Anda di halaman 1dari 12

 

MAKALAH KIMIA
DASAR
PENGANTAR WUJUD ZAT

DI SUSUN OLEH

JURUSAN TEKNIK SIPIL


FAKULTAS TEKNIK 
UNIVERSI
UNIV ERSITA
TAS
S SRIWIJAY
SRIW IJAYA
A

BAB II
PEMBAHASAN
 

WUJUD ZAT
A. PENGANTAR WUJUD ZAT
ZAT
  1. Pengertian Zat

Zat atau materi adaslah sesuatu a!" me!em#ati rua!" da! memili$i massa. Me!em#ati
rua!" %erarti %e!da da#at ditem#at$a! dalam suatu rua!" atau &adah terte!tu seda!"$a! massa
%e!da da#at diu$ur %ai$ de!"a! #er$iraa! atau de!"a! alat terte!tu se#erti !era'a. Dua (at tida$
da#at me!em#ati rua!" a!" sama dalam &a$tu %ersamaa!. Setia# (at ) materi terdiri dari
#arti$el*#arti$el ) m+le$ul*m+le$ul a!" me!usu! (at terse%ut.

Ilustrasi molekul-molekul penyusun zat hijau daun

  ,. Massa Je!is Zat -$era#ata! (at

Zat*(at a!" se/e!is #asti mem#u!ai massa /e!is a!" sama. De!"a! demi$ia! da#at
di$ata$a! %ah&a massa /e!is meru#a$a! salah satu 'iri $has suatu (at.Dalam huru0 u!a!i massa
 /e!is di!ata$a! dalam huru0 ρ -%a'a2
 -%a'a2 rho
 rho da! dide3!isi$a! se%a"ai massa (at di%a"i de!"a!
4+lume!a. Satua! dari massa /e!is adalah $")m5.

Rumus dari massa /e!is2

6+!t+h massa /e!is %er%a"ai (at.

5.Zat %erdasar$a! &u/ud!a

Berdasar$a! &u/ud!a (at da#at di%eda$a! me!/adi ti"a ma'am aitu #adat7 'air7 da! "as.
Masi!"*masi!" &u/ud (at mem#u!ai 'iri*'iri $husus %ai$ dilihat dari %e!tu$ 3si$!a mau#u!
#arti$el*#arti$el #e!usu!!a se%a"ai %eri$ut2

  A. Zat Gas
 

8eta$ m+le$ul!a sa!"at %er/auha!

6+!t+h (at "as adalah +$si"e!7 !itr+"e! dll. 6iri*'iri


6iri *'iri Zat Gas7 aitu2
1.   Jara$ a!tar m+le$ul sa!"at /auh %ila di%a!di!"$a! de!"a! m+le$
m+le$ul
ul itu se!diri.

,.  M+le$ul #e!usu!!a %er"era$ sa!"at %e%as

5.  Gaa tari$ me!ari$ a!tar m+le$ul ham#ir tida$ ada

9.  Bai$ 4+lume mau#u! %e!tu$!a mudah %eru%ah

:.  Da#at me!"isi seluruh rua!"a! a!" ada.

  B. Zat 6air

  6+!t+h (at 'air aitu air7 mi!a$7 +li. 6iri*'iri dari (at 'air aitu2

1.  8eta$ m+le$ul!a relati0 %erde$ata! %ila di%a!di!"$a! de!"a! "as teta#i le%ih /auh dari#ada
(at #adat.

,.  Gera$a! m+le$ul!a 'u$u# %e%as

5.  M+le$ul da#at %er#i!dah tem#at7 teta#i tida$ mudah me!i!""al$a! $el+m#+$!a $are!a
masih terda#at "aa tari$ me!ari$.

9.  Be!tu$!a mudah %eru%ah -me!esuai$a! &adah)tem#at!a teta#i 4+lume!a teta#.

6.Zat Padat

6+!t+h (at #adat aitu %atu7 $au7 %esi dll. 6iri* 'iri (at #adat aitu 2

1.  8eta$ m+le$ul!a sa!"at %erde$ata! da! teratur.

,.  Gaa tari$*me!ari$ a!tar m+le$ul sa!"at $uat sehi!""a "era$a! m+le$ul!a tida$ %e%as.

5.  Gera$a! m+le$ul!a ter%atas7 aitu ha!a %er"etar da! %er#utar di tem#at sa/a.

9.  M+le$ul*m+le$ul!a sulit di#isah$a! sehi!""a mem%uat %e!tu$!a selalu teta# atau tida$
%eru%ah.
 

9. Adhesi dan khesi

Disam#i!" ter/adi i!tera$si a!tar m+le$ul #e!usu! suatu (at7 ma$a m+le$ul #e!usu! suatu
(at /u"a da#at %erea$si de!"a! m+le$ul #e!usu! (at a!" lai!!a.

;Adhesi aitu "aa tari$ me!ari$ a!tara m+le$ul*m+le$ul (at a!" tida$ se/e!is. 6+!t+h2

1.   Ti!ta da#at me!em#el di $ertas


$ertas
,.  Seme! da#at mele$at$a!
5.  6at da#at me!em#el #ada tem%+$
9.  <a#ur da#at mele$at di #a#a!

