T AM AD U N I SLAM D AN T AM AD U N ASI A

WEDNESDAY, DECEMBER 16, 2009

2 - INTERAKSI ANTARA TAMADUN

2 .0 P E NDA H U LU A N MA NU SIA ME RU P A KA N P E MBA NGU N SE SE B U A H TA MA DU N, SE SU A I DE NGA N H A K IK A T K E JA DIA NNY A SE B A GA I A L- INSA N MA DA NIY Y U N LIL T A B IY Y . OLE H IT U , T A MA DU N ME MP U NY A I CIRI- CIR I DA N NILA I- N ILA I SE J A GA T SE SU A I DE NGA N F IT RA H DA N K E P E RLUA N A SA S K EH IDU P A N MA NU SIA . MA NU SIA SU DA H DIF IT RA H K A N H IDU P DE NGA N ME MP U NY A I P E GANGA N DA N K E P E RCA YA A N. NA MU N K E P E RCAY A A N A NT A RA KELOMP OK MA NU SIA A DA LA H B E RB E ZA . P E RBE ZA A N W UJ U D P A DA SU DU T F A HA MA N DA N A NU T A N SE RT A CA RA ME LA H IRKAN K E T U NDU K A N DA N K E PA T U HA N, K E SA N DA RI LA T A R BE LA K A NG, P E RSEK IT A RA N DA N P E NGA LA MA N H IDU P Y A NG B E RB EZA . P E RB E ZA A N INI ME RA NGK U MI P E RSOA LA N F A LSA FA H DA N K ONSE P SE SUA T U P E GA NGA N DA N K E PE RCA YA A N. DA LA M K ONT E K S MA LA Y SIA , P E RB E ZA A N T E TA P W U J U D W A LAUP U N E T NIK Y A NG B E RB E ZA INI SA MA - SA MA B E RA DA DA LA M SA T U U NIT P OLIT IK Y A NG SA MA . P E RSA MAA N INI P U LA ME RU J U K KE P A DA P E RSA MA A N P E RSOA LA N P OK OK , IA IT U ME MP U NY A I P E GA NGA N DA N K E P E RCA YA A N SE R TA A MA LA N- A MA LA N DA RI SE SU A T U KE P E RCAY AA N. CONT OH P E RSA MAA N Y A NG J E LA S IA LAH K EP E RCA YA A N DA N P E GA NGA N K E SE LU RU HA N T A MA DU N A SIA K EP A DA K UA SA GHA IB . K U A SA INI ME MB E RI K E SA N K E PA DA KE H IDU P A N MA NU SIA DI A LA M NY A T A SE P E RT I SIH A T , SA K IT , A MA N, MA LA P E TA KA , MISK IN DA N K A Y A . NA MU N A NT A RA SE T IA P TA MA DU N ME MP U NY A I T A F SIRA N DA N

K E P E RCA Y AA N MA SING- MA SING T E RH A DA P KU A SA GHA IB . K U A SA GH A IB INI DI K A T OGE RIK A N K E P ADA DU A T A NGGA P A N, IA ITU K U A SA GHA IB Y A NG T E RA SING DA N T IDA K SA MA DE NGA N A LA M DA N K U A SA GH A IB YA NG B E RA DA DI A LA M. DA LA M P E RB INCA NGA N T E OLOGI, H A L I NI DIK E NA LI DE N GA N K U A SA Y A NG T RA NCE NDE NT ( T A NZIH ) . T A NGGA P A N K E DU A T E RH A DAP K U A SA GHA IB INI A DA LA H IMMA N E NT ( T A SH B IH ) .

ME LA LU I P E RB E ZA A N DA N P E RSA MA A N INI, NE GA RA - NE GA RA DI A SIA T E LA H B E RJ AY A ME W UJ U DK AN INT E RA K SI A NT A RA P E LB A GA I T A MA DU N Y A NG B E RJ IRA N SE J A K BE B E RA PA DE K A D SILA M DA N T E RB U K T I DA P A T T E RJA LIN SE CA RA H A RMONIS. SE B A GA I CONT OH NY A , INT E RA K SI A NT A RA TA MA DU N CINA DA N ISLA M T E RJ A LIN ME LA LU I LA LU A N SU T E RA DA N T A MA DU N INDIA DE NGA N A LA M ME LA Y U ME LA LU I LA LU A N LA U TA N H INDI . A NT A RA T A MA DU N- T A MA DU N INI T I DA K W U J U D SA T U P E RTE MB U NGA N Y A NG B E RSIF A T K ONF LIK SE P E RT I Y A NG DIIST ILA H OLE H S. H U NT INGT ON SE B A GA I CLA SH OF C IVIL IZA T ION . SA T U CIR I SE P U NY A Y A NG DIK ONGS I B E RSA MA DA N B E RF U NGSI ME MB A NGU N T A MA DU N- T A MA DU N B E SA R A SIA IA LA H KE RA NA DA SA R P E MB INA A NNY A BE RT E RA S KE PA DA NILA I K E A GA MA A N DA N E T IK A . SE B A LIK NY A , PA ST I B E RLAK U K ONF LIK LA NT A RA N P E RB E ZA A N NILA I Y A NG K E T A RA ANT A RA DU A T A MA DU N SE PE RT I P E RT E MB U NGA N T A MA DU N MODE N Y A NG J E LA S DIDO MINA S I OLE H T A MA DU N B A RA T DE NGA N TA MA DU N T IMU R Y A NG B E RT E RA S NILA I T RA DISIONA L . OL E H IT U , T IDA K H A IRA NLA H ME NGA P A SE LEP A S KE DA T A NGA N PE NJ A J A H B A RA T K E BE B E RA PA NE GA RA DI A SIA SE J A K AB A D K E 16 MA SIH I T E LA H ME NCE T U SK A N RA NGK A IA N K ONF LIK H ING GA MA SA K INI. K E RE NCA MA N T A MA DU N DA N B U DA Y A DI A SIA W A LAU P U N P E RNA H TE RCA LA R OLE H BE B E RA PA K ONF LIK DA LA MA N SE P E RT I

K ONF LIK A NT A RA A GA MA DA N E T NIK DI IND IA , SR I LA NGK A DA N LA IN- LA IN W ILA Y A H , T IDA K B E RE RT I P E RB E ZAA N LE B IH DOMINA N B E RB A NDING P E RSA MA A N Y A NG WU J U D A NT A RA TA MA DU NT A MA DU N INI . SE J A RA H K E TA MA DU NA N A SIA T E LA H ME MB U K T IK A N W U J U D INT E RA K SI A NT A RA T A MA DU N Y A NG ME MB A W A KE PA DA P E RK ONGSIA N ILMU DA N T E K NOLO GI , P E RT U KA RA N NILA I DA N B U DA Y A SE RT A PE RP A DUA N P E RINGK A T NA SIONA L. DA LA M SE J A RA H MA LA Y SIA , P E RLEMB A GA A N MA LA Y SIA ME NJ A DI SU MB E R RU J U K A N DA N B U KT I U T AMA W U J U DNY A INT E RA K SI A NT A RA TA MA DU N. SE LA IN IT U , K E DU DU K A N MA LA Y SIA DI T E NGA H - T E NGA H LA LU A N PE RDA GA NGA N DA N K E B U DA Y AA N A SIA T E LA H ME NDE DA H K A N NE GA RA INI K E P A DA P E LB A GA I P E NGA RU H Y A NG T E RCE RNA H A SIL INT E RA K SI DE NGA N T A MA DU N- T A MA DU N B E RH A MP IRA N. J U ST RU IT U , P E NGA RU H T A MA DU N ISLA M, CH INA , IND IA DA N J U GA T A MA DU N P RIB U MI J E LA S K E T A RA DA N ME MB E RI K E SA N B E SA R K EP A DA NILA I DA N B U DA Y A MA SYA RAK A T MA LA Y SIA , T A NP A ME NA F IKA N H AK K E T UA NA N ME LA Y U SEB A GA I B A NGSA P E RIB U MI DA N B A NGSA YA NG ME NU NJ A NG K E A RA H P E MB INA A N DA N P E RKE MB A NA GN T A MA DU N NE GA RA INI. 2 .1 I NT E RA K SI A NT A RA T A MA DU N 2 .1. 1 K E P IMP INA N F A K T OR INI ME RU P A K A N F A K T OR T E RP E NT ING Y A NG ME MP E NGA RU H I INT E RA K SI A NT ARA T A MA DU N DI A SIA . I NI K E RA NA SEA NDA INY A P E MIMP IN A T A U RA JA B E RSIK AP A DIL DA N T OLE RA N, MA K A INT E RA K SI A K A N B E RLA K U DA LA M A MA N DA N DA MA I. F E NOME NA SE B A LIK NY A A K A N B E RLAK U SE A NDA INY A P E MIMP IN B E RSIK A P K U KU B E SI DA N T IDA K B E RSIK A P T OLE RA NSI K E PA DA RA K YA T J E LA T A . SE JA RA H T E LA H ME MB U K T IKA N DU A

SIK A P B E RB E ZA DI K A LA NGA N PA RA P E MIMP IN SE P E RT I CONT OH DI B A W A H : * NA B I MU H A MMA D SA W : T IDA K ME NY E K A T ORA NG Y A H U DI DA N K RIST IA N DA LA M P E ME RINT A H A N MA DINA H , SE B A LIK NY A H A K ME RE K A DILINDU NGI U NDA NG- U N DA NG. * K E RA JA A N ISLA M GH A ZNA W I, DE LH I DA N MO GH U L DI IN DIA : B E RT OLE RA NSI K E PA DA P E NGA NUT H INDU MA LA H P E GA W A I DILA NT IK DA RI K A LA NGA N ME RE K A . T E RDA P A T JU GA CONT OH P E MIMP IN Y A NG T IDA K B E RT OLE RA NSI SE P E RT I Y A NG DA PA T DILIH A T P ADA SU LT A N SH A MSU DDIN A LT A MISH DI I ND IA Y A NG B E RT INDA K K E RA S TE RH A DAP P E NGA NU T H INDU . DE M IK IA N J U G A DE NGA N H A N W U T I DA LA M DINA ST I H A N T E LA H ME LA K SA NA KA N DA SA R ME MIH A K K EP A DA CE NDIK IA W A N K ONF U SIA NIS ME B E RB A NDING SA M I B U DDH A . 2 .1.2 S IK A P GOLONGA N A GA MA F A K T OR INI ME NJ A D I T U NGGA K K E P A DA KE LA NGSU NGA N H IDU P B E RA GA MA SE CA RA H A RMONI. GO L ONGA N I NI W U J U D DA LA M SE T IA P MA SYA RA KA T B E RA GA MA TA MA DU N A SIA . GOLON GA N A GA MA DA LA M T A MA DU N ISLA M DIMIL IK I O LE H P A RA U LA MA . T A MA DU N IND IA Y A NG B E RT E RA S K E PA DA A GA MA H INDU DISA NDA NG OLE H MIN ORIT I K A ST A B RA H MIN. GOLO NGA N A GA MA DA LA M K E P E RCA Y AA N B U DDH A P ULA DIDOK O NG OLE H SA MI . GOLONGA N A GA MA DA LA M F A H A MA N K RISIT IA N P U LA DIK U A SA I OLE H P A DE RI. K E SE MU A GOLONGA N A GA MA B E RU SA H A ME WU J U DK A N SU A SA NA H A RMONI DA N ME MB E RI P E NE K A NA N SIF A T K E INSA NA N. SE B A GA I CONT OH NY A , SIK A P DA N A K H LA K MU LIA Y A NG DIP A ME RK A N U LA MA ISLA M DI A LA M ME LA Y U ME MU DA H K A N B E RLA K U NYA INT E RA K SI DA N ISLA M ISA SI. ME RE K A T E LAH B E RJA Y A ME MBE RI T A SA W WU R ISLA M ( P A NDA NGA N ISLA M) Y A NG SE B E NA R KE PA DA

P E NDU DU K A LA M ME LA Y U . ME RE KA J U GA T E LA H ME MB E NT U K P E NDIDIK A N F OR MA L DE NGA N ME NDIR IK A N B E B E RAP A INST IT U SI Y A NG DIK E NA LI DE N GA N P E LB A GAI NA MA SE P E RT I P ONDOK , P E SA NT RE N, MA DRA SA H DA N DA Y AH ( A CH EH ) . H A SILNY A , MU NCU L RA MA I U LA MA DI RA NT A U A LA M ME LA Y U SEP E RT I H A MZA H F A NSU RI, A B DU L RA U F AL- SINGK E LI DA N LA IN- LA IN . W A LA UP U N A DA SIK AP SE SE TE NGA H GOLONGA N A GA MA Y A NG ME NCE T U SK A N K ONF LIK NA MU N T RA GE DI IN I T I DA K ME NGGU R IS SE DIK IT P U N MA RT A B A T A GA MA DA LA M P E MIK IRA N MA SY A RAK A T A SIA . A GA MA DA N GOLONGA N P E N GU A SA NY A TE T AP B E RA DA P A DA K E DU DU K A N Y A NG T INGGI . A NT A RA CONT OH SIK A P GOLONGA N A GA MA Y A NG ME NCE T U SKA N K ONF LIK SE P E RT I T INDA K A N P A U S U RB A N II SA MA A DA ME NGA DA K A N P E RJ U MPA A N B E SA R- BE SA RA N DE NGA N P E NGA NU T K RIST IA N D I P E RA NCIS P A DA T A HU N 10 95 M . B E LIA U ME NY E RU PE NGA NU T K RIST IA N SU P A Y A ME ME RA NGI ORA NG ISLA M Y A NG DIK A T A K A N BE RT INDA K ZA LIM P A DA P E NGA NU T K RIST IA N. DE MIK IA N J U GA SIK A P SE ORA NG P E ME RINT A H A N DINA ST I H A N Y A NG ME NA NGK A P DA N ME ME NJ A RA K A N SE GOLONGA N SA MI DA N P E NGA NU T B U DDH A . K E DU A - DU A T INDA K A N PE MIMP IN INI T E LA H ME NCE T U SK A N K ONF LIK DA LA M MA SY A RA K A T . 2 .1.3 K E DU DU K A N GE OGRA F I K E DU DU K A N GE OGRA F I ME LIB A T K A N B E NT U K MU K A B U MI DA N K E MU DA H A N PE RH U BU NGA N DA LA M SE SE B U A H MA SY A RAK A T B E RT A MA DU N. SE J A RAH ME MB U K TIK A N K E DU DU K A N GE OGRA F I ME MA INK A N P E RA NA N SE BA GA I P EMB E NT U K INT E RA K SI A NT A RA T A MA DU N. CONT OH B E RIK U T ME M P E RLIH A T KA N P E RA NA N GE OGRA F I: I. C INA : INT E RA K SI A NT A RA T A MADU N A SING P E SA T B E RLA K U

K E RA NA T E RDAP A T 2 LA LU A N IA IT U LA LU A N SU T E RA Y A NG ME NGGU NA K A N J A LA N DA RA T DA N J A LA N LA U T . LA LU A N P E RH UB U NGA N INI T E LA H ME NY E B A B KA N CINA MA MP U ME NJ A LIN INT E RA K SI DE NGA N NE GA RA A RA B SE J A K TA H U N 3 MA SIH I LA GI. LA LU A N SU T E RA DA RA T INI T E LA H ME NGH U B U NGK A N CINA DE NGA N K H U RA SA N, SA MA RQA ND, X INJ IA NG H I NGGA K E P E K ING. LA LU A N LA U T PU LA ME RE NT A SI LAU T A RA B K E BE NU A K E CIL IND IA , K E P U LA U A N ME LAY U H INGGA K E CA NT ON DI T E NGGA RA CINA . LA LU A N IN I ME MB OLE H K A N K E DU A NE GA RA INI B E RINT E RA K SI DA N ME NJ A LA NK AN A K T IVIT I P E RDA GA NGA N. T E RDA P A T CA T A TA N ME NGA T A KA N K A PA L- KA PA L CINA T E LA H P U N SA MP A I DI T E LU K P A RSI DA N B E RDA GA NG DI P E LA B U H A N SIRA F P A DA 5 MA SIH I. II. P E LA B U H A N ME LA KA K E DU DU K A N GE OGRA F I Y A NG ST RA T E GIK DA N T E RLINDU N G DA R I A NGIN MON SU N ME NJ A DIK A N P E LA BU H A N INI T E MP A T T U MP UAN DA N P E RSINGGA H A N P A RA P E DA GA NG. SE MA SA SINGGA H DI P E LA B U HA N INI P A RA P E DA GA NG T E LA H ME NJ A LA NKA N A K T IVIT I P E RNIA GA A N DI P E LA B U H A N ME LA K A . 2 .1. 4 P E RK A H W INA N P E RKA H W INA N J U GA ME MA INK A N P E RA NA N PE NT ING DA LA M P E MB E NT U KA N INT E RA K SI A NT A RA T A MA DU N A SIA . CONT OH Y A NG J E LA S DA PA T DILIH A T P A DA LE MBA RA N SE J A RA H DA N SA LA SILA H MA SY A RA KA T DI RA NT A U A LA M MELA Y U . P E NDU DU K T E MP AT A N T E LA H ME NJ A LINK A N INT E RA K SI DE NGA N P E DA GA NG A RA B SA H INGGA T E RDA P A T SEB ILA NGA N P E DA GA NG Y A NG T E LA H B E RK AH W IN DE NGA N GA DIS T E MP A T A N K E RA NA T E LAH B E RMU K IM DI P E LA B U H A N A LA M ME LA Y U DA LA M B EB E RAP A W A K T U SE ME NTA RA ME NU NGGU ANGIN MONSU N. SE CA RA T IDA K LA NGSU NG P E RK E MB A NGA N INI T E LA H ME NJ U RU S K E A RA H P ROSE S ISLA MISA SI K E RA NA B A GI ME MB OLE H K A N W A NIT A

T E MP A TA N B E RK AH W IN DE NGA N P E DA GA NG A RA B YA NG B E RA GA MA ISLA M, W A NIT A T E RSEB U T ME ST I DIIS LA MK A N T E RLE B IH DA H U LU . SE J A RA H T U RU T ME NCA T A T KA N, P E RKA H W INA N INI T IDA K SA H A J A ME NGISLA MK A N GA D IS T E MP A TA N Y A NG DIK A H W INI P E DA GA NG A RA B , T E T AP I K A U M K E LU A RGA GA DIS T U RU T ME NE RIMA ISLA M. SE LA IN IT U , P E RKA H W INA N B U KA N SA H A JA B ERLA K U DI K A LA NGA N RA K YA T J E LA T A , MA LA H JU GA B E RLA K U DI K A LA NGA N GOLONGA N B A NGSA W A N DA N P E ME RINT A H . SEB A GA I CONT OH NY A , P E RKA H W INA N ME GA T ISK A NDA R SH A H DE NGA N P U T E RI PA SA I.

