ZEMNE NDRGEME

Baz durumlarda, arazide gr engelleri olmas nedeniyle nirengi noktas olarak minare, bayrak direi veya paratonerler kullanlabilir. Bu gibi zellie sahip noktalara alet kurulamaz. Uygulamada, azda olsa karlalabilinen bu gibi zellikteki noktalar, rnein; bir poligon ya da daha dk derecedeki noktalar veya gekiler iin bir k noktas olarak kullanlma zorunluluklar olabilirler. Bu noktalarn zerine teodolit kurulamad iin, alar ve veya poligonun ilk kenar uzunluu dorudan llememektedir. Bu gibi durumlarda, noktann yaknnda, zeminde bir nokta tesis edilerek gerek hesap, gerekse l kontrol olacak ekilde bir l plan uygulanarak bu Z zemin noktasnn koordinatlar denetimli bir ekilde hesaplanr. Bu probleme zemine indirme denmektedir.

Bir zemine indirme probleminin sz edildii gibi, hem hesap hem de l denetimini salayacak ekilde gerekletirilebilmesi iin N1 zemine indirilecek noktadan hari, bu noktaya komu evrede N2, N3 gibi koordinatlar bilinen en az iki nirengi noktasna ihtiya duyulmaktadr. Bu nedenle, Z zemin noktasnn kendinden daha az presizyonlu jeodezik almalar iin uygun bir yerde seilmi olmas kadar, bun noktann komu nirengi noktalarn da rahatlkla grmesi, yaplacak dorultu ve uzunluk lmeleri ynnden de arzulanan bir dier zellik olmaktadr.

Ayrca, l denetimini veya dier bir ifade ile istenen gerek problemin zlebilmesi iin, ekilde grld gibi, ortak noktalar Z zemin noktas ve dier u noktalar A ve B noktalar olan iki adet uzunluk baz olarak milimetre incelikte llmektedir. Bazlarn seiminde, bulunduklar yerin her trl lmeye elverili olmas kadar, oluturacaklar
N 1 ZA

ve

N 1 BZ

genlerinin, hatalarn yaylmas kuram ynnden,

birer ekenar gen; yani alarn birbirine eit olmasna dikkat edilir. Zorunlu hallerde bile bu genin i alarndan hibirinin
30 g

kk olmamasna zen gsterilir.

Bu zellikleri salayan bir lme planna gre; Z zemin noktasnda, gerekse A ve B noktalarndan llecek alarn nerilir.
2 cc

dorudan len teodolitlerin kullanlmas ile iki tam dizi eklinde llmeleri

Bir zemine indirme probleminin zm iin tasarlanan byle bir lme plan sonucunda, llen a ve uzunluk deerleri ile komu nirengi noktalarnn koordinatlarndan hesaplanan uzunluklarn kullanlmas ile Z zemin noktas ile N1 nirengi noktas arasndaki N1 Z=l uzunluu iki farkl yoldan hesaplanm olur. N1Z= uzunluu iin hesaplanan ki deer arasndaki fark
d = 0.006 l +0.02

formlnden hesaplanan deerden fazla

olmamas halinde, ortalamalar alnarak ilemlerde kullanlacak uzunluk deeri elde edilir. Benzer ekilde,

(N1Z) aklk(semt) as da, her iki farkl yoldan denetimli bir ekilde hesaplanarak ortalamas alnmak suretiyle ilemlerde kullanlacak kesin (N1Z) semt deeri elde edilir. Daha sonra, N1 noktasndan Z zemin noktasna koordinat tayarak, Z zemin noktasnn koordinat deerleri hesaplanm olur.

N1 1

1 A N2 1

Z
1 e1 1 2 2

B B
e2 2 N3

ekil 46: Zemine ndirme

Byle bir zm ilemi iin; 1, 2, 1, 2, 1 , 2 alar ile e1, e2 baz uzunluklar ls yannda N1(x1,y1), N2(x2,y2), ve N3(x3,y3) nirengi noktalarnn koordinat deerlerinden faydalanlarak, aadaki gibi bir analitik zm gerekletirilebilir.

Buradan istenen, Z zemin noktasnn koordinat deerlerinin denetimli bir ekilde hesaplanabilmesi iin nce;
N 1 ZA

ve

N 1 BZ

genlerinde sins teoreminden,

e1 = Sin( 1 + 1 ) Sin1

ve

e2 = Sin( 2 + 2 ) Sin 2

bantlara yazlarak

uzunluu her iki formlden hesaplanan deerlerin farknn

d = 0.006

l +0.02

hesaplanan deerden kk olmas halinde bunlarn ortalamas alnarak ilemlerde kullanlacak hesaplanr.

