Visie

Naam : Mariette Twilt Studentennummer : 1528817 Begeleider : Bert Schlsser E-mail : mariette.twilt@student.hu.nl Telefoon : +316 425 36 413 Datum : april 2011

Inleiding
Het is inmiddels meer dan een jaar geleden dat ik voor het eerst op de redactie kwam van een landelijk dagblad. Stapels drukwerk begroetten me bij binnenkomst en ijverig tikkende journalisten zaten achter hun bureautjes te zweten voor de deadline. Tussen al deze drukke tikkers onderscheidde zich een aparte redactie: de infographicredactie. Hier werden voetballers opgesteld, vliegtuigen doormidden gezaagd en tsunamis nagebootst. Niet echt natuurlijk en ook niet met grote lappen tekst, maar in beeld. Halverwege de jaren tachtig deed de infographic haar intrede in de Nederlandse krantenwereld. In Amerika was het al een opkomend fenomeen en langzaam waaide dit over naar de Nederlandse dagbladen. Na een aantal jaar waren de eerste graphicredacties bij de grote kranten een feit. Het AD en de Volkskrant waren pioniers op dit gebied en de rest volgde al snel. Nu, ruim 25 jaar verder, heeft elke grote Nederlandse krant een infographicredactie. Maar er lijkt een nieuwe tijd aan te breken voor deze redacties. Kranten die ooit de eerste waren in het gebruik van deze beeldtaal krimpen hun graphicredacties in tot het minimum en waar infographics eerst leidend waren, spelen ze nu een ondergeschikte rol. Deze onverwachte en naar mijn mening ook onverstandige wending zet steeds verder door bij de Nederlandse kranten. Een van de belangrijkste spelers op dit gebied is de Belgische Persgroep. Zij geloven dat de krantenlezer wil lezen, geen plaatjes kijken. Uiteraard had deze visie grote gevolgen voor de vier kranten die zij sinds 2009 onder hun hoede namen: Het AD, de Volkskrant, Het Parool en Trouw. Bij andere kranten hebben graphics, net als de overige segmenten van de krant, te lijden gehad onder bezuinigingen. Onbegrijpelijk, aangezien uit verschillende onderzoeken blijkt dat juist beeld en graphics een lezer verleiden tot jawel: lezen. Zelf zie ik de toekomst somber in voor de graphicredacties. Dit wil ik betogen vanuit de stelling:

Voor infographicredacteuren ligt er weinig toekomst bij de Nederlandse dagbladen

[2]

Mijn visie
Allereerst is het belangrijk om even uit te leggen wat een infographic is en wat deze voor toegevoegde waarde heeft voor een nieuwskrant. Een infographic is een combinatie van tekst en beeld, die een verhaal vertelt wat anders een onbegrijpelijke brei aan informatie zou worden. Neem bijvoorbeeld de eerder genoemde tsunami. Leg maar eens aan de lezer uit hoe zon vloedgolf tot stand komt. Ja, na drie keer lezen heeft de lezer het begrepen, helaas is deze dan al afgehaakt. Een infographic kan een compleet verhaal vertellen in een oogopslag. En dat is toch wat kranten willen: snel, duidelijk en waarheidsgetrouw nieuws overbrengen aan hun lezers. De huidige situatie in krantenland doet anders vermoeden. Na een rondje langs alle landelijke (betaalde) dagbladen kwam ik tot de conclusie dat er in de afgelopen jaren enorm is genvesteerd in graphics. Eigenlijk zijn alle kranten sinds de opkomst van graphics gebruik gaan maken van deze beeldtaal. Met uitzondering van het Nederlands Dagblad (ND) en het Reformatorisch Dagblad (RD) hebben alle kranten ook een graphicredactie of een groep mensen die zich specifiek hiermee bezig houdt. Het is belangrijk onderscheid te maken tussen een graphicredacteur en een redactionele vormgever. De redactionele vormgever houdt zich enkel bezig met het vormgeven van een krantenpagina terwijl een graphicredacteur meer inhoudelijk bezig is met het inzichtelijk maken van complexe informatie. In de groei van deze graphicredacties is nu een stagnatie opgetreden. Alleen het Financieel Dagblad vormt hierop een uitzondering. Om een goed beeld te geven van de situatie heb ik een graphic ingevoegd (zie grafiek 1). Zoals is te zien zijn alle andere graphicredacties bevroren of in de afgelopen tijd verkleind, sommigen zelfs drastisch. Kijk naar het AD waar ze in een aantal jaar van 13,3 fulltime-equivalent (fte) naar 3,9 fte zijn gegaan. Ook bij de Volkskrant zijn graphicredacteuren ontslagen.
Grafiek 1. Huidige situatie, ontwikkeling en perspectief van de graphicredacties in Nederland. (In fte)