2 .1. 5 P E RDA GA NGA N A K T IVIT I P E RDA GA NGA N T U RU T ME NJ A DI F A K T OR P E NJ A LIN INT E RA K SI A NT A RA T A MA DU N. SE BA GA I CONT OH NY A H U B U NGA N P E RDA GA NGA N Y A NG B E RLAK U A NT A RA A RA B DA N CINA ME LA LU I J A LA N DA RA T DA N LA U T . H U B U NGA N T E LA H T E RJA LIN SE J A K 3 MA SIH I LA GI DA N SE MA K IN RA NCA K P A DA A B A D 8 MA SIH I. P E DA GA NG A RAB DA N P A RSI T E LAH ME MB U A T PE NE MP A TA N SE P E RT I DI K W A NG CH O ( CA NT ON) , CH A NG CH OW DA N CH U A N COW . ME RE K A J U GA T E LA H ME NDI RIK A N MA SJ ID D I GU A NGZH OU DA N GU A NZH OU . SIT U A SI INI ME M B U K T IK A N B E RLA K U ISLA MISA SI DI W I LA Y A H INI. CONT OH LA IN IA LA H INT E RA K SI Y A NG T E RJ A LIN A NT A RA T A MA DU N A LA M ME LA Y U DI A SIA T E NGGA RA DE NGA N NE GA RA A RA B . J A LINA N INI B E RLA K U SE CARA T IDA K LA NGSU NG A P A B ILA P E DA GA NG A RAB Y A NG ME NU J U KE CINA T E RP A K SA SINGGA H K E A LA M ME LA Y U U NT U K ME NU NGGU A NGIN Y A NG SE SU A I SE B E LU M K E CINA A T A U P U LA NG K E A RA B . PE RSINGGA H A N IN I T E LA H ME NGH A SILK A N INT E RA K SI B A RU DI RA NT A U A LA M ME LA Y U . H A L

Y A NG LE B IH ME NGU NT U NGK A N IA LA H B E RLAK U NY A P ROSE S ISLA MISA SI DI P E LA B U H A N INI SE B A GA IMA NA CA TA T A N MA RCO P OLO T E NT A NG P E NGISLA MA N P E RLA K P A DA T A H U N 12 92 M. P A RA P E DA GA NG T E LA H B E RJA Y A ME NARIK MI NA T P E NDU DU K P E RLAK T E RH A DAP ISLA M DA N A K H IRNY A ME RE K A BE RSE DIA A NU T A N B A RU INI. K E J A Y A A N PA RA P E DA GA NG Y A NG B OLE H DIK A T A K A N SE B A GA I SE RA MPA NG DU A MA T A B A NY A K B E RGA NT U NG K EP A DA K E Y AK INA N ME RE K A K EP A DA H A DIS RA SU LU LLA H SA W Y A NG B E RMA K SU D " SA MP A IK A N DA RIK U W A LA UP U N SA T U A Y A T ." SE LA IN IT U , W U J U D J U GA INT E RA K SI A NT A RA T A MA DU N INDIA DE NGA N RA NT A U A LA M ME LAY U SE JA K K U RU N P E RT A MA MA SIH I LA GI. K E SA N INT E RA K SI INI ME NY E B A B KA N NA MA W ILA Y A H A SIA T E NGGA RA DICA T A T DA LA M K IT A B RA MA Y A NA SE P E RT I ISRILA H SU VA RNA DVIP A Y A NG B E RMA K SU D SE ME NA NJ U NG E MA S DA N SU VA RNA B H U MI Y A NG B E RMA K SUD B U MI E MA S . 2 .1. 6 M ISI P OLIT IK F A K T OR MISI P OLIT IK T U RU T ME NGGA LA K K A N BE RLA K U NYA INT E RA K SI DA LA M SU A SA NA H A RMONI SE B A GA IMA NA Y A NG DA P A T DILIH A T P A DA HU B U NGA N DIP LOMA T IK A NT A RA A LA M ME LA Y U DE NGA N CINA . B E RDA SA RK A N CA T A TA N SE J A RA H ME LA K A H UB U NGA N DIP LOMA T IK DE NGA N CI NA T E LA H T E RJA LIN SE J A K TA H U N 140 4 M. P A DA T A H UN- T A H U N B E RIK U T NYA , ME LA K A T E LA H ME NE RIMA B E BE RAP A U T USA N DA RI CI NA Y A NG K E MU DIA NNY A ME LA K A T E LA H MEMB A LA S U T U SA N T E RSE B U T . T U J U A N ME LA KA ME NGA DA K A N HU B U NGA N B A IK DE NGA N CINA A DA LA H U NT U K ME NDA PA T PE RLINDU NGA N DA RI A NCA MA N SIA M. P E RSE T U JU A N CINA T E RB U K T I DENGA N P E NGH A NT A RA N LA K SA MA NA CHE NG H O Y A NG B E RA GA MA ISLA M K E ME LA KA . DA SA R P E RLINDU NGA N CI NA T E RH A DA P NE GE RI- NE GE RI DI RA NT A U A LA M ME LAY U Y A NG B E RTU J U A N P OLIT IK SE CA RA T IDA K LA NGSU NG ME NG GA LA K K A N ISLA MISA SI D I RA NT A U A LA M

ME LA Y U . P E RLINDU NGA N I NI J U G A ME MB E RIK A N IMP A K YA NG SA MA K EP A DA NE GE RI- NE GE RI DI K E P U LA U A N ME LA YU Y A NG LA IN SE P E RT I K E DAH , J OH OR, K A MP A R DA N SE B A GA INY A . 2 .2 P E RSA MA A N DA N P E RB E ZAA N DI A NT A RA P E RSA MAA N DA N P E RBE ZA A N A NT A RA T A MA DU N A DA LA H ME RA NGK U MI A SPE K -A SPE K B E RIK U T: 2 .2 .1 T E OLO GI /K E T U H A NA N DA N KE ROH A NIA N SE MU A T A MA DU N ME NE K A NKA N KONSE P K E T U HA NA N DA N ME MP U NY A I DOK RIN SE RT A A MA LA N- A MA LA N T E RTE NT U SA MA A DA B E RBE NT U K SP IRIT U A L MA H UP U N RIT U A L. B E GIT U J U GA DA RI SU DU T K E P E RCA YA A N LA IN SE P E RT I K EH IDU P A N SE LE PA S MA T I, K E P E RCA YA A N T E RHA DA P PE MB A LA SA N P E RB UA T A N MA NU SIA DI DU NIA DA N LA I N- LA I N Y A NG B E RSA NGK U T A N DE NGA N P E RB U A TA N MA NU SIA . P E RB E ZA A N YA NG K E T A RA B E RP U NCA DA RIPA DA MA NIF E ST A SI K E T U H A NA N Y A NG A DA P A DA SE T IA P A GA MA . K ONSE P K E T UH A NA N DA LA M T A MADU N ISLA M A DA LA H T A U H ID. K ONSE P T A U H ID DA LA M ISLA M B E RB E ZA DE NGA N MA NOT E ISME DA LA M A GA MA K RIST IA N DA N H IN DU . T A U H ID ME NE K A NK A N K E P E RCA Y AA N K EP A DA T UH A N Y ANG MA H A E SA . SY IRIK A DA LA H LA W A N K EP A DA KE PE RCA YA A N T AU H ID DA N D IT OLA K OLE H ISLA M. DA LA M T A MA DU N ISLA M, H A K K EB E BA SA N B E RA GA MA A DA LA H T E RP E LIH A RA SE PE RT I T ERCA T A T DA LA M P E RLE MB A GA A N MA DINA H . P E RK HA B A RA N INI DISA MP A IK A N T E RU S DA RI A LLA H SW T ME LA LU I F IRMA N- NY A Y A NG B E RMA K SU D: K A TA KA NLA H : DIA LA H A LLA H YANG E SA . A LLA H T E MP A T

B E RGA NT U NG K E PA DA - NY A SE GA LA SE SU A TU . DIA T IDA K B E RA NA K DA N T IDA K P U LA DIP E RA NA K KA N. DA N T IDA K A DA SA T U P U N YA NG SE T A NDING DE NGA N- NY A . ( A L- IK H LA S: 1- 3 ) P A DA PE RINGK A T A WA L, A GA MA KRIST IA N ME RU P A K A N A GA MA SA MA W I Y A NG ME MP E RCA YA I T U HA N Y A NG E SA ( TA U H ID) . NA MU N IA T E LA H DIP E NGA RU H I OLE H U NSU R- U NSU R K H U RA FA T DA N P E MU J AA N K E PA DA ISA A L- MA SIH A P AB ILA P AU L ME NGA NU T K RIST IA N P A DA T A H U N 3 8 M. SE B ELU M ME NE RIMA A GA MA K RIST IA N, B E LIA U ME RU P A K A N PENE NT A NG K U A T A GA MA DA N P E NGA NU T K RIST IA N ( A N- NA DA W Y, 198 4: 3 2 ) . I NI ME RU P A K A N T IT IK P E RA LIH A N DA LA M P E NGA JARA N A GA MA K RIST IA N ( A H MA D SH A LA BY , 1978 : 67) H A L INI DIRA K A MK A N DA LA M B IB LE A TA U A LK IT A B 1, B A B K ISA H P A RA RA SU L 9: 19B - 2 0 : K E T IK A IT U J U GA IA ME MB E RIT AK A N J E SU S DI RU MA H - RU MA H IB A DA T , DA N ME NGA T A K A N B A HAW A J E SU S A DA LA H A NA K A LLA H . SE H U B U NGA N IT U , MU NCU L F A H AMA N B A RU DA LA M A J A RA N K RIST IA N. K E P E RCA Y AA N MONOT E ISME DA LA M A GA MA K RIST IA N T E LA H DIU B A H SUA I B E RA SA SK A N K E PA DA T RINIT Y A T A U T RIT U NGGA L Y A NG T E RDIRI DA RIP A D A T IGA OK NU M IA IT U T U H A N A NA K , T U H A N BA PA DA N ROH A L- KU DU S ( A H MA D SH A LAB Y , 1978 : 8 2 - 8 3 ) Y A NG B E RSAT U ME NJ A DI SA T U . IN ILA H Y A NG DIK A T A K A N T IGA DA LA M SA T U DA N SA T U DA LA M T IGA . DE MIK IA N J U GA T E OLOGI A GA MA H INDU . MON IT E ISME DA LA M A GA MA H INDU B E RA SA SK A N K EP ADA T RIMU RT I IA IT U ME NE MP A T K A N T IGA DE W A Y A NG ME NJ A DI SE MB A H A N ME RE K A , ( A . RA H MA N A B DU LLA H , 198 9: 2 5) IA IT U : 1. B RA H MA - DE W A PE NCIP T A SE BAGA I SU MB E R K E PA DA SE MU A

K E W U J U DA N. 2 . VISH NU - DE W A P E ME LIH A RA . 3 . SIVA - DE W A P E MU SNA H P A DA A SA SNY A , P E NGA NU T H INDU ME MP E RCA Y A I KE W U J U DA N SA T U T U HA N Y A NG A GU NG IA IT U B RA H MA ( M. A RIF K A SMO, 199 9) . NA MU N P E NY E MB A HA N T E RH A DAP T U H A N Y A NG SA T U T IDA K DA P A T DIP E RT AH A NKA N K E RA NA AGA MA H INDU ME MB OLE H K A N T U H A N DIGA MB A RK A N DA LA M P E LB A GA I B E NT U K DA N P E NJ E LMA A N DE WA SE H INGGA ME LA H IRK A N P E LBA GA I B E NT U K P A T U NG SE MB AH A N. MA LA H A DA YA NG B E RP E NDA PA T K ONSE P K E T U HA NA N DA LA M A GA MA H INDU A DA LA H BE RSIF A T P OLIT E ISME . K ONSE P H IDU P SE LE PA S MA T I DA LA M ISLA M ME RU P A K A N SE B A HA GIA N DA RIP A DA K EP E RCAYA A N T E RHA DA P HA RI A K H IRA T . MA NU SIA A K A N DIA DILI DA N D IP E RLIH A T K A N SE GA LA A MA L SE MA SA DI DU NIA . A LLA H B E RF IR MA N Y A NG B E RMA K SU D: B A RA NG SIA P A YA NG ME NGE RJ A K A N K E B A IKA N SE B E SA R ZA RRAH P U N NE SCA Y A DIA A KA N ME LIH A T ( B A LA SA N) NY A . DA N B A RA NG SIA P A YA NG ME NGE RJ A K A N K E JA HA T A N SE BE RA T ZA RRA H PU N NE SCA Y A DIA A KA N ME LIH A T ( B A LA SA N) NY A P U LA . ( A L- ZA LZA LA H : 7- 8 ) P A DA MA SA INI SE GA LA PE RB UA T AN MA NU SIA Y A NG B A IK A K A N DIB A LA S B A IK SE PE RT I ME NIK MA T I K E H IDU P A N SY U RGA . MA NA K A LA YA NG DU RH A K A K E PA DA A LLA H SW T A KA N DIB A LA S DE NGA N K E B U RU K A N SEP E RT I K E SE NGSA RA A N H IDU P DI NE RA K A . A LLA H B E RF IRMA N Y A NG B E RMAKSU D: SE SU NGGU H NY A ORA NG- ORA NG KA F IR IA IT U A H LI K IT A B DA N ORA NG- ORA NG MU SY RIK ( A K A N MA SU K ) KE NE RA KA J AH A NNA M. ME RE K A KE K A L DI DA LA MNY A . ME RE K A IT U A DA LAH SE B U RU K B U RU K MA KH LU K . SE SU NGGU H NY A ORA NG- ORA NG Y A NG B E RIMA N

DA N ME NGE RJ A K A N A MA L SA LE H , ME RE K A IT U A DA LAH SE BA IK B A IK MA K H LU K . BA LA SA N ME REK A DI S ISI T U H A N ME RE K A IA LA H SY U RGA A DN Y A NG ME NGA LIR D I B A W A H NYA SU NGA I- SU NGA I. ME RE K A KE K A L DI DA LA MNY A SE LA MA - LA MA NYA . A LLA H RE DA T E RH A DAP ME RE KA DA N ME RE K A P U N RE DA K EP A DA - NYA . Y A NG DE MIK IA N IT U A DA LA H ( BA LA SA N) B A GI ORA NG Y A NG T A K U T K E PA D T U H A NNY A . ( A L- BA Y Y INA H : 6 - 8) . DOK T RIN K A RMA Y A NG ME RU P A K AN DOK T RI N A SA S DA LA M A GA MA H INDU ME MP U NY A I P E RSA MA A N DE NGA N DOK T RIN K A RMA DA LA M A GA MA B U DDH A YA NG B E RK A IT A N RA P A T DE NGA N K ONSE P REINK A RNA SI ( K E LA H IRA N SE MU LA AT A U PE NJ E LMA A N SE MU LA ) . K A RMA ME RU PA KA N K ONSE P P E MBA LA SA N SE T IMP A L T E RH A DAP U SA H A DA N PE RLA K UA N MA NU SIA Y A NG B A IK DIB A LA S BA IK , Y A NG J A H A T A KA N ME NE RIMA B A LA SA N B U RU K (A ZH A R MA T A ROS DLL, 2 0 0 0 : 63 ) . INILA H Y A NG DISE B U T SE B A GA I H U KU M K A RMA DA LA M MA SY A RA KA T ME LAY U . T E RDA P A T P E RBE ZAA N DA LA M K ONSE P RE - INK A RNA SI DA LA M A GA MA H INDU DA N B U DDH A . K ON SE P RE - INK A RNA SI DA LA M A GA MA H INDU ME MB A W A MA K SU D SE SE ORA NG IT U A K A N ME NJ E LMA SE MU LA SE LE PA S K E MA T IA NNY A DA LA M B E NT U K MA NU SIA . K ONSE P INI B E RA SA L DA RI P E NJ E LMA A N SE MU LA DE W A - DE W A H INDU . DA LA M A J A RA N A GA MA H INDU , K E H IDU P A N ME RU P A KA N K E SE NGSA RA A N DA N K E LA H IRA N SE MU LA YA NG B E RU LA NG- U LA NG ME NGU NDA NG K E SE NGSA RAA N SE LA GI ME RE K A T IDA K ME NCA PA I MOK H SY A . K E LA H IRA N SE MU LA YA NG B E RU LA NG- U LA NG DA N T E RU S MENE RIMA K E SE NGSA RA A N DIK E NA LI SE B A GI SA MSA RA . P E NGA NU T H INDU ME NGH A RA P T E RLE P A S DA RI RA NT A IA N RE INK ARNA SI DE NGA N ME NCA P A I T A H AP MOK H SA ( M. A RIF K A SMO, 1 999) .

P E RINGK A T P E RTA MA A JA RA N B U DDH A B E RPU SA T KE PA DA A J A RA N U NT U K ME LE NY A PK A N K ARMA , ME MU T U SK A N LINGK A RA N SA MSA RA DA N SE T E RU SNYA ME NCA P A I NIRW A NA . CA RA U NT U K ME NCA P A I P E MBE B A SA N MU T LA K DA RI LI NGK A RA N SA MSA RA T E RDA P A T P A DA DOK T RIN A RY A SAT Y A NI Y A NG DISE B U T SE B A GA I E MP A T KE B E NA RA N U T A MA (A . RAH MA N A B DU LLA H : 23 ) , IA IT U : * H IDU P A DA LA H P E NDE RIT A A N. * P E NDE RIT A A N DISE B A BK A N K E INGINA N ME ME NU H I K E P E RLU A N DU NIA . * P E NDE RIT A A N DA PA T DIH A P U SKA N DE NGA N ME NI NDA S H A SRA T A T A U KE H E NDA K . * CA RA ME NY INGK IRK A N H A SRA T A DA LA H ME LA LU I A STA MA RGA A T A U JA LA N LA PA N LA P IS. DA LA M A SP E K P E RBU A TA N MA NU SIA Y A NG ME NGA IT K A N DOSA DA N P A H A LA , ISLA M ME LE T A K K A N K ONSE P T A UB A T KE PA DA A LLA H SW T SEB A GA I J A LA N P E NGAMP U NA N T E RH A DAP DOSA DOSA Y A NG T E LA H DILA K U K A N DENGA N SY A RA T - SYA RA T T E RT E NT U . MA NA K A LA DA LA M A GA MA K RIST IA N P E NGA MP U NA N B OLE H DIDA P A T I DE NGA N J A LA N ME MB U A T P E NGAK U A N DIH A DA P A N SE ORA NG P A DRI DI GE RE J A . DA LA M K ONT E K S MA LA Y SIA , H A K-H A K KE B EB A SA N BE RA GA MA T E LA H DIJ A MIN OLE H P E RLE MB A GA A N P E RSE K U T UA N MA LA Y SIA , P E RKA RA 11 ( 1) Y A NG ME NY E B U T KA N SE P E RT I B E RIK U T: T IA P - T IAP ORA NG A DA LA H B E RHAK ME NGA NU T I DA N ME NGA MA LK A N A GA MA NY A DA N TE RT A K LU K K E PA DA F A SA L ( 4) U NT U K ME NGE MB A NGK A N A GA MANY A . SE H U B U NGA N IT U , U NT U K ME W U JU DK A N SU A SA NA BE RSA T U P A DU W A LA U PU N RA K YA T NY A T E RDIRI DA RI P E LB A GA I K A U M DA N K E P E RCA Y AA N, MA LA Y SIA W A JA R ME NE T A P KA N RU K U N NE GA RA 1 ( K E PE RCA YA A N K EP A DA TU H A N) KE RA NA K EW U J U DA N T U HA N

DIA K U I OLE H SE MU A A GA MA . 2 .2 .2 U NDA N G- U NDA NG A T A U P E RAT U RA N H IDU P B E RMA SY A RA K AT U NDA NG- U NDA NG ME RU J U K K EP ADA P E RA T U RA N- PE RA T U RA N H IDU P Y A NG W U J U D DA LA M MA SY A RA KA T , SA MA A DA SE CA RA LISA N MA H U P U N SE CA RA B E RT U LIS. U NDA NG- U N DA NG I NI DIH ORMA T I DA N D IP A T U H I OLE H SE T IA P AH LI DA LA M MA SY A RA KA T . SE MU A TA MA DU N ME MP U NY A I U NDA NG- U NDA NG DA N P E RA T U RA N DA N PE RB E ZA A NNY A H A NY A LA H DA RI SE GI SU MB E R, P E NGU A T K UA SAA N DA N B E B E RA PA P E RSOA LA N P OK OK LA IN. T A MA DU N ISLA M ME MP U NY A I SU M B E R A SA S Y A NG H A K IK I IA IT U B E RSU MB E RKA N W A H YU DA LA M BE NT U K A L QU RA N DA N A L SU NNA H . SIF A T NY A Y A NG K E K A L, ME MILIK I K E K U A T A N DA N K E T A HA NA N DA LA M ME NE MP U H TE NT A NGA N ZA MA N. DI SA MP I NG SU MB E R IJ T IH A D P A RA CE NDIK IA W A N MU SLIM, T E R DA P A T SU MB E R LA IN Y A NG DIP E RA K U I DA RIP A DA T A MA DU N T E RDA H U LU Y A NG ME NE P A T I SIF A T K E TE RB U KA A N T A MA DU N ISLA M. DA LA M K ONT E K S H IDU P B E RMA SYA RA KA T , ISLA M ME NGGA LA K K A N H IDU P SA LING K E NA L ME NGE NA L A NT A RA SA TU SA MA LA IN SE P E RT I Y A NG T E RMA K TU B DA LA M P E NGE RT IA N SU RA H A LH U J U RA T: 13 Y A NG B E RMA K SU D : W A HA I U MA T MA NU SIA ! SE SU NGGU H NY A K A MI T E LA H ME NCIP T A K A N K A MU DA RI LE LA K I DA N P E RE MP UA N, DA N K A MI T E LA H ME NJ A DIK A N K A MU BE RB AGA I B A NGSA DA N B E RSU K U P U A K , SUP A YA K A MU B E RK E NA L- KE NA LA N ( DA N B E RA MAH ME S RA A NT A RA SA TU DE NGA N Y A NG LA IN ) . SE SU NGGU H NY A SE MU LIA MU LIA K A MU DI SIS I A LLA H IA LA H ORA NG Y A NG LE B IH T A QW A NY A