!<+hesi aitu "aa tari$ me!ari$ #ada m+le$ul a!" se/e!is. 6+!t+h2
1. Gaa tari$ me!ari$ a!tara m+le$ul $au mem%e!tu$ $au

,.  Gaa tari$ me!ari$


me!ari$ a!tara m+le$ul
m+le$ul $a#ur mem%e!tu$ $a#ur %ata!"
5.  Gaa tari$ me!ari$ a!tara m+le$ul*m+le$ul "ula mem%e!tu$ %utira! "ula #asir

Pe!"aruh "aa adhesi da! $+hesi terhada# (at 'air me!e%a%$a! ter/adi!a #eristi&a =#eristi&a2

  A. Me!is$us 'em%u!" da! me!is$us 'e$u!"

 Ji$a adhesi le%ih %esar dari #ada


#ada $+hesi ma$a #ermu$aa!
#ermu$aa! -me!is$u
-me!is$uss (at 'air dalam #i#a
$a#iler 'e$u!"7 misal!a #ada #i#a a!" diisi de!"a! air - #i#a $iri . se%ali$!a /i$a "aa $+hesi
le%ih %esar ma$a #ermu$aa! (at 'air dalam
dal am #i#a $a#iler a$a! 'em%u!"7 misal!a #i#a a!" diisi
de!"a! air ra$sa - #i#a $a!a!.

Dalam $ehidu#a! sehari*hari /u"a da#at di/um#ai #eristi&a


#e risti&a adhesi da! $+hesi7 misal!a
$eti$a ada air a!" /atuh di atas #ermu$aa! dau! terte!tu a$a! mem%e!tu$
me m%e!tu$ %+la air. Hal terse%ut
di$are!a$a! "aa $+hesi le%ih %esar dari adhesi.
 

  B. <a#ilaritas

<a#ilaritas adalah meresa#!a (at 'air melalui 'elah*'elah sem#it atau #i#a ram%ut a!" diseri!"

dise%ut
(at 'air se%a"ai #i#a'elah
da! di!di!" $a#iler
$a#iler.
. Ge/ala i!i
terse%ut. Zatdise%a%$a! $are!a
'air a!" da#at ada!a "aa
mem%asahi adhesi
di!di!" atau
$a'a $+hesi
#i#a a!tara
$a#iler
memili$i "aa adhesi a!tara #i#a $a#iler de!"a! di!di!" #i#a $a#iler le%ih %esar.
%esar. Seda!"$a! (at
'air a!" tida$ mem%asahi di!di!" $a'a #i#a $a#iler memil$i "aa $+hesi a!" le%ih %esar.
%esar. Hal i!i
a$a! mem#e!"aruhi ti!""i re!dah!a #ermu$aa! (at 'air #ada #i#a $a#iler.
$a#iler.

6+!t+h $a#ilaritas dalam $ehidu#a! sehari*hari2

 
• Nai$!a mi!a$ ta!ah melalui sum%u $+m#+r

 
• Nai$!a mi!a$ ta!ah melalui sum%u #ada lam#u tem#el

 
• Bai$!a air ta!ah sam#ai $e dau! melalui #em%uluh ta#is

 
• Me!etes!a air #ada $ai! dalam em%er a!" semam#ai

6. Tida$ %erla$u!a hu$um %e/a!a %erhu%u!"a!.

 Ji$a #ada %e/a!a %erhu%u!"a!


%erhu%u!"a! terda#at #i#a $a#iler atau terda#at #er%edaa! a!" si"!i3$a!
si"!i3$a!
dari diameter #i#a*#i#a!a ma$a #ermu$aa!
#e rmu$aa! (at 'air dalam #i#a $e'il a$a! le%ih ti!""i
di%a!di!"$a! #ermu$aa!a #ada #i#a a!" %esar sehi!""a hu$um %e/a!a %erhu%u!"a! tida$
%erla$u.

"#HUKUM$HUKUM GAS  %&ersa'aan keadaan(


Setia# (at alias materi7 termasu$ (at "as terdiri dari at+m*at+m atau m+l
m+le$ul*m+le$ul.
e$ul*m+le$ul.
<are!a at+m atau m+le$ul mem#u!ai massa ma$a te!tu sa/a (at "as /u"a mem#u!ai massa.
Hu%u!"a! a!tara massa7 suhu7 4+lume da! te$a!a! (at "as di$e!al de!"a! /ulu$a! persamaan
/ulu$a!  persamaan
keadaan. Jadi #ersamaa! $eadaa! se%e!ar!a meru#a$a! #ersamaa! a!" me!""am%ar$a!
keadaan.
$+!disi ma$r+s$+#is (at "as.
Salah satu te$!i$ a!" seri!" di#a$ai dalam ilmu 3si$a u!tu$ mem%a!tu me!uru!$a!
hu%u!"a! a!tara %e%era#a %esara! adalah me!/a"a a"ar salah satu %esara! selalu $+!sta!
-$+!sta! > teta# > tida$ %eru%ah. Misal!a %e"i!i? <alau $ita i!"i! me!"etahui
m e!"etahui hu%u!"a!
 

