplikimi i modeleve t bujqsis ekologjike mesdhetare dhe shqiptare, mbshtetur n trinomin agro-silvo-pastoral; aplikimi i lufts biologjike ndaj parazitve dhe dmtuesve t kulturave bujqsore dhe pyjore pr t zvogluar prdorimin e pesticideve;

shndoshjes apo shptimit mjedisor; (iv) materialet e riciklueshme, (v) masat pr kontrollin e ndotjes dhe pr menaxhinin integral t mbetjeve. Kutia 10 Elementt Kryesor t nj Strategjie Kombtare Energjetike
Politika pr nj prdorim optimal t energjive fosile, duke mbajtur parasysh nevojn pr t minimizuar humbjet e resurseve t pagjenerueshne dhe ndotjet gjat procesit t nxjerrjes; Politika pr prdorim t shndetshm t burimeve t tjera energjetike; Politika dhe standarte t nj eficience energjetike; Politika ekonomike q garantojn se mimet n energji reflektojn kostot sociale dhe mjedisore t alternativave dhe inkurajojn konsumatort q t zgjedhin rrugt/ opsionet m pak dmtuese; Taksat dhe tatimet t inkurajojn eficiencn n energji dhe mbrojn sektort m t varfr nga rritjet e mimit t energjis; Fushata pr informim me qllim nxitjen e eficiencs energjetike; Detyrime mbi manifakturat pr t monitorizuar dhe publikuar eficiencn energjetike t prodhimeve dhe proceseve; Brjen e raporteve kombtare, q tregojn progresin e realizuar pr arritjen e objektivave; Mbshtetje pr grupe civile q kan pr qllim ruajtjen e energjis.

5.13 Energjia dhe Industria. T dy kta sektor jan t njohur tashm pr ndikimin e tyre n mjedis, diversitetin biologjik dhe pejsazhor. Edhe pse pjesa m e madhe e sektorit industrial sht jasht funksionimit, me aktivizimin e tij priten t rishfaqen pasojat e ktij aktiviteti n biodiversitetin e vendit, n mnyr t veant n at t zons bregdetare, prgjat s cils jan prqndruar dhe qendrat kryesore m t mdha n vend. 5.14 N kuadrin e SPVB-s synimi i ndryshimit t politikave sektoriale n energji dhe industri do t konsistonte n integrimin e konsideratave ekologjike n politikat e prgjithshme dhe n zgjedhjen e vendeve t prshtatshme pr aktivitete industriale, me qllim brjen e politikave industriale dhe energjetike, prfshir ktu dhe zvoglimin e mbetjeve dhe shkarkimeve t substancave t dmshme aty ku sht e mundur, m mbshtetse pr politikat e diversitetit biologjik dhe pejsazhor. Elementt kryesor t nj strategjie t qndrueshme kombtare energjetike jepen n kutin 10. 5.15 Plani i Veprimit pr ruajtjen e diversitetit biologjik dhe pejsazhor krkon q nga t gjitha industrit t prshtaten procese t nj zhvillimi t qndrueshm si: (i) prdorimi i teknologjive q prodhojn pak ose aspak mbetje; (ii) rritja e jetgjatsis s prodhimeve; (iii) komponentt e

5.16 Pylltaria. Duke qen se me pyjet dhe kullotat sht e lidhur nj pjes e mir dhe shum e rndsishme e biodiversitetit t vendit, zbatimi i politikave dhe praktikave t nj pylltarie t qndrueshme sht nj shtje prparsore n Shqipri. Projekti i menaxhimit integral t pyjeve t Shqipris duhet t tregoj dhe siguroj q hapat e para n kt rrug jan hedhur. DPPK ka

64

pgjegjsin kryesore pr hartimin dhe zbatimin e politikave t qndrueshme t nj mbarshtrimi t integruar t pyjeve dhe kullotave duke i kushtuar rndsi t veant ruajtjes s habitateve natyrore dhe bimve e kafshve t egra. 5.17 Objektivat strategjike t nj politike t qndrueshme sektoriale n pylltari jan: (i) integrimi m i mir i parimeve strategjike (shih kapitullin IV) n planifikimin dhe mbarshtrimin pyjor, (ii) mbrojtja e llojeve drunor autokton, (iii) sigurimi i zonave pyjore t mbrojtura pa ndrhyrje t njeriut n zhvillimin natyror t proceseve, (iv) harmonizimi dhe koordinimi i politikave t ripyllzimit me politikat e ruajtjes s natyrs dhe t pejsazhit, dhe (v) prdorimi i matur i plehrave dhe pesticideve aty ku sht e prshtatshme nj gj e till. Disa nga parimet e nj politike t pylltaris s qndrueshme q duhen marr parasysh n zhvillimin e ktij sektori, jepen n kutin 11. 5.18 Nj sr shtjet dhe masash prparsore pr shndoshjen ekologjike t pyjeve dhe kullotave jan evidentuar nga grupi i puns pr ekosistemet pyjore dhe kullosore, disa prej t cilave jan: Kontrolli i prerjeve n pyje, n mnyr t veant i prerjeve ilegale; Rehabilitimi i ekosistemeve pyjore, kullosore, terreneve t degraduara, peisazheve, tokave t abandonuara pr mbrojtjen e habitateve, flors e fauns s egr; Krijimi i pyjeve t rinj, ngritja e zonave t reja ose zgjerimi i zonave ekzistuese t mbrojtura pyjore; Ruajtja e ballancs mjedisore nprmjet ekologjizimit t ndrhyrjeve n ekosistemet pyjore dhe kullosore; Prfshirja e konsideratave t biodiversitetit n Planet e Mbarshtrimit dhe ato t Shfrytzimit Pyjor; Efekti i migrimit t popullsis, Prfshirja e publikut dhe popullsis lokale n planifikimin dhe mbarshtrimin pyjor dhe kullotave

Kutia 11 Parimet e nj politike t qndrueshme pyjore

Sigurimi me ligj patjetrsueshmris s pyllit; Trejnimi mbi ekologjin mbarshtrimin pyjor; i

dhe

Sigurimi i kushteve pr mbarshtruesit pyjor n sektort e pylltaris publike, private dhe komunale; Standarte pr prerjet vjetore t lejueshme, ciklet e prerjeve, teknikat e shfrytzimit dhe infrastrukturn, si dhe pr shndetsimin mjedisor t pyjeve; Kontrolle mbi t gjitha aspektet e shfrytzimit dhe trajtimit t pyjeve pr t mbrojtur mjedisin; Politika ekonomike dhe financiare q nuk krkojn nga pyjet m shum se sa nevojitet pr t qen t qndrueshme; Politika t prdorimit t shumfisht pr t siguruar q shoqria prfiton plotsisht (lnd druri, vende pune, shrbime mjedisore, shlodhje dhe argtim, etj.) nga pyjet; Politika mjedisore q mbrojn shrbimet ekologjike t pyllit, diversitetin e tij biologjik, pejsazhor dhe kulturor; Monitorimi efektiv i gjith aspekteve t prmendura m sipr. Prshtatur nga: T kujdesurit pr Planetin (1991) dhe Euromontana (1998).

5.19 Nj mas e rndsishme emergjente pr kontrollin e prerjeve ilegale n pyje mendohet t jen rivendosja e kontrollit t shtetit mbi kt aktivitet, liberalizimi i mimeve t lnds drusore dhe ertifikimi i mallit me qllim afrimin e tregut vendas t lnds drusore me at ndrkombtar. 5.20 Grupi i Puns pr Ekosistemet Pyjore dhe Alpine q propozohet t

65

ngrihet, krahas grupeve t tjera pr t siguruar zbatimin e KDB-s dhe t SPVB-s, do t mbshtes dhe zhvilloj m tej planin e veprimit pr biodiversitetin pyjor dhe t ekosistemeve alpine dhe do t monitoroj zbatimin e praktikave dhe politikave t qndrueshme sektoriale n sektorin e pyjeve dhe kullotave. 5.21 Peshkimi. Efektet e praktikave t peshkimit dhe akuakulturs mbi biodiversitetin detar dhe at ligatinor t vendit gjat ktyre viteve t fundit dhe zhvillimi i ktij sektori n t ardhmn kan sjell dhe do t sjellin pasoja t konsiderueshme n biodiversitet, n se nuk hartohen dhe zbatohen politika t nj zhvillimi t qndrueshm t ktyre aktiviteteve. 5.22 Objektivat strategjike t nj politike t qndrueshme do t prfshinin integrimin e objektivave t diversitetit biologjik dhe pejsazhor n aktivitetet e peshkimit n nj mnyr t till q kto aktivitete dhe natyra t bashkjetojn, duke marr n konsiderat qndrueshmrin e resurseve, mbajtjen nn kontroll t ktij aktiviteti pr t mos kaluar n mbipeshkim, minimizimin e peshkimit t pakontrolluar dhe t praktikave t paligjshme dmtuese t resurseve peshkore. 5.23 Menaxhimi i prgjegjshm i peshkimit duhet t marr n konsiderat ndikimet e aktiviteteve peshkore n ekosistem dhe biodiversitet si dhe duhet t prpiqet pr nj prdorim t qndrueshm t ekosistemeve dhe komuniteteve biologjike n trsi. Disa nga parimet baz t nj peshkimi t prgjegjshm jepen n kutin 12. 5.24 Masat kryesore t propozuara n kt sektor kan pr qllim sigurimin e nj kontrolli dhe t nj zhvillimi t qndrueshm t peshkimit dhe akuakulturs n vendin ton. Midis tyre prmendim: rishikim periodik i objektivave t ktij sektori me qllim harmonizimin e objektivave t ruajtjes me ato t zhvillimit t peshkimit;

Kutia 12 Parime baz t nj peshkimi t prgjegjshm Shteti dhe prdoruesit duhet t ruajn ekosistemet ujore Menaxhimi i peshkimit duhet t nxit ruajtjen e cilsis, diversitetit dhe vlers s burimeve peshkore Shteti duhet t ndaloj mbipeshkimin dhe duhet t zbatoj masa menaxhuese q t mos kaprcehet pragu i lejuar i peshkimit Mjetet dhe praktikat e peshkimit selektiv dhe konservues duhet t zhvillohen e zbatohen m tej me qllim prmirsimin e biodiversitetit dhe ruajtjen e strukturs s popullatave dhe t ekosistemeve ujore Prodhimi, prdorimi, prpunimi dhe shprndarja e produkteve peshkore duhet kryhet n mnyr q t zvoglojn mbetjet dhe minimizojn ndikimet negative n mjedis T gjitha habitatet kritike pr peshkimin n ekosistemet detare dhe t ujrave t mbla duhet t mbrohen dhe rehabilitohen Shteti duhet t siguroj q interesat e tij t peshkimit dhe ruajtjes s pasurive peshkore t respektohen nga prdoruesit e ndryshm t zons bregdetare dhe q ato t integrohen n menaxhimin, planifikimin dhe zhvillimin e ksaj zone Shteti duhet t nxit ndrgjegjsimin pr peshkimin e prgjegjshm prmes edukimit dhe trejnimit Burimi: Kodi i drejtimit pr Peshkimin e Prgjegjshm (FAO, 1995)

hedhja e bazave pr nj menaxhim t prshtatshm t peshkimit; prmirsimi dhe forcimi i zbatimit t ligjit dhe rregulloreve n fushn e peshkimit; prmirsim i vazhdueshm i sistemit t monitorimit, kontrollit dhe vzhgimit modelim dhe prmirsim i regjimit ujor dhe i komunikimit me detin t lagunave bregdetare ripopullim i drejtuar dhe rehabilitim i popullateve t

66

peshqve t ujrave t mbla dhe bregdetare 5.25 Gjuetia. Ndikimet e saj mbi biodiversitetin e vendit, n mnyr t veant t atij bregdetar dhe ligatinor gjat ktyre viteve t fundit, si dhe zhvillimi edhe m i gjer i pritshm i ktij aktiviteti n t ardhmen krkojn hartimin dhe zbatimin e politikave kombtare, rajonale dhe lokale t nj zhvillimi t qndrueshm t ktij aktiviteti, duke marr n konsiderat qndrueshmrin e resurseve t gjahut, sigurimin e mbijetess s llojeve objekt gjuetie, interesat e individit dhe t shoqris. 5.26 N kushtet e ushtrimit t ktij aktiviteti nga nj numr gjithnj n rritje qytetarsh, rritjes s numrit t armve dhe mjeteve t gjuetis, prfshir dhe ata t huaj, si detyr e ngutshme mbetet vendosja nn kontroll e gjuetis s paligjshme, vendosjen dhe vjeljen e taksave t diferencuara, ndalimin e gjuetis s komuniteteve bentike, pelagjike dhe komuniteteve t tjera shtazore t zons bregdetare, veanrsisht t llojeve t rrezikuar e t mbrojtur nga konventat ndrkombtare. 5.27 Vnia mbi baza shkencore e ktij aktiviteti dhe menaxhimi i tij n mnyr t till q ky aktivitet t zhvillohet brenda kufijsh t lejuar, n vende dhe sipas nj kalendari t prcaktuar e t prshtatshm, pr t ofruar knaqsi pr ata q e ushtrojn, por dhe t ardhura pr shoqrin dhe pr menaxhimin e vet gjahut mbetet nj krkes e rndsishme prpara organizmave shtetror prgjegjs. 5.28 M shum vmendje i duhet kushtuar tregtis ilegale t llojeve t rrzikuar dhe q mbrohen nga ligjet ndrkombtare. Personeli i doganave duhet trejnuar pr tu aftsuar n prballimin e ktij problemi dhe forcimin e zbatimit t ligjit. Nj detyr tjetr prpara organeve prgjegjse shtetrore sht ajo e ngritjes dhe forcimit t sistemit karantinor n dogana pr t vendosur nn kontroll importin e kafshve dhe racave q mund t jen t smura dhe t

prbjn kshtu vektor t prhapjes s smundjeve t rrezikshme infektive ose q mund t dmtojn llojet dhe racat vendase t kafshve. 5.29 Urbanizimi dhe Planifikimi i Territorit. Sot, kur n Shqiperi ka nj fluks t madh ndrtimesh, nj pjes e konsiderueshme e t cilave bhen jasht kontrollit dhe pa marr parasysh planifikimin e territorit, madje dhe n mjedise tepr t ndjeshm dhe me risqe ekologjik, urbanizimi po kthehet n nj faktor serioz dmtues. Vendosja e kontrollit t shtetit mbi nj aktivitet t till dhe integrimi i parimeve t ruajtjes s natyrs, diversitetit biologjik dhe pejsazhor n politikat e planifikimit te trritorit prbjn prparsi t lart pr vendin. N t kundrt, pasojat do t jen t rnda dhe kostoja e prballimit t tyre shum e lart. 5.30 N t ardhmen, n kushtet e lvizjes s lir dhe t pakontrolluar t popullsis drejt zonave urbane, duket se presioni dhe ndikimi i njeriut n ekosistemet bregdetare dhe litoral, q jan dhe m t ndjeshmit ekologjikisht, do t vij duke u rritur. Kjo krkon marrjen e nj sr masash nga ana e organeve prgjegjse shtetrore pr t shmangur, parandaluar, dhe minimizuar pasojat e nj aktiviteti t till n rritje t vazhdueshme. 5.31 Nj rol t rndsishm n kt drejtim ka dhe duhet t luaj Kshilli i Ministrave dhe Ministria e Punve Publike dhe Transportit. M shum prgjegjsi dhe profesionalizm krkohet nga ana e Institutit t Studimeve dhe Projektime Urbane (ISPU), KKRRT dhe KRRTRR-ve, pr t integruar interesat e ndryshme n procesin e planifikimit urban dhe rural n nj mnyr q t ruhen vlerat natyrore dhe pejsazhore, sidomos t zonave me vlera t larta t diversitetit biologjik dhe pejsazhor. 5.32 Deri m sot n procesin e ndrtimeve dhe transportit n Shqipri mbrojtjes s diversitetit biologjik dhe pejsazhor i sht kushtuar pak ose aspak rndsi. Pr t ndryshuar kt situat me ndihmn

67

e Kshillit t Europs dhe t AKM-s duhet t rritet niveli i trainimeve dhe asistencs pr institucionet e q lidhen me aktivitetin e ktyre sektorve, me qllim prfshirjen n to t konceptit t zhvillimit t qndrueshm dhe respektimit t biodiversitetit. 5.33 Transporti, me kerkesat e shumta t Shqipris dhe n kuadrin e zgjerimit t infrastrukturs s transportit n nivelin e shkmbimit t mallrave mes vendeve t Bashkimit Evropian dhe vendeve t tjera t Evrops, prbn nj faktor me ndikim t fuqishem n biodiversitetin e vendit. Npr territorin e Shqipris do t bhet ndrtimi i rrugve t Korridorit 8. N kto rrethana sht me shum prparsi integrimi i aspekteve t ruajtjes s diversitetit biologjik dhe pejsazhor n politikat e transportit dhe zhvillimit t infrastrukturs, duke shmangur sa m shum t jet e mundur zonat me vlera t larta natyrore; parandalimi ose marrja e masave zbutse t ndikimeve negative t punimeve n kt sektor mbi ekosistemet dhe pejsazhet. 5.34 Qeveria shqiptare, n mnyr t veant Ministria e Punve Publike dhe Transporteve duhet t rishikoj politikat e saj n sektorin e transportit, me synim zhvillimin e politikave q jan t qndrueshme. Disa nga parimet q rekomandohen nga programi Kujdesi pr Planetin (Caring for the Earth) pr tu reflektuar n politikat e ktij sektori jepen n kutin 13. 5.35 Turizmi dhe rekreacioni, ashtu si dhe transporti, priten t ken n nj t ardhme shum t afrt nj ndikim t fuqishm mbi diversitetin biologjik dhe pejsazhor t vendit, n mnyr t veant n zonn bregdetare. Turizmi me kerkesat dhe mundsit e zhvillimit t tij, prbn nj faktor q mund t ndikoj ndjeshm mbi biodiversitetin n zonat e reja t shtrirjes s ktij aktiviteti dhe n ato ekzistuese. 5.36 N zhvillimet e deritanishme sht patur parasysh n nj mase t konsiderueshme zvoglimi i efekteve

dmtuese t tij ndaj biodiversitetit. Por, pr nj zhvillim t qndrueshm t ktij sektori sht e domosdoshme q n politikat e turizmit dhe rekreacionit t integrohen m mir objektivat e ruajtjes s natyrs dhe pejsazhit dhe t stimulohet qndrueshmria e tyre ekologjike, me synim q t prmirsohen bazat ekonomike pr format ekologjike t prdorimit t toks dhe t parandalohen dmtimet e ndjeshme t diversitetit biologjik dhe pejsazhor. Kutia 13 Elementt kryesor t nj politike t qndrueshme n Trasport
Politika e trasportit duhet t marr plotsisht n konsiderat kostot sociale dhe mjedisore t do lloji transporti; Rishikim i balancs aktuale t shpenzimeve midis atyre pr hapjen dhe atyre pr mirmbajtje dhe prmirsim n hekurudha dhe forma t tjera t investimit n transport; Prdorim i instrumentve ekonomik, psh. taksa dhe detyrime t tjera me qllim nxitjen e nj prdorimi eficient t trasportit dhe t teknologjive m t pastra n kt sektor; Lidhja midis planifikimit t territorit dhe atij t transporteve me qllim q t zvoglohet nevoja pr udhtime, sidomos t atij privat; Inkurajimi i menaxhimit t trafikut dhe i masave pr qetsimin e tij me qllim prshtatjen e trafikut ndaj mjedisit dhe jo t mjedisit ndaj trafikut; Zgjerimi i Krkimit Shkencor pr nj transport t pastr dhe eficient publik.

