he$e DeeefCe efce$e

1. efce$eebvees jecejece
2. leelÙee
3. ngleelcee Deboceeveele ces}s keâe veenerle?
4. yeeyeebvee he$e
5. ceePes ce=lÙeghe$e

~ he$e DeeefCe efce$e ~ 1


1. efce$eebvees jecejece
(efyeÇešf MeebeJf e®æ meMeŒe Ùegæ }{CÙeemee"er leelÙeejeJe meeJejkeâj }b[veceOÙes oeKe}
Pee}s. ‘DeefYeveJe Yeejle’ ner meeJejkeâjebÛeer ieghle mebIešvee }b[veceOeer} meeceüepÙeMeenerÛes
efmebnemeve ieoeieoe n}Jele nesleer. efhemleg}eÛÙee DeeJeepeeves efyeÇefšMeebÛes keâeve Heâešle
nesles. ›eâebelf ekeâeÙee&Ûeer heeUscegUs KeCetve keâe{CÙeemee"er, ieesNÙee mejkeâejves meeJejkeâjebvee
Deškeâ kesâ}er. lÙeebvee heVeeme Je<eeËÛÙee keâeàÙee heeCÙeeÛeer efMe#ee Pee}er. lÙeeJesUer
meeJejkeâjebveer DeeheuÙee ›eâebeflekeâejer efce$eebvee ef}efn}s....)
efvejeshe
efoJÙe ceele=mesJee›eleeÛÙee owJeer oer#esle menYeeieer PeeuÙeecegUs DeefOekeâeefOekeâ ceOegj nesle
ies}suÙee ceOegceÙe cew$eerÛÙee jsMeceer OeeiÙeebveer pÙeebÛeer ùoÙes SkeâceskeâebÛÙee ùoÙeeMeer efveieef[le
Pee}er Deensle, DeMee megùoebvees, legcne}e ne ceePee DeKesjÛee ØeCeece! DeeheuÙee veepetkeâ
mheMee&ves keâàÙeeleer} megJeemee}e nUtÛe peeies keâjCeeNÙee Øeele:keâeUÛÙee oJeefyebotØeceeCes
nUgJeej efve mvesnMeerle} Demee ne efvejeshe Iesleevee megùoebvees, ceePee ne DeKesjÛee ØeCeece!
efveÙele keâle&JÙe
F&Õejeves Ùeespetve efo}s}er efveÙele keâle&JÙes heej hee[CÙeemee"erÛe Deehe}e efJeÙeesie nesle Deens.
ner keâle&JÙes keâjerle Demeleevee kesâJne DeeheCe Keefojebieej Ke[keâebJej efKeU}s peeT lej kesâJne
keâerleeaÛÙee Gòegbie efve GmeUlÙee }ešebJej Dee¤{ nesT; kesâJne #eCeeOee&le ÂMÙeceeve nesT lej
kesâJne #eCeeOee&le °erDee[ peeT; kesâJne DeJeveleerÛee Kees} leU iee"t lej kesâJne GVeleerÛes
GbÛe efMeKej mej keâ¤- pes pes mLeeve lÙee ieCeveeÙekeâeves DeeheuÙee}e efo}s Demes}, les les
mLeeve nsÛe meJeexlke=â° ceevet DeeefCe lÙee mLeeveer vescetve efo}s}s keâeÙe& ns DeMee jerleerves yepeeJet
keâer peCet keâener lesÛe Deehe}s SkeâcesJe peerJevekeâeÙe&!
Ssefleneefmekeâ jbiecebÛe
SKeeÅee heewJee&lÙe cenekeâJeerÛÙee YeJÙeesoeòe veeškeâeceOÙes YejleJeekeäÙeeÛÙee JesUer veeškeâeleer}
ce=le DeeefCe efpeJeble DeMeer meJe&Ûe hee$es peMeer Skeâ$e peceleele, lÙeeÛeØeceeCes DeeheCe meJe&
DemebKÙe veš FeflenemeeÛÙee efJeMee} jbiecebÛeeJej pesJne hegvne Skeâoe Skeâ$e ÙesT DeeefCe
DeeheuÙee}e šeUer osCeeNÙee DeefKe} ceeveJepeeleerÛÙee Øes#ekeâ mecetneheg{s GYes jent, lesJne lÙee
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 2
Øes#ekeâJe=oebves kesâ}suÙee peÙeIees<eecegUs meeNÙee oNÙeeKeesNÙee efveveeotve peeleer}.
leesheÙeËle ceePÙee efØeÙe megùoebvees,
ceePee ne DeKesjÛee ØeCeece!
ceePÙee Deefleveceü DemLeer DeKesjerme keâes"sner he[esle-meYeesJelee}ÛÙee YeÙeeCelesle Yesmetj
mJejeÛeer Yej šekeâCeeNÙee efve Goeme Dee›ebâove keâjerle Jeenle peeCeeNÙee DeboceeveÛÙee SKeeÅee
GoemeJeeCÙee Dees{Ÿeele lÙee efJeKegjuÙee ies}suÙee Demeesle efkebâJee ceOÙeje$eer DeekeâeMeerÛÙee
ÛeeboCÙee efpeÛÙee mHeâefškeâMegYeü heeJeve ØeJeenele ve=lÙeeÛee Hesâj Oejleele lÙee heefJe$e iebiee veoerle
lÙee šekeâ}suÙee Demeesle- ceePÙee lÙee DemLeer hegvne ÛewlevÙeeves meUmeUCÙeeÛee #eCe Skeâoe
efveef§ele ÙesCeej Deens. lÙee #eCeer efJepeÙeeÛÙee legleeNÙee efveveeot }eieleer} efve GÛÛejJeeves
GoddIees<e keâjleer}- ‘ØeYet jeceÛebõeves DeeheuÙee DeeJe[lÙee }eskeâebÛÙee cemlekeâeJej De#eÙe
efJepeÙeeÛee megJeCe&cegkegâš Ûe{efJe}e Deens! og° je#emee}e heej efhešeUtve }eJeCÙeele Dee}s
Deens efve pÙee meeiejkegânjeletve lees ØeLece yeensj he[}e neslee, lÙee meeiejeleÛe lÙee}e
keâeÙeceÛeer pe}meceeOeer osCÙeele Dee}er Deens DeeefCe heene ner Deehe}er Yeejleceelee ÙesLes
efJepeÙeJewYeJeeves efJeYetef<ele nesTve GYeer Deens! ner oerhe-osJelee DeefKe} ceeveJepeeleer}e ceeie&
oeKeJeerle lespeeves leUhet }eie}er Deens! G"e, newleelcÙe mJeerkeâej}suÙee mebleebvees efve
mewefvekeâebvees peeies Jne! pÙee Ùegæele legcner }{}ele efve OeejeleerLeea he[}ele, les Ùegæ DeeheCe
efpebkeâ}s Deens!’ efJepeÙelegleeNÙeebÛeer ner iepe&vee pÙee #eCeer JeeleeJejCeele ogceogces}, lÙee
#eCeerÛe ceePÙee DemLeerle hegvne ØeeCeeie>er mebÛe¤ve lÙee Øeoerhle nesleer}!
leesheÙeËle ceePÙee efØeÙe megùoebvees!
ceePee ne DeKesjÛee ØeCeece!
DeelcelÙeeie ne efveÙece ‘‘[esàÙeeble les} Iee}tve DeeheuÙee je°^ceelesÛÙee ØeieleerJej
peeie¤keâ }#e "sJee. Flekesâ keâeÙe& Pee}s efkebâJee Flekeâe ØeÙelve kesâ}e Ùee ceespeceeheeJej
ØeieleerÛes cetuÙe "jJet vekeâe; lej DeeheuÙee }eskeâebveer efkeâleer keä}sMe meesme}s efve efkeâleer
DeelcelÙeeie les melele ke⤠Mekeâ}s Ùee keâmeesšerJej lÙee ØeieleerÛes cetuÙeceeheve keâjeÙe}e
efMekeâe. keâejCe keâeÙe&efve<heòeer ne ÙeesieeÙeesie Deens; hejbleg DeelcelÙeeie ne efveÙece Deens.
DeelcelÙeeieeÛÙee Kebyeerj heeÙeeJejÛe DeefYeveJe efve DeefleYeJÙe jepÙeebÛeer efJeYeJecebefojs GYeer
jenleele. ngleelcÙeebÛÙee j#esle ®pe}s}s jepÙeJe=#eÛe efJemleerCe& Jee{leele, efJeYeJemebheVe nesleele.
F&Õejeves efo}s}e ØeeCe lÙeeÛÙee ÛejCeer hegvne Dehe&Ce keâjerheÙeËle efve F&Õejer keâeÙee&Ûeer heefjhetle&lee
nesF&heÙeËle DeMee DeefYeefveJesMeeves keâeÙe& keâjerle jene keâer Skeâlej ngleelcÙeeÛeer heg<hecee}e lejer
cemlekeâeJej efcejJee} efkebâJee efJepeÙeeÛee lespeescegkegâš lejer efpebketâve IÙee}! Ùeslees! efØeÙe
megùoebvees! ceePee ne DeKesjÛee ØeCeece mJeerkeâeje!’’
(1:390)

~ he$e DeeefCe efce$e ~ 3
 2. leelÙee!
(1857ÛÙee mJeeleb$ÙemecejeÛee mesveeveer leelÙee šeshes meeJejkeâjebÛee DeeoMe& neslee.
Fm}eceer veerleer ve keâUuÙeeves yeneotjMene peHeâj}e jepeieeoer efceUeJeer cnCetve lees
Pegbpele neslee. lÙeeefJe<eÙeer leelÙeejeJe meeJejkeâjebveer keâe{}s}s Goddieej...)
1857ÛÙee mJeeleb$ÙemecejeÛee veeÙekeâ, efnob mg LeeveÛee osMeJeerj, Oece&j#ekeâ, DeefYeceeveer efve
ØesceU mesveeheleer leelÙee šeshes ÙeebÛes ce=le Mejerj Fb«epeebveer GYeej}suÙee HeâemeeJej }šketâ
}eie}s. lees Heâeme jòeâeves efYepe}e DeeefCe osMe Deßetbveer Dees}e efÛebye Pee}e! osMeeÛÙee
mJeeleb$Ùeemee"er DelÙeble keâ° meesme}s, neÛe lÙeebÛee DehejeOe neslee! osMeõesner efJeÕeemeIeelekeäÙeebÛÙee
ogleeW[er Ûee}erÛes ns ye#eerme lÙeebvee efceUe}s! DeeefCe lÙeeÛee MesJeš?- SKeeÅee iegvnsieejeØeceeCes
Fbefi}Meebveer lÙeebvee HeâemeeJej }škeâefJe}s! leelÙee! leelÙee! ¢ee DemeuÙee ogozJeer osMeele legcner
keâMee}e pevce Iesle}ele? ¢ee veerÛe, cenecetKe& efve efJeÕeemeIeelekeâer }eskeâebkeâefjlee legcner
keâMee}e }{}ele? leelÙee, DeeheCeemee"er Deepe Deecner pes Deßet {eUerle Deenesle les
DeeheCeeme efomeleele keâe? ¢ee ogye&UebÛÙee Deßetbmee"er DeeheCe jòeâ meeb[eJes!- KejesKej
keâme}e ne ceneie[e meewoe!!
(4:527)
leelÙee šesheWvee
DeeoMe& ceeveCeejs
›eâebeflekeâejkeâ leelÙee
yeeheš DeeefCe
leelÙee meeJejkeâj
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 4
3. ngleelcee Deboceeveeble ces}s keâe veenerle?
(efyeÇefšMeebÛeer Deš ceevÙe keâ¤ve meeJejkeâj megš}s. ner efMeJeveerleer nesleer.
DeHeâPe}Keeveemeceesj efMeJejeÙe nele pees[tve GYes nesles. pÙee neleele JeeIeveKes nesleer,
les nele pees[tve! keâevehetjÛÙee Skeâe oer[MeneCÙeeves ›eâebeflekeâejkeâebJej DeMeerÛe šerkeâe
hetJeea kesâ}er nesleer. lÙee šerkesâ}e meeJejkeâjebveerÛe efo}s}s ns Gòej...)
keâener efoJemeebhetJeea Deecnebme Skeâeves meebeif ele}s keâer, efnob mg ebIešveeJej meoeseof le efMeJÙeeMeeheebÛeer
Je=ef° keâ¤ve DeeheuÙee efnboglJeeÛes meeLe&keâ keâjCeeNÙee, efmebOe Øeeble cegme}ceeveebme DeeboCe osTve
šekeâeJee cnCetve lejJeej}suÙee, keâesCeeSkeâe keâevehetjÛÙee Jeerj heg®<eeves ‘ßeæevebo’ÛÙee mebheeokeâeme,
efJeÛeej}s Deens keâer, ‘ngleelcee’ cnCeefJeCeejebveer #ecee keâMeer ceeefiele}er- les leg®bieele cejCeer
ce¤ve keâeb ies}s veenerle? veJns lÙeebveer mejkeâej}e Depe& lejer keâeb kesâ}s?
JeemleefJekeâ heenlee ‘ßeæevebo’ÛÙee mebheeokeâeves yebefoie=neletve megšCÙeemee"er mejkeâejeme
Depe&efyepe& keâOeerner kesâ}s veenerle- ceie #ecesÛeer iees° lej otjÛe. cnCetve Deecnebme ØeLece
Jeeš}s keâer, ‘ßeæevebo’ÛÙee mebheeokeâeÛÙee veebJeeÛee Flej keâesCÙee lejer Leesj ngleelcÙeeÛÙee
veebJeeMeer IeesšeUe nesTve Deehe}er ner Ûetkeâ Pee}er Deens Demes lÙee keâevehetjÛÙee JeerjhegbieJeeme
keâUJeeJes.
hejbleg hegve: Jeeš}s keâer, pÙee DeLeea lÙeeves Deieoer ngleelcee Demes mhe° ef}ntve lÙeebme
#ecee keâeb ceeefiele}er cnCetve n[metve efJeÛeeefj}s Deens, lÙee DeLeea ner Deieoer ÛetkeâÛe
vemeeJeer. ngleelcee cnCetve osMeele pÙeebme Deepe ieewjefJe}s peeles, lÙeebÛÙeele keâesCeerner #ecee
ceeefieleuÙeeÛes Deecnbeme ceenerle veener. neb, Skeâ iees° cee$e ØeefmeæÛe Deens keâer,
hebpeeyeheemetve heebosÛejerheÙeËle DeeefCe efmebOeheemetve yebiee}heÙeËle Meskeâ[es ›eâebeflekeâejkeâ- keâer
pÙeebveer Deehe}s efMej DeeheuÙee neleele IesTve DeeefCe IejÛÙee mebmeejeme Deeie }eJetve
mJeosMeeÛÙee mebmeejeme LeešCÙeemee"er je°^mJeeleb$Ùe}#ceerÛÙee peÙepeÙekeâejele ce=lÙetÛÙee
efKeb[erle ‘ceeefjlee ceeefjlee’ ØeJesMe kesâ}e DeeefCe lÙee jCeOegceeUerle Deenle nesTve hee[eJe
PeeuÙeeJej DeeefCe Je<ee&vegJe<ex YeÙebkeâj ÚU meesefMeuÙeeJej hegve: osMemesJee keâjlee ÙeeJeer
cnCetve Lees[s efoJeme Pegbpe mees[CÙeeÛeer efJehe#eeÛeer Deš ceevÙe keâ¤ve lÙeebÛes neletve
cegòeâlee keâ¤ve Iesle}er, lÙeebmeÛe ngleelces cnCetve mebyeesefOe}s Demes} DeeefCe lÙeebÛÙee
Ùee DešermeÛe pej #eceeÙeeÛevee cnš}s Demes} lej?
~ he$e DeeefCe efce$e ~ 5
 lej keâeÙe? DemeuÙee ngleelcÙeebme keâer, pÙeebÛÙee meenmeeÛÙee, mJeeLe&lÙeeieeÛÙee DeeefCe
›eleefve‰sÛÙee megškeâe keâ¤ve IÙeeJeer cnCetve meheMes} #ecee ceeefiele}er. vegmeles og:KeoMe&ve
keâ¤ve cegKÙe vÙeeÙeeOeerMe mees[ervee lesJne Unconditional apology- efyeveDeš #ecee
ceeietve, mejkeâejer keâesše&ÛÙee oÙesJej DeeheCeebme mees[Jetve IesTve, ‘#ecemJe’ cnCetve, mejkeâejÛeer
ef$eJeej ÙeeÛevee kesâ}er- DeeefCe mejkeâejÛee meJe& JÙeÙe Ye¤ve osTve Deehe}er megškeâe keâ¤ve
Iesle}er!
ner yeeleceer JeeÛeleeÛe lelkeâe} Deecnebme Jeeš}s keâer nesÙe js nesÙe ‘ngleelcÙeebme’ Depe&
keâ¤ve yeboerletve keâeb megš}sle, cejCeer ces}e keâeb veenerle, cnCetve nškeâCeeje lees ‘veJe:
heg®<eeJeleej:’ lees keâevehetjÛee ceveg<ÙehegbieJe ne ‘Øeleehe’Ûee mebheeokeâÛe Deme}e heeefnpes! hegbieJeÛe
lees! Deehe}er efMebies DeeefCe ‘kesâmejer’ Ûeer veKee«es Ùeebleer} Yeso DevegYeJeeJeeÛetve lÙeeme keâmee
keâUCeej!
keâejCe ngleelcÙeeme ces}e keâeb veenerme cnCetve cnCeCÙeeÛes Oee[me DemeuÙee keâesCeelejer
‘#egõelcÙee’meÛe JneJeÙeeÛes!! Fools rush where angels fear to tread.
mJeosMemJeeleb$ÙeeLe& Pegbpeleevee Me$etÛes Heâemeele ieUe De[ketâve ØeeCeeJejÛe yesle}er Demelee,
lÙeeÛe keâeÙee&le hegve: Pegpb elee ÙeeJes cnCetve Me$etÛÙee neletve efvemešCÙeemee"er SKeeÅee keâekeâesjerÛÙee
›eâebeflekeâejkeâeves Fb«epeebÛÙee jepeeme oÙesÛeer ÙeeÛevee keâjCÙeeÛes he$e šeefkeâ}s, lej lÙeeme
nmeCÙeeÛes meenme leesÛe ceveg<ÙehegbieJe ke⤠Mekesâ} keâer, pees ØeeCeebÛeer lej iees°Ûe otj, heCe
SKeeos ogmejs Je<e& yeboerle hee[CÙeeÛee #egõ Øemebiener ÙesleeÛe- jepeeefJe®æ meMeŒe Ùegæ
hegkeâejCÙeeÛÙee YeÙebkeâj DeejesheeÛÙee Yeer<eCe ob[eÛeer iees° otjÛe, heCe Skeâe mejkeâejer
vÙeeÙee}ÙeeÛee Deheceeve keâjCeeje Skeâ Ùe:keâef§eled }sKe ef}efnuÙeeÛee Deejeshe ÙesleeÛe-
ie[ye[tve peeTve efJehe#eeÛes heeÙe Ûeešt }eielees!
lejerner ns ‘Øeleehe’ mebheeokeâ! ‘ngleelcÙee’keâ[s pÙee celmejeÛÙee G}šŸee ogefye&Ceerletve
heenCÙeeÛes Oee[me legcner kesâ}sle, lÙeeÛe ogefye&Ceerves legcnebkeâ[s heeefn}s Demelee legcner efkeâleer
DeeefCe keâmes ‘#egõelces’ efomelee ns legcnebme oeKeefJeCÙeehegjleeÛe ne lÙee ogefye&CeerÛee GheÙeesie
og:Keeves heCe efve®heeÙeeves Deecner kesâ}e Deens.
DeeefCe cnCetveÛe legceÛee efvejeshe IesCÙeeÛes DeeOeer Deelee leer legceÛeer Yegkeäkeâ[ celmejeves
le[keâ}s}er ogefye&Ce yeepetme Hesâketâve osTve DeeheCeebme meebielees keâer, DeeheCe keâesše&ÛÙee
#eceeÙeeÛevesle pes kesâ}sle leer veerefle lÙee heefjefmLeleerle keäJeefÛeled "erkeâner Demet Mekesâ}. lÙee
Leesj ngleelcÙeebÛeeÛe DeeoMe& DeeheCe heg{s "sefJe}ele, lej DeeheCeebme Dee{Utve ÙesF&} keâer
‘keâeleÙeË kesâJe}e veerefle: MeewÙeË ÕeeheoÛesef°lece ~ Delemlehe:mecesleeYÙee-cegYeeYÙeeceefvJeÙes<e
me:!’
lÙeelener vewveerlee}ÛÙee keâejeie=neleer} yeboerJej DelÙeeÛeej nesle DemeuÙeeefJe<eÙeerÛÙee pÙee
DeejesheebÛeer ÛeewkeâMeer vÙeeÙee}Ùeele Ûee}}er Deens, lÙeeefJe<eÙeer DeeheCe pes ef}efn}sle les
ef}efnCÙeele Deehe}e nslet pevelesÛeer og:Kes efveJeejCe keâjCÙeeÛeeÛe neslee DeeefCe DeMee Øekeâejs
hetJeeaner keâener JesUe DeeheuÙee ‘Øeleehe’ he$eeves le$emLe pevelesÛeer mesJee Yet<eCeeJen jerleerves
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 6
kesâ}s}er Deens nsner ÙesLesÛe meebieCes Deecner DeeceÛes keâle&JÙe mecepelees. keâejCe DeecnebMeer
Flejebveer Devegketâ} DeeefCe Øeefleketâ} DeMee oesvner yeepet efJeÛeejele IesTve pemes vÙeeÙÙe yegæerves
JeeieeJes Demes Deecnebme Jeešles, lemesÛe Deecnerner FlejebMeer JeeieCÙeeÛee MekeäÙe lees ØeÙelve
keâjerle Demelees.
cenelceepeeRmebyebOeeves pes DeeheCe ef}efn}sle lÙeeÛee meceeÛeej heg{s SKeeos JesUer IesT DeeefCe
leesner lesJne keâer pesJne ieebOeerpeeRmeÛe lÙeeefJe<eÙeer pej DeeefCe pesJne keâener efJeÛeejeJesmes Jeešs}
lej DeeefCe lesJne. cenelcee ieebOeeRme Deecner peeCelees DeeefCe les Deecnebme peeCeleele. DeeceÛes
Deecner DeepeheÙeËle heenle Dee}es Deenesle. heg{sner heentve IesT. keâesCee ieescee ieCesMeeme lÙeele
leeW[ KeghemeCÙeeÛeer ÙeesiÙelee veener. Deefnbmesme }lekeâes[ieer cnCeCes DeeefCe ieebOeerpeeRmeÛe lemeW
cnCeCeW Ùee oesve efYeVe iees°er Deensle, Flekesâ keâUCÙeeÛesner %eeve pÙeeme veener lÙeeÛÙeeMeer
yees}e les keâeÙe? cenelceepeerme Gòej osT heCe heg{s. Deepe lees Leesj osMeYeòeâ yee[ex}erÛÙee
jCeebieCeeble pÙee heje›eâceeves Me$etbveer osKeer} efohetve peeJes- lÙeebme }}keâejerle let keâejeieejele
ce¤ve keâeb ies}e veenerme? cnCetve nškeâCeeje SJe{e Jeerj heg®<e DemeeJee lejer keâesCe- DeeefCe
Deme}s Jeerj keâevehetj}e efpeJeble Demelee lesLetve oesve neleebJej Deme}s}e efyeÇešf Me keâceeb[j-Fve-
ÛeerHeâ Depetve peMeeÛee lemee jeefn}e lejer keâmee ÙeeÛes Deecnebme meYeÙe Dee§eÙe& Jeeštve Deecner
#eCeYej mlebefYele nesTve jeefn}es!!
efMeJeepeer}e osKeer} Me$etÛÙee neleele he[}e Demelee leg®bieele ‘cejCeer ce¤ve peeCÙeeÛes’
ns DeelcenlÙeejer MeewÙe& keâjJe}s veener. lÙeeves Depee&Ûeer YeW[esUer lej efkeâleer Oeeef[}er Demeleer}
ÙeeÛeer ieCeleerÛe veener. lÙeeves Deewjib epesyeeÛÙee heeÙeeMeer efJeveceü efJevebleer kesâ}er, lÙeeves Deewjib epesyeeÛÙee
neleeJej legjer efouÙee DeeefCe lÙeeves DeewjbiepesyeeÛÙee ÚeleerJej efnbogheoheeoMeenerÛÙee
efmebnemeveeÛee heeÙe efo}e! heCe lees efou}erÛÙee lÙee keâejeieejele DeVe mees[tve melÙee«en
keâjerle cejCeer ces}e veener. lÙeeme les Oee[meÛe Pee}s veener. Deewjib epesye pes meeOet Mekeâ}e veener,
les mJele: ce¤ve lÙeeme meeOetve osCÙeeÛes MeneCeheCe efMeJeepeerle kegâ"}s? DeHeâpeg}Keevee-
heg{s lej lees nele pees[tve ies}e - pÙee neleeble JeeIeveKeW nesleer les nele pees[tve!
...Deepekeâe} mJeeleb$ÙeÙegæeleer} hegjmmej Jeerjhe#eeÛee ceeve pÙee ›eâebeflekeâejkeâeme efceUe}e
Deens, lÙee heLekeâeble pÙee}e Morning Star of Indian Independence cnCetve
mejesefpeveeRveer ieewjJeeJeW, DeeefCe The Prince of Indian Revolutionists cnCetve Me$etveerner
mebyeesOeeJes lÙee ‘ngleelcee’ heemetve lees keâe}ÛÙee keâekeâesjerÛÙee osMeJeerj jeceØemeeo efyemeefce},
mebvÙee}eefokeâ ceejCeeNÙee, HeâeMeerJej ces}suÙee efkebâJee efpeJeble HeâeMeerJej- pevce"sheerJej-
}škeâle DemeCeeNÙee ›eâebeflekeâejkeâ ngleelcÙeebheÙeËle meJeeËveerÛe mejkeâejeme Depe& kesâ}s Deensle.
HeâeMeer jö keâje cnCetve Fb«epeebÛÙee jepeeme oÙesÛes Depe& osKeer}. melÙeWõeheemetve lees keâekeâesjerÛÙee
jeceØemeeoeefokeâ ngleelcÙeebheÙeËle meJeeËveer kesâ}s Deensle. heCe lÙeebme DeepeJej ns Depe& keâjCÙeehes#ee
cejCeer ce¤ve keâeb peele veener cnCetve efJeÛeejCeeje keâesCeer MeneCee Yesš}e veener. heCe Deepe
lÙee ‘Prince of Indian Revolutionist' }e osKeer} lemes nškeâCeeje ceveg<Ùe keâevehegjeme
GlheVe Pee}e Deens ns keâUleeÛe, lees ceveg<ÙehegbieJe Demes} lejer keâesCe, efomes} lejer keâmee,
~ he$e DeeefCe efce$e ~ 7
lÙeeves Demes DeefÉleerÙe heje›eâce lejer keâesCekeâesCeles kesâ}s Deensle, Ùee Øeëveebveer meYeÙe Dee§eÙe&
Jeešle Deecner #eCecee$e mlebefYele nesTve jeefn}es!
efo. 3 Dee@iemš, 1928
(5 :192) 4. Deelee ce=lÙetÛes mJeeiele keâjeJes?