Natuurlijk zijn alle kranten in de afgelopen jaren getroffen door bezuinigingen met gigantische ontslagrondes als gevolg. Bij het AD moesten bijvoorbeeld 125 banen geschrapt worden. Maar die bezuinigingen hebben tot voorheen nooit de graphicredacties getroffen. Deze bleven, al dan niet langzaam, altijd groeien met als gedachte: graphics trekken een [3]

lezer de pagina in en vertellen een verhaal in een paar hapklare brokken. Dit is nu aan het veranderen. Bij Trouw, NRC, de Volkskrant, AD en Het Parool is er geen zicht meer op uitbreiding op de graphicredactie en bij sommigen is er dus al flink gesnoeid. Sterker nog: waar op andere onderdelen van een redactie plaats werd gemaakt voor freelancers, is er bij de meeste graphicredactie geen freelancer te bekennen. Hetzelfde werk moet dus verzet worden door minder mensen, met als logisch gevolg minder aandacht voor graphics. Kun je hieruit de conclusie trekken dat de kranten, en dan voornamelijk die waar de Persgroep aan het roer staat, graphics niet belangrijk genoeg meer vinden? Volgens Jaak Smeets ligt het iets gecompliceerder. Als directeur van Persgroep Nederland is hij mede verantwoordelijk voor de weg die Trouw, AD, de Volkskrant en Het Parool zijn ingeslagen. Toen de Persgroep in 2009 arriveerde bij de Nederlandse kranten schrokken ze van wat ze aantroffen. Er werd geen krant gemaakt voor krantenlezers, maar voor internet, voor de massa die niet houdt van lange stukken tekst. Boven alles gold het motto De krant heeft geen toekomst meer. Om die reden stond de krant vol met graphics, fotos en was een groot deel van het nieuws gewoon van de internetsite te plukken. Dit vond de Persgroep onzin, het druiste recht in tegen hun visie op kranten. Wij maken een krant voor lezers, daaronder verstaan wij mensen die graag willen lezen. De Persgroep is dus niet tegen Infographics, maar beeld moet in hun visie onderschikt zijn aan de enige baas naar wie iedereen moet luisteren: de actualiteit. En dat was bij veel Nederlandse kranten niet het geval, aldus Smeets, Lart pour lart noem ik dat, graphics werden soms alleen maar geplaatst om de mooiigheid, zo zegt Smeets. De Persgroep wil graphics dus niet bannen uit de krant, maar ze enkel terugbrengen tot ondersteunend middel van het nieuws. Graphics zijn volgens Smeets niet leidend omdat mensen een krant kopen om te lezen. Maar onderzoek dat door de jaren heen is gedaan naar hoe mensen een krant lezen bewijst dat je het woord lezer beter kunt vervangen door scanner. Het Poynter Institute doet al tientallen jaren onderzoek naar hoe mensen de krant lezen. Uit hun onderzoek Eyes on the news bleek dat 90% van de lezers de tekst van een artikel pas gaan lezen na het zien van een graphic of foto. Van het totaal aanbod wordt 80% van de graphics bekeken, 75% van de fotos. 56% van de koppen werd gesneld en maar 25% van de artikelen wordt gezien, 13% wordt ook daadwerkelijk gelezen, en dan ook nog maar voor de helft. Tekst wordt letterlijk pas als allerlaatste gezien. Je kan dus concluderen dat de krant voor de gemiddelde lezer bestaat uit een verzameling graphics, fotos, koppen twee of drie verhalen en een paar intros. Over het algemeen geldt bovendien: hoe groter de foto of graphic, des te groter ook de kans dat het bijbehorende artikel gelezen werd. Wij scannen dus een krant en lezen de artikelen maar half. Hoe kan de Persgroep dan tot de beslissing komen om niet verder uit te breiden op het gebied van beeld en bij sommige kranten zelfs graphicredacteuren te ontslaan? Kijk naar het Algemeen Dagblad. Ooit was de krant toonaangevend op het gebied van graphics. Nu zie je pagina na pagina grote fotos en veel kleuren maar bijna geen graphics meer. Sinds september 2010 is Christiaan Ruesink hoofdredacteur bij het AD. Hij is vrij duidelijk in zijn mening over graphics: ze zijn niet menselijk en passen daarom niet meer bij de warme en toegankelijke krant die wij willen maken, aldus Ruesink. Met deze uitspraak gaat hij voorbij aan een lezersonderzoek dat in 2008 onder AD lezers is gedaan. Hieruit bleek namelijk dat lezers erg positief tegenover de graphics stonden en het [4]

