T.C.

MMAR SNAN GZEL SANATLAR NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS SOSYOLOJ ANABLM DALI GENEL SOSYOLOJ VE METODOLOJ PROGRAMI

ENFORMASYON AINDA MGENN RETM VE LEVSELL: Enformasyonun Oluturulmasnda Ve Dntrlmesinde Bir Ara Olarak mge

( Yksek Lisans Tezi )

Hazrlayan: 20076184 Mehmet Hacosmanolu

Danman: Yrd. Do. Dr. Emre Zeytinolu

STANBUL - 2010

T.C. MMAR SNAN GZEL SANATLAR NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS SOSYOLOJ ANABLM DALI GENEL SOSYOLOJ VE METODOLOJ PROGRAMI

ENFORMASYON AINDA MGENN RETM VE LEVSELL: Enformasyonun Oluturulmasnda Ve Dntrlmesinde Bir Ara Olarak mge

( Yksek Lisans Tezi )

Hazrlayan: 20076184 Mehmet Hacosmanolu

Danman: Yrd. Do. Dr. Emre Zeytinolu

STANBUL - 2010

NDEKLER NSZ.III ZET...IV SUMMARY..V 1.GR..1 2. ARATIRMANIN KAVRAMSAL EREVES... 4 2.1. mge, maj, Grnm ve Grnrlk...4 2.2. Bilgi, Enformasyon ve Enformasyon a12 3. MGE RETM...20 3.1. mgenin Kurulumu, Alg ve zne..20 3.2. Bilin ve mgelem..50 3.3. Grntnn Oluumu.64 3.3.1. plak Grnt67 3.3.2. Gsterici Grnt69 3.3.3. Metamorfik Grnt...70 4. MAJI LEMEK...72 4.1. mge ve maj Sylemi.72 4.2. maj lemek...86 5. ENFORMASYON AI VE MGE.95 5.1. Enformasyon anda majn Dolam ve Enformasyon Olarak maj...95 5.2. majlar ile Yeni Bir letiime Geme.112

II

6. SONU.117 7. KAYNAKA119 9.ZGEM....123

III

NSZ

Bak as farklln kendisi olduu iin, ayn olduu varsaylan bir dnya hakkndaki bak alar en uzak dnyalar kadar farkldr der Deleuze. mgeler bir nevi, bedenin ve zihnin gidebildii uzak dnyalardan havadis getiren tayclar olmulardr, tadklar enerji dier imgeler ile oklamtr; baka dnyalara dnmtr. Bugn, belki eskisine nazaran daha hzl dnen dnyaya baktmda, gzlerim nnde sanki hzl bir treni andrrcasna geen imajlarn akn gryorum. Hz, btn ayrntlar ve ayrklklar siliyor gibi, tek bir eye dntryor gibi

Gnmzn teknolojik alt yaps, bu sreci daha da hzlandrmaya hedeflenmi halde. majlar, hal zerlerinde enerji tamaya devam ederken, biz bu enerjiyi enformasyon olarak dnrsek, kar karya kaldmz enformasyon ak bize farkl dnyalarn deneyimlerini mi iletiyor yoksa btn deneyimlerin aynlat bir dnyann iine mi sokuyor?

Kavramlar hangi balamlarda kullanacam akladktan sonra, imge retimine dair sreleri alg kapsamnda ele alacam. Algnn d dnya ile olan etkileiminde, nesneyi ve mekn; dnmenin dinamiklerine dahil ederek grsellik ile olan ilikimizin farkl boyutlarn inceleyeceim ve toplumsal ilikiler iinde imajlarn retim ve etkileim alanlarna, kltrel deneyimler erevesinde yaklaacam. Son blmde ise enformasyon ann sosyal ve iktisadi dinamiklerini belirginletirerek, kltrel etkileimlerde kapitalistik ve dntrc bir zellik tayan enformasyonu, imajlarla olan ilikimiz balamnda problematize edeceim.

Bedenin tahayyl olan imgeler ve kitle iletiim aralarndan sanal a yaplanmasna kadar, enformatik kanallarda dolam iinde olan imajlar ile etkileimimizin sosyolojik adan incelenmesinin, enformasyon ana ynelik bir dnme plan ortaya karabileceine inanyorum.

Yapc gr ve nerileri ile almama yn veren danman hocam Yrd. Do. Dr. Emre Zeytinoluna ok teekkr ederim.

STANBUL, 2010

MEHMET HACIOSMANOLU

IV

ZET

Duraan bir anlamsallk ilikisinin uzanda yaklamamz gereken imge kavramn, toplumsal alar oluturan tekil ve kolektif pratikler iinde dnmek gerekir. Baka bir deyile, iletiim aralarndan ya da toplumsal kullanm ve balamlarndan soyutlanm imge diye bir ey yoktur.1 letiim teknolojilerine dayanan gnmzn enformasyon sreci, kltrel aras iletiimi kresel lekte hzlandrmtr : interaktif bilgisayar alar, yeni iletiim biimleri ve kanallar yaratarak, hayat ekillendirerek, ayn zamanda hayat tarafndan ekillendirilip katlanarak byyor.2 Gnmzde enformasyon ve iletiimin, retim srelerinde asli bir rol oynamaya baladn belirten M.Hardt ve A.Negri, kresel enformasyonun alt yapsn bir demokratik mekanizmayla bir oligapolist mekanizmann bileimi olarak nitelendiriyorlar.3

Grsel deneyimin de hzland gnmzde, ilenmemi bir ileti olarak bilgiden (knowledge) farkllaan enformasyonun (information) hem tayclarndan, hem de sonularndan biri olan imgenin retim ve dalm sreci katlma daha ak hale gelmitir. almann amacnda; enformasyonun oluturulmasnn ve dntrlmesinin bir arac olarak imge incelenecek ve imgenin tam olduu enformasyonun kltrel dnmler iin alternatif bir syleme dntrlme sorunsallar aratrlacaktr.

ANAHTAR KELMELER: MGE , MAJ, ENFORMASYON, ENFORMASYON AI

1 2

Ron BURNETT, MGELER NASIL DNR?, s.35 ev.Gsal Pusar Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.3 ev: Ebru Kl

Michael HARDT & Antonio NEGR, MPARATORLUK, s.312, ev. Abdullah Ylmaz

SUMMARY

THE PRODUCTION AND FUNCTION OF IMAGEIN THE INFORMATION AGE

Image as a Tool for Forming and Transforming Information

It is imperative that we consider the concept of image, which we need to approach beyond a still meaning, as singular and collective practice that makes up the social network. In other words, there is no image isolated from communication tools, social use and its extensions. (Ron Burnett, 2005:35) The information age that relies on communication Technologies has quickened the pace of cross-cultural communication. Interactive computer networks are growing in numbers by creating new communication tools and channels while shaping life and being shaped by life. (Manuel Castells, 2008:3) Negri and Hardt (M.Hardt & A.Negri, 2008:304), state that information and communication today plays a crucial role in the production process and define the foundation of global information as a combination of democratic mechanism and an oligapolistic mechanism. (M.Hardt & A.Negri, 2008:312)

The production and distribution stage of image as one of the outcomes and that of vehicles of raw information as opposed to knowledge has been more available for interaction in the time where visual experience gains speed. The objective of the thesis is to analyse image as a tool for forming and transforming information and to identify the problems associated with image as an alternative declaration for cultural transformation that image carries.

KEY WORDS: IMAGINATION , IMAGE, INFORMATION, INFORMATION AGE

GR

letiim teknolojinde grlen ilerlemeler youn bir enformasyon akna olanak salamtr. Burada bilgi (knowledge) ve enformasyon (information) arasnda bir ayrm yapmamz gerekmektedir: Bilgi: mantkl bir yarg ya da deneysel bir sonu sunan, bakalarna sistemli bir biimde bir iletiim aracyla aktarlan olgulara ya da dncelere ilikin rgtl ifadeler dizisidir.1 Enformasyon ise bir veri iletim bildirim srecini (proses) tanmlar. Bu bamsz ve teyit edilmemi veriler hem enformasyonun kendisidir hem de enformasyon srecidir. Enformasyon ve bilgi hem rten, hem de farkl olan kavramlardr. Bilgi, insan aklnn kavrad ve iselletirdii dnce ve veriler ile ilgili bir kavramdr. Bilgi edinmek iin beyine ok miktarda enformasyon ylmas gerekir. Toplum giderek katmanlatka ve etkileimler hzlandka enformasyona ulaabilmek daha nemli hale gelir.2

Negri ve Hardt, modernleme srecini emein tarm ve madencilikten endstriye gyle tanmlarken, postmodernleme ya da enformatikleme srecini emein endstriden hizmet alanna gyle tanmlar ve hizmetlerin salktan elence ve reklama kadar geni bir alan kapsadn vurgularlar.3 Manuel Castells, imalata dayal bir endstriyel toplumun ardndan post endstriyel topluma elik eden hizmet odakl bir finans politie sahip olan enformasyonel toplumdan sz ederken4, enformasyonel toplumun

Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.20 ev: Ebru Kl

2 3 4

Daniel R. Headrick, ENFORMASYON AI, s15, ev. Zlal Kl Michael HARDT & Antonio NEGR, MPARATORLUK, s.300, ev. Abdullah Ylmaz Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.24

temelinde

bilgiyi

retme

ve

ileme

teknolojisini

ayrmaz

ancak,

enformasyonun ilenmesinin altn izer.

Vardmz sonular, yenilik macerasnn enformasyon teknolojisi devriminin geliiminde kritik bir rol oynadn doruluyor; bilimsel / teknik bilginin gruplaarak dalmas, kurumlar, irketler ve kalifiye emek gc Enformasyon ann temel zellikleri.5

Enformasyon srecinde bahsedilen bu uzmanlama; Guy Debord iin gsterinin kkeninde yatan eydir, Dolaysyla, gsteri btn dierleri adna konuan uzmanlam bir etkinliktir.6 Debord iletiimin monolotik boyutuna vurgu yapar ve gsterinin imaj-nesneleri dorudan doruya biimlendiren ileri bir iktisadi sektr olarak gncel toplumun esas retimi olarak maddeler.7

amzn enformatik ve kapitalistik karakteri, iletiim deneyimini katlma ak bir boyuta ulatrmtr. nternetin kullanc says 1996da 20 milyonken, 2000de 300 milyonu amtr.8 Bu iletiim deneyimi imge retimi boyutunda ele alnacaktr. mgenin hem retim srecinin hem de tad enformasyon balamnn incelenmesinin amalanmasnda, mevcut iletiim kanallar iinde aynlamayan alternatif bir imge retiminin ve olu koullarnn sorunsallatrlmas vardr.

5 6 7 8

A.g.e. s.84 Guy DEBORD, Gsteri Toplumu, s.42, evirenler Ayen Ekmeki, Okan Takent A.g.e. s.42 Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.8 ev: Ebru Kl

maj kavram, alglama srecinin optik, iitsel ve kltrel srelerine iaret etmektedir. Bu balamda imajn retim dalm sreci sosyal ve ekonomik etkileimlerle devam eder. Chipastaki Zapatistalarn lideri Subcomandante Marcos, Lacandon ormannn derinliklerinden dnyayla ve medyayla internet zerinden iletiim kurmas9 alternatif video yayn kanallar araclyla yerel enformasyonlarn kresel bir a zerinden kitlelere ulamas (www.videoactivism.org) , sosyal sorunlarla mcadele etmek ve olan biteni belgelemek zere retim ve datma daha geni eriim imkanlar10 sunan yeni medya balantl a sistemi, Raymond Williamsn belirttii merkezi programlama ve ebekeletirme otoritelerine11 kar alternatif enformasyon aktarm salar.

A sisteminin yataylnda oluan grsel kltrel katlmn Ortak Kltr (Common Culture, Raymond Williams) kavram zerinde bir alma tez kapsam dndadr fakat bahsedilen durumun bir uzantsdr. Ayn zamanda John Bergern metodolojisine kayan imgeler zerinde bir incelemeyi de almamn kapsam dnda tutuyorum. mgenin enformasyon alarndaki ontolojisini incelemeye alrken odaklanmay dndm ana sorunsal, egemen grsel-imgesel sylemden farkllaabilecek alternatif bir grsel-imgesel sylemin enformasyon balamnda sorunsallatrlmasdr.

a.g.e. s.8 Peter GABREL, DETRMEK N VDEO, s.6 , ev. Duygu Dlek

10 11

Raymond WILLIAMS , TELEVZYON, TEKNOLOJ VE KLTREL BM, s.123 ev.Ahmet Ulvi Trkba

2. ARATIRMANIN KAVRAMSAL EREVES

2.1. mge, maj, Grnm ve Grnrlk

Enformasyon anda imgenin retilmesi ve ilevselliini incelemeden nce imge ve imgeyle ilgili kavramlarn erevesini kurmak gerekiyor.

mge

ve

imaj

kavramlarn

gr-grnm

(vision)

balamnda

incelediimizde, hem kendi alanlarnda hem de birbirleriyle iliki iinde ilediklerini syleyebiliriz; grnme (vizyona) dahil olan eyin (visual) grn, artlar ve ilemi (visibility), imge ve imaj (image) kavramlarnn ileyiine ynelik bir bak salayabilir.

mgenin grsel olana (visual) iliik armnn ve alglama (perception) srelerinin sonucu zihinde oluan grntye atfedilen anlamlarn deiebilirlii; doku, koku, tat, ses gibi algnn kayna olan farkl dinamiklerin imgesel aktarmn farkllatrmaktadr. Key Baynes, ozan Ted Hughesn hayvan avlama ansyla iirsel imgelem alglayn belirtirken airden bir alnt yapyor:

Bir bakma, sanyorum iiri bir eit hayvan olarak dnyorum. Onlarn da, hayvanlar gibi, kendi yaamlar vardr. unu demek istiyorum ki, onlar herkesten, kendi yazarlarndan bile apayr grnrler; onlar sakatlamakszn ya da belki de- ldrmeksizin onlara bir ey eklemek ya da onlardan bir ey karmak olanakszdr. Ayrca, onlarn belli bir zeks vardr. znel bir ey bilirler, bizim renmeye can attmz bir ey. Belki de benim ilgilendiim,

zellikle hayvan ya da iir tutmak deil de sadece benim dmda kendi kprtl yaamlar olan eylerdir.12

mgenin oluum srecinin dinamiklerinden biri olan zne (zne kavramnn detayl incelemesini mgenin Kurulumu blmnde yapacaz) , toplad grsel enformasyonu; alg srecinde (the perception process) yorumlayarak, yeniden dzenlemeye ve iletiime ak hale getiriyor. Gordon Marshall, A Dictionary of Sociology13 kitabnda iletiimin en az be ekilde gerekletiini belirtiyor:

nsann i iletiimi, kendi benliiyle i konumalarn kapsar. Kiiler aras iletiimin kapsam, Erwing Goffmann analiz ettii trden yz yze etkileimdir ve bu kapsamda beden hareketleri ve meknsal dzenlemeler gibi yan diller incelenir. Grup iletiimi grup dinamiini iine alrken; kitlesel iletiimin alan, genellikle ykl bir para kazanmak iin kitlesel kaynaklardan kitlesel yollarla kitlesel dinleyiciye gnderilen kaynaklardr. letiimin beinci ve gn getike byyen bir biimine ise insan tesi ad verilmitir ve insann dndaki canl-cansz varlklarla iletiimini kapsamaktadr.

12

Aktaran, Key BAYNES, Toplumda Sanat, ev. Yusuf Atlgan s.28 Gordon MARSHALL, Sosyoloji Szl, evirenler Osman Aknbay, Derya Kmrc, s.336

13

mgenin iletiim srecinde balantda olduu tekil ve kolektif dinamikler, gnmzn kitle iletiim teknolojisine dayanan enformasyon srecinde (bkz. Blm 2.2) ierii ve biimleri srekli deien iletiler halindedir. Bu noktada imge kavramn imaj (image) kavramndan farkllatrmaya alacaz, nk; szlk karl olarak imge, image ile, imgelem ise imagination olarak karlansa da, imgenin zihinde oluan zerklii ile imajn sret kopya veya benzerlik anlamyla bir ileti formu olarak ele alnmas almamn balamna daha uygun decektir. Fakat bu farkllatrma sreci iki kavram birbirinden ayrklatran bir sre olmaktan ziyade; birbirleriyle benzer dinamikleri paylaan ve farkllatran ilikisellik sreci olacaktr. nk imge de bir ileti formudur, ama yorumsallk iinde yaratmaya dayal bir ileti formu ile, yine yorumsallk iinde kopyalamaya dayal bir ileti formundan (imajdan) farkllaabilir. Her iki kavramada yorum maddesini ilitirmem; W.J.T. Mitchellin belirttii gibi sadece grsel balamlarndan te, ok sayda duyuyu ieren bir kavray ve yorumu gerektirdiklerindendir :

majlar, zamanda ve meknda yer deitirerek yaylan ve bu sre iinde derin dnmlere urayan eyler olarak dnerek ie balamak daha iyi olabilir.14

mge ve imajn grsel olan ile ilikilendirilmesi, grme edimine fizyolojik ve nrolojik temeli dnda duyumsal deneyimin (algnn) katksn da ierir ; insanolunun ilk dokunduu nesnelerin slak m yoksa kuru mu, sert mi veya yumuak m olduunun cevab, grme ediminin dokunma ediniminden daha fazla bilgi ierdii anda zihinde verilmektedir; yani deneyimlerin bilgisi sonucu

14

W.J.T. MTCHELL, konoloji maj - Metin- deoloji, ev.Hsamettin Arslan, s.12

suyun slak olduunu dokunmadan, suyu grdmzde bilir ve suyun zelliklerini kendi varlndan soyutlamaya balarz. (Burada soyutlama ilemini nesnelletirici bir tarzda zne ve nesne arasnda ikilik yaratarak nesne ve zneye bir tz ykleme ilemi olarak deil, etkileim iinde bir kavram retiminin dinamiklerinden biri olarak kullanyorum. nk daha sonra inceleyeceim gibi psikotrop madde kullanmna bal deneyimler soyutlama ileminden daha farkl bir imgelem ilikisi kurmaktadr.) Bu soyutlama ilemi, suyun imaj olarak zihnimizdeki veya bir resimdeki kopyasyla, suya eitli kltrlerde atfedilen kutsal anlamlar etrafnda kurulan imgesel an duyumsal dinamiidir; imge ve imaj kavramlarnn tayabilecei enformasyonu, yeni alglaylarla deiime ak hale getirir ve bu kavramlarn balamn srekli yineleyebilir. Yani tek bana imaj sadece kopya olmayp, kar karya kalndnda retilen bir balamsalla sahip olabilir. Joseph Kosuthun 1965 tarihli One and Three Chairs adl iinde, bir sandalyenin kendisini, kopyasn ve ansiklopedik bilgisini sergilemesini de nesnenin kendisinin, imajnn (kopyasnn) ve soyutlama ncesi niteliinin aktarmn, grenin (viewer) deneyimleriyle balantlar kurulacak metinsel bir grnrlkle (visibility) ilikilendirebiliriz.

Resim 1. Joseph Kosuth, One and Three Chairs, 1965

J.W.T. Mitchellden yaptm alnty bir imaj tanm balamnda yeniden aktarrsam: Resimlerden, diyagramlardan, heykellerden, projeksiyonlardan, optik illzyonlardan, haritalardan, manzaralardan,

halisnasyonlardan,

iirlerden, modellerden, hatralardan ve hatta fikirlerden imajlar olarak sz ederiz ve bu listedeki ak farkllklar herhangi bir sistematik, niter kavray imknsz hale getiriyor izlenimi brakr. Farkna varabileceimiz ikinci husus, btn bunlar imaj adyla etiketlemenin, zorunlu olarak, hepsinde ortak bir zellik ya da zellikler bulunduu anlamna gelmeyeceidir. majlar, zamanda ve meknda yer deitirerek yaylan ve bu sre iinde derin dnmlere urayan eyler olarak dnerek ie balamak daha iyi olabilir.15

15

a.g.e s.12

Yukarda belirttiim soyutlama ilemi sonucu imge ve imaja iliik referanslarn, simlasyon anda artk kalmadn
16

dnen Jean

Baudrillard; kombinatuar ilemin , imgenin ve imajn gndergelerini simlakr kavram17 iinde sildiini sylyor:

Gnmzdeki soyutlama biimlerinin haritaclk, sret karma, aynadan yansma ya da kavramla bir ilikisi kalmamtr. Simlasyon kavramnn harita zerindeki bir toprak paras, bir tz ya da referans sistemiyle hi bir ilgisi yoktur. Bir kken ya da bir gereklikten yoksun gerein modeller araclyla tretilmesine hipergerek yani simlasyon denilmektedir. Bir baka deyile harita ncesinde ya da sonrasnda bir toprak paras yoktur.18

Simle edilmi gereklii yani simlakr, bu balamda J. Baudrillardn ayrd gibi imaj kavramndan ve imajn gndergelerinden ayrmamz gerekiyor. Simlakr, gnderenden yoksun ve nerede balayp nerde bittii bilinmeyen, hibir eyin durduramad bir kapal devre iinde, gerein deil yalnzca kendi kendinin yerine geebilen bir ey19 iken, imaj kitle iletiim aralar iinde kopyalanm bir ileti formu olarak dnebilir, provokatif video rneklerinde olduu gibi; bir referans sistemiyle (enformasyon) ilgisini

16

Kombinatuar analiz, nesneler arasnda, nceden verilmi bir tanma uygun dzenlemelerin yaplmasn ve bu dzenleme sonucunda bulunan ilikilerin matematik modellerinin oluturularak, genellemeyle tm benzeri oluumlarda uygulanabilmesini mmkn klacak sonularn incelenmesidir.
17 18 19

Simlakr, Bir gereklik olarak alglanmak isteyen grnm. Jean BAUDRALLARD, Simlakrlar ve Simlasyon, ev. Ouz Adanr, s.14 a.g.e. s.2

10

kurabiliriz. Bu anlamda imaj kavramn enformasyona, simlakr kavramn ise sibernetie daha yakn bir kavram olarak ele almalyz.

Son olarak deinmem gereken nokta; grnrln (visibility) sosyalkltrel srelerinin farkl boyutlarda da incelenmi olduudur.

Jeremy Benthamn panoptisist (panoptisizm; grme duyusunun ne karlmas, stnln vurgulanmas anlay) tasarmn ele alan Michel Foucault, seyirden te bir denetleme mekanizmasnn arkeolojisini yaparak optik sreci tutukluda iktidarn otomatik ileyiini salayan bilinli ve srekli bir grlebilirlik halini yaratmak20 olarak saptar:

Grlmeden gzetim altnda tutmaya olanak veren dzenleme, srekli grmeye ve hemen tanmaya olanak veren meknsal birimler oluturmaktadr. () Tam k altnda olma ve bir gzetmenin bak, aslnda korucu olan karanlktan daha fazla yakalaycdr. Grnrlk bir tuzaktr.21

20 21

Michel FOUCAULT, Hapishanenin Douu, ev. Mehmet Ali Klbay, s297 a.g.e. s296

11

Guy Debord ise modern toplumu, gsteriyi (seyri) reten ve tketen bir toplum olarak tanmlarken gerek dnyann basit imajlara dntn, grmenin gncel toplumun genelletirilmi soyutlamasna denk dtn ileri sryor. majlara ynelik bu tanmlama insanlarn, pasif olarak gerek hayattan ve gerek ihtiyalarndan kopuk imgeler, grntler ve seyirlik nesneler tketmekte22 olduuyla ilikili.

Gsteri bir imajlar toplam deil, kiiler arasnda var olan ve imajlarn dolaymndan geen bir toplumsal ilikidir. () Gerek enformasyon ya da propaganda, gerekse reklam ya da dorudan elence tketimi biiminde olsun btn zel biimleriyle gsteri, toplumsal olarak hkim olan yaamn mevcut modelini oluturmaktadr. O, retimde nceden yaplm seimin her alanda onaylanmas ve bunun sonucu olan tketimidir.23

22 23

Malcolm BARNARD, Sanat, Tasarm ve Grsel Kltr, ev. Gliz Korkmaz

Guy DEBORD, Gsteri Toplumu, evirenler Ayen Ekmeki, Okan Takent, Ayrnt yaynlar, s.36, 37

12

2.2. Bilgi, Enformasyon Ve Enformasyon a

letiim teknolojisinde yaanan gelimeler saysal tabanl sistemler araclyla, veri aknn dnya apnda nceki dnemlere kyasla daha hzlanmasn salamtr. Bilgisayar temelli saysal veri aklar, iktisadi alanda; endstriyel retimden hizmet sektrne doru bir ynelimi beraberinde getirmitir.