5.37 Nj rol t rndsishm pr arritjen e ktyre objektivave luan Komiteti i Zhvillimit t Turizmit (KZHT) dhe KKRRT-ja. Konsiderohet e papranueshme dhe disi paradoksale q n prbrje t KZHT-s t mos jet i pranishm prfaqsuesi i AKM-s.

68

Riorganizimi i sektorit t turizmit si komitet n varsi t Kshillit t Ministrave dhe forcimi i rolit t Agjensise Kombtare t Mjedisit n trajtimin e problemeve mjedisore krijon premisa pr ta ndrequr kt anomali. 5.38 Njihen tashm shembuj t shumt t politikave dhe alternativave t zhvillimit t turizmit dhe Shqipria duhet t msoj nga eksperiencat e hidhura, n mnyr t veant nga ato t vendeve n zhvillim, ku varfria dhe padurimi pr zhvillim t shpejt ekonomik kan uar n nj tejshfrytzim dhe shkatrim t pasurive natyrore pr t pasuruar investitort e mdhenj t huaj. Ekoturizmi apo turizmi i gjelbrt sht nj nga alternativat m t prshtatshme dhe m t qndrueshme q mund t ruaj dhe prmirsoj cilsin e mjedisit, diversitetin biologjik dhe at pejsazhor si dhe t siguroj t ardhura pr vet shqiptart. 5.39 Nj fush e gjer pune e bashkpunimi pritet dhe duhet zhvilluar pr t shfrytzuar potencialet e turizmit brenda dhe n afrsi t zonave t mbrojtura. N se planifikohet dhe menaxhohet n mnyr t qndrueshme, turizmi madje mund t bhet nj forc pozitive q sjell prfitime pr komunitetet lokale dhe ruajtjen e natyrs. Turizmi sht i mirpritur brenda dhe n afrsi t ZM-ve n se ai respekton karakteristikat e veanta t do zone dhe mbshtetet n vlersimin e natyrs dhe t vlerave lokale kulturore, si nj turizm ekologjik, kulturor dhe edukativ, si nj turizm jo masiv por me grupe t vogla, dhe n se ai shkakton dme, shqetsime dhe ndotje minimale. 5.40 N zhvillimin e industris s turizmit n vendin ton duhen mbajtur mir parasysh Udhzimet Mjedisore pr Turizmin t miratuara nga Kshilli Botror pr Udhtimin dhe Turizmin (KBUT) n 1992 t cilat jepen n kutin 14. 5.41 Menaxhimi i ujrave ka qen dhe mbetet nj faktor me ndikim t

Kutia 14 Udhzime Mjedisore pr Turizmin t Kshillit Botror t Udhtimit dhe Turizmit (KBUT) 1. Kompanit e udhtimit dhe turizmit duhet t tregojn gadishmrin e tyre pr nj rritje t qndrueshme t aktiviteteve t tyre; 2. Gadishmria mjedisore duhet t jet e siguruar nga gjith kompanit; 3. Inkurajimi i edukimit dhe krkimit pr t prmirsuar programet mjedisore; 4. Kompanit turistike dhe t udhtimit duhet t gjejn rrugt pr t zbatuar parimet mjedisore prmes vetrregullimit, duke njohur dhe respektuar rregullat kombtare dhe ndrkombtare. Programet e prmirsimit mjedisor duhet t jen sistematik dhe bashkkohor. Ato duhet t synojn: 1. Identifikimin dhe minimizimin e problemeve mjedisore, duke i kushtuar vmendje t veant projekteve t reja; 2. Vlersimin e kujdesshm t aspekteve mjedisore gjat hartimit, planifikimit, ndrtimit dhe zbatimit; 3. T qenurit t ndjeshm ndaj ruajtjes s zonave, llojeve dhe vlerave skenike t mbrojtura ose t rrezikuara, duke realizuar n se sht e mundur ruajtjen dhe prmirsimin e pejsazhit; 4. Ruajtjen e ujrave; 5. Reduktimin e mbetjeve t riciklueshme; 6. Menaxhimin e ujrave t mbla dhe kontrollin e shkarkimit t ujrave t zeza; 7. Kontrollin dhe zvoglimin e shkarkimeve t gazta dhe ndotsve; 8. Monitorimin, kontrollin dhe reduktimin e nivelit t zhurmave; 9. Kontrollin dhe reduktimin e produkteve jo-miqsor pr mjedisin, si asbesti, pesticidet dhe lndt toksike, materialeve q ndryshken, infektiv, ekploziv, ose q marrin flak lehtsisht; 10. Respektimin dhe mbshtetjen e objekteve dhe vendeve historike dhe fetare; 11. Respektimin e interesave t popullsis lokale, prfshir historin, traditat, kulturn dhe zhvillimin e ardhshm t tyre; 12. T konsideruarit e shtjeve mjedisore si faktor ky pr t ardhmen e prgjithshme t zhvillimit t udhtimit dhe turizmit. Burimi: KBUT, 1992.

69

rndsishm n mjedis, diversitetin biologjik dhe pejsazhor t vendit. Si pasoj e fluksit dinamik t lvizjeve demografike, rritjes natyrore t popullsis dhe rritjes s nevojave pr uj, roli i ktij sektori n cilsin e biodiversitetit t vendit po merr gjithmon e m shum nj rndsi t veant, pasi prdorimi i burimeve ujore sht nj nga faktort baz me ndikim t drejtprsdrejt. 5.42 Shqipria sht nj vend i pasur n burime e rezerva ujore, por sht e domosdoshme q kto pasuri t qeverisen dhe menaxhohen drejt pr brezat e sotm dhe t ardhshm. Objektivat strategjike t ktij sektori n kuadrin e SPVB-s jan: integrimi i objektivave t ruajtjes s diversitetit biologjik dhe pejsazhor n t gjitha aspektet e administrimit dhe menaxhimit t ujrave, duke prfshir ktu reduktimin e shkarkimeve dhe t substancave ndotse. 5.43. Pr arritjen e ktyre objektivave nj rol t rndsishm luan vet Kshilli i Ministrave, q nprmjet Kshillit Kombtar t Ujit (KKU) dhe Ministrive prkatse duhet t rishqyrojn politikat e tyre pr nj administrim mjedisor dhe t qndrueshm t ujrave. 5.44 Sektori i Ujsjellsave dhe Kanalizimeve n kushtet e reja t krijuara, n studimet dhe projektet pr rehabilitimin e sistemeve t furnizimit me uj t zonave t banuara dhe njkohsisht prmirsimin e sistemit t kanalizimeve mund dhe duhet t luaj n t ardhmen nj rol t rndsishm n integrimin e objektivave t msiprme n kt sektor. 5.45 Respektimi i procedurave t VNM dhe llogaritja e kostos sociale dhe mjedisore n operacionet e ndryshme t administrimit t ujrave duhet t prbjn nj prparsi t politikave t ardhshme n kt sektor. 5.46 Mbrojtja (Ushtria). Roli i saj n t shkuarn, sot dhe n t ardhmen ka qen, sht dhe do t jet i ndjeshm n diversitetin biologjik dhe pejsazhor t vendit. Ky rol ka qen dhe

mund t jt pozitiv dhe negativ. Si shembull t ndikimit pozitiv prmendim faktin se zonat ushtarake kan qen dhe jan zonat m t ruajtura natyrore n vend. Ndrsa si shembull t ndikimit negativ n pejsazh dhe biodiversitet kujtojm punn pr ndrtimin e bunkerve dhe t tuneleve, n t cilat nuk u morn parasysh kostot mjedisore t ktij aktiviteti. 5.47 Kostoja shum e ult e prdorimit t mjedisit n Shqipri si rezultat i mosnjohjes s rndsis dhe vlers s tij dhe nevojat strategjike ushtarake t vendit ton, kan br q territori shqiptar t bhet i krkueshm pr zhvillimin e manovrave ushtarake me partner t huaj. 5.48 Prandaj edhe n kt sektor duhen integruar objektivat e ruajtjes s diversitetit biologjik dhe pejsazhor n politikat e mbrojtjes, pr t shmangur sa m shum t jet e mundur prdorimin e zonave me vlera t larta natyrore pr qllime ushtarake, parandaluar ose zbutur pasojat negative t aktiviteteve ushtarake n pejsazh dhe zhvilluar forma m miqsore pr mjedisin. 5.49 Vlersohet e rndsishme forcimi i strukturs s mjedisit brenda Ministris s Mbrojtjes dhe futja e parimit q prdoruesi apo ndotsi i mjedisit, kushdo qoft ai, paguan. N rastin e siprfaqeve q do t prdoren pr manovra ushtarake duhet marr leje n Agjensin Kombtare t Mjedisit, pr vlersimin e ndikimit n mjedis t veprimtaris q do t kryhet. N kt leje t prcaktohen kushtet q duhen plotsuar pr minimizimin e efekteve mbi mjedisin. ZGJERIMI DHE FORCIMI I RRJETIT KOMBTAR T ZM-VE/ NGRITJA E RRJETIT EKOLOGJIK 5.50 Nj prej mekanizmave kryesor pr ruajtjen e biodiversitetit dhe t funksioneve ekologjike sht ngritja dhe menaxhimi i Zonave t Mbrojtura (ZM). Kto zona t cilat variojn nga prmasat dhe shkalla e mbrojtjes ose e kontrollit t shfrytzimit nga njeriu, ofrojn nj numr prodhimesh dhe

70

shrbimesh me prfitim kombtar dhe ndrkombtar.

lokal,

5.51 Strategjia Globale pr Biodiversitetin dhe SPEDBP duke njohur dhe vlersuar rndsin e ZMve pr ruajtjen e biodiversitetit kan rekomanduar zgjerimin e ZM-ve dhe forcimin e menaxhimit t tyre si objektiva t nj prioriti t lart pr do vend. 5.52 Iniciativa Europiane pr Ngritjen dhe Zhvillimin e Rrjetit Ekologjik q njihet me emrin EECONET synon ruajtjen e strukturs dhe t ndrveprimeve komplekse ekologjike n Europ. EECONET-i sht n t njjtn koh nj instrument pr t zhvilluar prparsiet pr veprim nga sejcili vend. Ngritja e Rrjetit Ekologjik krkon katr element kryesor: (i) zona zemr ose bioqendra pr t ruajtur ekosisteme, habitate, lloje dhe pejsazhe, (ii) korridore biologjike ose biokorridore pr t prmirsuar koherencn e sistemeve biologjik; (iii) zona t rehabilitimit ku elementt e dmtuar t ekosistemeve, habitateve dhe pejsazheve kan nevoj pr riparime ose t restaurohen plotsisht; (iv) zona buferike t cilat mbshtesin dhe mbrojn rrjetin ekologjik prej ndikimeve t jashtme t dmshme. Zonat zemr/bioqendrat duhet t prfshijn zonat dhe karakteristikat kryesore q prfaqsojn diversitetin biologjik dhe pejsazhor. Biokorridort jan t nevojshm pr t siguruar koherencn dhe funksionimin e Rrjeti Ekologjik, sepse ato lehtsojn prhapjen dhe migrimin e llojeve midis bioqendrave. 5.53 Rrjeti Prfaqsues i Zonave t Mbrojtura (RrPZM) i cili propozohet pr miratim n kuadrin e ksaj strategjie prfaqson realizimin e elementit t par baz pr krijimin e Rrjetit Ekologjik t vendit. N t prfshihet rreth 14% e territorit t vendit, dhe brenda tij jan przgjedhur ekosistemet, habitatet dhe pejsazhet kryesor dhe prfaqsues t vendit. Si i till, me miratimin e tij hidhen bazat pr mbrojtjen dhe prmirsimin e diversitetit biologjik dhe pejsazhor t vendit pr brezat e sotm dhe t

ardhshm. Njherazi ky miratim do t ishte dhe nj kontribut q Shqipria jep n ngritjen e rrjetit ekologjik panEuropian. 5.54 RRPZM-ja i propozuar nuk do t thot se njeriu dhe interesat e tij jan t prjashtuara brenda 14% t territorit t vendit t zna nga ZM-t. M shum se privim t aktivitetit dhe interesave ekonomike, sociale dhe rekreative, ZM-t jan zona ku ky aktivitet kontrollohet dhe zhvillohet duke qen i qndrueshm dhe n prputhje me nevojat pr ruajtjen e integritetit ekologjik t ekosistemeve, t habitateve, pejsazheve dhe mbijetesn e llojeve bimore e shtazore (Kutia 15). 5.55 Prgatitja e planeve t menaxhimit t ZM-ve konsiderohet nj prparsi i lart pr Shqiprin; deri m sot vetm pr 2-3 ZM ekzistojn ose jan n prgatitje e sipr planet e menaxhimit. Kjo duhet t prbj nj aktivitet me prparsi t lart jo vetm pr organet prgjegjse si DPPK dhe AKM, por edhe pr institucionet krkimore shkencore t vendit si MShN, IKB, IKPK, IKP, Institutin Hidrometereologjik (IHM), dhe OJQ-t e specializuara n vend q kan ekspertizn e nevojshme pr hartimin e planeve t menaxhimit t ZM-ve. 5.56 Mbshtetur n faktin se ZM-t e Shqipris jan njkohsisht pjes e trashgimis natyrore europiane e m gjer, sht prgjegjsi dhe detyrim edhe i organizmave ndrkombtare q t japin m mir dhe m shum se deri m sot kontributin e tyre n procesin e prgatitjes dhe t zbatimit t planeve t menaxhimit t ZM-ve ekzistuese dhe t propozuara. AKM dhe DPPK duhet t ftojn dhe krijojn kushtet q kto organizma t jen m t pranishme se deri m sot n vendin ton. 5.57 Ndrtimi i Rrjetit Ekologjik t vendit sht nj proces i gjat q do t shoqrohet me nj program t prshtatshm pr t ndihmuar t kuptuarit e konceptit Rrjet Ekologjik, planifikimin dhe ngritjen e tij, nevojn e prfshirjes s publikut t

71

Fig. 5. Rrjeti Prfaqsues i ZM-ve t Shqipris

72

Kutia 15 Zonat e Mbrojtura dhe zhvillimi i qndrueshm

Zonat e mbrojtura kontribojn n zhvillimin e qndrueshm prmes: 1. 2. Mbrojtjes s ujit dhe t toks n zonat e erodueshme; Rregullimit dhe pastrimit t rrjedhjes s ujrave, n mnyr t veant prmes mbrotjes s ligatinave dhe pyjeve; Mbrojtjes s njerzve nga fatkeqsit natyrore, si prmbytjet dhe rrshqitjet e dheut; Ruajtjes s bimsis natyrore mbi tokat me produktivitet t ult; Mbajtjes s resurseve natyrore gjenetike t rndsishme pr mjeksin ose pr prmirsimet racore; Mbrojtjes s llojeve q jan shum t ndjeshme ndaj shqetsimit nga ana e njeriut; Mbajtjes s habitateve kritike pr ushqimin, riprodhimin ose shlodhjen e llojeve q shfrytzohen; Sigurimit t t ardhurave dhe vendeve t puns nga zhvillimi i turizmit brenda dhe n afrsi t tyre.

5.59 Grupi i puns pr Ngritjen e Rrjetit Ekologjik dhe Task Force (TF) q do t ngrihen menjher me miratimin e SPVB-s do t ndjekin n zhvillim prparsit e msiprme si dhe do t hartojn programet dhe projektet prkatse q do t duhet t zhvillohen dhe zbatohen pr t mundsuar forcimin e rrjetit t ZM-ve dhe ngritjen e Rrjetit Ekologjik n vend. RUAJTJA E BIODIVERSITETIT JASHT ZMVE

3. 4. 5.

6.

7.

8.

Burimi: Action Plan for Protected Areas in Europe (1993)

gjer dhe t komuniteteve lokale n tr kt proces. Hapi i dyt pr ngritjen e Rrjetit Ekologjik pas miratimit dhe ngritjes s RrPZM-ve sht ai i krijimit t biokorridorve pr t lidhur ZM-t me njra tjetrn. Nj proces i till do t krkonte q brenda vitit 2020 rrjeti i ZM-ve t mbuloj rreth 25% t territorit t vendit, gj q prbn dhe objektivin e largt t SPVB-s (T1). 5.58 Arritja e objektivave t afrt dhe t largt pr ngritjen e Rrjetit Ekologjik do t krkonte nj mbshtetje m t madhe nga ana e qeveris n mnyr t veant pr AKM-n dhe Departamentin e Mbrojtjes s Mjedisit (DMM) brenda DPPK-s, pr ti aftsuar ato n plotsimin e prgjegjsive t tyre n kuadrin e ktij aktiviteti prparsor.