DI A NT A RA K A MU , ( B U KA N Y A NG LE B IH K E T U RU NA N A T A U B A NGSA NY A ) . MA LA H DISK RIMI NA SI A DA LA H ME RU P A KA N SA T U JE NA Y AH . DI B A W AH K ONSE P H IDU P BE RSA MA DA N SA LING ME NGE NA LI INI LA H IR DA SA R- DA SA R LA IN SE P E RTI K E B E BA SA N B E RA GA MA , H A K K E SE LA MA TA N, K E A DILA N DA N P E RU NDA NGA N Y A NG SE MU A NY A DIJ A MI N OLE H P E ME RINT A H . IN IL A H Y A NG DIA MA LK A N OLE H NE GA RA ISLA M MA DINA H Y A NG DI A SA SKA N OLE H RA SU LU LLA H SA W DA N P RINSIP IN I K E K A L H INGGA K E H A RI K IA MA T ( IDRIS ZA K A RI, 2 0 0 3: 2 9- 46) . MA NA K A LA SU MBE R U NDA NG- U ND A NG DA N P E RA T U RA N H IDU P DA LA M T A MA DU N LA IN T E RLE T A K P A DA PE MIK IRA N P A RA P U J A NGGA DA N CE RDIK P A NDA I DI K A LA NGA N ME RE K A . CONT OH NY A , T A MA DU N CI NA B E RA SA SKA N K E PA DA F A LSAF A H K U NG F U ZE DA N T A OISME SE RT A A J A RA N GA UT A MA BU DDH A . P E MIK IRA N ME RE K A ME NGA NDU NGI B E B E RA PA PE RA T U RA N, T A T A CA RA A TA U PE RILA K U SE SE ORA NG DA LA M K E H IDU P A N DA N P E RSE K IT A RA N. DA LA M H A L INI, K U NG F U ZE ME NE K A NK A N K ONSE P K E SE DE RHA NAA N A T A U JA LA N T E NGA H SE BA GA I DA SA R P A NDU A N B A GI P E RHU B U NGA N DAN K E SU SILA A N. DA LA M MA SY A RA KA T , K A SIH SAY A NG DIT U J U K A N K EP A DA SE K E LIA N MA NU SIA . DA LA M T A MA DU N ME LA Y U , ORA NG ME LA Y U T E LAH ME NGE NA L H U K U M K A NU N ME LA KA DA N U NDA NG- U NDA NG LA U T ME LA K A LE B IH SE P U LU H A BA D Y A NG LA LU ( U NDA NG- U NDA NG ME LA K A , 2 0 0 3 ) SE T E RU SNY A DIIK U T I OLE H U NDA NG- U NDA NG NE GE RI Y A NG LA IN. ORA NG ME LA Y U J U GA ME MILIK I P E RA T U RA N H IDU P B E RMA SY A RA K AT Y A NG DISE B U T SE B A GA I H UK U M A DA T A TA U SIST E M NI LA I ME LA Y U ( A LI T A IB & H A SH IM MU SA , 1978 : 8 4) . H U K U M A DA T ORA NG ME LA Y U T IDA K ME NY IMP A NG DA RIP A DA

K E H E NDA K SYA RA . SE P E RT I KA T A P E RB ILA NGA N ME LA Y U : A DA T BE RSE NDI H U K U M H U K U M B E RSE NDI K IT A B U LLA H DA LA M K ONT E K S H IDU P B E RMA SYA RA KA T , ORA NG ME LA Y U MA S IH K E NT A L DE NGA N SE MA NGA T P E RPA DU A N DA N SA LING T OL ONG ME NOLON G A NT A RA SA T U SA MA LA IN. P E RA SA A N PE RSA U DA RA A N DA N SIK A P SA LING B A NT U ME MB A NT U INI T E RGA MB A R DA LA M ME LA K U KA N K E RJ A- K E RJA B E RA T SE CA RA BE RSA MA . B AK K A TA P E PA T AH ME LA Y U: SE RA SA SEP E NA NGGU NGA N K E B U K IT SA MA DIDA K I K E LU RA H SA MA DIT U RU NI Y A NG B E RA T SA MA DI P IK U L Y A NG RINGA N SA MA D IJ INJ ING H A T I GA J A H SA MA DI LA P A H H A T I K U MA N SA MA DICICA H B U LA T A IR K E RA NA PE MB E T U NG B U LA T MA NU SIA K E RA NA MU A FA KA T INILA H GA MB A RA N K E H IDU P A N B ERMA SY A RA KA T DI K A LA NGA N ORA NG ME LA Y U Y A NG A MA T SE SUAI DE NGA N CA RA H IDU P ISLA M SE P E RT I Y A NG T E RAK A M DA LA M BE B E RAP A SU RA H A L QU RA N DI B A W AH : SE B E NA RNY A ORA NG- ORA NG Y A NG B E RIMA N IT U A DA LA H B E RSA U DA RA , MA K A DA MA IK A NLAH DI A NT A RA DU A SA U DA RA K A MU ( Y A NG B E RTE LINGK A H ) IT U ; DA N B E RT A QW A LAH K EP A DA A LLA H SU PA YA K A MU BE ROLE H RAH MA T . ( A L H U J U RA T : 10 ) DA N B E RP E GA NG T E GU H LA H KA MU SE K A LIA N K EP A DA TA LI

A LLA H ( U GA MA ISLA M) , DA N J A NG A NLA H K A MU BE RCE RA I- BE RA I; DA N K E NA NGLA H NIK MA T A LLA H KE P A DA K A MU K ET IK A K A MU B E RMU SU H - MU SU HA N ( SE MA SA J AH ILIY A H DA H U LU ) , LA LU A LLA H ME NY A T U K A N DI A NT A RA HA T I K AMU ( SE H INGGA K A MU B E RSA T UP A DU DE NGA N NIK MA T ISLA M) , MA K A ME NJ A DILA H K A MU DE NGA N NIK MA T A LLA H IT U ORA NG- ORA NG ISLA M Y A NG B E RSA U DA RA ( A LI IMRA N : 10 3 ) DA N H E NDA K LA H KA MU B E RT OLONG- T OLON GA N U NT U K ME MB U A T K EB A J IK A N DA N B E RTAQW A , DA N J A NGA NLA H K A MU B E RT OLONG- T OLONGA N P A DA ME LA K U KA N DOSA ( MA K SIA T ) DA N P E NCE ROB OH A N. DA N B E RT A QWA LA H K EP A DA A LLA H , K E RA NA SE SU NGGU H NY A A LLA H MA HA BE RA T A ZAB SE K SA NY A ( BA GI SE SIA P A YA NG ME LA NGGA R P E RINT A H NY A ) . ( A L MA IDA H : 2 ) F E NOME NA INI T E LA H ME NJ A DI B U DA Y A DA LA M K EH IDU P A N SE H A RIA N, MA LA H J A T I DIRI B A NG SA ME LA Y U (H A MDA N H A SSA N & SOF IA N MOH A MA D, 1 978 : 17- 40 ) . DA LA M K ONT E K S MA LA Y SIA , P E NGGU NA A N U NDA NG- U NDA NG SY A RA T E RLE TA K DA LA M B IDA NG K U A SA NE GE RI- NE GE RI Y A NG ME LE T A K KA N RA J A SE B A GA I K E T UA A GA MA SEP E RT I Y A NG T E RMA K T U B DA LA M P E RKA RA 3 ( 2 ) P E RLE MB A GA A N P E RSE KU T U A N. B A GI NE GE RI- NE GE RI Y A NG T IDA K B E RA J A DA N W ILA Y A H -W ILA Y A H P E RSEK U T UA N K U A SA A GA MA T E RLET A K DI B A W AH B IDA NG K U A SA YA NG DI P E RT U A N A GONG SE B A GA I K E T UA A GA MA . IA SE LA RA S DE NGA N P E RUNT U K A N P E RLE MBA GA A N P E RSE KU T U A N, P E RKA RA 3 ( 3) DA N U NDA NG- U NDA NG A NA K NE GE RI Y A NG MA SIH D IA MA LK A N DIK A LA NGA N MA SY A RA K AT B U MIP U T E RA SA B AH DA N SA RA WAK . DA LA M K E H IDU P A N

SE H A RIA N MA SY A RA K A T MA LA Y SIA, W A LA U P U N BE RB ILA NG K A U M DA N K E T U RU NA N SE RT A KE PE RCAY A A N, SIK A P BE RB A IK -B A IK DA N SA LING ME NGH O RMA T I A NT A RA SA T U SA MA LA IN ME NJ A DI K U NCI P E RPA DU A N B A GI ME NE RU SK A N TA MA DU N B A NGSA . A MA LA N B E RB U DI B A HA SA DA N SA LING ME NGH ORMA T I K I NI D IJ A DIK A N SLOGA N NE GA RA , B E RB U DI B A HASA A MA LA N H IDU P K IT A . A NJ U RA N A MA LA N H IDU P BE GINI T IA DA T E NT A NGA N DA RIP A DA P E LB A GA I K A U M DI MA LA Y SIA 2 .2 .3 . E T IK A E T IK A ME RU PA K A N P E RILA K U A T AU T INGK A H LA K U YA NG B A IK , DISA NJ U NG DA N D IA MB IL B E RA T OLE H SE T IA P TA MA DU N A SIA . P E RB E ZA A N DA RI SU DU T SU MB E R DA N P A NDA NGA N SA RW A J A GAT SE T IA P T A MA DU N B OLE H DILIH A T P A DA A SP E K- A SP E K B E RIK U T : I. A SP E K P OLIT IK DA N P E ME RINT A H A N K E B A NYA KA N T A MA DU N T RA DISIO NA L DI DU NIA ME NE K A NK A N A SP EK MORA L DA N A K H LA K SE B A GA I A SA S P OLIT IK DA N K E RA JA A N. ISLA M ME LE T A K K A N POLIT IK DA N K E P IMP INA N SE B A GA I SU A TU P E RK A RA P E NT ING DA LA M CA RA H IDU P ISLA M A T A U A D- DIN. A L- QU RA N DA N A L- SU NNA H ME RU P A KA N RU J U KA N DA LA M P E ME RINT A H A N DA N K E P IMP INA N. P RIN SIP U T A MA Y A NG DIB E RIK A N P E NE K A NA N OLE H RA SU LU LLA H SA W IA LAH P RINSIP SY U RA , A DA LA H , MU SA W AH DA N H U RRIY A H . OLE H IT U , P E MIMP IN DILA NT IK DA RI K A LA NGA N IN DIV I DU Y A NG LA Y A K DA N MA MP U ME LA K SA NA KA N K EA DILA N DA N M E NU NA IK A N A MA NA H K E P IMP INA N. A MA NA H INI ME RU P A K A N T U NGGA K KE PA DA K E SE JA H T E RA A N MA SY A RA KA T . SIST E M SY U RA Y A NG DIA MA LK A N ME MB A W A KE A DILA N SE J A GA T . K ONSE P ME SY U A RA T A TA U SY U RA INI T E LA H DIT E RU SK A N OLE H P A RA K H A LIF AH SE LE PA S K E W A FA T A N NA B I SA W .

K ONSE P DE W A RAJ A T E LA H DIA MALK A N DA LA M T A MA DU N A W A L MA SY A RA KA T ME LA YU . RA J A ME RUP A KA N MA NU SIA SU CI Y A NG ME ST I DIH OR MA T I DA N DIP A T U H I ( A . RA H MA N A B DU LLA H: 2 6- 2 7) . LA NJ U T A N IT U , K ONSE P DA U LA T DA N K E SE T IA A N KE PA DA RA JA ME NGA MB IL T E MP A T SE LE PA S K E DA T A NGA N ISLA M. RA J A DIA NGGA P SE B A GA I W A K IL T U HA N A T A U DIK E NA L SE BA GA I K H A LIF A H DA LA M TA MA DU N ISLA M ( LIH A T A L- B A QA RA H , 2 :3 0 ) K ONSE P K E SE T IAA N K EP A DA RAJ A ME LA H IRK A N K A TA - KA T A P A NTA NG ME LA Y U DE RH A KA . PENDE RH A K A A N ME RUP A KA N J E NA Y AH P A LING B E RA T DA LA M B U DA Y A ME LA YU SE PE RT I H U K U MA N Y A NG DIT E RIMA OLE H H A NG J E B A T . DA LA M T RA DISI ISLA M, RA J A A T A U PE ME RINT A H DIT U NT U T SU P A YA B E RLAK U A DIL DA N ME NJ A U H I K E ZA LIMA N. T RA J E DI Y A NG B E RLA K U T E RH A DAP ME GA T SE RI RA MA SEPE RT I MA NA Y A NG DIGA MB A RK A N DA LA M SE J A RA H SU LT A N MA H MU D MA NGK A T DIJ U LA NG P E RLU DIJ A DIK A N SE M P A DA N. H U B U NGA N RA J A DE NGA N RA K Y A T DIGA MB A RK A N DE NGA N K A T A -K A TA ; RA J A A DIL RA J A DISE MB A H , RA J A ZA LIM RA J A DISA NGGA H ( A . A ZIZ DE RA MA N, 2 0 0 5: 111- 1 42 ) . CO NT OH P E MB E SA R A T AU P E GA W A I K E RA JA A N Y A NG B A IK DIB A WA KA N OLE H H A NG T U A H SEB A GA I P A H LA W A N ME LA YU Y A NG P AT U H DA N SE T IA K E PA DA RA J A . DE MIK IA N J U GA K E SE T IA A N T U N PE RA K KE PA DA SU LT A N ME LA KA . SE LE P A S ME LA LU I E RA PE NJ A J AH AN LE B IH E MP A T AB A D LA MA NY A ( 1511- 19 57M) , T A NA H ME LA Y U T E LAH W U J U D SE BA GA I SE B U AH NE GA RA ME RDE KA P A DA 31 OGOS 195 7. NE GA RA IN I ME NGA MA LK A N SIST E M P OLIT IK D A N P E ME RINT A H A N RA JA B E RP E RLE MB A GAA N, IA IT U RA J A SE B A GA I PA Y U NG NE GA RA DA N RA K Y A T B E RLINDU NG D I B A W A H NY A . Y A NG DIP E RT U A N A GONG ME RU P A KA N P E LINDU NG K E P A DA H A K -H A K IST IME W A ORA NG ME LA Y U SE PE RT I Y A NG T E RCA TA T P A DA PE RK A RA 153 , P E RLE MB A GA A N P E RSE K U T UA N. IA K E MU DIA NNY A DI IK A T K U K U H DE NGA N K ONT RA K SOSIA L Y A NG D IP E RSE T U J U I OLE H SE MU A

K A U M Y A NG A DA DI MA LA Y SIA . DA LA M T A MA DU N CINA , A J A RA N K ONF U SIU S T E LA H ME MB E RI GA RIS P A NDU A N H U B U NGA N A NT ARA P E ME RINT A H DE NGA N RA K Y A T . PE ME RINT A H ME ST I B E RPE RA NA N SE BA GA I B A PA KE P A DA RA K Y A T NYA . MA K NA NY A , SE ORA NG RA J A ME ST I ME MILIK I MORA L Y A NG T INGG I K E RA NA B E RF U NGSI SE B A GA I PE LINDU NG K E P A DA RA K Y A T . J IK A SE B A LIK NY A Y A NG BE RLA K U , MA NDA T INI A K A N DIT A RIK B A LIK OLE H T IE N ( T U H A N) , NA MU N RA K Y A T T IDA K DIA NJ U RK A N SU P A YA ME NE NT A NG RA J A . SE ORA NG P E NGIK U T K ONF U SIU S ME NY IF A T K A N RA J A UMP A MA K AP A L MA NAK A LA RA K Y A T U MP A MA A IR ( A ZH A R MA D A ROS.: 70 ) . DI S INI W U J U D K ONSE P B A NT U - ME MBA NT U A NT A RA SA T U SA MA LA IN DA N RA J A ME ST I B E RSIK A P A DIL T E RH A DAP RA K Y A T . T A MA DU N B A RA T ME NGA MA LKA N SIST E M DE MOK RA SI DA LA M P E ME RINT A H A N SE LEP A S BE RA DA DA LA M P E ME RINT A H A N B E RSIF A T OT OK RA SI A T AU SIST E M B E RA JA Y A NG B E RSIF A T MONA RK I Y A NG B E RLA NJ U T A N. IA DIA MB IL DA RI SIST E M DE MOK RA SI Y U NA NI Y A NG B E RK ONSE P K A N PE MIMP IN D ILA NT IK OLE H ORA NG RA MA I, D IK A LA NGA N ORA NG RA MA I DA N U NT U K ORA NG RA MA I ( A H MA D RA SH IDI H A SA N, 2 0 0 5: 44) . INI A DA LA H K E SA N DA RI GE RA K A N RE NA ISSA NCE ( 13 50 - 160 0 M) Y A NG W U J U D DA LA M T A MA DU N B A RA T . II. A SP E K P E NDIDIK A N P E NDIDIK A N ME RU P A K A N A SPE K TE RP E NT ING DA LA M SE T IA P T A MA DU N. IA B E RT U J U A N ME MB ENT U K P E RIB A DI SE SE ORA NG IND IV IDU DA N ME NGH A P U S K E JA HILA N Y A NG B OLE H ME NGH A LA NG P E NINGK A T A N MIN DA DA N INT E LE K T U A L MA SY A RA KA T . ME NY E B A R DA N MENCA RI IL MU P E NGE T A H UA N ME RU P A KA N T U GA S MA NU SIA Y A NG DIP A NDA NG MU LIA OLE H

SE T IA P T A MA DU N. DA LA M T A MA DU N ISLA M, P E ND ID I K A N ISLA M B E RT E RA SKA N T A U H ID. P ROSE S P E NDIDIK A N B E RMU LA P A DA P E RINGK A T SE A W A LNYA , IA IT U SE J A K KE LA H IRA N SE SE ORA NG H INGGA LA H K E SA A T KE MA T IA N. IA B U K A N SA JA ME LIB A T K A N P ROSE S P E MINDA H A N DA N P E MB U DA Y AA N ILMU SE P E RT I Y A NG T E RK A NDU NG DA LA M SU RA H A L- ALA Q: 1- 5, T E T A P I T U RU T ME NJ U RU S K E PA DA P ROSE S ME NDIDIK ROH , A K A L DA N J A SA D Y A NG MA MP U ME LA H IRK A N SE ORANG IN SA N B E RA K H LAK MU LIA , INT E LE K T U A L DA N P ROF E SIONA L. E LE ME N INI A MA T P E NT ING DA N ME RU P A K A N P RA - SYA RA T B A GI SE ORA NG MA NU SIA Y A NG A K A N B E RFU NGSI SE B A GA I P E NGGE RA K T A MA DU N. DA LA M T A MA DU N ME LA Y U , ISU P ENDI DIK A N B E GIT U K E T A RA A P AB ILA ORA NG ME LA Y U ME NE RIMA ISLA M. W U J U D DU A INST IT U S I P E NDID IK A N ISLA M T E R A W A L DI K A LA NGA N ORA NG ME LA Y U , IA IT U RU MA H A LIM U LA MA , T U A N GU RU DA N J U GA IST A NA . INST IT U SI I NI ME NA INK A N P E RA NA N P E NT ING DA LA M P E MB E NT U KA N B U DA YA ILMU MA SY A RA KA T ME LA YU . P A DA ZA MA N SE T E RU SNY A , INST IT U SI P E NDI DIK A N LE B IH B E ROP E RA SI DIT E MP A T Y A NG DISE DIA K A N K H U SU S U NT U K ME LA K SA NAK A N P E NDIDIK A N MA SY A RA K A T ME LA YU , IA IT U D I MA DRA SH , SU RA U , P ONDOK , P E SA NT RE N, DA Y A H DA N LA IN- LA IN. P A DA MA SA P E ME RINT A HA N B RIT ISH , A NA K - A NAK B A NGSA WA N ME LA Y U ME NDA P A T P E NDIDIK A N DI I NST IT U S I P E NDID IK A N Y A NG DIT U B U H K A N OLE H B RIT ISH SE P ERT I K OLE J ME LA Y U K U A LA K A NGSA R P A DA TA H U N 190 5. P E NDIDIK A N D I SE K OLA H INI T IDA K B E RT E RA SK A N PE NDID IK A N ISLA M . DE NGA N K A T A LA IN, SE K OLA H INI ME NGGU NA K A N K U RIK U LU M Y A NG B E RB E ZA DA RI P E NDIDIK A N Y A NG RA T A - RA T A DIT E RIMA OLE H SE B A HA GIA N B E SA R MA SYA RA KA T ME LA YU . T A HA P T E RT INGGI P E NDID IK A N DI