(yeeyeejeJe meeJejkeâj ns mJeeleb$ÙeJeerj efJe. oe. meeJejkeâjebÛes Je[er} yebOet. lÙeebÛÙee

meeneÙÙeevesÛe meeJejkeâjebveer ›eâebelf ekeâejer mebIešvee GYeejuÙee, DeboceeveÛeer kewâo meesme}er,
keâes}t efHeâjJe}e. leesÛe Je[er} YeeT Deepeejer, cejCeemeVe DeJemLesle Demeleevee,
meeJejkeâjebveer lÙeebvee heg{er} he$e ef}efn}s...)

ns he$e mJeeleb$ÙeJeerj leelÙeejeJeebveer yeeyeebÛÙee ce=lÙethetJeea lÙeebÛÙeekeâ[s hee"efJe}s nesles DeeefCe

les yeeyeebvee JeeÛetve oeKeJeCÙeele Dee}s nesles. yeeyeebÛÙee efoJÙe peerJeveeÛee meceejeshe keâjCeejs les
DeefÉleerÙe Decej he$e Demes–

yeeyee!
yeeyee, DeeheuÙee efleIee YeeJeebÛes peerefJelekeâeÙe& Skeâ¤he, SkeâpeerJe DemesÛe nesles.
DeeheCe DeeheuÙee efhe{erle DeeheuÙee kegâ}eÛes $e+Ce Hesâ[}s Deens. YeejleeÛÙee Feflenemeeleer}
Skeâ DeOÙeeÙe megJeCee&#ejebveer veeWo}e ies}eÛe heeefnpes. ‘meeJejkeâj Ùegie’ Me$etbveer lees
Meyo ®{efJe}e heeefnpes.
keâle&JÙeeÛÙee °erves keâe}ÛÙee he$eele ef}efn}s nesles; heCe Heâ}eefJe<eÙeer yees}}es
veJnlees. keâejCe ‘cee Heâ}s<eg keâoeÛeve’ heCe meehes#ele: yees}eJeÙeeÛes lej oesve JesUe
GYÙee je°^eÛee peerJeveØeJeen Øeeflekegâ}ekeâ[tve Devegkegâ}ekeâ[s DeeheCe DeeheuÙee menkeâeNÙeebmen
G}šJetve efo}e Deens. ‘mJeeleb$Ùe}#ceer keâer peÙe’ ner heefn}er ›eâebefleIees<eCee.
Deehe}er; Je efle}eÛe hetle&lee osCeejer ‘efnbogmLeeve efnbogDeeW keâe veneR efkeâmeerkesâ yeehekeâe’
ner ogmejer ›eâebefleIees<eCeener Deehe}erÛe! DeeheCe oesve JesUe je°^eÛeer efJeÛeej›eâebleer
Ie[Jetve DeeCe}er Deens.
Ùeele pes pes Ùeesæs }{}s, jCeer he[}s, lÙeeble keâeneRÛeer veeJes oesve-Ûeej
efoJeme }eskeâ Dee"Jeleer}; lej keâeneRÛee }eskeâebvee heòeener }eieCeej veener. heCe
ßesÙe oesIeebÛes meceeve, lÙeeleuÙeelÙeele hegleUe GYeejeJeÙeeÛee lees DeeheuÙeemeejKÙee
keâce&JeerjebÛeeÛe!
Fbi}b[ceOeer} JeemleJÙeele yebogkeâerÛee mejeJe keâjCeejs Jeerj meeJejkeâj heefn}er iees° cnCepes, Deelee Deieoer nele Oe¤ve GYee Deme}s}e ce=lÙet ne Me$et

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 8 ~ he$e DeeefCe efce$e ~ 9

vemetve efce$eemeejKee Yesšle Deens. DeeÙeg<ÙeeÛes meeLe&keâ Pee}s. }neveheCeer pÙee kesâJeU Meeblelee Gj}er, ‘ceer’ osKeer} veenermee Pee}e, lÙee Devebleele; ns keâce&Jeerje,
mJeeleb$ÙeÙegæeÛes kebâkeâCe neleer yeebOe}s les ÙeeJeppeerJe mees[}s veener. IeveIeesj Ùeelevee, Deelee hetCe& meceeOeeveeves efJe}erve JneJes
og:Kes! megKener lemesÛe. eflekeâ[s Deboceeveele- lej eflekeâ[s }eKees mJepeveebÛÙee Ô Meebefle:! Meebefle:!!Meebefle:!!!
peÙeIees<eele efncee}ÙeeÛÙee efMeKejeefMeKejeJej, keâeMceerj, njÉej les DeemeeceheÙeËle leelÙee
Heâ[keâefJe}s}e keâerefle&OJepe! heCe IeveIeesj og:Keele lemesÛe megKeele ÙeeÛe keâeÙeea, cegyb eF&, 14-3-1945
lÙeeÛe efnbogmJeeleb$ÙeeÛee-›eâebleerÛee OJepe neleeletve {U}e veener. JÙeòeâerÛÙee neletve
peer MekeäÙe leer meejer Pegbpe DeeÙeg<ÙeYej }{Je}er. efleMeerÛÙee DeeleÛe HeâemeeMeer GYes šerhe : yeeyeebÛes efveOeve efo. 16 ceeÛe&, 1945}e meebie}er ÙesLes Pee}s.
jeneJes }eie}s, lejer PegbpeleÛe jeefn}es ns kesâJe{s meceeOeeve! ‘keâce&CÙesJeeefOekeâejmles’ (2:396)
cnCetve Heâ}eefJe<eÙeer ceer keâenerÛe yees}le veener.
pees mJeeleb$ÙeÙe%e DeeheCe ØeLece ÛesleefJe}e, lees Deepe je°^Yej Ye[keâ}s}e Deens. 
Ùee DeeheuÙeemeejKÙee melele mee" Je<ex }{le Deme}suÙee JeerjeÛeer keâeÙee peer he[s},
leer ceeveJeer keâeÙee veJns lej osJeebÛÙee neleÛÙee Je»eeÛeer Skeâ ceneve efoJÙe meefceOeeÛe
nesÙe!
Ùeemee"er pÙeeÛes hejce meeLe&keâ Pee}s, lÙee osneÛeer efoJÙe meefceOee Deepe DeeheuÙee
JewÙeefòeâkeâ peerJeveeÛeer hetCee&ngleer cnCetve lÙee ceneve Ùe%eele he[le Deens ner kesâJe{Ÿee
meceeOeeveeÛeer iees° Deens. efce$e cnCetve YesšeJeÙeeme Dee}suÙee lÙee ce=lÙetÛes mJeeieleÛe
ke⤠Ùee. ‘Ùeesieef§eòeJe=efòeefvejesOe:’ ns met$e Deens. efÛeòeJe=òeer efvejesOeve meceeefnle
Pee}suÙee meceeOeerle, ‘‘Deeheg}W cejCe heeefn}W cÙee [esUeb, lees peen}e meesnUe
Deveghece~’’ DeMee meceeOeeveeves Deehe}e meeje pevce peveeo&veeÛÙee mesJesle efPepeefJe}suÙee,
keâerefle&efvejhes#e, kesâJeU keâle&JÙejle Jeerje}e Ùeesieefveõsle-megKe meceeOeerle efJe}erve
nesCÙeeÛee DeefOekeâej Deens.
hetJeea efJeMeer, efleMeer, ÛeeUerMeerceOÙes JeejbJeej ce=lÙetÛeer iee" he[}er
nesleer. lesJnener DeeheCe lÙeeÛes mJeeiele kesâ}s. heCe les keâenermes DeeJneveeÛÙee
mJe¤heele nesles. ‘Ùesleesme lej Ùes keâesCe efYelees leg}e!’ Demee OJeveer lÙee
JesUÛÙee efmeælesÛee neslee. Deepe Øeeke=âle mebmeejele pÙeebvee megKes, meeLe&keâlee
cnCeleele leerner megš}suÙee keâeUeves DeeheuÙeeYeesJeleer efJeKegj}s}er Deensle.
mJepeve, Deehles° hegvne Yesš}s, keâejeieejele peer keâeÙe&efheheemee Dehegjer
jeefn}er nesleer, leer Deepe YejleKeb[Yej Pee}suÙee ÙegieØeJele&keâ keâeÙee&ÛÙee
JÙeeheele efmebOet, iebiee-Ùecegvee les oef#eCeefmebOetheÙeËle meJe& heefJe$e veÅeebÛes
ØelÙe#e pe} efheTve Meeble nesle Deens. Iejer, oejer ceg}s nmele KesUle Deensle.
Deelee ce=lÙet Dee}e veener, lej DeeheCe nesTve ceneØemLeevee}e efveIeeÙeÛeer Ie[er
Yej}er. ÙeemleJe meceeOeeveeves, efce$eeÛee pemee nele OejeÙeÛee lemeeÛe ce=lÙetÛee!
DeeJneveeves veJns lej Deeveboeves! pÙeeble ceeies efkebâJee heg{s Gj}s}s veener, le=<ee le=hle
PeeuÙee, Skeâe PeškeäÙeemejMeer peieeÛeer Jeelee&, }esYe, #eesYe, mebyebOe veenermes nesTve yeeyeejeJe meeJejkeâj

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 10 ~ he$e DeeefCe efce$e ~ 11

 letleWefÛe Deefhe&ef} veJeer keâefJelee jmee}e
}sKeeØeleer efJe<eÙe letbefÛe DevevÙe Pee}e ~~16~~

5. ceePes ce=lÙeghe$e lJelmLebef[}eR {keâef}}W efØeÙe efce$emebIee

kesâ}W mJeÙeW onve ÙeewJeve-osn-Yeesieeb
lJelkeâeÙe& veweflekeâ megmebcele meJe& osJeeb
lelmesJeveerÛe iece}er jIegJeerj-mesJee ~~17~~
(DeboceeveÛeer 50 Je<eeËÛeer efMe#ee "es"eJeuÙeeveblej meeJejkeâjebveer DeeheuÙee Jeefnveer}e lJelmLebef[}eR {keâef}}er ie=nefJeòeceòee
ef}efn}s}s ns he$e! heg{ÛÙee efhe{Ÿeebveer ceele=Yetceer}e keâeÙe ÅeeÙeÛes, ÙeeÛee peceeKeÛe& oeJeeve}eble Jeefnveer veJeheg$ekeâevlee
¢ee ce=lÙeghe$eele Deens...) lJelmLebef[}eR Deleg}-OewÙe& Jeefj‰ yebOet
kesâ}e nJeer hejcekeâe®Ce hegCÙeefmebOet ~~18~~
lees Ùe%e efmeæ keâjCÙeemleJe G«e oer#ee
pes Iesefle ÙesF& leF& lelke=âefleÛeer hejer#ee lJelmLebef[}eJeefj yeUer efØeÙe yeeU Pee}e
‘‘efJeÕeeefÛeÙee DeefKe} cebie}-OeejCee}e lJelmLebef[}eR yeIe Delee cece osn "s}e
yees}e Demes keâJeCe Ye#Ùe ngleeMevee}e?’’ ~~12~~ nW keâeÙe yebOeg Demelees peefj meele Deecner
lJelmLebef[}eRÛe Demeles efoOe}s yeUer ceer ~~19~~
Deeceb$eCe ØeYeg jIetòece meesef[lee nW
efoJÙeeLe&, osJe! DecegÛeW kegâ} meppe Deens mebleeve ¢ee YejleYetefceme leerme keâesšer
ns meeeqOJe, iepeg&efve DemeW heefnuÙee nJeerÛee pes ceele=Yeefòeâ-jle meppeve OevÙe nesleer
ne F&Õejer efceUefJe}e Deefcn ceeve meeÛee ~~13~~ nW Deeheg}W kegâ}ner lÙeeceefOe F&ÕejebMe
efveJeËMe nesGefve "js} DeKeb[-JebMe ~~20~~
Oecee&Le& osn Jeo}es "j}s efveleeble
les yees} Heâes} veÛe yeeef}Me yeeÙekeâeble keâer leW "jesner DeLeJee ve "jes hejbleg
vee Yebie}er efYeGefveÙee Oe=efle Ùeeleveebvee ns ceele=Yet Deefcn Demees heefjhetCe&-nsleg
efve<keâece-keâce&jefle Ùeesiener Kebef[}e vee ~~14~~ oerhleeve}ele efvepe-ceele=-efJeceesÛeveeLe&
ne mJeeLe& peeUgefve Decner "j}es ke=âleeLe& ~~21~~
pÙee nesefle leQ efØeÙepeveebmen DeeCeYeekeâe
kesâuÙeeefÛe melÙe ke=âefleves Deefpe ¢ee efJe}eskeâe SsmeW efJemebÛegefve, Denes Jeefnveer! ›eleeles
oerhleeve}ele efvepeceele=-efJeceesÛeveeLe& heeUesefve JeOe&ve keâje kegâ}-efoJÙelesles
ne mJeeLe& peeUgefve Decner "j}es ke=âleeLe& ~~15~~ ßeerheeJe&leer lehe keâjer efnceheJe&leeR leer
keâer efJemleJeele nmeuÙee yeng jepehetleer ~~22~~
ns ceele=Yetefce! legpe}e ceve JeeefnÙes}W
Jeòe=âlJe JeeefiJeYeJener legpe Deefhe&Ùes}W les YeejleerÙe Deye}e-ye}lespe keâener

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 12 ~ he$e DeeefCe efce$e ~ 13

DeÅeeefhe ¢ee YejleYetefcele }ghle veener
nW efmeæ nesF&} DemeWefÛe Goej G«e
Jeerjebieves, leJe megJele&ve nes mece«e ~~23~~
ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo
ceePee efvejeshe legpe ÙesLegefve neÛe osJeer
ne Jelme Jelme} legPÙee heefob Meer<e& "sJeer
meØesce Dehe&Ce Demees ØeCeleer legcnebles
Deeef}bieve efØeÙekeâje, cece DebievesleW ~~24~~
1. efMeJeepeer cenejepe
keâer Iesle}W ›ele ve nW Deefcn DebOelesves 2. YešMeener keâMeer mebheJeeJeer
}yOe-ØekeâeMe Fefleneme-efvemeie&-ceeveW 3. ceekeâ[ Je Yeekeâ[ cenemebces}ve
peW efoJÙe, oenkeâ cnCetefve DemeeJeÙeeÛeW
yegæŸeeefÛe JeeCe Oeefj}W keâefjb ns meleeRÛes ~~25~~ 4. pej keâe Deepe hesMeJeeF& Demeleer?
(8 : 91) }b[ve, 1910 5. peeleer cees[eÙe}e yeÇeÿeCeebveerÛe heg{s mejmeeJeeJes!


6. ieeÙe : Skeâ GheÙegòeâ heMet

Ùesmet Jeefnveer meeJejkeâj ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve cnCepes je°^Jeeo veJns!