5.60 Siprfaqja aktuale e territorit t vendit q zihet nga ZM-t sht ende shum e kufizuar; vetm 5,8% e territorit t vendit prfshihet n rrjetin ekzistues t vendit. Edhe me RRPZMn e propozuar, megjith progresin e rndsishm q arrihet, kjo siprfaqe mbetet prsri e vogl n krahasim me territorin e vendit q mbetet jasht ZM-ve. Pra, edhe n se supozohet se siprfaqja e e ZM-ve shtohet dhe se t gjitha ZM-t do t menaxhoheshin n mnyr t prshtatshme, prapsprap kjo do t ishte e pamjaftueshme pr t siguruar mbijetesn e t gjitha llojeve dhe habitateve, n mnyr t veant pr llojet migratore dhe me prhapje t gjer t shpendve dhe gjitarve. Po kshtu, jasht ZM-ve mbeten nj sr pejsazhesh t cilat duhet t mbrohen dhe menaxhohen n mnyr t prshtatshme. 5.61 Pr t arritur objektivat e msiprm sht e nevojshme prgatitja e planeve t veprimit pr ekosistemet, habitatet dhe llojet dhe kjo prbn detyrn e Grupeve t Puns pr ruajtjen e ekosistemeve dhe llojeve q jan identifikuar dhe do t ngrihen menjher pas miratimit t ksaj strategjie. NEVOJAT PR RUAJTJEN EX-SITU 5.62 Presioni n rritje i njeriut me aktivitetin e tij, i shoqruar me zhdukjen e nj numri llojesh dhe rritja progresive e atyre t rrezikuar pr tu zhdukur, shtron nevojn pr ruajtjen ex-situ (jo-stacionare) t tyre n kopshtet botanike dhe zoologjike, n parqe t ngritur pr kt qllim. Mbshtetja e Kopshtit Botanik pr t realizuar ruajtjen ex-situ t bimve

73

endemike dhe t rrezikuara vlersohet nj aksion i rndsishm, krahas me zhvillimin n t ardhmen t praktikave t tilla dhe pr llojet shtazore; kjo e fundit do t prbnte nj objektiv afatgjat t ksaj SPVB-je. 5.63 Kur sht e pamundur ruajtja in-situ dhe ex-situ e llojeve n rrezik imediat zhdukje, ajo q mbetet dhe pr tu br sht ruajtja e materialit t tyre biologjik n banka gjenetike. N kt kuadr mbshtetet forcimi i Banks Gjenetike pran EKFs, i Laboratorit t Ngrirjen s Thell pran IKZ, pr t prfshir n punn e tyre dhe ruajtjen e materialit gjenetik pr llojet bimore e shtazore t flors dhe fauns s egr. N t ardhmen propozohet ngritja e banks gjenetike t flors spontane t Shqipris, banks gjenetike pr mikrorganizmat, banks gjenetike pr faunn e egr, etj.. NEVOJAT PR ZHVILLIMIN E KRKIMIT SHKENCOR DHE MONITORIMIT 5.64 Nuk mund t mbrohet dhe menaxhohet e panjohura. Nisur nga ky kuptim, nevojat pr zhvillimin e krkimit shkencor n Shqipri jan t nj prparsii t lart. Mungesa e plot e studimit n grupe t tra shtazore (sidomos parruazor) dhe bimore (sidomos bim t ulta, alga, likene, myshqe) dhe shkalla e pamjaftueshme e njohjes pr nj pjes t konsiderueshme llojesh shtazore e bimore krkojn nj mbshtetje m t madhe pr krkim n Shqipri. Me prparsi duhet trajtuar krkimi pr njohjen dhe mbrojtjen e biodiversitetit detar, bregdetar dhe atij t ujrave t brendshme, q sot dhe n t ardhmen do t jet dhe m i rrezikuar ndaj aktivitetit n rritje t njeriut n kto ekosisteme. 5.65 N kt kuadr krkohet nj mbshtetje m e mir financiare dhe me programe kualifikimi pr institucionet kryesore krkimore q jan t angazhuar n inventarizimin dhe monitorimin e biodiversitetit si IKB, MSHN, IKP, IKPK. Nj koordinim m i mir midis institucioneve shkencore t vendit, midis ktyre t fundit me ato homologe t huaja, prfshir dhe aktivizimin e sektorit t

OJQ-ve dhe atij privat n kt drejtim jan disa nga rrugt q duhen ndjekur dhe zhvilluar n t ardhmen. 5.66 Mbrojtja dhe menaxhimi i Biodiversitetit krkon q ai t monitorohet, n mnyr q t mbahet nn kontroll dhe t parandalohet prishja e tij si rezultat i shfrytzimit dhe i menaxhimit t gabuar. Kjo do t krkonte ngritjen e stacioneve fikse n mnyre q t monitorohet n baza t rregullta e t ndiqet evolucioni i komuniteteve bimore e shtazore. 5.67 Gjendja e mjedisit monitorohet m mir duke marr parasysh komponentin e gjall se sa nprmjet matjes s parametrave abiotik. Si hap i par propozohet kartografimi i komuniteve, duke filluar m par me ato t ZM-ve (brenda 5 viteve t para) e duke u shtrir m tej n t gjith vendin (5-20 vjet). Brenda ktij aktiviteti propozohet me prparsi kartografimi i livadheve detar me Posidonia oceanica dhe Cymadocea nodosa, si dhe i mjediseve me koral t kuq (Coralum rubrum), dhe gurshpues (Lithophaga lithophaga), t cilt po grumbullohen nga peshkatar e zhyts t huaj (brenda 1-3 vitesh). 5.68 Sigurimi i fondeve pr t realizuar monitorimin e biodiversitetit duhet konsideruar nj prparsi jo vetem i organizmave shtetrore, por edhe i atyre ndrkombtare. AKM, DPPK, DPP, etj duhet t koordinojn m mir punn dhe programet e tyre pr nj eficienc m t madhe n kt drejtim. Edhe OJQ-t me programet dhe projektet e tyre t finacuara nga donator vendas dhe t huaj duhet t ofrojn kontributin e tyre. KKNB-ja q propozohet t ngrihet pr zbatimin e SPVB-s duhet ti konsideroj me prparsi problemet q lidhen me zhvillimin e krkimit dhe t monitorimit t biodiversitetit. PRDORIMI DHE INFORMACIONIT
MENAXHIMI I

5.69 Prdorimi dhe menaxhimi i informacionit n sfern e biodiversitetit vlersohet si nj tjetr prparsi i lart pr Shqiprin. Mungesa e prdorimit t shkalls ekzistuese t njohjes s biodiversitetit

74

t vendit n nj mas t konsiderueshme vjen nga mungesa e nj sistemi t organizuar dhe operativ informacioni n vend. T paturit, shkmbimi operativ dhe prdorimi i informacionit t sakt ekzistues kursen dhe fiton koh, para dhe energji. Por ksaj nuk i sht kushtuar vmendja e duhur n t kaluarn. 5.70 N Kushtetutn e re, neni 56 thekson se Cilido ka t drejt t informohet pr gjendjen e mjedisit dhe pr mbrojtjen e tij. Krijimi i Ministris s Informacionit shnon gjithashtu nj hap t rndsishm q duhet prshndetur dhe pasuar nga hapa t tjer. Ngritja e Ministris s Informacionit duhet prdorur pr t siguruar mbshtetjen e nevojshme pr t zhvilluar programet e informimit n sfern e Biodiversitetit. 5.71 Pr t prmirsuar cilsin dhe prdorimin e informacionit dhe t dhnave n sfern e biodiversitetit propozohet dhe kshillohet t ndiqen kto drejtime kryesore: Prdorim maksimal i informacionit dhe t dhnave ekzistuese Plotsimi dhe standartizimi i t dhnave Ngritja e nj banke t dhnash ose Database pr biodiversitetin n nivel kombtar, dhe Zhvillimi i nj rrjeti informativ kooperativ dhe i hapur pr t gjith t interesuarit n nivel lokal. 5.72 Ngritja e database-ve n fushn e flors dhe fauns pran institucioneve prkatse si IKB, MSHN, IKP, IKPK etj., konsiderohet si nj prparsi shum i lart. Pa krijimin e tyre sht e pamundur menaxhimi i qndrueshm dhe i prshtatshm i biodiversitetit. Si hap i par propozohet krijimi i database-ve pr zonat e mbrojtura, duke filluar me parqet kombtare. Pr t mundsuar nj gj t till institucionet e msiprme duhet kordinojn punn e tyre, por dhe t mbshteten me mjete dhe ekspertizn e nevojshme nga shteti dhe donatort.

5.73 Krijimi dhe standartizimi i t dhnave do t krkonte nj bashkpunim dhe m t mir me organizatat ndrkombtare t specializuara n kt fush. 5.74 Zhvillimi i nj rrjeti informativ ko-operativ dhe i hapur pr t gjith t interesuarit dhe t gjitha nivelet do t krkonte q t sigurohej e drejta e hyrjes n shrbim elektronik ose internet e institucioneve qndrore dhe lokale, OJQ-ve mjedisore dhe grupeve t tjer t interesuar me synim rritjen e efikasitetit t shkmbimit dhe plotsimit t informacionit, e cila ska dyshim q, krahas t tjerash, do t rris efikasitetin e puns pr mbrojten dhe menaxhimin e biodiversitetit. Si hap i par dhe objektiv afatshkurtr rekomandohet lidhja me shrbim elektronik i institucioneve qndrore dhe t specializuara, n t cilat grumbullohet informacioni dhe krijohen database. 5.75 E drejta e autorit apo e drejta e pronsis intelektuale n sfern e informacionit mjedisor duhet respektuar dhe rregulluar me ligj apo rregullore pr t realizuar prdorimin e shpejt, por dhe n rrug t drejt e t ndershme t t dhnave dhe informacionit. Pr kt qllim duhet kshilluar legjislacioni dhe rregullat ndrkombtare q ekzistojn n kt sfer. PROGRAMET E EDUKIMIT, TREINIMIT DHE SHRBIMIT KSHILLIMOR/ RRITJA E NDRGJEGJES DHE E MBSHTETJES S PUBLIKUT DHE POLITIK-BRSVE E VENDIM-MARRSVE 5.76 Sensibilizimi dhe ndrgjegjsimi i publikut dhe personave t rndsishm t vendim-marrjes dhe politik-brjes pr nevojn e ruajtjes dhe sigurimit t mbijetess s t gjitha formave t jets s gjall pr t siguruar vet jetn dhe t ardhmen ton, duhen vlersuar si shum t rndsishme dhe pa t ciln nuk mund t arrihen objektivat globale dhe komtare t KDB-s. N artikullin 13 t ksaj konvente thuhet se palt kontraktuese duhet: t nxisin dhe inkurajojn t kuptuarit dhe marrjen e masave pr ruajtjen e diversitetit biologjik, si dhe propagandimin e tij

75

prmes medias dhe prfshirjes s ktyre temave n programet e edukimit. Pr kushtet e vendit ton, pr nivelin e ult ekzistues t edukimit mjedisor dhe rolin e madh q publiku luan n prdorimin dhe ruajtjen e biodiversitetit, nj gj e till prfaqson nj prparsi t lart. 5.77 Programe dhe projekte pr prfshirjen sa m t gjer t publikut dhe popullsis lokale n procesin e planifikimit dhe t menaxhimit t biodiversitetit duhet t zhvillohen, nxitur dhe zbatuar n t ardhmen. Kto programe duhet t jen t prshtatshme sipas grupmoshave, profesioneve dhe interesave t publikut q ai i drejtohet. Ky edukim duhet t filloj q n moshat parashkollore dhe prparsi i duhet dhn puns me fmijt e nxnsit e shkollave fillore e tetvjeare. 5.78 Biodiversiteti dhe rndsia e rujajtjes s tij duhet t gjejn nj trajtim m t mir n tekstet e programet shkollore, me qllim q shkolla t luaj nj rol m t ndjeshm se sot n formimin qytetar t brezit t ri. Nj rol t rndsishm n ngritjen e ndrgjegjes shoqrore pr mjedisin n prgjithsi dhe diversitetin biologjik n veanti luajn OJQ-t. 5.79 N nj shoqri civile roli i medias s shkruar dhe asaj elektronike n edukimin mjedisor vjen duke u rritur. Me gjith progresin e pakt q sht shnuar, duhet pranuar se media shqiptare vazhdon t jet tejet e lidhur me politikn dhe zhvillimet e saj dhe merret pak dhe n t shumtn e rasteve pa profesionalizm. Informacioni q prohet tek lexuesi apo teleshikuesi sht i mangt, disa her i gabuar dhe mesazhi vshtir pr tu kapur. Duke njohur rolin dhe pushtetin e saj n publik, media shqiptare duhet t gjej m shum prgjegjsit e saj pr t informuar publikun dhe ndikuar pozitivisht n edukimin mjedisor t tij. Formimi dhe trejnimi i gazetarve profesionalist pr problemet e mjedisit sht nj prparsi e medias n Shqipri. 5.80 Rndsia e mesazhit sht themelore n punn pr edukimin

mjedisor t publikut. Pjesa m e madhe e prcaktimeve mbi larmin biologjike apo biodiversitetin jepen n nj gjuh shkencore, gj q nuk ndikon aspak t kuptuarit dhe ndrgjegjsimin e publikut t gjer. Ne duhet t rrisim ndrgjegjen publike pr biodiversitetin duke prdorur mesazhe t thjesht e t shkruar me nj shqipe t pastr e t kuptueshme q t shpjegoj se sht biodiversiteti, prse ai sht i rndsishm dhe duhet t bjm pr ta ruajtur at. Prgatitja dhe publikimi i ndonj udhzuesi pr nj komunikim t qart dhe emocional me publikun pr aspekte t ndryshme t biodiversitetit do t ishte nj mjet i rndsishm. Po kshtu i duhet kushtuar rndsi botimit t librave popullor q t trajtojn problemet e rndsis dhe rolit t biodiversitetit pr njeriun, se si njeriu mund dhe ka se si t ndihmoj n mbrojten dhe mirqeverisjen e tij me punn dhe aktivitetin e tij t prditshm. 5.81 Nj metod e sukseshme q rekomandohet sht ajo e edukimit mjedisor prmes t vepruarit apo aksionit konkret pr ruajtjen e natyrs dhe t biodiversitetit. N kt kuadr duhet punuar si nga shteti dhe OJQt pr ringjalljen e traditave t kujdesit dhe dashuris pr natyrn, si kan qen Dhjetori-Muaji i Pyllzimeve, Dita e Shpendve, Dita e Pranvers, etj. dhe krijimi i traditave t reja. 5.82 Ndjekja dhe zhvillimi i prparsieve t msiprme dhe i t tjerave q mund t identifikohen n pun e sipr n fushn e Edukimit dhe Informimit t publikut mbetet detyr e nj grupi pune t veant q propozohet t ngrihet pr kt qllim me miratimin e SPVB-s. 5.83 Programet e trejnimit dhe t kualifikimit n sfern e studimit dhe menaxhimit t biodiversitetit vlersohen si nj tjetr prparsi pr Shqiprin. Kto programe duhet t prfshijn si organizatat dhe institucionet shtetrore, ashtu dhe komunitetin e OJQ-ve dhe sektorin privat. Disa nga synimet e drejtimet e ktyre programeve do t ishin:

76

Fokusimi n skema trejnimi profesional rreth parimeve dhe praktikave n sfern e biodiversitetit; Trejnimi i personelit, grupeve t njerzve q punojn profesionalisht pr inventarizimin dhe menaxhimin e biodiversitetit; Trejnimi pr shtje t veanta t planeve t veprimit pr biodiversitetin; Inkurajimi i nj pjesmarrje m t gjer dhe afrimit t publikut me natyrn si burim edukimi dhe knaqsie.

5.84 Shrbimi kshillimor n sfern e biodiversitetit pr prdoruesit e toks shihet si objektiv disi i largt, por i domosdoshm pr tu zhvilluar n vend. Ky shrbim duhet t organizohet n nivelin e ARM-ve, n bashkpunim me institucionet e specializuara n vend (ekzistuese si IKB, MSHN, IKPK, IKP etj., dhe atyre q mund t ngrihen, si IRN) pr problemet e ruajtjes dhe menaxhimit t biodiversitetit.

77

KESHILLI KOMBETAR PER NATYREN DHE BIODIVERSITETIN

Organizmat qeveritare Komuniteti shkencor OJQ-t

BORDI I ZBATIMIT
(Kordinatort e grupeve t puns)

Sekretariati i KDB

SPEDBP Temat Kryesore

Grupet e Puns (GP)

GP pr Zonat e Mbrojtura dhe Ngritjen e Rrjetit Ekologjik T 1. Ngritja e Rrjetit Ekologjik Pan-Europian T 2. Integrimi i diversitetit biologjik dhe pejsazhor n sektor t tjer T 3. Ndrgjegjsimi i publikut dhe pjesmarrja publike T 4. Ruajtja e Pejsazheve T 5. Ekosistemet bregdetare dhe detare T 6. Ekosistemet lumore dhe ligatinore T 7. Ekosistemet ligatinore t brendshme Edukimi dhe Informimi i Publikut

GP pr ruajtjen e pejsazheve

Ekosistemet detare dhe bregdetare

Ekositemet ligatinore

Ekosistemet barishtore/ bujqsore Ekosistemet Pyjore dhe Alpine Ruajtja e llojeve bimore Ruajtja e llojeve shtazore

T 8. Ekosistemet barishtore/bujqsore

Ruajtja e bimve t kultivuara autoktone Ruajtja e racave autoktone t kafshve bujqsore Bankat gjenetike-bimt

T 9. Ekosistemet Pyjore

T 10. Ekosistemet apline Bankat gjenetike-kafsht T 11. Llojet e rrezikuar GP pr Bioteknologjit

Figura 6. Skem funskionale pr zbatimin e Konvents s Biodiversitetit dhe t SPVB n Shqipri