SE K OLA H INI IA LA H ME NY A MB U NG P E LA JA RA N K E INST IT U SI P E NDIDIK A N D I B A RA T T E RU T A MANY A DI LON DON . B A GI MA SY A RA KA T ME LA YU B AW A HA N, ME RE K A MA SIH T E TA P ME NDA P A T P E NDIDIK A N T E RT ING GI DA LA M SIST E M P E ND ID IK A N ISLA M. ME RE K A B E RP E LUA NG ME NE RU SK A N PE NGA J IA N K E U NIVE RSIT I D I T IMU R T E N GA H SE PE RT I U NIVE RSIT I A L- A ZH A R DI ME SIR, U N IVE RSIT I MA D INA H MA H U P U N INST IT U SI P E NGA J IA N T INGG I D I ME K A H ( A B DU LLA H M. ZIN, 2 0 0 5: 18 ) P E NDIDIK A N B A RA T DI A LA M ME L A Y U B E RMU LA DE NGA N T E RT U B U H NYA SE K OLAH - SE K OLA H B E RCORA K K EA GA MAA N A LA B A RA T . SE K OLAH P E RTA MA A DA LAH SE K OLA H ST . PA U L DI ME LA K A YA NG DID IRIK A N OLE H F RA NCIS X A VIE R P A DA T A HU N 1550 - 1 553 M ( K H OO K A Y K IM, 1 992 : 62 ) . SE LA IN IT U , T E RDA P A T B A NY A K LA GI SE K OLA H - SEK OLA H MISSI ONA RI Y A NG D ID IRIK A N SE P E RT I SE K OLAH ME T H ODIST , CO NVE NT , ST . J OH N, ST T E RE SA , ST . GA B RIE L DA N LA IN- LA I N. A J A RA N A GA MA B U DDH A DA N H INDU T U RU T ME NE K A NK A N A SP E K P E NDIDIK A N Y A NG B E RLA K U ME LALU I P ROSE S ME NCA RI DIR I SE NDIR I ( SE LF - DISCOVE RY ) . IL MU DA N A MA LA N K E ROH A NIA N J U GA ME RU PA K A N E LE ME N PE NT ING DA LA M ME LA H IRK A N SE ORA NG Y A NG B A IK . III . A SP E K E K ONOMI K E LA NGSU NGA N SIST E M E K ONOM I DA LA M T A MA DU N A W A L MA NU SIA ME NJ A DIK A N MORA L SE B A GA I P AK SI U T A MA . DA RI F A H A MA N INI MU NCU L H A K - H A K KE H IDU P A N Y A NG SE IMB A NG A NT A RA EK ONOMI DA N MORA L. NI LA I Y A NG H A MP IR SA MA W U J U D DA LA M SE MU A T A MA DU N. A NT A RANY A ME NOLA K A MA LA N RA SU A H , PE NIP U A N DA N P E NINDA SA N. SE B A GA I GA NT INY A A MA LA N- A MA LA N MU RNI DA LA M K E GIA T A N E K ONOMI SE P E RT I

ME MB U A T K EB A J IK A N, B E RSE DAKA H DA N ME MB E LA GOLONGA N MISK IN DA N LE MA H A MA T DIA NJ U RK A N. K E GIA T A N E K ONOMI DA LA M ISLA M T U RU T B E RF U NGSI U NT U K ME MP E RT INGK A T K A N A KH LA K INDIVI DU DA N MA SY A RA K A T . K ONSE P H A LA L DA N H A RA M SE RT A U NT U NG RU GI B A NY A K DIB ICA RA K A N DI DA LA M A L- QU RA N. I NI B E RT U J U A N U NT U K ME NJ E LA SK A N PE NT INGNY A K ONS E P INI DIA MB IL K IRA DA LA M K E H IDU P A N SE HA RIA N. P E NIP U A N, RIB A DA N B E NT U K - B E NT U K P E NY E LE WE NGA N LA IN A DA LA H DIT E GA H DA LA M ISLA M. W A LA UP U N T E RDA PA T BA NY A K BAT A SA N ME NGE NA I K E GIA T A N E K ONOMI DA LA M ISLA M, RA SU LU L LA H SA W T ET AP ME NE K A NKA N K E P E NT INGA N A K T IVIT I E K ONOM I ME LA LU I SA B DA NY A YA NG B E RMA K SU D SE MB ILA N PE RSE PU LU H RE ZE K I A DA LAH DA RIP A DA SU MB E R P E NIA GA A N DA N PE RDA GA NGA N . ZA K A T P U LA ME RUP A KA N U NSU R EK ONOMI ISLA M Y A NG B E RF U NGSI ME MB E RI J A MINA N SO SIA L K E P A DA MA SY A RAK A T ISLA M. ZA K A T T IDA K H A NY A T E RTU MP U K EP A DA ZAK A T F IT RA H A T A U ZA K A T B A DA N Y A NG B E RFU NGSI U NT U K ME MB E RSIH D IRI , T E T A P I J U GA ZA KA T P E RNIA GAA N DA N LA IN- LA IN . IA ME RU P A K A N SA T U B E NT U K K E BA J IK A N DA LA M MA SY A RA KA T ISLA M T E RU T A MA K E PA DA GOLONGA N Y A NG B E RH A K ME NE RIMA NY A Y A NG T E RDIR I DA RIP A DA 8 A SNA F . MA LA H ZA K A T MA MP U ME MP E RT INGK A T K U A LIT I K E H IDU P A N GOLONGA N F A K IR DA N MISK I N DA N ME NJ A NA E K ONOMI ME RE K A DI SA MP ING U MA T ISLA M SE LU RU H NY A . ( NORSIA H SU LA IMA N, 2 0 0 4: 8 4- 8 5) . P E LB A GA I SE K T OR E K ONOMI D IGA LA K K A N OLE H ISLA M T E RMA SU K P E RT A NIA N, P E NT E RNA KA N, P E MBU A T A N, P E RLOMB ONGA N, P E RINDU ST RIA N DA N A K T IV IT I IM P ORT DA N E K SP ORT Y A NG H A SILNY A ME NJ A DI SU MB E R P E NDA P AT A N NE GA RA ISLA M Y A NG T E RK U MP U L DI DA LA M INST IT U S I K E W A NGA N U MA T ISLA M Y A NG DIK E NA LI SE B A GA I B A IT U LMA L.

A J A RA N BU DDH A ME NGA NJ U RK A N J A LA N LA PA N LA P IS ( E IGH T F OLD P A T H ) . IA B E RT U J UA N SU P AYA MA NU SIA DA P A T ME NJ A LA NI H IDU P DA LA M K E A DA A N SU CI DA N B E RSIH DA RIP A DA SE BA RA NG RU NT U NA N H A W A NA F SU Y A NG DI SE B U T SE BA GA I A STA MA RGA . T A MA DU N CINA Y A NG DIP E NGA RU H I K U A T OLE H F A LSA F A H K ONF U SIU S ME MA NDA NG RE N DA H K E PA DA GOLONGA N P E DA GA NG K E RA NA ME NGA NGGA P GOLONGA N INI SE NT IA SA T E RLIB A T DE NGA N P E NIP U A N DA N K E U NT U NGA N Y A NG DIL IH A T SE B A GA I E LE ME N- E LE ME N B U RU K . J U STE RU IT U , F A H A MA N INI LE B IH ME MB E RI P E RH A T IA N K EP A DA GOLONGA N P E T A NI. T A MA DU N B A RA T YA NG B E RA SA SKA N P E MIK IRA N SE K U LA R DA N IDE OLOG I MA NU S IA ME MP E RK E NAL SIST E M E K ONOM I K A P IT A LIS Y A NG LE B IH ME NGU T A MA K A N K EUNT U NGA N MA T E RIA L DA N K E B A NGK IT A N INDIV IDU A T A U K U MP U LA N T E RT E NT U SE BA GA I K U A SA P A SA R. SIST E M IN I B E RDA SA RK A N T E ORI A DA M SMIT H ( 172 3 - 1790 M) . B A GI SM IT H , SIST E M P E NGE LU A RA N SE SE B UA H NE GA RA T E RDIRI DA RIP A DA T IGA U NSU R IA IT U SU MB E R A LA M, SU MB E R MA NU SIA DA N ST OK B A RANG ( K A P IT A L) YA NG A DA . H A L INI J E LA S D IB ICA RA K A N DA LA M BU K U NY A WE A LT H OF NA T ION ( 1776) Y A NG ME NGH U RA IK A N SE CA RA T E RPE RINCI P E RT U MB U H A N E K ONOMI K A P IT A LIS ( B OE DIONO , 1 98 2 : 14) . P E NGA MA LA N SIST E M E K ONOMI K A P IT A LIS T E LA H ME NDORONG K E A RA H P E NUB U H A N INST IT U S I K E W A NGA N A T A U B A NK DI B A RA T SE A WA L T A H U N 158 7M . DA LA M K ONT E K S MA LA Y SIA , NE GA RA INI ME N GA MA LK A N E K ONOMI K ON VE NSIO NA L, NA MU N E K ONOMI ISLA M T E LA H MU LA DILA K SA NA K A N DA LA M B IDA NG K E W A NGA N ISLA M A P A B ILA T E RT U B U H NYA B A NK ISLA M MA LAY SIA B E RH A D DIB A W AH A K TA B A NK ISLA M 198 2 . SE LA NJ U T NY A T A K A F U L ISLA M T E LAH

DIW U J U DK A N DI B A W A H A K TA T A KA F U L 198 4, P A J A K GA DA I ISLA M ( A L- RA H N) , SE KU RIT I ISLA M DA N B ON ISLA M . H A RI IN I S IST E M MU A MA LA T ISLA M T E LA H DIT E RIMA SE B A GA I SU A T U SIST E M Y A NG DIT E RIMA P A K A I OLE H SE MU A KAU M DI MA LA Y SIA . IV. A SP E K K E K E LUA RGAA N A SP EK K E KE LU A RGAA N DA N MA SY A RA KA T DIT E RIMA OLE H H A MP IR SE MU A T A MA DU N DI DU NI A . T A MA DU N ISLA M ME LE T A K KA N INST IT U SI K E LU A RGA SE B A GA I A SA S PE MB E NT U KA N SE B U AH MA SY A RA K A T . AP AB ILA MA SY A RA K A T B A IK , MA K A W U J U DLA H U MMA H DA N NE GA RA Y A NG B A IK . SU MB E R MA SY A RA KA T BA IK A DA LA H A L- QURA N, SU NNA H RA SU L- NY A DA N IJ T IH A D P A RA U LA MA . T A MA DU N ISLA M ME NE T A P KA N DA RJ A T MA NU SIA SE MU A A DA LA H SA MA DI SISI A LLA H SW T . K E LE B IH A N SE SE ORA NG DA LA H KE T A QWA A NNY A K E PA DA A LLAH SW T DA N J U GA P E MILIK A N ILMU P E NGE T A HU A N Y A NG B E RMA NF AA T . OLE H K E RA NA IT U , T IDA K A DA K E LEB IH A N ORA NG A RA B DA RI ORA NG A J A M ( B UK A N A RA B ) A J A RA N K ONF U SIU S Y A NG ME NJ A DI A SA S T A MA DU N CINA ME NE K A NK A N PE NT INGNY A H U B U NGA N K A SIH SA Y A NG DA N H IRA K I K U A SA DA LA M H U B U NGA N SE SA MA MA NU SIA . K A SIH SA Y A NG ME W U J U DK A N HU B U NGA N H A RMONI DA LA M MA SY A RA KA T . K ONF U SIU S ME MP E RK E NA LK A N K ONSE P LI Y A NG ME NE K A N LIMA J A LINA N H U B U NGA N SE SA MA MA NU SIA SE PE RT I B E RIK U T : * H U B U NGA N MA HA RA JA DE NGA N RA K Y A T * H U B U NGA N BA PA DE NGA N A NA K * H U B U NGA N AB A NG DE NGA N A DIK * H U B U NGA N SU A MI DE NGA N IST E RI * H U B U NGA N KA W A N DE NGA N K AW A N

T A MA DU N IND IA Y A NG DIA SA SK A N K E PA DA A GA MA H INDU ME MB A H A GIK A N MA NU SIA K EP A DA E MP A T GOLONGA N A T A U T INGK A T T E RT E NT U IA IT U GOLON GA N B RA H MIN, K E SA T RIY A , VA ISY A DA N SU DRA . K E K E LUA RGA A N DA LA M T A MA DU N ME LA Y U P U LA B E RA SA SKA N K E PA DA F A HA MA N A JA RA N ISLA M. H U B U NGA N Y A NG T E RJ A LIN A NT A RA AH LI K E LU A RGA BE GIT U ERA T . IB U , B A P A , A NAK - A NAK DA N SA NA K SA U DA RA ME NJA LA NKA N T U GA S DA N ME MA H A MI T A NGGU NGJ A W A B MA SING- MA SIN G. F A H A MA N ME NGE NA I SE T IA P T A NGGU NGJ A W A B A MA T B E RKA IT RA P A T DE NGA N A JA RA N A GA MA ISLA M. SE B A GA I CONT OH NY A , T A N GGU NGJ A W A B B AP A ME NCA RI RE ZE K I DA N ME MB E RI P E RLINDU N GA N K E P A DA K E LU A RGA T E RLA K SA NA DE NGA N J AY A NY A . DE MIK IA N J U GA T A NGGU NGJ A W A B IB U ME NDIDIK A NA K DIT U NA IK A N DE NGA N SE MP U RNA . V. A SP E K K E SE NIA N DA N K E B U DA YA A N MA K SU D H A DIS Y A NG ME NGA T A K AN A LLA H SW T IT U INDA H DA N SU K A K EP A DA K E INDA H A N ME NJ ADI T IT IK T OLA K SE NI ISLA M . ISLA M P E RCA Y A BA HA W A K E SA N DA RI K E H IDU P A N B E RA GA MA LA H Y A NG ME LA H IRK A N SE NI DA LA M I SLA M. OLE H Y A NG DE MIK IA N, K A RY A SE NI DA LA M ISLA M ME RU P A K A N K E FA HA MA N MU SLIM T E RH A DAP K E INDA H A N SY U RGA YA NG T IDA K MA MP U DINU K ILK A N . K E INDA H A N Y A NG P A LING H E B A T INI A DA LA H U NT U K ME NY A T AK A N K E KU A SA A N DA N K E H E BA T A N A LLAH SW T SE B A GA I MA HA P E NCIP T A . SE NI B INA DA LA M T A MA DU N ISLA M J U GA T E LA H MA MP U ME LA H IRKA N B A NY A K SE NI B INA IN DA H SE P E RT I MA SJ ID DI SE RA T A DU NIA SE H INGGA ME NJ A DI ME RCU T A NDA K E GE MILA NGA N T A MA DU N ISLA M H ING GA K E H A RI INI. B E GIT U J U GA DE NGA N SE NI K H A T Y A NG ME MP U NY A I P E LBA GA I J E NIS SE P E RT I K H A T KU F I, NA SA KH , T H U LU T H DA N F A RISI

MA MP U ME MP E SONA KA N SE SIA P A SA J A . P E RB E ZA N SE NI ISLA M DE N GA N SE NI DA RI T A MA DU N LA IN T E RLIH A T P A DA FA LSA FA H SE NI ISLA M Y A NG B E RT E RA S TA U H ID W A LA UP U N T E RHA SIL P A DA PE LB AGA I A NE K A KA RY A SE NI. CONT OH NY A , SE NI B A RA T LA H IR D A RI P E NGH A YA T A N T E RHA DA P K ONSE P K E T UH A NA N YA NG DIGA M B A RK A N DA LA M BE NT U K P A HA T A N PA T U NG- PA T U NG. T A MADU N B A RA T Y A NG B E RSA NDA R P A DA T A MA DU N Y U NA NI B E RP E GANG P A DA F A HA MA N K E SE MP U RNAA N T U H A N DA N MA NU SIA Y A NG DICE RNA K A N P A DA K A RY A SE NI T E RU T A MA SE NI A RCA DA N SE NI P A H A T A N. ( A H MA D RA SH IDI H A SSA N, 2 0 0 5: 48 - 49) . MA LA H P A DA ZA MA N RE NA ISSA NCE , P E NGH A SILA N SE NI MA SIH B E RT E MA KA N CE RIT A CE RIT A DA RI B IB LE DI SA MP IN G C E RIT A DE W A - DE W I Y U NA NI K U NO. K E B A NY A KA N LU K ISA N DIB U A T U NT U K KE P E NT INGA N GE RE J A (A . DJ E LA NT IK , 19 99: 12 4) SE NI A T A U K E INDA H A N ME NU RU T A GA MA B U DDH A DAP A T DIK LA SIF IK A SIK A N K E P A DA E MPA T J E NIS IA IT U K E INDA H A N P E RH IA SA N, K E INDA H A N J A SMA NI, K E INDA H A N T INGK A H LA K U DA N K E INDA H A N B A T IN. ME NU RU T B U DDH A , MA NU SIA DA P A T ME MILIK I K E INDA H A N ME LA LU I D U A DA RMA INDA H Y A NG T E RDIRI DA RI K H A NT I DA N SORA C CA ( A . DJ E LA NT IK , 199 9: 192 ) . DA LA M T A MA DU N IND IA , K E SE NIA N LA H IR DA RI U SA H A P A RA SE NIMA N U NT U K ME W U J U DK A N B E NT U K DA RI SE SU A T U YA NG T IDA K B E RB E NT U K SE MA SA BE RLAK U K OSE NT RA SI DIRI A T A U P ROSE S ME DIT A SI. GA MB A RA N DE W A - DE WA DIH U B U NGK A N DE NGA N SIK A P , W A RNA DA N E K SPRE SI T E RT E NT U DA N GA MB A RA N DE W A - DE W A T IMB U L DA LA M GA MBA RA N F IK IRA N. A K H IRNY A SE NIMA N ME LU K ISK A N GA MB A RA N T E RSE B U T DA LA M ME DIA SE P E RT I K A NVA S DA N B E NT UK A RCA . DA LA M A J A RA N H INDU DA N B U DDH A T E RDA PA T K E SA MA A N IDE A DA N P A NDA NGA N Y A NG ME NGA T A K A N BA H A WA DA LA M F IKIRA N DA N GA MB A RA N DA LA M

J IW A LA H YA NG DA P A T DIK A T AK A N SE B A GA I SE NI ( IB ID: 19 5) . DA LA M T A MA DU N CINA , K A RY A SE NI RU P A ME RA NGK U MI SE NI LU K IS DA N SE NI K A LIGRA F I . SE N I LU K IS CINA ME NJ A DIK A N U NSU R A LA M H A RMONI SE B A GA I T E MA U T A MA . PE NGH A SILA N K A RY A TE MA INI J E LA S T E RP AP A R P A DA U NSU R T U MB U HT U MB U H A N T E RU TA A M P OK OK B ULU H , U NSU R H A IW A N T E RU T A MA BU RU NG B A NGA U PU T IH DA N U NSU R A LA M SE K IT A R T E RU T A MA SU NGA I. K ONSE P DA N T E K NIK K E INDA H A N SE NI IN I ME RE SA P DA LA M SE NI RU PA Y A NG LA IN. MA LA Y SIA SE BA GA I SE B UA H NE GARA Y A NG B E RB ILA NG K A U M DA N K E T U RU NA N ME MP U NY A I BE NT U K -B E NT U K K E SE NIA N Y A NG P E LB A GA I. RA K Y A T MA LAY SIA LA HIR DA RI RA SA CINT A K A N P E RPA DU A N DA N K E A MA NA N. P E ME RINT A H T E LA H ME MB E NT UK SA T U DA SA R KE B U DA YA A N MA LA Y SIA Y A NG ME NE T A P KA N SE NI DA N B U DA Y A MA LA Y SIA IA LA H SE NI DA N B U DA Y A ME LA Y U , W A LA UP U N DA SA R INI MA SIH ME N E RIMA SE NI DA N B U DA Y A E T NIK LA IN. DA SA R B U DA Y A INI DIK E NA L SE B A GA I K EB U DA YA A N K E B A NGSAA N. OLE H IT U , DA SA R IN I ME NGGA B U NGK A N SE MU A U NSU R B U DA Y A MA SYA RA KA T YA NG A DA DI MA LA Y SIA . ( H A MDA N H A SSA N: 11- 16) . VI. A SP E K A LA M SE K IT A R T A MA DU N ISLA M DA N T A MA DU N A SIA LA IN A MA T ME NY A NJ U NG A LA M SE K IT A R. ISLA M ME NGH A RGA I A LA M SE K IT A R Y A NG ME RU P A KA N T A NDA - T A NDA KE W UJ U DA N A LLA H SW T . SE LU RU H A LA M DA N P E RSE K IT A RA NNY A MERU P A KA N A MA NA H K E PA DA MA NU SIA SE B A GA I K HA LIF A H Y A NG B E RF U NGSI SE B A GA I P E MB A NGU N A LA M INI SE P E RT I Y ANG DA P A T DIF A H A M P A DA F IRMA N A LLA H DA LA M SU RA H H UD: 61. DE MIK IA N J U GA T A MA DU N ME LA Y U DA N MA SY A RA KA T

