Jelajahi eBook
Kategori
Jelajahi Buku audio
Kategori
Jelajahi Majalah
Kategori
Jelajahi Dokumen
Kategori
MAKALAH KIMIA
DASAR
PENGANTAR WUJUD ZAT
DI SUSUN OLEH
BAB II
PEMBAHASAN
WUJUD ZAT
A. PENGANTAR WUJUD ZAT
ZAT
1. Pengertian Zat
Zat atau materi adaslah sesuatu a!" me!em#ati rua!" da! memili$i massa. Me!em#ati
rua!" %erarti %e!da da#at ditem#at$a! dalam suatu rua!" atau &adah terte!tu seda!"$a! massa
%e!da da#at diu$ur %ai$ de!"a! #er$iraa! atau de!"a! alat terte!tu se#erti !era'a. Dua (at tida$
da#at me!em#ati rua!" a!" sama dalam &a$tu %ersamaa!. Setia# (at ) materi terdiri dari
#arti$el*#arti$el ) m+le$ul*m+le$ul a!" me!usu! (at terse%ut.
Zat*(at a!" se/e!is #asti mem#u!ai massa /e!is a!" sama. De!"a! demi$ia! da#at
di$ata$a! %ah&a massa /e!is meru#a$a! salah satu 'iri $has suatu (at.Dalam huru0 u!a!i massa
/e!is di!ata$a! dalam huru0 ρ -%a'a2
-%a'a2 rho
rho da! dide3!isi$a! se%a"ai massa (at di%a"i de!"a!
4+lume!a. Satua! dari massa /e!is adalah $")m5.
Berdasar$a! &u/ud!a (at da#at di%eda$a! me!/adi ti"a ma'am aitu #adat7 'air7 da! "as.
Masi!"*masi!" &u/ud (at mem#u!ai 'iri*'iri $husus %ai$ dilihat dari %e!tu$ 3si$!a mau#u!
#arti$el*#arti$el #e!usu!!a se%a"ai %eri$ut2
A. Zat Gas
B. Zat 6air
6+!t+h (at 'air aitu air7 mi!a$7 +li. 6iri*'iri dari (at 'air aitu2
1. 8eta$ m+le$ul!a relati0 %erde$ata! %ila di%a!di!"$a! de!"a! "as teta#i le%ih /auh dari#ada
(at #adat.
5. M+le$ul da#at %er#i!dah tem#at7 teta#i tida$ mudah me!i!""al$a! $el+m#+$!a $are!a
masih terda#at "aa tari$ me!ari$.
6.Zat Padat
6+!t+h (at #adat aitu %atu7 $au7 %esi dll. 6iri* 'iri (at #adat aitu 2
,. Gaa tari$*me!ari$ a!tar m+le$ul sa!"at $uat sehi!""a "era$a! m+le$ul!a tida$ %e%as.
5. Gera$a! m+le$ul!a ter%atas7 aitu ha!a %er"etar da! %er#utar di tem#at sa/a.
9. M+le$ul*m+le$ul!a sulit di#isah$a! sehi!""a mem%uat %e!tu$!a selalu teta# atau tida$
%eru%ah.
Disam#i!" ter/adi i!tera$si a!tar m+le$ul #e!usu! suatu (at7 ma$a m+le$ul #e!usu! suatu
(at /u"a da#at %erea$si de!"a! m+le$ul #e!usu! (at a!" lai!!a.
;Adhesi aitu "aa tari$ me!ari$ a!tara m+le$ul*m+le$ul (at a!" tida$ se/e!is. 6+!t+h2
!<+hesi aitu "aa tari$ me!ari$ #ada m+le$ul a!" se/e!is. 6+!t+h2
1. Gaa tari$ me!ari$ a!tara m+le$ul $au mem%e!tu$ $au
Pe!"aruh "aa adhesi da! $+hesi terhada# (at 'air me!e%a%$a! ter/adi!a #eristi&a =#eristi&a2
B. <a#ilaritas
<a#ilaritas adalah meresa#!a (at 'air melalui 'elah*'elah sem#it atau #i#a ram%ut a!" diseri!"
dise%ut
(at 'air se%a"ai #i#a'elah
da! di!di!" $a#iler
$a#iler.
. Ge/ala i!i
terse%ut. Zatdise%a%$a! $are!a
'air a!" da#at ada!a "aa
mem%asahi adhesi
di!di!" atau
$a'a $+hesi
#i#a a!tara
$a#iler
memili$i "aa adhesi a!tara #i#a $a#iler de!"a! di!di!" #i#a $a#iler le%ih %esar.