78

KAPITULLI 6 RRUGA PR VNIEN N JET PLANIT T VEPRIMIT PR BIODIVERSITETIN

REFORMA DHE FORCIMI INSTITUCIONAL 6.1 Reforma dhe forcimi institucional prbn nyjen m t rndsishme pr t garantuar vnien n jet t SPVB-se dhe sigurimin e vazhdimsis s ktij procesi. Vetm duke plotsuar e prmirsuar kuadrin ligjor, duke reformuar dhe ngritur institucione t prgjegjshme dhe t prshtatshme, t afta pr t drejtuar e kontrolluar zbatimin e ligjit dhe programet q miratohen, mund t jemi optimist pr t ardhmen. LEGJISLACIONI 6.2 Legjislacioni i prshtatshm, sa m i plot, i harmonizuar e koherent, nga njra an, dhe forcimi i respektimit dhe zbatimit t ligjit, nga ana tjetr, jan dy linjat kryesore q duhen ndjekur n t ardhmen. N kt kuadr rndsi t veant merr miratimi i ligjit t propozuar Pr Mbrojtjen e Natyrs dhe t Biodiversitetit, harmonizimi i ktij ligji me ligjet e tjera sektoriale si dhe vendosja e supermacis s ktij akti mbi aktet e tjer t deritanishm n sfern e ruajtjes s natyrs. AKM dhe DPPK duhet t diskutojn dhe bien dakord pr mnyrn e ndarjes s kompetencave dhe prgjegjsive q sjell ky ligj. 6.3 Krijimi i ligjeve sinergjike q krijojn autoritete autonome me pjesmarrje t gjer dhe njkohsisht me t drejta vendimarrse duhet t jet procesi i ri q do t bj t mundur forcimin ligjor. Ky proces duhet t shoqrohet edhe me dhenien e t drejts strukturave publike dhe atyre private t konkurojn pr t drejtn e menaxhimit t zonave me status mbrojtjeje n prputhje me planet menaxhuese dhe politikat shtetrore q hartohen nga autoritetet qendrore t mjedisit, ekspertt e fushave prkatse dhe kan aprovimin e publikut. 6.4 Prparsii i zons bregdetare do t krkonte prgatitjen e ligjit Pr Administrimin e Zones Bregdetare. Me an t nj ligji t till do t bhej e mundur t evitoheshin rregullimet q vihen re aktualisht n zonn bregdetare lidhur me prdorimin e qndrueshm dhe zhvillimin integral t ktij territori, n munges t nj plani administrues dhe t nj autoriteti vendimarrs t kompletuar. Po kshtu, duhet t fillohet nga prgatitja e ligjit Pr Administrimin e Pellgjeve Ujmbledhs q do t rregullonin n harmoni mbrojtjen dhe prdorimin me menuri t burimeve ujore pr qllime ekonomike, pa sjelle efekte ansore ose direkte prgjat sistemit. FUQIZIMI I INSTITUCIONEVE 6.5 Fuqizimi i institucioneve prgjegjse shtetrore pr inventarizmin, menaxhimin dhe monitorimin e biodiversitetit sht padyshim nj tjetr drejtim prparsor. Pr kt nj mbshtetje m e madhe i duhet dhn zgjerimit dhe forcimit t AKB-s dhe ARM-ve, si dhe krijimit t njsive mjedisore n sektor t ndryshm. N kt kuadr vlersohet si nj hap i rndsishm ngritja e Njsis s Menaxhimit Mjedisor t Projekteve (NjMMP) pran Ministrise s Bujqsis dhe Ushqimit (MBU), dhe rekomandohet ngritja e njsive t tilla edhe n sektor t tjer. 6.6 N kuadrin e reforms institucionale dhe shkencore, krahas mbshtetjes s institucioneve ekzistuese prgjegjse pr inventarizmin, menaxhimin dhe monitormin e biodiversitetit, vlersohet si domosdoshmri krijimi n nj koh sa m t afrt, i Institutit pr Ruajtjen e Natyrs (IRN), i cili do t ishte nj institucion shumdisiplinor i aft pr t dhn nj ndihm t kualifikuar n sfern e ruajtjes dhe menaxhimit t qndrueshm t biodiversitetit

79

6.7 Influenca e komponentit mjedisor n prgjithsi dhe t atij t biodiversitetit n veanti, n vendimmarrje ka qen dhe mbetet mjaft e dobt. Me prfshirjen n sitemin ekzekutiv t koncepteve t reja t administrimit t territoreve (pellgjeve ujmbledhs, zonave bregdetare, etj.) sipas parimit t zhvillimit t qndrueshm dhe me hartimin dhe aprovimin e ligjeve integrale t Administrimt t Zonave Bregdetare, Zonave t Mbrojtura, Pellgjeve Ujmbledhs etj., produktet e vendimit t ktyre strukturave ndrdikasteriale do t ishin me cilsore. 6.8 Strukturat ndrdikasteriale t KKRrT, KKU, KKE mund t sjellin produkte m t arrira n rast se n kriteret e vlersimit t projekteve dhe, n prgjithsi, vendimarrja do t prfshij m tepr aspektin mjedisor dhe jo t anoj, si n mjaft raste, vetm nga shfrytzimi i burimeve natyrore ose shfrytzimi i territorit. Krijimi i Kshillit Kombtar t Natyrs dhe Biodiversitetit (KKNB) do t balanconte kt disekuilibr dhe mbushur kt boshllk n vendimmarrje. 6.9 KKNB-ja do t prbhej nga: (i) prfaqsues t dikastereve/organeve t sektorve kryesor t ekonomis; (ii) prfaqsues t mendimit akademik dhe shkencor n sfern e ruajtjes s natyrs dhe biodiversitetit, dhe (iii) prfaqsues t komunitetit t OJQ-ve mjedisore. Kryetari i KKNB-s do t jet Kryetari i Kshillit t Ministrave, ndrsa sekretar i tij Kryetari i AKM-s. Krijimi i ktij kshilli do t ndihmonte procesin e vendim-marrjes s drejt dhe do t parandalonte apo minimizonte pasojat e ndrhyrjeve t ndryshme n mjedis, sidomos kur bht fjal pr projekte dhe programe zhvillimi kombtar apo rajonal. Parimet strategjike do t kishin mundsi n kt mnyr t zbatoheshin q n vendim-marrje gj q do t siguronte vnien e tyre n jt dhe nga sektort e tjer, pa t ciln nuk mund t garantohej zbatimi i KDB-s dhe t SPVB-s.

ZHVILLIMI I MEKANIZMAVE KOORDINUES

NDRSEKTORIALE

6.10 Zhvillimi i mekanizmave koordinues ndrsektoriale konsiderohet nj tjetr linj me prparsi t lart q duhet ndjekur. Krijimi i KKNB-s prbn hapin e par drejt arritjes s nj objektivi t till. Bordi i Zbatimit t KDB-s dhe SPVB-s i prbr nga kordinatort e grupeve t puns dhe Sekretariati pr Konventn e Diversitetit Biologjik (SKDB) pran AKM-s, do t jn nj tjetr mekanizm i rndsishm koordinues, detyra e t cilve do t ishte koordinimi i punve dhe programeve n kuadrin e SPVBs, identifikimi dhe sigurimi i burimeve financiare pr vnien n jet t planit t veprimit pr diversitetin biologjik dhe pejsazhor. DECENTRALIZIMI 6.11 Decentralizimi i pushtetit dhe dhnia e nj autonomie m t gjer pushtetit lokal sht nj krkes q diktohet nga vet zhvillimi i demokracis n vend. Krijimi i qarqeve si parashikohet n Kushtetutn e Re dhe zbatimi i Karts s Autonomis Lokale do t bjn q n t ardhmen t rritet rndsia e organeve t qarkut dhe atyre lokale n planifikim dhe menaxhimin e resurseve natyrore dhe biologjike q ato ndajn midis tyre. N kt kontekst duhet par dhe marrja dhe realizimi i objektivave pr vnien n jet t KDB-se dhe SPVB-se n nivel rajonal (qarku) dhe lokal. 6.12 Ligjet dhe programet kombtare jan efektive kur ato realizohen e zbatohen n nivel lokal. Vnia n jet e SPVB-s nuk mund t kuptohet pa pjesmarrjen dhe mbshtetjen e drejtprdrejt t publikut dhe komuniteteve lokale n procesin e planifikimit dhe menaxhimit/ qeverisjes s diversitetit biologjik dhe pejsazhor. Afrsia fizike me mjedisin natyror, kafsht, bimt dhe habitatet q kan nevoj pr mbrojtje dhe mirqeverisje krijon nj lidhje t ngusht personale t njerzve me natyrn dhe v theksin n rndsin e mbrojtjes s natyrs. Nga ana tjetr, shum zona n qytete dhe fshatra, t cilat nuk jan t paracaktuara pr ndrtimin e ndrtesave, rrugve, jan

80

pron e bashkis apo komuns. Autoritetet lokale jan direkt prgjegjse pr administrimin e hapsirave publike si sheshet e lojrave, parqet, brigjet e lumenjve, kopshtet zoologjike, lulishtet etj. Kto dhe t tjera arsye duhen mbajtur mir parasysh nga organet qndrore, n mnyr t veant nga ato prgjegjse n sfern e mjedisit, natyrs dhe biodiversitetit. NEVOJAT DHE ROLI I OJQ-VE DHE
KOMUNITETEVE LOKALE

mjedisit sht nj politik e re e OJQve q duhet par e zhvilluar n t ardhmen. 6.15 Nj numr OJQ shqiptare, n bashkpunim me ato ndrkombtare kan krijuar tashm nj prvoj dhe praktik t mjaftueshme pr t dhn kontributin e tyre n inventarizimin, planifikimin, menaxhimin dhe monitorimin e diversitetit biologjik dhe pejsazhor. Krijimi i hapsirave ligjore dhe i programeve pr nj prfshirje m t gjer t OJQ-ve n kt proces sht nj tjetr instrument i rndsishm pr sigurimin e zbatimit t KDB dhe t SPVB-s n Shqipri. VLERSIMI EKONOMIK I KOSTOS DHE
PRFITIMIT PREJ DIVERSITETIT BIOLOGJIK

6.13 Rritja e rolit t komunitetit t OJQ-ve dhe komuniteteve lokale n zbatimin e KDB-se dhe t SPVB-s do t krkonte si parakusht t qenurit i mir-informuar. Parimi 10 i Deklarats s RIO-s thot se: "do individ ka t drejtn e informimit pr shtje q kan t bjn me mjedisin, me t cilat merren autoritetet publike, prfshir edhe informimin mbi substanca dhe aktivitete t rrezikshme n kolektiv, si dhe t ket mundsi t marr pjes n marrjen e vendimeve". Si hap i dyt i rndsishm sht krijimi i hapsirave ligjore dhe i mekanizmave t pjesmmarrjes s OJQ-ve dhe publikut n procesin e vendim-marrjes. Prfaqsimi i OJQ-ve n KKNB dhe Bordin e Zbatimit t KDB-s dhe SPVB-s do t institucionalizonte pjesmarrjen publike n procesin e vendim-marrjes, duke shnuar nj hap t rndsishm prpara. 6.14 Shkalla e pjesmarrjes s publikut n vendim-marrje dhe zbatimin e vendimeve t marra n sfern e mjedisit varet shum nga niveli i zhvillimit ekonomik, i kulturs dhe ndrgjegjes shoqrore. OJQ-t, veanrsisht ato mjedisore, pr t cilat ndrgjegjsimi mjedisor i publikut prbn qllimin dhe objektin kryesor t aktivitetit t tyre, luajn nj rol t rndsishm n ngritjen e ndrgjegjes shoqrore pr mjedisin n prgjithsi dhe diversitetin biologjik n veanti. Sigurimi i ndihmave ndaj OJQ-ve pr t zhvilluar programet e tyre pr edukimin mjedisor duhet t jet nj prparsi jo vetm i forumeve t OJQve dhe Qendrs Rajonale t Mjedisit (QRM), por dhe i shtetit. Partneriteti i shtetit me OJQ-t n interes t

6.16 Deri m sot njeriu nuk e ka vrar mendjen dhe kujdesur pr koston e mjedisit, koston reale t prdorimit t resurseve biologjike dhe natyrore. Vetm kur ai ka qen i detyruar, (kto raste kan qen t pakta, por jan n rritje e sipr) t riparoj humbjet apo dmet n mjedis dhe n biodiversitet dhe t paguaj pr kt, ai sht ndrgjegjsuar pr vlern e vrtet t tyre. 6.17 Vlersimi ekonomik i kostos pr ruajtjen e mbrojtjen e diversitetit biologjik, nga njra an, dhe i prfitimit prej prdorimit dhe ruajtjes s tij, nga ana tjetr, duhet prdorur si nj mekanizm efektiv pr t shmangur praktikat dhe politikat e sotme q rezultojn si jo t qndrueshme dhe jo ekonomike n nj analiz afatgjat. sht ky nj tjetr instrument dhe kriter q duhet t gjej m shum vend n t ardhmen n vendim-marrje dhe vlersimin e politikave sektoriale, si dhe n vet praktikn konservacioniste. BASHKPUNIMI NDRKOMBTAR 6.18 Pr shkak t prvojs s pakt q sht trashguar n fushn e mjedisit, bashkpunimi ndrkombtar teknik dhe financiar ka qen dhe mbetet jetik pr kushtet e vendit ton. Hapja e vendit pas viteve 90 krijoi mundsi konkrete dhe t gjera pr nj bashkpunim t till dhe rezultatet e

81

ktij bashkpunimi jan t ndjeshme dhe t matshme. 6.19 Nj numr programesh t asistencs teknike n fushn e mjedisit kan mundsuar prftimin dhe kalimin n vend t prvojs s prparuar botrore. T rndsishme kan qen kto programe n prgatitjen dhe ngritjen e profilit profesional t specialistve vendas n sfern e mjedisit. Nj rol t rndsishm n kt drejtim kan luajtur programet e BE-s si PHARE, LIFE, BB-ja prmes programit t Ndihmave Globale t Mjedisit (NGM), OKB-ja prmes PKBM ose UNEP, qeveria Amerikane (USAID), Gjermane (GTZ), Italiane, Hollandeze (SNV) etj., me programet e tyre t asistencs teknike etj. 6.20 Frutet e bashkpunimit ndrkombtar kan qen t ndjeshme dhe n sektorin e OJQ-ve mjedisore. Nj numr OJQ mjedisore si SHRMMNSH (PPNEA), SHRSHGJSH (ASPBM), AQUARIUS, SHBSH, Progresi Pyjor, Klubi Ekologjik Shqiptar etj., kan patur nj bashkpunim t suksesshm me organizata ndrkombtare si: IUCN, WWF, EURONATUR, REC, BirdLife International, MILIEUKONTAKT, etj. 6.21 Tre jan drejtimet kryesore prmes s cils arrihet dhe zhvillohet bashkpunimi ndrkombtar: Konventat Bashkpunimi me Organizatat Ndrkombtare Marrveshjet dhe aktivitet dypalshe 6.22 Antarsimi i Shqipris n konventat ndrkombtare pr mjedisin, si ajo e Ramsar-it, UNESKOs, KDB-s, Barcelons, KNK-s etj., ka ndikime t rndsishme n politikn ambjentaliste t shtetit ton kundrejt obligimeve ndrkombtare q rrjedhin nga antarsia, por, nga ana tjetr, kjo ka rritur mundsit pr trheqjen e fondeve t huaja. Rasti i Karavastas, MedWet 2 dhe MedWet 3, projekti i Ohrit, Butrintit etj., dshmojn pr kt fakt. Zgjerimi i bashkpunimit t Shqipris n konventat ndrkombtare, duke forcuar lidhjet

me konventat q ajo ka nnshkruar deri m sot dhe nnshkruar konventat e tjera si ajo e Bonit, e Tregtis Ilegale t Llojeve t Rrezukuar (KTILR ose CITES). Kshtu, forcimi i lidhjeve me Konventn e Ramsarit do t vinte dhe me shtimin e vendeve pr n Listn Ramsar: Liqeni i Shkodrs, Ohrit, Presps, dhe laguna e Narts plotsojn kushtet pr t hyr n kt list. 6.23 Bashkpunimi me Organizatat Ndrkombtare n kto vitet e fundit ka ardhur duke u rritur. Nj numr kontaktesh jan vendosur me UNEP, UNESCO, IUCN, REC, WWF, EURONATUR, BirdLife International, EUCC (Unioni Europian pr Ruajtjen e Bregdetit), etj. Krahas forcimit t bashkpunimit me kto organizata q prbn nj prparsi t vazhdueshme, rekomandohet vendosja e lidhjeve dhe bashkpunimi dhe me organizata t tjera ndrkombtare si: World Conservation Monitoring Centre (WCMC) q ofron t dhna pr zonat e mbrojtura dhe llojet e rrezikuar; Agjensia Europiane e Mjedisit (AEM ose EEA); Qendra Tematike Europiane pr Ruajtjen e Natyrs (QTERN ose ETC/NC, n kuadrin e programit CORINE dhe NATURA 2000; PLANTA EUROPAprmes projektit Zona t Rndsishme pr Bimt (Important Plant Areas); Komisionin Europian, DG IXprocesi i prqasjes n legjislacionin europian; Federata EUROPARC- Shkmbim Eksperience dhe projekti PHARE ICOMOS- Kshilli Ndrkombtar mbi Monumentet e Kulturs; IPGRI- Instituti Ndrkombtar i Resurseve Gjenetike Bimore; ECP/GRProgrami i Bashkpunimit Europian pr Resurset Gjenetike Bimore; EUFORGEN- Programi Europian i Resurseve Gjenetike Pyjore; SAVE- Mbrojtja e Varieteteve Bujqsore n Europ; UNIDO- Organizata e Kombeve t Bashkuara pr Zhvillim Industrial.