Negri ve Hardt, modernleme srecini emein tarm ve madencilikten endstriye gyle tanmlarken, postmodernleme ya da enformatikleme srecini emein endstriden hizmet alanna gyle tanmlar ve hizmetlerin salktan elence ve reklama kadar geni bir alan kapsadn vurgularlar.24

Enformasyon (information)

sistemlerinin

evreledii zerinde

gnmz durarak

durumuna bu

ilikin

tanmlamalar ele almadan nce, bilgi (knowledge) ve enformasyon arasndaki farkllk kavramlarn aklamasn yapmak istiyorum.

almamn kapsamnda bu konu hakknda karma kan birok makale, ilerlemeci bir bak asyla bilgi toplumu (knowledge society) ile enformasyon toplumu (information society) arasndaki farklla dikkat ekmektedir. inde bulunduumuz aa ait bir tanmlamann henz bilgi toplumu tanmlamas iin erken olduunu, byle bir tanmlamann enformasyon toplumunun sonrasnda gelebilecei tanmlanmaktadr.

24

Michael HARDT & Antonio NEGR, MPARATORLUK, s.300, ev. Abdullah Ylmaz

13

Gordon Marshall, enformasyon toplumu tanmlamasnda, bilgi bolluunu ynlendirme problemine dikkat ekmektedir.25

lk bata byle bir szlk karl iinde ortaya konulan problem, bilginin fayda salama asndan kullanlmasndan nceki bir duruma iaret etmekte ve enformasyonun iletiimi salayan kanallar zerinde durmaktadr.

Enformasyon ve bilgi hem rten, hem de farkl olan kavramlardr. Bilgi insan aklnn kavrad ve iselletirdii dnce ve verilerle ilgili bir kavramdr: patlak lastiin nasl tamir edilecei, iyi bir diinin ad ve Franszca konuabilmek gibi. Bilgi edinmek iin beyne ok miktarda enformasyon ylmas gerekir.26

Bu anlamda enformasyon, iletinin snflandrlmadan nceki veri halidir. Headrick, yeni bir enformasyonun bilgi birikiminde yerini bulabilmesi iin tam olarak tannmas ve bir nesneyi temsil etmesi gerektiini belirtir.27 Bilgi: mantkl bir yarg ya da deneysel bir sonu sunan, bakalarna sistemli bir biimde bir iletiim aracyla aktarlan olgulara ya da dncelere ilikin rgtl ifadeler dizisidir.28 Enformasyon ise bir veri iletim bildirim srecini (proses) tanmlar. Bu bamsz ve teyit edilmemi veriler hem

25 26 27 28

Gordon Marshall, SOSYOLOJ SZL, s.199, ev. Osman Altnbay, Derya Kmrc Daniel R. Headrick, ENFORMASYON AI, s.13, ev. Zlal Kl A.g.e. s.26 Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.20 ev: Ebru Kl

14

enformasyonun kendisidir hem de enformasyon srecidir. leti, kendisini baka bir sisteme bildirir ve iinde belli kodlar tar.

Enformasyon ana ait tanmlamalarda en nemli nokta, sanayi sonras retim srelerine iaret etmesi olmutur. Sanayi devrimi ile balayan emek sreci, enformasyon anda soyutlam ve bilgisayarn saysal yapsna gre dzenlemitir. Negri ve Hardt, enformasyon ekonomisine geite emein nitelii ve doasndaki geliimi enformasyonun ak dorultusunda deerlendirirler:

Robert Reich, bilgisayar ve iletiimle ilgili maddi-olmayan emek trne simgesel-analitik hizmetler yani problem zme, problemi tespit etme ve stratejik araclk faaliyetleriyle ilgili iler adn verir. () Bilgisayarl biki diki ii ve bilgisayarl dokuma ii tam anlamyla ayn somut pratiklerle, yani simgelerin ve enformasyonun maniplasyonuyla yrtlebilir. Kukusuz, aralar her zaman iin emek gcn emein nesnesinden belli bir oranda soyutlarlar. () O halde retimin bilgisayarlamasyla emek soyut emek olmaya doru yol alr.29

Enformasyon toplumu yerine enformasyon a kavramn kullanmamn sebebi, gnmz dnyasn homojenletiren bir grten kanmak istememdir. Enformasyon a ile zerinde gitmek istediim nokta, iletiim kanallarnn oklat bir durumu iaret ederek, imge imaj akn bu kanallar zerinden incelemek istememdir. a kavramn, dnya zerinde

29

Michael HARDT & Antonio NEGR, MPARATORLUK, s.306-307, ev. Abdullah Ylmaz

15

yaanlan zamanlar aynlatrmak ve tek bir zaman kavram altnda toplamak iin deil, iletiimin erek simgesi haline gelmi olan bilgisayar sistemlerinin her toplulukta eit oranda kullanlmamakta olduunu hatrlatarak, topluluklarn enformatik bir ak ile etkileimini vurgulamak iin kullanyorum. Dolaysyla toplumlarn yaad srelerin farkllklarn gzetmek amacyla bir toplum kavramndan da uzak duruyorum.

Alvin Toffler, dnyay etkileyen ana dalgadan bahsetmektedir; ilk dalga tarmn bulunmasyken, ikinci dalgann sanayi devrimi ile baladn ve iinde bulunduumuz son dalgay gnmz toplumunu ifade edecek ekilde enformasyon dalgas olarak analiz etmitir.30 Daniel Bell amz toplumuna sanayi sonras toplum, Mc Luhan elektronik a , Peter Drucker bilgi toplumu, Zbigniew Brzenski teknetronik a31, M. Castells a toplumu32 tanmlamalarn kullanmlardr.

Daniel R. Headrick, enformasyonun tarihi zerinde alma yapt kitabnda, enformasyonun tarihini modern ncesi dnemde insanlarn kulland iletiim biimlerine dek daha eskiye dayandna iaret ediyor ve btnleyici bir zaman paras yerine dnemlerden bahsediyor:

Bazlar

enformasyon

ann

gemiini

19.yzyln

sonlarna,

demiryollarnn oald, byk iletmelerin ktann bir yanndan tekine

Dr. Aylin GRGN BARAN, SANAY SONRASI ENFORMASYON TOPLUMU ZERNE TARTIMALAR, Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi Cilt 9/say1-2/Aralk 1992/s.5369
31 32 30

A.g.m. s.56

Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, ev: Ebru Kl

16

yayld dneme gtryor; bazlar ise 19.yzyln ilk yarsnda telgraf ve buharl gazete matbaalarnn ortaya kna. 15. ile 18. yzyllar arasnda matbaann Avrupa uygarl zerinde etkisini inceleyende var.

Bilim insanlar aralarnda anlaamyorsa, okur ne dnsn? Enformasyon a gerekten ne zaman balad? Bunun ksa yant udur: Enformasyon ann balangc tarih boyunca insanlarn ulaabilecekleri enformasyon miktarnda ve bununla baa kmak iin retilen sistemlerinin artnda keskin hzlanmalarn (isterseniz buna devrimler deyin) olduu dnemler vardr. () ksacas ok sayda enformasyon devrimi olmutur.33

Resim 2. Sputnik Kalk , 4 ekim 1957

33

Daniel R. Headrick, ENFORMASYON AI, s.17-18, ev. Zlal Kl

17

Manuel Castelles, u anki enformasyon teknolojisinin en yakn dinamii olarak 1970li yllarn zerinde duruyor. 1973deki petrol krizinin kapitalist sistemin krsel apta yeniden yaplanmasn tevik ettiini, uzay yar ve nkleer silahlanma yarnda teknolojik onarmn ne ktn, 1970ler ile 1957-60 Sputnik okunun 1960lardaki kitlesel teknolojik yaplanmayla ilgili balantsalln duruyor.34 kurarak, 1983e dein yldz savalar programnn enformatik alt yaplarna kadar sren, dnemlerin sinerjik etkileri zerinde

Nitekim Naisbitt, ilk Rus uydusu Sputnikin uzaya gnderilerek baaryla yrngeye oturtulmasn yorumlarken uzay a yerine iletiime zg bir kavram, yani kresel uydu iletiimi an kullanrken bu noktandan hareket etmektedir: ilk kez zerinde yaadmz gezegende annda paylalabilen enformasyona sahibiz (Naisbitt. 1984:57)35

Amitai Etzioni, enformasyon toplumunun evrimlemesi sonucunda ortaya kacak bilgi toplumunu tanmlarken, aktif toplum kavramn kullanm ve aktif toplumun zelliini fikirbirlii oluturma mekanizmalarnn gelimilii sayesinde demokratik olarak dier toplum trlerinden (pasif toplum, ar ynetilen toplum, srklenen toplum) daha ileri bir boyutta snflandrmtr. Daniel Bellin sanayi sonras toplumu da bilgiye dayanan bir hizmet toplumudur. yi yndeki bu evrimci gelimede de consensus nem tamaktadr.36

34

Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.76 ev: Ebru Kl
35 36

Nurcan TRENL, YEN MEDYA, YEN LETM ORTAMI, s.90

Dr. Aylin GRGN BARAN, SANAY SONRASI ENFORMASYON TOPLUMU ZERNE TARTIMALAR, Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi Cilt 9/say1-2/Aralk 1992/s.55

18

Bell, deiimi sadece tekno-ekonomik yapda deil, toplumun tm boyutlarnda beklerken, enformasyona yklenen anlam Naisbittin byk eitleyici37 kavramndan, daha iyi bir toplum tasarmna uzanmaktadr.

Krishan Kumar, enformasyon toplumuna ynelik ilerlemeci aklcla kar, sanayi sonras toplum kuramlarnn eitli yeni biimlerde retildiini ileri srerek eletiri getiriyor:

Daha nceki sanayi sonras toplum kuramyla yenileri arasndaki en byk sreklilik, gnmz toplumunu enformasyon toplumu olarak nitelendiren grte ortaya kmaktadr. Daniel Bell, bu noktada yine, bu grn en sivri yandadr. Bellin sanayi sonras toplum fikri, gelecekteki toplumun en nemli grnm deerin kayna, bymenin kayna- olarak kuramsal bilgiyi ne karr. Bell, daha sonraki yazlarnda kuramsal bilgiyi daha keskin bir ekilde enformasyon teknolojisinin geliimiyle ve bu teknolojinin toplumun her sektrne uygulanma potansiyeliyle zdeletirmeye balad. imdi yeni toplum, enformasyonu edinme, ilemden geirme ve datma konusundaki yeni metotlaryla tanmlanmakta ve adlandrlmaktadr. Bell imdi, bunun modern toplumun devrimci bir dnme varacandan, daha nceki zmlemelerinde olduu denli emindir.38

37

Krishan KUMAR, SANAY SONRASI TOPLUMDAN POST-MODERN TOPLUMA ADA DNYANIN YEN KURAMLARI , ev. Mehmet Kk Krishan KUMAR, SANAY SONRASI TOPLUMDAN POST-MODERN TOPLUMA ADA DNYANIN YEN KURAMLARI , ev. Mehmet Kk
38

19

Herbert I. Schillerin eletirisi ise enformasyon toplumu kavramnn arkasnda ileyen serbest piyasa sistemine ynelik oluyor:

Schillere gre enformasyon toplumu olarak nitelenen olgu, aslnda serbest piyasa sisteminin tkenmek bilmeyen yeni araylar isteinin yapsal dnmlere yol amasndan baka bir ey deildir. leri sanayi lkelerinde mevcut olan endstriyel temel zerine bir de enformasyon boyutunun eklenmi olmasnn yeni bir toplumsal aamay oluturmadna, bu durumun olsa olsa serbest piyasa sisteminin gelimesinin bir sonucu olduuna dikkat ekerek, liberal gr eletirmitir.39

Enformasyon a balamnda ele aldm kavramsal ereve, tez almamn beinci blmnde odaklanacam enformasyon sistemlerinin ve iinde bulunduumuz dnemin ekonomik ve tarihsel arka plann oluturmaktadr. Enformasyon a sonular zerine bir problematik gelitirmek yerine, yaygnlaan kitle iletiim kanallarnda aklar halinde bulunan imajlara ynelik bir almay daha uygun gryorum. Enformasyon a kuramlarna dorultulmu eletirileri, enformasyon sistemlerinin denetim ve sunum pratiklerine ekerek hem bir sreci ele almay, hem de enformasyonu imajinatik bir veri olarak dnp, bu verinin dntrlmesi balamnda dnme planlar ortaya karmay istiyorum. Kitle iletiim kanallarnda enformasyon olarak iletilen imajlar zerinden sosyal deneyim alanlarnn nasl kaybedildiine ve yaratldna dair tespitler, bu dnme plann kltrel dnm pratikleri ile ilikilendirecektir.

Dr. Aylin GRGN BARAN, SANAY SONRASI ENFORMASYON TOPLUMU ZERNE TARTIMALAR, Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi Cilt 9/say1-2/Aralk 1992/s.65

39

mge ve imajn retimi ve dntrlmesine ait etkinlikler iinde zneyi ve etkileimlerini, 3. ve 4. blmlerde ele alyorum.

20

3.

MGE RETM

3.1. mgenin Kurulumu, Alg ve zne

mgenin kurulumunu sanatn kkenine doru bir aratrmayla ele almak yerine, grnme dahil olma ve grme srecinde inceleyerek; grsel olan, algyla ve zneyle eitli ilikiler iinde ortaya koyabiliriz.

ALGI.

(Os.drak,

uur,

Teferrs;

Fr.Perception,

Al.Perception,

Wahrnehmung, Empfindung, Erfassung, ng.Perception, t.Percepzione) Nesnel dnyay duyular yoluyla znel bilince aktarma. Alg, d dnyann duyular yolu ile gelen imgesinin bilinte gerekleen tasarmdr. Nesneler duyu rgenlerini etkiler. Bu etki bilince aktarlr. Ne var ki alg, ar duyumlardan ansal bir ilevi gerektirmesiyle ayrlr. rnein grme duyumuz, her iki gzmzde ve eitli planlarda beliren iki aa imgesi getirir. Bu iki aa imgesi ansal bir ilevle tekleir. Tekleen bu imgeye, bellekte biriken eski alglardan gerekli olanlarda arm yoluyla eklendikten sonra aa algs gereklemi olur. zellikle grme, iitme ve dokunma duyular insann bilincine kavram ve dnce yapm iin algsal gereler tarlar. Alg, gerek anlamda, znenin kendisi dnda olan almas demektir. Bununla birlikte ruhbilimciler ruhsal edimlerle ilgili olarak, d algya kar bir de i algnn szn ederler.40

40

Orhan HANERLOLU, Felsefe Szl, s.9

21

Bedenimizin dnda kalan ey ile onu alglayan biz, nasl ilikiler iindeyizdir? Alg kapsammzn dnda olan ve alg periferimize giren nesne, dolaysyla grsel, beynimizde grntye dnmeden nce nedir? Grselliin kendi varlnn znenin algsnda nasl belirdii, veya znenin algsnn maddeye gre nasl biimlendii, veya bir kartlatrma yerine madde- grnt znenin birbiriyle devinen (ve bir z olmadan) etkileiminin nasl tasavvur edildiini aratrarak, bu alma balamnda zneye ait sreci aratracam. Bat felsefesine egemen olmu olan dn pratii, zne ve nesne arasnda yaplan keskin ayrm sonucu yaratlan ikilik iinde srmtr. Sadece zneye baml ve nesneye baml bir anlamlandrma etkinlii temelinde ekillenen grler, algnn ve dolaysyla bedenin dnlmesini bir yere kadar darda brakmtr. Alg srecini, znenin beden olarak da iinde olduu bir oluum, etkileim ve geiim zerinden incelemeden nce, yukarda bahsetmi olduum dnsel birikimleri inceleyeceim. nk; kendi dnda olann karsnda, imgeyi kuran znenin deneyim sreci, imge ve madde ile bulunduu etkileimlerin farkll, alg srelerinin farklln da ortaya koyacaktr.

znenin, grsellik ve imge ile olan ilikisi balamnda gelitirilecek bir sorunsal, madde ve zne arasnda ki sorunsallarla paralellik tayabilir;

Bu suretle birok ada yazar bir tekiye gndermede bulunan Grnt/mge ile kendisinden baka hibir eye gndermede bulunmayan Grseli kartlatrmaktadr.

22

Bu basit akl yrtme daha imdiden bir soruya meydan vermektedir. Aynnn tekinin kart olduunu anlamak kolay ama bylelikle gndeme getirilen tekinin ne olduunu anlamak o kadar kolay deil.() 41

Alglama ayn zamanda bir anlamlandrma sreciyse znenin, madde / nesne ile olan ilikisi balamnda alglamann ne ekilde gerekletii sorunsal, bilin ve gerekliin ele alnd grleri farkllatrmtr.

"Gereklii sadece bizim duyarszlmzn dnda, kendi bana var olan bir d dnyaya indirgememeliyiz. Bizim duyarllmzn dnda kendi bana var olan ey maddedir. Oysa gereklik, insann yaant ve anlay yeteneiyle katlabilecei saysz ilikileri kapsar. () Bu gereklii ok az sanatnn bireysel ve toplumsal gr belirler. Gerekliin btn zne ve nesne arasndaki btn ilikilerin toplamdr; () Yalnz olaylar deil, bireysel yaantlarn, dlerin, sezgilerin, heyecanlarn, hayallerin toplamdr".42

Rene Descartes, madde ve ruhsal dnyann kesin ayrmn yaparken iki ayr tzn varln kabul ederek kartezyen bir felsefe kurmutur. Felsefenin ilk ilkesi olarak kabul ettii Dnyorum, yleyse varm / cogito ergo sum ile Beni, isellie bal bir dnm faaliyetinin iine yerletirir.

41 42

Jacques RANCERE, Grntlerin Yazgs, ev. Aziz Ufuk Kl s.4 Ernest FSCHER, Sanatn Gereklilii, ev. C.Kopan, s.114-115

23

te yandan, eer dnmeye bir kez son vermi olsaydm, imgelemi olduklarmn tm geri kalan gerekten varolmu olsalard bile, kendimin varolduuna inanmak iin hibir nedenim kalmazd. Bundan benim btn z ya da doas yalnzca dnmek olan bir tz olduumu, ve varlm iin herhangi bir yere gerek olmadn, ne de hibir zdeksel eye baml olmadm anladm.43

Descartes, bedenini de kendi dnda var olan maddesellik gibi eksiklik iinde gryor ve Tanr kant iin doa yerine, bir tamln uzants olan dnceden hareket edip, dnceyi ruhun Tanr ile karlama alan olarak alglyor.

() benim kendimin olmu olduundan daha eksiksiz bir eyi dnmeyi nereden rendiimi aratrmaya karar verdim; ve aka anladm ki bu dnce gerekte daha eksiksiz bir doadan geliyor olmalyd. Gkyz, yeryz, k, scaklk ve binlercesi gibi dmdaki bir ok baka eyin dncelerine gelince, bunlarn nerden geldiklerini anlama konusunda fazla glk ekmedim, nk, onlarda onlar bana stn klyor grnen hibir ey olmadn grnce, eer gerek olsalard, doamn belli bir eksiksizliinin olmas lsnde ona baml olduklarna, ve eer gerek olmasalard, onlar yokluktan elde etmi olduuma, baka bir deyile, bendeki bir eksiklikten tr bende olduklarna inanabilirdim. Ama bu benim kendi varlmdan daha eksiksiz bir Varln ideas iin doru olmazd, nk onu yokluktan kazanmak aka olanakszd; ve daha eksiksiz olann daha eksik olandan domas ve ona baml olmas bireyin hibireyden

43

Rene DESCARTES, Yntem zerine, ev. Aziz Yardml s.27

24

gelmesinden daha az elikili olmad iin, onu kendimden elde etmi olmam da eit lde olanakszd.44

Anlaksal doay cisimsel doadan ayran ve zneyi akn bir kavrama doru dnme etkinlii snrlar iinde ele alan Descartes, madde ve bilincin arasndaki mesafenin bu akn bir kavram olan Tanrya baml olmasn, dolaysyla bu mesafe iinde var olan imgelerin ve duyularmzn, us kullanlmadan zne ile tz arasndaki mesafede yetersiz kalacan yazar:

Ve bana yle grnyor ki, Tanr ve ruhu kavrayabilmek iin imgelemlerinden yararlanmay isteyenler, sanki sesleri iitmek ya da kokular koklamak iin gzlerinden yararlanmay isteyenler gibi davranrlar: ama aslnda u ayrm ile ki, grme duyusu bize nesnelerin gereklii konusunda ancak koklama ya da iitme duyularnn verdikleri denli gvence verirken, te yandan anlamz araya girmedike ne imgelemimiz ne de duyularmz bize hibir zaman herhangi bir ey konusunda inanca veremezler.45

Immanuel Kant, zneyi toplumsal (akl)ve toplum d (doal) olma ynelimiyle dual bir varlk olarak ele alyor. Toplumsal zneyi akln dorultusunda bir ahlk yasas tasarmyla doadan ayrmtr. Bu ayrma onun tinselliini oluturur. Tinsel alan (yani kltr), insanlarn kendilerine koyduklar ve balandklar kural, deer, inan gibi eylere bal eylemleriyle belirlenir ve kurulur.46 Tinsel olan aklsal olandr ve znenin hem iinde olan

44 45 46

a.g.e. s.28 a.g.e. s.30 Dr. Mustafa GNAY, Felsefe Tarihinde nsan Sorunu, s.95

25

doaya (igd) hem de nesneye kar mesafesini belirtir. Ama burada doa ve tin arasnda bir kartlk yaratmak yerine ikisinin gerekliinin bir ayrmn yapar. Doal gereklik Kant tarafndan nesnelerin varoluu olarak tanmlanr. Tinsel gereklik ise doa yannda, ondan daha farkl, hatta doad bir gerekliktir. Kant, ahlk felsefesinin temelini insana dayandrm ve insan hayvandan ayran en nemli fark, insanda hayvansal gd ile akln birbirinden ayrlm olmasnda bulmutur.47 Bu ayrmsama insann zgr eylemini (seim) gerekletirmeyi mmkn klar ve insann da tabii olduu doann, kendi yasalar vardr. Bilginin kaynanda ki Duyarlk ve Anlama yetisi doann kendi yasalarna tabiidir. nk anlama yetisi bu yasalara bal olmadan dnme ilevi yerine getirilemez. Oysa anlama yetisi, dnme ilemlerinin kaynan oluturmaktadr. Kant, insanda grn alanna ait btn olup bitenlere, insann doal varlk yan (homo phaenomenon) adn verir; duyular, alg, duyu yaam, eilimler, duygu yaam, ksa grnten ibaret olan psychique varlk, doal varlk alanna aittir.48 Yeniden, alglamay bir anlamlandrma sreci olarak aldmz da; znenin, madde / nesne ile olan ilikisi balamnda Kant, zihnin belirleyiciliine vurgu yaparken zneyi nesne karsnda aktif bir durumda dnr ve nesnelerin alglanabilmesini insann aklsall iinde grr. Nesne, akln nnde edilgindir ve gzellik yargsn yanstrken zneler aras bir yap iinde ilevlik grr. Gzel, znenin duygusu ile balantldr; nesnenin bamsz bir zellii deildir. Yani ahlkn, hakikatin ve anlamn merkezine yerletirilen49 felsefi zne, aklsal donanmyla duyusalln tesinde, doann kendinde bir grngler toplam olduunu bilir ve ahlksal tasarmlarda bulunur, ve zne ile madde arasnda ki ilikiyi toplumsallatrr;

47 48 49

a.g.e. s.95 a.g.e. s.99 Nick MANSFELD, znellik, ev. H.etinkaya R.Durmaz, s.15

26

nsanda, yeryznde tek akl sahibi yaratk olarak akln kullanmna ynelen doal yetenekler, tam olarak bireyde deil, ancak trde geliebilirler. Bir yaratkta akl o yaratn, kendisindeki eitli gleri kullanrken izledii kurallar ve niyetleri doal igdnn snrlarnn ok tesine uzatmasn salayan bir yetenektir ve akln tasarlarnn ufku snrszdr. Fakat akln kendisi igdsel ilemez, nk onun bir bak aamasndan dierine adm adm ilerlemesi bir aba, deneme ve renim gerektirir.()50

Hegel, znenin kendisinin snrnn -dnn farkna varmasn (z-bilin kazanmasn) bilin ile olabileceini ama varoluun kendisinin, kendi dndaki dnyada gerekletiini dnr. nsan varoluu, doa ile birlikte dier zneler ile de bir etkileim iindedir. stek, ben kavramn bilince ulatrr (z-bilin) ve nesne zerindeki etkinliiyle, dnda yer alan gereklii kendi gerekliine dntrr. Doada gzellik (nesne), znenin etkisiyle (sanatsal nesne olarak) alr. Sanat eserinin ierik ve biimine gml olan gzellik, znenin beeni ve yarglarndan yeniden bamszlar; bilince nesneler ile sunulur ve bilin eksiksiz olana doru ilerler. Bu balamda gzel kavram; aklsalln (hakikatin), alg alanna girmesi demektir ve bir gzellik olarak idea (varlkta ikin olan aklsallk) dolayszdr.