P E RIB U MINY A T U RU T ME NGH A RGAI A LA M SE K IT A R. MA LA H , B A GI MA SY A RA KA T PE RIB U MI MA LA Y SIA SE P E RT I E T NIK IB A N DA N SE NOI ME RE K A ME MU J A A LA M T ERU T A MA SE MA SA U PA CA RA P E ST A ME NUA I. ME RE K A P E RCA Y A W U J U D U NSU R- U NSU R ROH Y A NG ME NY E LINA P K E DA LA M SE MU A K E JA DIA N A LA M SE P E RT I T U MB U H - T U MB UH A N. ME NU RU T DOK T RIN H IN DU , A LA M SE ME ST A INI T E RD IR I DA RI J A MU DV IP A . DI T E NGA H - T E NGA H A LA M SE ME ST A T E RDIRI GU NU NG ME RU Y A NG DI K E LIL ING I OLE H MA T A H A RI, B U LA N DA N B INT A NG. SE H INGGA DIK A T A K A N GU NU NG ME RU DIB A W A SE PA RU H KE P U LA U J A W A DA RI J A MU DVIP A , IND IA U NT U K ME NJ A DI T E MP A T T INGGA L B E T A RA GU RU DI P U LA U J A WA . LA O T ZE T E LA H ME NGE MU KA K A N F A LSA F AH T A O SE BA GA I SU A T U K E K UA T A N DI MA NA MA NU SIA CU B A ME NJ A LIN DIR INY A DE NGA N A LA M. K ONSE P INI ME NY A MA I K ON SE P W U -W E I DA LA M A LIRA N K ONF U SIU S Y A NG ME NDOR ONG MA NU SIA ME NGA MB IL J A LA N P E RT E NGA HA N A NT A RA DUA A K T IVIT I T E RT I NGG I DA N IST IRE H A T T E RT INGGI . ME RE K A ME NA F SIR B A H A W A K E H IDU P A N YA NG B E RLA K U DI A LA M INI A DA LA H H ASIL DA RI P E RGE RA K A N A LA M Y A NG B E RT E RU SA N. SE SE ORA NG D IA NGGA P DA P A T BE RH U BU NG DE NGA N A LA M A P A B ILA DIA B E RJAY A ME NGH U B U NGK A N DIRINY A DE NGA N T A O ME LA LU I P E MB E RSIH A N J IW A A T AU ME NGOSON GK A N DIR I DA RI DU A P E RK A RA Y A NG K E T E RLA LU A N. ( IDRIS ZA K A RIA : 40 )

VII . A SP E K INST IT U SI A GA MA SE T IA P A GA MA ME MILIK I INST IT U SI T E RSE NDIR I SE B A GA I P U SA T

K E GIA T A N K EA GA MA A N ME REK A . INST IT U SI- I NSIT U T U SI INI A DA LA H SEP E RT I B E RIK U T: A . MA SJ ID IA ME RU P A KA N INST IT U SI A GA MA DA LA M ISLA M. MA SJ ID B E RMA K SU D T E MPA T SU J U D A TA U T E MP A T BE RIB A DA H KE PA DA A LLA H SW T . SE BA GA IMA NA IB A DAH DA LA M ISLA M A MA T LU A S MA K SU DNY A , B E GIT U J U GA LA H F UNGSI MA SJ ID. MA SJ ID T IDA K T E RB A TA S SE BA GA I T E MP A T SE MBA H Y A NG SE MA TA - MA TA . H A L INI T E LA H DIT U NJ U K K A N OLE H BA GINDA RA SU LU LLA H SA W SE MA SA H A Y AT NY A DE NGA N ME NJ A DIK A N MA SJ ID T E MP A T SE GA LA A K T IVIT I U MA T ISLA M . A NT A RA NY A , MA SJ ID B E RP E RA NA N SE B A GA I T E MPA T B E RME SY U A RA T , T E MP A T ME NGA DILI MA SA LA H MA SY A RA KA T ISLA M, T E MP A T ME NE RIMA DA N ME RA W A T P EJ U A NG ISLA M Y A NG CE DE RA DA N P E LB A GA I F U NGSI LA I N. ( S. A . H . MOK H T A R,1997: 1 16) . K E P E NT INGA N MA SJ ID DA LA M MA SY A RA K A T ISLA M ME NY E B A B K A N P E MB INA A N MA SJ ID ME RU P A K A N LA NGK A H A W A L SE MA SA RA SU LU LLAH SA W BE RH IJ RA H K E MA DINA H . J U ST E RU IT U T E RB INA LA H MA SJ ID P E RT A MA DA LA M ISLA M IA IT U MA SJ ID QU B A . I NI DI IK U T I DE NGA N P E MB INA A N MA SJ ID NA B A W I DI MA D INA H , MA SJ I D A L- H A RA M DI ME K A H , MA SJ ID A L- A QSA DI P A LE ST IN DA N MA SJ ID A L- A ZH A R DI ME S IR. DA LA M B IDA NG P E NDI DIK A N, MA SJ ID ME RU P A K A N INST IT U SI T E RP E NT ING DA LA M ISLA M. DI S IN I U MA T ISLA M ME MU LA K A N P E NDIDIK A N A W A L T E RU T A MA GOLONGA N K A NA K - K A NAK . K A NA KK A NA K DILA T IH ME NGA J I A L- QU RA N, SE LA IN LA T IH A N DI RU MA H Y A NG DIJ A LA NK A N OLE H IB U B A PA SE NDIR I. MA SJ I D J U GA B E RF U NGSI SE B A GA I P U SA T P E NDIDIK A N P E LB A GA I ILMU ISLA M DA N INF OR MA SI SE T E MP A T . SE J A RA H PA RA U LA MA A WA L DA LA M ISLA M ME MB U K T IK A N H A L INI . IM A M SH A F IE , IMA M MA LIK I DA N IMA M- IMA M LA I N ME NE RI MA P E NDID IK A N IL MU ISLA M Y A NG LU A S DI MA SJ ID- MA SJ I D U T A MA D I A T A S.LA NJ U T A N DA RI H A L INI ,

P A RA U LA MA ME RU PA K A N T E NA GA P E NGA JA R DA N T E MP A T RU J U K A N MA SYA RA KA T DA LA M P ELB A GA I H A L ( IB ID: 117) . MA SJ ID U T A MA DA LA M ISLA M IA LA H MA SJ ID A L- H A RA M. INI DIIK U T I DE NGA N MA SJ I D NA B A W I, MA SJ ID A QSA DA N LA IN- LA IN . K E U T A MAA N MA SJ ID- MA SJ ID I NI B E RGA NT U NG K E P A DA P E NGA K UA N DA N SE J A RA H ISLA M Y A NG B E RMU LA PA DA ZA MA N RA SU LU LLA H SAW . P A DA SA TU SU DU T Y A NG LA IN, MA SJ I D ME MP U NY A I B E B E RA PA K E IST IME W A A N Y A NG ME MB E ZAK A N MA SJ ID SE B A GA I T E MP A T IB A DA T U MA T ISLA M DE NGA N RU MA H IB A DA T P E NGA NU T A GA MA LA IN. K E W U J U DA N MA SJ ID J U GA B E RA DA DI SE GE NA P PE LU SU K DUNIA . J U ST E RU IT U , MA SJ IA T E RB INA DA LA M P E LBA GA I B E NT UK SE NI B INA . K E SE MU A NY A B E NT U K SE NI B INA MA SJ ID DA P A T DIB A H A GI K E P A DA TU J U H B E NT U K , IA IT U ( IB ID: 12 4- 12 8 ) : MA GH RIB I A NDA LU SIA ME SIR T U RK I SA LJ U K INDIA IRA N SA F A W I T U RK I U T H MA NI B . K U IL DA N CA ND I K U IL ME RU P A KA N RU MA H IB A DA T B A GI P E NGA NU T A GA MA H INDU DA N B U DDH A . F U NGSI K U IL LE B IH LU A S P A DA P E RINGK A T A WA L P E RK E MBA NGA N DU A A GA MA INI. I A ME NJ A DI P U SA T PE NDID IK A N Y A NG DIP E RLU K A N OLE H SA MI- SAMI H IN DU DA N B U D DH A . GOLONGA N B RA H MI N DA LA M A GA MA H INDU ME RU P A K A N SA MISA MI H INDU Y A NG T E RP E LA J A R. ME RE K A A DA LA H GOLONGA N Y A NG LA Y A K ME MAH A MI K IT A B - K IT A B SU CI H INDU SE P E RT I K IT A B VE DA , MA H A B RA TA DA N RA MA Y A NA Y A NG DIT U LIS DA LA M B A H A SA SA NSK RIT . B E GIT U J U GA DA LA M A GA MA B U DDH A , SA MI- SA MI

B U DDH A ME NJ A DIK A N K U IL SE B A GA I P U SA T P E NDIDIK A N DA LA M ME MA H A MI A J A RA N-A J A RA N B U DDH A . SA MI- SA MI B U DDH A ME NY A MP A IK A N PE NGA J A RA N ME RE K A DA LA M BA H A SA PA LI DA N SA NSK RIT . CA NDI ME RU P A K A N B A NGU NA N Y ANG D IK A IT K A N DE NGA N A SP E K K E A GA MAA N. CA NDI Y A NG T E RK E NA L DI RA NT A U A LA M ME LA Y U A NT A RA NY A IA LA H CA NDI B OROB U DU R. CA ND I I NI T E RLE T A K DI K A K I GU NU NG ME RA P I DI K OT A J O GY A K A RTA , INDO NE SIA Y A NG DIB INA K E T IK A DINA ST I SA I LE NDA RA SE K IT A R T AH U N 778 - 8 2 5M2 . CA NDI I NI DIP E NU H I DE N GA N SA NGK A R- SA NGK A R BA T U BE RISI P A T U NG B U DDH A . C. GE RE J A DA LA M T A MA DU N B A RA T GE REJ A MA SIH ME MA INK A N P E RA NA N SE B A GA I T E MPA T IB A DA T , P U SA T PE MA H A MA N A GA MA K RIST IA N DA N J U GA A K T IVIT I MA SY A RA K A T SE T E MP A T . PE RK E MBA NGA N INI A K H IRNY A ME LA H IRK A N SEK OLA H- SE K OLA H MISSIONA RY . DA LA M B E NT U K YA NG F ORMA L SE K OLA H MISSI ONA RI ME N DA P A T P E MB IA YA A N P IH AK GE RE J A . (B H G. II: 147- 1 50 ) 2 .3 NILA I DA N K E P E NT INGA NNY A NILA I A DA LA H SA T U K ONSE P YA NG DIE RT IK A N DE NGA N B E RB A GA I MA K SU D DA N K ONOT A SI. A NT A RA N Y A , NILA I B E RMA K SU D SA T U K U A LIT I SA MA A DA B A IK (P OSIT IF ) MA H U P U N B U RUK ( NE GA T IF ) Y A NG ME NGH A SILK A N SE SU A T U YANG D IK E H E NDA K I. IA J U GA B E RMA K SU D DA SA R- DA SA R MORA L, P RINSIP , P IA W A I A T A U P U N SU A T U IDE A L Y A NG DIJ U NJ U NG T I NGGI OLE H SE SE B U AH MA SY A RA KA T . SE CA RA A MNY A , NILA I A K A N DIT ONJ OLK A N SE CA RA LISA N A T A U ME NE RU SI P E RLA K UA N IND IVI DU A T A U SE SU A T U K U MP U LA N.

MISA LNY A , SE SE ORA NG Y A NG ME N GH A Y A T I NILA I T A NGGU NGJ A W A B AK A N ME NU NJ U K K A N NILA I T E RSE B U T DA LA M P E RCA KA PA N DA N P E RLA KU A N. IN DIV IDU INI J U GA A K A N ME MP E RT A HA NK A N NILA I T E RSE BU T DA N A K A N ME NGK RIT IK ORA NG LA IN Y A NG B E RSIK A P T IDA K B E RT A NGGU NGJ A W AB . NILA I J U GA B OLE H BE RU BA H ME NGIK U T P E RE DA RA N MA SA A TA U P U N T E RU S U NGGU L ME NGIK U T SU A SA NA A T A UP U N IDE A LISME SE SE B UA H MA SYA RA KA T . CONT OH NY A , NILA I H OR MA T K E P A DA ORA NG Y A NG LE B IH T U A T E LA H TERH A K IS DA LA M MA SY A RAK A T K OSMOP OLIT A N T E T A P I IA K E KA L DA N P E NT ING DA LA M MA SY A RA KA T T IMU R SA MA A DA YANG ME MB A NGU N A T A U P U N Y A NG MA SIH MU NDU R. MA T LA MA T DA N T INDA K A N Y A NG DILA K SA NA K A N OLE H SE SE ORA NG J U GA DIT E NT U K A N OLE H NILA I. I NI K E RA NA NILA I ME RU P A KA N SA T U P RINSIP A T A U GA RIS P A NDU A N Y A NG DISE D IA K A N OLE H A NGGOT A MA SYA RA KA T U NT U K ME NJ A LA NI K E H IDU P A N. NILA I A DA LA H SU A T U P IA W A I Y A NG B E RK E KA LA N, A T A U DA LA M P E NGE RT IA N Y A NG LU A S, SU A T U P IAW A I Y A NG ME NGA T U RK A N SA T U SIST E M P E RLA K U A N. NILA I J U GA ME NE NT U K A N SE SU A T U `P RE FE RENCE ' , IA IT U SE SU A T U Y A NG LE B IH DISU K A I, B A IK ME NGE NA I H U B U NGA N SOSIA L, MA H U P U N ME NGE NA I MA T LA MA T - MA T LA MA T SE RT A IK H T IA R U NT U K ME NCA P A INY A . NILA I J U GA A K A N B E RT INDA K SE B A GA I U K U RA N Y A NG ME MB A NT U INDI VI DU ME NG E NA L P A ST I K E DU DU KA NNY A DA LA M SE SU A T U ISU SOSIA L A T A UP U N MORA L. T E GA SNY A , NILA I B U K A N SAH A JA ME MB E RI SU A T U TU NJ U K A RA H K EP A DA SE SE ORA NG T E NT A NG B A GA IMA NA DIA P A T U T B E RK E LA KU A N T E RH A DAP ORA NG LA IN, MA LA H B A GA IMA NA U NT U K ME NILA I T INGK A H LA K U SE NDIRI SE RT A OR A NG LA IN. NILA I J U GA B E RF U NGSI SE B A GA I DA SA R U NT UK ME NE NT U K A N A PA KA H YA NG H A RU S DICA B A R, DIH U J A H , DIU B A H A T A U DIP E RTA H A NKA N. ( A B DU L RA H MA N MD A ROF F , 199 9)

W A LA UP U N SE MU A NILA I ME MP U NY A I CIRI DA N F U NGSI A M SE P E RT I Y A NG DISE B U T K A N DI A TA S, NA MU N NI LA I J U GA B OLE H DIK A T E GORIK A N DA LA M K E LOMP OK T E RT E NT U SEP E RT I B E RIK U T ; NILA I A GA MA ( CONT OH : K E SU CIAN, K E SY U K U RA N) NILA I E K ONOM I ( CONT OH : P ROD U K T IVIT I , K E J A Y AA N) NILA I E T IK A ( CONT OH : K E J U J U RA N, P E MU RA H ) NILA I E ST E T IK A ( CONT OH : K E INDA H A N, K E SE LE SA A N) NILA I P OLIT IK ( CO NT OH : H A K A SA SI, P A T RIOT ISME ) NILA I SOS IA L ( CONT OH : K E J IRA NA N, B U DI P E K E RT I) SIST E M NI LA I DA LA M T A MA DU N IS LA M T E RSIMP U L P A DA SA TU SK E MA Y A NG T E RSE DIA DA LA M A JA RA N DA N T RA DISI A GA MA ISLA M. SU N GGU H P U N W U J U D K E DINA MIK A N DA LA M H U K U MH U K U M ISLA M T E T A P I IA T IDA K B OLE H B E RCA NGGA H DE NGA N SIST E M NI LA I Y A NG D ISE P A KA T I OLE H MA J ORIT I CE RDIK P A NDA I ISLA M. S IST E M N ILA I DA LA M T A MA DU N ISLA M T E RD IRI DA RIP A DA H U K U M B E RIK U T (A ZH A R H J MA D A ROS, 2 0 0 2 ) ; W A J IB : NILA I Y A NG DILA K U K A N A K A N ME NDA P AT GA NJ A RA N/P A HA LA DA N J IK A DIT INGGA LK A N B E RDOSA . T E RDA P A T DA LIL- DA LIL A T A U A Y AT - A YA T A L- QU RA N YA NG J E LA S ME NGE NA I H A L IN I. SU NA T : NILA I Y A NG DILA K U K A N A K A N ME NGH A SILK A N GA NJ A RA N/P A HA LA DA N J IK A DIT INGGA LK A N T IDA K B E RDOSA . H A RA M: NILA I Y A NG W A J IB DIT INGGA LK A N. J IK A DILA K UK A N A K A N ME NGH A SILK A N DOSA . T E RDA P AT B A NYA K DA LIL- DA LIL DA RI F IRMA N A LLA H DA LA M A L- QU RA N Y A NG ME LA RA NG ME LA K U KA N NILA I I NI . MA K RU H : P E RKA RA YA NG DIB E NCI. J IK A D IT IN GGA LK A N ME NDA P A T PA H A LA DA N SE K IRA NYA DILA K U K A N T IDA K B E RDOSA . H A RU S: NILA I Y A NG B OLE H DILA K U K A N DA N B OLE H

DIT I NGGA LK A N. H U K U M IN I ME RU P A KA N H U K U M A SA L SE SU A TU P E RKA RA K E CU A LI W U J U D P E NJE LA SA N H U K U M ME NGE NA I H A L INI . 2 .3 .1 N ILA I A SIA DA N N ILA I U N IVE RSA L NILA I DA LA M T A MA DU N A SIA DIA N GGA P B E RSIF A T K OLEK T IF MA NA K A LA NILA I DA LA M T A MA DU N B A RA T DIK A T A KA N B E RSIFA T IND IV IDU A LIST IK . K A J IA N Y A NG D ILA K U K A N ME NU NJ U K K A N B A H AW A NILA I K OLE K T IF Y A NG ME NJ A DI SIF A T T A MA DU N A SIA INI DIP E GA NG K U A T OLE H MA SY A RA K A T T IMU R. A NT A RA NY A SE P E RT I K E SOP A NA N, K A SIH SA YANG, SE DE RH A NA , ME NGH ORMA T I T RA DIS I, K E T A A TAN, K E SE T IA A N, ME NGH ORMA T I K E LU A RGA DA N ORA NG Y A NG LE B IH T U A , B E RPE GA NG K EP A DA A GA MA DA N P E MAA F . ( K AP OOR, B LU E , K ONSK Y & DRA GE R: 2 00 0 ) NILA I U N IVE RSA L P U LA A DA LA H SE SU A T U YA NG A B ST RAK . B E RDA SA RKA N LA P ORA N U NE SCO, NILA I U N IVE RSA L Y A NG P A T U T DICA MB A H K A N OLE H SE T IAP NE GARA IA LA H ; NILA I K E DA MA IA N NILA I K E B E B A SA N DA N H A K A SA SI MA NU SIA NILA I DE MOK RA SI NILA I P E MB A NGU NA N NILA I- N ILA I U NI VE RSA L SE P E RT I K E B EB A SA N DA N H AK A SA SI K E MA NU SIA A N Y A NG SE LA LU DIW AR- W A RKA N OLE H P E MIMP IN B A RA T T IDA K KU RA NG J U GA DICU RIGA I OLE H P E MIMP IN A SIA K E RA NA DIA NGGA P CU BA ME LE GIT IMA SIK A N F A H A M LIB E RA LISME P OLIT IK B A RA T T A NPA ME NGA MB IL K IRA K E LA INA N B U DA Y A YA NG T E RDA P A T DI A SIA . SE B A GA I T IND A K B A LA S T E RHA DA P T U NT U TA N B A RA T YA NG MA H U KA N DU NIA B U K A N B A RA T ME NGH A Y A T I NILA INILA I U N IVE RSA L B E RK E NA A N, MA K A LA H IRLA H K ONSEP NILA I A SIA .