a!tara suhu dan tekanan gas7


gas 7 ma$a 4+lume "as di/a"a a"ar selalu $+!sta!. <alau $ita i!"i!
me!"etahui hu%u!"a! a!tara suhu dan volume gasma$a
gas ma$a te$a!a! "as di/a"a a"ar selalu $+!sta!.
Demi$ia! /u"a $alau $ita i!"i! me!"etahui hu%u!"a! a!tara tekanan dan volume gasma$a
gasma$a suhu
"as di/a"a a"ar selalu $+!sta!. I!"at a7 $eti"a
$eti"a %esara! i!i sali!" me
mem#e!"aruhi.
m#e!"aruhi.
1.  H)*)ngan antara +,)'e dan tekanan gas %s)h) gas knstan(
R+%ert B+le -1@,*1@1 mela$u$a! e$s#erime! alias #er'+%aa! u!tu$ me!elidi$i
hu%u!"a! $ua!titai0 a!tara te$a!a! da! 4+lume "as. Per'+%aa! i!i dila$u$a! de!"a! me memasu$a!
masu$a!
se/umlah "as terte!tu $e dalam se%uah &adah tertutu#. Sam#ai #e!de$ata! a!" 'u$u# %ai$
B+le me!emu$a! %ah&a apabila suhu gas dijaga agar selalu konstan, maka ketika tekanan gas
bertambah, volume gas semakin berkurang. Demikian juga sebaliknya ketika tekanan gas
berkurang, volume gas semakin bertambah. Istilah kerennya tekanan gas berbanding terbalik
gas.  Hu%u!"a! i!i di$e!al de!"a! /ulu$a!  HUKUM "-.LE. Se'ara matematis
dengan volume gas. Hu%u!"a!
ditulis se%a"ai %eri$ut 2

Arti dari persamaan
dari persamaan 1 adalah
1 adalah 2 #ada suhu -T $+!sta!7 a#a%ila te$a!a! -P "as %eru%ah
ma$a 4+lume -C "as /u"a %eru%ah sehi!""a hasil $ali a!tara te$a!a! da! 4+lume selalu $+!sta!.

De!"a! $ata lai!7 a#a%ila te$a!a! "as %ertam%ah7 ma$a


m a$a 4+lume "as %er$ura!" atau se%ali$!a
 /i$a te$a!a! "as %er$ura!"
%er$ura!" ma$a 4+lume "as %ertam%ah7 s sehi!""a
ehi!""a hasil $ali a!tara te$a!a
te$a!a!! da!
4+lume selalu $+!sta!.
6atata! 2Pertama,
2Pertama, %erdasar$a! hasil #er'+%aa!!a7 B+le me!emu$a! %ah&a 4+lume "as
tida$ me!"alami #eru%aha! se'ara teratur. <ada!" 'e#at $ada!" lam%at? <are!a!a $ita tida$
#erlu %i!"u!" me!"a#a "aris #ada "ra3$ di atas $elihata! mele!"$u!". Sea!dai!a 4+lume "as
%eru%ah se'ara teratur ma$a "aris a$a! tam#a$ lurus. Ta#i
Ta#i $e!ataa!!a tida$ se#erti itu. Kedua,
Kedua,  
te$a!a! a!" dima$sud$a! di si!i adalah te$a!a! a%s+lut7 %u$a! te$a!a! u$ur.
u$ur.
,.  H)*)ngan antara s)h) dan +,)'e gas %tekanan gas *erni,ai teta&(
Seratus tahu! setelah R+%ert B+le me!emu$a! hu%u!"a! a!tara 4+lume da! te$a!a!7
se+ra!" ilmu&a! %er$e%a!"saa! Pera!'is a!" %er!ama Ja'ues 6harles -19@*1,5 me!elidi$i
hu%u!"a! a!tara suhu da! 4+lume "as. Berdasar$a! hasil #er'+%aa!!a7 6harles me!emu$a!
%ah&a a#a%ila te$a!a! "as selalu $+!sta!7 ma$a $eti$a suhu "as %ertam%ah7 4+lume "as #u!
i$ut,a! %ertam%ah. Se%ali$!a $eti$a suhu "as %er$ura!"7 4+lume "as #u! i$ut,a! %er$ura!".
Hu%u!"a! a!tara suhu da! 4+lume di!ata$a! melalui "ra3$ di %a&ah i!i

Peru%aha! 4+lume "as a$i%at ada!a #eru%aha! suhu7 ter/adi se'ara teratur.
teratur. <are!a!a
$ita tida$ #erlu hera! me!"a#a "aris #ada "ra3$ i!i tam#a$ lurus -"aris!a mema!" miri!" ta#i
%e!tu$!a lurus alias tida$ mele!"$u!". A#a%ila "aris #ada "ra3$ di"am%ar$a! sam#ai suhu
a!" le%ih re!dah ma$a "aris a$a! mem+t+!" sum%u di se$itar *,5 +6. Berdasar$a! %a!a$
#er'+%aa! a!" #er!ah dila$u$a!7 ditemu$a! %ah&a &alau#u! %esar!a #eru%aha! 4+lume
setia# "as %er%eda*%eda7 teta#i $eti$a "aris #ada "ra3$ C*
C*T
T di"am%ar$a! sam#ai suhu a!" le%ih
re!dah ma$a "aris selalu mem+t+!" sum%u di se$itar *,5 +6. Jadi semua "as %er!asi% sama?
<ita %isa me!"ata$a! %ah&a sea!dai!a "as didi!"i!$a! sam#ai *,5 +6 ma$a 4+lume "as > F.
 