50

eviri Ulu NUTKU Kant, Dnya Yurttal Bakmndan Bir Genel Tarih Dncesi, kinci nerme

27

Hegel bilince sunulan gzeli yle tanmlar:

Dsal varoluu ierisinde hakikat bilince dolaysz olarak sunulduunda ve kavram kendi dsal grnyle dolaysz olarak birlik iinde bulunduunda; idea yalnzca hakiki deil, ama ayn zamanda gzeldir. Dolaysyla gzel, ideann duyusal grne kmas olarak tanmlanr.51

Sanat eserinin, gzel yntemiyle aklsall (hakikati tini) grnmn iine sokmasyla insan etkinlii, sadece tinin bir yansmas olan doada gzel olan (nesneyi) aar:

nk doada deil, fakat ancak sanatta, ilk defa dsal bir duyu nesnesi kendisini tin olarak grne karmaktadr. Tin sanatta ilk defa, zbilinli olarak kendi kendisi ile karlamaktadr. O, kendi z-etkinliinin rnnde kendisini tanr ve kendi kendisini belirleyen olarak zgr olduunu bilir. Bu bakmdan gzel, dnen olarak zgr olan insann bu zgrlnn bir ifadesi olacaksa eer; o sadece doada bulunan bir ey olmaktan ok, insan tarafndan zgrce yaratlm olmaldr. nsan zihni nne gzeli getirmek iin insan tarafndan yaratlm olan nesneler sanat eserleridir.52

51

ev. Taylan ALTU -Hakk HNLER, Hegel, Estetik: Gzel Sanat zerine Dersler,

aktaran: Taylan ZGR

52

Taylan ZGR, Hegel Estetiinde Sanat ve Sanat Biimleri-I, Bayku, Mays 2008,Say-2

28

z-bilinler aras iliki, tpk cogito ile d dnya arasndaki iliki53 gibidir. Dolaysyla insann birbiri ve dnya ile ilikisinin temelinde z bir bilin vardr, deneyim baka trl kavranamaz. Descartesin ontolojik znesine ve Kantn nesne karsnda etkin ama daha ok epistemolojik znesine karn Hegelin dnya ile btn olarak tasarlanan znesi bir z-bilince sahiptir. Bilindndan eksiksiz kendinin-bilgisine doru ilerleyen yolculuunda tin (akl), salt grsel (algsal) olan ve dsal, duyusal gereklie bal olan bir bilin biimi ile balamak zorundadr ve bu da sanatn alandr. Fakat sanatn tikel duyusal grlere baml olmas, Hegel'e gre, henz nesnenin kavram araclyla kendisine eriemediini gsterir. Bu yzden, tinin duyusalolmayan kendini-bilme yollar, kendini kendine sunma tarzlar da olmaldr ve bunlar din ve felsefedir. Tin kendi hakikatini, ideay, sanatta duyusal biim iinde, dinde imgesel tasarm iinde ve felsefede kavramsal dnce iinde kendisine sunar.54 Bu balamda fenomenolojik adan, bilin asndan zne, nesneden ayr bir eydir.55

zneyi tarihsel bir konuma kaydran Engels, Anti Dhringin ikinci basksna yazd nszde, Doann Diyalektiini yazma amacn yle anlatr:

Matematik ve doabilimlerinde bu yinelemeyi yaparken, benim iin sz konusu olan ey, doada, saysz deiikliklerin karkl arasndan, tarihte de olaylarn grnrdeki olumsalln dzenleyen ayn hareket yasalarnn; insan dncesi tarafndan gerekletirilen evrim tarihinde iletken bir zincir

53 54 55

Dr. Mustafa GNAY, Felsefe Tarihinde nsan Sorunu, s.128 Taylan ZGR, Hegel Estetiinde Sanat ve Sanat Biimleri-I Bayku, Mays 2008, Say-2 Dr. Mustafa GNAY, Felsefe Tarihinde nsan Sorunu, s.126

29

oluturarak, yava yava dnen insanlarn bilin alanna giren ayn yasalarn: Hegelin ilk kez olarak geni bir tarzda, ama mistikletirilmi bir biim altnda gelitirdii, ve bizim, br zlemlerimiz arasnda, bu mistik zarftan ekip karmak, ve btn basitlikleri, btn gelenekleri ile bilin alanna sokmak istediimiz yasalarn, doada kendilerini kabul ettiklerinden btnde hibir kukum olmadna gre-ayrntda emin olmakt. 56

Tarihsel zneyi bilinle birlikte, doann ortaya koyduu yasalara bal bir pratik iinde dnen Engels, bilincin insan doadan farkllatrarak tarihi oluturduunu dnr:

Ayr pratik yararlktaki etkinlikler iin gerekli koullarn bilinci dodu, sonra da iyi durumdaki topluluklarda ve bu bilinlilikten hareketle, onlara egemen doa yasalarn kavray gerekleti.57

Bilin, yani zihnin diyalektii dnyann, doann ve tarihin hareket biimlerinin ayn zamanda yansmasdr.58 znel dncenin ve nesnel dnyann ayn yasalara tabii olmas her ikisini birbiri iinde grerek, deneyimlerin sonularnn elimeyecei kabul vardr. Tarihsel znenin elde ettii bilgi, dier canllara oranla eksik olan alg farkn kapatr. Yani znenin algs, dnce etkinlii iinde retilen bilgiyle tarihsel bir alanda yerini bulur. mge de dnce etkinlii sonucu tarihsel bir balamdadr.

56 57 58

Friedrich ENGELS, Doann Diyalektii, ev. Arif Gelen s.12 a.g.e. s.45 a.g.e. s.223

30

Bili. Karncalarn gzleri bizimkinden deiiktir; onlar kimyasal (?) nlar grrler (Nature, 8 Haziran 1882, Lubbock), ama bize grnmeyen bu nlar konusunda sahip olunan bilgiye gelince, karncalardan olduka ileriyizdir. Karncalarn bizim gremediimiz eyleri grdklerini tantlayabilmemiz gerei, ve bu tantn yalnzca bizim gzlerimizin alglarna dayanmas, insan gznn kendine zg yapsnn insann biliine asla mutlak bir snr koymadn gsterir.

Gzlerimize ek olarak yalnzca dier duyularmz deil, ayn zamanda dnce etkinliimiz de vardr.()59

Heideggere baktmzda nesne ve zne arasndaki keskin ayrm yapan Bat felsefesine egemen dnme tarzndan ayr olarak, asl dnlmesi gerek olduunu syledii Varl incelediini gryoruz. Varl, aklc ve bilimci dnme tarzndan farkl biimde sabit bir kavram olarak incelemez; Varlk tarihsel olarak deiebilen bir anlamlar okluu iinde gsterir. Dasein (orada-olan) kavram ile, insann varolu anlamn tarihsellii iinde sorunsallatrr. Buradaki temel sorunsal insandan te varolutur ve Dasein ile ifade edilir. Dasein kendini anlar; yani o kendi varoluu iinde olmay anlar. Kendini anlayan Dasein, bylece n-ontolojik olarak dier varolanlarn varln da anlar.60 Dasein, sadece duyulmayp tasarlayan zne deil, heyecansal, iradi ve arzulayc ynelimiyle etkin bir ekzistenstir. Dasein, Varlkla kurduu bu okluk ilikisi iinde bilisellie indirgenemeyecek srekli bir olu iindedir.

59 60

a.g.e. s.262 Doan ZLEM, Kayg ve Tarihsellik, Siyaset Bilim ve Tarih Bilinci iinde, s.181 aktaran: Dr. Mustafa GNAY, Felsefe Tarihinde insan sorunu

31

Heideggerin Dasein ile ilikide bulunan znesi, tarihsellii iindeki varln gerekletirirken nesneleri anlamlandrmak yerine onlar kullanarak, srekli bir anlama hali iinde bulunuyor. Anlamlar okluu iindeki bu etkin varolu zamansal bir uzay iindedir ve sonludur (lm). Heideggerde Tanr kavramnn olmay, Descartes ve Kantta olduu gibi zneyi bir idea fikrine tamaz. znenin algsall etkin bir anlama srecidir.61

znenin anlama sreci boyunca karlat eyler, oluturduklar zel dnyalar iindedir. znenin gelitirdii kanaatler (doxa), hedefe ynelik bir bilincin menfaatlerine dorudur. Husserl, zneyi ve znenin zel dnyasn evrensel ufka kapal bir biimde grr.62 Olaslklarn saysnn ok fazla olduu evrensel ufuk (tek dnya) karsnda zne, dar bir ufuk (kendi dnyas) iinde menfaatine ynelik kant (evidence) aramaktadr. Kendi dnyas onun karar verme ve hareket olaslklarnn hareket sahasdr. Bir bakma Husserl, zneyi nesne karsna koymak yerine tek dnya olarak grd kosmos karsna yerletirir ama burada bir kartlk deil, btne bir kapallk sz konusudur. Doxa, zel dnyann pratik anlamda ie yarayaca menfaatler ile snrldr ve kapall salar. Grnen eyler yani fenomenler de znenin hedefi dorultusunda karsna kar ama burada ie yaradklar lde belirdiklerinden kstldrlar ve var olabilmeleri iin kanta ihtiya duyarlar. Kant, gnlk yaamda beklentileri tatmin ederek zihniyetin yneldii bir olguyu biimlendirir, ayn zamanda bu olgu kant olarak kullanlr yani kkenseldir. Dnyada karlatklarmzla alakal bilincimiz, kantsalla ynelik kapsaml bir balamn etkisi altndadr63; zne bu kantlar referans alr ve hedefe ynelik bir olu gerekletirir.
61 62

Husserlin doxa-eletirel

Dr. Mustafa GNAY, Felsefe Tarihinde nsan Sorunu, s.273-283

Klaus HELD, Transandantal Olgusalclk: Kant ve Sorumluluk, 20.Yzyl Filozoflar Margot Flescher s.125
63

A.g.e. s.128

32

yntemi (fenomenoloji) ise, kar amal olmayan bir arayn yntemidir. Olgularn farkl grnme olaslklarn yakalayabilmek iin (baya grnmleri iinde), kar amal kant arama ilemini kullanmadan grme alann genileten bu yntem, btn fenomenlere ve kosmos denilen btne aktr. Ancak bu arada Olgusalc Filizof, kanlmaz olarak tuhaf bir deneyimden geer. Dnyada gnlk olarak karlatmz her ey, eit olarak kar karmza. Yani grnme olaslklarnn eitlilii ve deiimi iinde, ayn biimi muhafaza eder. Husserlin bu konudaki standart rnei, optik olarak algladmz nesnedir. Bu nesne bize eitli bak alar ve grnmler halinde sunar kendisini. rnein caddedeki bir insan, bir evi bahedeki bir kiiden daha farkl alglar. Ama ev, zellikle grnm tarzlarndaki akclk iinde, ayn kalr. Bu ekilde dnyadaki her grnm, her durum, kendi grnm tarzlar tayf iinde zde bir kutup olarak kar karmza. Bu anlamda ve sadece bu anlamda Husserl grnmlere nesne adn vermektedir.64 Yani nesnelerin sahip olduklar farkl grnmlerinden sadece biriyle ilikiye geeriz. likiye getiimiz grnm, amalarmz iinde yer alan nesnenin bu kapsamdaki grnmdr yani arasaldr; zneye ynelik, grnm frsatldrlar (occasionel) ve sadece bu ekilde zneye gre varolurlar. zel dnyalar, grnm tarzlarnn ynlendirmesiyle oluurken nesne ve bilin birbirine yneliktir. Ama nesnelerin farkl grnmleri hi bir eye baml olmadan varolmaya devam eder (nesnel varlk) ve burada nesnelliklerinin teminat olan bir transandans (grnm frsatllnn almas) sz konusudur.65 Husserl, transandantal olguculuun nesnelerle birlikte onlar alglaymzn ve nesnelerin grnme biimlerinin ele alnmas gerektiini syler. Bu anlamda zel dnya menfaatlerine kant arayan ve nesneyi techne iinde bilie indirgeyen iradenin durdurulmasn (epoch) nerir. Doal bilincin tesine gemek bizi kosmosa ak bir ekilde

64 65

A.g.e. s.132 A.g.e. s.133

33

konumlandracaktr. nk dnya, hedefe ynelik bilin iin nesneleri barndran bir balamdr ama bu ekilde evrensel yneli gerekleemez ve evrensel ufuk dolaysyla evrensel yneli unutulur. Evrensel yneli btn menfaatlere aktr ama unutulunca, tek dnya, kimlik menfaatlerimiz (teche) dorultusunda nesnelleir ve zelliini yitirir ( felsefi-dnme tarzna eletiri). Her techenin dayand orijinal zihniyet, grnm frsatllna dayanr ve ilgili zne-greceli grnlerde meydana gelir. Bu grnlerin grnm frsatllnda, ufuklarn ynlendirileri sz sahibi olurlar. Dolaysyla dnyaya ilikin ufuk zelliinin unutulmasyla birlikte, sz konusu znegreceli grnn bilinci de kaybolur. Bu kayp Modern adaki nesnelliin ar geliimini vurgular ()66

Husserlin bilim dallarna ynelik eletirisi, nesneyi grnm balamnda sorunsallatrp, zne-nesne kartl ilikisinden kurtarmas, algy evrensel ufuk olarak grd dnya ile ba baa brakma abas, nesnenin grnme grnm eitlilikleriyle dahil etmesi; imgeye yaklammz zgrletirmesi anlamnda fark yaratan bir dnemetir.

66

A.g.e. s.141

34

Gzlerin ii bitti, imdi gidip yrek gcnle hallet iinde hapsolmu imajlar; azdran sensin onlar: ama hl ne olduklarn bilmiyorsun.67

Bergsonda benin ie dnk ynelimi, sre kavramyla ben kavramnn zdelii zerine kurulur. Tin ve gvde ikiliinden te, ben kavram insan biimlendiren bir varlktr. Anlak (zek, intellect); us, mantk ve bilim gibi katlar oluturur ve nedensellik ilkesine baldr ama bilin srekli bir olu iindedir. Bu olu sredir (le dure) ve sezgisine varlan sre benden baka bir ey deildir. nsan kendini, bilin deiimlerinin etkisinde aralkl olarak imdiki zamanda sezer; gemi imdiki zamana ynelimlidir ve kendime her ynelim paral bir dokunumadr.68 Gemii, imdiki zamanda duyumsatan bellek (mmoire), kesintisiz bir ak iindedir ve kesintisizlik (sre) iinde olmakta olan deiimler; bir durumdan dierine bir gei deil, yaratc bir atlmdr: elan vital69.

67 68 69

Rainer Maria RILKE, Wendung ev. Nuray Trkolu Afar TMUN, 27 Ekim 1976 Tarihli Milliyet Sanat Dergisi Yaratc tekaml, Yaamsal atlm, dirimsel drt

35

() hayatn ekilden ekle, neviden neve geii ne zek, ne ilim, ne de mantkla keif ve tyin olunamaz. Bergson ten geen ve yaratlan bu cereyana Hayat hamlesi (Elan vital) diyor. Feylosofa gre hayat hamlesi soyut bir kavram, veya farazi bir cevher deil, bir realitedir.70

Elan vital, oluu yani sreyi gerektirir nk ak iinde kendini yaratr ve bunu salayan bellek, anlarn imgeleriyle ilikilidir. Bellein bu balamda iliik olduu yaam, sezginin de (intuition) kaynadr. Sezgi yaama (ie) dnktr; sreyi kavrar. Anlak ise beden ile madde arasndaki ilikiyi koordinatlandrr yani da dnktr ve sreyi kavrayamaz. Bergson, Descartesn maddeyi geometrik uzamla karlatrrken onu bizim ok uzamza koyduuna elbette kuku yoktur71 demesi, anlan maddeyi ve yaam, ayrt etme zellii dnda bir btnlk iinde kavramadaki yetersizliine vurgu yapar. Bergsonda sezgiciliin ilevi buradadr; anlak grnmlerin bilgisiyle snrlyken72, sezgi, geni anlamda bir grmedir; hakikatin bilgisini salar, ak /sreyi duyumsar ve bu akla bellek ortaya kar ve bilinci oluturur. Bir anlamda bilin, bellektir; geree devingenlik iinde sezgisel olarak yaklar nk kendisi de bu devingenliin iindedir ve yaamsal atlm (elan vital) ile srekli halde oluur. Elan vital sezgi yoluyla yaama (ie) dnk, kiisel bir zgrlemedir:

Nevden. Trle ilgili, Neve ait. Osmanlca Trke szlk , Mustafa Nihat zn Mustafa ekip TUN, Henri Bergson Yaratc Tekml kitabndan nsz s.XXXIII , 1947

70

Pink Floydun nterstellar Overdrive parasna, bu balam ve sonra ele alacamz ikinlik dzlemi zerinden yaklaarak, parann performans srecini, ak iindeki oluumlar ve imgesellik ile balamlatracaz.
71 72

Henri BERGSON, Madde ve Bellek, s.8 , ev. Ik Ergden Nejat BOZKURT, 20. Yzyl Dnce Akmlar

36

Kiisel giriim bir yanlsama deildir; insan koca bir makinede aresiz bir dili de deildir; elan vital kendisini tinsel yaamda, toplumsal srete ve bireysel eylemde olduu gibi doada da gsterir. Yaam yaratcdr ve btn gereklik verili bir anda yalnzca sradan sezgisi ve airin esini olan yaratc anlkla anlalabilir. Sezgi gelimemi hayvanlarn igdsnden trer ve btn yaam ynlendiren taklit gcn bize verir. Bu, grme karsnda dokunma gibi, anla gre uzaktan bilgidir.73

Bergson, maddeyi

maddeye

dair sahip olduumuz bir

tasarma

indirgemenin yanl olduunu sylerken, maddenin imgeler btn olduunu ve imgeden anlalmas gereken eyin bir tr varolu olduunu ve maddenin bu kavrannn saduyuya /sezgiye zg olduunu belirtir.74

mgelem, gelecein dnyasn ya ykseklere karr ya derinliklere yerletirir, ya da bantl olarak bir ruhgne srkler. Uzayda yolculuklarn dn kurarz oysa uzay, bizim iimizde deil mi? Ruhumuzun derinliklerini tanmyoruz- Gizemli olan, yolunu i dnyamza doru srdrmekte. Sonsuzluk, btn dnyalaryla, gemile ve gelecekle, sadece iimizdedir, baka hibir yerde deildir.75

Nesne, saduyu asndan kavranabilirken, kendi bana mevcut imgesel bir varolu iindedir. Bu varolua bir imge olarak bedende tabiidir. Artk nesne ve zne arasndaki ilikiye bedenin kendisinde bir fenomen olarak

73 74 75

Felix Marti-banez, Felsefe ykleri Henri BERGSON, Madde ve Bellek, s.7 ev. Ik Ergden Novalis, Geceye vgler, s.9, ev. Ahmet Cemal

37

sokulmas (etkileim ierisinde) nemlidir. Bergson, bedenin bu btne dahillii anlamnda imgesel bir tasarmn mmkn olamayacan, nk algnn da imgeler btn iinde yer aldn yani bir imge olduunu syler.

() bedenim, zel olarak sinir sistemim nasl olup da benim evren tasarmmn tmn ya da bir blmn dourur? ster bedenimin madde olduunu syleyin, ister imge olduunu, kelimenin pek nemi yoktur. Eer maddeyse, maddi dnyann parasdr ve sonu olarak maddi dnya onun etrafnda ve onun dnda varln srdrr. Eer imgeyse, bu imge ancak iine konabilecek bir eyi verebilir ve hipotez gerei eer yalnzca benim bedenimin imgesiyse, tm evrenin imgesini bu bedenden karp almay istemek sama olur. Nesneleri harekete geirmeye ynelik nesne olan bedenim, demek
76

ki

bir

eylem

merkezidir;

bir

tasarm

dourmay

baaramaz.

Buradaki tasarmszlk, bedeni madde karsnda edilgen klan bir edimsizlik deildir. Tasarm, bedenin hareketlii sayesinde maddeyi etkileyen yansmadan doar. Yani imgenin tek bana braklmas tasarma dnr: tasarm tam buradadr, ama daima gcldr; tam eyleme geecei anda, varln srdrme ve baka bir ey halini alp yitip gitme zorunluluu onu etkisizletirmitir. Bu dnm salamak iin gereken ey, nesneyi aydnlatmak deil, tersine nesnenin baz yanlarn karartmak, en byk blmn kltmektir; tpk keltinin, bir ey gibi evrenin iine oturtulmu kalmas yerine, bir tablo gibi evreden kopmas tarznda.77

76 77

Henri BERGSON, Madde ve Bellek, s.17 ev. Ik Ergden A.g.e. s.29

38

Eylem

bizim

zgrlmzdr.

Tasarmlarmz

bu

zgrlmz

/hareketimiz karsndaki yansmalardan doar. maddeler ise alg halini alrlar.

Tek bana braklm

Bu alg bizim bilincimize gre eksiksizdir

nk maddi dnyann her noktasndan eylemleri derleyip aktarabilir, fakat bilincimiz dnyann sadece bir ksmna eriebilir. Bu eriim bir tercih, seme eylemidir ve bilin burada kendini gsterir yani bilin, olas bir eylem anlamna gelir; var olana hibir ey eklemeden, imgenin belirginlemesini ve gcl eylemin kalmasn salar. Bedenin hareketi, bilinte oluan ve maddeye yansyan bir imgenin olmadn ifade eder. Bergson sanr ve d gibi durumlar rnek verirken burada bellein oynad birincil rol vurgular ve imgenin varolabilmesi iin dsal nesneyle en az bir kere etkileime geilmi olmasn belirtir.

Elan vital balamnda bir deerlendirme yaparsak; beden (bilin), bir hareketlilik, olu iindedir. Bedeni evreleyen maddeyle etkileimde bulunur ve maddeler bedenin kendileri zerindeki etkilerini yanstrlar:

Aslnda, dsal nesnelerin boyutunun, biiminin, hatta renginin bile bedenimin onlara yaklap uzaklamasna bal olarak deitiini; kokularn gcnn, seslerin younluunun mesafeyle birlikte oalp azaldn; ve son olarak da, bu mesafenin, zellikle, benim bedenimin dolaysz eylemine kar evredeki bedenlerin bir anlamda kendilerini gvenceye alma nlemi olduunu gzlyorum.78

Virtuel, Gcllk, bir nceliktir. Yaanann snrlarnn daha imdiden alm olmasdr. Gcllk, yaananda son bulmaz: Yaanandan sonra olandr da, bylece ncelik olduu kadar sonralktr da. Ahmet SOYSAL, TOPLUMBLM dergisi, G.Deleuze zel says, s.24
78

A.g.e. s.18

39

Bedenin nesnelere yaklap uzaklamasyla beliren mesafe, nesnelerin farkl grnmlerini barndrr. Grdklerimiz bizim bedensel etkimizin yansmasdr ve bu maddenin/ imgenin bilinten her zaman bamsz kalan, kendinde bir grnmn ifadesidir. M. Ponty, madde formuyla ykldr derken, form ve madde arasndaki klasik ayrm algya uygulayamayacamz, alglayan zneyi de duyusal maddeyi yorumlayan, aa karan dzenleyici bir bilin olarak kavrayamayacamz syler.79

Bergson ve Pontyde birbiriyle paralel giden bir gr vardr; hareketin etkisi ve grnmn kendinde mevcut hali. Alg bu etkileim iinde oluur; sadece beynin molekler hareketlerine ballk yerine moleklerle birlikte maddi dnyann geri kalanna bal kalarak deiir. te dsal imgeler der Bergson, sonra bedenim, son olarak da benim bedenimin evredeki imgelere getirdii deiimler. Dsal imgelerin bedenim olarak adlandrdm imgeyi nasl etkilediini gayet iyi gryorum: ona hareketi aktaryorlar. Ayrca bu bedenin dsal imgeleri nasl etkilediini de gryorum: hareketi onlara iade ediyor. Demek ki benim bedenim maddi dnyann btn iinde dier imgeler gibi hareket eden, hareketi alp veren bir imgedir.80 Husserlin evrensel ufuk (kosmos) karsna yerletirerek, farkl grnmler iin bir gei sentezi yaratmaya alt zne yerine, kosmosun iinde olan bir zne tanm! Bu tanm bize ileride, imgeyi yakalamaya ve etkileimi bilince aktarmaya ynelik, bedenin dolaysyla algnn dahil olduu bilin farkllklaryla oluan vizyon deneyimlerinin alann aacak. konferans konumasndan alacam blmle somutlatryorum: Ama nce

bedenin maddeyle olan etkileimini ve beden zerine vurguyu, Pontynin bir

79 80

Maurice Marleau PONTY, Algnn ncelii, s.43 ev.Yusuf Yldrm Henri BERGSON, Madde ve Bellek, s.17 ev. Ik Ergden

40

Algladmz nesnelerin birini, bu nesnenin gremediimiz bir yann ya da u anda gr alanmzda yer almayan bir nesneyi; arkamzda, Amerikada veya ok uzaklarda olup biten bir eyi incelediimizde, mevcut olmayan eylerin ya da mevcut olan eylerin grnr olmayan paralarnn varoluunu nasl betimlememiz gerekecek?