K ONSE P NILA I A SIA ME NJ A DI P OP U LA R SE K IT A R T AH U N 1970 A N B ILA IA MU LA DIJ A DIK A N RE T ORIK OLE H P E MIMP IN A SIA SE P E RT I LE E K U A N YE W DA N DIIK U T I OLE H P E MIMP IN A SIA LA IN. ME NU RU T K ISH ORE MA H B U BA NI ( 1998 ) , NI LA I A SIA ME RU J U K K E PA DA SE B UA H SE T P E NGA JA RA N MORA L DA N SOS IA L Y A NG ME MB A W A KE PA DA P E MBA NGU NAN E K ONOMI Y A NG P E SA T DI NE GA RA - NE GA RA A SIA SE JA K BE B ERA P A DE KA D Y A NG LE PA S. NILA I- N ILA I I NI T E RMA SU K LA H AT T A CH ME NT T O T H E F A MILY A S A N INST IT U T I ON, DE F E RE NCE T O SOCIE T A L INT E RE ST , T H RIF T , CONSE RVA T ISM IN SOC IA L MORE S, RE SP E CT F OR A U TH ORIT Y . K ONSE P NILA I A SIA IN I T E LA H ME NE RIMA K RIT IK A N T E RMA SU K OLE H SA RJ A NA A SIA . A NT A RA K RITIK A N Y A NG K E RA P DIK E MU K A K A N IA LA H NILA I A SIA SE RING D IGU NA K A N SE B A GA I SE NJ A T A BU DA Y A YA NG ME NOLA K LIB E RA LISME B A RA T , MA LA H ME MB A W A KE PA DA ME NGH A LA LKAN IDE OL OGI P OL IT IK SE K T A RIA N DA N CORA K P E ME RINTA H A N K UK U B E SI. INI ME NJ A DIK A N NILA I A SIA NA MP A K J E LIK SE LE P A S DILA B E LK A N SE B A GA I SA T U SE NJ A T A P OLIT IK P E MIMP IN A SIA Y A NG A U T ORIT A RIA N. NA MU N, K R IT IK A N INI T IDA K DA P A T ME NA FIK A N W U J U DNY A SA T U P E RBE ZA A N NILAI A NT A RA NE GA RA - NE GA RA DI A SIA DE NGA N NE GA RA B U K A N A SIA K H U SU SNYA B A RA T . P A DA MU LA NY A P E RB INCA NGA N TE NT A NG NILA I A SIA LE B IH K E RAP DI SIN ONI M DE N GA N A J A RAN K ONF U SIU S. P E NGA RU H T RA DISI INI T E LA H ME MB A NGK IT K A N K E K UA T A N E K ONOMI DA N P OLIT IK A SIA K E RA NA K ONSE P DEMOK RA SI K ONF U SIA N ME NCA DA NGK A N P E NE RIMA A N H IE RA RK I DA LA M MA SY A RAK A T , K E P E RLUA N DA LA M K E HA RMONIA N SOSIA L, RA SA H ORMA T P A DA K E LU A RGA DA N K E RA J AA N Y A NG BE RT A NGGU NGJ A W A B . DA LA M K ONT E K S P OLIT IK ME NU NJ U K K A N K E A KU RA N K EP A DA A U T ORIT I P E ME RINT A H U NT U K ME NDA PA T K E B A IKA N B E RSA MA SE H INGGA ME NJ A DIK A N RA K Y A T A K U R DA N ME NE RIMA K E DU DU K A N DA N H IE RA RK I P E ME RINT A H .

NILA I Y A NG D IT E K A NK A N DA LA M T A NGGA P A N SE PE RT I DI A T A S SE B E NA RNY A H A NY A TE RJ U RU S KEP A DA NILA I E K ONOMI Y A NG A DA DA LA M A J A RA N K ONF U SIU S. F A LSA F A H K ONF U SIU S DIJ A DIK A N SA NDA RA N DA N DISE S U A IK A N ME NGIK U T K E H E NDA K P E MU K A A WA L K ONSE P NILA I A SIA . H A SILNY A , N ILA I E T IK A DA N SOSIA L Y A NG LE B IH ME NY E LU RU H T E LA H DIA B A IK A N. P E NONJ OLA N NILA I- N ILA I DA R I T R A DISI A GA MA A SIA Y A NG LA IN K H U SU SNY A ISLA M DA N H INDU MU LA DIB ICA RA K A N SE CA RA LE B IH ME LU A S K E RA NA SE T IAP A GA MA P A DA A SA SNYA ME MP U NY A I K E K UA T A N MA SING- MA SING DA LA M ME MP E RK A TA K A N SOA L MORA L, E T IK A , K E K E LUA RGA A N, P OLIT IK DA N LA IN- LA IN . 2 .3 .2 NILA I- N ILA I U N IVE RSA L A SIA T A MA DU N- T A MA DU N T IMU R ME MP U NY A I K E SE RA SIA N A NT A RA SA T U DE NGA N LA IN SE H INGGA ME MU DA H K A N INT E RA K SI. IN I DISE B A B K A N A DA NYA NILA I- NILA I SE P U NY A A NT A RA ME REK A . P ROF . SY E D NA QU IB A L- A T T A S ( 1972 ) ME NGU NGK A P K A NNY A SE B A GA I NILA I K E SE J A JA RA N. SE JA K A WA L T A HU N 1970 A N LA GI B E LIA U T E LAH ME NY E RU K E A RA H SIK A P T E RB UK A DA LA M ME NILA I INT E RA K SI A NT A RA T A MADU N D I A SIA K H U SU SNY A DI MA LA Y SIA DA N ME NE K A NK A N HA KIK A T K E PE NT INGA N P A NDA NGA N H IDU P A T A U W ORLD VIE W Y A NG B E RT E RA SKA N NILA I A GA MA DA N A K H LA K DA LA M SE SEBU A H T A MA DU N. P E RSP E K T IF T E NT A NG A DA NY A NILA I- NILA I U N IVE RSA L Y A NG SE J A J A R DA LA M T A MA DU N DI A SIA Y A NG T E LA H DI SU A RA KA N OLE H B E LIA U ( 1972 : 70 ) DA LA M B U K U NY A ISLA M DA LA M SE J A RA H DA N K E B U DA YA A N ME LA YU B E RBU NY I; K E A DAA N B E RT U MPU NY A A GA MA - A GA MA A GU NG DI DU N IA IN I DI MA LA Y SIA J A NGA NLA H H E NDA KNY A K IT A A NGGA P SEB A GA I

SA T U K E LE MA H A N B E SA R, SA T U B IB IT P E RCE RA IA N MA SYA RA KA T K IT A ; K IT A HA RU S ME NGA NGA P NYA SE B A GA I SA T U K E IST IME W AA N DA N K E B E SA RA N K IT A DI DU NIA ; K IT A H A RU S T AH U B AH A WA DA LA M P A NDA NGA N H IDU P A GA MA- A GA MA INI SE MU A LE B IH B A NY A K TE RDA PA T T IT IK P E RT E MU A N DA RIP A DA Y A NG T E RDAP A T DA LA M IDE OLO GI- I DE OLOG I P OLIT IK , B A H A W A DA LA M K E LU H U RA N FA LSA F AH - F A LSA F A H A GA MA -A GA MA ISLA M, K RIST IA N, H I NDU , B U D DH A , DA N A J A RA N LA O T ZU DA N K U NG F U T ZE A DA T E RDAP A T KE SE JA J A RA N F A H A MA N DA LA M B IDA NGB IDA NG P E NT ING Y A NG T E NT U A K A N DA P A T ME MB A NT U K E A RA H ME MU P U K F AH A M K EP E RIB A DIA N MA LA Y SIA NA MU N CIR I DA N IDE NT IT I K H U SU S SE T IA P A GA MA K H U SU SNYA A SP EK T E OLOGI A K A N T E T AP B E RBE ZA . SE P E RT I YA NG DIT E K A NK A N OLE H P ROF . NA QU IB DA LA M T U LISA N B E LIA U , P E RSA MAA N NILA I Y A NG T E RDA P AT DA LA M T A MA DU N- T A MA DU N A SIA H A NY A LA H SA TU K E SEJ A JA RAN DA N B U K A NLA H SA T U K E SE LA RIA N A TA U PU N P E RSA MAAN Y A NG H A K IK I. K E SE J A JA RA N Y A NG CU B A DIK E T E NGA H KA N OLE H P ROF . NA QU IB INI T IDA K LA H SE H INGGA ME MB A W A K EP A DA P LURA LISME DA LA M NILA I H IDU P DA N A GA MA SE H INGGA SE MU A A GA MA DIA NGGA P SA MA . P E RB E ZA A N T E TA P A DA . INI DIT E G A SK A N LA GI OLE H OSMA N B A KA R ( 1997) ; W IT H RE F E RE NCE T O A SIA , IT ME A NS T H A T A SIA N CU LT U RE S DO SH A RE A SE T OF CORE H U MA N VA LU E A ND A T T H E SA ME T IME E X H IB IT DIF F E RE NCE S IN T H E IR V A LU E SY ST E M B A GA IMA NA P U N P E MIK IRA N SE MP IT Y A NG ME NONJ O LK A N P A RT ICU LA RISM T A MA DU N MA SIN G- MA SING A MA T T IDA K SE SU A I DA LA M P E RK E MBA NGA N DU NIA H A RI IN I; A P A T AH LA GI DA LA M U SA H A SE RIU S U NT U K ME NGA DA KA N INT E RA K SI A NT A RA T A MA DU N. H A L INI A K A N ME NGGA GA LK A N DIA LOG K E T A MA DU NA N Y A NG SE DA NG DIU SA H A KA N OLE H PE LB A GA I

P IH A K . 2 .3 .3 NILA I- N ILA I U N IVE RSA L T A MA DU N A SIA NILA I- N ILA I U NI VE RSA L DA LA M T A MA DU N A SIA T E RT A NA M DA LA M A J A RA N-A J A RA N K E A GA MAA N Y A NG T E LA H BE RK E MBA NG SU B U R DI SE LU RU H A SIA ; SA MA ADA ISLA M, A GA MA DA N K E P E RCA Y AA N DA RI T A NA H B E SA R CH INA MA H U P U N DA RI B E NU A IND IA . N ILA I- NI LA I U NI VE RSA L DA RI T RA DIS I K E A GA MA A N INI B OLE H DIRIN GK A SK A N B E RDA SA RK A N P RINSIP - P RINSIP SE P E RT I B E RIK U T ; B E RLA NDA SKA N IDE A K E A GA MAAN ME NE K A NK A N A SP EK K E MA NU SIAA N DA N INST IT U SI K E K E LUA RGA A N ME NE K A NK A N TA T A CA RA DA N E TIK A DA LA M K E H IDU P A N ME ME NT INGK A N K E B IJ A K SA NAAN DA LA M K E P E MIMP INA N ME NGH A RGA I A LA M SE K IT A R ME ME NT INGK A N IL MU DA N ORA N G B E RILMU 2 .3 .3 .1 B E RLA NDA SK A N IDE A K E A GA MA A N P E RA NA N A GA MA DA LA M SE MU A TA MA DU N A SIA SA NGA T P E NT ING K E RA NA IA ME MB A NT U ME MA NTA PK A N ST RU K T U R SOSIA L DA N INT E LE K T U A L SE SU AT U T A MA DU N. SE MU A T A MA DU N A SIA SA MA A DA B E RA SA SKA N A GA MA SA MAW I A T A U BU DA Y A , T E TA P ME NJ U NJ U NG T IN GGI DOK T RI N K E A GA MA A N, MA LA H DA RI A GA MA INILA H LA H IRNY A K E B U DA Y AA N DA N SA INS. I DE A K E T U HA NA N Y A NG T RA NSCE NDE NCE ( K U DU S) SA MA A DA DE NGA N P A NGGILA N T I, B RA H MA N A T A U SA NG H YA NG T U NGGA L ME NY E B A B KA N INST IT U S I DA N A J A RA N K E A GA MAA N A GA MA LA IN J U GA DI H ORMA T I.

SE B A GA I CONT OH NY A , T A MA DU N ISLA M B E RT U NJ A NG DA N B E RPA K SIK A N K EP A DA K ONSE P T AU H ID. I NI B E RMA K SU D T A U H ID ME RU P A KA N INT IP A T I DA LA M K E H IDU P A N B E RT A MA DU N MA SY A RA KA T ISLA M. J U ST E RU IT U , A SA S DA LA M T A MA DU N ISLA M A DA LA H AK IDA H , SY A RIA H DA N A KH LA K . K E T IGA - T IGA A SP E K INI ME RU P A KA N K OMP ONE N DA LA M A GA MA ISLA M. SU MB E R DA LA M T A MA DU N ISLA M A DA LA H SU MB E R NA QLI IA IT U SU MB E R W A H Y U . SU MB E R INI ME NJ A D I SU MB E R A SA S, MA NA K A LA SU MBE R A QLI IA IT U Y A NG B E RDA SA RK A N A K A L ME RU P A KA N SU MB E R SE KU NDE R Y A NG MA NA K E T E TA PA NNY A ME STILA H T IDA K B E RCA NGGA H DE NGA N SU MB E R NA QLI . A SP E K KEROH A NIA N DA LA M T A MA DU N ISLA M A MA T DIP E NT INGK A N . K E ROH A NIA N ( SP IRIT U A L) DA N K E B E NDA A N ( MA TE RIA L) ME ST ILAH SE IMB A NG DA N B E RSE P A DU . K E SE PA DU A N INI A K A N ME MB E NT U K MA T LA MA T TA MA DU N ISLA M Y A NG P A LING U T A MA IA IT U ME NCA P A I KE RE DA A N A LLAH , MA NA K A LA MA TE RIA L B E RF U NGSI SE B A GA I W A SILA H A T AU A LA T P E NGH U B U NG DA LA M ME NCA P A I MA T LA MA T U T A MA TE RSE BU T . CONT OH LA IN P U LA DA P A T DILIH A T P A DA T A MA DU N CINA . MA SY A RA KA T CINA T E T AP PE RCA YA K EP A DA K ONSEP K E T UH A NA N W A LA UP U N T E RDA PA T PE LB A GA I AGA MA Y A NG ME NJ A DI A NU T A N ME RE K A . A NT A RA NY A , P E NY E MBAH A N ROH NE NE K MOY A NG, F A H A MA N K ONF U SIU S, DA OISME A T A U T A OISME DA N B U DDH IS ME . K E SE MU A A GA MA INI ME NE K A NK AN K ONSE P K E T U HA NA N DA N K E ROH A NIA N Y A NG ME NJ A NJ IK A N B A LA SA N BA IK B A GI P E RB UA T A N BA IK DA N SE B A LIK NYA , K E CU A LI B U DDH ISME . DA LA M K OSMOLOG I CI NA T E RDA P AT K ONSE P T IA N Y A NG B E RMA K SU D LA NGIT , IA IT U ME RU J U K K EP A DA DE WA Y A NG T E RP E NT ING. DE W A DA LA M MA SY ARA K A T CINA ME RU PA K A N P E MB U K T IA N KE W U J U DA N T U HA N. DA LA M DINA ST I CH OU , T IA N ME RU J U K K EP A DA MAK H LU K U NGGU L DI LA N GIT ( SU P RE ME B E ING) Y A NG ME NGA T U R P E RJ A LANA N H IDU P DA N NA SIB

SE SE ORA NG, ME NE NT U K A N K E A MANA N DA N K E SE J A H TE RA A N SE RT A ME MB E RI B A LA SA N B A IK DAN B U RU K . IA J U GA MU NGK IN ME NY E B A BK A N K E MU DA RA T A N SEB A GA I H U K U MA N T E RH A DAP INSA N Y A NG B E RK E LA K UA N SA LA H. K E P E RCA YA A N T E RH A DAP K ONSE P INI, ME NDOR ONG MA SY A RA K A T ME REK A ME NGA WA L T INGK A H LA K U B A GI ME NGE LA K KAN DA RI ME N DA P A T B A LA SA N DA RI T IA N. T A MA DU N IND IA J U GA ME MP E RLIH A T KA N H A L Y A NG SA MA ME NGE NA I K E DU DU K A N A GA MA DA N K E ROH A NIA N Y A NG T INGGI DA LA M MA SY A RA KA T . K E PE RCA YAA N H INDU ME NE K A NK A N K ONSE P K E T UH A NA N DA N K E ROH ANIA N. A NT A RA NY A P E RCA YA K E PA DA K ONSE P T RIMU RT I IA IT U P E RCA YA K EP A DA K E T UH A NA N B RA H MA ( TU H A N PE NCIP T A ) , VISH NU ( T U H A N P E ME LIHA RA ) DA N SIVA ( T U H A N P E MU SNA H) . 2 .3 3 .2 INST IT U S I K E K E LU A RGAA N DA N A SP E K KE MA NU SIA A N T A MA DU N A SIA B E GIT U SA RA T DENGA N E LE ME N RIT E DE P A SSA GE IA IT U A DA T IST IA DA T DA RI SA A T K E LA H IRA N H INGGA LA H K E MA T IA N. H A L INI A MA T DIT IT IK B E RA T KA N OLE H A NGGOT A K E LU A RGA . INI ME NU NJ U K K A N BA H AW A IK A TA N K E K E LUA RGA A N SA NGA T DIT E K A NK A N. SE B A GA I CONT OH NY A , DA LA M P E RSP EK T IF ISLA M, SOA L I NST IT U SI K E K E LU A RGA A N DIP E RH A LU SI OLE H ILMU MU NA K A H A T Y A NG ME NGA T U R P E MB INA A N INST IT U SI K E LU A RGA B E RMU LA DA RI P ROSE S ME NCA RI J ODOH , T A NGGU NGJ A W A B SU A MI IST E RI DA N SE T E RU SNY A . SE LA IN IT U T E RDA P A T J U GA H U B UNGA N Y A NG B A IK DE NGA N A LLA H ( HA B LU M MINA LLA H ) DA N H U B U NGA N Y A NG B A IK SE SA MA MA NU SIA ( H A B LU M MINA NNA S) . H A B LU M MINA NNA S D IIK A T DE NGA N U K H U W A H ISLA MIY A H , DE NGA N MA K SU D SE MU A U MA T

ISLA M B E RSA U DA RA DA N SA MA DI SISI A LLA H K E CU A LI ORA NG Y A NG B E RT A KW A . ISLA M ME NE T A PK A N A GA R U MA T NYA SE NT IA SA ME NJ A GA A K H LA K A NTA RA SE SA MA MA NU SIA Y A NG ME RA NGK U MI A K H LAK DE NGA N IB U B A PA , GU RU , K A W A N, J IRA N, SE SA MA ISLA M DA N B U K A N ISLA M, MA LA H A K H LAK T E RH A DAP MU SU H ISLA M J U GA P E RLU DIJ A GA . H U BU NGA N Y A NG B A IK SE SA MA MA NU SIA A MA T P E RLU DIJ A GA , MA LA H A NDA INY A SE ORA NG ISLA M T IDA K ME MP U NY A I H U B U NGA N Y A NG B A IK DE NGA N MA NU SIA Y A NG LA IN W A LA UP U N ME MP U NY A I H U BU NGA N Y A NG B A IK DE NGA N A LLA H , DIA T IDA K D IK IRA SE B A GA I A H LI SY U RGA . DA LA M K ONT E K S P E RGA U LA N J U GA , SY A RIA T ISLA M DIT U RU NK A N A GA R K EP E NT INGA N 5 H A K A SA SI MA NU SIA T E RLA K SA NA IA IT U H A K BE RA GA MA , ME NJ A GA KE W A RA SA N A KA L, ME NJ A GA NY A W A , H A RT A BE NDA DA N MA RU A H DIRI. INI ME MP E RLIH A T K A N A JA RA N ISLA M ME NE K A NK A N NILA I K E MA NU SIA A N. DA LA M T A MA DU N CH INA P U LA T E RDA P A T K ONSEP RE N Y A NG B E RMA K SU D K A SIH SAY A NG. K ONSE P INI ME RU J U K K E PA DA S IF A T P E RIK E MA NU SIA A N YA NG DIA NGG A P E K SP RE SI J A NT U NG MA NU SIA . DA LA M T A MA DU N H IND U T E RDA P AT K ONSE P AH IMSA IA IT U B E LA S K A SIHA N Y A NG B OLE H ME MB A W A K E PA DA T IA DA NY A K E K E JA MA N T E RHA DA P SEB A RA NG MA K H LU K SA MA A DA MA NU SIA A T A UP U N B INA T A NG. 2 .3 .3 .3 ME NE K A NK A N T A TA CA RA DA N E T IK A DA LA M K E H IDU PA N E T IK A DA LA M ISLA M A DA LA H MA NF A A T DA RIP A DA P E NGH AY A TA N SY A RIA T . SY A RIA T DIU T U SK A N A LLA H K EP A DA NAB I MU H A MMA D SA W SE BA GA I P A NDU A N DA N ME NGA T U R K E H IDU P A N A GA R H A RMONI. SY A RIA T ISLA M ME NGA T U R H U B U NGA N MA NU SIA DE NGA N A LLA H ME LA LU I P E NGA MA LA N IB A DA T DA N H U B U NGA N MA NU SIA SE SA MA MA NU SIA ME LALU I P E LA K SA NAA N MU A MA LA T ,

MU NA K A H A T DA N J INA YA T . SY A RIA T ISLA M J U GA ME RA NGK U MI A K H LAK IA IT U SIST E M NILA I Y A NG ME NJ A MIN K E H IDU P A N Y A NG B E RE T IK A . A KH LA K ISLA M B E RSIFA T SY U MU L IA IT U ME LIP U T I A K H LAK DE NGA N A LLA H SW T , RA SU LU LLA H SA W , SE SA MA MA NU SIA T E RU T A MA NY A IB U , BA PA , GU RU , J IRA N DA N T E RMA SU K SE SA MA MA NU SIA W A LA U P U N DE NGA N B U K A N ISLA M. DE MIK IA N J U GA A K H LA K ISLA M T E RMA SU K DE NGA N A LA M P E RSEK IT A RA N SE P E RT I H A IWA N DA N T U MB U H - T UMB U H A N. P E NE GA SA N SOA L E T IK A DA LA M A JA RA N ISLA M ME NJ A DI F A K T OR U T A MA RA SU LU LLA H SAW DIU T U S OLE H ALLA H K E PA DA MA NU SIA . J U ST E RU IT U , RA SU LU LLA H ME RUP A KA N MODE L A K H LA K YA NG T E RB A IK K EP A DA U MA T ISLA M DA N MA NU SIA SE LU RU H NY A . DA LA M H A L INI A LLA H SW T B E RF IRMA N Y A NG B E RMA K SU D: SE SU NGGU H NY A T E LA H A DA P A DA DIR I RA SU LU LLA H T E RDA PA T CONT OH IK U T A N Y A NG B A IK B A GIMU IA IT U B A GI ORA NG Y A NG ME NGH A RA P KA N ( RA H MA T) A LLA H DA N ( K E DA T A NGA N) H A RI K IA MA T DA N DIA B A NY A K ME NGIN GA T I A LLA H . ( A L- AH ZA B: 2 1) DA LA M T A MA DU N A SIA LA IN SE P ERT I CH INA T E RDA P A T K ONSE P DA O ( J A LA N) . B E GIT U J U GA PE MIK IRA N T E NT A NG LI ( T A T A SU SILA ) . ME NE RU SI K ONSE P INI , K ONF U SIU S ME NE K A NK A N P E RA TU RA N A K H LA K DA N P E RA T URA N K E H IDU P A N B E RA SA SKA N 3 P E RKA RA BE RIK U T : I. P E RA T U RA N P E RH U B U NGA N MANU SIA DE NGA N T U H A N. II. P E RA T U RA N P E RH UB U NGA N MA NU SIA DE NGA N MA NU SIA . III . P E RA T U RA N P E RH U B U NGA N P OLIT IK SE LA IN IT U , K ONF U S IU S J U GA ME NE K A NK A N K ONSE P ZH ONG Y ONG IA IT U K E SE DE RH A NA A N. SEGA LA P E RLA K U A N MA NU SIA P E RLU LA H SE DE RH A NA DA N T IDA K SE T U J U KE K E RA SA N SE BA GA I J A LA N P E NYE LE SA IA N.