A#a%ila "as didi!"i!$a! la"i hi!""a suhu!a %erada di %a&ah *,5 +6 ma$a 4+lume "as a$a!
%er!ilai !e"ati0. A!eh $ha! $alau 4+lume sam#ai %er!ilai !e"ati0?. 4+lume "as > F sa/a diri$u
sudah sulit mem%aa!"$a!!a
m em%aa!"$a!!a a#ala"i 4+lume "as %er!ilai !e"ati0. T Te!tu
e!tu sa/a tida$ mu!"$i!?
+
6u$u# l+"is $alau $ita me!"ata$a! %ah&a *,5 6 meru#a$a! suhu tere!dah a!" %isa di'a#ai.
<are!a "aris mem+t+!" sum%u di sekitar *,5 +6 ma$a sesuai de!"a! $ese#a$ata! %ersama7 di
teta#$a! %ah&a suhu tere!dah a!" %isa di'a#ai adalah *,571: +6.
*,571: +6 di$e!al de!"a! /ulu$a! suhu !+l mutla$ da! di/adi$a! a'ua! s$ala mutla$ alias
s$ala <el4i!. <el4i!
<el4i! adalah !ama 8+rd <el4i!
<el4i! -1,9*1F7 3si$a&a! I!""ris. Pada s$ala i!i7 suhu
di!ata$a! dalam <el4i! -<7 *)kan dera/at <el4i! -<. Jara$ a!tara dera/at sama se#erti #ada
s$ala 'el'ius. F < > *,571: +6 da! ,571: < > F +6. Suhu dalam s$ala 6el'ius da#at diu%ah
me!/adi s$ala <el4i! de!"a! me!am%ah$a! ,571:7 suhu dalam s$ala <el4i! %isa diu%ah me!/adi
s$ala 6el'ius de!"a! me!"ura!"i ,571:. Se'ara matematis7 %isa ditulis se%a"ai %eri$ut 2
 T -< > T -+6  ,571:
 T -+6 > T -< = ,571:
Keterangan /
 T > Tem#eratur
Tem#eratur alias suhu
< > <el4i!
6 > 6el'ius

 Ji$a suhu di!ata$a!


di!ata$a! dalam s$ala <el4i!
<el4i! ma$a "ra3$

Gra3$ hu%u!"a! a!tara 4+lume da! suhu i!i miri# se#erti "ra3$ se%elum!a.  a!"
a!" diu%ah
ha!a s$ala suhu sa/a. Peru%aha! 4+lume "as teta# %er%a!di!" lurus de!"a! #eru%aha! suhu
"as7 a!" dita!dai de!"a! "aris lurus a!" melalui
m elalui titi$ asal -F. Berdasar$a! "ra3$ i!i7 %isa
disim#ul$a! %ah&a pada
%ah&a pada tekanan tetap, volume gas selalu
selalu berbanding lurus dengan suhu mut mutlak
lak
gas. Apabila suhu mutlak gas bertambah maka volume gas juga bertambah, sebaliknya apabila
suhu mutlak gas berkurang maka volume gas juga berkurang. Hu%u!"a! i!i di$e!al de!"a!
 /ulu$a! HUKUM 0HARLES. Se'ara matematis ditulis se%a"ai %eri$ut 2

Arti dari persamaan
dari persamaan 1 adalah
1 adalah 2 #ada te$a!a! -P $+!sta!7 a#a%ila suhu mutla$ -T "as
%eru%ah ma$a 4+lume -C "as /u"a %eru%ah
%e ru%ah sehi!""a hasil #er%a!di!"a! a!tara suhu mutla$ da!
4+lume selalu $+!sta!. De!"a! $ata lai!7 /i$a suhu mutla$ "as %ertam%ah7 ma$a 4+lume "as /u"a
%ertam%ah atau se%ali$!a /i$a suhu mutla$ "as %er$ura!" ma$a 4+lume "as /u"a %er$ura!"7
sehi!""a hasil #er%a!di!"a! a!tara suhu da! 4+lume selalu $+!sta!.
6atata! 2 a!"
a!" dima$sud$a! de!"a! suhu mutla$ "as adalah suhu "as a!" di!ata$a! dalam
s$ala <el4i!. A#a%ila suhu masih dalam s$ala 6el'ius7 ma$a u%ah terle%ih dahulu $e dalam s$ala
<el4i!.
5.  H)*)ngan antara Tekanan gas dan S)h) gas %+,)'e gas *erni,ai teta&(
Setelah R+%ert da! 6harles me!"a%adi$a! !ama!a dalam ilmu 3si$a7 J+se#h Ga*
8ussa' -1*1:F #u! tida$ mau $eti!""ala!. Berdasar$a! #er'+%aa! a!" dila$u$a!!a7
 J+se#h me!emu$a! %ah&a apabila volume gas dijaga agar selalu konstan, maka ketika tekanan
gas bertambah, suhu mutlak gas pun ikutan bertambah. Demikian juga sebaliknya ketika
tekanan gas berkurang, suhu mutlak gas pun ikutan berkurang. Istilah kerennya, pada volume
 

konstan, tekanan gas berbanding lurus dengan suhu mutlak gas. Hu%u!"a!


gas.  Hu%u!"a! i!i di$e!al de!"a!
 /ulu$a! HUKUM GU.$LUSSA0. Se'ara matematis ditulis se%a"ai %eri$ut 2

Arti dari persamaan
dari persamaan 1 adalah
1 adalah 2 #ada 4+lume -C $+!sta!7 a#a%ila te$a!a! -P "as %eru%ah
ma$a suhu mutla$ -T "as /u"a %eru%ah sehi!""a hasil #er%a!di!"a! a!tara te$a!a! da! suhu
mutla$ selalu $+!sta!. De!"a! $ata lai!7 /i$a te$a!a! "as %ertam%ah7 ma$a suhu mutla$ "as /u"a
%ertam%ah atau se%ali$!a /i$a te$a!a! "as %er$ura!" ma$a suhu mutla$ "as /u"a %er$ura!"7

sehi!""a hasil #er%a!di!"a! a!tara te$a!a! da! suhu selalu $+!sta!.