Psikologlarn sklkla yapt gibi bu lambann grnmeyen yzlerini canlandrdm m syleyeceiz? ayet nesnenin grnmeyen bu yzlerinin tasarlandn sylersen, onlarn fiilen varolan eyler olarak kavranmadklarn kastetmi olurum, nk tasarlanan ey nmzde olmadndan onu edimsel olarak alglamam. Yalnzca olaslklar vardr. Oysa bu lambann imgesel olmayan ancak grdmn arkasnda yer alan yzlerinin (ki grmek iin yerimi biraz deitirmem yetecektir) tasarlandn syleyemem. Bu grnmeyen yzlerin, yer deitirmem durumunda zorunlu biimde ortaya kabilecek alglar olarak, nesnenin yasas gerei benim tarafmdan ngrldklerini mi syleyeceim? rnein geometrinin kp hakknda verdii tanm bilen biri olarak kpe baktmda, onun evresinde dndmde bana sunaca alglar ngrebiliyorum. Bu varsaymda grnmeyen yz, algmn geliimine ait belirli bir yasann sonucu olarak bilinecektir. Ancak algnn kendisine bavurduumda onu bu biimde yorumlayamam. nk bu zmleme yle ifade edilebilir: Lambann bir arka yze, kpn de baka bir yze sahip olduu dorudur. Oysa bu dorudur ifadesi, bana geometrinin yapt gibi doruluklar deil mevcudiyetler sunan algda verilmi eye karlk gelmez.

Grnmeyen yz benim tarafmdan mevcut olarak kavranr ve ben, lambann arka yznn sorunun zm mevcuttur dedim anlamda varolduunu ileri sremem. Gizli olan yz kendi tarznda mevcuttur. Benim yaknmdadr.

41

Bu yzden nesnelerin grnmeyen taraflarnn ne yalnzca olas alglar olduklarn ne de bir tr zmlemenin ya da geometrik bir muhakemenin zorunlu sonular olduklarn sylemem gerekir. Nesnenin grnr yzleri ile birlikte grnr olmayan yzlerini de sunan, hali hazrda verili olandan edimsel olarak verili olmayana gtren bu sentez, nesnenin btnln zgrce ortaya koyan entelektel bir sentez deil, daha ok pratik bir sentezdir. Lambaya dokunabilirim, stelik yalnzca bana dnk olan yzne deil, dier yanna da dokunabilmem iin elimi uzatmam yeterlidir.81

Beden hareketinin Bergson iin nemi, evren algsn oluturmasdr. Ayrcalkl imge diye niteledii bedeninin kk bir hareketi, etrafndaki imgeler sistemini domino etkisi gibi etkiler. () sanki bir kaleydeskobu evirmi gibi, her bir hareketleriyle her ey deiir. Dier yandan, ite yine ayn imgeler; ama bu kez her biri kendiyle ilikilidir; birbirlerini kukusuz etkilerler, ama sonu daima nedenle orantldr: Benim evren dediim budur.82 Yani baka bir okumayla; imgelerin evren iinde deimezken alg iinde deimeleri hareketle mevcut olmaktadr. Birisi ruhu mu grmek istiyordu? Buyur gr, kendini ve ehreni Bak! Beden ierir ve anlamn kendisidir, esas Meseledir ve ierir ve ruhtur.83

81 82 83

Maurice Marleau PONTY, Algnn ncelii, s.47 ev.Yusuf Yldrm Henri BERGSON, Madde ve Bellek, s.21 ev. Ik Ergden Walt WHTMAN, Leaves of Grass: The Death-Bed edition ev.Ferit Burak Aydar

42

Modern sinirbilim Whitman'n iirlerinin altnda yatan anatomiyi daha yeni kefediyor. Sinirbilim Whitman'n iirlerindeki hipotezini -hislerin bedende balad fikri- alm ve onu hakikate brndren sinirleri ve beyin blgelerini tam olarak bulmutur. Hislerin etiyolojisi zerine zerine kapsaml bir alma yrtm olan Antonio Damasio bu srece bedensel ilmek adn vermitir. Damasio'ya gre zihin sezdirmeden tene yaklar, ruh hallerimizi kaslarmzdan alarz. Beyin metafizik hislerimizi fiziki bir ey olan bedenden karmay nasl baarr? Damasio'ya gre "heyecanlandrc bir uyarlma"dan (rnein bir ay grmek) sonra, beyin "fiziki i organlarda" bir deiiklik dalgasn tetikler ve beden harekete hazrlanr. Kalp hzl hzl atmaya balar, atardamarlar geniler, barsaklar kaslr, adrenalin salglanr. Sonra bedendeki bu deiiklikler korteks tarafndan alglanr ve kortekste bunlarn ilk bata deiikliklere yol aan korkutucu duyumla balarn kurar. Sonuta ortaya kan zihinsel imge -dnce ve ten, beden ve ruh emlsiyonuhissettiimiz eylerdir. Bedenin damarlarndan szlerek gelmi bir fikirdir bu.84

Bergson ise sinir sisteminin grevini sadece uyartlar almak ve devindirici tepkileri hazrlayp bunlar verili bir uyartya sunmak olarak grr.

imdi, beni bedenim dedim bu zel imgenin d grnn benimkine benzer bedenler zerinde inceliyorum. Uyarmlar sinir merkezlerine ileten toplardamarlar, sonra da merkezden karak, uyarmlar periferiye ileten ve bedenin blmlerini ya da tm bedeni harekete geiren atardamarlar fark ediyorum. Her ikisini de yapl amacn ve ynelimini fizyolojiste ve psikoloa
84

Jonah LEHRER, Proust Bir Sinirbilimciydi, s.21, ev.Ferit Burak Aydar

43

soruyorum. Onlarn verdii karlk, sinir sisteminim merkezka hareketlerinin bedenin ya da beden blmlerinin yer deitirmesine yol aabilecei, merkezcil hareketlerin ya da en azndan, bu hareketlerden bazlarnn d dnyann temsilini ortaya karabilecei ynnde oluyor. Peki ne dnmek gerekir?

Toplardamarlar imgelerdir, beyin bir imgedir, duyumsal sinirlerin aktard ve benin iinde yaylan uyarmlar da birer imgedir. Beyinsel uyarm olarak adlandrdm bu imgenin dsal imgeler yaratmas iin, bu imgeleri u ya da bu biimde iermesi ve tm maddi evrenin temsilinin bu molekler hareket iinde ierilmi olmas gerekir. Oysa, bunun samaln fark etmek iin byle bir nermeyi dile getirmek bile yeter. Maddi dnyann bir paras olan beyindir, yoksa maddi dnya beynin paras deildir. Maddi dnya adn tayan imgelemi kaldrn, ayn zamanda beyni ve beynin paras olan beyinsel uyarmlar da ortadan kaldrm olursunuz. Tersine, bu iki imgenin, beyin ile beyinsel uyarmn yok olduunu varsayn; hipotez gerei yalnzca onlar silmi olursunuz; yani pek az eyi, byk bir tablodaki nemsiz bir ayrnty.() beyni btnsel bir imgenin koulu yapmak, gerekten de kendi kendini yalanlamak olur; nk beyin, hipotez gerei, bu imgenin bir blmdr. Demek ki ne sinirler ne sinir merkezleri evren imgesini koullayabilir.85

Alg, duyumsal veya devindirici merkezlerde deildir. Bedenle birlikte tanr ve bedenin olduu yerdedir ve bu hareket sonucu ortaya kan deiimlerde ve ilikilerin karmaklnda belirir. Tekrarlamak gerekirse beden: imgelerimi balayabileceim bir merkezdir () nk imgeler hi

85

Henri BERGSON, Madde ve Bellek, s.16 ev. Ik Ergden

44

durmakszn deiirken bedenim deimeden kalr. erisi ve dars ayrm, bylece, para ve btn ayrmna indirgenir. nce imgeler btn vardr; bu btnn iinde ise, ilgin imgelerin yansd eylem merkezleri bulunur; alglar byle doar ve eylemler byle hazrlanr. Benim bedenim bu alglarn ortasnda beliren eydir; bu eylemlerin atfedilmesi gereken varlk, benim kiiliimdir.86

Algnn maddi dnyann bir paras (darda) olmas, bilinci btne kar isellik ve dsallk ayrmna gtrmez; nk isellik ve dsallk yalnzca imgeler arasndaki ilikilerdir. Alg eyleme yneliktir duygulanm ise eylemi ieri aktarr. Alg yok olana kadar zne sezgi yoluyla kavrayn srdrdke; eylem, yani elan vital de oluu srdrecektir ve bellek sonludur.

te eylemi ve yalnzca eylemi ilgilendiren ey budur. Bununla birlikte, yok olup giden ey benim algmdr. Algmn bedenimin gcl ya da olas eylemlerini, zellikle imgeler btn iinde, bir glge ya da bir yans tarznda belirttiinden baka ne denebilir? mdi, skapelin yalnzca nemsiz bir deiim gerekletirdii imgeler sistemi, genellikle maddi dnya olarak adlandrdm eydir; dier yandan, yok olup giden ey ise maddeyi benim alglaymdr. Buradan geici olarak u iki tanm kar: mgeler btnn madde olarak adlandryorum ve belirli bir imgenin, yani bedenimin olas

86

A.g.e. s.36

*Ulus BAKER, Toplumsal Tip Olarak ocuun Sinemada Temsili makalesinde bellein son bulmasna dair bir not dmtr: Ama artk can alc soruyu sormann vakti geliyor: lmn "yitip gidi" olarak yeniden formle edilmesi... Farkedilemezlik bu durumun esasdr (Deleuze-Guattari'nin "devenir imperceptible" kavram). Mesela ocukluktan ne zaman km olduumuzu hatrlayabilir miyiz? Yalnzca diyebiliriz ki "hala kmaktayz" ve demek ki hala "yer yer ocuklayoruz"... http://korotonomedya.net/kor/index.php?id=21,245,0,0,1,0

skapel; neter. lm kastediyor.

45

eylemine

mal
87

edilen

bu

ayn

imgeleri

maddenin

algs

olarak

adlandryorum.

Bergson bedenin uzay iinde matematiksel bir nokta olmadn, bedenin gcl eylemlerinin karmaklap gerek eylemlerle i ie getiini, baka bir deyile, duygulanmsz alg olmadna dikkat ekiyor.88 Bu deneyim, uzay iinde imgenin duyumsal hareket ettirici gcnn deneyimidir. Burada mekn kavram, bedenin hareket edebilecei noktalardan olumaktadr. Fakat M. Ponty, mekn bu ekilde ele almak yerine, mekna tasarlanabilirlik zellii ykler:

Mekn algs entelektalist anlalmazlklarn ayrcalkl bir yeridir: rnein bir nesnenin uzakl, grnr byklk ya da retinal imgeler aras fark gibi gstergelere dayanan ve bunlardan nesneye dokunmak iin atmamz gereken adm saysn karan anlk bir yargya balanr. Mekn artk grmenin deil dncenin nesnesidir.89

zne ve nesne arasndaki ilikiyi farkl alardan ele alarak, imgesellie dair bir kurulumun algsal srecini de inceledik. zne kavram, anlamlandrc etkinlikten ve sabit bir durumdan kp grnmlere dahil bir etkileimin iine girdi. mgenin kurulumu kavramn yavaa imgenin ve znenin oluuna doru kaydrabilir ve kurulum kavramnn yapsalc ieriinden vazgeebiliriz. Ele almak istediim zne kavramnn deimeyen bir nitelii yoktur. Kurucu bir etkinliin sahibi ve zihinselliine eitlilik kazandran, deimeyen bir
87 88 89

Henri BERGSON, Madde ve Bellek, s.19 ev. Ik Ergden A.g.e. s.44 Maurice Marleau PONTY, Algnn ncelii, s.27 ev.Yusuf Yldrm

46

beden deildir. Yani, tze sahip bir znellikten bahsetmiyoruz artk. zne kavramn, hem olaylarn iinde hem de olaylarn bir dinamii olarak olu iinde olan (devenir), yer deitiren ve etkileimler sayesinde oklaan bir kavram olarak ele alyoruz. Burada ayn zamanda znellik iermeyen bir olutan (tekillikten) bahsediyoruz:

()Yazda bir hint-olu, bir zenci-olu vardr; ama bunlarn Kzlderili veya kk zencilerin konumasyla bir ilgisi yoktur. Yazda hayvan taklit etmeyi iermeyen, hayvan gibi yapmak anlamn tamayan bir ku-olua girse de kular taklit etmeyen Mozartn mziinden daha fazla bir ey olmayan hayvan-olular vardr. Kaptan Ahabn balinay taklit etmesiyle ilgisi olmayan bir hayvan-oluu vardr.90

Deleuze

iin

kvrm-amak

arttrmak

ve

oaltmaktr.

Barokun,

ilevsellie gnderme yaptn belirtirken kvrmlar iki farkl sonsuzlua gre farkllatrdn syler; maddenin ikili- kvrmlar ve ruhtaki kvrmlar.

Ayn imge, mermer damarlar imgesi, farkl koullar altnda her iki kvrma da uygun der: bazen damarlar ktlenin iindeki canllar evreleyen maddenin ikili kvrmlardr; yle ki mermer ta, balklarla dolu dalgalanan bir gl gibidir. Bazen de, damarlar ruhtaki doutan idelerdir; bunlar mermer blounun iinde kvrlm ekiller ya da gcl heykeller gibidir. Madde de mermerlidir, ruh da mermerlidir, ama iki farkl tarzda.91

90 91

Gilles DELEUZE Claire PARNET, Diyaloglar , s.68 , ev. Ali Akay Gilles Deleuze, KIVRIM , s.9, ev. Hakan Ycefer

47

Bu bize, belli bir merkezi olmayan olular iaret eder, dnya zerinde bir ok farkl tarzda dinamiin birbirleriyle geigenliini ve oklamalarn salayan kesimeler Deleuze, Bergson ve Pontynin ele ald mekn ve beden problematii farkl bir ekilde srdrr:

Bilinte yalnzca imgeler bulunur, bu imgeler nitelikseldir ve yer kaplamaz. Uzayda ise yalnzca hareketler bulunur, bunlar da nicelikseldir ve yer kaplar. Fakat, bir dzenden bir dierine gemek nasl mmkn olmaktadr.92

Burada deiebilir erilikleri hi bitmeyen bir dei toku iinde kendi zerine dnen sonsuz devinimleri koruyan, ama bir yandan da kendi kendilerini koruyan daha bakalarn hi durmadan serbest brakan93 bir ikin dzlemi vardr. kinlik dzlemi kavram (felsefe) ncesi olutur. Geii mmkn klan, bir olu sz konusu olabilir; imge ve hareketin birbirleriyle olua girmesi.

Dnya sonsuz sayda noktada sonsuz sayda eriye deen sonsuz eridir, tek deikenli eridir, tm dizilerin yaknsayarak yneldii dizidir. () yleyse dnyadan zneye gidiyoruz, ama bir kayma pahasna; dnyann yalnzca znelerde edimsel olarak varolmasna, ama znelerin de edimselletirdikleri virtellik olarak bu dnyaya tanmalarna yol aan bir kayma. () Dnyay zneye yerletirmek gerekir ki zne dnya iin olabilsin. Dnyann ve ruhun kvrmn oluturan ite bu kaymadr. fadeye temel
92

Gilles DELEUZE, The Movement Image, s.56 aktaran: zcan Ylmaz St, Gilles Deleuzde mge Hareketi olarak Sinemann Felsefesi, s.71
93

G. DELEUZE Felix GUATTARI, Felsefe Nedir? S.45 ev. Turhan Ilgaz

48

zelliini kazandran da budur: ruh dnyann ifadesidir (edimsellik), nk dnya ruhun ifade ettii eydir (virtellik).94

Deleuze, Kapitalizm Ve izofrenide grglc bir usuluk anlayn ele alrken tekil kavramn bu olua ynelik ele alr; Tekillik bireysel olan deildir, belli bir durumu ierendir, olay, gizil veya daha dorusu gizilliklerin beli bir maddeye yerletirilmesidir.95 Ayrca, geii salayan tekil eylem, oluta belirir; Bu en dolu grn biimini retmek iin atlan zarlarn ilemidir, gizil iinde en ok tekillii belirleyen eri izgidir, bir noktadan dier noktaya giden onca insani ilikiyi ren genileme eylemidir. 96

Eylem; olu ve kayma rneklerindeki gibi yersizyurdsuzlamalarn yaand karlamalardr. Karlamalar izgilerden olumaktadr. Bireyler veya gruplar, biz ayn doadan ve ritmden olmayan hazneler, dnenceler, geodiskler, meridyenler, ve
97

onlarn

izgilerince

katedilmiizdir.

Bizi

birletirenler izgilerdir, ()

Bu izgiler rizomdur (kksap).

94 95 96 97

Gilles Deleuze, KIVRIM , s.40-43, ev. Hakan Ycefer Gilles DELEUZE, Kapitalizm Ve izofreni 1, s.16 , ev. Ali Akay A.g.e. s.17 Gilles DELEUZE, Kapitalizm Ve izofreni 2, s.29 , ev. Ali Akay

49

() bu izgiler hibir ey demek deildir. Bu haritasal bir idir. Haritalarmz oluturduu gibi bizi de oluturur bu izgiler. izgiler deiebilir. Ve bir izgiden dier bir izgiye geilebilir.98

Sonu olarak imgesele dair bir eylemin, alglamann birbiri iine giren dinamiklerinde, hareket alanlarnda olutuunu syleyebiliriz. zne ve nesne, birbirinden ayracak bir tanmlama, anlam ykleme ve imgeletirme etkinlii yerine; zneleraras, nesneleraras ve ikisinin birbiriyle etkiletii bir alg boyutu iinde farkl bilin dzeyleri retir. Bilinci, beden gibi, hareket alannn iinde belli bir sabitlii olmayan ve yer deitiren, karlaan ve oluan bir algsalln iinde ele alyorum.

Ama gelin evreni yalnz brakalm. ok byk bir gsterili ama deersiz ss nesnesi o benim iin. Revenons. Benim balangcmda ben varm. Benim kendi bireysel benim olan gizemli, kk bir varlk var, makineyi yapan ve sonra iinde yetmi yllk neeli gezintisini yapan tanr. imdi makine hakknda konuuyoruz u anda. u an biz bisikletiz, bo kafal bir bisiklet srcs deil. Dolaysyla, yapabileceimiz tek ey, bisiklet srcsn bizler asndan tanmlamaktr. Bir bisiklet yle syleyebilirdi: Burada, deri selenin zerinde, evreni denetleyen tek yce kuvvet olmakla, benim ekim kuvveti dediim, tuhaf ve devinimli bir kuvvet oturuyor. Ama ikinci dncelerde, kendimi deitirmek zorundaym. Bu yce ekim kuvveti her zaman selede deildir. Bazen orada deil ite- ben de garip bir biimde bir duvara yaslanrm. Tekerleklerim havada, ba aa durmu olduumu bile biliyorum; ayn gizemli Bayan tarafndan. yleyse bir Grelik kuram getirmem gerekiyor. Bununla birlikte, uyank ve canl olduumda, ou

98

A.g.e. s.30

50

zaman selemdedir o; ya da selede gizemli kuvvet vardr. Selede bu olduunda, bir kuvvet ifti ykleniyor benim pedallarma, saptanamaz denli byk bir gle ykleniyor. Ve ayn zamanda yumuak ve gizemli bir kuvvet gidonumu sallar, hesaplanamayacak bir biimde sallar ve btn hareketime egemen olur. Sryen bir kuvvet deildir bu, ama kavranm parlak elik gvdenin inili kl bir ana cadde gibi esnek olduu ince, ynlendirici bir kuvvettir bu. Aceleyle kouturan tekerleklerindeki anszn durdurucu peneyi de unutmayaym bu arada. Of, ac veriyor bu bana! Bir lan vital ile kendimi am, ileriye doru frlarken, arka tekerleimde veya her ikisinde anszn korkun bir kavrama. Anszn rkn bir duru. Canm gvdemden ne atlr, kendimi gerilmi, paralanm hissederim. Tellerim inler. Sonra gerilim yumuar belki.99

3.2. Bilin ve mgelem

Bilim tarihinde zoologtan nce tr toplaycs geliyordu ve bunu doal teoloji ve by temsilcileri izledi. nsanolu karncay vcut bulmu sanayi, panteri yeteri kadar artc biimde sann amblemi, kokarcay da snrsz ehvetin dehet verici bir rnei olarak gren Hayvan Ansiklopedisi yazarlar gibi hayvanlar incelemeyi brakmt. Ama balang olma dnda, henz bir fizyolog, ekolog veya hayvan davranlar rencisi deildi. nde gelen kaygs saym yapmakt, elinin uzanabildii her trden hayvan yakalayp, ldrp iini doldurup tanmlamak.

99

David Herbert LAWRENCE, Bilindnn Doalamas, s.134 ev. Erol Esenay

51

Yzyl ncesinin dnyas gibi zihnimizin hl karanlk Afrikalar, haritas karlmam Borneolar ve Amazon havzalar var. Bu blgenin hayvan varlyla (fauna) ilgili olarak henz biz zoolog deiliz, biz sadece natralist ve tr toplaycsyz. Bu talihsiz bir gerek; ama kabul etmek ve bundan en iyiyi karmak zorundayz. Ne kadar alaka olursa olsun snflandrma, tahlil, deney ve kuram yapma daha yksek bilimsel grevlere ynelmeden nce toplaycnn ii yaplmal.100

Huxleynin zihinsel gezintisi aslnda karlamalarn ve olularn meydana geldii bir imgelem eylemidir. 1943 ylnda Albert Hoffmann Baseldeki Sandoz Laboratuarlarnda Lsdyi kefetmi olmasnn ardndan Lsd, sentetik olarak retilmitir. Huxleynin, imgelerin tasniflendirilmesine ynelik gr, sanrm bilimsel ve sosyal bilimsel paradigmann etkisi altnda ele alnmaldr.

Baudriallard, sekizyzyl aan bir sreden beri dier insanlarla hibir ekilde iletiime gememi Tasaydallarn, antoropologlar tarafndan kefini ele alrken, 1971 ylnda Filipinler hkmetinin yerlileri ilkel yaamlarna geri dnmesini ve dardan her trl iletiimi yasaklayan yasal dzenlemeyi yapmasn, sosyal bilimler (etnoloji) iin paradoks yapya sahip bir lm ferman olarak nesnesinden vazgeen bir simlasyon modelini tanmlamtr:

100

Aldous HUXLEY, Alg Kaplar , s.58 ev. Mehmet Fehmi nce

D-Liserjik Asid Dietilamid : Maddesi doada avdar-mahmuzunda bulunur. Sentetik olarak retilen LSD' nin bilin deistirici bir zellii vardr. Kullananlarn alglama boyutlarnda farkllklar yaratr; Sanr (Halsinasyon) oluturucudur.