verbonden aan diepgang van de krant. Marc Rondagh, die het onderzoek leidde zegt: Een infographic informeert de AD-lezer op een toegankelijke manier over alle facetten van een nieuwsfeit. Ruesink is nu van dit pad afgeweken. Raakt hij hierdoor wellicht lezers kwijt? Professor Jos van de Broek is hier heilig van overtuigd en vindt het een stap terug voor het Algemeen Dagblad. Van den Broek is hoogleraar nieuwe media aan de universiteit van Leiden en onder andere voor zijn boek Beeldtaal heeft hij veel onderzoek gedaan naar infographics en de functie hiervan. Van den Broek: De kracht van een infographic is dat het zonder omhaal van woorden alles behandelt: Wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe. Het is dus eigenlijk een ongelooflijk goed middel voor kranten om hun lezers snel te informeren. Kijk nu eens naar het nieuws van de afgelopen weken, nog nooit heb ik zoveel graphics in zon korte tijd voorbij zien komen. Daarnaast worden graphics ook steeds belangrijker. Zo geeft de opkomst van de krant op de iPad redacties de kans om ook met interactieve graphics hun lezers te informeren. Interactieve graphics kunnen nog makkelijker ontwikkelingen en informatie laten zien door het gebruik van bewegende beelden. Bij de Volkskrant hadden ze een interactieve graphicredacteur die uitsluitend graphics maakte voor de website, maar deze redacteur is wegbezuinigd met de komst van de Belgen. Raar, want steeds meer dagbladen gaan zich richten op de internetkrant en de iPad. Interactieve graphics zouden daar perfect op aansluiten. Ach, de Persgroep heeft het niet zo op multimedia. Er valt namelijk geen geld mee te verdienen, legt Pieter Klok, adjunct-hoofdredacteur bij de Volkskrant, uit als ik hem bevraag over de ontwikkelingen bij zijn krant. Het waren gewoon ordinaire bezuinigingen, de kaasschaaftechniek. Als het even kan plaatst de Volkskrant wel een graphic in plaats van een foto. We hebben al zo veel fotos in de krant. Maar het nieuws laat zich niet plannen, en een graphic maken kost veel tijd en research. Daardoor kan het helaas niet altijd. De wil om meer graphics te plaatsen is er dus wel bij de hoofdredactie. Waarom dan niet meer mankracht? We willen wel meer inzetten op graphics, maar dat vertaalt zich niet terug in fte. Daar is het de organisatie gewoon niet naar, waarmee Klok doelt op de Persgroep. Ook voor de toekomst verwacht Klok niet dat er weer een interactieve graphicredacteur zal worden aangetrokken. De Volkskrant blijft statisch, ook op de iPad, aldus Klok. Dan heb je nog kranten als het Nederlands Dagblad en Reformatorisch Dagblad waar ook door geldgebrek minder of helemaal niet wordt genvesteerd in graphics. Daar maken ze enkel gebruik van het aanbod van ANP. Bij het RD bouwen ze deze vervolgens nog wel eens om, dit wordt dan gedaan door de redactionele vormgevers. Ook bij Trouw zitten ze bij de graphicredactie nu op de minimale bezetting. Michel van Elk is chef graphicredactie bij Trouw. Ze kunnen de aanvragen voor graphics nauwelijks aan. Ondanks de grote vraag naar graphics vanuit de redacteuren moeten we vechten om niet kleiner gemaakt te worden. De hoofdredactie van Trouw heeft nu besloten tot het multi-inzetbaar maken van de graphicredacteuren. Dat wil zeggen dat wij in de toekomst ook ingezet kunnen worden bij het vormgeven van de gewone krantenpaginas, aldus van Elk. Hij hoopt dat dit in de praktijk niet zal gebeuren. Jos van den Broek kan er gewoon niet bij dat er bezuinigd wordt op al deze graphicredacties. Hij vindt het treurig en onverstandig. Kranten doen zichzelf daarmee tekort. In deze tijd, waarin nieuws overal te halen is, kan een krant zich onderscheiden door goede graphics waarin mensen het nieuws in een oogopslag kunnen begrijpen, aldus Van den Broek. Hij [5]