%esar. Seda!"$a! (at
'air a!" tida$ mem%asahi di!di!" $a'a #i#a $a#iler memil$i "aa $+hesi a!" le%ih %esar.
%esar. Hal i!i
a$a! mem#e!"aruhi ti!""i re!dah!a #ermu$aa! (at 'air #ada #i#a $a#iler.
$a#iler.
• Nai$!a mi!a$ ta!ah melalui sum%u $+m#+r
• Nai$!a mi!a$ ta!ah melalui sum%u #ada lam#u tem#el
• Bai$!a air ta!ah sam#ai $e dau! melalui #em%uluh ta#is
• Me!etes!a air #ada $ai! dalam em%er a!" semam#ai
Arti dari persamaan
dari persamaan 1 adalah
1 adalah 2 #ada suhu -T $+!sta!7 a#a%ila te$a!a! -P "as %eru%ah
ma$a 4+lume -C "as /u"a %eru%ah sehi!""a hasil $ali a!tara te$a!a! da! 4+lume selalu $+!sta!.
Peru%aha! 4+lume "as a$i%at ada!a #eru%aha! suhu7 ter/adi se'ara teratur.
teratur. <are!a!a
$ita tida$ #erlu hera! me!"a#a "aris #ada "ra3$ i!i tam#a$ lurus -"aris!a mema!" miri!" ta#i
%e!tu$!a lurus alias tida$ mele!"$u!". A#a%ila "aris #ada "ra3$ di"am%ar$a! sam#ai suhu
a!" le%ih re!dah ma$a "aris a$a! mem+t+!" sum%u di se$itar *,5 +6. Berdasar$a! %a!a$
#er'+%aa! a!" #er!ah dila$u$a!7 ditemu$a! %ah&a &alau#u! %esar!a #eru%aha! 4+lume
setia# "as %er%eda*%eda7 teta#i $eti$a "aris #ada "ra3$ C*
C*T
T di"am%ar$a! sam#ai suhu a!" le%ih
re!dah ma$a "aris selalu mem+t+!" sum%u di se$itar *,5 +6. Jadi semua "as %er!asi% sama?
<ita %isa me!"ata$a! %ah&a sea!dai!a "as didi!"i!$a! sam#ai *,5 +6 ma$a 4+lume "as > F.
A#a%ila "as didi!"i!$a! la"i hi!""a suhu!a %erada di %a&ah *,5 +6 ma$a 4+lume "as a$a!
%er!ilai !e"ati0. A!eh $ha! $alau 4+lume sam#ai %er!ilai !e"ati0?. 4+lume "as > F sa/a diri$u
sudah sulit mem%aa!"$a!!a
m em%aa!"$a!!a a#ala"i 4+lume "as %er!ilai !e"ati0. T Te!tu
e!tu sa/a tida$ mu!"$i!?
+
6u$u# l+"is $alau $ita me!"ata$a! %ah&a *,5 6 meru#a$a! suhu tere!dah a!" %isa di'a#ai.
<are!a "aris mem+t+!" sum%u di sekitar *,5 +6 ma$a sesuai de!"a! $ese#a$ata! %ersama7 di
teta#$a! %ah&a suhu tere!dah a!" %isa di'a#ai adalah *,571: +6.
*,571: +6 di$e!al de!"a! /ulu$a! suhu !+l mutla$ da! di/adi$a! a'ua! s$ala mutla$ alias
s$ala <el4i!. <el4i!
<el4i! adalah !ama 8+rd <el4i!
<el4i! -1,9*1F7 3si$a&a! I!""ris. Pada s$ala i!i7 suhu
di!ata$a! dalam <el4i! -<7 *)kan dera/at <el4i! -<. Jara$ a!tara dera/at sama se#erti #ada
s$ala 'el'ius. F < > *,571: +6 da! ,571: < > F +6. Suhu dalam s$ala 6el'ius da#at diu%ah
me!/adi s$ala <el4i! de!"a! me!am%ah$a! ,571:7 suhu dalam s$ala <el4i! %isa diu%ah me!/adi
s$ala 6el'ius de!"a! me!"ura!"i ,571:. Se'ara matematis7 %isa ditulis se%a"ai %eri$ut 2
T -< > T -+6 ,571:
T -+6 > T -< = ,571:
Keterangan /
T > Tem#eratur
Tem#eratur alias suhu
< > <el4i!