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 14 ~ ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo ~ 15

 keâeUe}ener ÙeesiÙe Jeeš}erÛe heeefnpesle, Demes cnCeCes cnCepes hetJe&peebÛÙee cejCeeveblej he=LJeerves
efHeâjeÙeÛes efve keâeUeÛÙee Ie[eàÙeebveer Ûee}eÙeÛes mees[vt e efo}s, Demes cnCeCÙeemeejKes cetKe&heCeeÛes
Deens. cenejepeebÛÙee heefjefmLeleerle pÙee yeÇeor ebÛee efve MeeŒeebÛee efve MeŒeebÛee GheÙeesie, leer lÙeebveer
1. efMeJeepeer cenejepe Jeehej}er. je°^ jeKe}s; yemme. lÙeebÛes keâle&JÙe lÙeebveer kesâ}s. DeeceÛes keâle&JÙe DeeceÛÙee
heefjefmLeleerle je°^ jeKeeJeÙeeme DeJeMÙe les pegves efve veJes meeOeve neleer IesCes nsÛe nesÙe. «enCes
ÛebõmetÙeeËvee-jent-kesâlet Keeleele cnCetve Ie[leele; Demes efMeJeepeer ceeveerle, cnCetve ØelÙe#e
%eevee}e veekeâe¤ve Deepener MeeUebletve «enCeebÛeer leer keâejCes efMekeâJeeÙeÛeer keâer keâeÙe?
cenejepe yew}iee[erle yemele cnCetve Deepe Deeieiee[erle yemeeJeÙeeÛes veener keâer keâeÙe? cenejepe
(ieesyeÇeÿeCeebÛes Øeeflehee}ve cnCepes je°^Jeeo veJns. Ú$eheleer efMeJejeÙeebveer ogyeàÙee ieeF& kebâyejsme YeJeeveer }škeâeJeerle, [eskeäÙeeme hees}eoer efMejŒeeCe, neleer JeeIeveKes- ceie legcner
Je yeÇeÿeCeebÛes Fm}eceer šesUOee[erheemetve j#eCe kesâ}s. lÙeebÛeer hetpee yeebOe}er veener. [eskeäÙeeme keâevešeshÙee efve neleer peheceeUe keâe OejuÙeele? osMe-keâe}-hee$eeÛÙee leejlecÙeevesÛe
pej keâesCÙee yeÇeÿeCe DeefOekeâeNÙeeves Yeü°eÛeej kesâ}e, lej cenejepe lÙeeme leekeâero vee? ns ieeÙeeU ceb[UeRme keâUle veener! cenejepeebÛÙee ieesyeÇeÿeCeØeeflehee}veeÛÙee yeÇeor eØeceeCesÛe
osle- yeÇeÿeCe cnCetve ceg}eefnpee "sJe}e peeCeej veener. osMeõesn KeheJetve Iesle}e DeeCeKeer c}WÛÚnveveemeejKÙee DemeCeeNÙee keâener yeÇeroebefJe<eÙeer Ùee ceb[UeRle iees° keâe{tve
peeCeej veener. pes yeÇeÿeCeebyeeyele Kejs Deens, lesÛe ieeÙeeRyeeyelener melÙe Deens. Me$etÛÙee yeIee. les veeJe IesleeÛe heene keâmes Lejkeâeheleele! ‘Dejs yeehejs!’ cnCetveÛe keâeveeJej nele
ieeÙeer JeOÙeÛe Demeleele. heeefkeâmleeveÛÙee nuuÙee}e ØelÙegòej osleevee efleLeuÙee "sJeleele efve cnCeleele, ‘Denes! keâener keâeUJesU lej yeIee}! efMeJeepeerÛeer heefjefmLeleer kegâ"s!
ieeÙeeRÛee efJeÛeej keâjlee Ùesle veener! ieesyeÇeÿeCeebÛeer hetpee meeJejkeâjebvee ceevÙe veJnleer. Deehe}s keâle&JÙe cnCepes ‘ßeerjece peÙejece peÙe peÙe jece!!!’ Skeâ keâesšer JesU ne ceb$epehe,
meeJejkeâjebÛee je°^Jeeo ØeKej yegefæJeeoeletve pevce}e neslee.) Skeâ keâesšer JesU hebÛeieJÙe- DeeefCe heebpejheesU!!’
(5 : 119)
Denes! heCe efMeJeepeer cenejepener mJele:}e ‘ieesyeÇeÿeCeØeeflehee}keâ’ cnCeJeerle!
ns DeeCeKeer Skeâ "jeJeerkeâ hee}gheo Deecne}e Gòej cnCetve ef}efn}suÙee }sKeele 
hegve:hegvne IeesU}s peeles DeeefCe lÙeeefJe<eÙeer keâener ØelÙegòejCeeÛeer mebOeer Deecnebme iesuÙee
}sKeebletve meehe[}er veener. Ùeemee"er DeeceÛÙee ieeÙeeU efce$eebvee Ùee hee}gheoeefJe<eÙeer FlekesâÛe
meebieCes keâer, cenejepe pes yeÇero efcejJeerle, les ‘ieesyeÇeÿeCeØeeflehee}keâe’ÛesÛe nesles; ieesoeme Jee
OesvegoemeheCeeÛes veJnles. ieeÙe ns DeeheuÙee ke=âef<eØeOeeve je°^eÛes cenòJeeÛes Oeve Deens. ieeÙe ne
Skeâ GheÙegòeâ heMet Ùee °erves ieesj#eCe, ieesØeeflehee}ve ns DeeceÛes Skeâ je°^erÙe keâle&JÙe DeensÛe
Deens. heCe Me$eghe#eekeâ[er} ieeÙeer ceejCes ns ‘heehe’ mecepetve, ieeÙe ner JemletÛe DeJeOÙe
Ùeemee"er leMee Me$etÛÙee ieeÙeer cee¤ veÙesle cnCetve nlÙeej šeketâve je°^eÛee Ieele keâjCÙeeFlekeâer
cenejepeebÛeer ieesYeòeâer yeeskeâeUleer lej!! DeeefCe leerÛe iees° ‘yeÇeÿeCe’ Øeeflehee}veeefJe<eÙeer.
keâener yeÇeÿeCe DeefOekeâeNÙeebveer keâes<ej#eCeer Jee keâjmeb«ener ef{}eF& kesâ}er keâer }iesÛe
cenejepeebÛeer ošeJeCeer peeF& keâer, ‘yeÇeÿeCe Pee}sle cnCetve #ecee nesF&} keâer keâeÙe?
jepÙekeâeÙeea DeUbšeUb nesleeÛe yeÇeÿeCe Deme}ele lejer keâ[keâ Meemeve nesF&}! JesUerÛe
MegæerJej ÙeeJes!’ DeMee DeeMeÙeeÛeer he$es Ghe}yOe Deensle!
heCe Ùeenerheg{s peeTve Demes mhe° meebieCes Yeeie Deens keâer, cenejepeebÛÙee keâeÙe efkebâJee
keâesCeener Leesj hetJe&peebÛÙee keâeÙe, pÙee YeeJevee Jee MeeŒes Jee meeOeves Demeleer} leer lÙeebÛÙee
keâeUehegjleer lÙeebvee }eiet nesleer. lÙeebvee ÙeesiÙe Jeeš}er, cnCetveÛe keâeÙe leer DeepeÛÙee

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 16 ~ ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo ~ 17

 2. YešMeener keâMeer mebheJeeJeer?
(yeÇeÿeCe, iegjJe, pebiece DeMee Deveskeâ peeleeRle ‘Yeš’ Deensle. meJe& peeleeRle}er
YešMeener mebheJeCÙeeÛee SkeâcesJe ceeie& cnCepes meceepeeÛes ØeyeesOeve nesÙe.)
ÙeemleJe YešeÛeer peeleJeej JÙeJemeeÙeyeboer cees[CÙeeÛee cegKÙe GheeÙe cnCepes mebIešveeefYeceeveer
megOeejkeâeves ØeLece Deehe}s mebmkeâej "jeJeerkeâ peeleerÛÙee Jee kegâ}eÛÙee YešeJeeÛetve nesTÛe
Mekeâle veenerle, ne mJele:Ûee Yeeye[sheCee mees[vt e ØelÙe#e DeeÛejCeele leer megOeejCee JÙeJenej}er
heeefnpes. ØeLecele: Deveskeâ mebmkeâejele Yeš yees}eJetÛe veÙes. hetpee, hee", ieewjer, ieCeheleer,
meesÙej-meglekeâ, meb›eâeble, ÉeoMeer, omeje, efoJeeUer ØeYe=efle Meskeâ[es Øemebieer YešeJeeÛetve keâener
Skeâ De[Ceej veener. mJele: heesLeer JeeÛeeJeer efkebâJee Megæ ceje"erle les Meyo efve YeeJe JÙeòeâJetve
pÙeeÛeer lÙeeves hetpee keâjeJeer. heejCes Hesâ[Ces lej DeepeÛÙee GheÙegòeâ mebmLeebme oef#eCee
ÅeeJeer. ßeeæhe#eeme efhelejebÛes iegCemebkeâerle&ve keâ¤ve lÙeebÛÙee veeJes Deepe efnbot je°^eme ye}Jeòej
keâjCeeNÙee keâeÙee&keâ[s keâener oeve osle Ûe}eJes efkebâJee lees efoJeme je°^mesJesme, efhele=YetmesJesme
cnCepes lees efhele=mesJesme Dehet&ve mJele: keâesCeles lejer je°^keâeÙe& keâjeJes. efhele=YetÛÙee-efhele=je°^eÛÙee
ØeerlÙeLe& PešCÙeentve efve PegbpeCÙeentve efhele=$e+Ce Hesâ[CÙeeÛes DeefOekeâ ßesÙemkeâj meeOeve les
keâesCeles DemeCeej? }ie>s vewyeËefOekeâ veeWoerves (}erie} jefpemšjves) keâjeJeer. Yešeme ØeLece
neleeheeÙee he[tve yees}eJelee keâe efve ceie lÙeeÛÙee veeJes j[lee keâe? Yešeme ‘Mene’ cnCet
vekeâe keâer YešMeener mebhe}er!
(7 : 119)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 18
3. keâeMeerleer} oesve mebces}veW
ceekeâ[ cenemebces}ve efve Yeekeâ[ cenemebces}ve
(Skeâ efJeveesoer }sKe)
keâeMeer ÙesLes iesuÙee oesve ceefnvÙeebhetJeea peeR oesve cenemebces}ves SkeâeÛe JesUer Yej}er lÙeebÛeer
efJemle=le ceeefnleer Deelee JeeÛekeâebvee keâU}s}erÛe Deens.
lÙeebhewkeâer %eeveJeeheerpeJeU Yej}s}s heefn}s cenemebces}ve cnCepes ceke&âš cenemebces}ve
nesÙe DeeefCe ogmejs cenemebces}ve cnCepes De%eeveJeeheerpeJeU Yej}s}s yeÇeÿeCe cenemebces}ve
nesÙe. lesÛe peje Øeeke=âle Yee<esle meesÙeermkeâj jerleerves meebieeJeÙeeÛes lej heefnuÙeeme ceekeâ[-
cenemebces}ve DeeefCe ogmeNÙeeme Yeekeâ[-cenemebces}ve cnš}s Demeleener Ûee}s}.
ceekeâ[ cenemebces}veeÛeer ceeefnleer keâeMeerÛÙee he$eebletve peer Dee}er leer meejebMe¤heeves
DeMeer Deens keâer, keâeMeer}e keâener efoJemeebheemetve efJepesÛÙee leeje ceeiee&letve }eJeCÙeele
DeeuÙee. lÙeehetJeea Deme}suÙee meeOÙee leejebJej, ceie lÙee kegbâheCeeÛÙee Demeesle, peeUerÛÙee
Demeesle, keâeMeerÛeer ceekeâ[ ceb[Uer hetJee&heej yemele Dee}s}er Demele. leejebJej yemeCes,
JesUer lÙeeme Oe¤ve }eWyekeâUCes ne ceekeâ[ebÛee peeeflemJeYeeJeÛe nesTve yeme}e neslee.
efJepesÛÙee leeje pesJne veJeerve DeeuÙee, lesJne lÙee leejebmener lÙeeleer} efJepesÛes veeJeervÙe
ceenerle vemeuÙeeves ceekeâ[s lÙee DeeheuÙee efMe°mebcele ¤{erØeceeCes }eWyekeâUt }eie}er hejbleg
efJepesÛes Ûeškesâ yemetve lÙeebÛeer SkeâeSkeâer HeâejÛe Oeebo} G[e}er. ØeLeceØeLece ns DeheIeele
keâe nesleele ns lÙeebÛÙee cegUerÛe OÙeeveele ÙesF&vee. leer Deieoer ieeWOeUtve ies}er. meJee&vegceles
lÙeeJej keâener lees[ keâe{eJeer cnCetve lÙee keâeMeerÛÙee ceekeâ[ebveer lÙeebÛÙee peeleerÛeW Skeâ
cenemebces}ve YejefJe}s. Meskeâ[es ceekeâ[s Skeâe cewoeveeJej Skeâ$e Pee}er. lÙeebÛÙeele efkeâleer
JesUe lejer ceekeâ[er Yee<esle efieÛeefceÛe Ûee}tve MesJešer keâeÙe "j}s keâesCeeme "eTkeâ; heCe
lÙeebleer} Skeâ Je=æmee ceekeâ[ G[Ÿee ceejerle yeensj he[}e. mecemle meYee lÙeeÛeskeâ[s škeâ
}eJetve heenle jeefn}er. lees nUtÛe lÙee veJeerve leejebÛÙee KeebyeeJej Ûe{}e. ceie nUtnUt
nele heg{s keâjerle lÙeeves lÙee KeebyeeJe¤veÛe lÙee leejebme PešPeš yeesšs }eJeCÙeeÛee ØeÙelve
kesâ}e. DeLee&leÛe lÙeeme keâener Ûeškesâ yeme}s. lelkeâe} lees KeebyeeJe¤ve Glej}e. hejle
DeeheuÙee %eeefvemebces}veele Dee}e. hegvne Lees[er efieÛeefceÛe Pee}er DeeefCe lÙee efoJemeebheemetve
meJe& ceekeâ[ebveer leMee ØekeâejÛÙee leejebJej Ûe{Ces SkeâeSkeâer mees[tve efo}s. ns Je=òe Deecner
~ ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo ~ 19
ieceleerÛes cnCetve keâefuheleheCes osle vemetve ner iees° KejesKejÛe DeMeer Ie[}er ns Je=òe
Jele&ceevehe$es JeeÛeCeejebme ceenerle DeensÛe.
Jej efo}s}er Iešvee peMeer efome}er leMeer mLet} ¤heeves Jele&ceevehe$eebveer Øeefmeæ
kesâuÙeeØeceeCes Deecner JeeÛeuÙeeveblej lÙee ceekeâ[ebÛÙee meYesleer} met#ce nslegner keâUeJee
cnCetve DeeceÛes efJeefMe° Jeelee&nj ßeer. cevekeâJe[s Ùeeme Deecner eflekeâ[s Oee[}s nesles.
lÙeebveer ceekeâ[ebÛÙee ceveele efMe¤ve lÙee meYesefJe<eÙeer keâener DeefOekeâ ceeefnleer peer Oee[}er
leerner ÙesLes osle Deenes. les ef}efnleele : DeepeheÙeËle efve®heõJeer DemeCeeNÙee leejebJej ns
DeheIeele keâe JneJes ns ve mecepeuÙeecegUs ceekeâ[ebveer les cenemebces}ve YejefJe}s nesles. lÙeele
keâesCeer nvegceeve veeJeebÛÙee ceekeâ[eves megÛeefJe}s keâer, keäJeefÛeled ¢ee leejeble keâener neefvekeâejkeâ
heoeLe& Yej}s}e DemeeJee. ¢ee leeje DeepeheÙeËleÛÙee leejebntve efvejeàÙee DemeeJÙee. ns lÙee
ceekeâ[eÛes yees}Ces SskeâleeÛe lÙeebleer} Skeâ hegÛÚJeeve veebJeeÛee ogmeje ceekeâ[ jeieJetve
cnCee}e, ‘Úšd! Ye}leerÛe Mebkeâe. leejebceOÙes DeMee YeÙebkeâj leeje Demet Mekeâleele
Demes MekeäÙe Demeles, lej DeeheuÙee ef$ekeâe}oMeea mce=eflekeâejebveer les hetJeeaÛe meebietve
šekeâ}s vemeles keâer keâeÙe? leej heeefn}er keâer Ûe{eJes, }eWyekeâUeJes ne Deehe}e
%eeefleefveÙece Deepe npeejes Je<ex DeeheCe DeyeeefOele heeUerle Dee}es. heCe Demes
DeheIeele keâOeer Pee}s veenerle. lesJne leejebJejÛeer ner Mebkeâe JÙeLe& Deens. ne DeeheuÙee
ef$ekeâe}oMeea hetJe&peebÛee DeeefCe meveeleve mce=eflekeâejebÛee Deheceeve Deens! ne lÙee jeieeJe}suÙee
ceekeâ[eÛee Dee#eshe SskeâleeÛe lÙeebleer} Skeâ Je=æ Meer<e&Jeeved veebJeeÛee ceekeâ[ cnCee}e,
‘DeeheuÙee Ùee Dee#eshekeâeÛes veebJe lÙeeÛÙee DeeF&yeeheebveer ‘hegÛÚJeeve’ cnCetve pes "sJe}s les
ÙeesiÙe Deens Ùeele keâener Mebkeâe veener.’ Meer<ee&ves efJeÛeej keâjCÙeeÛes mees[tve ne Mesheševes
efJeÛeej keâjlees ns lÙeeÛÙee ¢ee cetKe&heCeeÛÙee Dee#esheeJe¤veÛe GIe[ Deens. ÙeeÛes Gòeceebie
cemlekeâ vemetve hegÛÚ Deens! Dejs Jes[Ÿee, letÛe cnCeleesme, heenleesme keâer, DeepeJej ve
Pee}s}s veJeerve DeheIeele Deepe Ie[le Deensle, lesJne pÙee DeLeea ef$ekeâe}oMeea hetJe&peebveer
mce=leerle ve meebefiele}suÙee DeeefCe DeepeJej DeeheuÙee peeleerme "eTkeâ veme}suÙee veJeerve
DeheIeeleebme DeeheCeeme YeesieeJes }eiele Deens, lÙee DeLeea les DeheIeele ceeveCes ne osKeer}
lÙee mce=eflekeâejkeâebÛee DeheceeveÛe Deens keâer keâeÙe? DeeefCe veJeerve DeheIeele pej ceeveleesme
lej lÙeeÛeer veJeer efÛeefkeâlmee "jefJeCes nener pegvÙee mce=leerÛee Deheceeve veener nsner leg}e
ceeve}sÛe heeefnpes. les keâener veener. Ùee leeje Flej leejebntve veJeerve DeeefCe DeefOekeâ YeÙebkeâj
Deensle keâer keâeÙe ns Skeâoe DepeceeJetve heeefn}sÛe heeefnpes. ceer heg{s neslees DeeefCe ¢ee veJÙee
leejebleÛe lÙee DeheIeeleeÛes keâejCe Deens keâer keâeÙe ns legceÛÙeemece#e yeIetve Ùeslees.
meceepeeÛes keâuÙeeCeemee"er. ce}e lÙeeheeÙeer Ûeškesâ yeme}s efkebâJee Oekeäkeâe yemetve ce=lÙeg
Dee}e lejer efÛeblee veener!’ ns lÙee Meer<e&Jeeved ceekeâ[eÛes yees}Ces SskeâleeÛe meJe& meYesves
lÙeeÛeer JeenJee kesâ}er DeeefCe lÙeeme lÙee keâeÙee&Jej Oee[}s. lÙeeves JejÛÙee yeeleceerle
meebefieleuÙeeØeceeCes lÙee leejebJej ØeÙeesie keâ¤ve "jefJe}s keâer, lÙee leeje veJeerve Demetve
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 20
lÙeele keâesCeÛes lejer YeÙebkeâj oenkeâ õJÙe DemeuÙeecegUs lÙeebvee mheMe& ve keâjCÙeeÛeer veJeerve
¤ef{ ceekeâ[ebveer hee[uÙeeJeeÛetve DeheIeeleeheemetve lÙeebÛes j#eCe nesCeej veener. ns cele lÙeeves
hejle ÙesTve meYesle meebefiele}s. ‘heefjefmLeleer yeo}}er Deens. Deelee leeje eflelekeäÙee efveoex<e
mecepeCÙeeÛÙee pegvÙee ¤{erle yeo} keâ¤ve DeMee leejebvee Me$egJeled }sKeCÙeeÛee veJee
efveÙece DeeheuÙee mce=leerle Ieele}e heeefnpes!’
‘heefjefmLeefle yeo}}er Deens!’ ns lÙee Meer<e&JeeveeÛes Meyo SskeâleeÛe lees hegÛÚJeeved ceekeâ[
jeieeves cnCee}e, ‘Ye}leWÛe! heefjefmLeleer ne MeyoÛe MeeŒeyee¢e Deens! heefjefmLeleer
keâeÙe, leer yeo}}er keâer keâeÙe ÙeeÛee efJeÛeej keâjCes ceekeâ[Oecee&efJe®æ Deens!’ ns
lÙeeÛes yees}Ces SskeâleeÛe meJe& ceekeâ[ Kees Kees nme}s DeeefCe cnCee}s, ‘heefjefmLeleerÛee hee}š
efJeÛeejele ve IesCÙeeÛes yeÇero yeeUieCÙeeme DeeheCe keâesCeer keâeMeerÛes jepesÕej MeeŒeer Deenesle keâer
keâeÙe! Denes, ¢ee hegÛÚJeeveeme keâener mecepeleÛe veener! ceveg<Ùe kegâ"}e!’ Demee efOekeäkeâejOJeefve
G"}eÛe lees hegÛÚJeevener efJejce}e. DeeefCe meJe& ceekeâ[ebveer lÙee veJeerve leejebme ve efMeJeCÙeeÛee
veJeerve efveÙece keâ¤ve yeo}}suÙee heefjefmLeleerme leeW[ efo}s.
ns ceekeâ[ cenemebces}ve Fkeâ[s Ûee}}s DemeleeveeÛe eflekeâ[s keâeMeerÛÙee efveJe[keâ yeÇeÿeCeebÛes
Yeekeâ[-cenemebces}ve Ûee}}s nesles. efnbogmLeeveeleer} Deveskeâ yeÇeÿeCe lesLes Skeâ$e Pee}s nesles.
lÙeebveer kesâ}s}s "jeJe yeÇeÿeCe cenemebces}veeÛes "jeJe cnCetve Deelee meJe&$e Øeefmeæ Pee}s}sÛe
Deensle. ceekeâ[ cenemebces}veele hegÛÚJeeved ceekeâ[eÛeer Demebcele Pee}s}er efOekeäke=âle metÛevee Ùee
Yeekeâ[-cenemebces}veele mebcele Pee}er. lÙeele Skeâ Meer<e&JeeveeÛee DevegÙeeÙeer pesJne cnCee}e,
‘‘heefjefmLeleer yeo}}er Deens! efle}e leeW[ osCÙeeme DeeheCe meceLe& nesT Demee MeeŒeeLe& nJee.
kesâJe}b MeeŒeceeefßelÙe ve keâle&JÙees efJeefveCe&Ùe: ~ ÙegefòeânerveefJeÛeejs leg MeeŒeneefve: ØepeeÙeles!!’’-
– lesJne lees mce=efleë}eskeâ Ssketâ ÙesT veÙes cnCetve lÙee yeÇeÿeCe cenemebces}veele meJeeËveer
SkeâÛe efieu}e keâ¤ve meebefiele}W keâer, ‘Úšd! heefjefmLeleer ne MeyoÛe MeeŒeyee¢e Deens!
‘heefjefmLeleer’ ‘hee}š’ ‘efJeÛeej’ ÙeebÛee efJeÛeej osKeer} Deecnebme efJeÛeejele Ieslee Ùesle veener!
Demes Megæ mebmke=âle Yee<esle Deesj[le lÙee Øeeke=âleebveer Demee "jeJe kesâ}e keâer, heefjefmLeleerÛee
hee}š efJeÛeejele IesCes ns heeKeb[ Deens. ceekeâ[ebhes#ee lÙee ceveg<ÙeebÛÙee meYesleÛe hegÛÚJeeveeÛÙee
DevegÙeeÙeebÛeer Heâej cees"er mebKÙee Deens ns DeMee Øekeâejs efometve Dee}s.
hejbleg Ùee yeÇeÿeCe cenemebces}veeleer} "jeJeecegUs [eefJe&veÛÙee efJekeâemeJeeoe}e cees"eÛe
Oekeäkeâe yeme}e. heefjefmLeleerÛee hee}š efJeÛeejele IesTve lÙeeØeceeCes pÙee peeleer DeeefCe pÙee
JÙeefòeâ Deeheehe}s JÙeJenej hee}šleele, lÙeeØeceeCes lÙee peieleele DeeefCe efJekeâefmele nesleele.
lÙee efJekeâemeJeeoeÛÙee (Evolution) JÙeeKÙesveg¤he [eefJe&ve Deeefokeâebveer ceekeâ[eÛeer GVeefle
nesle nesle ceveg<Ùe Pee}e cnCetve efmeæ kesâ}s. hejbleg keâeMeerÛÙee ceekeâ[-cenemebces}veeleer}
DeeefCe Yeekeâ[-cenemebces}veeleer} ns leepes Je=òe Ssketâve efJekeâemeJeeoeÛÙee JÙeeKÙesØeceeCes ceveg<Ùes
ns ceekeâ[eÛes efJekeâefmele ¤he Deens ¢ee DeeheuÙee efmeæevleeme DeheJeeo Deensle Demes
efJekeâemeJeeÅeebvee keâUt }eieCes meenefpekeâÛe Deens. keâejCe ceekeâ[s heefjefmLeleerÛÙee hee}šeme
~ ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo ~ 21
Jele&veeÛes hee}š keâ¤ve leeW[ osleele DeeefCe ceveg<ÙeeleÛe heefjefmLeleer efJeÛeejele ve IesCeejs ØeeCeer
efvehepeleele. DeLee&led efveoeve keâeMeerÛÙee Yeekeâ[-cenemebces}veeleer} hebef[le ns lejer
ceekeâ[ebÛeer efJekeâefmele ßesCeer vemetve ceekeâ[s nerÛe lÙee hebef[leebÛeer efJekeâeme heeJetve
ßes‰lJeeme ies}s}er ¤hes nesle Demes ceeveCes Øeehle nesle Deens. 4. pej keâe Deepe hesMeJeeF& Demeleer
(5:198)
megOeejkeâebvee nòeerÛÙee heeÙeeKee}er leg[efJe}s Demeles!