82

6.24 Me gjith arritjet n bashkpunimin ndrkombtar pr mjedisin, ende mungojn marreveshjet dypalshe ndrqeveritare dhe ndrministeriale ose memorandumet e mirkuptimit n fushn e mjedisit, t cilat jan praktika t pazvendsueshme pr integrimin europian mjedisor dhe e kan avancuar mjaft prparimin n zbatimin e programeve mjedisore n vendet e Evrops Qendrore dhe Lindore. Nj marrveshje e vetme e nnshkruar me Ministrin e Mjedisit t Gjermanis, n kuadrin e s cils ndr t tjera u b i mundur edhe largimi i 460 ton pesticideve t skaduara, sht pak n kt fushe dhe ka nevoj t pasohet edhe nga marrveshje t tjera, sidomos me fqinjt pr shtje t tilla si bashkpunimi ndrkufitar, prdorimi i burimeve natyrore, asistenca teknike n programe specifike, etj. N kuadrin e konventave ndrkombtare, nj planifikim pune i prbashkt me fqinjt do t jepte rezultate pozitive. STRATEGJIA PR ZBATIMIN E SPVB-S 6.25 Puna pr zbatimin e SPVB-s prfshin nj sr aspektesh dhe drejtimesh q, n mnyr t prmbledhur, do t ishin: Proceset e dialogut dhe kordinimit Identifikimi dhe sigurimi i burimeve financiare Nxitjet dhe pengesat ekonomike n fushn e ruajtjes s biodiversitetit Gjetja dhe vnia n jet t mekanizmave t prshtatshm Mbshtetja e projekteve Monitorimi

imperative q qeverit e sotme jo vetm ti shfrytzojn kto resurse, por edhe ti ruajn, mbrojn e riaftsojn dhe tua ln brezave t ardhshm, pa prishur ato ka kan marr nga t part. Nisur nga ky kndvshtrim, sht detyr e pushtetit qendror e atij lokal, institucioneve krkimoreshkencore, OJQ-ve etj, q t bindin Agjensit Ndrkombtare pr t investuar n mbrojtjen dhe menaxhimin e qndrueshm t natyrs, t diversitetit biologjik e pejsazhor n Shqipri. Disa nga burimet kryesore t financimit do t ishin: NGM/GEF, Banka Botrore; UNESKO; Konventa Ramsar; UNEP; BE (Bashkimi Europian); IUCN; WWF; QRM/REC pr Vendet e Europs Qndrore dhe Lindore; Econet Fund (EUCC, EURONATUR, Euro Sites); 6.28 Krijimi i nj Fondi t veant pr Biodiversitetin nga ana e shtetit dhe administrimi i ktij fondi n interes t mbrojtjes s biodiversitetit do t ishte nj tjetr instrument q propozohet t ngrihet pr t garantuar mbshtetjen financiare t procesit t zbatimit t KDB-s dhe SPVB-s. 6.29 Mbshtetja e projekteve t identifikuar tashm dhe atyre q do t identifikohen dhe prgatiten n kuadrin e puns brenda GP-ve t propozuara pr tu ngritur shum shpejt pas miratimit t SPVB-s sht thelbsore pr arritjen e objektivave t KDB-s. Do t vendosen kontakte me GEF dhe organizma t tjer donatore pr t mundsuar prgatitjen dhe finacimin e nj projekti kombtar pr Biodiversitetin, n t cilin do t adresoheshin aksionet prparsore t identifikuara n kuadrin e ksaj SPVB-je. Mbledhja e prgjithshme pr prezantimin e ksaj strategjie prpara Qeveris dhe donatorve do t shrbej si nj rast i mir pr t identifikuar dhe siguruar nj mbshtetje t till pr SPVB-n.

6.26 AKM dhe ARM- t n rrethe, Kshilli Kombtar pr Natyrn dhe Biodiversitetin (KKNB) dhe Sekretariati pr Konventn e Diversitetit Biologjik (SKDB) q do t ngrihen pran AKM-s mbeten prgjegjs pr t siguruar vnien n jet t KDB-s dhe SPVB-s, si dhe monitoruar at. 6.27 Pr vende t varfra si vendi yn, investimet pr mbrojtjen e natyrs, n krahasim me sektort e tjer, jan m t pakta, por nga ana tjetr sht

83

6.30 SPVB-ja nuk sht nj akt prfundimtar. Ajo mund dhe duhet t ndryshoj bashk me ndryshimet q ndodhin n vend dhe duhet ti prshtatet kushteve t reja q krijohen me evolimin ekonomik dhe shoqror t vendit. Prgatitja e SPVB-s shnon vetm hapin e par dhe t rndsishm n rrugn e gjat dhe plot sfida t ruajtjes dhe mirqeverisjes s diversitetit biologjik dhe pejsazhor t vendit, ksaj pasurie me t ciln sht e lidhur e sotmja dhe e ardhmja jon e prbashkt.

84

SHTOJCAT/ANEKSET
A Lista e pjesmarrsve n hartimin e SPVB-s

Njsia e Menaxhimit dhe Koordinimit Dr. Ferdinand Bego, --Biolog, Universiteti i Tirans (UT), Muzeu i Shkencave Natyrore (MShN) Dr. Mynyr Koni, --Biolog, Akademia e Shkencave (ASH), Instituti i Krkimeve Biologjike (IKB) Prof. Jani Vangjeli, --Biolog, ASH, IKB Prof. Kastriot Misja, --Biolog, UT, MShN Mark Cosmo, --Konsulent ndrkombtar, ALBANIA 2001 Konsulent Ass. Prof. Babi Ruci, -- Biolog, ASH, IKB Prof. Dalip Habili, -- Inxhinier Pyjesh, Instituti i Krkimeve Pyjore dhe Kullotave (IKPK) Prof. Perikli Qirjazi, -- Gjeograf, UT, Fakulteti Histori-Filologji Ass. Prof. Kozma Buzo, -- Biolog, UT, Kopshti Botanik Dr. Andrian Vaso, --Biolog, AQUARIUS (OJQ) Prof. Niko Pano, --Hidrolog, ASH, Instituti Hidrometereologjis (IHM) Prof. Niko Peja, -- Ekolog, UT, Fakulteti i Shkencave Natyrore (FShN) Prof. Lek Gjiknuri, -- Zoolog, UT, FShN Prof. Murat Xhulaj, -- Botanist, UT, FShN Prof. Ndoc Rakaj, -- Iktiolog Lefter Veshi, -- Pedolog Prof. Nikolla Konomi, -- Gjeolog, Universiteti Teknik i Tirans (UTT) Prof. Mihallaq Kotro, -- Inxhinier Pyjesh, Universiteti Bujqsor i Tirans (UBT) Dr. Maxhun Dida, -- Inxhinier Pyjesh, IKPK Ass. Prof. Idriz Haxhiu, -- Zoolog/Herpetolog, UT, MShN Dr. Taulant Bino, -- Ornitolog, UT, MShN Roland Kristo, -- Iktiolog, Instituti i Krkimeve Peshkore (IKP) Ass. Prof. Eqerem Kapedani, -- Iktiolog, Instituti i Krkimeve Peshkore (IKP) Dr. Aleksander Flloko, -- Iktiolog (sektori privat) Ass. Prof. Alfred Mullaj, -- Biolog, ASH, IKB Ass. Prof. Lefter Kashta, -- Biolog, Universiteti i Shkodrs Luigj Gurakuqi Dr. Petrit Hoda, -- Biolog, UT, Kopshti Botanik Ass. Prof. Gjovalin Gruda, --Gjeograf, Universiteti i Shkodrs Luigj Gurakuqi Ass. Prof. Dhimitr Dhora, --Biolog, Universiteti i Shkodrs Luigj Gurakuqi Ass. Prof. Sabri Lai, -- Gjeograf ekonomik, UT Dr. Aleko Miho, -- Biolog, UT, FShN Ass. Prof. Mersin Mersinllari, -- Botanist, UT, FShN Ass. Prof. Arsen Proko, -- Botanist Pyjesh, Universiteti Bujqsor i Tirans (UBT) Nihat Dragoti, -- Inxhinier Pyjesh, DPPK Prof. Kristaq Kume, -- Instituti i Krkimeve Zooteknike (IKZ) Merita Spahillari, -- Enti Kombtar i Farave Ass. Prof. Vangjel Andoni, -- Biolog Pandeli Pasho, -- Paleontolog Valbona Shutina, -- AQUARIUS (OJQ) Elio Mazreku, -- Jurist, Enio Haxhimihali, --Jurist Damian Gjiknuri, --Jurist Arben Pustina, MsD Inxhinier Pyjesh, AKM Drita Dade, --AKM Genc Pasko, --Komitetit Kombtar i Turizmit Kujtim Jaho, --Ministria e Mbrojtjes Dr. Mihallaq Qirjo, --Qendra Rajonale e Mjedisit- Tiran Juli Hoxha, -- ORT, Rrjeti pr Zhvillim Demokratik Bordi Kshillimor Dr. Maksim DelianaKryetar i AKM-s Prof. Dr. Lek GjiknuriBiolog, Kryetar i ShRMMNSh Dr. Kol MalajInxhinier Pyjesh, Drejtor i DPPK-s Dr. Aleksandr FllokoBiolog, sektori privat MSc. Zamir DedejHidrobiolog, AKM

85

B-1 Nr

RRJETI PRFAQSUES I ZONAVE T MBROJTURA T SHQIPRIS Emrtimi i Zons Prmasat Statusi i Propozuar Prkatsia administrative Shkodr dhe Malsi e Madhe Shnime/Komente

I Zona Bregdetare 16000 ha Liqeni i Shkodrs prej t cilave 15000 ha siperfaq ujore

Kategoria IV

Zon e Mbrojtur (ZM) ndrkufitare. Pjesa e Malit t Zi t liq nit sht Park Kombetar dhe Zon e Ramsarit. sht liqeni m i madh i Ballkanit dhe nj nga m t rndsishmit e tij. Nj nga Zonat e Rndsishme pr Shpendt n Europe (IBA); afro 40 lloje shpendsh ujore, dhe zona m e rndsishme e llojit glogalisht t krcnuar Phalacrocorax pygmeus n vendin ton. N t jetojn afro 45 lloje peshqish, ndrmjet t cilve dhe blini (Acipenser sturio). Zon me nj bimsi ujore t pasur ku veojm dhe llojet e Librit t kuq si: zambakt e ujit Nymphaea alba, Nuphar luteum dhe Nymphoides peltata, arra e ujit Trapa natans etj. Lum ndrkufitar. Kneta e Domit sht nj zon e rndsishme pr shpendt n vend. Lum prmes s cilit realizohet migrimi i disa lloje peshqish, midis t cilve dhe i blinit Acipenser sturio. N ket zon takohet dhe lloje bimesh t librit t kuq si arra e ujit Trapa natans. Ndr gjitaret veojme llojin globalisht t krcnuar Lutra lutra. ZM ndrkufitare. Nj nga IBA-t (Zon e Rndsishme pr Shpendt) me t rndsishme t vendit. Zon me bimsi tipike mesdhetare, dhe zon e arealit t llojit pothuaj n zhdukje t dushkut-rrenj Quercus robur. N zon takohen dhe lloje kafshsh t nj rndsie Evropian si Phalacrocorax pygmeus, Lutra lutra dhe akalli Canis aureus. Nj lagun me vlera, n mnyr t veant pr avifaunn (Shpendt) ujore, sidomos pr llojet migratore dimronjs, nj pjes e t cilve mbrohen nga konventa e Bonit. Zon e pejsazhit toksor dhe detar trheqs. M. Rencit sht zon e nj pylli t rrall me dushkun Quercus trojana, por ktu rritet n gjendje natyrore dhe shega Punica granata. Zon me vlera t veanta pr zvarraniket dhe shpendt grabitqare, ku veojm shqiponjn e malit Aquila chrysaetus dhe petritin Falco peregrinus, lloje t ralle q mbrohen nga disa konventa.

Lumi i Buns Keneta e Domit

44 km dhe 300 ha

Kategoria IV

Shkodr

Grykderdhje e Buns Velipoj rrethinat (Plazhi)

1 500 ha

Kategoria IV

Shkodr

Laguna e Velipojes

950 ha

Kategoria IV

Shkodr

Maja e Zez- Mali i Rencit

2 000 ha

Kategoria V

Shkodr dhe Lezh

86

Nr

Emrtimi i Zons

Prmasat

Statusi i Propozuar

Prkatsia administrative Lezh

Shnime/Komente

6.

Kune-Pjesa perndimore e Merxhanit

300 ha

Rezervat Shkencor (kategoria I)

7.

Knalla- Pjesa lindore e Merxhanit

1100 ha

Rezervat Natyror i Menaxhuar (kategoria IV)

Lezh

Zon e prfaqsuar nga nj pyll tipik mesdhetar. Megjith ndryshimet q kan ndodhur n t, zona ruan vlera t veanta shkencore si nj zon me nj sr tipe habitatesh, si nj IBA shum e rndsishme pr shpendt migratore dhe n mnyr t veant pr kolonin e apkave (fam. Ardeidae). Edhe n ket zon, edhe ps n gjendje t demtuar, takohet nj pyll tipik mesdhetar, ndrsa n lagunen dhe ligatinat perreth saj takohen lloje t shumt shpend, pr t cilat ajo ka fituar dhe statusin e nj IBA. Laguna ka dhe vlera t veanta iktike (peshqit). Zon e pasur me nj vegjetacion ujor (t ujrave t njelmta e t mbla) t shprehur mir, me shtretr mjaft t shtrir t kallamishteve t alternuar me pasqyra uji, mjaft e prshtatshme pr shpendt e ujit dhe rrmbenjsit e dits (zona me densitetin m t lart t ktyre t fundit n vendin tone). sht nj IBA e rndsishme pr vendin. N t takohet dhe nj njoll e pyllit tipik mesdhetar. Grykderdhja e Drinit ka rndsi t veant pr peshqit migrator. Zon e pasur me ligatina e bimsi karakteristike t vendeve t lagshta. Liogatinat, tokat e prknetuara dhe sidomos grykderdhja e e Matit mbajn nj numr t konsiderueshm shpendsh t ujit dhe jan t rndsishme pr peshqit. Nj zon ku takohet nj bimesi tipike halofit (e tokave t kripura), dhe nj nga lagunat me t rndsishme t mesdheut pr shpendt limikole (Charadriformes); sht e vetmja lagun ku sht takuar lloji globalisht i krcnuar Numenius tennuirostris, duke prbr kshtu nj IBA t nj rndsie t veant pr vendin. Brenda ksaj zone ruhet ende nj njoll e vogl e pyllit edhe ps t demtuar t rrnjes Quercus robur, nj dru gati n zhdukje n vendin tone. sht nj zon e pejsazheve natyrore (detare dhe toksor e) dhe kulturore t kombinuar mire me pejsazhin rural t zones: (i) livadhe t posidonieve Posidonia oceanica, me nj faun detare t shprehur mire; nj pjes e mire e llojeve q takohen ketu mbrohen nga Konventa e Barcelones; (ii) pyll edhe ps i demtuar i dushq ve mesdhetare

8.

Grykderdhja e Drinit- Ceka dhe Vaini

1 700 ha

Rezervat Natyror i Menaxhuar (kategoria IV)

Lezh

9.

Tale-Grykderdhja e Matit

1 000 ha

Rezervat Natyror i Menaxhuar (kateg. IV) Rezervat Natyror i Menaxhuar (kateg. IV)

Lezh

10.

Grykderdhja e Matit-Fushe Kuqe -Grykderdhj e Ishmit

2 300 ha

Kurbin

11

Kepi i Rodonit Gjiri i Lalzit-Pylli i Ishmit

2 500 ha, prej t cilave 1300 ha sipefaq

Zon e pejsazheve (detare dhe toksor e) t mbrojtura (kateg. V)

Durrs

87

Nr

Emrtimi i Zons

Prmasat detare

Statusi i Propozuar

Prkatsia administrative

Shnime/Komente Quercus fraineto dhe Q. pubescens; (iii) prani e nj njolle t vogel t ahut Fagus sylvatica n nj lartesi q si kalon t 100 m mbi nivelin e detit (rast unikal n Shqiperi); (iv) kalaja e Rodonit - Skenderbeut me kishn e saj.

12.

RrushkullGrykderdhja Erzenit- Bishti i Palls-Porto Romano

2 700 ha prej t cilave 1400 ha siperfaq ujore.

Rezervat Natyror (detar dhe toksor ) i Menaxhuar ( kateg. IV)

Durrs

Zona sht e grshetuar me pyll tipik mesdhetar e aluvial me verri Alnus glutinosa, vidh Ulmus campestris dhe frasher Fraxinus angustifolia si dhe pyllzime artificiale me pisha mesdhetare; me lagunn e Rrushkullit (rezervat gjuetie), si dhe me grykderdhjen e lumit Erzen. Inventarizimet e shpendve dimronjs t dy viteve t fundit e kan identifikuar ket zon si nj IBA mjaft t rndsishme (mbi 10000 shpend t ujit dhe vendeve t lageta). Delta e Erzenit me rndsi pr peshqit q riprodhohen n ujra t mbla. Takohen ktu dhe duna t shprehura relativisht mir, bimsi halo- dhe hygrofite (tokave t kripura dhe vendeve me uj). N bregun shkmbor dhe gjirin e Porto Romanos takohen livadhe me posidonie dhe nj faun detare e shprehur mir. Zon e makies tipike mesdhetare, ku dafina Laurus nobilis (relikt e Terciarit) rritet n gjendje natyrore dhe vende- vende takohen drure t saj. Ka dhe ripyllzime me dafin. sht pa dyshim zona me e rndsishme prgjat zons bregdetare t vendit. IBA m e rndsishme e vendit dhe nj nga me t rndsishmet n Mesdhe (mbi 45 000 shpend dimronjs t ujit me afro 70 lloje). Vend i folezimit t pelikanit kaurrel Pelicanus crispus (globalisht i kercenuar). Takohen nj mori habiatatesh si: delta lumenjesh, laguna, duna ranore, bimesi psamofite, halofite, hydro- dhe hygrofite, pylli me pishe t but dhe t eger dhe me prani t dellenjes Juniperus monocarpa. Takohen 3 lloje endemike salepesh (Orchidace) t gjinis Orchis dhe lloji endemik Aster albanicus, ndrsa pergjat deltave takohet gjitari globalisht i kercenuar Lutra lutra. Zona e vetme ku takohen n natyre lopt e egra (Bos primigenius) dhe ende ruhet n forme t domesticuar nj tufe e buallit (Bubalus bubalis). Zona e pare n vend q sht prfshir n listn e Ramsarit. Zon me vlera arkeologjike dhe historike me potenciale t mdha pr zhvillimin e

13.

Kepi i lagjit/kala e Turrs

600 ha

Kategoria I

Kavaj

14.

Vil BoshtovGrykderdhja e Shkumbinit Divjake- KaravastaGrykderdhja e Semanit

12 000 ha

Park kombetar (kateg. II)

Kavaj, Lushnj, Fier

88

Nr

Emrtimi i Zons

Prmasat

Statusi i Propozuar

Prkatsia administrative

Shnime/Komente ekoturizmit.

15.