6 > 6el'ius
Gra3$ hu%u!"a! a!tara 4+lume da! suhu i!i miri# se#erti "ra3$ se%elum!a. a!"
a!" diu%ah
ha!a s$ala suhu sa/a. Peru%aha! 4+lume "as teta# %er%a!di!" lurus de!"a! #eru%aha! suhu
"as7 a!" dita!dai de!"a! "aris lurus a!" melalui
m elalui titi$ asal -F. Berdasar$a! "ra3$ i!i7 %isa
disim#ul$a! %ah&a pada
%ah&a pada tekanan tetap, volume gas selalu
selalu berbanding lurus dengan suhu mut mutlak
lak
gas. Apabila suhu mutlak gas bertambah maka volume gas juga bertambah, sebaliknya apabila
suhu mutlak gas berkurang maka volume gas juga berkurang. Hu%u!"a! i!i di$e!al de!"a!
/ulu$a! HUKUM 0HARLES. Se'ara matematis ditulis se%a"ai %eri$ut 2
Arti dari persamaan
dari persamaan 1 adalah
1 adalah 2 #ada te$a!a! -P $+!sta!7 a#a%ila suhu mutla$ -T "as
%eru%ah ma$a 4+lume -C "as /u"a %eru%ah
%e ru%ah sehi!""a hasil #er%a!di!"a! a!tara suhu mutla$ da!
4+lume selalu $+!sta!. De!"a! $ata lai!7 /i$a suhu mutla$ "as %ertam%ah7 ma$a 4+lume "as /u"a
%ertam%ah atau se%ali$!a /i$a suhu mutla$ "as %er$ura!" ma$a 4+lume "as /u"a %er$ura!"7
sehi!""a hasil #er%a!di!"a! a!tara suhu da! 4+lume selalu $+!sta!.
6atata! 2 a!"
a!" dima$sud$a! de!"a! suhu mutla$ "as adalah suhu "as a!" di!ata$a! dalam
s$ala <el4i!. A#a%ila suhu masih dalam s$ala 6el'ius7 ma$a u%ah terle%ih dahulu $e dalam s$ala
<el4i!.
5. H)*)ngan antara Tekanan gas dan S)h) gas %+,)'e gas *erni,ai teta&(
Setelah R+%ert da! 6harles me!"a%adi$a! !ama!a dalam ilmu 3si$a7 J+se#h Ga*
8ussa' -1*1:F #u! tida$ mau $eti!""ala!. Berdasar$a! #er'+%aa! a!" dila$u$a!!a7
J+se#h me!emu$a! %ah&a apabila volume gas dijaga agar selalu konstan, maka ketika tekanan
gas bertambah, suhu mutlak gas pun ikutan bertambah. Demikian juga sebaliknya ketika
tekanan gas berkurang, suhu mutlak gas pun ikutan berkurang. Istilah kerennya, pada volume
Arti dari persamaan
dari persamaan 1 adalah
1 adalah 2 #ada 4+lume -C $+!sta!7 a#a%ila te$a!a! -P "as %eru%ah
ma$a suhu mutla$ -T "as /u"a %eru%ah sehi!""a hasil #er%a!di!"a! a!tara te$a!a! da! suhu
mutla$ selalu $+!sta!. De!"a! $ata lai!7 /i$a te$a!a! "as %ertam%ah7 ma$a suhu mutla$ "as /u"a
%ertam%ah atau se%ali$!a /i$a te$a!a! "as %er$ura!" ma$a suhu mutla$ "as /u"a %er$ura!"7
6.GAS*GAS IDEA8
Gas meru#a$a! satu dari ti"a &u/ud (at da! &alau#u! &u/ud i!i meru#a$a! %a"ia! ta$
ter#isah$a! dari studi $imia7 %a% i!i terutama ha!a a$a! mem%ahasa hu%u!"a! a!tara 4+lume7
tem#eratur da! te$a!a! %ai$ dalam "as ideal mau#u! dalam "as !ata7 da! te+ri $i!eti$
m+le$ular "as7 da! tida$ se'ara la!"su!" $imia. Bahasa! utama!a terutama te!ta!" #eru%aha!
3si$a7 da! rea$si $imia!a tida$ didisu$si$a!. Namu!7 si0at 3si$ "as %er"a!tu!" #ada stru$tur
m+le$ul "as!a da! si0at $imia "as /u"a %er"a!tu!" #ada stru$tur!a. Perila$
Perila$u
u "as a!" ada
9. C+lume se/umlah "as sama de!"a! 4+lume &adah!a. Bila "as tida$ di&
di&adahi7
adahi7 4+lume "as a$a!
me!/adi ta$ hi!""a %esar!a7 da! te$a!a!!a a$a! me!/adi ta$ hi!""a $e'il!a.