52

Tasaydallar kefeden antropologlar bu insanlarn kendileriyle iliki kurar kurmaz, kapatlm olduklar mezarlardan ak havaya karlr kartlmaz toz hlinr gelen mumyalar rnei, yok olup gittiklerini grnce ormandaki yaamlarna dnmelerini istemek zorunda kalacaklard.

ylese etnolojinin yaabilmesi iin nesnenin lmesi gerekmektedir. Kefedilen nesne lerek, hem intikam almakta hem de kendini zmeye alan bilime meydan okumaktadr. Btn bilimler de zaten kendi varlklarn, kavradklarn sandklar nesnelerinin zaman iinde eriyip gitmesini gibi bir paradoks zerine oturmaya mahkum edilmemiler midir?()

Byle bir paradoks iine dmek istemeyen etnologlar ise Tasaydallar bir gvenlik emberi iine alarak, aslnda kendilerini kurtarmaya almlardr. nk o andan itibaren Tasaydallara dokunmak yasaklanmtr. Kefedilmi bir maden yatann iletmeye almadan kapatlmas gibi insanlar da ormanlarna kapatlmlard. Burada nesne kazanm, bilim kaybetmitir. Bilimin elinden kard nesne, bu kez bekretini koruyabilmitir. Burada bir fedakrlktan (bilim asla fedakrlk yapmaz o her zaman ldrc bir zellie sahiptir) ok kendi gereklik ilkesini korumaya alan bilimin yapt fedakrlk simlasyonundan sz edilebilir. Dondurularak buzlua yerletirilmi Tasaydallar etnoloji iin kusursuz bir bahane, sonsuza dek kendisinden yararlanlabilecek bir tr gvencedir. ()101

101

Jean BAUDRALLARD, Simlakrlar ve Simlasyon, s. 21-22 ev. Ouz Adanr,

53

2008 ylnda buna benzer bir deneyim ve uygulama Brezilya, Bolivya ve Perunun kesitii Amazon ormanlarnda yaayan ve yeni kefedilerek Envira yerlileri olarak adlandrlan kabileye ynelik oldu. Kabilenin grnm alanna giren sadece bir helikopterdi, tensel anlamda bir temas kurulmad ama kabile, Google Earth gibi bir GPS modeline fotoraflaryla birlikte aktarld. (http://www.panoramio.com/photo/10754419)

Fakat lsd deneyimlerine ynelik anlatmlar bize tasniflendirmeye ynelik bir deneyim dnda, olua ynelik bir deneyimler aktarr ve imgelem eylemi, bilincin (bedenin) iinde olduu hareketsel bir sretir, Deleuzen bahsetmi olduu haritasal bir itir:

() Mobilyalarma bakyordum, sra ve masalarda yazmak iin iskemlelere oturan bir kullanc gibi deil. Ama tek kaygs biimler ve bunlarn grnleri veya resim alanndaki ilikileri olan saf bir estet olarak. Ama baktka bu saf estetik Kbist bak as, ancak gerein kutsal grnts olarak tanmlayabileceim baka brakt yerini. ieklere bakarken olduum yere dnmtm; her eyin i yla parlad ve belirginletiinde sonsuz olduu bir dnyaya dn.102

Bergsonun ie ynelmeyi dnyaya ynelme olarak grd ve pratik bir durumda karmza kan Huxleynin eylem hali, ierisi ve dars ayrkln

GPS (Global Positioning System; Kresel Konumlama Sistemi), dzenli olarak kodlanm bilgi yollayan bir uydu adr ve uydularla arasndaki mesafeyi lerek Dnya zerindeki kesin yeri tespit etmeyi mmkn klar.
102 102

Aldous HUXLEY, Alg Kaplar , s.16 ev. Mehmet Fehmi nce

54

ortadan kaldran, maddenin kendi alg paracklarna olu iinde zerklik kazandran ve aktifletiren bir srecin duyumsamasdr. Halsinojen madde, znesellii ortadan kaldran geisellii salayan bir ara yani etkileime geilen rizom izgisidir, () sandalyeyi oluturan Benlik Olmayann iinde kendi Benlik-Olmayanm olmak der Huxley; Bergsonun bellek ve duyu alglayyla balantl olarak ileri srd kuram tipini, imdiye kadar yaptmzdan ok daha ciddi bir biimde ele alrsak iyi olur. nerme udur: Beyin, sinir sistemi ve duyu organlarnn ilevi aslnda eleyicidir, retici deil.103

Bergsonun beyni, sinir sistemlerini ve duyu organlarn yani bilinci maddenin imgesellii iinde grdn ve bir tasarmda bulunmak yerine byk paralar karartarak imgeyi ortaya karma grn hatrlamamz gerekiyor. Deleuze ve Guattari ise bu eleyicilii ikinlik dzlemine yerletirmitir; bilin kaos ile yan yanadr ama ztlk bir sre yerine kaos, bilincin kendisiyle olusal haldedir ve oklaan bir sre vardr: kinlik dzlemi kaosun bir kesiti gibidir ve bir elek grevi yapar. Gerekten de, kaosu belirleyen ey, belirleyicilerin yokluundan ok, bu belirleyicilerin balayp yokolduklar sonsuz hzdr: bu, birinden tekine giden bir devinim deil, tersine iki belirleyici arasndaki bir balantnn imknszldr, zira biri teki ortadan kaybolmadan belirmez, ve de teki balang halinde kaybolduu zaman biri yokolma halinde belirir. Kaos, cansz ya da duraan bir hal,

103 *

A.g.e. s.17

VE, gibi. Kaos ve bilin ve psiko aktif madde ve imge ve gibi. VE, ne- bir toplant, ne bir sralama fakat yalnzca bir kekelemenin balangcndan ve daima komu olan krk bir izgiden yola karak yarattklar ve etken bir ka izgisinden VE-VE ne yaptlar? Baka bir yerde, bambaka ayr bir yrede, tpk iki ey arasndan geen ve ne birinde ne de dierinde olan baka fikri tek bana bulma imkn yoktur, bir rastlant gerekir ()Gilles DELEUZE Claire PARNET, Diyaloglar , s.25 , ev. Ali Akay ite pick up yntemi budur. () pick up bir kekelemedir. () fakat byyen boyutlar takip eden artmalar. A.g.s. s.35

55

ratsgele bir karm deildir. Kaos kaoslatrr, ve sonsuzun iinde her trl tutarll bozar.104

Deleuze ve Guattari, kaosun zihinsel olduu kadar fizik varoluu olduu vurgularken, ikinlik dzleminin kaos kesitini gerekletirmekte ve kavramlarn yaratlmasna seslendii sylerler.

Jim Dekorne, psikotrop maddeler ile yapt deneysel deneyimlerden yle bir sonu karr: Baz boyutlarda dnceler fiziksel varlklardr.105 Kaotik paralar arasnda imgenin ortaya kmasna dair bilin farkll, Bat toplumlarnda bir tabu olarak grlmesine karn bir ok toplumda kosmos ile bir etkileimin dzenlenmesidir. Sentetik retim dnda psiko aktif zellikler tayan bir ok bitki bu amala kullanlmaktadr. Coca yapraklar ineyerek hac yryn yapan Bolivya yerlilerden, Henri Michauxnun kulland sanrlandrc maddelerle olua girdii, yazm ve izim deneyimlerine kadar, imgesel bir corafyann haritas olumaktadr. Bu olu, mikro ve makro evrendeki bir ok Ve ile rizomatik bir haritadr ve oklamaktadr. Ayn zamanda sanrlandrc maddelerin yasaklanmas, Baudriallardn rneindeki gibi bir almla okunabilir nermesinde de bulunuyorum: kosmosun keif ve tasnif edilecek bir nesne olarak dondurulmas ve simlasyon sisteminde bilimsel bir tr olarak kalmas; kitle iletiim aralarnn yaymakta olduu,

104

G. DELEUZE Felix GUATTARI, Felsefe Nedir? S.45 ev. Turhan Ilgaz

Psikotrop madde ya da psikoaktif madde, asl olarak merkezi sinir sisteminde etkisini gsteren ve beynin ilevlerini deitirerek algda, ruh hlinde, bilinlilikte ve davranta geici deiikliklere neden olan kimyasal maddelerdir. Bu ilalar bilin dzeyini deitirmek, entojen olarak ritel ve spiritel amal, zihni incelemek amal ya da tedavi amal ila olarak kullanlabilir.
105

Jim DEKORNE, Psikedelik amanizm , s.57 ev.Nur Yener

56

biimlendirilmi bir egemen imge dalmnn ve tketiminin srmesinin de bir gvencesi

Mazatekler (Psilocybe cubensis) mantarlarnn konutuunu sylerler. Eer bir amana imgesinin nereden geldiini sorarsanz, muhtemelen le yant verecektir: Bunu syleyen ben deildim, mantarlard. Hibir mantar konumaz, bu doal olana basit insan niteliklerinin yklenmesidir, sadece insan konuur, fakat bu mantarlar yiyen kii eer bir dil adamysa esinlenmi bir konuma kapasitesine mlik olur Bazen bu, szckler aranmalar gerekmeden kendiliinden birbiri ardna zihne srad iin, sanki kiiye ne sylenecei syleniyor gibidir: bu gerekstclerin otomatik diktesine benzer, yalnz buradaki bilin ak, balantsz olmaktan ziyade, tutarl olma eilimindedir, anlamlarn ussal bir telfuzu aman iin, sanki varolu onun vastasyla kendini dile getiriyor gibidir.106

Andre Gide, Henri Michauxnun yazlar iin tam, mkemmel bir balantszlktan doan bululardr bunlar107 der.

Geri ekilmi ufaktan, evrenizdeki ufku, ufkun ta kendini kaldrmay ve gerisindekileri grnr klmay bilen byclerden sz ettikleri zaman, sandm ki bir deyim, yalnz konuma dilinde geen bir aka sz konusuydu.

106

Henry MUNN (1973) The Mushrooms of Language, aktaran: Jim DEKORNE, Psikedelik amanizm s.55 ev.Nur Yener
107

Andre GDE , Henri Michauxyu Tanmak , s.27 ev. Cengiz Ertem Nedim Kula

57

Bir gn, yanmdaki bir byc, ufku evremden frdolay geri ekti. Mknatsla m, telkinle mi, bir baka eyle mi bilmem, birden ufku yok etmesiyle (deniz kysndaydm, usuz bucaksz engini ve kumsaln kumlarn daha yeni seebiliyordum), beni bir bunaltya soktu ki ileri bir adm atamadm.

nandm, yzdeyz inandm akladm ona. imdi bile anmsamaktan korktuum bir duyu, dayanlmaz bir duyu kaplamt iimi.108

Resim 3. Henri Michaux, Mescaline Drawings, 1954-63

108

Henri MICHAUX, By lkesinde, ev, Sait Maden

58

Bergsonda elan vital, ak iinde olua ynelik bir enerjiydi. Deleuze iin ikinlik dzlemi dnlm ya da dnebilir bir kavram deil, ama dncenin imgesidir; dnmenin, dnceyi kullanmann, dnce iinde yol almann ne anlama geldiine ilikin olarak dncenin kendine verdii bir imge kinlik dzlemi bir yntem deildi ama nooloji, dncenin imgesinin aratrlmasyd.109 Ali Akay, Kapitalizm ve izofreninin nsznde; Deleuze ve Guattari devletlerin ideolojileriyle kartrlmamas gereken noolojiyi sunarlar. Nooloji dncenin imgesine verilen addr. Dncenin tarihi olarak aratrlmasdr. Noolojinin hz ve abukluuna kar ideoloji ar ve merkezidir aklamasn yapar.110

Pink Floydun 1966 ylnda Londra, Ufo Nightclubda sergiledii Interstellar Overdrive performansn111 noolojik bir aratrmann kendisi olarak grebiliriz. Belli bir notasyon sistemi olmadan, bir taraftan st ste kaytlarn kullanld, dier taraftan doalama ilerleyen bu performans, yakalam olduu ses parasn baka dzlemlere kaydrarak olumaya devam ederken ve yer deitirirken dnceye ve dncenin imgesine dair farkl katmanlarda dolanan bir aratrma olarak grlebilir. Dncenin ve imgenin ve psychedelic algnn ve sesin ve paralarn arasnda oluan bedenin ve zihinselliin ve paralardan paralara ve bir izgiden bir dierine geiin (rizomun) ve haritasal iin ve izofrenik bir gezintinin imgelemine dair bu noolojik aratrma, elan vitalin de sreci olabilir.

109 110 111

Gilles DELEUZE, Kapitalizm Ve izofreni 1, s.69 , ev. Ali Akay A.g.e. s.6

Bu performans, Peter Whitehead ynetiminde ki TONIGHT LETS ALL MAKE LOVE IN LONDON adl filmde kayda gemitir. LONDON 10/31/1966 - Ufo Club. Ayn zamanda internet zerinden eriim iin: http://www.youtube.com/watch?v=sUHMltEOLds

59

nk aslnda ikinlik dzlemi felsefe ncesidir ve henz kavramlarla i grmez, bir tr el yordamyla ilerleyen deneylemeyi ierir ve izledii yolda pek itiraf edilemeyen, farkl aklc ve akla yakn olmayan aralara bavurur. Bunlar, d, sayrks sre, ezoterik deneyler, esriklik ya da arlk trnden aralardr. kinlik dzlemi zerinden ufka koulur; oradan gzler kzarm olarak dnlr, bu gzler zihnin gzleri de olsa Descartes bile d grr.112

Deleuze ve Guattari, bir gr sahibi olmak iin kendi kendisinden kurtulan dncenin yani kaosun iinde kendimizi korumak iin bir parack dzen113 isteinin zerinde durur; ancak sanat, bilim, felsefe daha da fazlasn isterler: kaosun zerine dzlemler izerler. () Felsefe, bilim ve sanat gkkubbeyi yrtmamz ve de doruca kaosun iine dalmamz isterler. Kaosu ancak bu bedel karlnda yenebileceizdir.114

Farkl bir dzlem izimi, mikro-kosmosun kaotik yzne bakar; Bizim yapmak istediimiz kk, felsefi bir mikrokozmoz kurmakt der Syd Barrett Ufo (underground freak out) club iin.115

Syd Barrett, performans sonras bu haldedir. G. DELEUZE F. GUATTARI, Felsefe Nedir? S.44 ev. Turhan Ilgaz A.g.e. s.179 A.g.e. s.180

112 113 114 115

Michael Wattsn Syd Barrettla yapt ve 27 Mart 1971 tarihinde Melody Marker dergisinde yaymlanan sylei. Aktaran: Sabri KAL Syd Barrett Kenardaki Dahi kitabndan.

60

Albert Hoffmann lsdyi kefetmesiyle balattmz srecin ve algsal deneyimlerin iinde oluan poetik boyutun primitif katmanlar, Bat toplumunda 1943den 1980lere kadar uzanan triptiin dzlemleriydi. Sentetik halsinojenlerden nce, belirttiimiz gibi birok topluluk da peyotl, psilocybe cubensis, salvia divinorum, atropa bellodona gibi psiko-aktif bitkilerin ritel amal kullanmlar vard.

Burada bir uyarcnn devreye sokulmasn, bir art olarak grmek yerine; bir dzenden dierine geii salayan, hem de iinde kendi maddesel algsnn potansiyelini paylaan bir mekn uzam dzlemi olarak gryorum. Bu tip maddelerin kullanm dnda dinsel veya tresel faaliyetler iinde olan bilin dzeylerinin, evrenle ve topluluun ykleri ile olan etkileimlerini de imgesel bir srecin paras olarak dnmek gerekli; ritelleri, imgeletirme eylemi olarak dnebiliriz. Bilinlerin ortaklamas; referanslar (ykleri) tarihsel bir boyut yaratm, ama imdide olumaya devam eden kolektif imge retimlerinin sreleri olabilir. Etkileimin ve iletiimin, yaratmn bir paras olarak sregelmesi ve aralarn farkllamas daha sonra inceleyeceimiz zere imge ve imaj balamnda okluklar aras bir sreci biimlendirmektedir (ve srele biimlenmektedir.)

Her eye yle bir ayar vermeli ki ramak kalsn patlamaya.116

116

Antonin Artaud, Tanr Yargsnn ini Bitirmek in s.15 ev. Esra zdoan

61

Deleuze, Francis Baconn resimleri zerine dnrken117 Baconn surat yerine kelleye ynelmesi zerinde durmutu: Portre ressam olarak Francis Bacon kelleleri resimler, suratlar deil. kisi arasnda ok byk fark vardr nk. nk surat kelleyi kaplayp rten yaplam bir meknsal rgtlenmesidir. Kelle ise vcudun yoldadr --stnde olsa bile... Bir ruhu olmad manasna gelmez bu --ama bu vcudu olan bir ruhtur, cismanidir, hayati nefestir, hayvani ruhtur... () surat silip atmak, suratn altnda sakl kelleyi kefedip yzeye karmak.118

Burada et ile kemiin ayrm zerine bir dnce beliriyor; surat, bedenin yapsn ve sabitlenmi tasarmn tekil eden kemik ile e tutulurken, kelle, deiim iinde bir etkileimin kendisi olabilecek et ile e tutuluyor: Vcut ancak kemikler tarafndan ayakta tutulmaktan kurtulursa, et kemikleri kaplamay brakp ikisi karlkl bir ilikiye girebilirse kagelecektir? Ama bunun iin ikisinin de bamsz olmalar gerekiyor: yani vcudun maddi yaps olarak kemikler, figrn cismani malzemesi olarak da et.119

Bedenin, farkl deneyimlerle imgelem corafyas iine girmesini, imgeyi bedenden ayrmayarak incelemitim. Ama imdi problematii deitirmem gerekiyor; imgelem corafyasnda nasl bir beden? znenin duraan yapsna karn, znelsizliin baka izgilerde oluarak ak iinde olmasna ynelik bir dnm, et ve kemik balam zerinden gerekletirebiliriz.

117

Gilles DELEUZE. Vcut, Et ve Ruh: Hayvanlamak http://korotonomedya.net/kor/index.php?id=6,83,0,0,1,0

118 119

A.g.m. A.g.m

62

Kemii bir organizasyon kapsamnda ele almal (din ve devlet gibi aacms arborescent ) ve eti olua dair dnmeli Kemii ve eti, organizma ve arzu olarak dnmeli Bizi ilgilendiren 3 byk katman ele alalm, dier deyile, bizi dorudan balayanlarn: Organizma, znellik ve Anlam. Organizmann yzeyi, anlamn as ve znelliin ve znenin noktas. Organize edileceksiniz, organizma olacaksnz, bedeninizi eklemleyeceksiniz yoksa sadece batan kacaksnz.120

Artaud, bir organizma olarak grd devletlerin sava mekanizmas yerine tercihini, Meksika yerlileri olan Tarahumaralarn, toprakta peyotlun filizlendii ana sahip danslarndan yana yapmt. Beden imgeler yn iinde dans ederken organlarndan kurtulmalyd. Organlar bir nevi bilim, din, devlet gibi iselletirilmi btn aas yaplard.

Organsz Beden arzunun ikinlik alandr, arzuya zg sreklilik dzlemidir (ister onu oyan bir yoksunluk ya da onu dolduran bir haz olsun, arzuyla birlikte dsal bir ajana atfta bulunmayan bir retim sreci.)121

120

Gilles DELEUZE, Felix GUATTARI, 28 Kasm 1947: Kendinizi Nasl Bir Organsz Beden Haline Getirirsiniz? Kapitalizm ve izofreni, Cilt 2.(s. 165-184den pasajlar) ngilizceden eviren: Levent entrk s.176
121

A.g.m. s.170

63

Organsz beden, organlara bir kartlk deil, organlar organize eden organizmaya kar bir sretir. Bir anlamda zne, yani znelliin belirleyici yaps burada kaybolur, bilin, iinde birikmi, anlam ve yorumlamay salayan btn yaplarla birlikte retime dair bir kefe dnmelidir. Kemiksiz bir bedenin elastik sreci gibi.

Resim 4. Stanislaw Ignacy Witkiewicz, St. Anthony 1921

Anatomisini yeniden dzenlenmek iin diyorum. nsan hasta, yaplnda arza var nk. plak brakmaya karar vermeli onu, lesiye kanmasna yol aan u hayvanc skp atmak iin, tanry ve tanryla birlikte onun organlarn.122

122

Antonin Artaud, Tanr Yargsnn ini Bitirmek in s.43 ev. Esra zdoan

64

3.3. Grntnn Oluumu

Algsal bir boyut iin grmeye ihtiyacmz yoktur, beden iitme ve ten araclyla alglama srecinin paras olabilir ve imgelemde bulunabilir. Bergson, algnn tamamen speklatif bir nemi olduunu sylerken, algnn katksz bir bilgi olduunu sylyordu, beden bu bilgiye ynelmiti.123

Nesneleri deitirin, benim bedenimle ilikilerini deitirin; bu durumda benim alg merkezlerimin isel hareketlerindeki her ey deimi olur. Ama ayn zamanda benim algm iinde de her ey deiir. Demek ki benim algm, bu molekler hareketlerin bir fonksiyonudur, onlara baldr.124

Kavramsal ereve de125, karlald anda bir balamsalla girebilecek imaj kavramnn kopya / suret zelliini vurgulamtm. mgenin tersine imaj ile karlaabilmemiz iin beynimizde bir grntnn olumasna ihtiya duyarz. Nesneye dokunmakla kopyay grmek arasndaki fark dnrsek, grsel bir kopyaya (imaja) dokunmay, yine bir nesneye dokunmakla ayn ey olduu sonucuna varabiliriz. Grntye ait sinirsel sistem ile dokuya ait sinirsel sistem bu anlamda farkldr.

123 124 125

Henri BERGSON, Madde ve Bellek, s.23 ev. Ik Ergden A.g.e. s.19 2.1 MGE, MAJ, GRNM VE GRNRLK

65

In, gz retinamza dtnde, beyindeki bilinli dncelerden sorumlu olan prefrontal kortekse gelen iletiler sonucu grme edinimi gerekleir:

Cisimden Gelen Ik Kornea (Saydam Tabaka) (In krld) Gz bebei Gz mercei (In krld) retina Sar benek (leke) Grme sinirleri Beyindeki Grme merkezi Grme.

Grme ediniminin sadece biyolojik ve fiziksel bir mesele olmadn, zihin, alg ve dnce sreleriyle balantl olduunu tekrar vurgulamalyz. Cezanne grme konusunda ki bu anlay tersine evirmiti. Onun tablolar grmenin znelliini, yzeylerin yansmal niteliini konu alyordu. Cezanne post izlenimcilii icat etmiti, nk izlenimciler yeterince tuhaf deillerdi. yle diyordu: Benim tercme etmeye altm ey daha gizemlidir; varln kklerine dolanmtr. Gerek Monet ve Renoir gerekse de Degas grmenin basitce gzn ald ktan olutuuna inanyorlard. Bu sanatlar izdikleri gzel tablolarda gzn yakalad geici fotonlar tasvir etmeye, doay btnyle onun aydnlatt ekilde resmetmeye inanyorlard. Fakat Cezanne n yalnzca grmenin balangc olduuna inanyordu. Tek bana gz yeterli deildir, ayn zamanda da dnmek de gerekir diyordu. Cezannen epifanisi izlenimlerin
126

yorum

gerektirdii

ynndeydi, bakmak grdklerimizi yaratmaktr.

126

Jonah LEHRER, Proust Bir Sinirbilimciydi, s.108, ev.Ferit Burak Aydar

66

Artaudnun grnme (vision) dahil olma ve retme sreci, yorumlamay geride brakan organsz bir sreti. nk Van Gogh meczup kuruntusunun o aamasna gelmiti ki, dzensiz durumdaki dnce geriye akmaktadr istila eden dearjlar karsnda, ve dnmek, kendini andrmak deildir artk, ve yoktur artk, ve sadece vcut toplamak kalmtr, demek istiyorum ki vcutlar ymak. Gk cisimlerinin dnyas deildir artk, dolaysz yaratannkidir, bilincin ve beynin tesinden bylece yeniden ele alnan.127

Jacques Rancire, grnty orjinalin benzerini reten basit iliki olarak tanmlarken, imgeyi benzerliin bakalama uratlmas olarak tanmlar.128 Grnt rejimi (rgime dimagite) ise, unsurlar ve ilevler aras ilikilerdir. Grnt rejimini; plak grnt, gsterici grnt ve metamorfik grnt olarak formlar halinde ayrr.129 Bu ayrma ilemi her birini kendi alanlar iine kapatmak deildir; hibirinin kendine has mantnn kapal alan iinde ileyememesi dikkate deer.130

127 128 129 130

Antonin ARTAUD , Van Gogh , s.28-29 ev. Ahmet Soysal Jacques RANCERE, Grntlerin Yazgs, s.9 ev. Aziz Ufuk Kl s.7 A.g.e. s.26 A.g.e. s.30

67

3.3.1. plak Grnt

Rancire, plak grnty sanat yapmayan grnt olarak tanmlyor.131 plak grnt, bir balamdan kaabilene kadar yorumu dlayabiliyor. Herhangi bir nesnenin grnts, balamlatrlncaya kadar ham halde kalabilir ve kendinden baka bir gnderimi olmayabilir. Gnderimi sadece, kendine has grnm anlamnda dnmeliyiz.

Resim 5. Fotoraf : Hrair Sarkissian

Grnt rejiminin formlar, kendi iinde kapal kalamayaca iin birbirlerine ynelik farkl tarzlarda varolurlar. 11. stanbul Bienaline katlan

131

A.g.e. s.26

68

Hrair Sarkissian, randa ektii belli meydanlarn fotoraflarn sergilemiti. Meydanlar, kendi balarna plak grntye rnek olarak gsterebiliriz ama bu almann ismi nfaz Meydanlar - Execution Squares (2008) idi. Yani plak grntnn saklad (veya fotorafn hal gsteremedii) bir ey vard; o meydanda idam sehpalar kuruluyor ve infazlar gerekleiyordu.

Resim 6. Fotoraf : Hrair Sarkissian, nfaz Meydanlar - Execution Squares (2008)

Sunmu olduu eyden tesine geerek balamlatrlabilen plak grnt, temsil boyutunda ileyen gsterici grntyle etkileebiliyor. Bunu ayn zamanda imajn balamsall /gndergeleri (tad enformasyon) olarak da dnebiliriz.

69

3.3.2. Gsterici Grnt

Gsterici (ostensive) grnt, ontolojisini plak grnt gibi ham bir formun zerine kuruyor ama gsterdii formu, temsil dzeyinde tarihselletiriyor.

Resim 7. mikrasiatiki katastrofi kk asya felaketi

1922 ylna ait olan yanan zmir imaj, bir temsil biimi ortaya koyuyor. Yunan halknn mikrasiatiki katastrofi (kk asya felaketi) olarak and zmirden kalar ve Anadoludaki yurtlarn yitirmelerinin ikon haline gelmi temsil grnts olarak dnlebilir. Grntde, yanan bir ehir dnda olay yaayanlar yoktur. Fotoraf ekenin varl, bir tann varldr, yani yaanmlk sergilendii yere aktarlr; buradalk ve imaj sergilenirken, karsndakini de hem tanklatrr hem de arasnda yorumsal ve enformatik bir iletiim yaratr. Grntde tank dnda dier znelerin olmay, tarihsel

70

bir sunumla ortaya konulan bu imaj ykletirebilir. maj, zerine yerletirilecek kurgularla, imgelemeye ak bir boyut kazanr. Grntnn izleyicinin karsnda sebepsiz-orada-olma olarak kt

buradal, ikon modelinde kavranan bir yzn ldamasna, tanrsal aknln bakna dnr.132

3.3.3. Metamorfik Grnt

Metamorfik grntnn grsel dzenlemesi; temsili ve ham grnty, kurduu metaforlar iinde belirsizletirerek, bellei ve imdiyi bakalama uratarak, imge ve imaj kapsamnda belirir.