!atatan 2
!atatan  2 a!"
a!" dima$sud$a! de!"a! suhu mutla$ "as adalah suhu "as a!" di!ata$a!
dalam s$ala <el4i!. A#a%ila suhu masih dalam s$ala 6el'ius7 ma$a u%ah terle%ih dahulu $e dalam
s$ala <el4i!.Catatan /Pertama
Pertama77 dalam me!elesai$a! s+al*s+al hu$um "as7 suhu alias tem#eratur
harus di!ata$a! dalam skala Kelvin.
Kelvin. Kedua
Kedua77 a#a%ila te$a!a! "as masih %eru#a tekanan ukur 7
u%ah terle%ih dahulu me!/adi te$a!a! a%s+lut. Te$a!a!
Te$a!a! a%s+lut > te$a!a! atm+s3r  te$a!a!
u$ur
6NTH SA8 1
Pada suhu ,F +67 "as $ar%+! di+$sida memili$i 4+lume > ,F liter da! te$a!a! u$ur > 9  1F : N)m,.
Bera#a$ah 4+lume "as /i$a te$a!a! u$ur!a dituru!$a! me!/adi ,  1F : N)m,  -Hu$um B+le7
hu%u!"a! 4+lume da! te$a!a! #ada suhu $+!sta!
Pe!elesaia! 2
1 N)m, > 1 Pa -satu #as'al
 T e$a!a! atm+s3r -Patm > 17F1  1F: Pa > 17F1  1F, $Pa > 121 kPa -$Pa > $il+ #as'al
 Te$a!a!
 T e$a!a! u$ur 1 > 9  1F: N)m, > 9FF $Pa
 Te$a!a!
 T e$a!a! u$ur , > ,  1F: N)m, > ,FF $Pa
 Te$a!a!
 
 a!"
a!" di$etahui adalah te$a!a!
te$a!a! u$ur.
u$ur. U%ah dulu me!/adi te$a!a! a%s+lut.
a%s+lut. Te$a!a!
Te$a!a! a%s+lut >
 T
 Te$a!a!
e$a!a! atm  Te$a!a! u$ur
P1 > Patm  Pu$ur 1 > 1F1 $Pa  9FF $Pa > :F1 $Pa
P, > Patm  Pu$ur , > 1F1 $Pa  ,FF $Pa > 5F1 $Pa
C1 > ,F liter
C, >
 Jadi7 Ji$a te$a!a! dituru!$a!7 ma$a 4+lume "as %ertam%ah me!/adi 5575 liter
6NTH SA8 ,
Pada te$a!a! 1F1 $Pa7 suhu se/umlah "as +$si"e! > ,F +6 da! 4+lume!a > ,F lite literr. Bera#a$ah
+
4+lume "as +$si"e! /i$a suhu!a di!ai$a! me!/adi 9F 6  -Hu$um 6harles7 hu%u!"a! 4+lume da!
suhu #ada te$a!a! $+!sta!
Peelesaia!2
 T1 > ,F +6  ,5 > ,5 < 
 T, > 9F +6  ,5 > 515 < 
C1 > ,F 8
C, > 
 Ji$a suhu "as +$si"e!
+$si"e! di!ai$$a! ma$a 4+lume!a /u"a %ertam%ah me!/adi ,179 8iter8iter.. Besar!a
#ertam%aha! 4+lume "as adalah 2 ,179 liter = ,F liter > 179 liter

6.GAS*GAS IDEA8
Gas meru#a$a! satu dari ti"a &u/ud (at da! &alau#u! &u/ud i!i meru#a$a! %a"ia! ta$
ter#isah$a! dari studi $imia7 %a% i!i terutama ha!a a$a! mem%ahasa hu%u!"a! a!tara 4+lume7
tem#eratur da! te$a!a! %ai$ dalam "as ideal mau#u! dalam "as !ata7 da! te+ri $i!eti$
m+le$ular "as7 da! tida$ se'ara la!"su!" $imia. Bahasa! utama!a terutama te!ta!" #eru%aha!
3si$a7 da! rea$si $imia!a tida$ didisu$si$a!. Namu!7 si0at 3si$ "as %er"a!tu!" #ada stru$tur
m+le$ul "as!a da! si0at $imia "as /u"a %er"a!tu!" #ada stru$tur!a. Perila$
Perila$u
u "as a!" ada
 

se%a"ai m+le$ul tu!""al adalah '+!t+h a!" %ai$ $e%er"a!tu!"a!


$e%er"a!tu!"a! si0at ma$r+s$+#i$ #ada
stru$tur mi$r+s$+#i$.
  1#Si3at gas
  Si0at*si0at "as da#at
da#at dira!"$um$a!
dira!"$um$a! se%a"ai %eri$ut.