DA LA M H INDU IS ME P U LA IA B E RPA K SIK A N IDE A DH A RMA ( T A NGGU NGJ A W A B ) DA N KA RMA IAIT U DOK T RIN P E RB U A TA N; B A IK A KA N ME NDA P A T BA LA SA N YA NG B A IK . DE MIK IA N J U GA SE B A LIK NY A , B U RU K DIB A LA S B U RU K . MA SY A RA KA T PE RLU ME MA T U H I E T IK A Y A NG DIT E T A PKA N A GA R K E H IDU PA N B A RU NYA LE B IH B A IK DA N ME NDA P A T MA T LA MA T DA LA M ME NCA P A I MOK H SA . 2 .3 .3 .4 ME ME NT INGK A N K E B IJ A K SA NA A N K EP E MIMP INA N P E MIMP IN A DA LA H K HA LIF A H DI MU K A B U MI SINONI M DE NGA N K E P E MIMP INA N DA LA M ISLA M. P O LIT IK IS LA M ME NGGA RISK A N SIST E M DA N CORA K P E ME RINT A H AN ISLA M SE P E RT I A SA S DA LA M B E RP OLIT IK A DA LA H TA U H ID, RIS A LA H DA N K H ILA F AH . SE LA IN IT U , P RINS IP P OLIT IK ISLA M A DA L A H K EA DILA N, P E RSA MA A N, SY U RA DA N A KA U NT A B ILIT I. SU MB E R DA LA M P OLIT IK ISLA M IA LA H K IT A B U LLA H DA N SU NNA H RA SU L- NY A , DI SA MP ING IJ T IH A D DA N IJ MA K U LA MA . DA LA M T A MA DU N CH INA , K ONF U CI U S ME NE K A NK A N A JA RA N MORA L K E P A DA MA NU SIA , A NT A RANY A ME MB A NT U P E ME RINT A H Y A NG B A IK DA N SIF A T B A IK ME RUP A KA N SA T U HA RT A YA NG P A LING P E NT ING U NT U K DI MIL IK I OLE H SE T IA P PE GA WA I. DA LA M H A L INI, RA J A - RA J A CH OU ME NGA IT K A N DIRI ME RE K A DE NGA N K ONSE P A NA K SY U RGA DA N MANDA T DA RI SY U RGA . IN I ME RU J U K K EP A DA MAK SU D RA J A ADA LA H W A K IL T U HA N DI B U MI. J U ST E RU IT U ME RE K A P E RLU ME ME RINT A H DE NGA N A DIL DA N J IK A GA GA L, MA NDA T A K A N DIT A RIK SE MU LA . SE LA IN IT U , A J A RA N K ONF U SIU S J U GA ME NE KANK A N P E ME RINT A H A N Y A NG B E RDA SA RKA N ZH E NG MING , IA IT U NA MA Y A NG B E T U L U NT U K ME NJ E LA SK A N DI A NT A RA PE RK A RA Y A NG B E NA R DA N SA LAH . IA B E RMA K SU D, P E RA NA N DA N T A NGGU NGJ A W A B A DA LA H

ME NGIK U T NA MA Y A NG DISA N DA N G. T U J U A NNY A A DA LA H U NT UK ME MB E ZA K A N A NTA RA P E RKA RA YA NG B E T U L DA N SA LA H . P E ME RINT A H J U GA P E RLU ME MP ERB A IK I DIR I SE ND IRI A T A U ZH E NG J I. DA LA M A J A RA N H INDU DA N B U DD H A P U LA , K ONSE P DH A RMA DIJ A DIK A N P A NDU A N T INGK A H LA K U Y A NG W A JA R DA RI RA J A K E PA DA RA K YA T . DH A RMA ME NE KA NK A N NILA I- NILA I MORA L SE P E RT I ME NGA W A L NA F SU DA N ME NGA MA LK A N T OLE RA NSI. 2 .3 .3 .5 ME N GH A RGA I A LA M SE K IT AR ISLA M ME NE K A NK A N H U B U NGA N YA NG H A RMONIS DE N GA N A LA M DA N ME LA RA NG SE B A RA NG T INGK A H LA K U DA N P E RB UA T A N YA NG B E RSIF A T F A SA D. SE H U B U NGA N IN I, P E NGGU NA A N A LA M SE K IT A R DIK A W A L OLE H H U K U M ISLA M T E RU T A MA NY A K ONSEP H A LA L DA N H A RA M. A LA M SE K IT A R ME RU PA KA N A NU GE RA H A LLA H SW T YA NG DIA MA NA H K A N K EP A DA MA NU SIA U NT U K DIMA NF A A T K A N SE BA IK MU NGK IN . A LLA H B E RF IRMA N Y A NG B E RMA K SU D: SE SU NGGU H NY A KA MI T E LA H MENJ A DIK A N A P A YA NG A DA DI B U MI SE B A GA I P E RH IA SA N B A GINY A A GA R KA MI ME NGU J I ME RE K A SIA PA KA H A NT A RA ME REK A Y A NG T E RBA IK P E RB UA T A NNY A . ( A L- KA H F I: 7) DIA LA H T U HA N Y A NG ME NJ A DIK A N K A MU DA P A T BE RJ A LA N DI DA RA T A N DA N B E RLA YA R DI LA U T A N. SE H INGGA A P A B ILA K A MU B E RA DA DI DA LA M B A H T E RA DA N ME LU NCU RK A N B A H T E RA IT U ME MB A W A ORA NG- ORA NG Y A NG BE RA DA DI DA LA MNY A DE NGA N T IU P A N A NGIN Y A NG B A IK DA N ME RE K A BE RGE MB IRA K E RA NA NY A . ( DA N AP AB ILA ) DA T ANGLA H A NGIN B A DA I DA N

( A PA B ILA ) GE LOMB A NG DA RI SE GE NA P P E NJ U RU ME NIMP A NY A , DA N ME RE K A Y AK IN B A H A WA ME RE K A T E LA H T E RK E PU NG ( B A HA Y A) MA KA ME RE K A B E RDOA K E PA DA A LLA H DE NGA N ME NGIK H LA SK A N K E T AA T A N K EP ADA - NY A SE MA TA - MA T A . ( ME RE K A B E RKA T A ): SE SU NGGU H NY A J IK A E NGK AU ME NY E LA MA T K A N KA MI DA RI B A H A Y A INI P A ST ILA H KA MI T E RMA SU K ORA NG- ORA NG Y A NG BE RSY U K U R. ( Y U NU S: 2 2 ) SE LA IN IT U , A LA M ME RU P A K A N T ANDA K E K U A SA A N DA N K E H EB A TA N A LLA H SW T . J U ST E RU IT U , A LLA H T E LA H ME NE NT U K A N A DA B DA N A KH LA K MA NU SIA DE NGA N A LA M T E RMA SU K MA K H LUK GH A IB . DA LA M T A MA DU N CINA , K H U SU SN Y A A JA RA N T A O, A LA M DI A NGGA P SE BA GA I IB U A T A U DA O. INI ME NU NJ U K K A N B U MI SE B A GA I E NT IT I Y A NG P E RLU DIM U LIA K A N. DA LA M B U DDH ISM DA N SH INT O P U LA , H U B U NGA N H A RMONI S MA NU SIA DE NGA N A LA M DIT E K A NK A N ME LA LU I K ONSE P E SH O F U I, IA IT U MA NU SIA DA N A LA M SA LING ME ME RLU K A N. DA LA M F A H A MA N MA SYA RA KA T PERIB U MI MA LA Y SIA J U GA T E RDA P A T K E PE RCA YA A N ME NGH ARGA I DA N ME ME LIH A RA A LA M SE K IT A R. B A GI ME RE K A A LA M ME MP U NY A I K U A SA GH A IB . ME RE K A P E RCA YA PE T IR SE B A GA I PE NJ A GA H A IW A N DA N T U MB U H A N. J U ST E RU IT U , P E RIB U MI ME LA RA NG ME NE B A NG P OK OK T A NPA NIA T U NT U K DIGU NA K A N A T A U MEMB U NU H B INA T A NG T A NP A NIA T U NT U K DIMA K A N. P E RB U A T AN IN I A K A N ME NGU NDA NG K E MA RA HA N T U H A N DA N A KA N DIT U RU NK A N B A LA B U KA N SA H A JA K EP A DA P E SA LA H , MA LA H SE LU RU H K OMU NIT I ME RE K A . K E P E RCA Y AA N INI ME N DORON G M E RE K A ME NJA GA A LA M SEK IT A R A GA R B E RA DA DA LA M E K OLOGI Y A NG SE IMB A NG.

2 .3 .3 .6 ME ME NT INGK A N I LMU DA N ORA NG B E RILMU K ONSE P U LA MA DA LA M ISLA M B E RK A IT RA PA T DE NGA N ILMU DA N ORA NG Y A NG B E RILMU . SE ORA NG I NVI DU DI DA LA M MA SY A RA K A T ISLA M H A NY A DIT E RIMA SE B A GA I U LA MA J IK A PE RSIA PA N ILMU NY A SE MP U RNA DA N T E RCE RMIN P A DA K E W IB A WA A N P E RSONA LIT I DIR I DA LA M SE GA LA A SP EK . SE LA RA S DE NGA N INI , A LLA H SW T BE RF IRMA N Y A NG B E RMA K SU D: SE SU NGGU H NY A YA NG T A K U T KE PA DA A LLLA H DI A NT A RA H A MB A -H A MBA - NY A HA NY A LA H U LA MA . ( A L- F A T IR: 2 8) Y A T UH A NK U , T A MBA H KA NLA H ILMU K U ( T A HA : 114) K A TA KA NLA H W AH A I MU H A MMA D, A DA K A H SA MA ORA NG Y A NG ME NGE T A H U I DA N ORA NG Y A NG T I DA K ME NGE T A H U I. B A H AW A SA NY A YA NG ME NGIN GA T I IA LA H ORA NG- ORA NG Y A NG ME NGGU NA K A N F IK IRA NNY A ( U LU L A L- B A B) . ( A L- ZU MA R: 9) U LA MA ME MA INK A N P E RA NA N BE SA R DA LA M ISLA M. A NT A RA NY A SE B A GA I PE MB IMB ING U MA T , P E N Y E LE SA I MA SA LAH , P A KA R RU J U K DA N MODE L A T A U CONT OH T A U LA DA N DA LA M MA SY A RA KA T ISLA M. J U ST E RU IT U , RA SU LU LLA H SA W ME NE GA SK A N DA LA M H A DIT H NY A Y A NG B E RMA K SU D: U LA MA ME RUP A KA N P EW A RIS P ARA NA B I. DA LA M A J A RA N K ONF U SIU S, T E RDA P AT K ONSE P J U N ZH I ( ORA NG B U DIMA N) Y A NG B E RMA K SU D ORA NG Y A NG B E RILMU DA N T A H U A K A N K EW A JA RA N SE SUA T U . SA LAH SA T U T INGK A T DA LA M E MP AT P E RJ A LA NA N H IDU P ( A SRA MA S) SEORA NG P E NGA NU T H INDU P U LA IA LA H B RA MA CA RY A YA NG ME ME RLU K A N P E NGISIA N ILMU P E NGE T A HU A N. T INGK A T A SRA MAS Y A NG LA IN A DA LA H T A HA P GH A ST RA , VA NA P RA H A ST RA , SA NAY A SA .

RINGK A SNY A , T A MA DU N A SIA ME M P U NY A I SA T U KE K UA T A N YA NG T E LA H DIW A RISI SE J A K A SIA MU LA DIDIA M I OLE H K E LOMP OK MA SY A RA KA T . K E KU A TA N T E RSE BU T IA LA H NILA I K E SE JA GA T A N DA N B E RSIF A T SE PU NY A A NT A RA T A MA DU N- T A MA DU N DI A SIA . NILA I K E SE J A GA T A N INI T E LA H ME MB E NT U K J A LINA N INT E RA K SI H A RMONI A NT A RA T A MA DU N W A LA U P U N A NTA RA T A MA DU N INI ME MILIK I DA SA R P E GA NGA N A GA MA Y A NG B E RBE ZA . P E RA NA N ISLA M SA NGA T B E SA R DA LA M ME NJ A DIK A N NILA I- N ILA I DA RI A J A RA N A GA MA DIIK T IRA F SE B A GA I PE NDORONG K E P A DA P E MB INA A N T A MA DU N DA LA M ZAMA N Y A NG SE RB A MODE N IN I. U MA T ISLA M SE B A GA I U MMA T A N W A SA TA ( U MA T P E RT E NGA HA N) B OLE H ME NJ A DI P E RA NT A RA Y A NG B A IK DA LA M B E RINT E RA K SI DE NGA N T A MA DU N MO DE N MA H U P U N T A MA DU N T RA DISIO NA L. NILA I P E RT E NGA H A N INI J U GA T E RMA SU K LA H T IDA K T E RLA LU B E RSIF A T K EB E NDA A N DA N J U GA TIDA K ME NOLA K DU NIA SE CA RA T OT A L. SE LA IN IT U , T A MA DU N ISL A M J U GA ME MP U NY A I K E IST IME W A A N Y A NG T E RSE NDIRI Y A NG DA P A T DILIH A T P A DA NILA I- N ILA I T RA NSE NDE N ( K U DU S ) Y A NG ME RE NT A S B A TA S DA E RA H DA N B U DA YA . NILA I I NI M A MP U ME NJ A DI NILA I U NIVE RSA L T A MA DU N MA NU SIA .

2 .4 K E SA N INT E RA K SI A NT A RA T A MA DU N DI MA LA Y SIA INT E RA K SI A NT A RA T A MA DU N DI MA LA Y SIA W U J U D K E RA NA MA SY A RA KA T MA LAY SIA T E RDIRI DA RIP A DA T IGA B A NGSA

DOMI NA N Y A NG B E RA SA L DA RI K ELOMP OK T A MA DU N A SIA . P E RIB U MI ME LA Y U ME W AK ILI P E MB INA T A MA DU N ME LA Y U , E T NIK CINA ME W A RISI T A MA DU N C INA D A RI T A NA H B E SA R CINA DA N E T NIK IND IA ME W A K ILI T A MA DU N IND IA DA RI B E NU A K E CIL IND IA . K E P E LB A GA IA N BA NGSA Y ANG ME ND IA MI MA LA Y SIA P A ST I ME MB E RI P E LB A GA I K E SA N DA LA M H IDU P B E RMA SY A RA K A T . K E SA N INI D IK A T E GORIK A N K E P A DA K E SA N P OSIT IF MA H U P U N NE GA T IF . 2 .4. 1 K E SA N P OSIT IF K E SA N P OSIT IF T E LA H W U JU D SE JA K DA RI A W A L INT E RA K SI B A NGSA DI MA LA Y SIA Y A NG B E RLAK U SE B E LU M ME RDE KA H INGGA LA H P A DA ZA MA N KE ME RDE K AA N, SE LE P A S ME RDE KA DA N H INGGA K IN I. K E SA N IN I T E LA H ME NGH A SILK A N H U B U NGA N H A RMONI A NT A RA K A U M DI MA LA Y SIA . B E RDA SA RK A N P E NGA LA MA N INI K E RA J A A N MA LAY SIA T E LA H T E RDORONG ME NGGU B A L B E B E RA PA DA SA R U NT U K ME NGU K U H KA N LA GI J A LINA N IN I. K E SA N T E RSE B U T A DA LA H SEP E RT I B E RIK U T: * P E RTA MB A HA N B A HA SA DA N K OSA K A TA ME LA Y U DA LA M P E LB A GA I A SP EK . K OSA K A TA DA LA M B AH A SA ME LA YU T E LA H BE RT A MBA H SE HA RI K E SE HA RI SE J A K BE RLA K U NYA INT E RA K SI A NT A RA B A NGSA . DI B A W AH ME RU PA K A N SEB A HA GIA N CONT OH K OSA K A T A BA HA SA ME LA Y U Y A NG W U J U D HA SIL INT E RA K SI. MA K A NA N DA N B U A HA N B A K MI, ME , ME SU A , CI NCA U , K U E H , B E P A NG, T A U GE H , K A NA R, K U A CI, K U CA I, A NGK I ( P ISA NG K A K I) , T A U H U , K INCA M ( SA Y U R K E RING) , LA I, LA ICI , T E H , B E H ON, T OY U , SA MSU , T A MA R. P A KA IA N DA N B A RA NG DA GA NGA N CU K IN, T OCA NG , LO CU A N, K E K W A ( B U NGA ) K OY OK , CA T , GIMP A I, GINCU , T A H IL, K OY A N, D ( 1/ 10 T A H IL ) , H U N ( 1/ 10 0 T A H IL) , 1

INCI) , T OH A R, T OK OK , A NGK LONG , CA ND U , K A CI. RU MA H DA N P E RA LA T A N LOT ING , P A NGK IN , A NGLOH , LOCE NG, LA NGK A N , K A NGK A , B A NGSA L, T ONGK A NG, J O NG, SA MP A N, B E CA , LA NGCA , P ONGK IS, SE MP U A , SIA , T A NGLONG , T A NGSI , T A K P I, CA W A N, T E K OH , U NCOI, DA CING , K OK ( B E LE NGGU T E NGK OK H A IW A N ) , CA CING, K INC IR . MA NU SIA DA N E H W A LNY A A P EK , LOK I, NY O NY A , CE MP IA NG, T A U K EH , K ONGSI, K ICA K , CINGGE H , C INCA U , A MP A U , T A IJ IN , K U NT A U , GU A , LU , SE NGSE , SA MSING , LA NCA U , SU W E , T OA P E KONG, T OK O NG, T E K ON G, B A NCI , CU A K , CU LA I, LA NCONG . P E RMA INA N CE K I, P A K A U , CAP J EK I, CONGK A K , CU K A I, MA H J ONG.