Bu manta gre, sanatn ilem ve rnlerini, grnt/imgelerin toplumsal ve ticari dolam biimlerini ve bu grnt/imgeler daarnn yorumlanmas ilemlerini birbirinden ayrtracak zgl bir buradalk alannn (sphre) evresini belirlemek olanakszdr.133

132 133

A.g.e. s.27 A.g.e. s.27

71

Resim 8. ANDRES SERRANO YOUTUBE CENSURE

Metamorfik grnt, tecimsel ve alternatif alanlarda varolurken, formu, malzemesi ve iletisi bakmndan farkl unsurlar kullanr; Andres Serranonun videosu, sergilendii erevenin kopyas ve yeniden baka bir sylemle sergilenmesi veyahut tasarlanan alanlara yerletirilmesi gibi. Yerletirme uygulamas da bir bellek tiyatrosuna dnebilmekte ve ziyaretilerin gzlerinin nnde ayr trden unsurlarn eletirel atksndan ziyade ortak bir tarih ve dnya hakknda bir tanklklar kmesi koyarak sanaty bir koleksiyoncu, arivci ya da vitrinci klabilmektedir.134

134

A.g.e. s.29

72

4.

MAJI LEMEK

4.1. mge ve maj Sylemi

Deien llerde, imgelerin gerekliin rnleri, temsilleri ya da kopyalarndan ibaret olmadna inanyorum. mgeler kltrel etkinliin yan rnleri deildir. nsanlarn kendilerini grselletirme ve bunun sonularn nakletme yollardr imgeler. nsan doasna ve insanlarn yaratt kltrel ve sosyal biimlenimlere (configurations) dair tutarl ve tarihsel olarak ekillenmi btn tanmlarn tam merkezinde yer alr. mgelerin inas, kullanm ve datm her kltrde temel nemdedir.135

Ve kltrler imgelerin eperinde yer alrlar ama Maurice Merleau Pontynin belirttii gibi, hareket dahilinde bir kaymayla yer deitiren bir sreklilik iinde.

nc blmde imge yaratm srecinde, toplumsal ve bireysel olarak imgelerle olan etkileimimizi incelemitim. mgelere ve imajlara anlam deerleri atfetmek yerine onlarla birlikte oluan, yer deitiren beden ve zihin aklar zerinde durmutum.

mgeler, kalc ve deimez bir ilevsellii barndrmazlar. Srekli olarak, imdiden aktarmlara ak bir biimde ilevlerini gncelletirirler. Msr mitolojisinden tanra Kedi Bastetin ikonolardaki varlyla gnmze

135

Ron BURNETT, mgeler Nasl Dnr? , s.38 ev. Gsal Pusar

73

devredildiini sylemek, sanrm evrensellik iddias tayan bir anlamlandrma ilemi olacaktr. sisin ve Rann kz olan Bastet, bata cinsellik ve dourganlk tanrasyken sonra gne ve ayn enerjileriyle balandrlarak ifa ve bereket tanras haline dnmtr.

konofobik kltrlerin putlar lanetleyici sylemleri, ikonoklast (put krc) yntemlerle birlikte, putlara kar ayr bir olu veya sylem iinde olmulardr. Yani, Arabistan topraklarnda ikonaya atfedilen anlam, eski Msrdaki anlamndan bir hayli farkldr. Burada bahsi geen anlamlandrma, anlam verme etkinliinin dinamikleri zaman iinde deitii iin, ayn zamanda bir olu srecidir de.

Baudrillard, ikonoklastlarn put aalayc etkinliklerine, ikonolatrlarn (putlar kutsayanlarn) etkinliklerinden, imgelere hak ettikleri deeri vermeleri lsnde daha fazla nem verirken, ikonoklastlarn imgenin gerisinde hi bir ey bulunmadn (tanrsal anlamda) anlam olduklar yorumunu yapar.136 Bu yorumu, hilie ynelik bir dzenlemede bulunan ikonoklast kltrlerin ayn zamanda hilii taklit etmeyen ama onunla olu sreci iinde olduklar ynnde de deerlendirebilirim. Yani, kltrler, imgelere kar farkl sylemler veya farkl olular gelitirirler.

Ayn zamanda bu deerlendirme, imgelerin sylemleri iinde geerlidir. Kedi Bastet ikonasnn veya kbenin, veya herhangi bir kilisedeki sa ikonasnn toplulua ynelttii sylem de deimitir. ifac tanra kedi, cehennemi mjdeleyen bir syleme sahiptir artk.

136

Jean BAUDRALLARD, Simlakrlar ve Simlasyon, s.19 ev. Ouz Adanr

74

Bu farkl anlamlandrmalar veya imgelerin deien sylemlerini yaratan sosyo-politik durumlar, ve onlarla kar karya kaldmz veya onlar rettiimiz psiko-sosyal koullar, srekli bir deiim iindedir. Kltrn ne olduuna ynelik bir tanm yapmak yerine, kltr bu deikenliin iinde srekli bir dnmde bulunan etkinliklerin uzam olarak deerlendirmek, imge ve imajn srekli gncellendiine, baka eylere eklendiine ve ilgili unsurlara iletildiinde orada da onlarla birlikte yeniden bir dnm iinde bulunduuna ynelik bir bak gelitirmek yerinde olacaktr.

Dler ve d grme konusunda bu farkl anlaylar, Mslman ve Hindularn birlikte yaad Hindistan topranda bir arada varln srdrr. Mslmanlara gre, ruhsal bir sezgiyi anlatma ve yorumlama hakk, kutsanm bir aznla has bir ayrcalktr. Hindulara greyse, ileci grenekler ve meditasyon yoluyla yogi olabilme kapasitesine sahip herkes bilinli bir d grme haline girebilir. Dier manevi sistemleri kolayca snflandrabilir, dleri kendi koullarna gre tasnif edebilir ve sonularn da karlatrmal bir aratrmada kullanabiliriz. Ama bu, kltr anlayn dondurmamza yol aar ve bizi, geleneklerin srekli deiim halinde olduunu unutmaya gtrr.137

Kltrelin deiimi, imgelerin ve imajlarn sylemlerinin deiimi, onlarla karlama koullarmzn deiimiyle paraleldir. Bir nevi gemiin deierek tanan bellei ile imdinin kinetik durumu arasnda bir etkileim sz konusudur.

137

Pierre SORLN, D Sylemleri, s.12 ev. Sha Sertabibolu

75

Jan Assmannn hatrlama biimleri zerine yazd kitabnda, kltrel bellein gemiin belli bir noktasna ynelik olduundan ve riteller gibi gemii bahseder. tayan
138

imgelemlerin

sembolik

figrlerde

younlatndan

Burada gemiin yeni batan tekrarla kurgulanmas vardr, yani

sylemin biimlendirilmesi.

Gemile balant kurularak hatrlayan grubun kimlii temellendirilir. Grup, tarihini hatrlayarak ve kkenlerine ait hatrlama figrlerini belleinde canlandrarak kimliinden emin olur. Bu gndelik bir kimlik deildir. Toplumsal kimlikler gndelik yaamn tesinde bir zellik, bir trensellie sahiptir. Bir anlamda yaama ululuk katarlar ve gnlk yaamn ufkunu aarlar ve gndelik olmayan trensel iletiimin nesnesini olutururlar.139

Burada imgesel sylemin olutuu koul, aas bir yapda belirmektedir; szel ve bedensel anlatlarla gemi yeniden kodlanr yani yeniden imgeletirilir. Ritellerin belirli zaman dilimlerinde tekrarlanmasnn, ayn zamanda yeniden kurgulanmas olduu karmn yapacak olursam, din, soy gibi yaplarn kendi anlatmlarn (kklerini) ululatrmak (sublime) iin, imdi ve gemi arasnda mesafe rettiini syleyebilirim. imdinin tad dinamik, kkleri vurgulayan imgesel sylemi imdiden daha da uzaklatrmak iin kullanlmaktadr. Ama gemie ait imgelem imdiye, imdi ise gemi syleme doru ters orantl bir hareketlilik iindedir. Kltrel bellekte imge sylemi, deien ve gncelletirilen bir bellei tamakla birlikte fiili olarak

138 139

Jan Assmann, Kltrel Bellek, s.51 ev.Aye Tekin A.g.e s.56

76

retilen bir eydir. Kltrel bellei gnmze tayan bir insan (biyolojik bir hafza) yoktur, bu ilem imgelemler zerinden gerekleir.

Kkensel hatrlama yaz kltrne sahip olamayan toplumlarda da- dilde ya da dil d aralarla yapt nesneletirmeler olan her trl simgeye bavurur: hatrlama ve kimlii destekleyici ynleriyle memoria kavram altnda toplayabileceimiz bu simgeler arasnda trenler, danslar, anlatlar, desenler, giysi, tak, dvmeler, yollar, resimler, meknlar ve benzeri eler saylabilir.140

mgelemler ritel biimlerinden baka, din ve mze gibi kurumlarda, veya antlar ve maara duvar resimlerinin imledii spesifik konular zerinde, simgeletirilmi olarak mevcuttur. Pierre Nora, bu meknlar hafza meknlar (les lieux de memorie) olarak tanmlamtr.141 Assmann, Aborjinlerin totem meknlarna dikkat ekerken, buralar Nora gibi bellek mekn olarak grr. Bellek meknlarn, bellei iinde barndrdndan dolay ayn zamanda imge meknlar olarak da grebiliriz.

Jan Assmann, bir insan sayesinde aktarlan hatrlama biimini iletiimsel bellek olarak tanmlamtr. letiimsel bellek, szel kltrlerde hatrlanmaya bal olarak 3-4 kuak geriye uzanabilmektedir. Jan Assmann, Kltrel Bellek, ev.Aye Tekin Jan Assmann, Kltrel Bellek, s.55 ev.Aye Tekin Pierre NORA, Hafza Meknlar, ev. Mehmet Emin zcan

140 141

77

Resim 9.

mge ve imaj arasndaki farkll vurgularken, imajn nesneye veya imgeleme ait bir kopya olduu zerinde durmutum. mge ve imajn i ie getii grnty bir imgedir. J. Rancierein tanmlad metamorfik gibi grnt imajlarnda kapsamnda ele almtm. Yukarda ki resim bir imajdr ama duvara izilen ekil mgelerin gncellenen sylemleri gncellenen sylemleri vardr.

78

Kitle iletiim aygtlar sayesinde daha fazla insana ulaabilen imajlar, bata propaganda olmak zere ok farkl biimlerde kullanlmlardr.

Resim 10.

G.P. Goldshtein tarafndan 1920de ekilen bu fotoraf, Stalin dneminde, maniple edilmi halde birok yerde kullanlmtr.

http://www.time.com/time/photogallery/0,29307,1924226_1949529,00.html

79

Resim 11.

Fotorafn orjinalinden L. Trokinin karlmas, bize imajlarn tad enformasyon ve dezenformasyon srecinin basit rneklerini vermektedir. Trokinin fotoraftaki varlna yaplan sansr, Sovyet toplumunun grsel hafzasna ynelik dezenformasyon iken, bize kadar ulaan bu imaj, Stalin dnemine ait bir enformasyonu tamaktadr. Bu durum, imaj syleminin belli dnemlerde deimesidir; fotorafta grlen Bolevik ihtilli sonras birlik, yerini ayrmaya brakarak bir dlama taktii olarak sansrlenmi ve gnmzde iki fotorafn Sylemlerin karlatrlmas farkll, ile iki ait ayr bir sylemle karlalmaktadr. oluturmaktadr. srece enformasyon

80

mgelerle etkileim alanlarmz hafza meknlar gibi fiziksel meknlardan kp, imaja dnerek sanal meknlara kayarken imajlarla karlama meknlarmz, yazl kaynaklar veya bilgisayar ekranlarndan dar kaymtr.

Resim12.

Resim 13.

81

Berlin duvarnn bir paras, bir ok mzede olduu gibi, Washingtonda alan dnyann en byk interaktif mzesinde de sergilenmektedir. Bu fotoraf ise
142

interaktif

Washington

D.C

mzesinin

websitesinden

kopyaladm.

zerinde Act-up gibi aktivist bir ok gruba ait imgeler, yani

sylemler barndran duvar, newseumde (haber mzesi) 20.yzyln enformatik belleini rneklendiren bir sylemde sergilenmektedir. Duvarn kendisi kopyalanp oaltlarak imaja dnmtr.

Resim 14.

Dnemin Sovyet lideri Leonid Brejnev ile Dou Almanya Komnist partisi lideri Erich Honeckern Rus adetlerince dudaktan ptkleri fotoraf, Dmitri Vrubel yazl- grsel basndan Berlin duvarna tad. Brotherhood Kiss adl imaj, Berlin duvarnn zerinde; blnmlk (Berlin duvar Bat Avrupa) ve birlemeyi (Sovyet Rusya) st ste bindirerek bir sylem yaratmt.

142

http://www.newseum.org/

82

Resim 15.

1990l yllarn balarnda imaj, Dmitri Vrubel tarafndan yenilendi. Resim, 2009 ylnda restorasyon almalar kapsamnda duvardan silindi.

83

Resim 16.

Resim 17.

84

mgeler

ve

imajlar,

sylemlerini

imdiden

ald

etkileimlerle

gncelletirirler. Gncelletirme, imge ve imajn tad bellee dorudur ama burada nostaljik bir gemie doru ynelmek yerine, imdiyi iine alan bir alan sz konudur. Bu alan, gelecee doru da bir ynelim iindedir.

Arama motoru Google ngilizce ve Trke future gelecek imajlarn aratmak iin kullandmda, karma alt balklaryla beraber en ok tklanan iki resim kmaktadr:

Resim 18. Future of Mobile

18.04.2010

85

Resim 19. Gelecek Kaygs

Her iki imajn ait olduu site, kiisel bloglardr. Kayg ve tasarma ait farkllk, ayn ekilde ak ve love kelimelerine ynelik bir aramada da karma kmaktadr. lkinde kaybetmeyle ilgili grsel bir imajla karlarken, dierinde heyecanla alkal bir imajla karlayorum. Sosyal srelerin bu ekilde belli konular zerinden imajlara yansmas; gemi ve gelecee doru hareket halinde olan, kltrel iliki iinde bir imdiyi ortaya karmaktadr. majlar zerinden imdi ve now kelimelerini aramaya devam ettiimde karma ilk kan ngilizce kaynakl imaj; zerinde now yazan bir kol saati, Trke aramada ise hayatmza girmi olan, hizmet sektrne ynelik okuluslu irket etiketlerinin bir bebein zerine yaptrld imaj oluyor. majlarn iki farkl imdi syleminde bulunduunu dnebiliriz.

Yaamla olan deneyimlerimiz grselletirmelerin ieriini deitirmektedir ve oluturulmu imge ve imajlar kendi sylemlerini farkl koullarda srdrmektedir.

86

4.2. maj lemek

mgelerin ve imajlarn var olan sylemleri maniple edilip deitirilebilir ve yeniden yaratlabilirler. Dnce ve hayat alglama biimlerimizin deikenlii iinde deierek, deneyimleri ve duygular iletebilirler.

Daha nceki blmlerde imgenin ve imajn farkll zerinde durmutum. Sunum ve biim koullar zerinden deindiim bu farkllk, keskin bir ayrmla sonlamyordu; imajlarn balamsall onu sadece bir kopya suret olma ilikisinden, imgesel bir deneyim alanna kaydryordu. majla karlaan znenin tahayyl gc (imagination), bir imgelem corafyas iinde imajn da balamsalln gncelletiren bir pratikti. Bu balamda; imge ve imaj arasnda ki ayrm, kelime farkll dzleminde ortadan kaldrarak ele almay seiyorum. ki kavram arasndaki farkllklarn, retim ve tahayyl srecindeki etkileimleri ve formlar halinde nesneleerek grnme, dolaysyla dnme etkinliimize dahil olmalar ekseninde, yeniden ve yeniden ilenmeleri sz konusudur. lemlerin yaratt alan; (zihnimizden duvarlara, gazetelerden gnlk yaantmzn bir anna) sylemlerin transfer alan olarak karmza kmaktadr.

Sylemlerin bu transfer alanlar, bellek meknlarnda olduklar gibi, birer iletiim kanallardr; dnme ve eyleme etkinliine doru ynelmilerdir. Verici ve alc arasnda ki iletiim, alcnn imaj karsnda ki dnsel deneyimiyle yeniden bir ilemden geer. Ron Burnett, grmenin, dnme ve

87

hissetme sreleriyle yaratc ekilde angaje olan bir etkinlik olduunu belirtir.143

mgelerle dnme, harf yazs ncesi resim yazlarnn (hiyeroglif) kullanld dnemlerde de, zihinde bir kurgulama ilemi (montaj) gerekletirmitir; ok ve bir hayvann suretinin yan yana kullanlmas av iletisini oluturduu gibi. W.J.T. Mitchell, hiyeroglif figrn hem szel imajn hem de zihin imajnn hikyelerine paralel giden bir tarihi olduunu belirtir.144

majn ilenmesini, sylemlerin retim ve dnce etkinlikleri iinde kurgulanmas balamnda ele almay dnyorum. Kurgulama; imajlar kesmek ve bir araya getirmek deil, dnme ve tahayyl yollarnn kefidir.

Ulus Baker, bir makalesinde grselliin tayabilecei enformasyon miktarna bal olarak, Duygular Sosyolojisinin imaj retebilme kapasitesinden bahsetmektedir:

Gerekten de, diyelim ki yoksulluk stne bir aratrmada bir kamera yoksulluun imajlarn tespit ederek kurgulayabilir ve bunu evreyi, mekn ve zaman grnt haline getirerek yapar. Bu imajlarn tasnifine, yani dnlmesine sinemann pek erken bir dneminden beri takt bir ad var: montaj. Jean Luc Godard montajn modern hayatn esas olduunu sylyordu: hayatmz, kentlerimiz, snai retimimiz, edebiyatmz, her ey

143 144

Ron BURNETT, mgeler Nasl Dnr? , s.43 ev. Gsal Pusar W.J.T. Mitchell, KONOLOJ maj, Metin, deoloji, s.37 ev.Hsamettin Arslan

88

modern hayatta ve ileri kapitalizmde montajdan baka bir ey deildir. () Bylece montaj sinemann tesinde daha derin bir mefhum olarak dnlmesi, montaj, yalnzca filmde deil, her alanda modernliin ( ya da diyelim modernlik sonrasnn) temel dnme biimi ve tarzdr.145

Kltrel deneyimlerin imajlara dnmesi ve iletilmesi srasnda ortaya kan anlam paracklar, zihnimizde yeniden kendi deneyimlerimiz ile bir iletiim gerekletirir; kurgu ilemi yinelenir. Byle bir iletiim alannda imajn tad enformasyon, zihinde imgeleerek kltrele dair kanaatler oluturur.

Resim 20. John Heartfield, Adolf el superman -1932

145

Ulus Baker, Kanaatlerden majlara: Duygular Sosyolojine Doru

89

Resim 21. Martha Rosler , Tron (Amputee), from House Beautiful Bringing the War Home 1967 - 1972

Jacques

Rancire,

diyalektik

montaj

iin,

seilen

imajlarn

badamazlklar bir araya getirerek arpmalar yaratmasndan sz eder:

Ama kapitalist altn Hitlerin grtlanda gsteren, yani ulusal devrim lirizminin ardndaki ekonomik tahakkm gereini grnr klan John Heartfield tarz militan fotomontaj da olabilir; bundan krk yl sonra Vietnam savann da.146 grntlerini Amerikallarn yuva mutluluunun reklam grntleriyle harmanlayarak eve servis eden Martha Roslerin fotomontaj

lenen imaj ve alc arasnda oluan mesajn kodlamalar, sylemleri oluturan koullar ilerinde barndrr, koullarn kodlanmas ayn zamanda sylemin hareket ettirici varl olabilir. Sylemin hareket iindeki varl, bize
146

Jacques RANCERE, Grntlerin Yazgs, s.60 ev. Aziz Ufuk Kl

90

dnsel etkinliin enerjisini salar, karlalan ileti almlanarak yeniden bir etkinlie dnr. Daha nce belirttiim gibi kurgu ilemi devam eder; imajn kodlanan koullar, karlalan ann bireysel koullar ile yeni bir dn faaliyeti (veya sylem) ortaya koyar.

Paul Ricoeur, sylemi yaratan dilin metaforik kullanmnda imgeyi algdan dile kaydrarak; sylenen eyin grlen eylerden deil, sylenen eylerden geldiini belirtir.147

Metafor, bir btn olarak cmle balamnda yklemin sapkn bir kullanmna dayanr. O nedenle, metaforik olarak kullanlan isimler yerine metaforik syleyiten/ szden bahsetmek gerekir. O zaman sorun, olaand yklemlerin kullanmnda geerli sylemsel strateji sorunu haline dner.148

Yklemsel ayrkl (non pertinence) bir ok retme vastas halinde kullanarak, metoforu anlamn genilemesini tahrik eden bir dinamik olarak gren Ricoeur, imgenin algdan devirilmediine dair kesin bir ayrm yaparken, anlamsal yenilii, dilin bir vehesi olarak gryor. mge, anlam kurgu esinde askda tutmaktadr; bylece tahayyl, alg ve eylemden syrlm durumda yaratcln srdrr.

Gillian Robinson& John Rundell, Tahayyl Gcn Yeniden Dnmek, s. 174-175 ev.Erturul Baer
148

147

A.g.e. s.175

kavramsal olarak ilikin olmama

91

Ama tahayyl kavramyla ilgili bu saduyu, tahayyln dourganlnn, metaforik srelerde rnekledii gibi, dilin dourganlna balanmad srece tam manasyla anlalamaz. Balanty kurmazsak u hakikati, imgeleri iittiimiz oranda grdmz hakikatini ihmal etmi oluruz.149

Burada kurguya yaklam, blm 3.1de grdmz gibi fenomenolojik dn dahilinde eski betimlemeye olan inancn askya alnarak, gerekliin yeni boyutlarn gre ama ve serilmeme (unfold) kapasitesidir. Bylece Ricoeur, kurgunun bir paradoksunu ortaya koyar; gr ufkumuzun genilemesi, algnn iptal edilmesi gibi bir arta baldr.150

Bergson ise alglarmz maddi dnyann geri kalanna sk skya balamt.151 Dnme etkinliimiz srasnda yaptmz kurgu ilemi, Ulus Bakerin yukarda alntladm makalesinde syledii gibi yalnzca filmlerde deil, dnce biimimizin kendisinde mevcuttur.

Bergson, sinema hareketi hareketsiz kesitlerle yeniden kurarken en eski dncenin oktandr yaptndan (Zenon paradokslar) veya doal algmzn yaptndan baka bir ey yapmyor. Bu bakmdan Bergson sinemann daha ok doal algnn koullarndan koptuunu savunan fenomenolojiden ayrlyor. Geip gitmekte olan gereklikten neredeyse enstantane (anlk) grntler alyoruz ve bunlar o gereklik iin karakteristik olduklarndan, onlar soyut, tekbiimli, grnmez, bilin aygtnn fonunda

149 150 151

A.g.e. s.177 A.g.e. s.179 Henri BERGSON, Madde ve Bellek, s.21, ev. Ik Ergden

92

yerlemi bir olu sreci boyunca aktp geirmemiz yetiyor bize Alglama, dnme, dil genel olarak byle ilerler. Oluu dndmzde, ya da ifade ettiimizde, hatta algladmzda bile iimizde bir tr sinematografi iletmekten teye bir ey yapyor deiliz. Bundan Bergsona gre sinemann sadece deimez, evrensel bir yanlsamann projeksiyonu, yapmz?152 yenidenretilmesi olduunu mu anlamalyz? Yani sanki bilmeden hep sinema m

Bu soruyu kurguya doru ynlendirerek; imajlarn ilenmesinde ve dnme faaliyetimiz srasnda ortaya kan kurgunun sadece varolann yeniden betimlenmesi deil, sylem- praksis arasnda oluan etkileim alannda duyu ve deneyim olanaklarn barndrabileceini dnyorum.

Tarihsel alann kurulmasnda tahayyl gcnn asli bir e olarak yer ald akn durum ite byle bir eydir. Husserlin Fifth Meditationda benzetime dayal idrak kavramn tahayylle aktarma kavramna dayandrmas tesadf deildir. Benim dndm gibi dnyorsun, benim yaadm gibi zevk ve acy yayorsun demek, senin yerinde olsaydm ne dnmem ve deneyimlemem gerektiini tahayyl edebilmem demektir. Bu tahayyldeki aktarm, benim buradanm senin oradana aktarlmas, empati

Gilles DELEUZE, Hareket maj, Blm 1: Hareket stne Tezler, Bergson stne Birinci Yorum ev. Ulus Baker http://www.korotonomedya.net/kor/index.php?id=9,22,0,0,1,0 Deleuze, fenomenolojinin doal alg ile sinematografik alg arasnda fark gzetmesini hakl bulduunu belirtir ve algy zne de mmkn klan artlarn dzenlenmesini, hareket imaj kapsamnda ele alr.

