ELEMEN: MEMBACA
CAPAIAN PEMBELAJARAN
Pada akhir fase F peserta didik mampu mengidentifikasi, memahami dan menganalisis teks puisi sesuai kaidah
TUJUAN PEMBELAJARAN1
1. Peserta didik mampu menganalisis struktur teks geguritan kemudian menjelaskan secara lisan dan tulis
2. Peserta didik mampu memparafrase isi dan amanat teks geguritan dengan menceritakan kembali dengan
bahasanya sendiri.
3. Peserta didik mampu mensimulasi membaca indah teks geguritan dan mengunggah hasil karya di sosmed
masing-masing.
PENJELASAN TP 1
1. Pengertian geguritan
Geguritan yaiku puisi gagrak anyar kang panulisane ora kaiket karo paugeran-paigeran tartamtu (guru lagu,
guru wilangan, guru gatra) kaya ing paugeran tembang, ananging iseh ngugemi rasa kaendahan.
2. Bedane geguritan karo tembang
Geguritan ditulis tanpa paugeran guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu.
Dene tembang iku kaiket karo paugeran guru gatra, guru wilangan lan guru lagu.
Guru gatra: cacahe gatra saben sapada
Guru wilangan: cacahe wanda (suku kata) saben sagatra
Guru lagu: tibaning swara / dong ding e swara ing pungkasane gatra
Gatra : larik/ baris
Tembung : kata
Ukara : kalimat
Pada : bait
Wilangan : jumlah/ cacahe
Paugeran : aturan
3. Struktur geguritan
Struktur geguritan bisa kaperang (dibagi) dadi 2, yaiku struktur njaba (fisik) lan
struktur njero (batin).
a. Struktur Fisik/ Lair
Struktur fisik utawa sinebut uga struktur kebahasaan minangka dadi saranane (medium) pangucape maksud
kang bakal diwedharake dening panggurit (penyair), yaiku kanthi sarana basa (bahasa). Dadi struktur fisik
wujud sing bisa dideleng lan dituduhake ing geguritan. Struktur fisik ing kene, kasebut uga metodhe puisi,
yaiku prabote geguritan kang bisa ditintingi (dianalisis) siji mbaka siji kadidene: diksi (pamilihing tembung),
pengimajian, tembung
kongkret, basa figurasi (majas), versifikasi (rima, ritma, lan metrum), lan tipografi (tatawajah).
1. Diksi yaiku pamilihan tembung kang ditindakake pangripta sajroning gawe geguritan. Diksi
dikarepake bisa
nuwuhake makna, keselarasan uni, lan urutane tembung.
2. Pengimajian (imaji_panyitra)
Sajroning nggurit panggurit migunakake imaji kanggo nglairake gagasane
Imaji pangganda (arume kembang kang mekar wanci esuk nambahi rasa tentrem ing manah iki)
Imaji pangrungu ( kemricike banyu kang netes agawe tentrem ing ati)
Imaji pandeleng ( endahe esemu ibu, bisa agawe ayem ing atine anak-anakmu)
Imaji pangrasa (abot panandhang iki yen dilakoni dhewe)
Imaji panindak (ayo para mudha gumregah bangkit)
3. Tembung konkret yaiku tembung sing bisa ditangkep dening indera sing bisa nuwuhake imaji.
Tembung-
tembung iki gegayutan karo pralambang.
Es : nglambangake matine katresnan ( kebekuan cinta)
Dak rasa saiki ademe sikap mu wungkul kaya es sing ora bisa cair, adem njejeb tanpa rasa.
4. Basa fuguratif ( kalebu lelewaning basa/ gaya bahasa) yaiku basa mawa entar / kiasan sing bisa
nuwuhake
konotasi tartamtu.
Ceblok tresna ( jatuh cinta)
Ngertia wong ayu saka kalembutan ati lak polatmu iku, agawe aku ceblok tresna marang sliramu,
mula dak jaluk aja kok sia-sia atiku.
5. Versifikasi yaiku gegayutan karo rima, ritme, lan metrum. Rima (persamaan bunyi) ing geguritan.
Ritme(
dhuwur endheke, dawa cendheke geguritan, banter alone uni. Metrum ( tekanan irama ing saben
wanda nalika maca geguritan)
6. Tipografi yaiku wujud nyata uatawa blegere geguritan sing bisa dideleng langsung.
b. Struktur Batin
Struktur batin, yaiku struktur kang ana ing sajrone geguritan kang mblakakake (mengungkapkan) apa-apa
sing bakal diwedharake (dikemukakan) dening panggurit kanthi rasa pangrasa lan swasana ing jiwane.
Sajroning struktur batin iku bisa dionceki (dikupas) kadidene kanggo nggoleki makna sajroning geguritan,
sarta kanggo nggoleki tema, rasa pangrasa (perasaan), wirama (nada) lan swasana (suasana), piweling
(pesan). Kapapat andharan (uraian) sing pungkasan mau sinebut uga hakikat saka geguritan.
1. Tema/ makna yaiku gagasan pokok sing ndasari panggurit ngrakit tembung dadi geguritan.
2. Rasa-pangrasa yaiku sikape pangripta marang isine geguritan. Penjelasane tema lan rasa iki gegayutan
karo latar belakange panggurit.
3. Nada-swasana yaiku sikape panggurit marang pamaos.
Tuladhane : sedih, susah, sombong, ngenyek, nesu, bungah, ngajak, nuturi, ngelem,lsp.
4. Amanat/ tujuan yaiku pesen sing disampekake marang pamaos/ pamireng.
PENJELASAN TP 2
Tatacara Ngonceki Geguritan
Ngonceki geguritan iku ora sakarepe dhewe, ananging kudu mawa wewaton. Wewaton kang wus ana sajrone
struktur fisik lan batin kudu ditintingi kanthi tumemen supaya bisa ngawruhi kaendahaning basa sarta makna
sajroning cipta
sastra geguritan. Ing ngisor iki ana andharan kang bisa nuntun para siswa kanggo ngonceki geguritan kanthi
cetha.
Tata cara nggancarake (Parafrase):
a. Sabait geguritan lumrahe dadi sabait gancaran, sebab duweni sagagasan
b. Bisa nambah tembung ing saben gatra lan pada, supaya dadi ukara sing becik
c. Tembung sing angel diowahi menyang tembung sing dimangerteni tegese
d. Panulisane manut tat panulasane gancaran
e. Migunakake bahasane dhewe
Dhuh..... Gelandangan
( dening: Harnum}
PENJELASAN TP 3
Tuladha geguritan:
(1)
Alamku Rusak
Dening: Icha Kristin
Rusake alamku
Merga tangane manungsa
Kanggo nafkah
Njur lali marang alam
Prau