(leelÙeejeJe meeJejkeâjebveer lÙeebÛÙee jlveeefiejerleer} JeemleJÙeele meceepemegOeejCesÛes
keâece neleer Iesle}s nesles. lÙee JesUer lÙeebveer megceejs 500 pegveer-veJeer cebefojs oef}leebvee
GIe[er keâ¤ve efo}er. menYeespeveebÛee Oe[ekeâe G[Jetve efo}e. Deveskeâ DeeblejpeeleerÙe
efJeJeen }eJetve efo}s. efnbot meceepe DeoddÙeleve keâjCÙeemee"er keâ° Iesle}s. meveeleveer
ÙeecegUs efyeLej}s. lÙeebveer "jeJe heeme kesâ}e ‘‘pej keâe Deepe hesMeJeeF& Demeleer lej Ùee
‘Oece&õesner’ meeJejkeâje}e nòeerÛÙee heeÙeeKee}er efo}s Demeles.’’ Ùee "jeJeeJej 3000
meveeleveer yeÇeÿeCeebveer me¢ee kesâuÙee. ¢ee "jeJee}e meeJejkeâjebveer efo}s}s Gòej...)

DeeceÛes keâener MeerIeÇkeâesheer meveeleveer yebOeg lej jeieeÛÙee Yejele Yej heefj<eoebceOetve efve
JewÙeefòeâkeâ mebJeeoele MebYej JesUe Demes iepet&ve G"leele keâer yeefn<keâejeÛes keâeÙe? hejjepÙe
he[}s, Deehe}e meveeleveOeceea jepee veener, cnCetve Ùee cenejÛeebYeejebyejesyej pesJeCeeNÙee
peeleheelelees[Ÿee, Oece&efvebokeâ heeKeb[ŸeebÛÙee iecepee Ûee}uÙee Deensle! veenerlej nòeerÛÙee
heeÙeeMeer yeebOetve ¢eebvee osnevle ØeeÙeefëÛeòe efo}s Demeles! pej keâe Deepe hesMeJeeF& Demeleer!!
Yegkeäkeâ[ebÛeer ceveesjepÙes Yegkeäkeâ[Ûe! iee{JeebÛÙee ceveesjepÙeele Gefkeâj[sÛe Gefkeâj[s!! lemesÛe
DeepeÛÙee Ùee keâjbšŸee efhe{erÛÙee ceveesjepÙeelemegæe megOeejkeâebvee nòeerÛÙee heeÙeeMeer osCÙeehes#ee
DeefOekeâ }esYeveerÙe Demes keâesCeÛesner ÂMÙe efomele veener!
pej keâe Deepe hesMeJeeF& Demeleer! lej megOeejkeâebvee nòeerÛÙee heeÙeeMeer osCÙeeÛeer meesÙe Pee}er
Demeleer! FlekesâÛe efleÛes ¢ee oUYeõŸeebvee meesÙejmeglekeâ!
hejbleg leke&âÛe keâjeÙeÛee lej ¢ee keâjbšŸee DeeMes}e Jeešles lÙeeØeceeCes hesMeJeeF&Jej ogmeNÙee
yeepeerjeJeeveblej DeepeJej meieUs ogmejs yeepeerjeJeÛe Ùesle jeefn}s Demeles DemesÛe keâMeeJe¤ve?
DeeefCe Meentveblej meejsÛe ogyeUs Ú$eheefle meeleeNÙeeme veeboles DemesÛe ie=nerle OejCÙeeme keâeÙe
DeeOeej? pej Deepe hesMeJeeF& Demeleer lej efleÛÙeeJej keâesCeer veJes veJes heefn}s yeepeerjeJe
keâMeeJe¤ve Dee}s vemeles? ‘jeÙeie[er SKeeoe ØeefleefMeJeepeer keâMeeJe¤ve DeJelej}e vemelee?’
pej keâe hesMeJeeF& Demeleer!’ ¢ee JeekeäÙeemejMeer keâesCe DelÙeoddYegle ÂMÙes DeeceÛÙee keâuhevesÛÙee
[esàÙeebheg{s efomet }eieleele!
GppeefÙeveer ner DeefKe} efnbog meeceüepÙeeÛeer jepeOeeveer Pee}s}er Demetve efleÛÙeeJej DeØeeflejLe

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 22 ~ ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo ~ 23

Demee lees kegbâ[ef}veer-ke=âheeCeebefkeâle DeefKe} efnbog OJepe [g}le Deens! veJesveJes YeeTmeensye
hesMeJes, nefjefmebie ve}Jes, Øeefle Ûebõieghle, Øeefle efJe›eâceeefolÙe }#e }#e mewefvekeâebÛes legbyeU
oUYeej IesTve, pÙeebveer pÙeebveer DeeceÛÙee he[lÙee keâeUele DeeceÛÙee efnob jg e°^eme DeJeceeefve}s,
ÚU}s, oU}s lÙeebÛÙee lÙeebÛÙeeJej Ûe{eF& keâ¤ve Ûee}}s Deensle; lÙeebÛeer lÙeebÛeer jie
efpejJetve meg[ GieJetve keâesCeer ¤ceMeece lej keâesCeer }b[ve iee"}s Deens; kegâCeer ef}myeve lej
keâesCeer he@efjme!! efoefioiebleer efnbog Ke[dieeÛee Demee ojeje yeme}e Deens keâer efnbog meeceüepÙeekeâ[s
[esUe GÛe}tve heenCÙeeÛeer keâesCeeÛeer ÚeleerÛe nesT veÙes! DeÅeeÙeeJele Ùeb$es; DeÅeÙeeJele leb$es;
efnbog efJeceeveebÛes DeeefCe efnbog efJeÙeeveebÛes LeJesÛÙee LeJes DeekeâeMeele GbÛe GbÛe G[le Deensle;
efnbogbÛÙee Meskeâ[es ØeÛeb[ jCeYesjer hetJe&mecegõele efve heef§ecemecegõele (Dejyeermecegõ ns veeJe megæe
yeo}tve) ØeÛeb[ heeCeleesHeâebÛee Ke[e heneje osle Deensle; efnbog mebMeesOekeâebÛeer Jewceeefvekeâ heLekesâ
GòejOeÇgJeeJej efve oef#eCeOeÇgJeeJej veJeveJes YetYeeie MeesOetve lÙeeJej efnbogOJepe jesJeerle Deensle;
%eeve, keâ}e, JeeefCepÙe, efJe%eeve, JewÅekeâØeYe=efle ØelÙeskeâ keâle=lJe#es$eele menŒeeJeefOe efnbog
mheOee&}g peeieeflekeâ GÛÛeebkeâ heškeâeJeerle Deensle!! }b[ve, ceemkeâes, he@efjme, JeeefMebišveeefo
je°^eÛb Ùee jepeØeefleefveOeeRÛeer oešer efnob g meeceüepÙeeÛÙee ye}e{Ÿe jepeOeeveerÛÙee- lÙee GppeefÙeveerÛÙee-
ceneÉejeMeer efnbog Ú$eheleeRvee Deeheehe}s hegjmkeâej Deefhe&CÙeemleJe neleer GheeÙeves IesTve Jeeš
heenle GYeer Deens!! pej keâe Deepe hesMeJeeF& Demeleer, lej Demesner keâMeeJe¤ve Pee}s vemeles?
Dejs, ceveesjepÙesÛe keâjeÙeÛeer lej DeMeer keâenerlejer keâje!!
pej keâe Deepe hesMeJeeF& Demeleer, lej leer keâener DebMeer lejer ÙeeÛe ceveesjepÙeeÛÙee
peJeUpeJeU Demeleer, neÛe mebYeJe DeefOekeâ. veenerlej leer DeepeJej efškeâleerÛe vee!! DeeefCe
DeMee heefnuÙee yeepeerjeJeeÛÙee hesMeJeeF&le Jee efMeJeMeenerle DeeceÛÙeemeejKÙee efnbog
mebIeškeâebvee nòeerÛÙee heeÙeer yeUer efo}s peeCÙeehes#ee nòeerÛÙee hee"erJejer} Debyeejerle
efcejJe}s peeCÙeeÛeeÛe mebYeJe DeefOekeâ Demelee!!
keâejCe, heefnuÙee yeepeerjeJeeÛÙee Jee efMeJejeÙeeÛÙee menevegYetleerÛes efšheCe keâesCee ieescÙeemeescÙee
YešpeeRÛÙee efkebâJee ÛebõjeJe ceesNÙeebÛÙee efšheCeehes#ee Deecne mebIešveerÙe megOeejkeâebÛÙeeÛe efšheCeeMeer
DeefOekeâ pegUles ns GIe[ Deens.
les oesIesner ceneJeerj lÙeebÛÙee keâeUÛes ‘megOeejkeâ’ nesles; keâejCe lÙee oesIeebveener Oeeefce&keâ
efve meeceeefpekeâ ¤{erefJe®æ Deme}suÙee lÙeebÛÙee Jele&veeefJe<eÙeer lÙee keâeUÛÙee meveelevÙeebveer
yeefn<keâeÙe&Ûe "jefJe}s nesles! efMeJejeÙeebveer mJeleb$e efnob jg epÙeeÛee mLeehevekeâlee& cnCetve #eef$eÙelJeeJej
DeefOekeâej meebeif ele}e DeeefCe Jesoesòeâ jepÙeeefYe<eskeâ JneJee cnCetve ‘MeeŒe’ efJe¤æ nó Oej}e!
ÙeemleJe lÙeebÛÙeeJej cegme}ceeveer yeeoMenebvee mekeâeUmebOÙeekeâeU yeeoMene cnCetve kegâefve&meele
keâjCeejs cegoe&[ ceje"s mejoej DeeefCe hew"CeÛes hekeäJeeVeheg° Yeš jeieeJe}s nesles! cegme}ceeveebveer
yeešefJe}suÙee efnbogbvee Megæ keâjCÙeeÛes heelekeâ keâ¤ve efMeJeepeerves meveeleveer MeeŒeeÛee Gheceo&
kesâ}e lees efvejeUeÛe! heefnuÙee yeepeerjeJeeÛee yeeCee lej DeieoerÛe yesÚtš! efnbogbÛÙee ceg}er
cegme}ceeveebÛÙee Iejer Iee}efJeCÙeeÛee hejbhejeiele meveeleve Oece& mees[tve lÙeeves cegme}ceeveebÛÙee
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 24
ceg}er}e efnbogÛÙee Iejer Iesle}s. efnbogbvee efnbog Œeerheemetve JÙeefYeÛeejeves Pee}s}er efnbog ceg}s
cegme}ceeveebvee efouÙeeves Megefæ nesles ns meveeleveMeeŒe; heCe yeepeerjeJeeves cegme}ceeve Œeer}e
efnbogheemetve Pee}suÙee ceg}ebmener efnbog keâjJetve IesCes nerÛe Kejer Megefæ nesÙe Demes mecepetve
cemleeveerÛÙee efÛelheeJeve ceg}eÛeer cegbpe keâjeJeer Demee Dee«en Oej}e! Ùee heeheemee"er hesMeJÙeebÛee
IejeJej meveelevÙeebÛee yeefn<keâej he[le neslee! heCe Lees[keäÙeele efveYeeJe}s! Heâej keâeÙe ‘jeT
efheleele’ Demeener yeeYeesše Pee}e! DeMee Ú$eheleeRÛÙee DeMee hesMeJÙeebÛeer hesMeJeeF& pej Demeleer,
lej nòeerÛÙee heeÙeer ies}sÛe lej keâesCe ies}s Demeles les DeeceÛÙee meveeleveer Yešpeer-Mesšpeer-
jeJeebveer mJele:}eÛe efJeÛeejeJes! Jesoesòeâe}e Devegketâ} cnCetve kegâle&keâesšeRveeÛe MebkeâjeÛeeÙe&heoer
efJejepeCÙeeÛee mebYeJe DeefOekeâ Demelee. efkeâ}exmkeâjebvee leesHeâe, yes[jerØeYe=efle MeŒeeŒeebÛÙee
šes}spebie keâejKeevÙeeÛes ‘›eâhe’ yeveefJe}s Demeles! Oece&Yeemkeâj cemetjkeâj Ùeebvee MegefækeâeÙee&mleJe
meesvÙeeÛÙee hee}Keerle efcejJele vesTve ieesceeblekeâeÛee Oece&heer"eOeerÕej vesceCÙeele Dee}s Demeles,
DeeefCe Deecnebmener nòeerÛÙee heeÙeer ve oslee Flej keâesCelÙee hegCÙeeF&mee"er veme}s, lejer
efveoeve efyeÛeeNÙee Yee<eeMegefæÛÙee keâeÙee&mee"er lejer jIegveeLehebef[leebÛÙee neleeMeer
efMeJeepeerves jeKetve "sJe}s Demeles!!
DeeceÛÙee meveeleve yebOetbveer ns efJeme¤ veÙes keâer, hejjepÙeehes#ee mJejepÙeele meeceeefpekeâ efve
Oeeefce&keâ megOeejCee, yengOee DeefOekeâ meg}Yelesves efve lJejsves Ie[t Mekeâles. peheeveele mJejepÙe nesles
leesÛe peheeve peeies Pee}s cnCetve Skeâe heVeeme Je<ee&le les ÙegjesheÛÙee yeejMeeme pesJet Mekeâ}s,
keâeÙeehee}š nesTve meveeleveeÛes DeÅeleve yeve}s! efnbogheoheeoMeenerÛes OegjbOejner ÙegjesheÛÙee
heesÛeeheeÛeeme efMeketâ }eie}s nesles. mewefvekeâmebÛe}ve (}<keâjer keâJeeF&le) DeeefCe leesHeâebÛes
keâejKeeves ceje"Ÿeelener ÙegjesheÛÙee OeleeaJej Ûee}t Pee}s nesles. cegõCeeÛÙee MeesOeekeâ[s veevee
Heâ[CeefJemeemeejKÙee Ûelegjœe heg¤<eeÛes }#e JesOele nesles. ieerlesÛes }ekeâ[er "mes veeveebveer
hee[uÙeeÛes Dee{Ules. keâeMeer}e het} yeebOeCes lesJne heeCeer Deešsvee cnCetve Deveg‰eve yeme}s.
les SskeâleeÛe veeveebveer Deveg‰eve yebo keâ¤ve ‘keâU’ ceeieefJe}er efve heeCeer Deeš}s. Deveg‰eveentve
‘keâU’ yejer ns keâUt }eie}s nesles. ÙegjesheÛeer keâU DeMeerÛe oeyeerle oeyeerle, mJejepÙe
Demeles lej, efnbogmLeeve Meleheš DeefOekeâ lJejsves Ùeb$eÙegieele, efJe%eeveÙegieele ØeJesMelee, nsÛe
DeefOekeâ mebYeJeveerÙe "jles. DeeefCe lÙeeÛe MeerIeÇlesves lees ‘megOeejkeâ’ yeve}ener Demelee. keâejCe
Ùeb$eeÛÙee efve efJe%eeveeÛÙee ceeieesceeie meeceeefpekeâ megOeejCee ner oemeermeejKeer OeeJele
Dee}erÛe heeefnpes. meOÙeeÛee ØelÙe#e hegjeJeeÛee heene! pes Lees[s DeOe&Ješ mJejepÙe Gj}s Deens
efleLesÛe megOeejCee Pee}er lesJne Pešheš Pee}er keâer veener les heene! ye[esÅeeÛÙee meÙeepeerjeJeebveer
jepÙeeÛeer Yee<ee efnboer keâ¤vemegæe šekeâ}er. Deveskeâ Øeiele efveyeËOe (keâeÙeos) jepÙeYej Ûee}t
keâ¤ve efkeâlÙeskeâ Deefnlekeâejkeâ efve og° Oeeefce&keâ ¤ef{ le[ekeäÙeemejMeer ob[Ÿe "jefJeuÙee.
Demhe=MÙe ne Meyo ceePÙee jepÙeeletve meerceeheej JneJee! Demes GoddIeesef<eCeeje (Ú. Meent
cenejepe) keâesunehetjÛee Ú$eheefle nesT Mekeâlees! DemeeÛe SKeeoe Oece&megOeejkeâ ceneheg¤<e
efnbog meeceüepÙeeÛee DeefOeheefle Pee}e vemelee keâMeeJe¤ve, pej Deepe hesMeJeeF& Demeleer, lej
~ ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo ~ 25
iebieYešÛee hesMeJes Pee}s Demeles ns keâMeeJe¤ve? DeeefCe Deecner mJele:Ûe hesMeJes Jee efveoeve
veevee Heâ[CeJeerme Pee}es vemeleesÛe ns lejer keâMeeJe¤ve?
lesJne DeelÙeeyeeF&}e efceMee DemelÙee lej keâeÙe Pee}s Demeles, ¢ee Jeeoele ve efMejlee
iebieYeš efve Deecner Demes Deenesle lemesÛe Deenesle Demes mecepetve keâeÙe keâesefš›eâce keâjeÙeÛee 5. peeleer cees[eÙe}e yeÇeÿeCeebveerÛe heg{s mejmeeJeeJes!
lees keâjeJee nsÛe GefÛele!
(6:114)


(peeefleJÙeJemLee ne Yeejlee}e }eie}s}e Meehe Deens. lÙeeÛÙee meJeexÛÛe mLeeveer
yeÇeÿeCe DemeuÙeeves peeleer cees[CÙeemee"er yeÇeÿeCeebveerÛe heg{s ÙesCes DeeJeMÙekeâ Deens.)

jlveeefiejerÛÙee yeÇeÿeCeebleer}, efÛelheeJeve yeÇeÿeCeebleer}, FlekeäÙee Leesj, megeJf eÅe, megØeefleef‰le

DeeefCe ØecegKeeleer} ØecegKe veeieefjkeâebveer iepeyepe}suÙee Ùee meYesle ‘Deecner peeefleefJe<eÙekeâ
GÛÛeveerÛelee ceeveerle veener’ DeMeer }sKeer Iees<eCee oesvner he#eebveer Skeâceleeves keâjeJeer ner
}nevemeneve iees° veener. pejer lees yeÇeÿeCe Pee}emes heeflele lejerner lees ßes‰ eflener }eskeâer,
efvej#ej efve veerÛe Deme}e lejer keâesCeener yeÇeÿeCeeme JesoesòeâeÛee DeefOekeâej Deens. heCe ieebOeer,
efJeJeskeâeveboebveer les Metõ cnCetve Jeso SskeâleeosKeer} keâecee veÙes. les pevceeÛesÛe veerÛe! Deebyes[keâj
efkeâleerner mJeÛÚ efve efJeÉeve Deme}s lejer lÙeebÛeer meeJe}erosKeer} DeeceÛÙee mhe=MÙe oe®[Ÿeebvee
megæe yeešefJeles, keâejCe les Demhe=MÙe peeleerÛesÛe, veerÛelece!!! FlÙeeoer yee<keâU, Denbkeâejer,
efnbogefnleIeelekeâ Jeuieveebme efle}ebpe}er osCÙeeme yeÇeÿeCeebveerÛe heg{s mejmeeJeeJes DeeefCe
‘Deecner kesâJeU pevceevesÛe keâesCeleerner peeefle GÛÛe Jee veerÛe ceeveerle veener’ DeMeer
Iees<eCee keâjeJeer.
(6:431)
(efÛelheeJeve mebIeemeceesj efo}s}s Yee<eCe)

efMeJeMeenerle DeeceÛÙeemeejKÙee efnbog mebIeškeâebvee nòeerÛÙee heeÙeer yeUer efo}s peeCÙeehes#ee

nòeerÛÙee hee"erJejer} Debyeejerle efcejJe}s peeCÙeeÛeeÛe mebYeJe DeefOekeâ Demelee!!