152

93

(Einfhlung) dediimiz eyin kkdr, sevgi olabildii gibi nefret de olabilir.153 Robert Lifton, sava grntleri karsnda silahlarn ldrc olduunu bildiimizi ama teki taraftakilerin lm acsn hissetmeyi baaramadmz sylyor.154 Burada bahsi geen empatiyi bize dntrme veya benzetme alanlarn yaratmak olarak deil, badamaz unsurlarn her balan baat mantn eletirel bir saptrlmas olarak, her trl konudan konuya srama sitasyonist bir trev (drive) olarak155 ele alyorum. Sylemin iletisi ile beliren empati alanlar, imge dnyalar arasnda geiler salayabilir.

Resim 22. ala Cmert , Hunger, 2008

153

Gillian ROBNSON& John RUNDELL, Tahayyl Gcn Yeniden Dnmek, s.184 ev.Erturul Baer
154

Robert LFTON, Techno-blodshed, Guardian, 1991. Aktaran: Kevin Robins, maj Grmenin Kltr ve Politikas, s.113 ev. Nuray Trkolu
155

Jacques RANCERE, Grntlerin Yazgs, s.64 ev. Aziz Ufuk Kl

94

retim ve feedback (iletinin alc tarafndan alnmas ve dntrlmesi) srasnda ilenen imajn bylece bir temsil sisteminden kopmas, enformasyonun basit kodlardan olumayp farkl balamlarda kendini gsterirken, sylemin yklemini geniletmesine katk salad dnlebilir.

Deimesi gereken ey, kullanclarn topladklar enformasyonla iliki kurma biimleri olacaktr. Yeni bellek ve eriim kavramlaryla birlikte yeni imge-alan trlerine ihtiya olaca anlamna gelir bu. Bu durumda araclar, topraa bal ve kablosuz alar zerinden eriilecek kymetli belleklerin saklanmasn salayacak sanal ortamlar reteceklerdir.

mgeler giderek, yalnzca bireylerin kiisel tarihlerini deil, insanlarn kendi arivlerindeki enformasyonlarla srdrdkleri ilikileri kaydetmenin de ana arac olacaklardr. Bu anlamda, daha nceki analog imgeler, tarihsel deiim ile imge, kimlik, bilgi ve enformasyonun bir sreklilik dahilinde nasl dolama girdiklerinin ve gemite nasl dolama girmi olduklarnn iareti olacaklardr.156

156

Ron BURNETT, mgeler Nasl Dnr? , s. 112 ev. Gsal Pusar

95

5.

ENFORMASYON AI VE MGE

5.1. Enformasyon anda majn Dolam ve Enformasyon Olarak maj

Enformasyon kavramnn, blm 2.2.de belirtildii gibi yeniden bir tanm yapacak olursam enformasyon, iletinin snflandrlmadan nceki veri halidir. Headrick, yeni bir enformasyonun bilgi birikiminde yerini bulabilmesi iin tam olarak tannmas ve bir nesneyi temsil etmesi gerektiini belirtir.157 Bilgi: mantkl bir yarg ya da deneysel bir sonu sunan, bakalarna sistemli bir biimde bir iletiim aracyla aktarlan olgulara ya da dncelere ilikin rgtl ifadeler dizisidir.158 Enformasyon ise bir veri iletim bildirim srecini (proses) tanmlar. Bu bamsz ve teyit edilmemi veriler hem enformasyonun kendisidir hem de enformasyon srecidir. leti, kendisini baka bir sisteme bildirir ve iinde belli kodlar tar. Gnmz enformasyon sistemleri uydu iletiimlerinden televizyon ve cep telefonlarna, fiber optik kablolardan sanal a sistemlere kadar yaylm veri akn salayan bir enfokreyi meydana getirmektedir.

Daniel R. Headrick, dnemler iinde gelien enformasyon sistemlerinin deiimi, iktisadi ve siyasi deiimlerin ynlendirdii kltrel bir deiim olarak tanmlar. 15.yzylda ticaret gemilerinin hedeflenen limanlara varp varamadnn renilmesi veya 1776 ylnda Kuzey Amerika kolonilerindeki olaylarla balayan Devrim anda enformasyonun derlenmesi ve bu

157 158

A.g.e. s.26 Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.20

ev: Ebru Kl

96

bilgilerin yaygn biimde aktarlmas gerekliliini ortaya karmt.159 Enformasyonun bu ekonomik ve siyasi amac, gnmzde de deimeyen bir anlama sahip olmutur.

Negri ve Hardt, ekonominin ortaadan beri ayr pradigmadan getiini syler ve gnmzde, enformasyonun ekonomik retimde en nemli unsur olduunu belirtir:

Birinci paradigmada, tarm ve hammadde karlmas ekonomiye hkimdir; ikincide, endstri ve dayankl mallar retimi ayrcalkl konumu igal eder; u anda srmekte olan nc paradigma ise, hizmet salama ve enformasyonun maniplasyonu ekonomik retimin en nemli unsurudur. ()Biz ikinci paradigmadanncye, endstrinin hakimiyetinden hizmetler ve enformasyon hkimiyetine geie ekonomik postmodernleme, daha dorusu enformatikleme sreci adn verebiliriz.160

Ekonomik anlamda enformatiklemede nemli olan sre, dnya zerindeki herhangi bir blgenin Fordist retim srecindeki gibi endstrilemi blgelerdeki ayn ekonomik ve sosyal sreleri yaamas gerekmeden, veri aktarm (enformasyon) ile endstrinin gncel durumunu yakalayabileceidir.161

159

Daniel R. Headrick, ENFORMASYON AI, s19, ev. Zlal Kl

modernleme Michael HARDT & Antonio NEGR, MPARATORLUK, s.296, ev. Abdullah Ylmaz A.g.e. IV. Blm, s.295

160 161

97

Ekonomik alandaki veri transferinin dnyadaki her blgeyi ayn ekilde etkilemediini anlatan Negri ve Hardt, enformatik ak hiyerarisinin en alt basamanda olan Sahra alt Afrika gibi blgelerin sermaye akndan dlanm olduklarn belirtirler. Brezilya ve Hindistan rneklemelerinde madencilik ve tarm gibi farkl retimlerin enformatik retim sreleriyle yan yana var olduklar ortaya kar.162

Manuel Castells teknolojiyi tanmlarken, i srecinde emek ile madde arasndaki iliki retim aralarnn, enerji, bilgi ve enformasyon temelinde madde zerinde kullanlmasn ieren ilikinin zgl biimi olarak tanmlar.163 Sanayi sonras dnemde toplumsall ekillendiren nemli dinamiklerden biri, teknolojiye baml olan enformasyon unsurudur.

Dolaysyla bu deiim srecinde ortaya kan yeni toplum da, tarihlerine, kltrlerine, kurumlarna, kresel kapitalizm ve enformasyon teknolojisiyle zgl ilikilerine bal olarak farkllk gsterse de, hem kapitalist hem enformasyoneldir.164

Headrick gelimenin

ve

Castells ve

teknolojinin iktisadi

toplumu

belirlemeyeceini, ortaya

bu

kltrel

deiimler

sonucu

ktn

162 163

A.g.e. s.302 Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.19

ev: Ebru Kl
164

a.g.e. s15

98

belirtirlerken165, Krishan Kumar sanayi sonras toplumu reten ve tahkim edenin enformasyon olduunu belirtir.166

Yukarda belirttiim gibi iktisadi yaplanmann fordist modelden (retim band zerinden kitlesel retim) daha esnek bir retim modeline gemesi (toyotist model)167, sermayenin tek merkezde toplamas yerine sermaye akn salayarak, toplumlar etrafnda ok uluslu irketlerin varolduu kapitalistik bir a dzenlemesi yaratmtr.

Benetton, Veneto blgesinde kk bir aile iletmesiyken ok uluslu bir messeseye dnen bu talyan rg giyim kuam irketi, ticari franchise lisans verme usulyle alr; rnlerinin ekirdek irket tarafndan ok sk kontrollerden geirildikten sonra datld be bin maazas vardr dnya apnda. Bugn datm noktalarndan merkeze, on-line geri bildirim yaplr; bu geri bildirimlerle stoklar yenilenir, ayrca desenler, renkler konusunda piyasadaki eilimler belirlenir. A modeli retim dzeyinde de etkilidir; talyada Trkiye gibi baka Akdeniz lkelerinde imalat kk irketlere,

165

Daniel R. Headrick, ENFORMASYON AI, s19, Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.6

166

Krishan KUMAR, SANAY SONRASI TOPLUMDAN POST-MODERN TOPLUMA ADA DNYANIN YEN KURAMLARI , S.6 ev. Mehmet Kk

167

Bu model metalarn retimi ve tketimi arasndaki iletiim sistemiyle, yani fabrikayla piyasa arasndaki enformasyon akyla ilgilidir. Michael HARDT & Antonio NEGR, MPARATORLUK, s.304 Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.214

99

evlere datlr. Byle bir a rgtlenmesi, byk irketlerin dikey yapsnn yaplan szlemelerle zlmesi ve kk irketlerin yatay alar oluturmas arasnda bir gei biimidir. Yatay bir adr, fakat srecin hem arz hem talep ksmyla ilgili olarak merkez ile evre arasnda bir dizi ilikiyi temel alr.168

A sistemlerin irketlemelerin yeni boyutlarna ynelik kullanmnn yan sra, sosyal hareketliliin iletiiminde de kullanld bilinir. Her geen yl internet kullanc saysnn artmas, dnya zerinde belli blgelerde yaanan toplumsal olaylarn aktarld kitleyi de bytmektedir ve iletiim deneyimini katlma ak bir boyuta ulatrmtr. nternetin kullanc says 1996da 20 milyonken, 2000de 300 milyonu amtr. Binlerce bilgisayar a, kresel, yatay iletiimin temelini oluturdu. yle ki Chipastaki Zapatistalarn lideri Subcomandante Marcos, Lacandon ormannn derinliklerinden dnyayla ve medyayla internet zerinden iletiim kurdu. nternet, 1999da in Komnist Partisine meydan okuyan tarikat Falun Gongun geliiminde, Aralk 1999da Seattleda Dnya Ticaret rgtne kar protestolarn rgtlenmesinde ve yaylmasnda da arasal bir rol oynad.169

An enformasyonu hzl bir biimde aktp yaymas ve a sistemine herhangi bir saysal tabanl sistem ile balanlmas ve paylamda bulunulabilmesi, bir fiziksel meknn iinde gerekleen sreleri baka fiziksel meknlara balayarak etkileim iine sokar.

168

Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.220

ev: Ebru Kl
169

a.g.e. s.8

100

A, meknsal bir var olutur ayn anda her yerdedir ama aslnda hibir belirgin yerde deildir. Nerede olduunu, eklini ya da oranlarn ve bir bakasna oraya nasl gidebileceinizi anlatamazsnz. Bununla birlikte iinde, tam bulabilirsiniz. olarak Ona nerede olduunu bilmeden gitmezsiniz, sadece de olsa aradnz varoluunuzu fiziksel

gerekletirdiiniz mekndan balanrsnz.170

majlarn tad enformasyona bu noktada geri dnebiliriz. majlarn, a sistemleri iindeki aklar belli kodlar da (referanslar) beraberinde getirirler. Bu kodlar ile kurduumuz iliki bir mesajn ifresini zmek de olabilir, ele alndklar farkl balamlarla girdikleri etkileimler de.

Resim 23. Zapatistas in Lacandona - Youtube

170

Mitchell 1995, aktaran: R.Ate Grimek, Tasarm ve Anlam zerine Yeni Ynelimler Makalesi

101

Gney Amerikada toplumsal hareketlenmenin nemli bir unsuru olan Zapatistalarn Lacandon ormanlarndan, a sistemlerini kullanarak dnyann herhangi bir blgesine gndermi olduu iletiler, imajn video formatnn iermi olduu enformasyonu yaymaya devam etmektedir. majn kopyalanabilirlii farkl kanallara ve meknlara tanmasn salar. 3 blmden oluan yukardaki imajn videosunun sadece ilk blm, sadece youtube zerinden ve sadece youtubeun heartmedia kullancsnn sayfasndan 21,728 defa grlmtr.171

A, birbiriyle balantl dmler dizisidir. ()Enformasyon anda kltrel ifadenin, kamuoyunun kkenlerinde yer alan yeni medyann kresel anda ise bu dmler, televizyon sistemleri, elence stdyolar, bilgisayar grafii ortamlar, haber ekipleri, sinyaller reten, gnderen, alan seyyar aygtlardr. Alarn tanmlad topoloji, iki nokta (ya da sosyal konum) arasndaki uzakln (ya da etkileimin younluu ve frekansnn) bu iki noktann ayn adaki dmler olmas halinde, ayn ada bulunmayan iki nokta arasndaki uzakla kyasla daha ksa olmasn ( ya da daha sk ya da daha youn) belirler.172

A sistemlerine katlmn, enformasyonu retmenin ve paylamann ak boyutu ayn zamanda egemenler tarafndan ynetilen bir denetim mekanizmasn da beraberinde getirir. D. Headrick, enformasyonun merkezi olarak toplanmasna ynelik taleplerin gemiine doru bir analiz yaparken,
171 172

http://youtube.com/watch?v=vw8T7wMPW5M&feature=related Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.622

ev: Ebru Kl

102

ekonomik sebeplerin dnda, 18.yzylda kamu sal kaygsndan dolay istatistiklere duyulan ilginin arttn ve bilgileri toplayan kurumlarn ounlukla bunlar kamuoyuna aklamadn belirtiyor.173

Takip

ve

denetimin

18.yzyldaki

grafik-imaj

biimi,

grnmeden

gzetlemeyi ve denetimi temel alan Jeremy Benthamn panoptik biimine elik ederken gnmzde yine panoptik temelli enfo-optik teknolojilere dnyor.

Resim 24.

Kameralardan veya uydulardan annda ekilen imajlarn salam olduu enformasyon, kamu dzenini denetleme ve biimlendirme yetkisini elinde bulunduran merkezi meknlara iletiliyor. Enformasyon bu merkezlerde

173

Daniel R. Headrick, ENFORMASYON AI, s72, ev. Zlal Kl

103

saklanarak tasnif ediliyor (dntrlyor) ve yeniden ilgili sistemlere /merkezlere iletiliyor. Paul Virilio bu durumu, hukuk devletinin toplumsal kontrol yerine geen ortam kontrol olarak yorumlamaktadr; Bu nedenle yeni bir saydamlk yaratmak zorunludur: belli bir mesafeden anlk olarak aktarlan grnmlerin saydaml Bugn grnrn ticareti denilen ey, yani en son reklamclk budur.174

Castells, TVnin baskn olduu sistemi kitle iletiimi olarak niteler. Birka merkezi vericiden, milyonlarca izleyiciye ayn anda, ayn mesaj gnderilmektedir175 der. A sistemine kyasla, iktisadi sistemle i ie girmi egemen faktrlerin sylemlerini ileten kitle iletiim aralar, Guy Debordun iaret ettii monolog bir sylem ak salar. Ayn zamanda iletiimin tek yanll sresinde iletilen imajlar, gsteri toplumunu retecek olan toplumsal ilikileri biimlendirir ve ierir.

En ezici yzeysel tezahrleri olan kitle iletiim aralarnn snrl grnm altnda ele alnan gsteri, basit bir aletler toplam olarak toplumu istila ediyormu gibi grnse bile bu aletler aslnda hi de yansz deildir, aksine bizzat gsterinin btncl z devinimine elverili olan aralardr.176

174 175 176

Paul VRLO, ENFORMASYON BOMBASI, s.62, ev. Kaya ahin a.g.e. s.444 Guy DEBORD, Gsteri Toplumu, s.43, evirenler Ayen Ekmeki, Okan Takent

104

Thomas Meyer, kitle iletiim aralarnn arkasndaki iktisadi sisteme yle bir rnek getirir;

rnein ABDde dnyann en byk medya irketi Time Warner Inc. sinema filmi, televizyon, kablolu televizyon, datmclk, dergiler ve spor takmlarn kapsayan ok sayda farkl ikolunda isel olarak birbiriyle balantl operasyonlardan kabaca 12.5milyar dolarlk bir gelir elde etti.177

Medyaya Nasl Direnilir? balkl makalesinde Ulus Baker, kitle iletiim aralarnn tek yanl etkisini, farkl sylem ve perspektifleri homojenletiren bir etki olarak ele almtr:

Bu homojenletirmeyi, hakikatin her yerde aynln ve kendisiyle zdeliini salayan neredeyse insanst diyebileceim dzenein medyann ta kendisi olduunu rahatlkla fark edebiliriz.178

Kitle iletiim aralarnn homojenletirici bir perspektif retip yaymasnda haber programlarnn biimlendirici etkisi kanlmazdr. Sosyal yaantnn deiimlerine dair hareketlilii insanlara ileten televizyon haberlerinin ve dolaysyla televizyon kanallarnn piyasa ile olan balants, deien iktidarsermaye gleri dorultusunda haberlere yansyan grntlerin ieriini, sunum yntemleriyle kendi biimlendirebilmektedir.

177 178

Thomas Meyer, MEDYA DEMOKRASS, s.53 , ev.Ahmet Fethi

Ulus BAKER, Medyaya Nasl Direnilir?, Birikim Dergisi, Aralk 1994 Ocak 1995 say 68-69 s.14

105

ABDyle ilgili olarak McManus, piyasa glerinin televizyon haberlerini giderek daha fazla ekillendirdiini belgeledi. zleyici ilgisini ekme ve dolaysyla Pazar paylarn ele geirmeyle ilgili medya kurallar neredeyse dier tm ilkeleri dlayacak lde ie egemendir ve iletiimin demokratik ya da kltrel standartlar hi dnlmeden uygulanr.179

1Mays 1979 ylndan beri Taksim meydannda yaplmas yasaklanan 1 Mays gsterilerinin 30. ylnda Taksim meydan ve evresini eylem etkinlii iine yeniden kazandrmak iin yaplan gsteriler 2007den itibaren ivme kazand. ili, Tarlaba ve Taksimin ara sokaklarnda polisle atan gstericilerin olduu her yerde olan haber kameralar btn gelimeleri kaydetti. (Kaynak: Aratrmacnn gzlemci katlm) Gnn akamnda ana haber bltenlerinde ki biimlendirilen ve sunulan imajlarn Guy Debordun bahsettii balamda ovun paralar haline dnmesi kayda deerdi. lerleyen paragraflarda bu konuyu 2009 MF kart protestolar iin yeniden aacam ama burada yapmam gereken tespit, alternatif bir sylem hareketliliinin ya da imaj retiminin kitle iletiim aralar iinde aynlatrlmas olarak biimlendirilmesidir. Enformasyon, medya zerinden izleyici iin belirlenen makul halde kullanlr. Bu ayn zamanda, iletiim ve dnce biimlerimizin kitle retim aygtlar iinde yeniden retilmesidir. Metinlerin, grntlerin ve seslerin bu balamda kullanm, eriim asndan zor olmayan televizyon sistemlerinin yaratt bir izleyici profiline sunum yapar. Kimlik araylarnn da gsterilene yneldii izleme edimleri,() bireylerin zel yaamn dinsel sahnelemeleri artran bir biimde

179

Thomas Meyer, MEDYA DEMOKRASS, s.54 , ev.Ahmet Fethi

106

gsteriye dntrmeye alan medyatik taknlklar180 ile karlar. Kimlik, medyatik retimin iinde retilir.

Medyaya kyasla, daha demokratik bir uzam haline gelen a sistemlerine katlmn teknolojik temelinde yeni medya olarak nitelenen iletiim aralar vardr: yeni medya, bir blmn bilgisayarlara (bilgi ilem), bir blm ise iletiim aralarna (haberleme-telekomnikasyon ve yaynclk) zg yaplar barndran iki ynl, melez bir medyadr.181 Nurcan Trenlinin belirttii gibi yeni medyann kitle iletiim aralarndan, haber ieriklerinin retimi ve tketimi anlamnda farkl olmas gerekmemektedir.

Yeni medyann haberin retimi ya da retimin kontrol asndan yapt katk ise temelde irketlerin personel yaplarn kalifiye igc altrma zorunluluklarnn dna tamak, igc maliyetlerinde tasarruf yapmak; daha fazla ii nceki dnemlere oranla ok daha az kiiye yaptrarak altrlan personel saysn azaltmak ynnde biimlenmektedir.182

Fark; internet, GSM, CD, VCD, DVD, WAP, GPRS, Handycam kameralar gibi aralarn artmasdr. Saysal tabanl aralar, a sistemleri ile iletiime gemenin alt yapsn salar. Adornonun kitle endstrisi olarak nitelendirdii, rn ve meta retiminin tketiciyle olan ilikisi, yani ekonomi politii, yeni medya alanna ve ardndan a sistemlerine kaymtr. Fakat burada, kitle iletiim aralarnn karsnda bulunan pasif bir konumda tketen izleyici

180 181 182

Marc AUGE, ADA DNYALARIN ANTROPOLOJS, s.132 ev.Hlya Tufan Nurcan Trenli, YEN MEDYA, YEN LETM ORTAMI, s.86 A.g.e. s. 186

107

profili yerine interaktif kullanc / tketici profili vardr. nteraktif deneyim, birebir ve oklu iletiime dayal olmakla birlikte, enformasyonu seme imknn barndrr. Sosyal alarn kullanclar sosyal alanlardan yaltma potansiyeli imajlarla btnlemitir. Kamusal alanlarn modellere dayal olarak simle edilmi imajinasyonu, Baudrillardn bahsettii hipergerek183 bir uzam yaratr.

Resim 25. GOOGLE EARTH, UYDU-MAJ AKTARIMI

183

Jean BAUDRLLARD, SMLAKRLAR VE SMLASYON, ev.Ouz Adanr

108

Resim 26. GOOGLE EARTH, BR KENTN BREBR 3D MODELLEMES

iletiim kuram dzeyinde, eletirmenlere gre internet siyasal kamusal alan byk lde zelletirme eilimindedir nk bireyler internetin potansiyelinden yalnzca yaltlm durumda yararlanabilirler. Bu ekilde, rnein internet sohbet odalar, geleneksel temsili kamusal yaamn ve iletiimin ayn fiziksel meknda hazr bulunan katlmclar arasnda tevik ettii kan filtreleme sonularndan kanabilir. Hatta interaktif sohbetler ok sayda kiiyi kapsadnda bile, zel kiiler arasnda dnce al verii yaplyormu havas tar. Bireyin bu zel alandan kp kamusal alana girme ve kamusal ilerle ilgili sylemi dzenleyen zel kurallarn rehberliinde tartmalara katlma olana gzden karlr.184

184

Thomas Meyer, MEDYA DEMOKRASS, s.136 , ev.Ahmet Fethi

109

Virilio, a sisteminin bu getirisini en byk kamuoyu dntrme operasyonu185 olarak yorumlarken, retilen ve yaylan imajlar seme hakkn elinde bulunduran Ahmet interaktif Ebu kullancya Gureyh ynelik imajlar gsteri zerinden dzenlenmesini deerlendirir: Gngren

Ebu Gureyh skandalnn da, amza zg koullarda, ikence tarihinin en byk medya patlamasn yaparak, kitlesel bir gsteriye dntn ne srmek yanl olmayacaktr. ster bilinli, ister kontrol d kstebekler eliyle basna szm olsun, ortadaki fiili durum udur: izleyici denen kolektif kimliin iinde zaten varolan gizli sadist potansiyel maniple edilerek, kurban iinde bulunduu cinsel aalama pozisyonlarnda tm dnya kamuoyu nnde, ikinci kez ve telafi edilemez bir biimde tehir edilmektedir.186

Castells, uyarclarn (enformasyonun) ounun kitle iletiim aralarndan geldiini, kitle iletiim aralar ortamnda yaadmz sylerken187, Umberto Econun tespit ettii, internet kullananlar ve kullanmayan arasnda gerekleen dijital blnme tr ortaya kyor.188

185 186 187

Paul VRLO, ENFORMASYON BOMBASI, s.106, ev. Kaya ahin Ahmet GNGREN, SNEANTRPOPOS, S.192 Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.622

ev: Ebru Kl
188

aktaran: Thomas Meyer, MEDYA DEMOKRASS, s.134 , ev.Ahmet Fethi

110

Resim 27.

