KONSER KATA AKAR

i. Kata akar ialah kata yang tidak boleh berdiri dengan sendiri
. Kata ini memerlukan kehadiran morferm lain dalam
penggunaannya .

ii. Kata ini memerlukan gabungan dengan morferm lain , sama

ada morfem bebas atau morfem terikat untuk menjadi kata
terbitan yang jelas maknanya .

CONTOHNYA ;
tapa - bertapa , pertapa
tani - bertani , petani , pertanian , asas tani , desa tani
juang - berjuang , pejuang , semangat juang
tawa - tertawa , ketawa , ditertawakan , mertertawakan
mudi - kemudi , jurumudi

iii. Kata akar tergolong sebagai morfem terikat bukan

imbuhan .

1.1.7 KONSEP KATA DASAR

i. Kata dasar ialah kata yang menjadi dasar bagi sesuatu
perkataan .

ii. Contoh perkataan dan Kata Dasarnya ;

JENIS KATA CONTOH KATA

DASAR PERKATAAN DASARNYA
1. KATA AKAR i ) leteran , berleter leter
ii ) berjuang ,
perjuangan juang
iii ) pejabat , jabat
menjabat
2. KATA TUNGGAL i) saluran , salur
( KATA YANG penyaluran ,
 TIDAK disalurkan perang
MENGALAMI APA ii) berperang ,
APA PROSES memerangi indah
MORFOLOGI ) iii) keindahan ,
mengindahkan
3. KATA TERBITAN i ) keberangkatan berangkat
( KATA YANG ii ) bersepakat sepakat
MENERIMA iii )persepaduan sepadu
IMBUHAN )
KATA GANDA i ) buah - buahan buah - buah
( KATA YANG ii ) kekucar - kaciran kucar - kacir
MENGALAMI iii ) berhabis - habis - habis
PENGGANDAAN ) habisan
KATA MAJMUK i ) kesetiausahaan setiausaha
( KATA YANG ii )
TERDIRI mewarganegarakan warganegara
DARIPADA DUA iii ) pemberitahuan beritahu
PERKATAAN ATAU
LEBIH )
i) Pengetepian ke tepi
FRASA ii) Ketidakstabilan tidak stabil
iii) mengesampingkan ke samping

1.2 GOLONGAN KATA

i. Golongan kata ialah pembahagian atau pengelasan kata
kepada beberapa golongan berdasarkan kriteria tertentu .
Terdapat tiga kriteria dalam penggolngan kata , iaitu
berdasrkan semantik atau makna , bentuk , dan fungsi kata
itu .
ii. Jika perkataan itu , digolongkan dalam sesuatu berdasarkan
kriteria semantik , bererti penggolongan itu berdasrkan
makna perkataan tersebut . Maksudnya , golongan kata itu
ditentukan berdasarkan sesuatu yang dirujuk atau
dimaksudkan oleh kata itu , iaitu sama ada benda , orang ,
tempat , sifat , perbuatan atau sebagainya .
contoh ;
- rumah , sekolah , buku , dan meja merujuk kepada nama benda
maka kata - kata itu digolongkan sebagai kata nama .

iii. Penggolongan kata berdasrkan bentuk pula dibuat dengan

melihat unsur tatabahasa yang ada pada sesuatu kata itu .
Sebagai contoh , jika sesuatu kata itu menerima imbuhan
kata nama , seperti
 peN-
 -an
 -wan
 peN-…-an
 seperti perkataan pewarna , lautan , dermawan , dan
pengumuman , maka kata itu tergolong dalam golongan kata
nama .

kata menerima imbuhan kata kerja , umpamanya ;

 beR-
 meN-
 memper-…-kan

 di- …-i , seperti perkataan bermain , menangis ,
memperdengarkan , dan dilawati , maka kata itu ialah kata
kerja .

iv. Penggolongan kata berdasarkan kriteria yang berfungsi pula

dimaksudkan kepada pengelasan sesuatu kata itu berasaskan
posisi atau fungsinya dalam binaan yang lebih besar , iaitu
dalam frasa , klausa , atau ayat .