Grykderdhja e Semanit- Pish Poro- Grykderdhja e Vjoss

1 500 ha

Kategoria IV

Fier

Zon e njrs prej deltave me t rndsishme t vendit, ku takohen dunat ranore m t shprehura t vendit (deri 4 m lartsi), bimsi psamofite, hygrofite, halofite, tipike t ligatinave detare. Zon e pyjeve t shtrir t pishs mesdhetare. N ujrat e pastra t delts s Vjoss takohet lloji globalisht i rezikuar Lutra lutra, ndrsa sht e madhe rndsia e ktij lumi pr peshqit migratore (troftat). Zon e rndsishme pr shpendt, n mnyr t veant pr shpendt rrmbenjs (Falconiformes). Zon e pasur me ligatina, toka t prknetuara dhe shpend ujor. Takohet bimsi tipike mesdhetare, t tokave t kripura sikurse dhe n pjesn veriore t grykderdhjes s lumit Vjos. Edhe ps sht nj lagun me probleme ekologjike Narta, pas Karavastase, sht laguna e dyt n vend pr nga rndsia q ajo paraqet n mnyr t veant pr shpendt e ujit, duke qen nj IBA mjaft e rndsishme (20 000 shpend dimerues t ujit t mbi 40 llojeve). Vend ushqimi pr pelikanin Pelicanus crispus dhe ku takohen rregullisht flamingot Phenicopterus ruber. Prreth laguns gjendet nj flor dhe faun e pasur tipike e ligatinave mesdhetare. Zona e Zvrnecit cilsohet pr bukurit bregdetare t ndrthurura me pasurit e saj kulturore e tradicionale, q prbjn potenciale pr zhvillimin e turizmit. N ishullin e Zvrnecit ndodhet dhe nj manastir me vlera kulturore dhe historike. N breg t tij gjendet pylli i selvis dhe Pistacia lentiscus. Zona ka biodiversitet t lart dhe t rndsishm n Mesdhe: livadhe alpin e subalpin, pyll pishe (Pinus nigra) dhe rrobulli (Pinus peuce), Pinus leucodermis, bredhit t Maqedonis (Abies borisii-regis), dushkut Quercus coccifera, valanidhit Q. macrolepis, makie tipike mesdhetare, bimsi tipike e shkembinjve detare, ligatina dhe mbetje t pyjeve aluvionale, me katin litoral t shprehur mjaft mire, me nj bentos mjaft t zhvilluar, livadhe t gjere t posidonies (Posidonia oceanica). sht zon me nj flore e faun shume t pasur detare dhe toksor e. N

16.

Grykderdhja e Vjoss- Poro e Vlors Laguna e Narts Zvrnec

3400 ha

Rezervat Natyror i Menaxhuar (Kateg.IV) Zon e Pejsazheve t Mbrojtura (kateg. V)

Vlor

17.

6500 ha

Vlor

18.

Llogora- OrikumKaraburun- SazanRradhim-TragjasDukat

35 000 ha

Park Kombetar (detar dhe toksor ) (kateg. II)

Vlor

89

Nr

Emrtimi i Zons

Prmasat

Statusi i Propozuar

Prkatsia administrative

Shnime/Komente ujrat detare takohen delfinet (Delphinus delphi dhe Tursiops truncatus), dhe mjaft lloje t tjere t kercenuar q mbrohen nga disa konventa. Ujrat detare t Karaburunit vizitohen me siguri nga foka e mesdheut (Monachus monachus), nj nga llojet m t krcnuar n bot. Kufiri verior i aleances Oleo-Ceratinion; kufiri verior i qpes s detit. Zon ku tokohen lloje endemike e subendemike si dhe shume lloje t rall e t krcnuar (Taxus bacata, Ceratonia siliqua etj.). Zon me potenciale t mdha pr zhvillimin e turizmit dhe ekoturizmit.

19.

Kanioni i Gjipes

1 200 ha

Zon e Pejsazheve t Mbrojtura (kategoria V)

Vlor

Zon me nj pejsazh mjaft trheqs, me formacion gjeologjike interesante, ku nuk mungojn dhe shpellat. Prgjat kanionit takohen pllumbat e egr. Prsa m sipr kjo zon trheq vemendjen e vizitorve dhe turistve. sht nj zon detare e bregdatare me t ruajtura dhe me vlera t medha shkencore pr vendin. Kati litoral datar mjaft i shprehur e i pasur n lloje nj pjes e t cilave lloje mjaft t ralle e q mbrohen nga konventat ndrkombtare. Interesante sht dhe zona kontinetale prreth me shtretr t gjer t qumshtores dru Euphorbia dendroides dhe sherebels Salvia triloba. Zona ka dhe vlera historike; n t gjendet dhe kalaja e Ali Pashs. Nj prrua q ruhet n gjendje t mir. Zona ka rndsi shkencore pr faktin se ktu takohen n kushte natyrore njolla me oleandr (Nerium oleander). sht zon e pejsazheve detare dhe toksor e mesdhetare mjaft terheqse, me vlera shkencore, turistike dhe shlodhes e pushuese. Njherazi, zona duke qen nj zon e mbrojtur mir (zon ushtarake), afron mjedise t prshtatshme pr tu frekuentuar nga breshka e detit Caretta caretta, nj lloj mjaft i krcnuar n Mesdhe. Prania e ksaj t fundit e bn zonn n fjal me vlera unikale pr vendin; pjes t gjirit (rreth 400 ha) duhet t mbrohen n mnyr strikte si rezervat shkencor. Zona sht e mbrojtur dhe mjaft trheqse n pikpamje turistike e

20.

Porto Palermo

600 ha

Rezerve strikt natyrore (detar dhe toksor) (kategoria I)

Vlor

21.

Prroi i Borshit

2 km

Rezervat Shkencor (kategoria I)

Sarand

22.

Gjiri i kakomes dhe Kepi i Qefalit*

2200 ha

Zon e Pejsazheve (detare dhe toksor e) t Mbrojtura (kateg. V)

Sarand

23.

Kanali i uks-

1 000 ha

Kategoria V

Sarand

90

Nr

Emrtimi i Zons Gjiri dhe Ishujt e Ksamilit

Prmasat

Statusi i Propozuar

Prkatsia administrative

Shnime/Komente shlodhse. Ishujt prbjn nj oaz t pejsazheve t mrekullueshem detare dhe toksore. Ishujt jan t mbuluar me nj bimesi tipike dhe mjaft t zhvilluar mesdhetare, ndrsa nen ujin detar gjallon nj faun e flore mjaft e pasur, ku vlen t veohet fanerogami Halophyla stipulacea dhe bivalvori Pinna nobilis, lloje t mbrojtur nga konventat ku Shqiperia aderon. Pr kt arsye 400 ha t shpallen Strikt t Mbrojtur (Kategoria I).

24.

Liqeni i ButrintitRrethinat

4 000 ha

Zon e Mbrojtur me Perdorim t Shumefisht (kateg. VI)

Sarand

Liqeni i Butrintit ka probleme ekologjike, por sht i rndsishem n mnyr t veant pr iktiofaunn/akuakulturen dhe avifaunn e tij. I rndsishm sht dhe liqeini i Rrzes (Bufit), me t cilin komunikon n lindje t tij. Brenda zons ruhen njolla t pyllit tipik mesdhetar, mjaft i shprehur me ilqe Quercus ilicis, rrnj Q. robur, verri Alnus glutinosa, vidh Ulmus campestris, frasher Fraxinus angustifolia etj, t klases Qurcio-Ilicis. Faun e pasur vecanerisht n zvarranike dhe insekte, mjaft lloje prej t cilave jan lloje t mbrojtur. Duke patur brenda kufijve t saj qytetin antik t Butrintit-objekt i UNESKO-s, zona n fjal prbn nj zon mjaft trheqse pr vizitort dhe turistt. ZM ndrkufitare. Prbn nj nga zonat detare e bregdetare m t ruajtura dhe me vlera t mdha shkencore n vend. Kati litoral detar mjaft i shprehur dhe i pasur n lloje, nj pjes e t cilave lloje mjaft t rrall e q mbrohen nga konventat ndrkombtare. Jo m pak interesante mbetet dhe zona kontinetale prreth me nj bimsi (makie) tipike mesdhetare. Prania e breshks Testudo marginata n kt zon i jep asaj vlera t veanta shkencore.

25

Pagane - kepi i Stillos

500 ha

Rezervat Strikt Natyror (detar dhe toksor ) (kateg. I)

Sarand

26

II. Zona Kontinentale Livadhi i Harushes- 35 000 ha Bog-ThethValbon-GashCurraj

Park Kombetar (kateg. II)

M. Madhe, Shkodr dhe Tropoj

ZM ndrkufitare me vlerat me t larta t biodiversitetit n pjesen kontinentale malore t vendit: diversitet i lart habitatesh, llojesh bimore e shtazore. Takohen pyje t ahut, pishes, rrobullit, bredhit, livadhe alpin (bjeshk) mjaft t shtrira, perrenj malor, pyje t geshtenjs Castanea sativa n gjendje natyrore, etj. Zon e pasur n endemizma e subendemizma. Zon e vetme e takimit t hormoqit Picea abies (element i Europes Qndrore) n vend. Takohen gjitar t mdhenj e t mbrojtur si ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus,

91

Nr

Emrtimi i Zons

Prmasat

Statusi i Propozuar

Prkatsia administrative

Shnime/Komente rrqebulli Felis lynx, dhia e egr Rupicapra rupicapra, kaprolli Capreolus capreolus, derri egr Sus scrofa, ndrsa nga shpendt veojm pranin e gjelit t egr Tatrao urogallus dhe shqiponjs Aquila chrysaetos. Zona n fjale prbn nj nga IBA-t malore m t rendsishme t vendit. N ujrat e freskta e t paster t lumit t Valbons dhe Shals takohet lloji globalisht i krcnuar Lutra lutra. Zona, prve vlerave t medha shkencore, njohse, didaktike, pejsazhore etj, mbart potenciale t mdha pr zhvillimin e turizmit, veanrisht t atij alpin.

27.

Razma

1500 ha

Kategoria V

Malsi e Madhe

Zon me vlera t spikatura pejsazhore, t nj bukurie natyrore t veant, e pasur me pyje t pishs, ahut me nje flor e faun t pasur. Ajo frekuentohet pr turizm e shlodhje dhe sht e prfshir n programet e zhvillimit me prparsi t turizmit ekologjik. Lum me ujra t pastra e t freskta me rndsi t veant pr riprodhimin e troftave. Pejsazhi i zons sht trheqs e turistik. Prgjat lumit zhvillohet dhe jeton nj flor e faun karakteristike.

28.

Rrjedhja e poshtme e l. Valbona

20 km gjatsi

Kategoria V

Tropoj

29.

Pylli i Helshanit Buza e Liqenit t Fierzs

2200 ha

Kategoria e IV

Has

Zon e mbuluar me pyje dushku t nj rndsie t veant dhe q krijojn nj harmoni me pejsazhin e bregut t liqenit t Fierzs. Ajo frekuentohet nga komunitete karakteristike gjitardh dhe shpendsh. Bregu i liqenit siguron kushte pr rritjen e peshkut dhe krijimin e zonave turistike ZM ndrkufitare e pasur me lloje pyjor, floristik e faunistike, prgjat Drinit t Zi. Nj pjes e ksaj zone ka fituar status mbrojtjeje n kuadrin e Vzhgimit Ekologjik t Pyjeve, por n nj siprfaqe mjaft t kufizuar. Pr vlerat e saj potenciale natyrore dhe t prdorimit, propozohet q kt status ta marr gjith ekonomia pyjore. Zon e bjeshkve mjaft t shtrira, me formacion gjeologjike mjaft interesante (shum shpella e puse karstike) t nj vlere shkencore dhe njohse shum t madhe. Bjeshkt e nj pejsazhi mjaft trheqs i sigurojn zons nj potencial t madh pr zhvillimin e turizmit.

30.

Tej Drinit Bardhe

6500 ha

Kategoria e VI

Has

31.

Bjeshka e Oroshit

5 000 ha

Kategoria VI

Mirdit

92

Nr

Emrtimi i Zons

Prmasat

Statusi i Propozuar

Prkatsia administrative Puk

Shnime/Komente

32.

Trbuni

3 000 ha

Kategoria VI

Bjeshka e Trbunit paraqet nj pejsazh t larmishm me vlera turistike dhe shlodhse, ku ndrthuren bukurit natyrore e biologjike si natyra, pyjet, flora dhe fauna, formacionet gjeologjike, hidrologjia dhe ujrat. E ndodhur n afrsi t qytetit t Puks ajo ofron mundsi pr zhvillim turizmi pr popullsin lokale gjat gjith stinve t vitit. Zon me bimsi tipike mesdhetare, ku kati drunor dhe shkurror dominohet nga dushkaja me przjerje shqope. Interes ka dhe bimsia barishtore, sidomos ajo medicinale. Prfaqson nj shpat malor q nga ana e rrethit t Mirdits vazhdon n nj lugin. Brenda ksaj zone takohen dhe gjitar t mdhenj si derri, ujku, dhelpra, kunadhja, etj. si dhe nj komunitet karakteristik shpendsh. Po kshtu e pasur sht dhe herpetofauna e saj. Kjo pasuri faunistike ka br q zona t fitonte vite m par statusin Rezervat Gjuetie. Zon me vlera shum t larta t biodiversitetit: mori habitatesh, llojesh bimore e shtazore. Liqen akullnajor t shumt (11) me bimsi ujore (zambakt e ujit) e faun karakteristike mjaft t veant pr vendit tone; livadhe alpin (bjeshk), pyje me pishe, arrnen, rrobull, ah dhe shkurre; lloje endemik, disa lloje subendemik dhe drur relikte; gjitar t medhenj e t mbrojtur si ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus, rreq bulli Felis lynx, dhia e eger Rupicapra rupicapra, kaprolli Capreolus capreolus, dhe ndr shpendt vecojme pranin e gjelit t egr Tatrao urogallus dhe shqiponjes Aquila chrysaetos. Zona n fjale prbn nj IBA tepr t rndsishme t vendit dhe nj brtham t rndsishme pr gjitart e mdhenj. Prve vlerave njohse, shkencore dhe ekonomin e natyrs, zona njherazi ka vlera t medha estetike, pejsazhore, turistike mjaft trheqse pr vizitort vendas dhe t huaj. Pasurit natyrore dhe biologjike, bukurit e pejsazhit afrojn potenciale t medha pr zhvillimin e turizmit, si burim shum i rndsishm t ardhurash pr parkun dhe banort vendas. E vetmja zon me pyll t virgjer natyror t arnenit, Pinus peuce, n Shqipri; dru relikt q duhet marr nn mbrojtje strikte.

33.

Brzana

1700 ha

Kategoria IV

Lezh

34

Kurora e Lures Zall Gjocaj - Kunor Valmor

12 000 ha

Park Kombetar (kateg. II)

Mat, Mirdite, Diber

35

Pylli i arnenit t Allamanit

1000 ha

Rezervat Shkencor (Kateg. I)

Mat Bulqiz

93

Nr 36.

Emrtimi i Zons Liqeni i Zi

Prmasat 2 000 ha

Statusi i Propozuar Kategoria V

Prkatsia administrative Bulqiz

Shnime/Komente Zon e virgjr natyrore me resurse t pasura biologjike dhe pejsazh natyror t larmishm dhe mjaft trheqs, n t cilin liqeni i Zi me origjin akullnajore i jep zons vlera shkencore dhe turistike t veanta. ZM nderkufitare me nj larmi habitatesh; bjeshk e livadhe alpin e subalpin t gjera, pyje t dushkut, ahut dhe pishes, por dhe t arrs dhe lajthis; ligatina malore. Takohen bim endemike, subendemike dhe relikt si: Narthecium scardicum, Ranunculus etshteini, R. degeni, Tripholium etshteini. Takohen dhe gjitare t medhenj si ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus, rreq bulli Felis lynx, dhia e eger Rupicapra rupicapra, kaprolli Capreolus capreolus. Zona n fjale prbn s bashku me masivin e malit t Sharova (Maqedoni) nj nga biokorridoret rajonale (ballkanik) m t rndsishm t gadishullit ballkanik. Vlerat natyrore, biologjike dhe pejsazhore t zones perbejn njeherazi dhe potenciale t fuqishme pr zhvillimin e turizmit malor. Zon ndrkufitare q prfshin t vetmin pyll natyror t mshteknes n vendin ton; pyll me interes shkencor dhe pejsazhor t veant. Zon malore e preferuar nga publiku pr vlerat e saj t spikatura pejsazhore, estetike, shlodhse dhe kurative. Mbulohet nga pyje me pish dhe ah, ku takohet bima endemike Forsythia europea. Zon me vlera pejsazhore, kulturore dhe historike. Formacion karstike t shprehura mir si maja, kanione; shkurreta mesdhetare t degraduara n kufirin e saj t poshtem, pyll ahu n lartesit mbi 900 m. Zona ndodhet pran PK Mali i Dajtit dhe liqenit t Bovills. N kt zon shprehen mjaft mire zonat fitogjeografike t vendit: makja mesdhetare, dushkajat (Quercetum), ahishtet (Fagetum) dhe kullotat subalpine e alpine. Takohen dhe njolla t drurve t rrall e t mbrojtur t geshtenjs dhe arrs. Ndr gjitart veojm pranin e ujkut (Canis lupus), ariut (Ursus arctos), derrit t eger (Sus scrofa), kunadhes (Martes foina) dhe maces s eger (Felis sylvestris). Njeherazi zona prbn nj IBA malore t rndsishme pr vendin. Vlerave t saj shkencore dhe didaktike u shtohen dhe ato pejsazhore, shlodhse dhe

37.

Masivi KorabShishtavec

20 000 ha

Zon e pejsazheve t mbrojtura (kateg. V)

Dibr dhe Kuks

38.

Mshtekna e Shishtavecit Qafe Shtama-Liqejt e Germanjit

400 ha

Monument Natyre (Kategoria III) Zon e pejsazheve t mbrojtura (kateg. V) Zon e pejsazheve t mbrojtura (kateg. V) Park Kombetar (kateg. II)

Kuks

39.

3 500 ha

Kruj dhe Mat

40.

Vargmali KrujTujan

3 800 ha

Rrethet Kruje dhe Tirane

41.

Dajt Prisk-mali me Gropa

16 000 ha

Tiran

94

Nr

Emrtimi i Zons

Prmasat

Statusi i Propozuar

Prkatsia administrative

Shnime/Komente argtuese, q prbjn dhe potenciale reale pr zhvillimin e turizmit/ ekoturizmit. Pr PK Dajtit sht prgatitur plani i administrimit dhe menaxhimit.

42.