1.  Gas %ersi0at tra!s#ara!.

,.  Gas terdistri%usi merata dalam rua!" a#a#u! %e!tu$ rua!"!a.

5.  Gas dalam rua!" a$a! mem%eri$a! te$a!a! $e di!di!".

9.  C+lume se/umlah "as sama de!"a! 4+lume &adah!a. Bila "as tida$ di&
di&adahi7
adahi7 4+lume "as a$a!
me!/adi ta$ hi!""a %esar!a7 da! te$a!a!!a a$a! me!/adi ta$ hi!""a $e'il!a.

:.  Gas %erdi0usi $e se"ala arah tida$ #eduli ada atau tida$ te$a!a! luar
luar..

@.  Bila dua atau le%ih "as %er'am#ur7 "as*"as itu a$a! terdistri%usi merata.

.  Gas da#at dite$a! de!"a! te$a!a! luar.


luar. Bila te$a!a! luar di$ura!"i7 "as a$a! me!"em%a!".
me !"em%a!".

.  Bila di#a!as$a! "as a$a! me!"em%a!"7 %ila didi!"i!$a! a$a! me!"$erut.

Dari %er%a"ai si0at di atas7 a!" #ali!" #e!ti!" adalah te$a!a! "as. Misal$a! suatu 'aira!
meme!uhi &adah. Bila 'aira! didi!"i!$a! da! 4+lume!a %er$ura!"7 'aira! itu tida$ a$a!
meme!uhi &adah la"i. Namu!7 "as selalu a$a! meme!uhi rua!" tida$ #eduli %era#a#u! suhu!a.
 
 a!"
a!" a$a! %eru%ah adalah te$a!a!!a.
te$a!a!!a.
Alat a!" di"u!a$a! u!tu$ me!"u$ur te$a!a! "as adalah 'an'eter . Pr+t+ti#e alat #e!"u$ur
te$a!a! atm+s0er7 *ar'eter7 di'i#ta$a! +leh T+rri'elli.Te$a!a! dide3!isi$a! "aa #er satua!
luas7 /adi te$a!a! > "aa)luas. Dalam SI7 satua! "aa adalah Ne&t+! -N7 satua! luas m ,7 da!
satua! te$a!a! adalah Pas'al -Pa.
-Pa. 1 atm $ira*$ira
$ira*$i ra sama de!"a! te$a!a! 1F15 hPa.

1 atm > 17F15,:  1F: Pa > 1F157,: hPa

Namu!7 dalam satua! !+!*SI u!it7 T+rr7


T+rr7 $ira*$ira 1)@F dari 1 atm7 seri!" di"u!a$a! u!tu$
me!"u$ur #eru%aha! te$a!a! dalam rea$si $imia.

  4# Persa'aan gas idea,

Ese!si $eti"a hu$um "as di atas dira!"$um$a! di %a&ah i!i. Me!urut ti"a hu$um i!i7
hu%u!"a! a!tara tem#eratur T7 te$a!a! P da! 4+lume C se/umlah ! m+l "as de!"a! terlihat.

 Ti"a hu$um
hu$um Gas2

Hu$um B+le2 C > a)P -#ada T7 ! teta#


Hu$um 6harles2 C > %.T -#ada P7 ! teta#
Hu$um A4+"adr+2
A4+"adr+2 C > '.! -#ada T7 P teta#

 Jadi7 C se%a!di!" de!"a! T da!


da! !7 da! %er%a!di!" ter%ali$ #ada P. Hu%u!"a! i!i da#at
di"a%u!"$a! me!/adi satu #ersamaa!2

C > RT!)P atau PC>!RT

di se%ut de!"a! &ersa'aan keadaan gas idea,


R adalah teta#a! %aru. Persamaa! di atas dise%ut
atau le%ih sederha!a &ersa'aan gas idea,. Nilai R %ila ! > 1 dise%ut de!"a! knstanta gas7
a!" meru#a$a! satu dari $+!sta!ta 0u!dame!tal 3si$a. Nilai R %era"am %er"a!tu!"
%e r"a!tu!" #ada satua!
=, 5 *1 *1
a!" di"u!a$a!. Dalam sistem metri$7 R > 7,F:@ 1F  dm  atm m+l  <  . <i!i7 !ilai R > 7519: J
m+l*1 < *1 le%ih seri!" di"u!a$a!.
 

0-NT-H S-AL PERSAMAAN GAS IDEAL


IDEAL

Sam#el meta!a %ermassa F7F@ " memili$i 4+lume :F 'm 5 #ada tem#eratur ,:K6. Te!tu$a!
te$a!a! "as dalam Pa atau atm

Pe!elesaia!2

 Ja&a%2 <are!a massa m+le$ul 6H9 adalah 1@7F97 /umlah (at ! di%eri$a! se%a"ai ! > F7@F ")1@7F9
" m+l*1 > 579  1F*, m+l. Ma$a7 P > !RT)C > -579 1F *, m+l-7519 J m+l*1 < *1 -, <) :F  1F*@ 
m5> 7:  1F9 J m*5 > 7:  1F9 N m*,> 7:  1F9 Pa > F7@, atm

De!"a! %a!tua! teta#a! "as7 massa m+le$ul relati0 "as da#at de!"a! mudah dite!tu$a! %ila
massa &7 4+lume C da! te$a!a! P di$etahui !ilai!a. Bila massa m+lar "as adalah M -" m+l *17
a$a! di#er+leh #ersamaa! -@.@ $are!a ! > &)M.