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 26 ~ ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo ~ 27


6. ieeÙe : Skeâ GheÙegòeâ heMet
ceelee veJns, osJelee lej veJnsÛe veJns!
(ieesnlÙee efJejesOeer Deeboes}veecegUs efnbotbÛeer yegefænlÙee nesles Deens. efnbot meceepeeÛes
efJeIešve, Fm}eceer DeelebkeâJeeo, peeleerYeso, DebOeßeæe ¢ee efnbot meceepeeheg{ÛÙee
KeNÙee mecemÙeebkeâ[s efnbotbÛes og}&#e nesles Deens.)
ieeÙeer}e DeeefCe yew}e}e osJelee ceevetve hetefpeCÙeeÛee ØeIeele kesâJeU DeeheuÙee efnbot
Oecee&leÛe Deens Demes veJns. ØeeÛeerve keâeUer DeeheuÙee je°^eÛÙee ceneYeejleerÙe ÙegieeMeer mecekeâe}erve
DemeCeeNÙee pÙee DemeerefjÙeve, Keeefu[Ùeve, efcemej, Fvkeâes ØeYe=leer cees"cees"Ÿee mebmke=âleer, Oece&
efve je°^s nesleer, lÙeebÛÙeeleer} efkeâlÙeskeâeble yew}ebÛeer efve ieeÙeeRÛeer hetpee nesle Demes. ner ieeshetpee
efve Je=<eYehetpee lÙee ØeeÛeerve keâeUÛÙee }eskeâeble peJeUpeJeU meeNÙee peieYej Flekeâer yeæcet}
Pee}s}er nesleer DeeefCe ¢ee heMetefJe<eÙeerÛeer hetpÙe YeeJevee keâesšŸeJeOeer ùoÙeeble Flekeâer yeUeJe}er
nesleer keâer, pesJne pesJne keâesCeer keâesCeer megOeejkeâ SkesâÕejer celeeÛee Øemeej keâjCÙeemee"er Dee}s,
lesJne lesJne lÙeebvee lÙeebÛÙee DevegÙeeÙeeme ¢ee ieeshetpesheemetve efve Je=<eYehetpesheemetve hejeJe=òe
keâjCÙeeÛes keâece DelÙeble keâ"erCe ies}s. GoenjCeeLe&, ceesmesme ØeYe=leer ÙengÅeebÛÙee hewiebyejeÛee
Fefleneme heene. ceesmesme ne F&MeØesef<ele- Prophet! F&ÕejeMeer mece#e yees}CÙeeÛee lÙeeÛee
DeefOekeâej! meeNÙee Ùengoer je°^eves lÙeeÛee efoJÙe DeefOekeâej ceevetve lÙeeÛee Meyo cnCepesÛe
osJeeÛee Meyo Demes mecepeeJes. hejbleg lÙee ceesmesme hewiebyejeves pesJne Je=<eYehetpesÛÙee efJe®æ
Deeboes}ve neleer Iesle}s, lesJne lÙeeÛÙee lÙee celee}e cee$e }eskeâ keâener kesâuÙee ceveeheemetve
ceeveerleveemes Pee}s. ØelÙe#e osJeeMeer, pesJnesJneMeer, osoerhÙeceeve lespeebÛÙee efve OegjebÛÙee }esšebletve
yeIele mebYee<eCe keâjCÙeemee"er lees Skeâe heJe&leeJej ies}e Demelee lÙeeÛeer hee" efHeâj}s}er heentve
ÙengÅeebveer }iesÛe Skeâe (Golden Calf) megJeCe&JelmeeÛeer cetleea mLeehetve Je=<eYehetpee efve ieeshetpee
hegvne keâMeer Ûee}t kesâ}er DeeefCe lÙee lÙeebÛÙee efJeÕeemeIeeleeves lees pesJnesJne osJe efve lÙeeÛee
otle ceesmesme ns oesIesner ÛeJeleeUtve lÙeebveer Ùengoer je°^eme efkeâleer keâ"esj ob[ kesâ}e, efkeâleer
efveYe&eflme}s, jeieejeieeves lÙee megJeCe&JelmeeÛÙee cetleea keâMee lees[tve Heâes[tve šekeâuÙee, lÙeeÛeer
ieceleerÛeer keâLee pegvÙee keâjejele (Old Testament ceOÙes) DeeheCeeme Depetvener JeeÛeeJeÙeeme
efceUles!
Je=<eYehetpee ner ef}biehetpesÛeerÛe Skeâ Deeveg<ebefiekeâ heæleer Deens. Øepeveveelcekeâ me=ef°MeòeâerÛes
pes cenoe§eÙe& ceveg<Ùecee$eeme menpeÛe Jeešles lÙeeÛeer leer JÙeòeâer Deens. me=ef°MeòeâerÛes Gòeeve,
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 28
Øekeâš efve Glkeâš Demes pes Øeleerkeâ ØeeÛeerve ceveg<Ùeeme efome}s lÙeeÛeer lÙeeves hetpee DeejbYeeJeer
ns lÙee keâeUe}e meenefpekeâÛe nesles. ÙeecegUsÛe ef}biehetpesÛee ØeIeele peieeleer} ØeeÛeerve DeMee
yengleskeâ OeceeËletve peieYej hemej}s}e Dee{Ulees. ef}bieeÛes efve veboerÛes meenÛeÙe&ner lemesÛe efve
lÙeeÛe keâejCeemee"er ØeeÛeerve je°^ebletve peieYej ¤{eJe}s}s nesles. veboerÛÙee Je=<eCeeme mheMe&tve
JebefoCÙeeÛeer Oeeefce&keâ ef›eâÙee ner lÙee me=ef°Meòeâerleer} ye}Mee}er hetyeerpeeÛee ieewjJe keâjCÙeeÛeer
Gòeeve heæle nesÙe.
ceneslkeâš [gjkeâeàÙee Heâes[erle Ûee}}s}e lees Je=<eCeMee}er yeUkeâš Je=<eYe ne pemee
hegbMeòeâerÛes menpeiecÙe efve meÛesleve Øeleerkeâ "j}e, lemesÛe efve lÙeeÛÙeeÛe Deveg<ebies ceele=MeòeâerÛeer
Øeleerkeâ "j}er ieesceelee! efkeâleer ogOeeU, efkeâleer Jelme}, efkeâleer menveMeer} leer ieeÙe! ‘oele
ve Les leye otOe efoÙee’ lÙee ieeF&ves; DeeefCe oele ÙesleeÛe OeevÙe efo}s lÙee Je=<eeves! ceveg<Ùeeme
lÙeeÛÙee Deieoer JevÙe efmLeleerÛÙee Ùegieeheemetve DelÙeble GheÙeesieer he[}suÙee DeeefCe heMeghee}veÙegieeÛÙee
Deieoer ØeejbYeeheemetve kegâ$ee, Iees[e, MesàÙee ØeYe=leer pes heMet ceveg<ÙeeÛes peJeUpeJeU ceveg<ÙeemeejKesÛe
menkeâejer nesCÙeeFlekesâ ceeCemeeU}suÙee heMetble DelÙeble ceeCemeeU}suÙeebveer Mespeej}suÙee
DeMee ¢ee ieeF&yew}ebÛeer ceveg<Ùeeme ÙegieeÙegieebÛeer pe[}s}er ceeÙee nerÛe ¢ee ieeshetpesme efve
Je=<eYehetpesme ØeeÛeerve peieleele Deeeføeâkesâleer} efcemejheemetve les Decesefjkesâleer} cesefkeämekeâesheÙeËle
DelÙeble }eskeâefØeÙe keâ¤ve mees[CÙeeme keâejCe Pee}er.
lÙee ØeeÛeerve keâeUer ieesIve peeleerner peieele veJnlÙeeÛe Demes veJns. DeeheuÙee Fkeâ[sner lÙee
Demele. ieescesOener JesoeefokeâebleÛe legjUkeâheCes Gu}sefKe}s}s Deensle. heCe Skebâojerle
ieeF&ÛÙee efKeu}ejeÛÙee j#eCeeLe& }{CeeNÙee FbõeÛeer mlegleer keâjCeeNÙee $e+iJesoeheemetve, ‘cee
ieeceveeieeceJeefOe:’ DeMeer keâ®Cee YeekeâCeeNÙee Jesoceb$eebletve les ke=â<CeYeieJeeveeÛÙee YeeieJeleeleer}
ieeskegâ}eheÙeËle, efpeLes hene} efleLes, DeeheuÙee efnbot JebMeeÛeer ieeÙeerefJe<eÙeerÛeer DelÙeble DeeJe[,
ke=âle%elee efve Yeòeâer nerÛe ØeecegKÙeeves Øekeâšle Deens. ieeshee}ve efve ke=â<eer nerÛe pÙee pÙee je°^eÛeer
cegKÙe GhepeerefJekeâe nesleer, lÙee lÙee peieeleer} yengleskeâ ØeeÛeerve je°^eble ieesYeòeâerÛee GoÙe
JneJee efve ieeshetpee efve Je=<eYehetpee ØeÛe}eJeer ns lÙee ØeeÛeerve peieeÛÙee YeeJeveeØeOeeve Oece&ØeJe=òeer}e
meepesmes efve meenefpekeâÛe nesles.
heCe ef}biehetpee, heMeghetpee, Je=#ehetpee ØeYe=leer ‘Oece&’ ner Oecee&Ûeer leeceme efve Deheke=â°
mJe¤hes Deensle. pesJne lÙee ‘Oecee&’ntve GÛÛelej efve melÙelej Oece& ceveg<ÙeeÛÙee jevešer efve
ØeeLeefcekeâ DeJemLesle keâU}s}eÛe veJnlee, lesJne ¢ee me=° heoeLeeËÛeer hetpee nemÙeemheo Jeešle
vemes. heCe ceveg<ÙeeÛes me=°heoeLe&efJe%eeve pemes Jee{le ies}s lemes osJeeÛeer efve osJeleebÛeer Øeleerkesâner
DeefOekeâ Øeke=â° efve leeefòJekeâ yevele ies}er. keâener Pee}s lejer ceveg<Ùeeves pÙeeÛeer osJelee cnCetve
hetpee keâjeJeÙeeÛeer les meòJe, les Øeleerkeâ, ceveg<Ùeentve ceeveJeer iegCeeble lejer meJe&leeshejer ßes‰
DemeeJeÙeeme heeefnpes. ceveg<ÙeeÛee osJe ne ceveg<Ùeentvener nervelej Demes} lej lÙee osJeevesÛe lÙee
YeòeâeÛeer hetpee keâjCes GefÛele "js}! ceveg<Ùeentve Øeieleer-FÛÚe-yegæer-Meòeâer-%eeleer ØeYe=leer meJe&
iegCeeble nervelej DemeCeeNÙee heMetme osJe ceeveCÙeeÛeer Ûee} ner Ùeemee"erÛe Deepe peieeleer}
Ùegjeshe-Decesefjkeâe ØeYe=leer yengleskeâ Øeiele efve meYÙe je°^ebme DelÙeble }eefpejJeeCeer Jeešle Deens.
~ ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo ~ 29
ceie Oecee&Ûes DelÙeble meeeqòJekeâ efve leeefòJekeâ Demes hejceesÛÛe mJe¤he GheoseMf eCeeNÙee JesoevleeÛÙee
DevegÙeeÙeebveer, Deecner efnob vbt eer Depetvener lÙee Deheke=â°, leeceme efve ceeCegmekeâerme }epe DeeCeCeeNÙee
heMeghetpesme efÛekeâštve jeneJes ne ¤{erÛee kesâJe{e Øeleehe! GYÙee je°^eÛee yegefæYeübMe ‘Oecee&’Ûee
Úehe yeme}s}er ¤{er keâMeer ke⤠Mekeâles lÙeeÛes ns Skeâ Ûeškeâoej ØelÙeblej Deens.
lÙeelener yegefæefJeheÙee&meeÛeer iebcele ner keâer DeeheuÙee Oecee&Ûes leòJe%eeve ‘meJeË KeefuJeob
yeÇÿe’ Ùee Oece&efJeÛeejebÛÙee DelÙegÛÛe heoeØele heesÛeuÙeecegUsÛe DeeceÛÙee Oecee&le ns heMeghetpesÛes
DelÙeble efnCekeâme Jes[ Depetve efškeâeJe Oe¤ve Deens. Øe%ener lÙee De%elesÛes Demes keâewlegkeâ keâjerle
Deensle keâer pej ns DeeyeÇÿemlebYeheÙeËle meejs ÛejeÛej efJeÕe lÙee hejceelcÙeeÛeerÛe JÙeòeâer Deens,
lej heMetner lÙee yeÇÿeeÛes Øeleerkeâ keâeb nesT veÙes? ieeÙe ner osJe keâeb nesT veÙes? yew}eÛeerner
hetpee keâeb ke⤠veÙes? lÙeeme Gòej Demes keâer DeeheCe ns Gòej pes oslee les yeÇÿeme=°erleer}
efJeÛeejeÛes keâer ceeÙeeme=°erleer} JÙeJenejeÛes? pej heefn}s Demes}, lej ØeMve Skeâ efve Gòej
Ye}lesÛe Demes nesF&}. ceeÙeeme=°erleer} cegÅeeÛee pees ØeMve keâer ceveg<Ùeeves ceveg<Ùeentve nervelej
Jemletbme osJe ceeveeJes keâer keâeÙe, lÙeeÛes Gòej ceeÙeeme=°erleer} ceespeceeheevesÛe efo}s heeefnpes.
yeÇÿeme=°erle ieeÙe efve iee{Je ner meceeveÛe Deensle, cnCetve ieeÙeerÛes hebÛeieJÙe efheCÙeeÛÙee
mebmkeâejeÛÙee "eÙeer Ùe%eeoer Oece&efJeOeerle iee{JeerÛes hebÛeiee{JÙe yeÇeÿeCeeves hÙeeJes keâer keâeÙe?
pes ieesYeòeâ Jesoevleer ¢ee nerve heMeghetpesme Meskeâ[es keâLeehegjeCeØeJeÛeveeoer Øemebieer ¢ee yeÇÿeJeeoeÛÙee
DeeOeejs meceefLe&leele, lÙee lÙee meYeebceOÙes pees[e [eskeäÙeeme Iee}tve efve heeieesšs heeÙeele Iee}tve
les Dee}s}s vemeleele; lÙeebÛÙee iees"ŸeebleuÙee ogOeeU ieeÙeer kegbâYeejeÛÙee iees"Ÿeele vesTve efouÙee
efve kegbâYeejeÛÙee IejÛÙee }eLeeU iee{Jeer Ùee ieesYeòeâebÛÙee iees"Ÿeeble DeeCetve yeebOeuÙee lej
lÙeebme les Kehes}mes efomele veener. Heâej keâeÙe, Deecner Demes Deveskeâ ØeeceeefCekeâ, ØeKÙeele efve
meÛÚer} ieesYeòeâ heeefn}s Deensle keâer pes ieesceelesÛes ieescetle efve ieesceÙe Jejer} yeÇÿeJeeoeÛÙee
DeeOeejs ieeÙe ner osJelee keâeb veener, cnCetve DeeJnevehetJe&keâ efJeÛeejerle YejmeYesle hebÛeieJÙe
efheleele, ieescetle DeeWpeU DeeWpeU Ye¤ve osJeUeble efMebhe[leele, heCe [e@.
Deebyes[keâjebmeejKÙee SKeeÅee Megæ efve lÙeebÛÙeentvener megØe%e hetJee&mhe=MÙeeÛÙee neleÛes
mJeÛÚ iebieesokeâner efheCÙeeÛes jenesÛe heCe lÙeebÛÙee DebieeJej efMebhe[}s peeleeÛe
efJešeU Pee}e cnCetve mveeve ke⤠}eieleele. lÙeebÛee Jeeo efleLes cetie efieUtve keâeb
yemelees? megyegæ, oÙeeMeer} efve ØeeceeefCekeâ ceveg<ÙeebÛeerner yegæer Oecee&Ûeer Peehe[ [esàÙeebJej
he[}er keâer keâMeer YeübMeles heene! efkebâyengvee ieesj#eCe ve keâjlee ieesYe#eCe keâeb ke⤠veÙes?
yeÇÿeJeeoeves oesvnerner }škeâer efkebâJee oesvnerner Kejer Deensle, mJeerkeâeÙe& Deensle. Ye#eCe efve j#eCe
ne YesoÛe yeÇÿeme=°erle veener. ‘veemelees efJeÅeles YeeJe: veeYeeJees efJeÅeles mele:’ ner yeÇÿeme=°er! ceie
ieesYe#eCe keâeb ke⤠veÙes?
ieeÙeerle osJe Deensle cnCetve heesLÙee meebieleele lej JejeneJeleejer osJe [gkeäkeâj
Pee}s nesles Demesner heesLÙee meebieleele! ceie ieesj#eCeÛe keâeb keâjeJes? [gkeäkeâj-
j#eCemebIe mLeehetve [gkeäkeâj-hetpee keâeb ØeÛe}Jet veÙes? pÙeeDeLeea ieesj#eCe, ieeshetpee,
ieesYeòeâer ¢ee keâuheveeÛe cegUer ceeÙeeme=°erleuÙee Deensle, lÙeeDeLeea lÙeebÛes mJeerkeâjCe Jee
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 30
efOekeäkeâjCe nsner ¢ee JÙeeJeneefjkeâ, ØeehebefÛekeâ efve leg}veelcekeâ efJeJeskeâevesÛe keâjCes MekeäÙe Deens,
GefÛele Deens. lÙee ceeÙeeme=°erle peesJej ceveg<Ùe Deens DeeefCe ieeÙe Jee yew} heMet Deens, leesJej
ceveg<Ùeeves lÙeeÛÙeentve meJe& iegCeeble nervelej Deme}suÙee heMetme osJe ceeveCes cnCepes ceveg<Ùeeme
heMegntve veerÛe ceeveCÙeemeejKes DeeefCe ceeCegmekeâermeÛe keâceerheCee DeeCeCeejs Deens.
ceveg<Ùeentve meJe& iegCeeble DelÙegÛÛe Deme}suÙee ØeleerkeâemeÛe ceveg<ÙeeÛÙee osJeeÛes Øeleerkeâ
ceeveCes GefÛele. iee{Jeeves heeefnpes lej lÙeentve ßes‰ heMet Deme}suÙee ieeF&me osJeer ceeveeJes; heCe
ceveg<Ùeeves lemes ceeveCÙeeÛee iee{JeheCee ke⤠veÙes.
yeÇÿeJeeoeves iees efkebâJee Je=<eYeemeejKÙee heMetbme osJe cnCetve hetpeCÙeeÛÙee ØeIeeleeÛes pemes
meceLe&ve nesle veener, lemes ÙegefòeâJeeoevesner nesle veener. ‘ieeshetpesÛÙee YeeJevescegUs ieeÙe ner osJelee
Deens, efleÛeer hetpee leerÛe osJeeÛeer hetpee, DeMeer F&ÕejerÙe Oecee&ÛÙee Dee%esÛeerÛe jepecegõe efleÛÙeeJej
"eskeâuÙeeves ieesj#eCeeÛeer YeeJevee Deepe keâesšŸeJeOeer efnbot }eskeâebÛÙee jescejesceer efKeUtve ies}s}er
Deens!!’ ne ieeshetpekeâebÛee ÙegefòeâJeeo ceveg<ÙeeÛÙee Oece&YeesàÙee Ùegieele efkeâleerner Keje "j}s}e
Deme}e lejer Deelee Ùeeheg{s efve DeepeÛÙee efJe%eeveÙegieele lees heš}e lej }eskeâebÛÙee efnleehes#ee
Deveskeâ hešerves DeefOekeâ DeMee Deefnleeme keâejCe nesCeeje Deens DeeefCe ve heš}e lej nemÙeemheo
"jCeeje Deens.
keâejCe keâesCelÙeener iees°erme lees Oece& Deens Demes heesLeerle meebefiele}s Deens
cnCetveÛe lemes [esUs efceštve ceeveCÙeeÛeer heesLeerefve‰ DeebOeUer YeeJevee Deelee PeheešŸeeves
ceeJeUle Deens DeeefCe leer ceeJeUle peeJeer nsÛe Deelee ceveg<ÙeeÛÙee Jew%eeefvekeâ Øeieleerme
DelÙeble DeJeMÙe Deens. heeÛe npeej Je<eeËhetJeeaÛÙee heesLÙeeble meebefiele}s}er ØelÙeskeâ iees° Deelee
Deecner pej DeÅeÙeeJeled efJe%eeveeÛÙee keâmeesšerJej heejKetve ve Iesle}er, ØelÙe#eefve‰ %eeveeÛÙee
leer efJe®æ peeleeÛe efkebâJee DeepeÛÙee heefjefmLeleerle DeeheuÙee efnbot je°^eÛÙee efnleeme neefveØeo
"jleeÛe Deecner lelkeâeU šeketâve ve efo}er, lej Deehe}s efnbot je°^ efve efnbot Oece&ner heeÛe npeej
Je<eeËFlekeâeÛe ceeieeme}s}e jentve ¢ee efJe%eeveeÛÙee Jewceeefvekeâ Ùegieeleer} škeâješkeâjerle DeeheCe
efškeâeJe Oe¤ MekeâCeej veener. ØeMve Skeâe HegâškeâU ØekeâjCeeÛee veener, lej Skeâe meJe&mheMeea
je°^erÙe ØeJe=òeerÛee Deens. heesLeerefve‰ keâer ØelÙe#eefve‰, hegjeleve keâer DeÅeleve, ØeMveMetvÙe
efJeÕeemeMeer} ‘Oece&’ keâer ØeMveMeer} ØeÙeesie#ece efJe%eeve? ¢ee oesve ØeJe=òeerheQkeâer
DeÅeleve, ØelÙe#eefve‰ efve ØeÙeesieefmeæ efJe%eeveÛe DeepeÛÙee heefjefmLeleerle efve DeepeÛÙee
peeieeflekeâ ØeeflemheOexle DeeceÛÙee je°^eÛee Jeso Pee}e heeefnpes! DeeefCe ¢ee ØeJe=òeer}e pej
legceÛeer ieeshetpee ve heš}er lej leer šekeâeTÛe "j}er heeefnpes. keâejCe leMee cetKe&heCeeme ‘Oece&’
ceeveCÙeeÛeer, kesâJeU heesLeerle lemes Deens cnCetve Oe[Oe[erle yee<keâUheCeeme ceeve legkeâefJeCÙeeÛeer
meJeÙe je°^eme }eieuÙeeves pes lÙeeÛes meJe&veeMeer Deefnle nesF&}, les legcner cnCelee lÙee
ieeshetpeveecegUs nesCeeNÙee Ùe:eflkebâefÛele }eYeehes#ee- les }eYe nesleele Demes ie=nerle Oej}s lejer-
Deveskeâ hešerves YeÙebkeâj efve Ieelekeâ Deens. Skeâ JesU je°^ele Lees[er ieesnlÙee Pee}er lej Ûee}s},
heCe GYÙee je°^eÛeer yegefænlÙee neslee keâecee veÙes. ÙeemleJe ieeÙe Jee yew} ns heMet DeeheuÙee
ke=âef<eØeOeeve osMeele lej ceveg<Ùeefnleeme DelÙeble Ghekeâejkeâ Deensle FlekesâÛe efmeæ keâ¤ve DeeefCe
~ ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo ~ 31
lÙee heMetbÛee GheÙeesie DeeheuÙee je°^eme pÙee ØeceeCeele efve pÙee Øekeâejs nesF&} lÙee ØeceeCeele
efve lÙee ØekeâejsÛe lÙee heMetbÛeer heMet cnCetveÛe peesheemevee ke⤠cnCee} lejÛe les ieesj#eCe
je°^eÛÙee efveYexU efnleeÛes nesF&}. heCe lÙee nsletves ieeÙe ner osJe Deens, keâejCe heesLeerle efleÛeer
hetpee keâjCes ne ‘Oece&’ Deens, FlÙeeoer Leehee ceeje} lej lÙeeJej pejer je°^eves Ùeeheg{sner efJeÕeeme
"sJe}e efve ieesj#eCe Lees[smes DeefOekeâ Pee}s lejerner lÙee heesLeerpeele ØeJe=òeer}e Gòespeve osCÙeeÛes
pes DehekeâeÙe& lÙeeÙeesies keâjeJes }eieles lÙeeÛes heefjCeece je°^eÛeer Melehešerves DeefOekeâ neveer
keâjer}. Skeâ efoJemeeÛÙee Leb[erhegjlee Meskeâ nJee cnCetve keâesCeer Ieje}eÛe hesšJet }eie}e lej
lÙeeme ‘DeuhemÙe nsleesye&ng nelegefceÛÚved efJeÛeejcet{: ØeefleYeeefme ces lJeced’ DemesÛe yepeJeeJeÙeeme
nJes.
DeeefCe lemesÛe lÙee ieesYeòeâemener yepeeJeeJeÙeeme nJes keâer, pees }eskeâebvee ieesj#eCeeÛes cenòJe
hešefJeCÙeemee"er JÙeeKÙeeveele Jee hegjeCeele ieeÙeerÛeer Yejcemee" mlegleer keâjlee keâjlee Flekeâe
JeneJelees keâer, leer ieeÙe ner Skeâ osJelee Deens FlekesâÛe cnCetve ve Leebyelee ÙeÛÙeÙeeJele lesnleerme
keâesšer osJelee ieeÙeerleÛe jenleele cnCetve MeheLesJej meebiet }eielees! DeeOeej? heesLeer! KejesKejerÛe
DeeheuÙee hegjeCeebletve leMeer mlegleer kesâ}s}er ieesceenelcÙes Deensle! leer Megæ mebmke=âleeleer}
Deveg°ghes SskeâleeÛe ceeieÛÙee Yeeye[Ÿee Ùegieeble pejer YeesUer Yeòeâer ceevee [es}Jeerle jeefn}er lejer
DeepeÛÙee keâeUele lÙeebme leMeerÛe ceeve legkeâefJeCeeje ogOeKegUe Jeie& efoJemeWefoJeme efJejUeÛe
nesle peeCeej! DeeefCe lemee ogOeKegUsheCee veenermee nesCesÛe F° Deens! keâeÙe les mlees$e efve keâeÙe
les efÛe$e! efJe<Cet, yeÇÿee, MebKe, Ûebõ, metÙe&, meesce, Ùece ØeYe=leer Pee[tve meeNÙee osJeebÛeer efleÛÙee
Mejerjele SkeâÛe oešer Pee}s}er! keâesCeer [esàÙeeble, keâesCeer oeleebJej, pÙee}e efpeLes meeOe}s
efleLes lees }ieš}e. hee"erÛÙee keâCÙeele lej, ceOeuÙee megšerle MeeUsleer} Gvee[ heesjs SKeeÅee
yeekeâeJej ieceleerves keâjleele leMeer osJeebÛÙee oešerÛeer Flekeâer jsšejsšer Ûee}}s}er Deens keâer,
JeeUle Ieele}s}s mJele:Ûes ient Keeleevee lÙee ieeÙeer}e heentve ieesYeòeâosKeer} pesJne SKeeos
}eketâ[ efleÛÙee hee"erle Iee}lees lesJne oneheeÛe lejer }byes PeeuÙeeJeeÛetve jentÛe veÙesle! Jej
ner ieoea Pee}s}er heentve kegâ} heJe&le Kee}tveÛe efleÛÙee heeÙeele Iegme}s. veeie hegÛÚele, cen<eea
kesâmeekesâmeebÛÙee Yeeskeâele! ‘hegÛÚs veeiee: Kegje«es<eg Ùes Ûee°ew kegâ}heJe&lee: ~ ceOÙes osJeieCee: meJex
}esceketâhes cen<e&Ùe:!’ heCe meieàÙeeble DelÙeble kesâefJe}JeeCeer oMee Pee}er lÙee efyeÛeeNÙee
ce®leeÛeer efve Je®CeeÛeer! Bone for the latecomers Ùee vÙeeÙeeves Gj}suÙee pÙee oesve
peeieerÛe MekeäÙe lÙee meceeOeeveele jenCÙeeÛeer heeUer Dee}er lÙeebpeJej lÙee oesve peeiee cnCepes
‘Deheeves let ce®ösJees Ùeesveew Ûe Je®Ce: efmLele:! DeeefCe ‘cet$es iebiee’!!!
Skeâe heMet}e osJelee yeveefJeCÙeeÛÙee Oeebo}erle osJeebveeÛe heMetntve heMet yeveefJe}s! lÙee
ieeÙeerÛÙee efMebieeÛÙee šeskeâeheemetve les efleÛÙee MeshešeÛÙee kesâmeebÛÙee šeskeâebveeosKeer} Demes