ziet ook voordeel in het feit dat je graphics kunt hergebruiken op bijvoorbeeld het internet of als format voor een nieuwe graphic. Van den Broek blijft erbij dat kranten een stap terug doen in de tijd als ze niet investeren in goed beeld en dan specifiek infographics: Beeld wordt gewoon steeds belangrijker, stelt Van den Broek. Een ander veel gehoord argument van verschillende hoofdredacties om weinig graphics te gebruiken is dat deze doelgroep gebonden zijn. Graphics zouden te ingewikkeld zijn voor de gemiddelde lezer. Dit is naar mijn mening complete onzin. Uit geen enkel onderzoek blijkt dat graphics doelgroep gebonden zijn. Ja, een graphic kan ingewikkeld en onbegrijpelijk zijn waardoor mensen het niet lezen. Maar dat kan net zo goed met tekst gebeuren. Dat is dan meer een voorbeeld van een slechte graphic, dan een regel voor graphics in het algemeen. Ook Jos van de Broek gelooft niet dat graphics te ingewikkeld zijn voor mensen. Ik denk niet dat de gemiddelde lezer zal afhaken bij het zien van een infographic. Ze zullen eerder afhaken bij een nieuwsartikel. Van den Broek gelooft dan ook niet dat graphics langzamerhand helemaal zullen verdwijnen uit de kranten. We zijn van de saaie, grijze New York Times, naar kleurrijke dagbladen gegaan, vol beeld. Ik geloof niet dat infographics zullen verdwijnen bij de krant, en als dat wel zo is, dan verdwijnen de kranten mee. Als de krant zelf geen aandacht heeft voor goed beeld nemen ze hun lezer niet serieus en verdwijnen ze zelf langzaam ook. Ik wens daarom met name het AD veel succes.

[6]

Conclusie
Na zoveel mensen te hebben gesproken over infographics kan ik de kracht ervan bijna niet meer ontkennen. Een goede graphic geeft ons in een oogopslag antwoord op de zes belangrijkste vragen in de journalistiek: wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe. Bovendien is het een eyecatcher op de gemiddelde grijze krantenpagina en zullen lezers deze echt niet eerder overslaan dan een lang artikel. Deze meerwaarde van graphics wordt door de meeste grote kranten erkent. Op zeven van de twaalf krantenredacties is er een speciale groep mensen die zich uitsluitend met graphics bezig houdt. Maar in de afgelopen tijd zijn deze redacties aan het krimpen of ze zijn bevroren. De Belgische Persgroep, die 4 van de grote Nederlandse dagbladen in handen heeft (Trouw, het AD, de Volkskrant en Het Parool), is een belangrijke speler hierin. Ze zijn niet van plan veel geld te investeren in deze vorm van journalistiek. Mede door hun toedoen zijn de graphicredacties gekrompen en interactieve graphics helemaal verdwenen. Op de redacties waar niet is gekrompen wordt nu van graphicredacteuren verwacht dat zij multi-inzetbaar worden, dit is het geval bij Trouw. Een van de bezwaren tegen graphics is dat ze te ingewikkeld zijn en niet menselijk genoeg voor in de krant. Lezers hebben geen zin om zich te verdiepen in cijfers en tabellen dus waarom zouden de kranten hierin investeren? Professor Jos van den Broek is het hier absoluut niet mee eens. Graphics zijn juist een middel om de lezer in een oogopslag te informeren over alle aspecten van een nieuwsfeit. Ook de visuele aantrekkingskracht zorgt ervoor dat mensen het eerder lezen dan een artikel. Dit blijkt ook uit meerdere onderzoeken van het Poynter Institute. De kranten zijn zich dus minder gaan focussen op deze vorm van beeld, beter gezegd: ze willen er niet zoveel geld voor uittrekken. Gaan ze dan aan de slag met freelancers? Deze zijn goedkoper, flexibeler en je zit niet aan ze vast. Toch zijn er vooralsnog nauwelijks kranten die graphics uitbesteden aan een freelance infographicredacteur. Door de deadlines en snelheid van het nieuws is dit simpelweg niet werkbaar. Uit dit alles concludeer ik dat de toekomst van infographicredacteuren inderdaad niet ligt bij de bestaande dagbladen. Natuurlijk, de infographic zal niet verdwijnen uit de krant, misschien dat interactieve graphics weer terrein winnen als in de loop der tijd internet het belangrijkste medium wordt voor kranten. Maar op dit moment kun je als afgestudeerde journalist die infographics wil maken, beter je werk elders zoeken.