* K E B U DAY AA N H A SIL INT E RA K SI A NT A RA B A NGSA T U RU T ME LA H IRK A N B U DA YA CA MP U RA N Y A NG DIA MA LK A N OLEH SA T U K OMU NIT I MA SY A RA K A T DI MA LA Y SIA . A NT A RA K OMU NIT I T E RSE B U T A DA LA H SEP E RTI B E RIK U T : I. B U DA Y A B A BA - NY ONY A P A DA AW A L K U RU N KE 17 SE K IT A R T A H U N 1613 M, K OMU NIT I CH INA T E LA H ME NE T AP DI ME LA K A . OLE H K E RA NA T IA DA P E NDA T A NG CINA DA RI K A LA NGA N W A NIT A ME RE K A B E RKA H W IN DE NGA N W A NIT A T E MP A T A N. J U STE RU IT U B A HA SA ME LA YU DIGU NA K A N SE B A GA I B A HA SA P E NGA NT A R DA LA M U RU SA N P E RNIA GA A N T E TA P I DA LA M INST I T U SI K E LU A RGA .LA H IRLA H SA T U B U DA YA KA CU K A N YA NG DIP A NGGIL B A B A DA N NY ONY A . MA SY A RA KA T BA B A DA N NY ONY A DIK E NA LI K E RA NA ME RE KA ME MP E RK E NA LKA N DIRI ME RE K A SE B A GA I BA B A A T A U P E RA NAK A N. SE LA IN IT U , ME RE K A B E RT U T U R DA LA M BA H A SA ME LA Y U GA YA ME RE KA Y A NG K E MU DIA NNY A DIK E NA LI SE B A GA I

B A H A SA ME LA YU B AB A . B AH A SA Y ANG D IGU NA K A N ME RE K A A DA LA H BA H A SA DIA LE K ME LA Y U B A BA Y A NG DIA SA SK A N A TA S RA GA M B A HA SA ME LAY U PA SA R. SE T IA P KA W A SA N ME MP U NY A I RA GA M Y A NG DIP E NGA RU H I DIA LE K ME LA Y U T E MPA T A N YA NG B E RB E ZA - BE ZA . B A HA SA INI B E RB EZA DE NGA N B A H A SA ME LA Y U B A K U . K OMU NIT I IN I T E LA H ME NY E RA PK A N B AH A SA CINA DA LA M P E RB UA LA N SE HA RIA N ME RE K A TERU T A MA K AT A P INJ A MA N DA RI DIA LE K H OK K E IN Y A NG B E RK A IT AN A DA T , K E K E LU A RGAA N DA N A GA MA . K A TA - KA T A SE RA PA N INI T E RU S ME NGA LA MI P E NY E SUA IA N DA RI SE GI SE B U T A N DA N MA K NA . SE B A GA INY A CONT OH NY A , LA U - T E NG = LOT E NG, P U T - GO = DA T U K U CO ( NA MA SA T U DE W A BU DDH A ) . SE LA IN IT U , P E RK A TA A N ME LA Y U JU GA ME NGA LA MI P E RU B A HA N B U NY I DA N MA K NA . SE B A GA I, CONT OH , MA LA IK A T = MA LA IK A T ( ROH NE NE K MOY A NG ) , K A W A N = K AW A N ( SU A MI ) . K OMU NIT I IN I T I DA K B ANY A K ME NGGU NA K A N IMB U H A N DA LA M P E RB UA LA N, SE B A LIK NY A H A NY A ME NGGU NA K A N KA T A DA SA R SA H AJ A SEP E RT I DIA T U LIS SU RA T . P E RK A TA A N P U NY A ME NGGA NT IK A N P A RT IK E L MILIK NY A SEP E RT I B UK U NY A DISE B U T DIA P U NY A B UK U . RINGK A SNY A , K OMU NIT I I NI B E RU SA HA ME NIRU P E LBA GA I A SPE K B U DA YA ME LA Y U H INGGA K E PA DA A SPE K MA KA NA N DA N MA SA K A N. J U ST E RU IT U , MA SA KA N B A BA DIP E NGA RU H I OLE H MA SA KAN ME LA Y U . ME RE K A T U RU T ME NIRU GA Y A MA K A N ORA NG ME LA Y U ME NGGU NA K A N T A NGA N. GE NE RA SI Y A NG LE B IH T U A PU LA B E RMINA T ME NGGU NA K A N K A IN SA RU NG DA N K E B A YA SE BA GA I P AK A IA N SE H A RIA N. II. B U DA Y A CH INA P E RA NA KA N T E RDA P A T DUA K OMU NIT I CI NA P E RA NA K A N DI MA LA Y SIA . P E RT A MA , CINA P E RA NA K A N KE LANT A N Y A NG DIK A T A K A N B E RMU LA H A SIL W U J U DNY A HU B UNGA N DIP LO MA T IK NE GA RA CINA DE NGA N NE GE RI D I P A NT A I T IMU R Y A NG B E RLA K U SE J AK SE B E LU M ZA MA N SRIVIJ A Y A LA GI. K OMU NIT I IN I T E RDA P A T DI T E B ING SU NGA I K E LA NT A N DA N K U A LA KE RA I DI H U LU SE H INGGA

K E MU A RA T U MP A T . A NT A RA K E SAN INT E RA K SI Y A NG B E RLA K U A NT A RA ME REK A DE NGA N P E NDU DU K T E MP AT A N IA LA H P E NY E RAP A N CIRI- CIRI B U DA Y A ME LA Y U DI K A LA NGA N ME RE KA . P A LING K E T A RA IA LAH P E NGGU NAA N DIA LE K K E LA NT A N Y A NG F A SIH DA N F E SY E N P AK A IA N. W U JU D J U GA SIF A T SA LING ME NGH ORMA T I DA N LA H IR CIT A R A SA YA NG SA MA A NT A RA ME RE K A DE NGA N P E NDU DU K T E MP A TA N SE P E RT I K E GE MA RA N K E PA DA W A YA NG K U LIT , P E RMA INA N MA H J ONG, W A Y A NG GE DE K DA N ME NORA . NA MU N CIR I B U DA Y A CINA A SA L MA SIH K E KA L P A DA ME RE KA K HU SU SNY A P A DA ASP E K A GA MA . ME RE K A K E KA L B E RP E GA NG P A DA A GA MA A SA L W ARISA N ME RE K A T E RU T A MA NY A A GA MA B U DDH A . K OMU NIT I K E DU A IA LA H CINA P E RA NA K A N ME LA KA DA N P U LA NG P INA NG. MA SY A RA K A T CINA P E RANA K A N DU A T E MPA T INI ME NGGU NA K A N B A H A SA ME LA Y U DA N CA RA H IDU P ME LA Y U , NA MU N ME RE K A T IDA K B E RA GA MA ISLA M. K E H IDU P A N ME RE K A B E GIT U DE K A T DE NGA N ORA NG ME LA Y U . ME RE K A J U GA ME NGA MA LK A N A DA T RE SA M YA NG MIR IP A DA T RE SA M ORA NG ME LA Y U , W A LA UP U N MA SIH T E RDA P AT CIRI B U DA Y A CINA LA MA . ME RE K A T U RU T P E RCAY A KE PA DA MA K H LU K HA LU S A TA U GH A IB DA N ROH SE P E RT I MA SY A RAK A T ME LA Y U . * K E SE NIA N H A SIL INT E RA K SI A NT A RA T A MA DU N ME LA Y U DA N T A MA DU N CINA DI T A NA H ME LA Y U P A DA ZA MA N AW A L A MA T KE T A RA PA DA A SPE K SE NI B INA . U NSU R SE N I B INA C INA DISE RA P DA LA M P E MB INA A N MA SJ ID. A NT A RA CIRI K H U SU S SE RA P A N IA LAH P A DA RE K A B E NT U K B U MB U NG MA SJ ID Y A NG ME NY E RU P A I SE NI B INA P A GODA . CONT OH Y A NG J E LA S DA PA T DILIH A T P A DA MA SJ ID T A NJ U NG K LING DA N MA SJ ID T E N GK E RA , DI ME LA K A . DE MIK IA N J U GA MA SJ ID K A MP ONG LA U T DI K E LA NT A N, MA SJ ID DE MA K D I J A W A T IMU R DA N B E B E RA PA T E MPA T LA IN DI RA NT A U A LA M

ME LA Y U . MA LA H , IDE NT IT I RE K A BE NT U K MA SJ ID P A DA ZA MA N SE B E LU M MA LA Y SIA ME RDE KA A DA LA H B U MBU NG B E RT INGK A T Y A NG DII LH A MK A N DA RI B A NGU NA N P A GODA . RE K A BE NT U K B U MB U NG MA SJ ID- MA SJ ID IN I D IH A SILK A N SE CA RA BE RT INGK A T T INGK A T . SE K U RA NG- K U RA NGNY A T E RDA P A T 3 T INGK A T B U MB U NG MA SJ ID. * DA SA R P E NDIDIK A N NE GA RA DA SA R P E NDIDIK A N D I MA LA Y SIA DIGU B A L SE T E LA H ME NGA MB ILK IRA A SP E K MA SYA RAK A T MA J MU K YA NG T E LA H B E RINT E RA K SI SE K IA N LA MA SE CARA H A RMONI. A NT A RA DA SA R P E LA JA RA N T E RSEB U T IA LA H P E NY A T A BA RNE S, P E NYA T A F E NNW U , U NDA NG- U NDA NG P E LA J A RA N 1952 , P E RNY A T A RA ZA K DA N P E NY A TA RA H MA N TA LIB . SE MU A DA SA R- DA SA R INI B E RP E RA NA N ME MU P U K PE RPA DU A N DA N B A GI ME MA ST IK A N P E NGA SINGA N Y A NG W U J U D DA LA M SIST E M P E NDIDIK A N SE B E LU M IN I DIMA NSU H K A N DA N D IGA NT IK A N DE NGA N SIST E M Y A NG LE B IH SE RA GA M DA N ME NY E LU RU H . K E SE RA GA MA N INI LE B IH ME NJ A MIN P E RP A DU A N RA K YA T . SE LA IN IT U , DA SA R I NI J U GA ME NGA MB ILK IRA P E RK E MB A NGA N P E NDIDIK A N D I SA B A H DA N SA RA W AK . * DA SA R INT E GRA SI NA SIONA L MA LA Y SIA T E LA H B E RU SA H A ME MB E NT U K PE RPA DU A N A NT A RA MA SY A RA KA T MA J MU K DA N INT E GRA SI Y A NG LE B IH MA NT A P A NT A RA PE NDU DU K SE ME NA NJ U NG DE NGA N SA RA W A K DA N SA B A H . SE HU B U NGA N INI, DA SA R INT E GRA SI NA SIONA L DIGU B A L U NT U K ME LA K SA NAK A N P ROSE S KE W U J U DA N IDE NT IT I NA S IONA L DI K A LA NGA N K A U M Y A NG B E RB E ZA K E BU DA Y AA N, K E P E RCA Y AA N DA N P E NE MP A TA N. SE H U B U NGA N IT U , K E ME NT E RIA N P E RPA DU A N NE GA RA DA N P E MB A NGU NA N MA SY A RA KA T DIT U B U H KA N P A DA 2 7 OK T OB E R 1990 DE NGA N OB J E K T IF B E RIK U T : 1. ME N GGA LA K K A N P E RP A DU A N MA SY A RA K A T P E LBA GA I K A U M DA N INT E GRA SI NA SIONA L.

2 . ME MB E RI B A NT U A N K H IDMA T M A SY A RA K A T . 3 . ME MB A NGU N MA SY A RA K A T ORANG A SLI. 4. ME MA J U K A N K E P E NT INGA N DA N P E NGLIB A T A N W A NIT A DA LA M P E MB A NGU NA N NE GA RA . 5. ME NY E LA RA S P ROGRA M K E P E NDU DU K A N DA N P E MB A NGU NA N NE GA RA . U NT U K ME NJ A Y AK A N K E ME NT E RIAN B A RU INI B E B E RA PA J A B A TA N DIT U B U H K A N SEP E RT I J AB A T A N KE B A J IKA N MA SY A RA KA T MA LAY SIA , J A B A TA N P E RPA DU A N NE GA RA , J AB A TA N H A L E H WA L ORA NG A SLI, J A B A T A N H A L E H WA L W A NIT A DA N Y A Y A SA N K E BA J IK A N NE GA RA . * B A HA SA ME LAY U SE BA GA I A LA T PE RP A DU A N INT E RA K SI A NT A RA B A NGSA DI MA LA Y SIA DIP A DU K A N ME LA LU I P E NGGU NA A N B A HA SA ME LA Y U SEB A GA I B A HA SA RA SMI SE P E RT I Y A NG T E RCA T A T P A DA P E RKA RA 152 , P E RLE MB A GAA N P E RSE KU T U A N. NA MU N, B A H A SA- BA H A SA LA IN B OLE H DIGU NA K A N. U NT U K ME NGU K U H K A N LA GI P E RA NA N B AH A SA ME LA Y U DA LA M MA SY A RA K AT MA JMU K K E RA JA A N T E LAH ME MB E NT U K A K TA B AH A SA K E BA NGSA A N P A DA TA H U N 1963 .

2 .4.2 K E SA N NE GA T IF DI SA MP ING K E SA N P OSIT IF Y A NG T E RSE MA T DA LA M LE MB A RA N SE J A RAH MA SY A RA K A T MAJ MU K DI MA LA Y SIA , INT E RA K SI K A U M T U RU T T E RDE DA H DE NGA N B E BE RA P A K E SA N NE GA T IF . K E SA N NE GA T IF Y A NG P A LING P E NT ING H INGGA K E H A RI IN I A DA LA H SE P E RT I B E RIK U T: * J U RA NG E K ONOMI J U RA NG P E RB E ZA A N EK ONOMI Y A NG B E SA R A NT A RA K A U M DI MA LA Y SIA . J U RA NG INI B E RLA K U K E RA NA SIK AP P E NJA J A H Y A NG

B E RA T SEB E LAH DA N T IDA K ME NG A MB IL B E RA T A SP E K K E BA J IK A N DA N MA SA LA H RA KY A T T E MP A TA N. P A RA P E TA NI Y A NG SE B A HA GIA N B E SA R T E RDIRI DA RI MA SY A RA KA T ME LA YU SE NT IA SA DILI NDU NG I OLE H K E RA J A A N B RIT ISH ME LA LU I DA SA R U T A MA NY A YA NG B E RT U J UA N ME NE MP A T KA N ORA NG ME LA Y U DI K A W A SA N LU A R BA NDA R DA N T E RU S ME NJ A DIK A N ME RE K A P E MB E KA L MA KA NA N K E PA DA MA SY A RA KA T BA NDA R. DA LA M H A L INI , ORA NG ME LA Y U DIGA LA K K A N ME NGU SA H A K A N TA NA MA N SA RA DIRI SA H A J A , SE DA NGK A N MA SY A RA K A T IMIGRA N DI K A W A SA N B A NDA R T E RU TA MA NY A CINA T E RU S SIB U K DA N MA J U DE NGA N K E GIA T A N E K ONOMI E K S P ORT DA N IMP ORT . INI B E RMA K NA , P E NJA J A H H A NYA ME MB E NA RK A N MA SY A RA KA T ME LA Y U ME NJ A DI P E K EB U N K E CIL SA H A JA . J IK A T E RDA PA T P E RKA MP U NGA N B A RU , ORA NG ME LA Y U DIK E NA K A N SY A RA T T E RT E NT U SE PE RT I H A NY A ME NA NA M P A DI, K E LA P A DA N BU A HB U A HA N. SE H U B U NGA N IT U , P E MB A NGU NA N K A W A SA N B A NYA K DIT U MP U K A N DI K A W A SA N Y A NG BE RSE DIA ME NE RIMA P E RU BA H A N. INI ME NY E B A B K A N KA W A SA N P A NT A I BA RA T SE ME NA NJ U NG LE B IH CE P A T ME NDA P A T KE MA J UA N DA RI K A W A SA N P A NTA I T IMU R. P E RB A NDA RA N Y A NG DICI RIK A N P E NJ A JA H ME MB E RI P E NU MPU A N K E PA DA P E NDU DU K KA U M IMI GRA N T E RU T A MA K A U M CINA . RINGK A SNY A , A K IB A T DA SA R P E CA H DA N PE RINT A H INGGE RIS B E RLA K U P E RBE ZAA N T U MP U A N SE K T OR EK ONOMI. ME L A Y U SE BA GA I P ET A NI SA RA DIRI DA N NE LA Y A N, CINA D I SE K T OR P E RDA GA NGA N DA N P E RLOMB ONGA N, SE ME NT A RA IND IA DI LA DA NG . I NI ME MB E RI K E SA N K EP A DA KE T IDA K SE IMB A NGA N A NT A RA KA W A SA N A NT A RA DE SA DA N B A NDA R. K E SA N INI B E RLA NJ U T A N H INGGA ZA MA N P A SCA- P E NJA J AH . * J U RA NG SOSIA L J U RA NG E K ONOMI ME MB E RI K E SA N K E P A DA J U RA NG SOSIA L.

LA NT A RA N IT U W U J U D K E LOMP OK MA SY A RA KA T KA Y A Y A NG B A NY A K TE RB INA DA RI K A LA NGA N MA SY A RA KA T BA NDA R DA N MA SY A RA KA T MISK IN Y A NG W U J U D DI K A LA NGA N MA SY A RA K A T LU A R B A NDA R. SE CA RA T IDA K LA NGSU NG, K E A DA A N INI T E LA H ME NGU B A H ST RU K T U R MA SYA RAKA T ME LA Y U DA N PE RIB U MI K E PA DA MA SY A RA K AT Y A NG K OMPLE K S DA N B E RK E LA S. KE LA S A T A SA N T E RDIRI SA RI GOLO NGA N B A NGSA W A N ME LA YU , SA U DA GA R, P E NGU RU S DA N P E NGU SA H A Y A NG T E RDIRI DA RIP A DA ORA NG A SING DA N CINA . K E LA S P ERT E NGA H A N A DA LAH MA SY A RA KA T E T NIK CINA DA N SE DIK IT DA RI G OLON GA N IN DIA , SE B ILA NGA N K E CIL IN DIV IDU ME LA Y U DA N LA IN- LA IN K A U M B U MIP U T E RA . K E LA S B A WA HA N ME RU P AK A N MA J ORIT I MA SY A RA KA T ME LA YU DA N P E RIBU MI. INI ME MB E RI K E SA N SE OLA H - OLA H WU J U D SU SU N LA P IS DA N K E LA S MA SY A RAK A T B E RDA SA RKA N LU NA S P E RKA U MAN. * P E NCAP A IA N T IDA K SE IMB A NG P E NCA PA IA N Y A NG T IDA K SE IMB ANG J U GA B E RLA K U DA LA M A SP EK P E NT ING K H U SU SNY A P E NDIDIK A N. SIST E M P E ND IDIK A N P E NJ A JA H ME W U JU DK A N SE K OLAH ME NGIK U T K A U M DA N LOGIST IK E T NIK DI MA LA Y SIA . P E NGA SINGA N SIST E M P E ND ID IK A N MU LA B E RLA K U A NT A RA E T NIK . M A SY A RA K A T ME LA Y U DE NGA N P E NDIDIK A N ME LA Y U , E T NIK I ND I A DE NGA N P E NDID IK A N B E RT E RA S B A HA SA TA MIL DA N E T NIK CI NA DE NGA N T E RA S B A H A SA MA NDA RIN. SE ME NT A RA K OMU NIT I P E RIB U MI Y A NG T E RDIRI DA RI ORA NG A SLI , E T NIK SA B A H DA N SA RA W AK T IDA K DIB E RIK A N P E NDID IK A N.
P O S T E D B Y U S TA Z A B D A Z I Z H A R J IN A T 8 : 4 3 PM

0 COMMENTS: POST A COMMENT NE W E R P OST OLDE R P OST H OME

SU B SCRIB E T O: P OST COMME NT S ( A T OM)

ABOUT ME

USTAZ ABD AZIZ HARJIN

P E NSY A RA H T A MA DU N ISLA M, P U SA T P E MIK IRA N DA N K E F A HA MA N ISLA M, U NI VE RSIT I T E K NOLOGI MA RA P E RLIS, 0 2 60 0 A RA U , P E RLIS. T E L: 0 13 - 40 06 2 0 6

VIEW MY COMPLETE PROFILE

BLOG ARCHIVE

y O

2 0 0 9 ( 6) DE CE MB E R ( 6)

 SILA B U S  1 - K ONSE P T A MA DU N ISLA M  2 - INT E RA K SI A NT A RA T A MA DU N  3 - ISLA M DA N T A MA DU N ME LA Y U  4 - T A MA DU N ISLA M D I I NDIA  5 - T A MA DU N ISLA M D I CH I NA

FOLLOWERS