}eWyekeâUle efÛekeâštve jeneJeÙeeme osJe cnCepes ieesefÛe[ebÛeer SKeeoer peele Deens keâer keâeÙe?
DemeuÙee heMetme mlegleerÛeer Deme}er JeCe&ves Skeâ }e#eefCekeâ keâeJÙe Ùee °ervesosKeer} Skeâ
Deme¢e DeefleMeÙeesòeâer Deens!
lemesÛe osJeebÛeer efJešbyevee keâ¤ve heMetbme osJeeefOeosJe keâjCeejs ns M}eskeâ }e#eefCekeâ
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 32
DeLeeaosKeer} Skeâ efMeceiee Deensle! hejbleg DeeceÛes ieesYeòeâ ¢ee M}eskeâebvee }e#eefCekeâner
ve ceevelee De#ejMe: melÙe cnCetveÛe pesJne MeheLesJej meebieleele lesJne meejer menveMeer}lee
mebhetve Demes efJeÛeejeJesmes Jeešles keâer, pesJne lees keâmeeF& ¢ee osJelesme megNÙeeÛÙee Skeâe
JeejemejMeer "ej keâjlees lesJne efleÛÙee Mejerjele jenCeeNÙee Ùee lesnleerme keâesšer
osJeebhewkeâer Skeâner ceeÙesÛee hetle heg{s mejmeeJetve lÙee keâmeeÙeeme efMe#ee keâeb keâjerle
veener? lÙee ieeÙeerÛes efMej keâeb JeeÛeJeerle veener? keâer les osJe lÙeebÛÙee YepekeâebmeejKesÛe
cegoe&[ Pee}s}s Deensle? Ùee legceÛÙee lesnleerme keâesšer osJeebveer iepeyepe}suÙee ieeÙeerme
Skeâe IeeJeemejMeer }byes keâjCeeje keâmeeF& legceÛÙee lesnleerme keâesšer osJeentvener
heje›eâceer veener keâeÙe, cnCetve DeeJneefveCeeNÙee c}WÛÚ keâmeeÙeeÛeer ner oheexòeâer
efpelekeâer De#ecÙe Deens, eflelekeâerÛe leer cetU keâejCeerYetle nesCeejer ner Deehe}er
ieesmlegleerÛeer cetKe& DeefleMeÙeesòeâer Deme¢e Deens.
ieeÙeerÛÙee osJelJeeÛeer Yeeye[sheCee heeÙeer Pee}s}er peMeer ner efJešbyevee heeefn}er, leMeerÛe
Deelee DeeceÛÙee efnboglJeeÛeerner Skeâe ieesYeòeâeves vekeâUle kesâ}s}er efJešbyevee heene. efnboglJeeÛeer
JÙeeKÙee Skeâe osMeYeòeâeves DeMeer kesâ}er : ‘OesvegÙe&mÙe ceneceelee.’ efnbot keâesCe? lej pÙeeÛeer
ceneceelee Oesvet Deens lees! ns efnboglJeeÛes Skeâ cegKÙe }#eCe? Yeeye[sheCeeÛÙee }njerle ¢ee
‘Yee}e’keâejebmeejKÙee osMeYeòeâeÛÙee OÙeeveele Dee}s veener keâer, Oesvet pej keâesCeeÛeer
KejesKejÛe ceneceelee Demes} lej leer yew}eÛeer nesÙe! efnbotbÛeer veJns!! pÙee efnboglJeeme
ieeÙeerÛÙee heeÙeeJejÛe-GYes jeneJes }eieles les ieeÙeerÛÙee heeÙeebmeejKesÛe mebkeâšeÛÙee heefnuÙee
PeškeäÙeele ceškeâve Kee}er yeme}sÛe heeefnpes. osJeeÛes iegCe Yeòeâele Glejleele, ieeÙeer}e osJe
ceevelee ceevelee, ieeÙeerÛeer hetpee keâjlee keâjlee efnbotbÛes je°^ÛÙee je°^ ieeÙe nesTve ies}s, lÙeeves
oeleer le=Ce Oej}s! Deelee pej keâesCeeÛÙee heeÙeeJej Deehe}s ns efnboglJe GYeejeJeÙeeÛes Demes}
lej les efmebneÛÙee heeÙeeJej GYeej}s heeefnpes. ceoesvcele efoiiepeebÛeer ieb[mLeeves Skeâe PeshesmejMeer
Heâes[tve, Heâe[tve šekeâCeejer leer#Ce veKes pÙeeÛeer Deensle lees ve=efmebn Deelee hegpe}e heeefnpes.
efnboglJeeÛes OÙesÙe les, KetCe leer, ieeÙeerÛee Ketj veJns!!
ieesj#eCe ne ‘Oece&’ Deens efve ‘mJeOecex efveOeveb ßesÙe:’ Deens, Ùee oesve YeeJeveebÛeer meebie[
he[leeÛe efJeJeskeâyegæer keâMeer meeHeâ DeebOeUer Pee}er, yesMegæ Pee}er lÙeeÛes ØelÙeblej DeeheuÙee
Feflenemeele pes meehe[}s les meebieeJeÙee}eosKeer} }epe Jeešles! cegme}ceeve pesJne efnob mg LeeveeJej
Ûee}tve Dee}s lesJne lÙeebÛÙeeleer} efkeâlÙeskeâ }gÛÛee mesveeheleeRveer cegme}ceeveer mewvÙeeheg{s
ieeÙeeRÛÙee keâUheebÛes iees} jÛetve Ûee} keâjeJeer. efnbotbÛes mewvÙe lÙeeJej G}š Ûee}tve
peeleeÛe Dekeâmceele LeyekeâeJes, ceeies ceeies nšt }eieeJes! keâeb? efnbotbÛÙee neleer MeŒeeŒes veJnleer
cnCetve Jee les jCeele keâešekeâešer keâjCÙeeme YÙee}s cnCetve? veJns! lej leer MeŒeeŒes
osMeMe$etÛb Ùee mewvÙeeJej mees[}er lej ØeLece les ieeÙeeRÛes heg{s Deme}s}s keâUheÛe cejleer} cnCetve!
cnCetve efnbot mewvÙeeves MeŒeeŒes GhemeCÙeeÛes meeHeâ veekeâej}s! ieesJeOe ns ceneheehe. meesefMekeâheCee
lÙeebÛÙee ne[erceemeer efKeU}s}e. heCe osMeMe$etÛb eer efve Oece&Me$etÛb eer DeeleleeÙeer Ûe{eF& jesKeCes nsÛe
cenehegCÙe ner efMekeâJeCe lÙeebme GlkeâšlJeeves keâesCeer efo}s}er veJnleer! ieeÙeer ce¤ veÙesle
~ ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo ~ 33
cnCetve je°^ ce¤ efo}s! ceg}leeveÛes metÙe&cebefoj Deecner hee[tve šeketâ cnCetve cegme}ceeveebveer
Oeekeâ Iee}leeÛe efnbot mesvesves neleer Dee}s}s efJepeÙe mees[tve {e}e hejleefJeuÙee! ceg}leeve
cegme}ceeveebÛÙeeÛe neleer jent efo}s! keâeMeer IesCÙeemee"er heg{s Ùee} lej ÙesLeer} osJeUs GodOJemle
keâ¤, yeÇeÿeCeebÛeer keâòe} keâ¤, cnCetve veyeeyeeves Oecekeâer osleeÛe keâeMeerÛes efnbot hesMeJÙeebveer
keâeMeerJej mJeejer ke⤠veÙes cnCetve OejCes Oe¤ve yeme}s! DeeefCe Meòeâer Demeleener hesMeJÙeebÛee
pees Glkeâš ceveesoÙe keâer, ‘ßeer mees[JeeJeer’, keâeMeer #es$e c}sÛÚebÛÙee neletve IesTve mJeleb$e
keâjeJes, lees efJeHeâ} Pee}e! ‘Oece&’, Meyoefve‰ heesLeerpeele ‘Oece&’ cnš}e keâer, yegæer keâMeer
DeebOeUer nesles, efkebâyengvee yegæerÛes [esUs keâe{tve IesCÙeemee"erÛe efkeâlÙeskeâ JesUe ‘Oecee&’Ûes meeb[me
leeheJetle nslegle:Ûe keâmes IegmeefJe}s peeleele, ÙeeÛeer ner Ssefleneefmekeâ GoenjCes kesâJeU ÛeeÛeCeer
cnCetve meebeif ele}er. Ùeentvener YeÙebkeâj efve DemebKÙe GoenjCes DeeheuÙee efnob t Feflenemeele Ie[}er
Deensle; Deepener Demhe=MÙelee, efmebOegyeboer, jesšeryeboer, peeefleYeso ØeYe=leer KegUÛešs ‘Oecee&’heeÙeer
Ie[le Deensle! ceveg<Ùeeme GheÙegòeâ cnCetve efve lÙee ØeceeCeeleÛe ieesj#eCe keâjeJes Demes mhe°
meebefiele}s Demeles, leer JÙeeJeneefjkeâ YeeJeveeÛe keâeÙe leer Demeleer, lej lÙee efnbot mewvÙeeves les
ieeÙeeRÛes keâUhe DeeheuÙee mJele:ÛÙee le}Jeejerves ÛejeÛej efÛe¤ve }eieeshee" cegme}ceeveebÛÙee
cegb[keäÙeebÛeener {erie jCeebieCeeJej jÛe}e Demelee; Skeâner cegme}ceeve ve ceejefJelee leer leer jCes
cegme}ceeve efpebketâ Mekeâles vee. ceg}leeveÛes Skeâ metÙe&cebefoj OegUerme efceUe}s Demeles; heCe
ceg}leeventve cegme}ceeveeme ceeies nšefJeuÙeeves efnob t jepÙe megjef#ele jenles. keâeMeerÛeer one osJeUs
Yebieleer; heCe efnbotbÛes Oece&Úle efve jepÙeÚle pej DeYebie jenles lej meeNÙee efnbogmLeeveÛeer osJeUs
DeYebie jenleer! heCe les heš}s veener; ÙeeÛes keâejCe ieesj#eCe, cebefojj#eCe ns JÙeeJeneefjkeâ
keâle&JÙe ve "jefJelee Skeâoce heefjefmLeefleefvejhes#e ‘Oece&’ keâ¤ve šekeâ}e– ef$ekeâe}eyeeefOele,
meveeleve, DeMebkeâveerÙe, DeØeefleJeeoen& ‘Oece&’! ÙeemleJe leesÛe DeOece& Pee}e, DeveLe& Pee}e
DeeefCe les ieeÙeeRÛes Ûeej keâUhe JeeÛeJetve }eKees ieeÙeeRÛeer ØelÙener keâòe} keâjCeejs
keâmeeF&Keeves meeNÙee efnbogmLeeveYej efvelÙeeÛes GYee¤ve "sJeCÙeeÛes hegCÙe pees[}s! Skeâ
osJeeÛes osTU he[t veÙes cnCetve osJeeÛes jepÙeÛÙee jepÙeÛe yeg[Jet efo}s! peCet keâeÙe Deu}eGeföve,
Deewjbiepesyeeoer c}WÛÚebÛÙee jepÙeele ieeÙeer cejle veenerle, osJeUs hee[erle veenerle! ieesj#eCeeme
‘Oece&’ mecepeuÙeeves ieesYe#eCe cee$e yeUeJe}s! DeeOeer yegæer peeles efve veblej Yeeb[Je}!
ne pemee YetlekeâeU lemeeÛe DeepeÛee Jele&ceevekeâeU. DeepeÛes ieesYeòeâ efve ieesOece&ner lemeeÛe
jevešer jeefn}s}e Deens! ieeÙeer}e ØeLece yee<keâUheCeeheeÙeer ceelee cnš}er, heCe lesJe{Ÿeevesner
meceeOeeve ve neslee ceeles}ener pes heeefJe$Ùe veener les lÙee heMet}e osTve "sJe}s! ØelÙe#e DeeF&Ûes
Heâej Heâej lej otOe lesJe{s hesÙe, heCe ieeÙeerÛes? hebÛeieJÙener hesÙe, heeJeve! Decesefjkesâle
DeeceÛÙee Jesoevleeleer} leòJe%eeve Ssketâve efkeâlÙeskeâ yegefæceeve }eskeâ efnbot Oecee&Ûeer oer#ee
IÙeeJeÙeeme GleeJeerU nesleele. heCe leer oer#ee osCÙeeÛÙee DeejbYeerÛe pesJne lÙeebÛeer efnbot Oecee&ÛÙee
DeepeÛÙee DeeÛeejebMeer iee" he[les, lesJne lÙeebme keâesCe efkeâUme Jeešle Demes} ÙeeÛeer keâuhevee
keâje! meJeÙeerves lees hebÛeieJÙe ne mebmke=âle Meyo DeeheCeeme yeÇÿe%eeve MeyoemeejKeeÛe heefJe$e
Jeešlees. ceemesceeNÙee keâesàÙeebÛÙee Iejele ceeMeebÛeer ogieËOeer meJeÙeerves cegUerÛe Ùesle veener, heCe
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 34
Flejebme lÙee DeeUerle heeÙe šekeâleeÛe veekeâ oeyetve OejeJes }eieles. lemesÛe efnbot leòJe%eeveeves
Yeej}suÙee lÙee Decesefjkeâveeoer Øeiele }eskeâebme efnbot Oecee&Ûeer oer#ee osCÙeemee"er
iebYeerjlesves yemeJetve Deecner lÙee oer#esÛee heefn}e efJeOeer cnCetve pej lÙeeme lÙeebÛÙee
[esàÙeebmece#e ieeÙeerÛes cet$e efve MesCe keâe}Jetve les hÙee cnCetve meebefiele}s, lej lÙeeme
DeeceÛÙee Ùee Oeeefce&keâ efnbot DeeÛeejeÛeer Flekeâer efkeâUme ÙesF&} keâer, MesCe KeeCÙeevesÛe
pees Oece& mJeerkeâejlee Ùeslees lÙeeÛes leeW[osKeer} les heent FefÛÚCeej veenerle! Deecner pej
lÙeeme meebefiele}s keâer, ‘Denes, ieeÙe ner osJeer Deens, ceelee Deens!’ lejer osKeer} leer YeeJevee
}e#eefCekeâ DeLeea Skeâ JesU mJeerkeâe¤vener les efOekeäkeâejeves Gòejleer}, ‘Denes, ceeleeosKeer}
cnCelees nJes lej lÙee heMetme; heCe ceie Heâej lej efleÛes les ef$eieJÙe Deecnebme Åee– otOe,
oner, lethe! heCe ns keâeÙe lÙeele efcemeUlee Deene? ieescetle efve ieesceÙe? DeeF&ÛÙee
ogOeeleosKeer} kesâJeU ceele=Øesceemee"er efleÛÙee ¢ee JemletbÛee cemee}e Deecner Iee}erle
veener!!’
KejesKej ne efkeâUmeJeeCee Øekeâej efveoeve hejOecee&leer} }eskeâebÛÙee efnob kt eâjCeeÛÙee mebmkeâejele
lejer Dee{Ulee keâecee veÙes. jlveeefiejer efnbot meYesÛÙee Megefæmebmkeâejele hebÛeieJÙeeme Ûeeš efo}er
Deens leer Ùeemee"erÛe. Heâej lej legUMeerhe$e KeeJeÙeeme ÅeeJes. MesCe KeeCes ner efMeJeer Deens,
mebmkeâej veJns!!
ieeF&}e osJelee ceeveCes efve ieesYeòeâerÛes heejCes ieescet$e KeeTve Hesâ[Ces ne Yeeye[e cetKe&heCeener
Skeâ JesU #ecÙe nesF&}; heCe lÙee ieescet$e, ieesceÙe KeeCÙeeefheCÙeeÛes meceLe&ve Jew%eeefvekeâ
yegefæJeeoevesner ke⤠heenCeeje he{lecetKe&heCee lej kesâJeU De#ecÙe nesÙe! lÙeebÛes cnCeCes Demes
keâer, ‘ieeÙeerÛÙee MesCeele efve ieescet$eele lemesÛe keâener jesieheefjnejkeâ efve ‘heewef°keâ’ iegCe Deensle!
cnCetve DeeceÛÙee ef$ekeâe}%eeveer mce=eflekeâejebveer les MesCe KeeJes efve ieescet$e hÙeeJes cnCetve
meebefiele}s!’ cees"cees"Ÿee meYeebletve efve }sKeebletve iebYeerjheCes Deveskeâ ieesYeòeâ ner Yee<ee "emetve
Deepener Jeehejleele! heCe DeeOeer Demes heene keâer, keâesCekeâesCelÙee jesieebJej ieescet$e efve MesCe
Deieoer jeceyeeCe GheeÙe Deens ns [e@keäšj ceb[Ueves menereMf ekeäkeäÙeeefveMeer Øeefmeefæ}s Deens? pÙee
jesieebJej lees jeceyeeCe GheeÙe "js} lÙee jesieeÛÙee JesUer les hebÛeieJÙe KegMee} hÙee.
heCe ßeeJeCeer ØeYe=leer Øemebieer peer DeeheCe ceb[Uer pecelees leer keâeÙe lÙee lÙee jesieebveer meejerÛÙee
meejer heÚe[}s}er Demelees? DeeefCe Ùegjeshe Decesefjkesâle ns heewef°keâ MesCe efhe{Ÿeevedefhe{Ÿee
keâesCeerner Keeu}s veener cnCetve eflekeâ[Ûes Œeerheg®<e Deepe Deieoer #eÙeeves efPepe}s}s DeMeer
heehÙeeÛeer efhelejs Pee}er Deensle veener? G}š Deepe jesie«emle heehÙeebÛÙee efhelejebÛeer pevceefmeæ
efhele=Yetceer pej keâesCeleer Pee}er Demes} lej leer ner ieeÙeerÛes MesCe efve ieescetle Ùee heewef°keâebÛee
Gkeâe[e efhe{Ÿeeveefhe{Ÿee KeeCeejer efyeÛeejer Deehe}er YejleYetceerÛe nesÙe! ieescegleele cnCes Deew<eOeer
iegCe Deensle! heCe les veenerle keâMeele? veeefmlecet}ceveew<eOeced! ieescet$eele keâener iegCe Deensle
lemes ve=cet$eeblener Deensle! yeboerie=nele pes Deó} meesos Demeleele lÙeebvee pesJne keâUles keâer
DeeheCeeme HeâškeäÙeebÛeer efMe#ee nesCeej, lesJne je$eer les DeeheuÙee keâes"[erle yebo Demelee
henešsÛe mJele:Ûes cet$e iešieš efheleele! keâejCe lÙee ve=cet$eeÛee iegCe les Demee mJeevegYeJeeves
~ ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo ~ 35
meebieleele, keâer lÙeeÛÙee efheCÙeeves Debie yeefOej nesles efve HeâškeäÙeebÛÙee Jesovee Heâej keâceer nesleele!
heCe ve=cet$eelener keâener iegCe Deensle cnCetve ceveg<ÙeeÛes hebÛeieJÙener ØelÙeskeâ Oeeefce&keâ efve heefJe$e
mebmkeâejele heerle yemeeJeÙeeÛes keâeÙe? yeÇB[er ner keâHeâ#eÙeeoer efJekeâejeJej Deew<eOe Deens.
cnCetve ßeeJeCeerle efleÛeerner DeeÛeceves IÙeeÙeÛeer keâeÙe? efJe<ener keâener jesieebJej
Deew<eOe Demeles– lÙee jesieeJej les IÙee. cnCetve ØelÙener keâe les Oeeefce&keâ mebmkeâej
cnCetve hÙeeÙeÛes?
DeMee Yeekeâ[ efve cetKe& mebmkeâejebme Deelee Ûeeš ÅeeJeer nsÛe DeeheuÙee Oecee&ÛÙee efve
mebmke=âleerÛÙee LeesjJeerme meepesmes nesF&}. ieesj#eCeeÛÙee °ervesner DeepeÛÙee Jew%eeefvekeâ Ùegieele
heMetme osJelee ceeveCeejer leer KegUÛeš ieesceenelcÙes meebietve YeeieCeej veener. leme}er Yeeye[er
ØeJe=òeer je°^ele hemejefJeCÙeeÛes mees[tve pej DeeceÛes ieesj#ekeâ JÙeeKÙeeles ¢ee ke=âef<eØeOeeve osMeele
lÙee GheÙegòeâ heMetbÛee DeeefLe&keâ GheÙeesie efkeâleer cees"e Deens, ieeÙeerÛeer efve yew}ebÛeer JeerCe keâMeer
Jee{JeeJeer, lÙeebÛÙee ce}cet$eebÛeer Keles keâMeer keâjeJeer, ieeÙeerÛÙee otOelegheeÛÙee mebJeOe&veeÛes
ØeÙeesieen& Glke=â° Øekeâej keâesCeles, iegCe keâesCeles ns meJe& ØeÙeesieefmeæ efve jemeeÙeveeefokeâ
Ieškeâebmen ØelÙe#eefve‰ Yee<esle meebieleer} efve ieesMeeUe ØeYe=leer mebmLee ieeÙeeRÛÙee DeeefCe
yew}ebÛÙee peesheemevesÛee ceveg<Ùeeme DeefOekeâele DeefOekeâ ØelÙe#e GheÙeesie keâmee nesF&} ÙeeÛe
Ssefnkeâ °erves Ûee}efJeleer}, lejÛe Deelee ieesj#eCeeÛes cenòJe }eskeâebme DeefOekeâ hešCeejs
Deens. Lees[keäÙeele cnCepes ieeÙe ne heMet GheÙegòeâ Deens cnCetve j#eCeerÙe Deens, DeMee OeesjCeeves
ieesj#eCeeÛes Oeeefce&keâ mJe¤he mees[tve lÙeeme DeeefLe&keâ mJe¤he efo}s keâer Pee}s. lÙeeÙeesies
ieesj#eCe nJes lÙeeÛe ØeceeCeele efve Øekeâejeves nesF&}. Oeeefce&keâ mJe¤heeves DeepeÛÙee Ùegieele keâener
}eYe vemetve G}š Yeeye[er ØeJe=òeer hemejefJeCÙeeÛeer neveer cee$e Deens. cnMeer}e osJeer cnCetve
cnwmeceenelcÙe Depetve kegâ"s jÛe}s}s veener. heCe cnCetve cnMeerÛes j#eCe kesâJeU efleÛÙee
DeeefLe&keâ }eYeemee"erÛe keâesCeer keâjerle veener keâer keâeÙe? leer Decesefjkeâe heene, Deepe les je°^
Skeâe DeLeea ieesYe#ekeâ Demeleener ieesj#eCeeÛÙee keâeceer DeeceÛÙeentve Meleheš heg{ej}s}s Deens.
keâejCe lÙee ØeMveele Oeeefce&keâ DeebOeUsheCeeÛee ie[ye[iegb[e ve Ûee}t oslee efveJJeU DeeefLe&keâ efve
Jew%eeefvekeâ °erves les lees mees[efJeleele. DeeheuÙee YeeieJeleeleer} ieeskegâUs pej kegâ"s Deepe
heeneJeÙeeÛeer Demeleer} lej leer Deecne ieeÙeerme osJelee ceeveCeeNÙee ieesYeòeâebÛÙee heebpejheesUele
veJnsle, lej ieeÙeer-yew} efveYexU heMet ceeveCeeNÙee DecesefjkesâleÛe nesle. keâesCe Oe°heg° megboj leer
ieeÙeeRÛeer efKeu}ejs, les ogOeeÛes #eerjmeeiej, ieeÙeeRÛee ogOeeUheCee leer MeeŒeMegæ peesheemevee,
Gòece ieeÙeeryew}ebÛeer efhe{Ÿeevedefhe{Ÿee keâes°kesâ yeebOetve yeebOetve kesâ}s}er JebMeesVeleer, oj efhe{er}e
megOeejle peeCeejer leer DeevegJebMeeÛÙee ØelÙe#e efve ØeÙeesie#ece efveÙeceebveer kesâ}s}er JeerCe! one
cejeJeÙeeme šskeâ}suÙee ieeÙeeRvee ceeCemeebvee efceUle veenerle leer hekeäJeeves Jee{}s}er heeves,
osJeleebmeejKee vewJeÅe oeKeJetve, KeeJeJetve heeUerle yemeCes cnCepes ieesj#eCe veJns!
megowJeeves DeMee keâener GheÙegòeâleeJeeoer ieesj#eCe mebmLee Deepe Ûee}t Deensle. DeeefCe lÙeebvee
DeeceÛeer hetCe& menevegYetleer Deens. Flej ØeeceeefCekeâ ieesj#eCe keâeÙe&keâlÙee&mener DeeceÛeer efJevebleer
Deens keâer, Oeeefce&keâ Yeekeâ[heCee pevelesme ve hemejefJelee leer ÛeUJeU megmhe° efve ØeÙeesie#ece
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 36
DeMee DeeefLe&keâ efve Jew%eeefvekeâ heeÙeeJej GYeejeJeer, Ûee}JeeJeer, cnCepes DecesefjkesâØeceeCesÛe
DeeheuÙeeFkeâ[sner Kejs ieesj#eCe nesF&}, GieerÛe SKeeoer ieeÙe Jee yew}, osJe Jee osJeer cnCetve
ieeJeesieeJe efnb[Jeerle Yeerkeâ ceeieleele leMeebvee Skeâ oce[er keâesCeer osT veÙes, lÙee yew}e}e
keâeceeme pegbheJeeJee efve lÙee YeerkeâceeiÙee ieesYeòeâe}e je°^emee"er Jes"erme OejeJee.
}sKeveceÙee&oe mebhe}er Demeleener Skeâ ÛesleeJeCeer DeeCeKeer efo}erÛe heeefnpes. leer ner keâer
ieesj#eCeeme efnbotbveer efo}s}s Oeeefce&keâ mJe¤he efkeâleerner Yeeye[sheCeeÛes Deme}s lejer og°heCeeÛes
veener. keâejCe ceveg<Ùeeme DelÙegheÙeesieer DeMee ieeÙeeryew}ebmeejKÙee heMetbÛes j#eCe keâjCÙeeÛeeÛe,
cnCepes ceeveJeer efnleeÛeeÛe, lÙeele nslet Demelees. heCe pÙee efkeâlÙeskeâ DeefnbotbÛee ‘Oece&Ûe cegUer
ieesIve’ Deens, lÙeebÛes les Oeeefce&keâ Jes[sheCe vegmeles Yeeye[sÛe vemetve og°ner Deens lÙeebvee efnbotbme
nmeCÙeeÛee }Je}sMe DeefOekeâej veener. G}š efnob vbt eer mJele:ÛÙee Oeeefce&keâ Yeeye[sheCeeme mees[Ces
ns efpelekesâ DeJeMÙe, lÙeentvener osJeeme ieeÙeÛe ceej}er lej DeeJe[les, DecekeäÙee efoJeMeer
ieeÙeerÛesÛe ceebme KeeCes heefJe$e FlÙeeoer. je#emeer efJeÕeeme GjeMeer yeeUieCeeNÙee DeefnbotbÛÙee
Oeeefce&keâ og°heCeeme lÙeebveer mees[tve osCes DeefOekeâ DeJeMÙe Deens, ceeCegmekeâerÛes Deens. DeeefLe&keâ
°ervesner peer ieeÙe ceveg<Ùeeme GheÙegòeâ Deens, lÙee Meskeâ[es ieeÙeeRÛeer keâòe} osJeeÛÙee veeJes
keâjCes, les Oeeefce&keâ keâle&JÙe mecepeCes, cnCepes osJeemeÛe je#eme yeveefJeCes Deens! efnbotbÛÙee
ieesYeòeâerle ke=âle%elee, oÙee, peerJewkeäÙeyegæer ØeYe=leer meodid egCeebÛee Deeflejskeâ Deens. heCe DeMee ieesIve
DeefnbotbÛÙee ieesnlÙesle ›etâjheCee, ke=âleIveheCee DeeefCe Deemegjer peerJevenlÙee ØeYe=leer ogieg&CeebÛee
Deeflejskeâ Deens lees Oeeefce&keâ KegUsheCeeÛe veJns, heCe DeheOeeefce&keâ og°heCeener Deens. ¢eemleJe
lÙee Deefnbotbveerner (cegefm}ce) lees Oeeefce&keâ ‘ieesÉs<e’ mees[tve osTve DeeefLe&keâ °erÛes
ieesj#eCe nsÛe keâle&JÙe mecepeeJes.
–ceneje°^ Meejoe, SefØe} 1935
(5:71)