PC > &RT)M ma$a M>&RT)PC

5# H)k)' tekanan &arsia,


Dalam %a!a$ $asus A!da tida$ a$a! %erhada#a! de!"a! "as mur!i teta#i de!"a!
6a'&)ran gas a!" me!"a!du!" dua atau le%ih "as. Dalt+! tertari$ de!"a! masalah
$elem%a%a! da! de!"a! demi$ia! tertari$ #ada udara %asah7 a$!i 'am#ura! udara de!"a! ua#
air.. Ia me!uru!$a! hu%u!"a! %eri$ut de!"a! me!"a!""a# masi!"*masi!" "as dalam 'am#ura!
air
%er#erila$u i!de#e!de! satu sama lai!.

A!""a# satu 'am#ura! dua /e!is "as A -!A m+l da! B -!B m+l memili$i 4+lume C #ada
tem#eratur T.
T. Persamaa! %eri$ut da#at di%eri$a! u!tu$ masi!"*masi!" "as.

#A > !ART)C

#B > !BRT)C

#A da! #B dise%ut de!"a! te$a!a! #arsial "as A da! "as B. Tekanan &arsia,  adalah te$a!a! a!"
a$a! di%eri$a! +leh "as terte!tu dalam 'am#ura! sea!dai!a "as terse%ut se#e!uh!a me!"isi
&adah.

Dalt+! meata$a! h)k)' tekanan &arsia, a!" me!ata$a! tekanan tta, P "as sama
de!"a! /umlah te$a!a! #arsial $edua "as. Jadi7

P > #A  #B > -!A  !BRT)C

Hu$um i!i me!"i!di$asi$a! %ah&a dalam 'am#ura! "as masi!"*masi!" $+m#+!e! mem%eri$a!
te$a!a! a!" i!de#e!de! satu sama lai!. Walau#u! ada %e%era#a "as dalam &adah a!" sama7
te$a!a! a!" di%eri$a! masi!"*masi!" tida$ di#e!"aruhi +leh $ehadira! "as lai!.

Bila 0ra$si m+lar "as A7  A7 dalam 'am#ura! A > !A)-!A  !B7 ma$a #A da#at /u"a di!ata$a!
de!"a! A.

#A > L!A)-!A  !BP

De!"a! $ata lai!7 te$a!a! #arsial setia# $+m#+!e! "as adalah hasil $ali 0ra$si m+l7  A7 da!
te$a!a! t+tal P. Tekanan )a& 7en)h -atau de!"a! si!"$at dise%ut  tekanan 7en)h air
dise3!isi$a! se%a"ai te$a!a! #arsial ma$simum a!" da#at di%eri$a! +leh ua# air #ada
tem#eratur terte!tu dalam 'am#ura! air da! ua# air. Bila terda#at le%ih %a!a$ ua# air7 semua air
tida$ da#at %ertaha! di ua# da! se%a"ia! a$a! me!"em%u!.

0-NT-H S-AL %TEKANAN PARSIAL(


 

Se%uah &adah %er4+lume 57F dm 5 me!"a!du!" $ar%+! di+$sida 6 , #ada te$a!a! ,FF $Pa7
da!satu la"i &adah %er4+lume 17F dm 5 me!"a!du!" N,#ada te$a!a! 5FF $Pa. Bila $edua "as
di#i!dah$a! $e &adah 17: dm5. Hitu!" te$a!a! t+tal 'am#ura! "as. T
Tem#eratur
em#eratur di#ertaha!$a!
teta# selama #er'+%aa!.

 Ja&a%2 Te$a!a!
Te$a!a! #arsial 6, a$a! me!/adi 9FF $Pa $are!a 4+lume &adah %aru 1), 4+lume &adah
seme!tara te$a!a! N, adalah 5FF  -,)5 > ,FF $Pa $are!a 4+lume!a $i!i ha!a ,)5 4+lume
a&al!a. Ma$a te$a!a! t+tal!a 9FF  ,FF > @FF $Pa.

D.SISTEM <RISTA8
  1#Siste' rtr'*ik 

Sistem +rt+r+m%i$ memili$i 5 sum%u7 a!" mem%e!tu$ sudut F F atau sali!" te"a$ lurus
d"! lai!!a. Seda!"$a! #a!/a!"!a dari sum%u tida$ sama sum%u A adalah sum%u ter#e!de$
sum%u B sum%u me!e!"ah da! sum%u 6 meru#a$a! sum%u ter#a!/a!". Sum%u % dise%ut sum%u
ma$ar+ da! sum%u A dise%ut sum%u %ra$hia.<esimetria! dari sistem +rt+r+m%i$ memili$i simetris
se#erti 2

5 %ida!" simetri*%ida!"*%ida!" sum%u


5 sum%u simetri dia"+!al*sum%u*sum%u $ristal+"ra3 #usat simetri. 6+!t+h mi!eral a!" termasu$
dalam sistem $ristal +rt+r+m%i$7 se#erti t+#as7 +li4i!7
+li 4i!7 %arit7 sul0ur7 !atr+lit7 da! lai!*lai!!a

  4# Siste' Trik,in

Sum%u*sum%u tida$ mem%e!tu$ sudut F F7 stu de!"a! " lai!!a teta#i mem%e!tu$ sudut
%erma'am*ma'am. Mi!eral " ter#e!ti!" dalam sistem i!i adalah mi!eral dalam $el+m#+$
#la"i+$las da! mi!eral $ia!it se%a"ai mi!eral metam+r3$.