Bardhet-BizMartanesh

16 000 ha

Zon e pejsazheve t mbrojtura (kateg. V)

Tiran- Mat

Livadhe t zones s ahut dhe alpine, pyje ahu q vende vende przihen me pish dhe bredh, formacione (gropa) karstike t prhapura, pejsazhe t fuqishme. Takohen ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus, rreq bulli Felis lynx, Felis sylvestris, kaprolli Capreolus capreolus etj. . Zona n fjale funksionon si nj brtham dhe biokorridor i rndsishem pr nj numr llojesh me rndsi kombtare dhe ndrkombetare, n mnyr t veant pr ariun, ujkun dhe kaprollin. Si zon e pejsazheve mjaft trheqs, ajo mbart me vete potenciale t medha pr zhvillimin e turizmit. Prmasat e mdha t zons nuk prjashtojn mundsin e perdorimit t qndrueshm t pasurive natyrore dhe biologjike t zons (gjueti, pylltari e kontrolluar, kullotje). ZM nderkufitare, me vlera t larta biodiversiteti: pyje t virgjer t dominuar nga ahu, por takohen dhe drure t tjer si rrobulli Pinus peuce, meshtekna Betula alba; liqenj akullnajor, livadhe subalpin e alpin serpentinore me dominim t Viola ducaginica. Bim endemike e subendemike. Brtham dhe biokorridor i rndsishem i gjitarve t mdhenj t mbrojtur nga Konventat, duke fituar keshtu vlera dhe rndsi rajonale/ballkanike. Edhe pse demtuar dhe tejshfrytezuar, zona paraqt vlera si nj zon e gjer e perfaqsimit t pyllit t dushkut, t flors dhe fauns s tij. sht prdorur si rezervat pr gjuetin e derrit (Sus scrofa), lepurit, thllzs, etj.. N ket pjes t rrjedhes s Shkumbinit takohet nj rrapishte Platanus orientalis karakteristike, q ende ruhet n gjendje t mire, me vlera estetike dhe pejsazhore t veanta.

43.

Rajc - Shebenik Qarrisht

8 000 ha

Kategoria I

Librazhd

44.

Kuturman-qaf Bushi

4 100 ha

Rezervat Natyror i Menaxhuar (kateg. IV)

Librazhd dhe Elbasan

45.

Rrapishtet Labinot - Quks

35 km

Zon e pejsazheve t mbrojtura (kateg. V)

Librazhd dhe Elbasan

46.

Masivi Shpat-Polis Sopot - Guri i Topit

35 000 ha

Zon e pejsazheve t Mbrojtura

Elbasan, Librazhd,

Kjo zon e shtrire prmbledh nj mori habitatesh si: pyje (ahisht e pishnaja), kullota subalpin dhe alpine, liqen akullnajore, kanione,

95

Nr

Emrtimi i Zons Vallamar-HoltBular

Prmasat

Statusi i Propozuar (kateg. V)

Prkatsia administrative Pogradec, Kor, Gramsh

Shnime/Komente ujvara, guva, maja etj. . Takohen nj sere lloje endemike dhe subendemike bimesh. Zona n fjale prbn nj brtham dhe biokorridor shum t rndsishem pr rruazort e mdhenj (ariun Ursus arctos, ujkun Canis lupus, rrqebullin Felis lynx, dhin e egr Rupicapra rupicapra, kaprollin Capreolus capreolus etj.); konsiderohet edhe si zon e rrugkalimit t shpendve migrator rrmbenjs. ZM nderkufitare. Liqeni tektonik m i thell i Ballkanit (290 m) dhe nj nga me t rndsishmit n Europe e me gjere. S bashku me liqejt e Presps prbjn brthamn m t rndsishme t nj Rezerve Biosfere. Prania e nj numri t madh llojesh endemike parruazorsh (sidomos n moluske Gastropode) dhe rruazorsh (peshq), i japin liqenit vlera t trashegimis boterore. Nj nga IBA me t rndsishme pr shpendt dimronjs t ujit (mbi 46 000 shpend t ujit) n vendin tone. sht zona me masivet m t mdhenj t gshtenjs n vend. Nj zon e rndsishme turistike dhe pushimi si dhe pr zhvillimin e aktiviteteve tradicionale kulturore e artistike me vendet fqinj. ZM nderkufitare dhe shum e rndsishme. N pjesen Veriore t kesaj zon shtrihet Parku Kombtar i Galiics (Maqedoni). Zona sht nj IBA e rndsishme, n mnyr t veant pr llojin globalisht t kercenuar Phalacrocorax pygmeus. sht zona ku takohen dhe lloje t tjere globalisht t krcnuar si Lutra lutra, Rhinolophus sp. dhe M. capaccinii, Pelecanus crispus dhe P. onocrotalus. Shpatet e m. Thate zihen nga shkurreta (dushqe) t degraduara, pyje ahu dhe kullotat subalpin e alpin ku takohen disa bime t ralla. Zon e pejsazheve mjaft terheqse dhe me potenciale pr zhvillimin e ekoturizmit ku vlerat natyrore grshetohen me vlerat tradicionale, kulturore e historike t zons. Brenda zons ndodhet dhe shpella e Trenit me vlera arkeologjike dhe biospeleologjike, n mnyr t veant pr lakuriqt e nats. ZM nderkufitare me nj rndsi t veant pr shkembimin e elementeve faunistike dhe floristike t vendit ton me ato t Greqise. sht brtham dhe biokorridor pr rruazort e mdhenj, si ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus, rreq bulli Felis lynx, dhia eger

47.

Liqeni i PogradecitLin-Gshtenja

27 000 ha

Kategoria V

Pogradec

48.

Liqeni i Prespave mali Thate

27000 ha

Park Kombtar (Kategoria II)

Pogradec- Kor

49.

Cangonji - Bredhi i Drenovs - Nikolic - Gramoz

30 000 ha

Zon e Pejsazhve t Mbrojtura (kateg. V)

Kor- Devoll Kolonj

96

Nr

Emrtimi i Zons

Prmasat

Statusi i Propozuar

Prkatsia administrative

Shnime/Komente Rupicapra rupicapra, kaprolli Capreolus capreolus, duke fituar keshtu vlera dhe rndsi rajonale Ballkanike. Larmi habiatatesh: kullota natyrore subalpin dhe alpine, pyje t ahut (Fagus sylvaticus), pishes (Pinus sp.), bredhit (Abies sp.) dhe lajthis (Corrilus avellana). Takohen mjaft bim t rralla dhe subendemike. Zon e pejsazheve trheqs me potenciale t mdha pr turizm dhe zhvillim t qndrueshm.

50.

Masivi Vithkuq Ostrovic

9 000 ha

Zon e Pejsazhve t Mbrojtura (kateg. V)

Kor - Gramsh

Nj zon malore me vlera natyrore, shkencore, estetike dhe pejsazhore e cila lidhet me ZM-t e tjera prreth. Perve kullotave alpin e subalpin takohen dhe ligatina malore si dhe pyje t ahut (Fagus sylvaticus), pishs (Pinus sp) dhe dushqe (Quercus sp.). Zon e rndsishme pr gjitart e mdhenj, veanrisht pr ariun (Ursus arctos), derrin e egr (Sus scrofa) dhe dhin e egr (Rupicapra rupicapra). Pjesa m e madhe e zons zihet me pyje t gjer e t degraduara t dushkut, q ende ruajn rndsin pr derrin e egr, Sus scrofa dhe element t tjere faunistike t lidhur me pyjet e dushkut. Njherazi, ajo sht nj zon e rndsishme e sigurimit t lendes drusore (pr ngrohje e ndertim), t kullotjes dhe gjuetin sportive. N kuadrin e ksaj kategorie mbrojtjeje kto aktivitete do t kontrolloheshin dhe drejtoheshin n mnyr t tille q do t garantonte riperteritjen e vlerave natyrore, pejsazhore dhe turistike t zons. Zon ndrkufitare me rndsi t veant pr t siguruar vazhdimsin e habitateve natyrore midis Shqipris dhe Greqis. Brenda zons ruhen n gjendje t mir pyje t pishs, ahut dhe bredhit, q prfaqsojn habitate t rndsishme pr gjitart e mdhenj, si ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus, kaproli Capreolus capreolus, etj.. Prania e ligatinave (liqene t vegjl akullnajor) ia rrit s teprmi vlerat shkencore ksaj zone. Vlerat e veanta shkencore, turistike, shlodhse dhe kurative ofrojn potenciale t mdha pr zhvillimin e turizmit ekologjik dhe aktiviteteve t tjera shlodhse, q do t prbnin njherazi burime t ardhurash ekonomike dhe pr popullsin lokale. Zona me vlera t larta t biodiversitetit n Pjesen kontinentale t

51

Piskal-Shqerri-

5400 ha

Zon e Mbrojtur me Perdorim t Shumefisht (kateg. VI)

Kolonj

52.

Grmenj-ShelegurLeskovik

15000 ha

Park Kombetar (kateg. II)

Kolonj

53.

Masivi Tomorr-

28 000 ha

Park kombetar

Berat, Skrapar

97

Nr

Emrtimi i Zons Kulmak

Prmasat

Statusi i Propozuar (kateg. II)

Prkatsia administrative

Shnime/Komente Shqiperis s Jugut. Zona me e pasur n vend pr nga endemizmat dhe subendemizmat q takohen n t. Zon me ah, rrobull e pish t zez, me kullota subalpine dhe alpine. Nj IBA malore shume e rndsishme dhe nj nukleus i rndsishem pr gjitaret e medhenj si ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus, shpend gragitqar t dits dhe nats etj.. Prve vlerave shkencore dhe ekonomin e natyres zona n fjale afron vlera t mdha pejsazhore, estetike, shlodhse e turistike, q do t garantonin zhvillimin e turizmit ekologjik.

54.

Bredhi i HotovsDanglli

4 200 ha

Park Kombtar (kateg. II)

Prmet

Zon me vlera t larta t biodiversitetit. sht zona e pyjeve madhshtore t bredhit q n pjesn e tyre t poshtme przihen me dushqe dhe kta t fundit m posht grshetohen me makien mesdhetare. Takohen gjitar t mdhenj si ujku, ariu, kaprolli, derri i egr etj.. Zona sht e pasur n bim endemike, subendemike, ballkanike dhe mesdhetare. Vlerat natyrore dhe ato pejsazhore t zons ofrojn vlera shlodhse dhe potenciale t mdha pr zhvillimin e turizmit ekologjik. Vjosa sht nj lum q i takon dy shteteve fqi: Shqiperis dhe Greqis. Nj nga lumenjt m t pastr t vendit dhe m t rndsishmit njherazi pr florn dhe faunn e tij ujore. N ket kontekst vlen t veojme rndsin lumit pr llojin globalisht t rrezikuar Lutra lutra, nj numr llojesh lakuriqsh nate t mbrojtur nga konventat dhe pr llojet migratore t peshqve (troftat, Salmo sp.). Po keshtu mjaft interesant mbetet flora dhe fauna rreth dhe prgjat rrjedhs s lumit, t cilat i japin rndsi pejsazhike, estetike dhe turiatike. sht nj tjeter segment i rndsishm i Vjoss dhe Drinos, me vlera natyrore, biologjike, shkencore, estetike, shlodhse e pejsazhore

55.

Lugina e Vjoss arov

40 km gjatsi

Zon e pejsazheve t mbrojtura (kateg. V)

Prmet

56.

Uji i Ftoht -Klcyr

50 km dhe 1 500 ha 3500 ha

Zon e pejsazheve t mbrojtura (kateg. V)

Tepelen, Prmet, Gjirokastr Gjirokastr

57.

Zheji-Zagori

Rezervat Shkencor (kateg. I) Rezervat Shkencor (kateg. I)

Zon e rndsishme me vlera natyrore, biologjike, pejsazhore e skenike me potencial pr zhvillimin e turizmit ekologjik. Zon pyjesh dushku mbizotruar nga Quercus cerris dhe Quercus frainetto. Pyjet me Quercus cerris shoqrohen me drur t tjer si

58.

Kardhiq

1800 ha

Gjirokaster

98

Nr

Emrtimi i Zons

Prmasat

Statusi i Propozuar

Prkatsia administrative

Shnime/Komente Fraxinus ornus, Acer campestre, Acer obturatum, drur t rall t Tilia platyphyllos dhe Tilia tomentosa. Kati shkurror dhe ai barishtor jan t shprehur mir. Nj njoll e pyllit halor me bredh maqedonie Abies borisii-regis dhe pishe t zez Pinus nigra takohet mbi pyllin e dushkut. Komunitete karakteristike shpendsh dhe gjitarsh t dushkajave mesdhetare takohen ktu. Disa prej bimve t rrezikuara jan: Aesculus hippocastanum (Ex), Tilia platyphyllos (E), Taxus baccata (Ex?), Quercus ilex (E), Satureja montana (E), Origanum vulgare (E), Achillea grandifolia (R), Adiantum capillus-veneris (V), Agrimonia eupatoria (E)

59.

Bredhi i Sotires

1740 ha

Rezervat Shkencor (kateg. I)

Gjirokaster

Pa cenuar aspak shkallen e mbrojtjes s zones n fjale statusi i Monumentit t Natyres dhen koht e fundit pr ket zon duhet t zevendesohet me at t Rezervatit Strikt Natyror ose Rezervatit Shkencor (kateg. i sipas IUCN). Ky do t isht stuatusi i pershtatshem pr nj zon t tille relativisht t gjere. Nj zon e pejsazheve natyrore, gjysm natyrore dhe agrare t shprehura dhe ruajtura n gjendje shum t mir, e vendosur n kufi me Greqin. Fillimi i lumit t Drinos, i cili formon brenda ksaj zone nj lugin mjaft interesante me vlera skenike t veanta. Fshati Sotir prfaqson nj fshat mjaft karakteristik me vlera historike dhe arkitektur t veant, me mundsi t mjafuteshme pr zhvillimin e ekoturizmit. Kjo zon luan rolin e zons buferike pr Bredhin e SotirsRezervat Strikt Natyror. Nj zon me bimsi tipike mesdhetare kodrinore dhe paramalore. Te nje rendesie te veante jane burimet karstike si dhe formacionet gjeologjike te kesaj zone. Pjeset e siperme te zones perfaqesojne pjese te rrugeve te migrimit per shpendet rrmbenjs. Ne zone rriten shume lloje saleporesh (Orchidaceae), te cilat si lloje te rrezikuar meritojne mbrojtje. Burime t shumte karstikenjeri prej tyre dhe me i fuqishmi quhet Syri i Kaltr. Prgjate burimeve dhe lumenjeve karstike te kesaj zone takohet nje bimesi ujore si dhe drure te larte e te vjeter te Platanus orientalis. Vende -vende vegjetacioni eshte kaq i dendur dhe i

60

Drino-Sotire

10000 ha

Zon e Pejsazheve t Mbrojtura (kateg. V)

Gjirokastr

61.

Rrezome

1520 ha

Zon e Pejsazheve t Mbrojtura (kateg. V)

Delvine

62.

Dhrovian-Syri i Kaltr

180 ha

Monument Natyre (Kateg. III)

Delvine

99

Nr

Emrtimi i Zons

Prmasat

Statusi i Propozuar

Prkatsia administrative

Shnime/Komente padepertueshem sa qe te krijohet imazhi i nje xhungle te vogel. Ne kete zone kaq unikale kohet e fundit eshte takuar nje lloj i ri lakuriqi nate per vendin tone, Myotis bechsteini.

100

B-2

Statistik prmbledhse pr Rrjetin e Propozuar t Zonave t Mbrojtura KATEGORIA E MBROJTJES Nr. i zonave t mbrojtura 9 9 2 13 24 5 Siperfaqja (Ha) 14540 188200 580 38750 181020 23900 Km 2 44 145 Prqindja (%) 3,25 42,10 0,13 8,68 40,50 5,34

Rezervat Strikt Natyror/Rezervat Shkencor (kateg. I) Park Kombetar (kateg. II) Monument Natyre (kateg. III) Rezervat Natyror i Menaxhuar/ Zon e Menaxhimit t Llojeve dhe Habitateve (kateg. IV) Zon e Pejsazheve t Mbrojtura (kateg. V) Zon e Mbrojtur e Prdorimit t Shumfisht / Reservat i Resurseve (kateg. VI) TOTALI Shnim:

62

446990

191

100,00

1) Rrjeti prfaqsues i ZM-ve t Shqipris prbn 14,32 % t teritorit t vendit 2) N kt propozim nuk jan prfshir shpellat, puset, guvat, ujvarat, kanionet, drur, grupe drursh dhe siprfaq natyrore t tjera me madhsi nn 50 ha, t cilat i prkasin kategoris III: MONUMENT NATYRE; kjo kategori pasqyrohet n lista t veanta

101

C Bim 1. Arenaria serpentini 2. Polygonum albanicum 3. Ranunculus degenii 4. Lunaria telekiana 5. Sanguisorba albanica 6. Alchemilla albanica 7. Genista hassertiana 8. Astragalus autrani 9. Hypericum haplophylloides 10. Viola dukadjinica 11. Ligusticum albanicum 12. Forsythia europaea 13. Moltkia doerferi 14. Alkanna sandwithi

Lista e taksoneve endemike

15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27.

Ajuga piskoi Stachys sericiphylla Stachys albanica Wulfenia baldaccii Asyneuma comosiforme Petasites doerfleri Centaure koaninii Centaure candelabrum Crepis bertiscea Colchicum pieperanum Festucopsis serpentini Crex markgrafi Orchis albanica

Kafsh Peshq 1. Alosa fallax lacustris 2. Chalcalburnus chalcoides tiranensis 3. Rhodeus sericeus amarus Molusq 1. Orientalia curta 2. Ohridohoratia pygmaea 3. Ohridohoratia carinata 4. Polinskiola polinski 5. Polinskiola sturanyi 6. Ohridohauffenia depressa 7. Ohridohauffenia sublitoralis 8. Ohridohauffenia rotonda 9. Ohridohauffenia drimica 10. Ohridohauffenia minuta 11. Ohridohauffenia sanctinaumi 12. Ohrigocea samuili 13. Ohrigocea karevi 14. Ohrigocea miladinovorum 15. Ohrigocea stankovici 16. Dolapia ornata 17. Gocea ohridana 18. Pseudohoratia ohridana 19. Pseudohoratia brusinae 20. Pseudohoratia lacustris 21. Lyhnidia gjorgjevici 22. Lyhnidia hadzii 23. Lyhnidia karamani 24. Lyhnidia stankovici 25. Lyhnidia sublitoralis 26. Strugia ohridana 27. Zaumia kusceri 28. Zaumia sanctinaumi 29. Pyrgohydrobia grochmalickii 30. Pyrgohydrobia sanctinaumi 31. Pyrgohydrobia jablanicensis 32. Chilopyrgula sturanyi 33. Neofossarulus stankovici 34. Macedopyrgula pavlovici 35. Macedopyrgula agneri 36. Stankovicia baicaliiformis 37. Trachyohridia filocincta 38. Ohridopyrgula macedonica 39. Ginaia munda 40. Xestopyrgula wagneri 41. Micropyrgula stankovici

4. Salmo letnica 5. Salmo letnica lumi 6. Salmothymus ohridanus

42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54.