:. Gas %erdi0usi $e se"ala arah tida$ #eduli ada atau tida$ te$a!a! luar
luar..
@. Bila dua atau le%ih "as %er'am#ur7 "as*"as itu a$a! terdistri%usi merata.
. Bila di#a!as$a! "as a$a! me!"em%a!"7 %ila didi!"i!$a! a$a! me!"$erut.
Dari %er%a"ai si0at di atas7 a!" #ali!" #e!ti!" adalah te$a!a! "as. Misal$a! suatu 'aira!
meme!uhi &adah. Bila 'aira! didi!"i!$a! da! 4+lume!a %er$ura!"7 'aira! itu tida$ a$a!
meme!uhi &adah la"i. Namu!7 "as selalu a$a! meme!uhi rua!" tida$ #eduli %era#a#u! suhu!a.
a!"
a!" a$a! %eru%ah adalah te$a!a!!a.
te$a!a!!a.
Alat a!" di"u!a$a! u!tu$ me!"u$ur te$a!a! "as adalah 'an'eter . Pr+t+ti#e alat #e!"u$ur
te$a!a! atm+s0er7 *ar'eter7 di'i#ta$a! +leh T+rri'elli.Te$a!a! dide3!isi$a! "aa #er satua!
luas7 /adi te$a!a! > "aa)luas. Dalam SI7 satua! "aa adalah Ne&t+! -N7 satua! luas m ,7 da!
satua! te$a!a! adalah Pas'al -Pa.
-Pa. 1 atm $ira*$ira
$ira*$i ra sama de!"a! te$a!a! 1F15 hPa.
Ese!si $eti"a hu$um "as di atas dira!"$um$a! di %a&ah i!i. Me!urut ti"a hu$um i!i7
hu%u!"a! a!tara tem#eratur T7 te$a!a! P da! 4+lume C se/umlah ! m+l "as de!"a! terlihat.
Ti"a hu$um
hu$um Gas2
Sam#el meta!a %ermassa F7F@ " memili$i 4+lume :F 'm 5 #ada tem#eratur ,:K6. Te!tu$a!
te$a!a! "as dalam Pa atau atm
Pe!elesaia!2
Ja&a%2 <are!a massa m+le$ul 6H9 adalah 1@7F97 /umlah (at ! di%eri$a! se%a"ai ! > F7@F ")1@7F9
" m+l*1 > 579 1F*, m+l. Ma$a7 P > !RT)C > -579 1F *, m+l-7519 J m+l*1 < *1 -, <) :F 1F*@
m5> 7: 1F9 J m*5 > 7: 1F9 N m*,> 7: 1F9 Pa > F7@, atm
De!"a! %a!tua! teta#a! "as7 massa m+le$ul relati0 "as da#at de!"a! mudah dite!tu$a! %ila
massa &7 4+lume C da! te$a!a! P di$etahui !ilai!a. Bila massa m+lar "as adalah M -" m+l *17
a$a! di#er+leh #ersamaa! -@.@ $are!a ! > &)M.
A!""a# satu 'am#ura! dua /e!is "as A -!A m+l da! B -!B m+l memili$i 4+lume C #ada
tem#eratur T.
T. Persamaa! %eri$ut da#at di%eri$a! u!tu$ masi!"*masi!" "as.
#A > !ART)C
#B > !BRT)C
#A da! #B dise%ut de!"a! te$a!a! #arsial "as A da! "as B. Tekanan &arsia, adalah te$a!a! a!"
a$a! di%eri$a! +leh "as terte!tu dalam 'am#ura! sea!dai!a "as terse%ut se#e!uh!a me!"isi
&adah.
Dalt+! meata$a! h)k)' tekanan &arsia, a!" me!ata$a! tekanan tta, P "as sama
de!"a! /umlah te$a!a! #arsial $edua "as. Jadi7
Hu$um i!i me!"i!di$asi$a! %ah&a dalam 'am#ura! "as masi!"*masi!" $+m#+!e! mem%eri$a!
te$a!a! a!" i!de#e!de! satu sama lai!. Walau#u! ada %e%era#a "as dalam &adah a!" sama7
te$a!a! a!" di%eri$a! masi!"*masi!" tida$ di#e!"aruhi +leh $ehadira! "as lai!.
Bila 0ra$si m+lar "as A7 A7 dalam 'am#ura! A > !A)-!A !B7 ma$a #A da#at /u"a di!ata$a!
de!"a! A.