~ ieesyeÇeÿeCe Øeeflehee}ve DeeefCe je°^Jeeo ~ 37
 osJe DeeefCe Oece&

1. efJeÕeeÛee F&Õej
2. F&ÕejeÛes DeefOe‰eve
3. Ùe%e
4. DeeceÛÙee Oece&YeeJevee ogKeeJet vekeâe Deb!
5. heesLeerefve‰sÛeer yeeOee (Fm}eceer/FmeeF&)

yee}JeÙeele}e De°YegpesÛee Gheemekeâ, efJeveeÙekeâ heg{s De%esÙeJeeoer Pee}e.

lÙeeÛÙee ceveeÛÙee ieeYeeNÙeele Heâkeäle Yeejleceelee Gj}er.

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 38 ~ osJe DeeefCe Oece& ~ 39

 1. efJeÕeeÛee F&Õej
(DeÕeb vewJe iepeb vewJe JÙeeIeÇb vewJe vewJe Ûe
Depeeheg$eb ye}eR oOÙeele osJees ogye&} Ieelekeâ:~~
DeLe& : Iees[Ÿee}e, nòeer}e efkebâJee JeeIee}e, keâOeerner yeUer osle veenerle MesUerÛes
efhe}tÛe JeOeJesoerJej cejles, ogyeàÙeebÛes j#eCe osJener keâjle veener.)
leer efJeÕeeÛeer DeeÅeMeefòeâ pÙee keâener "jeefJekeâ efveÙeceebveer Jele&les Deens les efleÛes efveÙece
mecepeleer} les mecepetve IesTve lÙeeleuÙee lÙeele DeeheuÙee ceveg<ÙepeeleerÛÙee efnlee}e efve
megKee}e hees<ekeâ nesF&} lemee lÙeebÛee meeOes} eflelekeâe GheÙeesie keâ¤ve IesCes FlekesâÛe
ceveg<ÙeeÛÙee neleele Deens. ceveg<ÙepeeleerÛÙee megKee}e Devegketâ} les Ûeebie}s, Øeefleketâ} les
JeeF&š. DeMeer veerleer-DeveerleerÛeer mhe° ceeveJeer JÙeeKÙee kesâ}er heeefnpes. osJeeme
DeeJe[les les Ûeebie}s DeeefCe ceveg<Ùeeme pes megKeoeÙeer les osJeeme DeeJe[les ¢ee oesvner mecepegleer
KegUÛeš Deensle; keâejCe lÙee DemelÙe Deensle. efJeÕeele DeeheCe Deenesle heCe efJeÕe
Deehe}s veener; Heâej Heâej Lees[Ÿee DebMeer les DeeheCeeme Devegketâ} Deens; Heâej Heâej cees"Ÿee
DebMeer les DeeheCeeme Øeefleketâ} Deens – Demes pes Deensle les veeršheCes, OeeršheCes mecepetve IesTve
lÙee}e yesOe[keâheCes leeW[ osCes nerÛe Kejer ceeCegmekeâer Deens! DeeefCe efJeÕeeÛÙee osJeeÛeer Kejer
Kejer leerÛe hetpee!!
(6:6)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 40
2. F&ÕejeÛes DeefOe‰eve
(F&ÕejeÛÙee DeefOe‰eveeJej ÛeUJeUer DeJe}byetve vemeleele. ÛeUJeUerleuÙee meeceLÙee&Jej
F&ÕejeÛes DeefOe‰eve efJemebyetve Demeles.)
vegmelÙee SkeâMesDee" lej keâeÙe heCe DekeâjeMesDee" melÙeveejeÙeCeebÛÙee hetpee
kesâuÙee lejer Ssenf keâ ÙeMe efceUCeej veener. keâejCe les ÛeUJeUerÛÙee Yeeweflekeâ meeceLÙee&JejÛe
keâeÙe les DeJe}byeles! DemelÙeveejeÙeCeeÛes hetpekeâner ¢ee peieele JeejbJeej ÙeMemJeer nesleele. Heâej
keâeÙe, meejs peie efveoxJe ke⤠efveIee}s}e jefMeÙee Deepe Ssefnkeâ Â<šŸee hejce yeef}‰ cnCetveÛe
ÙeMemJeer Pee}s}e Deens keâer veener? ‘efveoxJe’ cnCetve lÙeeÛes JewYeJe efškeâCeej veener cnCee}
lej les ‘meowJe’ DeMeener keâesCeeÛes efškeâ}s veener!! ßeerke=â<CeeÛeer Éejkeâe mecegõele yeg[e}er;
ØelÙe#e ceefovesleer} ceMeero Iees[MeeUe yeve}er; ‘pesnesJee’Ûes megJeCe&cebefoj le[keâ}s; peerpeme}e
jesceves HeâeMeer efo}s-›egâefmeHeâeÙe kesâ}s!!!’ ‘Demhe=MÙelee keâe{lee cnCetve efyenejÛee Yetkebâhe Pee}e
cnCeCeeje meveeleveer meceepe, DeeefCe ‘Demhe=MÙelee "sJelee cnCetve lees Yetkebâhe Pee}e’ Demes
yepeeefJeCeeje megOeejkeâer {eWieerheCee ne efpelekeâe KegUÛeš Deens eflelekeâeÛe keâesešf jeceveece peheeves
Jee efveceepehe{eF&ves je°^eJejer} Yeewelf ekeâ meJee&ejf ° Meeble ke⤠efveIee}s}e Yeeye[sheCeener KegUÛeš
Deens! jeceeme njece mecepeCeejsner Ssefnkeâ meeceLÙee&me mebheeotve Jew%eeefvekeâ yeUeves pes Ssefnkeâ
ÙeMe efceUJet Mekeâleele les Ssefnkeâ ÙeMe pÙeeme nJes, lÙeeves les DeÅeÙeeJeled Jew%eeefvekeâ meeceLÙe&
mebheeoeJes. ÛeUJeUerle les meeceLÙe& Deme}s lej YeieJebleeÛÙee DeefOe‰eveeJeeÛetve keâener
De[le veener. les meeceLÙe& veme}s lej YeieJebleeÛÙee DeefOe‰eveemee"er keâesefš keâesefš pehe kesâ}s
lejer Ssefnkeâ ÙeMe efceUle veener, neÛe efmeæevle!
(6:13)