Valvata stenotrema Valvata rhabdoda Valvata hirsutecostata Acroloxus macedonicus Acroloxux improvisus Ancylus lapicidus Ancylus scalariniformes Ancylus tapirules Gyraulus lychnidicus Gyraulus trapesoides Gyraulus albidus Gyraulus crenophillus Gyraulus fontinalis

102

D Nr

List e llojeve me rndsi globale n Shqipri Taksoni Gjitar Rhinolophus euryale Rhinolophus hipposideros Rhinolophus ferrumequinum Rhinolophus blasii Myotis bechsteini Myotis capaccinii Myotis emarginatus Myotis myotis Miniopterus schreibersi Nyctalus lesleri Sciurus vulgaris Myoxus (Glis) glis Dryomys nitedula Microtus felteni Microtus thomasi Mus spicilegus (abbotti) Canis lupus Monachus monachus Bubalus bubalis Ziphius cavirostris Stenella coeruleoalba Shpend Pelecanus crispus Phalacrocorax pygmeus Anser erythropus Aythya nyroca Branta ruficollis Marmaronetta angustirostris Oxyura leucocephala Aquila clanga Aquila heliaca Falco naumanni Haliaeetus albicilla Circus macrourus Aegypius monachus Crex crex Otis tarda Tetrax tetrax Numenius tennuirostris Gallinago media Reptil Dermochelys coriacea Emys orbicularis Elaphe situla Vipera ursinii Amfib Triturus cristatus Hyla arborea Peshq Lampetra fluviatilis Carcharodon carcharias Acipenser naccarii Acipenser sturio Alburnus albidus Barbus prespensis Leuciscus illyricus Ex EW CR EN VU Cd LR nt DD

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

103

LR 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 Salmo letnica Hippocampus ramulosus Barbus graecus Chalcalburnus belvica Chalcalburnus chalcoides Chondrostoma prespensis Pachychilon pictum Misgurnis fossilis Alosa fallax Cyprinus carpio Paraphoxinus epiroticus Paraphoxinus minutus Paraphoxinus pstrossi Sabanjeia aurata Atherina boyeri Aphanius fasciatus Syngnathus abaster Zosterisessor opiocephalus Xiphias gladius Thunnus alalunga Carassius carassius Parruazor Bubrestis splendens Cerambys cerdo Morimus funereus Rosalia alpina Osmoderma eremita Parnassius apollo Coenagrion mercuriale Saga pedo Carabus intricatus Formica pratensis/nigricans Formica rufa Lycaena dispar Maculinea alcon Maculinea arion Maculinea nausithous Hirundo medicinalis Hypodryas maturna Prosperinus prosperina X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

104

E-1 List e llojeve pr t cilat Planet e Veprimit do t prgatiten brenda 1-2 viteve Emri Shkencor Mammalia 1. Ursus arctos 2. Canis lupus 3. Lynx lynx 4. Felis silvestris 5. Lutra lutra 6. Monachus monachus 7. Rhinolophus euryale 8. Myotis capaccinii 9. Myotis myotis 10. Tadarida teniotis 11. Apodemus mystacinus 12. Pitymys felteni 13. Pitymys thomasi 14. Bubalus bubalis 15. Delphinus delphi Aves 1. Pelecanus crispus 2. Phalacrocorax pygmaeus 3. Oxyura leucocephala 4. Aythya nyroca 5. Circus macrourus 6. Buteo rufinus 7. Haliaeetus albicilla 8. Aquila clanga 9. Falco naumani 10. Tetrao urogallus 11. Bonasa bonasia 12. Crex crex 13. Numenius tennuirostris 14. Gallinago media 15. Larus adouinii Reptilia 1. Caretta caretta 2. Dermochelys coriacea 3. Testudo marginata Amphibia 1. Rana epeirotica 2. Rana balcanica 3. Rana lessonae Pisces 1. Acipenser sturio 2. Acipenser naccari 3. Salmo letnica typicus Emri n Shqip Gjitar Ariu Ujku Rrqebulli Macja e egr Lundrza Foka e mesdheut Lakuriqi hundpatkua i mesdheut Lakuriqi gishtgjat Lakuriqi veshmiu i madh Lakuriqi bishtlir Miu i shkmbit Miu i Felteni-it Miu i Thomasi-it Buallica Delfini Shpend Pelikani kaurrel Karabullaku i vogl Rosa kokbardh Kryekuqja e vogl Shqipja e stepave Huta bishtbardh Shqiponja e detit Shqiponja e rosave Skifteri kthetraverdh Gjeli i egr Pula me afk Mbreti i shkurts Kojliku sqepholl Shapka e madhe e ujit Pulbardha e Adouiniit Reptil Breshk deti Breshk deti Breshka malore Amfib Bretkosa e epirit Bretkosa e zakonshme Bretkosa e leshterikut Peshq Blini Blini i bardh Korani Emri Shkencor - S. l. lumi - S. l. balcanicus - S. l. aestivalis 4. Salmothymus ohridanus 5. Salmo trutta fario 6. Mobula mobular Insects 1. Saga pedo 2. Saga italica 3. Osmoderma eremita 4. Cerambys cerdo 5. Rosalia alpina 6. Parnassius apollo 7. Lycaena dispar 8. Maculinea alcon 9. Maculinea arion 10. Erebia ottomanus 11. Hypodryas maturna 12. Phyllodesma ilicifolia 13. Proserpinus proserpina 14. Formica pratensis 15. Formica rufa Mollusca (terresrial) 1. Helix secernenda 2. Helix vladica 3. Helix aspersa Mollusca (marine) 1. Lithofaga lithofaga 2. Venerupis decussatus 3. Pinna nobilis 4. Charonia tritonis variegata Crustacea 1. Pennaeus cheraturus 2. Homarus gammarus 3. Palinurus vulgaris Knidaria 1. Corallum rubrum Vascular Plants 1. Aesculus hippocastanum 2. Quercus robur 3. Betula pendula 4. Trapa natans 5. Sideritis raeseri 6. Orchis sp.div. 7. Gymnospermium Emri n Shqip Korani i lumit Korani i reres Korani i dimrit Belushka Trofta malore (e egr) Lopa e detit Insekte Saga e stepave Saga italiane Jeremiti (murgu) Antenagjati i zi i dushkut Antenagjati alpin Apollonja Flakrroshja e art e madhe Kaltroshja e vogl e knets Kaltrsohja njollazez Otomanja Maturna Fshikendsja e ilqes Proserpina Milingona pratense Milingona rufa Molusqt e toks

Molusqt e detit Shkmb pues

Pina Gastropod Krustace Karkalec deti Astakoi Gambr Knidar Korali i kuq Bim ensore Gshtenje kali Rrnj Mshtekn Arre uji aj mali Salep Lule helmi

105

Emri Shkencor shqipetarum Ferns 1. Lycopodium clavatum 2. Marsilea quadrifolia

Emri n Shqip Fierna Likopod Marsile

Emri Shkencor 3. Botrichium matricariifolium Funghi 1. Arturus archerii 2. Cudonia cicinas

Emri n Shqip Botrik gjethekamomil Krpudha

106

E-2 List e llojeve pr t cilat Planet e Veprimit do t prgatiten brenda 3-5 viteve Emri Shkencor Mammalia 1. Myotis bechsteini 2. Myotis daubentoni 3. Myotis nattereri 4. Nyctalus spp. 5. Plecotus spp. 6. Vespertilio murinus 7. Rhinolophus hipposideros 8. Rhinolophus ferrumequinum 9. Canis aureus 10. Meles meles 11. Mustela putorius 12. Martes martes 13. Sus scrofa 14. Rupicapra rupicapra 15. Capreolus capreolus Aves 1. Phalacrocorax aristotelis 2. Phalacrocorax carbo 3. Botaurus stellaris 4. Nicticorax nicticorax 5. Ardeola ralloides 6. Egretta garzetta 7. Ardea purpurea 8. Ciconia ciconia 9. Platalea leucorodia 10. Plegadis falcinellus 11. Milvus milvus 12. Milvus migrans 13. Gypaetus barbatus 14. Neophron percnopterus 15. Aegipius monachus 16. Gyps vulvus 17. Circus pygargus 18. Circus cyaneus 19. Circus aeruginosus 20. Acipiter nisus 21. Acipiter gentilis 22. Buteo buteo 23. Aquila pomarina Emri n Shqip Gjitar Lakuriqi i Bechsteiniit Lakuriqi i Daubentonit Lakuriqi i Nattereri-ti Noktult Lakuriqt veshgjat Lakuriqi qimeargjend Hundpatkoi i vogl Hundpatkoi i madh akalli Baldosa Qelbsi Zardafi Derri i egr Dhia e egr Kaprolli Shpend Karabullaku me afk Karabullaku i madh Gakthi afka e nats afka e verdh afka e vogl e bardh afka e rrushit Lejleku i bardh Sqepshpatukja Kojliku i zi Huta kuqrreme bishtgrshr Huta e zez bishtgrshr Shkaba mjekroshe Kali i qyqes Shkaba e zez Shkaba Shqipja e balltaqeve Shqipja e fushs Shqipja e knets Gjeraqina e shkurtr Gjeraqina Huta Shqiponja e vogl e rosave Emri Shkencor 24. Hieraeetus fasciatus 25. Hieraeetus pennatus 26. Circaetus gallicus 27. Falco subbuteo 28. Recurvirostra avosetta 29. Himantopus himantopus 30. Glareola pratincola 31. Larus cachinnans 32. Gelochelidon nilotica 33. Sterna sandvicensis 34. Sterna hirundo 35. Sterna albifrons 36. Chlidonias hybridus 37. Tyta alba 38. Bubo bubo 39. Asio otus 40. Remiz pendulinus 41. Parus lugubris 42. Dryocopus martius 43. Picus viridis 44. Picus canus 45. Dendrocopos major 46. Dendrocopos syriacus 47. Dendrocopos leucotos 48. Dendrocopos medius 49. Dendrocopos minor Reptilia 1. Testudo hermani 2. Mauremys caspica 3. Lacerta viridis 4. Lacerta trilineata 5. Podarcis erhardi 6. Podarcis meliselencis 7. Ophisaurus apodus 8. Coluber jugularis 9. Coluber gemonensis 10. Elaphe Emri n Shqip Shqiponja bishtvijzuar Shqiponja e vogl Shqiponja gjarprngnse Skifteri i drurve Sqepbiza Kalorsi Dallndyshe deti Pulbardha kmbverdh Dallndyshe deti kmbzez Dallndyshe deti pikverdh Dallndyshe e zakonshme e detit Dallndyshe deti ballbardh Dallndyshe deti faqebardh Kukuvajka mjekroshe Bufi Bufi veshgjat Kolovatsi Trishtili i madh i murrm Qukapiku i zi Qukapiku i gjelbr Qukapiki i prhim Qukapiku i madh larosh Qukapiku larosh sirian Qukapiku larosh kurrizbardh Qukapiku i mesm larosh Qukapiku i vogl larosh Reptil Breshka Breshkujca Zhapiu i gjelbrt Zhapiu me tre vija Hardhuc bari Hardhuc bishtgjat Bullari Shigjeta e gjate Shigjeta e shkurtr Bolla e shtpis

107

Emri Shkencor longissima 11. Elaphe quatuorlienata 12. Eryx jaculus 13. Natrix tessellata 14. Telescopus fallax 15. Vipera ammodytes 16. Vipera ursini Amfibia 1. Bombina variegata 2. Bufo bufo Pisces 1. Alosa fallax lacustris 2. Salmo marmoratus 3. Salmo trutta macrostigma 4. Lampetra fluviatilis 5. Platichthys flesus luscus 6. Lebistes reticulatus 7. Chondrostoma nasus 8. Leuciscus illyricus 9. Gobio gobio albanicus 10. Gambusia affinis 11. Seriola dumerili 12. Argyrosomus regius 13. Barbus spp. Insects 1. Gomphus flavipes 2. Lindemia tetraphylla 3. Papilio alexanor 4. Zerynthia polyxena 5. Parnassius mnemosyne 6. Euphydryas aurinia 7. Lucanus cervus 8. Carcharodus lavatherea 9. Spialia phlomidis 10. Thymelicus acteon 11. Euchloe charlonia 12. Lycaena ottomanus 13. Pseudophilotes vicrama 14. Scolitantides orion 15. Glasucopsyche alexis

Emri n Shqip Bolla me katr vija Boa e shkurtr Gjarpri i vogl i ujit Gjarpri laraman Neprka Neprka e vogl e malit Amfib Bretkosa barkverdh Thithlopa Peshq Kubla liqenore Troft e mermert Troft gjuce Kavalli i lumit Ushojz Tripikaloshi Njila e lumit (skobuzi) Mlyshi i zi Njmustakori Barkulec Gof Ame-ja Mrenat (mustkt) Insekte Peliveza flavipes Peliveza tetrafile Flatrabishtori aleksanor Poliksena Mnemozinja Pranverorja Kacadreri Flatramermerta Flomidja Okrverdhja Verdhoshja e vogl Flakroshja e jugut Flatrablujta njollzez Flatrakafeblujta Aleksja

Emri Shkencor 16. Polyommatus eroides 17. Nymphalis xanthomeles 18. Coenonympha tullia 19. Erebia aethiops 20. Erebia medusa Mollusca (terrestrial) 1. Microcondylaea compressa 2. Unio crassus Mollusca (marine) 1. Ranella giganteum 2. Tonna galea Crustacea 1. Crangon crangon 2. Scyllaroides latus Echinodermata 1. Ophidiaster ophidianus 2. Centrostephanus longispinus Knidaria 1. Chrisaura hisocella 2. Paramurice chameleon 3. Cladocora cespitosa Vascular Plants 1. Taxus baccata 2. Pinus sylvestris 3. Laurus nobilis 4. Juglans regia 5. Quercus macrolepis 6. Fraxinus excelsior 7. Celtis tourneforti 8. Tilia platyphyllos 9. Colchicum autumnale 10. Helychrisum plicatum 11. Narcisus poeticus 12. Tulipa sylvestris 13. Orchis sp.div. 14. Leucojum aestivum Funghi 1. Amanaita rhomboidea 2. Amanita rubescens 3. Cantarellus cyparius

Emri n Shqip Flatrakaltra bordurzez Kmbverdha Tulia Zijoshja etiops Zijoshja e pyllit Molusqt e toks

Molusqt e detit Molusk Bobla Krustace Krustace Krustace Ekinodermat Yll deti Iriq deti Knidar Kandil deti Knidar Koral Bime me lule Tis Hartine Dafine Arre Valanidh Frasheri i zi Carac Bli gjethegjere Xherrokull Trendeline Narciz Tulipan Salep Bilbilbardhe Krpudha -ne dushqe - ne meshtekne - ne livadhe malore

108

F-1 List e habitateve pr t cilat Planet e Veprimit do t prgatiten brenda 1-2 viteve Tipi i habitatit/siti Medio dhe infralitorali Nntipi i habitatit/siti Livadhet nnujore detare me Posidonia aceanica n Rodon, Porto-Romano, Karaburun, Sazan, Porto- Palermo Stacion i riprodhimit dhe ruajtjes s peshkut Breeding site for Acipenser sturio and important migration route for other fish species Sublitorali (kontroll pr t evidentuar pranin eventuale t Caulerpa taxifolia) Dunat dhe plazhet ranore prgjat bregdetit t ult Shkurretat me prani t Leandrit, Nerium oleander, (Borsh, Sarand) Pyjet me Alnus glutinossa dhe Quercus robur (Patok, Velipoj) Vegjetacioni ujor habitate me Elodea canadensis n liqenin e Pogradecit pr t kontrolluar prhapjen e mtejshme t saj

Lin (Liqeni i Pogradecit) Ekosistemet breglumore Bun-Drin-Vau i Dejs Ujrat e deteve t hapura Dunat ranore Shkurretat prgjat shtretrve me zhavor t lumenjve Pyjet aluvial higrofil Liqenet

F-2 List e habitateve pr t cilat Planet e Veprimit do t prgatiten brenda 3-5 viteve Tipi i habitatit Nntipet kryesore t habitateve Livadhet detare me fanerogame Livadhet me Posidonia dhe ato me Cymadocea. (Inventarizim dhe kartografim prgjat detit Adriati dhe Jon ) Bregu shkmbor Pyjet me Cystoseria. Inventarizim dhe kartografim prgjat detit Jon Livadhet mesdhetare Halo-Psamofile Prgjat sektorit bregdetar Durrs - Vlor Vegjetacioni i brigjeve shkmbore Vegjetacioni i brigjeve shkmbore KaraburunHimar, dhe ai i Ishujve t Ksamilit Liqenet Habitatet me bim ujore dhe ato me Trapa natans; habitatet me Nymphoides peltata; vegetacioni prgjat bregut liqenor: restaurim i pyjeve me Salix alba dhe Populus alba, prgjat bregut lindor t liqenit t Shkodrs, si dhe atyre prgjat liqeneve t Presps s Madhe dhe atyre t Belshit Lumenjt Formacionet me Populus alba dhe formacionet e tjera t rrjedhjes s poshtme prgjat Buns, Vjoss Shkumbinit, dhe Semanit Shkurretat Kserofite Formacion me Quercus ilex dhe ai me Arbutus andrachne (arshove-Sarandopore); Garrige me Anthylis hermania (Rrezome-Delvine) Livadhet Livadhe me Deschampsia caespitosa, dhe Cynosurus sp. (Biz) Pyjet gjethegjer gjetherns Pyjet e dushkut Levan, Ishem, Belsh, Gorice, Mirdite; pyjet e gshtenjs n ZdrvaskPogradec, Gurakuq-Orenj; pyjet me Betulus sp. n Shistavec-Kuks Pyjet aluvial Pyjet me Fraxinus, Alnus, Ulmus n Rrushkull (Durrs) Pyjet halor Pyjet me Picea abies n luginn e Valbons; pyjet e bredhit n Grmenj-Shelegur; pyjet me Pinus peuce-Allaman, dhe ato me pish t zez n Tu (Puk) Pyjet gjethegjer gjysm gjetherns Pyjet me Quercus trojana n malin e Rrencit Knetat Kallamishtet prgjat liqenit t Rrzs (Sarand); vegjetacioni prgjat kanalit t Butrintit; vegjetacioni pran laguns s Narts Kanalet Ujits Kanali Ujits Vjos-Levan-Fier

109