De!"a! $ata lai!7 te$a!a! #arsial setia# $+m#+!e! "as adalah hasil $ali 0ra$si m+l7 A7 da!
te$a!a! t+tal P. Tekanan )a& 7en)h -atau de!"a! si!"$at dise%ut tekanan 7en)h air
dise3!isi$a! se%a"ai te$a!a! #arsial ma$simum a!" da#at di%eri$a! +leh ua# air #ada
tem#eratur terte!tu dalam 'am#ura! air da! ua# air. Bila terda#at le%ih %a!a$ ua# air7 semua air
tida$ da#at %ertaha! di ua# da! se%a"ia! a$a! me!"em%u!.
Se%uah &adah %er4+lume 57F dm 5 me!"a!du!" $ar%+! di+$sida 6 , #ada te$a!a! ,FF $Pa7
da!satu la"i &adah %er4+lume 17F dm 5 me!"a!du!" N,#ada te$a!a! 5FF $Pa. Bila $edua "as
di#i!dah$a! $e &adah 17: dm5. Hitu!" te$a!a! t+tal 'am#ura! "as. T
Tem#eratur
em#eratur di#ertaha!$a!
teta# selama #er'+%aa!.
Ja&a%2 Te$a!a!
Te$a!a! #arsial 6, a$a! me!/adi 9FF $Pa $are!a 4+lume &adah %aru 1), 4+lume &adah
seme!tara te$a!a! N, adalah 5FF -,)5 > ,FF $Pa $are!a 4+lume!a $i!i ha!a ,)5 4+lume
a&al!a. Ma$a te$a!a! t+tal!a 9FF ,FF > @FF $Pa.
D.SISTEM <RISTA8
1#Siste' rtr'*ik
Sistem +rt+r+m%i$ memili$i 5 sum%u7 a!" mem%e!tu$ sudut F F atau sali!" te"a$ lurus
d"! lai!!a. Seda!"$a! #a!/a!"!a dari sum%u tida$ sama sum%u A adalah sum%u ter#e!de$
sum%u B sum%u me!e!"ah da! sum%u 6 meru#a$a! sum%u ter#a!/a!". Sum%u % dise%ut sum%u
ma$ar+ da! sum%u A dise%ut sum%u %ra$hia.<esimetria! dari sistem +rt+r+m%i$ memili$i simetris
se#erti 2
4# Siste' Trik,in
Sum%u*sum%u tida$ mem%e!tu$ sudut F F7 stu de!"a! " lai!!a teta#i mem%e!tu$ sudut
%erma'am*ma'am. Mi!eral " ter#e!ti!" dalam sistem i!i adalah mi!eral dalam $el+m#+$
#la"i+$las da! mi!eral $ia!it se%a"ai mi!eral metam+r3$.
Sum%u*sum%u $ristal+"ra3 memili$i 5 sum%u7 itu a7 % da! ' dima!a $eti"a sum%u terse%ut
sali!" te"a$ lurus sesama!a. Sum%u h+ri(+!tal a da! % sali!" te"a$ lurus da! sama #a!/a!"!a7
sehi!""a #e!amaa! sum%u*sum%u terse%ut seri!" me!/adi sum%u a , se%a"ai sum%u % da!
sum%u a1 se%a"i sum%u a.
<esimetria! a!" di%a!"u! +leh eleme!*eleme! dalam $elas h+l+hedral7 aitu 2
: %ida!" simetri **** 5 %ida!" sum%u da! , %ida!" dia"+!al.
1 sum%u simetri tetra"+!al
9 sum%u simetri dia"+!al
1 #usat simetri
a!"
a!" termasu$ $e$e dalam sistem $ristal i!i aitu (ir$
(ir$+!7
+!7 $asiteril7 rutil7 $
$al$+#irit7
al$+#irit7 mililit dll.
9# Siste' k)*ik
Memili$i 5 %uah sum%u a!" sama #a!/a!"!a da! mem%e!tu$ sudut F F atau sali!" te"a$
lurus satu de!"a! a!" lai!a. Sum%u = sum%u itu se!diri seri!" di%eri !ama a 17 a,7 da! a5. Sistem
i!i memili$i 5 %uah $elas7 dima!a setia# $elas memili$i u!sur*u!sur simetri a!" %er%eda*%eda
se#erti 2
<elas S#i!el atau H+l+hedral7 dima!a u!sur = u!sur simetri!a7 aitu
Bida!" Simetri
@ Sum%u simetri dia"+!al
9 Sum%u simetri tri"+!al