Daha sonra nirengi noktalarnn verilmi ya da nceden bilinen koordinatlarndan faydalanarak,

( N1 N 3 )
= tan 1 ( y 3 y1 ) x3 x1 ;

( N1 N 2 )

= tan 1 (

y 2 y1 ) x 2 x1

aklk yada semt alar ve

N1 N 3 =

( y 3 y1 ) ( x3 x1 ) = = ( y 3 y1 ) 2 + ( x3 x1 ) 2 Sin ( N 1 N 3 ) Cos ( N 1 N 3 ) ( y 2 y1 ) ( x 2 x1 ) = = ( y 2 y1 ) 2 + ( x 2 x1 ) 2 Sin ( N 1 N 2 ) Cos ( N 1 N 2 )

N1 N 2 =

kenar uzunluklar hesaplanr.

Daha sonra, ekilden grld gibi; N1N2Z ve N1N3Z genlerinin zmnden 1 ve 2 alar,

1 = arcsin N N sin 1 1 2

ve

2 = arcsin N N sin 2 1 3

formllerinden hesaplanr. Yine ayn genlerden bir dzlem genin i alar toplam,
200 = 1 + 1 + 1 200 = 2 + 2 + 2

olaca bants yazlarak, 1 ve 2 alar,

1 = 200 ( 1 + 1 ) 2 = 200 ( 2 + 2 )

olarak hesaplanabilir. Bu deerler kullanlarak (N1Z) semti ya da aklk as,

(N1Z) = (N1N3)+2=(N1N2)-(1)

denetimli bir ekilde hesaplanm olur. Her iki formlden (N1Z) iin hesaplanan deerlerin arasndaki farkn kabul edilebilir bir dzeyde olmas halinde, ortalamalar alnarak ilemlerde kullanlacak kesin (N1Z) aklk as deeri elde edilir.

Sonuta, N1Z= uzunluu ve (N1Z) aklk as kullanlarak,

N1

nirengi noktasndan Z noktasna birinci noktasnn ayn koordinat sistemindeki,

temel problem zmne gre koordinat tamak suretiyle, Z koordinatlar

x z = x N 1 + Cos ( N 1 Z )

y z = y N 1 + Sin ( N 1 Z )

olarak hesaplanr. Bylece, l ve hesap denetimi de yaplarak Z elde edilmi olur.

zemin noktasnn koordinat deerleri

Zemine indirme probleminin doruluunu kantlamak iin zm sonularndan bir genel denetim ilemi yaplr. Byle bir denetim iin, zm sonular kullanlarak farkl parametre deeri, deiik yollardan

hesaplanarak karlatrlr. Sonularn doru olmas halinde, yaplan zmn doruluuna karar verilir. Aks halde, yanl zm yapldna karar verilir.

Bir zemine indirme probleminin zmnde byle bir denetim ilemi farkl parametrelerde yaplabilir. Bunlardan en basit olan; zm sonucunda Z zemin noktasnn
Z ( yz , xz )

koordinat deerleri bilindiinden,

bu nokta ile N2 , N3 nirengi noktalar arasndaki semt alarnn; hem koordinatlardan, hem de alardan faydalanarak hesaplanan deerleri arasnda bir karlatrma yaplarak olandr. Byle bir ilem,
( ZN 3 ) = tan 1 ( y3 y z ) x3 x z

ve

( ZN 2 ) = tan 1 (

y2 y z ) x2 x z

aklk yada semt alar koordinat deerlerinden faydalanarak hesaplanr. Ayn aklk alar bir de; (ZN1 )= (N1Z)+200g

olduu gz nne alnarak, (ZN3)= (ZN1 )+

2

(ZN2)= (ZN1 )- 1

bantlarndan hesaplanrlar. Her iki farkl yoldan hesaplanan aklk as deerlerin eit olaca sonucuna dayanlarak, bunlarn karlatrmasndan bir denetim yaplabilir.

Benzer bir denetim ilemi de,

farkl yollardan hesaplanan kenar uzunluklarnn karlatrlmasndan

yaplabilir. Ancak, byle bir denetim ilemi daha fazla hesap yapmak gerektireceinden az pratik olmaktadr. Ayn durum, nokta koordinatlarnn karlatrmasndan yaplacak bir denetim ilemi iin de sylenebilir.

rnek : Koordinat deerleri,

NN Saa (m) N1 505005.4 N2 N3 6 505844.7 7 505964.1 7

Yukar (m) 4355055.09 4355872.92 4354783.05

olarak verilmi olan nirengi noktalarndan faydalanarak aadaki lme planna gre bir noktasnn koordinatlar hesaplanmak isteniyor.