[7]

Bronvermelding
A.

Mondelinge bronnen
Van den Broek, Jos (Prof. Dr), Tutor Journalistiek en Nieuwe Media, Docent wetenschapscommunicatie aan de Universiteit van Leiden. Auteur van het boek Beeldtaal Tel. : 06-52304929 Email: broek@edufwn.leidenuniv.nl Gesproken op 15-03-2011 Smeets, Jaak, directeur Persgroep Nederland Tel.: 020-5622272 Email: jaak.smeets@persgroep.be Gesproken op 16-03-2011 Ruesink, Christiaan, Hoofdredacteur Algemeen Dagblad Tel.: 06-55766946 Email: c.ruesink@ad.nl Gesproken op 5 april 2011 Klok, Pieter, Adjunct Hoofdredacteur de Volkskrant Tel.: 06-55340123 Email: p.klok@volkskrant.nl Gesproken op 6 april 2011 Van tHek, Miriam, Chef Beeld bij dagblad De Pers Tel.: 020-3460560 Email: miriam.vanthek@depers.nl Gesproken op 15-03-2011 Spoelman, Hans, Chef Beeld bij het Financieel Dagblad Tel.: 06-15007426 Email: spoelman@fd.nl Gesproken op 15-03-2011 Melkert, Liesbeth, Chef Beeld bij Het Parool Tel.: 020-5584533 Email: l.melkert@parool.nl Gesproken op 15-03-2011 Pot, Wilco, Beeldredacteur en infographicmaker voor het Nederlands Dagblad Tel.: 0342-411711 Email: pot@nd.nl Gesproken op 15-03-2011 Van der Meij, Raymond, Chef infographics bij de Volkskrant Tel.: 020-6522220 Email: r.vandermeij@volkskrant.nl Gesproken op 15-03-2011 Reijerman, Ramses, Infographicredacteur bij het AD Tel.: 010-4066408 Email r.reijerman@ad.nl Gesproken op 07-03-2011 Steenbergen, Marius, Chef infographics bij De Telegraaf

[8]

Tel.: 020-5854269 Email: m.steenbergen@telegraaf.nl Gesproken op 15-03-2011 Van Elk, Michel, Chef infographics bij dagblad Trouw Tel.: 020-5622790 Email: m.vanelk@trouw.nl Gesproken op 15-03-2011 Dorst, Andre, Vormgever en infographicmaker bij het Reformatorisch Dagblad Tel.: 055-5390222 Email dorst@rd.nl Gesproken op 15-03-2011 Boeken John Grimwade, Frdrik Ruys, Ramses Reijerman, Remy Jon Ming ea. (2008) "Infographics in Nederland", Utrecht, Koninklijke Broese en Peereboom BV Prof. dr. Jos van den Broek, Dr. Willem Koetsenruijter, Dr. Jaap de Jong, Drs. Laetitia Smit. (2008), Beeldtaal, Den Haag: Lemma

B.

C.

Tijdschriftartikel Reijerman, Ramses, mei 2009, Infographics brengen diepgang, Infograpgics, #1, p 50

D.

Digitale documenten

Benjamin, Jan, NRC handelsblad, 6 november 2007, Kranten lezen is als snorkelen http://vorige.nrc.nl/media/article1852940.ece/Kranten_lezen_is_als_snorkelen Geraadpleegd op 4 april 2011 Garcia, Mario and Stark Adam, Pegie, Poynter Intstitute, 1991, Eyes on the news, http://eyetrack.poynter.org/previous.html en http://www.poynterextra.org/eyetrack2004/history.htm Geraadpleegd op 4 april 2011 Pasternak, Steve, Newspaper Research Journal, 2000, Update on infographics to in Amerika http://www.questia.com/googleScholar.qst?docId=5002366570 Geraadpleegd op 4 april 2011 Moses, Monica, Poynter Intstitute, 2002 (update 2011), Readers consume what they see http://www.poynter.org/uncategorized/1875/readers-consume-what-they-see/ Geraadpleegd op 4 april 2011

[9]