- contoh , dalam ayat Wajah berseri - seri , wajah ialah kata /

frasa nama kerana berfungsi sebagai subjek .

v. Oleh hal yang demikian , dapat dilihat bahawa sesuatu

perkataan itu walaupun pada dasarnya tergolong dalam
sesuatu golongan kata tertenttu , tetapi golongannya boleh
berubah dalam konteks penggunaanya yang berbeza .
 Sebagai contoh , kata adjektif mungkin boleh berfungsi
sebagai kata / frasa nama atau kata nama dalam ayat .
Contohnya ;
 Kertas itu hijau .( hijau sebagai kata nama adjektif ; merujuk
kepada warna )
Hijau lambang kedamaian . ( Hijau sebagai
subjek ;berfungsi sebgai kata nama .)
 Sungai itu amat dalam . ( dalam sebagai kata adjektif )
Dalam kes ini , jelas bahawa dia bersalah . ( dalam
berfungsi sebagai kata sendi nama )
 Dia sedang sakit sekarang . ( sakit sebagai kata kerja
keadaan )
 Adik memberitahu saya bahawa kakinya amat sakit . ( sakit
sebagai kata adjektif )
 Berkerut wajahnya menahan sakit . ( sakit sebagai kata nama
( objek)

vi )Perkataan dalam bahasa Melayu terbahagi kepada empat

golongan .

GOLONGAN KATA

KATA NAMA KATA KERJA KATA ADJEKTIF KATA TUGAS

Vii ) Kata nama , kata kerja dan kata adjektif merupakan
golongan kata utama manakala kata tugas bukan golongan kata
utama .
Viii ) Golongan kata utama ialah golongan kata yang
menajadikan inti dalam binaan frasa . Contohnya :

 Rumah ( kata nama ) boleh menjadikan inti frasa rumah teres

, rumah sewa , rumah batu .
 Makan ( kata kerja ) boleh menjadi inti bagi frasa makan
ikan , makan berhidang , makan beradap .
 Tinggi ( kata adjektif ) boleh menjadi inti bagi frasa tinggi
sekali , timggi kedudukan , tinggi lampai .

ix) Kata tugas ialah golongan kata bukan utama . Kata dalam
golongan ini tidak boleh menjadi inti bagi frasa , tetapi
mempunyai fungsi tatabahasa . Kata ini perlu digunakan
bersama - sama kata lain untuk membentuk binaan yang kebih
besar . Contohnya : dalam , akan , yang , amat , di , pada ,
sangat , sudah , sungguh , dan lain- lain . Kata -kata ini perlu
hadir bersama - sama kata lain untuk menunjukkan fungsinya
yang tertentu , misalnya sangat besar ( sangat berfugsi sebagai
kata penguat ) , akan datang ( akan berfungsi sebagai kata bantu
) , di ( di berfungsi sebagai kata sendi nama ) .

1.3 PEMBENTUKAN KATA

I. Pembentukan kata merupaka n proses untuk membentuk kata

. Dalam bahasa Melayu proses itu dapat dibahagikan jepada
empat , seperti yang ditunjukkan dalam rajah di halaman 16 .

PROSES MORFOLOGI /
PEMBENTUKAN KATA
Pengimbuhan Penggandaan Pemajmukan Pengakroniman

1.3.1 PENGIMBUHAN
 Pengimbuhan ialah satu proses membentuk perkataan dengan
cara menggabungkan sesuatu perkataan dengan imbuhan
tertentu supaya dgn demikian akan terhasil satu perkataan yg
membawa konsep yg berbeza drpd konsep yg terkandung
pada kata dasarnya .
 Imbuhan terbahagi kpd empat ;
- awalan ( digunakan pada awal kata dasar )
- akhiran ( digunakan pada akhir kata dasar )
- apitan ( digunakan pada awal dan akhir kata dasar secara
serentak )
- sisiran ( imbuhanyang diletakkan selepas huruf pertama pada
kata dasar ).