2009 ylnn Ekim aynda stanbulda toplanm MF forumuna kar yaplan protestolar, dijital blnmenin her iki yannda da ( kitle iletiim ortam ve sanal alar) seyredilmeye ynelik imaj sunumu iinde koordinatlandrlmt. Haber kameralarnn n grlen alanlarda protestolar balamadan saatler nce konumlanmalar, eylem alanlarnn ilerine girmeleri, protestodan gnler nce balayan duyurularn, arlarn, gerilimlerin canl yaynda gereklemeye balamas gsteri toplumunu yeniden organize etti. 1999 Seaatleda ilk defa kullanlm olan a sistemi zerinden veya cep telefonlarndan nceden ve eylemler sresinde aniden oluturulan yatay rgtlenme toplanma pratii; deneyim farklln sre iinde kaybederek, ezber bir metod halinde gsterinin a uzantsna da eklemlenmi oldu. Hemen hemen nelerin olup bitecei, iyi bir seyredenin sre iinde kitlelere yaylan sylem ve imajlar takip edip grdkleriyle oluan beklentisinden farkszd. Bu balamda retilmi farkl sylemlere sahip olan imajlar, hem a sisteminde hem de kitle iletiiminin sylemi homojenletirici etkisiyle yan yana izlenmeye ynelik birden ok sylemde bulunmu ve nereye varlaca nceden belirlenmi koordinatlarn eitliliini oluturmulardr. Fakat protest imajlarn deneyim imknlarn gndeme

111

getirmeleri ve MFye kar tecrbe edinilen deneyimlerle sre iinde gncellemeleri, bahsettiimiz balamdan ayrlr.

Teknolojik adan, bir bakas tarafndan oluturulmu ve seilmi imaj, ulaabildii her yerde bireyin nceleri kendisi iin gzlemledii dnya ile temel balants haline geldiinde bu imajn her eye hogr gsterecei kesinlikle unutulmamaldr, nk ayn imajn iine her trl ey hibir eliki yaratmadan yerletirilebilir. maj akn her eyi tar ve alglanabilir dnyann bu sadeletirilmi zetini keyfine gre yneten; gsterilmesi gerekenin ritminin ne olacana ve bu aknn nereye varacana karar veren bakasdr ()189

Debordun bu paragrafnda karar veren bakasn, medya arkasnda imaj akn belirleyen ilikiler yannda, a sistemlerinde imaj reten ve seen ilikileri de dnebiliriz. Rolando Perez Punk iin, kendi gstergebilimi, kendi dili ve giyim kurallar olan bir akma dnt anda bitmi olduunu ve medyann sadece direnii kaydetmeyeceini, onu hakim anlam yaps iinde konumlandracan belirtir.190 Sanal ada gerekleen medyaya alternatif sunumlar, beklenilen ve bilindik gsterge sistemleri iinde kendini yenilenmeyen sylem rettike, var olan gsterinin eitliliine ekleniyor olabilirler.

Bir sonraki blm bunun zerine gelitirilecektir. Guy DEBORD, Gsteri Toplumu, s.196, evirenler Ayen Ekmeki, Okan Takent Rolanda Perez, ANAR VE ZOANALZ, s.46 ev. ervan Adar Avar

189 190

112

majlar, a ortamlar iinde optiin (bakmann-izlemenin ve iletilen imajn sylemi zerinden yeniden seyretmenin) alann reten dinamikler haline geldike, deneyim ve yaratcln deil sadece izlenmenin bir unsuruna dnebilirler. mge ve imajlarn temsiliyet noktasna ekilmesi, sylemlerin sonradan olacaklara dair bir gelecei enforme etmesi (tasarma ynelik bir kodlama), deneyimin alnmasyla ayn balamda dnlebilir.

5.2. majlar ile Yeni Bir letiime Geme

Kitle

iletiim

aralarnn,

dolaysyla

medyann

biimlendirilmesini

salayan ekonomi-politiin arka plan zerinde durmutum. Egemen iletiim kanallarnn sosyal hareketliliklerin aktarlmas ynnde ilettii perspektifin dnda, internetin yaygn olmad dnemde iletmedii deneyimlere rnek olarak, Times gazetesinin AIDS meselesine ynelik gelitirdii ayrlk ve homofobik sylemlere kar 1989 ylnda San Franciscoda yaanm deneyimler nemlidir:

ACT-UP, kendisine cepheden saldran bu yazya yant vermek zorundayd. lkenin en gl gazetesine kar yrtlen bu kampanya birok biime brnd. Aktivistler, Timesn konduu ayakl gazete raflarna Satlk yalanlar buarada! yazan kartmalar yaptrd; Times satan otomatik makinalara da Bozuktur yazs yaptrd. rgt, Timesn faks numarasn kendi iinde datt ve bir ok ACT UP yesi iyerlerindeki faks makinelarn kullanarak editrleri ikayet yamuruna tuttu. ACT UP, 23 Temmuz 1989 gecesi, Timesn yaynclarndan Arthur Sulzbergerin Beinci caddedeki evinin nne cesetler izdi ve Bu haberler ldrr yazd. Ertesi gn 200

113

ACT UP yesi ayn yerde gsteri yapt. () Tek bir byk medya kuruluu bile ACT UPn kampanyasn haber yapmad.191

Negri ve Hardt, a sisteminin yapsn yle aklarlar: Politik terimlerle, kresel enformasyon alt yaps bir demokratik mekanizmayla bir oligapolist mekanizmann bileimi olarak nitelenebilir ve bu mekanizmalar a sistemlerinin farkl modellerine gre iler. Demokratik a tamamen yatay ve yersizyurtsuzlam bir modeldir.192

1989 ylndaki bu deneyim ile 2006 ylnda yaanm bir olay zerine gerekletirilen deneyim fark, a sisteminin yatay modeline iyi bir rnektir. 27 Ekim 2006da Meksika Oxacada ldrlen Brad Will iin yaplan ar, a sistemi iinde dnyaya iletilmitir. Enformasyon (imajn) retildii mekn aarak, a sisteminde bir ileti (imaj) olarak kalmam, 2 Kasm 2006 gn stanbul, Meksika Konsolosluu nnde eyleme dnmtr.193 Enformasyon aklar, iktidarn kapsama ve engelleme pratiklerinin nne gemitir ve bu deneyimlerin yazl, grsel, video aktarmlar imajlarn a sisteminden meknlara uzanan referanslarn iaret eder.

Blm 4.1de empati kavramn ele alrken, empatiyi bize dntrme veya benzetme alanlarn yaratmak olarak deil, sylemin iletisi ile beliren empati alanlarn; retim ve feedback (iletinin alc tarafndan alnmas ve dntrlmesi) srasnda ortaya kan hareket alanlar olarak ele almtm.

191 192 193

Randy SHAW, AKTVSTN EL KTABI, s.237 ev. Bar Yldrm Michael HARDT & Antonio NEGR, MPARATORLUK, s.313, ev. Abdullah Ylmaz http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=5&ArsivAnaID=36091

114

Bylece pratik herhangi bir alanla referanslar salanan imajn bir temsil sisteminden kopmas, enformasyonun basit kodlardan olumayp farkl balamlarda kendini gstermesiyle, sylemin yklemini geniletmesine katkda bulunabileceini belirtmitim. Maurizio Lazzarato, temsiliyetin zne-i paradigmas zerine kurulduunu, imajlarn bir eyi temsil etmediklerini, daha ziyade mmkn dnyalar yarattklarn sylyor.194

majlar donmu deillerdir, sosyal deneyimlerle gncelletirilebilir ve dntrlebilir ve yeni bir enformasyon srecini yaratabilirler. Temsiliyet paradigmas durmadan dnecei veya yklaca iin ifade edilen ey temsili bir kodlama olmayacaktr. Blm 3.1.de Artaud zerinden imge ve zne ilikisini incelediimde, bedenin iselletirilmi temsiliyetleri barndran organlardan kurtulma srecini ele almtm. Organsz beden, organlara bir kartlk deil, organlar organize eden organizmaya kar bir sreti; bir anlamda zne, yani znelliin belirleyici yaps burada kaybolur, bilin, iinde birikmi, anlam ve yorumlamay salayan btn yaplarla birlikte retime dair bir kefe dnr: Organsz Beden arzunun ikinlik alandr, arzuya zg sreklilik dzlemidir (ister onu oyan bir yoksunluk ya da onu dolduran bir haz olsun, arzuyla birlikte dsal bir ajana atfta bulunmayan bir retim sreci.)195

194

Maurizio LAZZARATO, MCADELE, OLAY, MEDYA, Toplum ve Bilim Dergisi say 111, s.107
195

Gilles DELEUZE, Felix GUATTARI, 28 Kasm 1947: Kendinizi Nasl Bir Organsz Beden Haline Getirirsiniz? Kapitalizm ve izofreni, Cilt 2.(s. 165-184den pasajlar) ngilizceden eviren: Levent entrk s.176

115

A sistemine aktarlan deneyimlerin veya srelerin imajlar ile olan ilikimiz bizi, gncelleme ve dnm iinde bulunan dnme ve eyleme pratikleriyle iletiime sokar. Dnmlere doru ynelmi beden (zihin ve yaratm) sramalarnda imajlarla olan ilikimizin de dnt ve imajn gncellendii olu sz konusudur. majlarn, temsiliyet yerine deneyim farkllklarn duyurmas (okluklar tarafndan gncellenmeleri ve yeniden yaratlmalar) rizomatik bir haritay ortaya karr. Deneyim; olu ve kayma rneklerindeki gibi yersizyurdsuzlamalarn yaand karlamalardr. Karlamalar izgilerden olumaktadr. Bizi birletirenler izgilerdir, () bu izgiler hibir ey demek deildir. Bu haritasal bir idir. Haritalarmz oluturduu gibi bizi de oluturur bu izgiler. izgiler deiebilir. Ve bir izgiden dier bir izgiye geilebilir.196 Bu balamda Lazzarato, imajlarn olaylar ile balantsn kurar:

Olayla birlikte birisi, bir devri katlanlmaz klan eylerin yan sra yeni olanaklar da grr hale gelir. Olayn tarz sorunsaldr. Olay bir soruna zm getirmez, daha ziyade imknlar gndeme tar. Mikhail Bakhtine gre olay, varln doasn bir soruda ya da bir sorunda aa vurur; yle ki, olayn varlnn kapsam e zamanl bir cevaplama ve sorgulama halini alr.197

Rizom Gilles DELEUZE, Kapitalizm Ve izofreni 2, s.29 , ev. Ali Akay

196 197

Maurizio LAZZARATO, MCADELE, OLAY, MEDYA, Toplum ve Bilim Dergisi say 111, s.108

116

majlar, dnme ve eyleme pratiinin hem kaynaklar hem de sonular olarak deerlendirilebilir. Yaanmlklara ait enformasyonun iletilmesini ve bu enformasyonlarn gncelletirilerek dntrlmesi duyuran imajlar, deneyimlere elik ederler.

117

6. SONU

A sistemlerinde ve kitle iletiim aralarnda ak halinde bulunan imajlarla etkileimimiz, deneyimlerimize ynelik iki farkl alan ortaya kartyor. Kitle iletiim aygtlarnda olduu gibi, imajlarn belli bir temsil sistemi iinde, imajn referanslarn salayan ilikiselliklerden soyutlanarak sunulmas homojenletirici bir perspektifin enformasyonunu iletmektedir. Medya aygtlarnn sosyal deneyimleri sunum biimi, arka plandaki piyasa ilikileriyle ekillenmektedir.

A sistemlerinde ise mekn ve iindeki dinamikleri temsil noktasna dnen imaj, eylerin ne olduunu gstererek ve deneyimi kendinde toplayarak, beden ve deneyim arasnda bir mesafe oluturmaktadr. Meknlarn ve insan ilikilerinin simle edilerek a sistemlerine aktarlmasyla oluan sistemi Castells yle aklyor:

Gerekliin kendisinin (insanlarn maddi/sembolik varlnn) tmyle yakaland, tamamen sanal bir grnt ortamna, grntlerin yalnzca deneyimlerin iletildii ekran zerinde kalmad, ama bizzat deneyim haline

Resimlerden, heykellerden, optik illzyonlardan, haritalardan, diyagramlardan, projeksiyonlardan, halisnasyonlardan, manzaralardan, iirlerden, modellerden, hatralardan ve hatta fikirlerden imajlar olarak sz ederiz ve bu listedeki ak farkllklar herhangi bir sistematik, niter kavray imknsz hale getiriyor izlenimi brakr. Farkna varabileceimiz ikinci husus, btn bunlar imaj adyla etiketlemenin, zorunlu olarak, hepsinde ortak bir zellik ya da zellikler bulunduu anlamna gelmeyeceidir. majlar, zamanda ve meknda yer deitirerek yaylan ve bu sre iinde derin dnmlere urayan eyler olarak dnerek ie balamak daha iyi olabilir. W.J.T. MTCHELL, konoloji maj - Metin- deoloji, ev.Hsamettin Arslan, s.12

118

geldii bir farz etme dnyasna yedirildii bir sistemdir. Her trden btn mesajlar bu iletiim ortamnn iine kapatlmtr ()199

Yukarda belirtilen siber-uzam yaplanmasndan nce de,

yeni medya

ortamnda ve internetin basit bir ekilde kullanmnda karlalabileceimiz imajlarn enforme ettii deneyimlerin, seyredilme rejimi iinde gsteri toplumunu reten dinamiklere dnebilecei, deneyiminden nce imajlarn olas bir eyleme alann zaten kaplam olabilecei sz konudur. Deneyimin bedensel bir etkinlik olmaktan karak imajn deneyimin kendisi haline gelmesi, imajlarn deneyim alanlarna dair yapt duyurular silebilir.

majn, deneyimin alnmasna karlk, deneyimin aktarlmasna ynelik balamsall burada nemlidir. majlarn imknlar gndeme tamas, bu imknlarn optik bir konum iinde izlenilmesinden, seyredilmesinden te, meknlar iinde bedenin ve sosyal ilikilerin tecrbeleriyle gncelletirilmesi ve bu gncelletirmenin, imajlar; dolaysyla iletilecek enformasyonu yeniden dntrmesi, yaratc bir iletiimin oluu asndan nemlidir.

Sonu olarak, bedenimiz, algmz ve kltrel ilikilerimiz, enformasyon anda imaj alanna ait iki farkl deneyimle kar karyadr; tecrbe olanaklarmzn kitle iletiim aralarnn tek biimlendirici enformasyonundan, gn getike bedenin organizmas olmaya yaklaan siber etkileim alanlarna devredilmesi ve imajlarn tam olduu enformasyonun kltrel srelerde bedenlerimizde yaratc bir enerjiye dntrlmesi.

199

Manuel CASTELLS, ENFORMASYON AI: EKONOM. TOPLUM VE KLTR, s.498

ev: Ebru Kl

119

KAYNAKLAR

ARTAUD, ANTONIN (2002), TANRI YARGISININ N BTRMEK, EVR ESRA

ZDOAN, SEL YAYINCILIK, STANBUL

ARTAUD, ANTONIN (1991), VAN GOGH, TOPLUMUN NTHAR ETTRD, EVR

AHMET NSEL, NSAN YAY. STANBUL

ASSMAN, JAN (2001), KLTREL BELLEK, EVR AYE TEKN, AYRINTI YAY.
STANBUL

AUGE, MARC (1995), ADA DNYALARIN ANTROPOLOJS, EVR HLYA

TUFAN, KEST YAYINLARI, STANBUL

BARNARD, MALCOM(2002), SANAT, TASARIM VE GRSEL KLTR, EVR GLZ

KORKMAZ, TOPYA YAYINLARI, ANKARA

BAUDRLLARD, JEAN (2008), SMLAKRLAR VE SMLASYON, EVR OUZ

ADANIR, DOU BATI YAYINLARI, ANKARA

BAYNES, KEN (2002), TOPLUMDA SANAT, EVR YUSUF ATILGAN, YKY. STANBUL BERGSON, HENRI (2007), MADDE VE BELLEK, EVR IIK ERGDEN, DOST YAY.
ANKARA

BERGSON, HENRI (1947), YARATICI TEKML, EVR M. EKP TUN, MLL ETM
BASIMEV

BURNETT, RON (2007), MGELER NASIL DNR? , EVR GSAL PUSAR,

STANBUL

CASTELLS, MANUEL (2008), ENFORMASYON AI: EKONOM, TOPLUM VE

KLTR -CLT 1 -A TOPLUMUNUN YKSEL, EVR EBRU KILI , STANBUL BLG NVERSTES YAYINLARI, STANBUL

CONNERTON, PAUL (1999), TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?, EVR ALEDDN

ENEL, AYRINTI YAY. STANBUL

DEBORD, GUY (2006), GSTER TOPLUMU VE YORUMLAR, EVRNLER AYE

EKMEK & OKAN TAKENT, AYRINTI YAY. STANBUL

DEKORNE, JM (1994) PSKEDELK AMANZM, EVR NUR YENER, OKYANUS

YAY. STANBUL

DELEUZE, GILLES & PARNET, CLAIRE (1990), DYALOGLAR, EVR AL AKAY,

BALAM YAYINLARI, STANBUL

120

DELEUZE, GILLES (2006), KIVRIM, EVR HAKAN YCEFER, BALAM YAYINLARI,

STANBUL

DELEUZE, GILLES &GUATTARI, FELIX (1990) ,KAPTALZM VE ZOFREN 1, EVR

AL AKAY, BALAM YAYINLARI, STANBUL

DELEUZE, GILLES &GUATTARI, FELIX (1993) ,KAPTALZM VE ZOFREN 2, EVR

AL AKAY, BALAM YAYINLARI, STANBUL

DELEUZE, GILLES &GUATTARI, FELIX (1995), FELSEFE NEDR ? , EVR TURHAN

ILGAZ, YAPI KRED YAYINLARI, STANBUL

ENGELS, FREDRCH (2002), DOANIN DYALEKT, EVR AHMET GELEN, SOL YAYINLARI, ANKARA FLEISCHER, MARGOT (2004), 20. YZYIL FLOZOFLARI, LYA YAY. ZMR FOUCAULT, MICHEL (2006), HAPSHANENN DOUU, EVR MEHMET AL
KILIBAY, MGE KTABEV, STANBUL

GABREL, PETER (2007), DETRMEK N VDEO, EVR DUYGU DLEK,

VERSUS, STANBUL

GDE, ANDRE (1985), HENRI MICHAUXYU TANIMAK, EVRENLER CENGZ ERTEM &
NEDM KULA, 4 EYLL YAYINLARI, SVAS

GNAY, MUSTAFA (2003), FELSEFE TARHNDE NSAN SORUNU, LYA YAY. ZMR GNGREN, AHMET (2004), SNEANTROPOS, YOL YAYINLARI, STANBUL HARDT, MICHAEL & NEGRI, ANTONIO (2008), MPARATORLUK, EVR ABDULLAH
YILMAZ, AYRINTI YAY. STANBUL

HEADRCK, DANEL R. (2002), ENFORMASYON AI- AKIL VE DEVRM AINDA

BLG TEKNOLJLER, EVR ZLAL KILI, KTABEV YAY. STANBUL

HUXLEY, ALDOUS (2003), ALGI KAPILARI, EVR MEHMET FEHM MRE, MGE
KTABEV, STANBUL

KUMAR, KRSHAN (1999), SANAY SONRASI TOPLUMDAN POST MODER TOPLUMAADA DNYANIN YEN KURAMLARI, EVR MEHMET KK, DOST YAY. ANKARA

LAWRENCE, DAVD HERBERT (2004), RUHSAL ZMLEME VE BLNALTININ

DOALAMASI, EVR EROL ESENAY, LYA YAY. ZMR

LEHRER, JONAH (2009), PROUST BR SNRBLMCYD, EVR FERT BURAK

AYDAR, BOAZ NVERSTES YAYINLARI, STANBUL

121

MANSFIELD, NICK (2006), ZNELLK, EVR H. ETNKAYA & R. DURMAZ, ARALIK

YAY. ZMR

MEYER, THOMAS (2004), MEDYA DEMOKRASS, EVR AHMET FETH, TRKYE

BANKASI KLTR YAYINLARI, STANBUL

MITCHELL, W.J.T (2005), KONOLOJ- MAJ, METN, DEOLOJ, EVR

HSAMETTN ARSLAN, STANBUL

NOVALIS, (2006), GECEYE VGLER, EVR AHMET CEMAL, TRKYE BANKASI KLTR YAYINLARI, STANBUL PEREZ, ROLANDO (2008), ANAR VE ZOANALZ, EVR ERVAN ADAR AVAR,
VERSUS, STANBUL

PONTY, MAURCE MERLEAU (2006), ALGININ NCEL, EVR YUSUF YILDIRIM,

KABALCI YAYINEV, STANBUL

PONTY, MAURCE MERLEAU (2006), GZ VE TN, EVR AHMET SOYSAL, METS,

STANBUL

RANCIERE, JACQUES (2008), GRNTLERN YAZGISI, EVR AZZ UFUK KILI,

VERSUS, STANBUL

ROBNS, KEVN (1999), MAJ, EVR NURAY TRKOLU, AYRINTI YAY. STANBUL ROBNSON, GILLIAN & RUNDELL, JOHN (1999), TAHAYYL GCN YENDEN
DNMEK, EVR ERTURUL BAER, AYRINTI YAY. STANBUL

SHAW, RANDY (2001), AKTVSTN EL KTABI, EVR BARI YILDIRIM, AYRINTI

YAY. STANBUL

SORLN, PERRE (2004), D SYLEMLER, EVR SHA SERTABBOLU, AYRINTI

YAY. STANBUL

ST, YILMAZ ZCAN (2005), GILLES DELEUZDE MGE HAREKET OLARAK SNEMANIN FELSEFES, ES YAYINLARI TRENL, NURCAN (2005), YEN MEDYA, YEN LETM ORTAMI, BLM VE SANAT
YAYINLARI, ANKARA

VRLO, PAUL (2003), ENFORMASYON BOMBASI, EVR KAYA AHN, METS YAY.
STANBUL

WILLIAMS, RAYMOND (2003), TELEVZYON, TEKNOLOJ VE KLTREL BM,

EVR AHMET ULV TRKBA, DOST KTABEV, ANKARA

YARDIMLI, AZZ (1997), DESCARETS SYLEM, SPNOZA NCELEME, LEBNZ

MONADOLOJ, DEA YAY. STANBUL

122

MAKALELER

LAZZARATO, MAURZO, MCADELE, OLAY, MEDYA, TOPLUM VE BLM DERGS SAYI 111 DR. AYLN GRGN BARAN, SANAY SONRASI ENFORMASYON TOPLUMU ZERNE TARTIMALAR, HACETTEPE NVERSTES EDEBYAT FAKLTES DERGS CLT 9/SAYI1-2/ARALIK 1992/S.53-69 ULUS BAKER, MEDYAYA NASIL DRENLR, BRKM DERGS, ARALIK 1994-OCAK 1995, SATI 68-69 S.14-18 GLLES DELEUZE, FELX GUATTARI, 28 KASIM 1947: KENDNZ NASIL BR ORGANSIZ BEDEN HALNE GETRRSNZ? KAPTALZM VE ZOFREN, CLT 2.(S. 165-184DEN PASAJLAR) P.176 NGLZCEDEN EVREN: LEVENT ENTRK GLLES DELEUZE, HAREKET MAJ, BLM 1: HAREKET STNE TEZLER, BERGSON STNE BRNC YORUM EV. ULUS BAKER ULUS BAKER, KANAATLERDEN MAJLARA: DUYGULAR SOSYOLOJNE DORU TOPLUMBLM DERGS, G.DELEUZE ZEL SAYISI, S.24 R.ATE GRMEK, TASARIM VE ANLAM ZERNE YEN YNELMLER MAKALES

123

ZGEM
MEHMET HACIOSMANOLU 7.12.1983

MARMARA NVERSTES GZEL SANATLAR FAKLTES SNEMA TELEVZYON BLM MEZUNUYUM. 2006 2007 FAKLTE VE BLM BRNCS OLARAK MEZUN OLDU. 2001 YILI SESAM TARAFINDAN TESCLENM YAMURDAN GECEYE ADLI UZUN METRAJ BR SENARYO YAZDI. 2002 YILI LE / ALACALI KYLLER LE YAPTII KURUN ASKER ADLI SAVA KARITI KISA FLM LE BARI N SNEMA FESTVALNE KATILDI. 2004 YILI KADIKY KARGART SAHNESNDE 9/6 CAMAVLU DANS PROJES KAPSAMINDA DANSILARLA BERABER VDEO TASARIM ALIMALARI YAPTI. 2007 STANBUL KISA FLMCLER DERNE ULUSAL YARIMA BLMNDE BEN KISA FLMYLE JUR ZENDRME DLN ALDI. 2007 NSMASA AVRUPA KISA FLM SENARYO YARIMASI TRKYE FNALST OLDU. 2008 YAZINDA KURUCUSU OLDUU BR PRODUKSYON RKET BNYESNDE BELGESEL PROJELER HAZIRLADI. 2008 DOU ATLYES SANAT KOLEKTFNN ALIMALARINA KATKIDA BULUNDU. 2009 SMERBANK ESK BNASINDA DZENLENEN SANAT BULUMASINA BAIMSIZ OLARAK KATILDI. 2010 RHYTHM OF CHLD FOR ISTANBUL ADLI VDEO ALIMA BBC WORLD SERVCE ARTS & CULTURE PROGRAMINA KABUL EDLD.

HAZIRLIK AAMASINDAK GMENLK, YOL, DLSZLK, BEDEN KONULARI ZERNE BELGESEL VE KURMACA FLM PROJELER ZERNDE ALIMAKTAVE DSPLNLER ARASI BR GNCEL SANAT KOLEKTF ALIMASINDA YER ALIYOR.