zemin

N2 N1 1 1 2

1 e1 1 2 2 e2 2 2 N3 B

1Z A

Bu amala, ekilden grld gibi,

1 = 61.1425g 2 = 84.4715g

2 = 64.2340g 1 = 42.6722g

1 = 94.3891g 2 = 107.8053g

e1= 35.74 m.

ve

e2= 41.15 m.

baz uzunluklar llmektedir. Bu deerlerlerden faydalanarak Z zemin noktasnn koordinatlarnn hesaplanmas istenmektedir.

nce;

N1AZ ve N1ZB genlerinden

kenar uzunluu iin,

e1 = Sin( 1 + 1 ) Sin1

ve

e2 = Sin( 2 + 2 ) Sin 2

eklindeki sins bantlar yazlarak her birinden bu kenar uzunluuna ilikin,

e1 Sin1 35 .74*Sin( 94 .3891 ) = = 55 .361 m. Sin( 94 .3891 + 61. 1425 ) Sin( 1 + 1 ) e2 Sin 2 41. *Sin( 84 .4715 ) 15 = = 55 .358 m. Sin( 2 + 2 ) Sin( 84 .4715 + 64 .2340 )

gibi iki farkl deerleri elde edilir. Bu iki uzunluk deerlerinin arasndaki fark ok kk olduundan ortalamalar alnarak

kenarnn kesin uzunluk deeri,

=55.360

m.

olarak hesaplanr. Sonra; N1 , N2 , N3 nirengi noktalarnn koordinat deerlerinden aklk alar,

( N1 N 3 ) = 117 .6018 g ( N1 N 2 ) = 50 .8251 g

ve kenar uzunluklar
N 1 N 3 = 9 6 .5 9 m 9 5 . N 1 N 2 =1 7 .8 3 m. 11 7

olarak hesaplanr. Daha sonra, N2N1Z ve N1ZN3 genlerinden,

Sin 1 Sin 1 = N1 N 2

ve

Sin 2 Sin 2 = N1 N 3

sins bantlar yazlarak,

55 .360 1 = arcSin N N Sin 1 = arcSin 1171 .873 Sin 42 .6722 = 1.8685 1 2 55 .360 2 = arcSin N N Sin 2 = arcSin 996 .559 Sin 107 .8053 = 3.5117 1 3

olarak hesaplanr. Ayn genlerin i alar toplamndan,

200 = 1 + 1 + 1 200 = 2 + 2 + 2

eitlii yazlarak,

1 = 200 g 1.8685 g 42 .6722 g = 155 .4593 g 2 = 200 g 3.5117 g 107 .8053 g = 88.6830 g

hesaplanr.

Daha sonra, (N1Z) aklk as farkl yollardan,

(N1Z) = (N1N3)+2 = 117.6018g + 88.6830g = 206.2848g (N1Z) = (N1N2)+1 = 50.8251g+155.4593g = 206.2844g

olarak bulunarak, aralarndaki farkn az olmas nedeniyle ortalamalarndan (N1Z) kesin aklk as,

(N1Z) = 206.2846g

eklinde hesaplanm olur.

Sonuta, Z noktasnn koordinatlar, N1 nirengi noktasndan koordinat tamak suretiyle,

x z = x N 1 + *Cos ( N1 Z ) = 4354999 .921m. y z = y N 1 + *Sin ( N1 Z ) = 505000 .004 m.

olarak bulunmu olur. Bunlarn denetimi iin, nokta koordinatlarndan faydalanarak, alar,

( ZN 2 ) , ( ZN 3 )

aklk

( ZN 2 ) = tan 1 (

y2 y z ) = 48.9538 g x2 x z y3 y z ) = 114 .0851 g x3 x z

( ZN 2 ) , ( ZN 3 )

( ZN 3 ) = tan 1 (

olarak hesaplanr. Bir dier yoldan, ayn

aklk alar;

(ZN1 )= (N1Z)+200g= 6.2846g olmak zere, (ZN2)= (ZN1 )+ (ZN3)= (ZN1 )+

1 =

6.2846+ 42.6722=48.9568g

2 =6.2846+107.8053=114.0899g

eklinde hesaplanr. Bu farkl iki yoldan hesaplanan deerlerin eit olmas gerekir. Bunlarn arasndaki fark, llerin presizyonlu yaplmam olduunu gstermektedir.

rnek 29 numaral nirengi noktas bir minare alemidir. Minare yaknnda seilen Z zemin noktasnn,

NN Saa 9 565105.1 2 10 565077.6 9 11 567350.8 2

Yukar 4240550.8 8 4240933.2 6 4239451.5 1

DN BN Dorultu DN BN Dorultu Z A 0.0000 A 9 0.0000 10 9 11 B 36.6801 92.8765 159.149 7 186.080 2 B Z 9 Z 79.0684 0.0000 321.781 2

olarak verilen deerlerden yararlanarak koordinatn hesaplaynz.