1.3.1.1 AWALAN
 Awalan ialah imbuhan yang digunakan pada awal kata dasar
dan boleh menerbitkan kata nama , kata kerja , dan kata
adjektif .

1.3.1.1.1 AWALAN KATA NAMA

 pe ( pesakit , pesuruh )
 peN-
- pe - ( pelari , pewaris , penyanyi )
- pem- ( pemikat , pemakai , pembawa )
- pen - ( penagih , pendatang , pentadbir )
- peng- ( pengangkat , pengikut , penggali )
- peny- (penyampah , penyanjung , penyorot )
- penge- ( pengetin , pengecap , pengecat )
 pel- ( pelajar )
 per- ( perasap , pertapa )
 ke- ( ketua , kekasih , kehendak )
 juru- ( jurumudi , juruhebah , juruacara )
 maha- ( maharaja , mahaguru , mahasiswa )
 tata- ( tatanegara , tatacara , tatabahasa )
 pra- ( prasejarah , prasangka , pramatang)
 sub- ( subtajuk , subbidang , subsektor )
 supra- ( suprapenggalan , supralami , supranasional
 eka- ( ekabahasa , ekabulanan , ekamatra )
 dwi- ( dwibahasa , dwifungsi , dwiwarna )
 tri- ( tribulanan )
 swa- ( swalayan )
 tuna- ( tunakarnya )
 panca- ( pancaindera )
 pasca- ( pascakata )
 poli- ( poliklinik )
 multi- ( multinasional )

1.3.1.1.2 AWALAN KATA KERJA

 meN-
 me- ( melaung )
 mem- ( membaca )
 men- ( menangkis )
 meng- ( mengangkut )
 meny- ( menyambut )
 meng- ( mengebom )

 beR- ( berjalan , bertindak )

 mempeR- ( memperbesar )
 terR- ( terpijjak , terambil )
 di- ( disekat )
 dipeR- ( diperjelas )
 peR- ( perkenal )

1.3.1.1.3 AWALAN KATA ADJEKTIF

 teR- ( tercantik )
 se- ( sebaik )
 ke- ( kehormat (awalan ini tidak produktif) )
 pro- ( prokerajaan )
 anti- (antisosial )
 bi- ( bilazim )

1.3.1.2 AKHIRAN
Akhiran ialah imbuhan yang diimbuhkan pada akhir kata
dasar .Akhiran boleh membentuk kata nama terbitan , kata kerja
terbitan dan kata adjektif terbitan .

1.3.1.2.1 AKHIRAN KATA NAMA

-an ( jemputan )
-wan ( negarawan )
-wati ( seniwati )
-nita ( biduanita )
-man ( seniman )
-is ( cerpenis )
-ah ( ustazah )
-isme ( nasionalisme )
-in ( hadirin )
-at ( muslimat )
- ik ( fonemik )

1.3.1.2.2 AKHIRAN KATA KERJA

I ) dua akhiran kata kerja iaitu akhiran -kan dan -i .
II ) cth; Akhiran -kan : ambilkan , kenalkan
cth; Akhiran -i : : sudahi , ampuni .

1.3.1.2.3 AKHIRAN KATA ADJEKTIF

-wi ( duniawi )
-i ( azali )
-iah ( insaniah )
-if ( aktif )
-al ( praktikal )

1.3.1.3 APITAN

- Imbuhan yang digunakan secara serentak .

 peN-…-an
-pe…-an (pelarian )
-pen-…-an ( pendapatan )
-pem-…-an ( pembersihan )
-penya-…-an ( penyampaian )
-peng-…-an ( pengambilan )
-penge-…-an ( pengeboman )
peR…-an ( perbadanan )
ke-…-an ( kemasyhuran )

1.3.1.3.4 APITAN KATA KERJA

meN-…-kan :
-me-…-kan ( melarikan , merebutkan )
-men-…-kan ( mendatangkan )
-mem-…-kan ( membasuhkan )
-meny-…-kan ( menyedihkan )