5#  Siste' Mnk,in


Sum%u*sum%u $ristal+"ra3 dal sistem i!i7 aitu sum%u a7 % da! '. Sum%u % da! ' /u"a sum%u a
da! % mem%e!tu$ sudut FF . $esimetria! dari sistem tri$li! dalam $elas h+l+hedral me!"hasil$a!
eleme!*eleme! simetri7 se#erti 2
1 %ida!" simetri *** di%e!tu$ sum%u a da! '.
1 sum%u simetri dia"+!al7 itu sum%u % $ristal+"ra3.
1 #usat simetri
6+!t+h mi!eral " termasu$ dalam sistem i!i +rt+$las7 au"it7 h+r!%lede7 mus$+4it7 $l+rit da!
masih %a!a$ la"i.
8#  Siste' tetragna,

Sum%u*sum%u $ristal+"ra3 memili$i 5 sum%u7 itu a7 % da! ' dima!a $eti"a sum%u terse%ut
sali!" te"a$ lurus sesama!a. Sum%u h+ri(+!tal a da! % sali!" te"a$ lurus da! sama #a!/a!"!a7
sehi!""a #e!amaa! sum%u*sum%u terse%ut seri!" me!/adi sum%u a , se%a"ai sum%u % da!
sum%u a1 se%a"i sum%u a.
<esimetria! a!" di%a!"u! +leh eleme!*eleme! dalam $elas h+l+hedral7 aitu 2
: %ida!" simetri **** 5 %ida!" sum%u da! , %ida!" dia"+!al.
1 sum%u simetri tetra"+!al
9 sum%u simetri dia"+!al
1 #usat simetri
 
 a!"
a!" termasu$ $e$e dalam sistem $ristal i!i aitu (ir$
(ir$+!7
+!7 $asiteril7 rutil7 $
$al$+#irit7
al$+#irit7 mililit dll.
9#  Siste' k)*ik 
Memili$i 5 %uah sum%u a!" sama #a!/a!"!a da! mem%e!tu$ sudut F F atau sali!" te"a$
lurus satu de!"a! a!" lai!a. Sum%u = sum%u itu se!diri seri!" di%eri !ama a 17 a,7 da! a5. Sistem
i!i memili$i 5 %uah $elas7 dima!a setia# $elas memili$i u!sur*u!sur simetri a!" %er%eda*%eda
se#erti 2
<elas S#i!el atau H+l+hedral7 dima!a u!sur = u!sur simetri!a7 aitu
 Bida!" Simetri
@ Sum%u simetri dia"+!al
9 Sum%u simetri tri"+!al
 

5 Sum%u simetri tetra"+!al


1 Pusat simetri.
6+!t+h mi!eral dlm $elas i!i dlh ma"!etit7 s#i!el da! i!ta! " meru#a$a! +$tahedr+!.
<elas Pirit7 u!sur = u!sur simetri!a aitu 2
5 Bida!" Simetri = %ida!" = %ida!" sum%u.
9 Sum%u simetris tri"+!al.
5 sum%u simetri dia"+!al.
1 Pusat Simetri
Mi!eral " $husus dlm ut$ $elas i!i adalah mi!eral #irit.
<elas Tetrahidrit7 u!sur = u!sur simetri!a aitu 2
@ %ida!" simetri * %ida!" = %ida!" dia"+!al dari $elas h+l+hedral
5
9 Sum%u
Sum%u simetri
simetri dia"+!al
tri"+!al
Mi!eral a!" $husus ut$ $elas i!i adlh mi!eral (i!$ %le!de.
:#  Siste' Heksagna,
Memili$i 5 sum%u h+ri(+!tal " %isa di%eri !ama a 17 a,7 da! a5. Sudut " di%e!tu$ dr #+siti0
sam#ai $e #+siti0 adalah 1,F F da! memili$i sudut " sama %esar!a. <esimetris
<esimetris dari $elas
h+l+hedral " disusu! +leh eleme! = eleme!!a s%%2
 %ida!" simetri.
1 Sum%u simetri he$sa"+!al.
@ Sum%u simetri dia"+!al.
Mi!eral " trmsu$ dlm sistem i!i dalh a#atit7 %eril7 $uarsa*tem#eratur ti!""i7 dll.
;#  Siste' R'*hedra,
Memili$i 5 sum%u h+ri(+!tal " sama #a!/a!"!a da! mem%e!tu$ sum%u h+ri(+!tal " sama
#a!/a!"!a da! mem%e!tu$ sudut tida$ sali!" te"a$ lurus atau F F. Se%uah sum%u te"a$ lurus
dise%ut d"! sum%u ' " %er%eda #a!/a!"!a. <esimetria!
<esimetria! " dimili$i +leh
+le h sistem i!i adlah s%%2
5 Bida!" simetri = ti"a %ida!" sum%u 4erti$al
1 Sum%u simetri tri"+!al.
1 Pusat simetri.
 " trmsu$ dlh sismem $ristal i!i
i!i adalah $alsit7 d+l+mit7 $
$uarsa
uarsa = tem#eratur re!dah7 turturmali!7
mali!7 dll.

Anda mungkin juga menyukai