48 1 1 29 2 2 1 A 1 1 Z 2 2 2 B 28

1 = 79 .0684 , 2 = 78 .2188 , 1 = 56 .1964

1 = 92 .8765 , 2 = 93 .2037 , 1 = 66 .2732

AZ = = 73.418 m. Sin ( 1 + 1 ) Sin 1 BZ = = 73.436 m. Sin ( 2 + 2 ) Sin 2

= 73.427 m.

(9 10 ) = 395 .44102

; 9 10 = 383 .363 m .

(9 11 ) =128 .98200

; 9 11 = 2500 .356 m .

1 = arcsin * sin 1 = 9.45387 g ; 2 = arcsin * sin 2 = 1.61343 g ; 9 - 10 9 - 11 g 1 = 200 1 1 = 134 .34976 ; 2 = 200 2 2 = 132 .11337 g

( 9 Z ) = ( 9 10 ) 1 = 261 .09126 g ; ( 9 Z ) = ( 9 11) + 2 = 261 .09537 g ( 9 Z ) = 261 .09332

YZ = Y9 + * Sin ( 9 - Z) = 565045 .131m.,

X Z = X 9 + * Cos ( 9 - Z) = 4240508 .850 m.

rnek Aada verilen verilere gre: a)A ve B noktalarndan silsile yntemi ile yaplan dorultu llerinde gerekli hesaplar yaparak birim dorultunun ve birim ann ortalama hatasn bulunuz. b) 14 nolu noktann zemine indirgenmesi iin gerekli llerden Z noktasnn koordinatlarn hesaplaynz.

DN A A B B Z

BN 14 Z 14 Z 14 Z 14 Z 12 A 14 B 13

Dorultu Dorultu 0.0066 200.0004 75.6935 275.6847 100.0182 300.0013 175.7074 375.6906 0.0087 200.0073 325.9140 125.9160 100.0063 300.0027 25.9135 225.9065 0.0000 57.2862 117.5874 185.5287 315.8111

Kenar (m)
A

14 B

83.708 83.712 79.117 79.123

13 12 Z

DN BN Dorultu Dorult Kenar ndirge ndirgem Ortalam Kesin ort. u me e a a)A 14 0.0066 200.0004 0.0000 0.0000 0.0000 0.0000 Z 75.6935 275.6847 83.70 75.6869 75.6843 75.6856 75.6874 8 A 14 100.0182 300.0013 0.0000 0.0000 0.0000 Z 175.7074 375.6906 83.71 75.6892 75.6893 75.68925 2 B 14 0.0087 200.0073 0.0000 0.0000 0.0000 0.0000 Z 325.9140 125.9160 79.11 325.9053 325.9087 325.9070 325.90625 7 B 14 100.0063 300.0027 0.0000 0.0000 0.0000

d 0 18 0 -18 0 -7.5 0

V -9 9 9 -9 3.75 -3.75 -3.75

A noktas iin m0= 18cc, md =12.73 cc, m =18 cc B noktas iin m0= 7.5cc, md =5.30 cc, m =7.5 cc

b)
NN 12 13 14 SAA(30) 511812.779 513792.416 514155.993 YUKARI(30) 476842.814 475417.422 476982.017

1 = 60.3012, 2 = 67.9413, 1 = 75.6874, 2 = 74.09375, 1 = 117.5874, 2 = 198.2237,

e1= 83.710 m., e2= 79.120 m.

= AZ * Sin( 1) BZ * Sin( 2 ) = 99.991 m. = = 99.995 m. Sin( 1 + 1) Sin( 2 + 2 )
.2 2 25 v e

=99.993

m.

(1 .1 ) =2 6 4 2 9

(1 .1 ) =2 4 3 7 4 3 1 .5 5 ,

1 .1 4 2

=2 4 .3 5 m 37 4 .,

1 .1 4 3

= 6 6 .2 3 m 1 0 8

1 = arcsin * sin 1 = 2.4009 14.12 2 = arcsin * sin 2 = 0.1017 1413

, ,

200 = 1 + 1 + 1 1 = 80 .0116

200 = 2 + 2 + 2 2 = 1.6746

(14.Z) = (14.12)-1= 216.2108 (14Z) = (14.13)+(2) = 216.2103 (14.Z) = 216.21055

Yz = Y14 + * Sin (14.Z ) = 514132 .821 m., X z = X14 + * Cos (14Z ) = 476892 .988 m.