~ osJe DeeefCe Oece& ~ 41

3. Ùe%e
(Ùe%eele npeejes yeeouÙee lethe DeesleCÙeehes#ee, }eKees YegkeäÙeekebâiee} efnbotbvee pesT
Iee}CesÛe DeefOekeâ hegCÙeØeo Deens)
Deieoer DeepeÛÙee efnbogje°^eÛÙee heefjefmLeleerle Skesâkeâ DeveeLee}Ùe ns Skesâkeâ DeÕecesOe
Ùe%eeFlekesâ hegCÙeØeo Deens.
Ùe%e keâjCeeje menœeeJeefOe lej melÙeveejeÙeCe keâjerle jenCeeje DeeefCe lÙeele }#eeJeefOe
®heÙes KeÛe&Ceeje pees Jeie& Deepe Yeejleele Jee ceneje°^ele Deens leesner Oecee&lcee efve efnbogje°^eÛee
DeefYeceeveer Jeie&Ûe Deens. lÙeeme }sKeeÛÙee MesJešer DeeceÛeer efJevebleer DeMeer keâer, Deepe
efnbogje°^eÛÙee DeefmlelJeeJej pes Oeeefce&keâ Yeü°erkeâjCeeÛes Dee›eâceCe nesle Deens les Oece&Â<šŸeeÛe
DelÙeble YeÙebkeâj efJeIeelekeâ DemeuÙeecegUs lÙeebveer lÙeeÛes lejer efveJeejCe keâjCÙeeÛes ›ele DeeOeer
IÙeeJes. MegæerkeâjCeeÛeer keâeceefiejer pÙee pÙee efnbogmeYee keâjerle Deensle lÙeebÛee neÛe DevegYeJe
Deens keâer, Deepe YeejleeceOÙes lej jenesÛe, heCe ceneje°^elener SKeeos ogmejs megæe DeeefLe&keâ
mebheVelesÛÙee heeÙeeJej yeUkeâšheCes GYeej}s}s efnbog DeYe&keâe}Ùe vemeuÙeecegUs c}WÛÚebÛÙee
leeJe[erletve JeeÛeefJelee ÙesCÙeeÛeer mebefOe Dee}er lejer npeejes efnbog DeYe&kesâ heeUCes DeMekeäÙe Pee}s
Demetve cegme}ceeveebÛÙee neleer leer he[uÙeeves Deefnob g Oecee&ÛÙee efMekeâJeCeerves efnob jg e°^eÛÙee Me$etÛb eer
mebKÙee efve yeU DeeceÛeerÛe efnme[tve ves}s}er DeYe&kesâ Jee{Jeerle Deensle- Jee{efJeleevee [esUs
efceštve heenle yemeeJes }eiele Deens. Flej meJe& keâle&JÙes jenesle, OecÙe& efJe<eÙeeMeer pÙeeÛee
DelÙeble efvekeâš mebyebOe heesÛelees les Skeâ keâle&JÙe lejer lÙee meppeveebveer peMee leele[erves lÙeebveer
melÙeveejeÙeCemenœekesâ Jee Ùe%e heej hee[}e leMee leele[erves heej hee[eJes. DeeceÛeer Ùee
efJe<eÙeevegjesOes DeMeer efJevebleer Deens keâer, lÙeebveer ØelÙeskeâer Skesâkeâ efnbog DeYe&keâe}Ùe, efJeMes<ele:
Deefnob Ûbt Ùee neletve efnob mg eYeebveer mees[efJe}suÙee DeYe&keâebme hee}vehees<eCe-efMe#eCe Ùeebveer efnob jg e°^eÛes
mewevf ekeâ yeveefJeCeejer ner Gæeje}Ùes lelkeâe} mebkeâuhe mees[vt e mLeeheeJeer. Ùe%eele Jee melÙeveejeÙeCeele
pees DeVeeÛee Skeâe oneheeÛe efoJemeeble Heâ[Mee he[lees, iesuÙee oesve Je<ee&le pes }eKees ®heÙeebÛes
õJÙe lÙeeheeÙeer Fbotj, kegâ®boJee[, kesâ[ieeJe, ceesMeea ØeYe=efle ef"keâeCeer JÙeÙe Pee}s lÙeeÛe
õJÙeele ØelÙeskeâer Skesâkeâ DeYe&keâe}Ùe mLeehelee Dee}s Demeles, lej MebYej Je<ex lejer efškeâCeejer
Skeâ veeWoerJe (jefpemš[&) mebmLee keâe{CÙeeÛes hegCÙe }eYeles! Demes efnbog Oecee&ÛÙee efve efnbog
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 42
je°^eÛÙee DeefmlelJeeme Deepe DelÙeble DeJeMÙe Deme}s}s efnbog DeveeLee}Ùe ns heej}ewefkeâkeâ
Â<šŸeeosKeer}, Skeâe Ùe%eeves Jee npeej melÙeveejeÙeCeebveer meblees<eefJe}e peelees lÙeentve lÙee
veejeÙeCeeme vejebÛÙee GæejeÛes Oece&ke=âlÙe cnCetve DeefOekeâ meblees<eJeer} ns ßeæs}eosKeer}
veekeâejlee ÙesCeej veener; DeeefCe efnbogje°^eÛÙee DeefYeceeveeme peeieefJeCeejs efve peieefJeCeejs meejs
Ssefnkeâ }eYe lej Ùe%eeefokeâebntve ¢ee Oece&ke=âlÙeeves ÙesLeuÙee ÙesLe jesKe"eskeâ heojele hee[tve Ieslee
Ùesleer}.
cemetjkeâj cenejepeebveer ieesceeblekeâele one npeej DeesOeJe pes DeefnbotbÛÙee meebmke=âeflekeâ yeboerle
Deepe leerve Melekesâ efKelehele he[}s nesles Ùeeme mees[efJe}s efve efnob Ûbt Ùee ÚeJeCeerle hejle DeeCe}s
efve lÙeeme efnbog Oecee&Ûes DeefYeceeveer keâ¤ve meesef[}s, lees DeepeÛÙee heefjefmLeleerle Ùee efnbog
je°^Oecee&Ûeer Skeâ Kejer keâeceefiejer heej hee[Ceeje Ùe%eÛe veJns keâeÙe? veejeÙeCeeÛeer hetpee one
npeej Iejer hegvne Ûee}t Pee}er! efnob jg e°^eÛee pees keâesCeer DeefYeceeveer osJe Demes} lees ¢ee DeMeeÛe
Ùe%eeves DeefOekeâ meblees<es} DeeefCe Ùe%eeÛeer cnCetve peer heej}ewefkeâkeâ HeâUs efceUCes leer, efceUle
Demeleer} lej, DeefOekeâ efveef§eleerves efceUeuÙeeJeeÛetve keâOeerner jenCeej veenerle. pesJe{Ÿee
õJÙeele ns one npeej }eskeâ DeefnbotbÛÙee yeboerletve mees[efJe}s, c}WÛÚebÛeer leerve MelekeâebÛeer
keâejJeeF& efJeHeâ} kesâ}er, lÙeebÛes Gós keâe{}s, lesJe{erÛe cees"er jkeäkeâce kegâ®boJee[eme Skeâ
yeeskeâ[ ceejCÙeeÛÙee keâeÙeea KeÛeea he[eJeer ne keâeÙe osMekeâe}hee$eefJeJeskeâ? keâe efnbogOece&j#eCe?
ÙeeÛee efJeÛeej Meeble efÛeòeeves DeeceÛÙee efnbog yeebOeJeebveer keâjeJee.
pÙee heefjefmLeleerle efnob jg e°^eÛÙee OeejCeeme efve GæejCeeme pes ke=âlÙe ØelÙe#eheCes }eYeoeÙekeâ
efve DeJeMÙe Demes} les mebheeefoCes neÛe lÙee heefjefmLeleerleer} Ùe%e, efnbog Oece&! ceveg<Ùepeeleerme
efnleØeo-lees ceveg<ÙeOece&!
(6:38)

~ osJe DeeefCe Oece& ~ 43
 4. DeeceÛÙee Oece&YeeJevee ogKeeJet vekeâe Deb!
(yegeæ
f Yeso ke⤠veÙes, heCe ogyege& æ
f Yeso DeJeMÙe keâjeJee! meodYd eeJevee ogKeJet veÙes, heCe
DemeoddYeeJevee DeJeMÙe ogKeJeeJÙee!)
DeeceÛÙee }sKeecegUs ‘Oece&YeeJevee ogKeleele’ efve ‘meeceevÙe peveebÛee yegefæYeso neslees’
ÙeemleJe lemes keâe keâjeJes, DeMeer keâUkeâUerÛeer he=ÛÚe, efnbogmebIešvee}e GÛe}tve OejCeeNÙee
efve DeeceÛÙee keâeÙe&›eâceeefJe<eÙeer ØeÙelveeefJe<eÙeer efve meefoÛÚsefJe<eÙeer, Skebâojerle menkeâeÙe& veme}s
lejer menevegYetefle DemeCeeNÙee Deveskeâ ceOÙece Je=òeerÛÙee efnleefÛeblekeâebkeâ[tvener peer JeejbJeej nesle
Demeles leercegUsner pejer ceeies Skeâoe ‘efkeâ}exmkeâj’ ceeefmekeâele ‘ve yegefæYesob peveÙesled cnCepes
keâeÙe?’ Ùee }sKeele YeeJevee ogKeefJeCes DeeefCe yegefæYeso keâjCes cnCepes keâeÙe, ¢ee efJe<eÙeeÛeer
meJe&meeOeejCe heefjmHegâšlee Deecner kesâ}er nesleer, lejerner SKeeoogmeNÙee }sKeeves meieàÙeebÛes
meceeOeeve nesCes efkebâJee lees meieàÙeebvee keâUCesmegæe ogIe&š DemeCeejÛe ns peeCetve, Deecner ¢ee
}sKeele lÙee Deejesheebvee DeefOekeâ meefJemlej Gòej osTve Demes oeKeJet FefÛÚlees keâer Deecner
KeNÙee DeLeea Oece&YeeJevee GÛÚsoerle veener, yegefæYesoner keâjerle veener, lej G}š
DeeheuÙee efnbogje°^eÛÙee efve ceveg<Ùecee$eeÛÙee GæejCeeme pes pes DelÙeble DeJeMÙe les les
keâle&JÙe, DeeefCe ØelÙe#e ØeÙeesieebleer pes DeyeeefOeleheCes efšketâve jenles les melÙe ¢eeÛeeÛe
ØeÛeej Deecner keâjerle DemeuÙeecegUs lees meoddOecee&}e kesâJnener neefvekeâejkeâ "jCeeje
veener. meoddYeeJeves}e ogKeefJeCeeje veener! keâjerleÛe Demes} lej lees ogyeg&efæYeso keâjerle Deens,
DeheOece&YeeJevee ogKeJeerle Deens! Deecner yegeæ f Yeso keâjerle veener, Oece&YeeJevee ogKeJeerle veener!!!
(6:117)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 44
5. heesLeerefve‰sÛeer yeeOee
(heesLeerefve‰sÛeer yeeOee efnbotØeceeCesÛe, Fm}ece Je FmeeF& Oecee&lener Deens)
ceew}Jeer efJeÛeejleele : ‘otjOJeveer (šsef}Heâesve) mewleeveeÛee MeesOe Deens keâer
osJeeÛee?’
¢ee cenòJeeÛÙee ØeMveeves ceOÙeDejyeceOÙes De}erkeâ[s peer cees"er KeUyeU G[Jetve efo}er,
leerJe¤vener Oeeefce&keâ ÚeheeÛes hegjeleve Meyoefve‰ De%eeve, Yeeweflekeâ DeÅeÙeeJeled efJe%eeveeÛÙee
ceeiee&le heoesheoer keâmes Dee[Jes Ùesles, ceveg<ÙeeÛeer yegefænlÙee keâMeer keâjles ns mhe° nesF&}.
lÙeelener efnbotbme Oece&YeesUs keâeHeâj cnCetve efnCeefJeCeeNÙee cegu}eceew}JeeRÛeeÛe lees Demme}
Dejyeer Oece&Jes[sheCee DemeuÙeeves pees Meyoefve‰ pegveešeÛee hetpekeâ lees lees efnbot Demees,
cegme}ceeve Demees, keâmee De[eCeer Demelees, les heenCÙeemeejKes Deens! lees ØeMve Demee G"}e.
FyedvemeeToÛes jepÙe DejyemLeeveÛÙee ceOÙeØeosMeeJej Ùegjesehf eÙeve je°^eÛb ÙeeÛe ceneÙegæeleer}
keâejmLeeveebÛÙee meeneÙÙeecegUs mLeehe}s iesuÙeeves lÙeeÛÙee jepeJešerJej ÙegjesefheÙeve megOeejCeebÛee
Lees[e heefjCeece Pee}s}e Deens. lÙee megOeejCeebhewkeâer otjOJeveerÛeer (šsef}Heâesve) megOeejCee lÙeeves
ceOÙeDejyeele pesJne ØeLece Ûee}t kesâ}er lesJne les efJeef#ehle Ùeb$e heentve lesLeer} ‘kegâjeCee’Jej
F&ÕejerÙe Oece&«ebLe cnCetve DelÙeble keâójheCes DeJe}byeCeeNÙee Meyoefve‰ cegu}eceew}JeeRveer cees"e
keâes}en} kesâ}e! kegâjeCeele Gu}sefKe}s}s pes veener les les mewleeveer ner lÙeebÛeer JÙeeKÙeeÛe
DemeuÙeeves kegâjeCeele pÙeeÛee ceeiecetme veener, cekeäkesâ}e yees}eJes les, Skeâe Kees}erle yees}eJes
lemes, ceefoves}e pes SskeâefJeles Demes ns efJeef#ehle otjOJeveer-Ùeb$e heenleeÛe lÙee cegu}eceew}JeeRveer
lelkeâeU efveCe&efÙe}s keâer, ‘‘ns Ùeb$e mewleeveer Deens; keâejCe ns kegâjeCeele Gu}sefKe}s}s veener!
keâesCelÙeener ‘oerveoej’ cegme}ceeveeves Ùee Ùeb$eeme mheMe&lee keâecee veÙes. otjOJeveer JeehejCes ne
cegme}ceeveer Oecee&efJe®æ ‘iegvne’ Deens!’’
cees"Ÿee keâ[ekeäÙeeÛÙee Jeeoeveblej FyedvemeeToÛÙee Oece&meYesle Demes "j}s keâer, ¢ee Ùeb$eeÛÙee
keâCee&le ØeLece kegâjeCeeÛes heefJe$e ceb$e yees}eJes, cnCepes meeNÙeeÛe JeeoeÛee meceeOeevekeâejkeâ
efvekeâe} }eies}. keâejCe pej ns Ùeb$e mewleeveeÛeer Ùegòeâer Demes}, iegvne Demes}, lej lÙeeletve
heefJe$e kegâjeCeeÛee ceb$e keâOeerner Deejheej peeCeej veener! mewleeve heefJe$e kegâjeCeeÛee Hewâ}eJe keâmee
keâjer}? heCe pej kegâjeCeeÛeer heefJe$e JeekeäÙes les Ùeb$e pemesÛÙee lemes yees}}s, lej DeLee&leÛe les
~ osJe DeeefCe Oece& ~ 45
Ùeb$e cegme}ceeveer celeeÛes Deme}s heeefnpes, ‘heekeâ’ Deme}s heeefnpes! pÙee hejce%eeveer Oece&efve‰
[eskeäÙeeletve ner Mekeäkeâ} efveIee}er efleÛeer JeenJee keâjerle les De[eCeer cegme}ceeve Dejye lÙee
Ùeb$eeYeesJeleer meceejbYeeves pece}s. ceew}Jeerves lÙee otjOJeveerÛÙee keâCÙee&le YeerefleÙegòeâ keâehejsheCeeves
kegâjeCeeÛee ceb$e GÛÛeej}e. lees keâesCe Dee§eÙe&! megotj, Iees[šhee}ner Skeâe efoJemeele heesÛet veÙes
DeMee megotj mLeeveer yees}lee yees}lee yees}}s}s Ssketâ peeT }eie}s! kegâjeCeeÛee Meyo
Skeâerkeâ[s yees}}e peelees leesÛe Deieoer lemeeÛe ogmejerkeâ[s Ssketâ Ùesle Ûee}}e! DeLee&leÛe pees
otjOJeveer keâesCÙeener ceew}JeerFlekeäÙeeÛe Megæ mJejele heefJe$e kegâjeCe cnCet Mekeâlees lesJne
Deu}e}e lees efØeÙe Deme}eÛe heeefnpes. oerveoej cegme}ceeveebveer lÙeeme mheefMe&CÙeele ‘iegvne’
veener, Demes meJee&vegceles "j}s! ØeMve Skeâheš cetKe&heCeeÛee, lej meceeOeeve omeheš cetKe&heCeeÛes!
keâejCe keâer, otjOJeveer ne heoeLe& keâeÙe nsner Depetve ceeefnleer veme}s}s, les Ùeb$e mewleeveer
he#eeÛes Jee kegâjeCeMejerHeâÛÙee celeeÛes Deens DeMeer kegâMee«e Mebkeâe keâe{t MekeâCeejs DeeefCe lÙee
Ùeb$eeletve heefJe$e kegâjeCeeÛes ceb$e Deejheej peeleeÛe lÙee MeeŒeesòeâ MebkesâÛeer meMeeŒe efveJe=òeer keâ¤ve
IesCeejs les cegu}eceew}Jeer meieUsÛe meieUs Flekesâ efve FlekesâÛe keâeÙe les MeneCes efve mecebpeme
nesles cnCetve yejs Pee}s! pej keâe lÙeele SKeeoe Flekeâe Øekeâeb[ MeneCee vemelee lej lees ‘heefJe$e
kegâjeCee’Jej keâ[keâ šerkeâe keâjCeeje ‘oÙeevebo mJeeceeRÛÙee ‘melÙeeLe&ØekeâeMee’leer} ‘kegâjeCemeceer#eCe’
ne DeOÙeeÙener lÙee Ùeb$eeletve lemeeÛe ÙeLeeJeled Ssketâ peelees keâer veener lesner heeneJes’ cnCetvener
megÛeefJelee! DeeefCe meejsÛe DeeWHeâme nesTve peeles!!
Deelee ner heene ef¡e§eve Oece&YeesUsheCeeÛeer iebcele!
Oece&YeesUsheCeeÛeer nkeâe}heóer Deepe pej kegâ"s ØelÙe#e Yeeweflekeâ JÙeJenejele Pee}er Demes}
lej leer lÙeeleuÙee lÙeele Ùegjesheele nesÙe. Oece&YeesàÙee IejYejCeerJeeÛetve Iejs, vejyeUerJeeÛetve
het}, yeeÙeye}eleer} pehepeehÙeeJeeÛetve efJeJeen, cegntlee&JeeÛetve ØeÙeeCes, hetpesJeeÛetve leesHeâe,
Meebeflehee"eJeeÛetve megKeØemetleer, ØelÙe#e Ssefnkeâ Demes pes pes JÙeJenej les les Ssefnkeâ
efJe%eeveeÛÙeeÛe ØeÙeesieefmeæ met$eebØeceeCes lÙeele Oeeefce&keâ, Meyoefve‰ ie[ye[iegb[e cegUerÛe Ûee}t
ve oslee Ùegjesheele yengOee ØeÛe}t }eie}s Deensle. efJe%eeveÙegieele Meyoefve‰s}e JeeJeÛe veener.
DeeceÛÙee «ebLeele Deens cnCetveÛe Decegkeâ Kejs ns yees}CesÛe yebo. ØeÙeesieele ØelÙe#eefmeæ lesÛe
efškeâCeej, hešCeej. heCe ‘Oece&’ cnCepes Meyoefve‰e! lÙee DeLeea pees Oece& lÙeeÛÙee DeLee&leÛe
DeMee efJe%eeveeMeer, leheveeMeer leceeÛes lemes meenÛeÙe& kesâJeU DeMekeäÙeÛe DemeCeej!
Skebâoj Ùegjesheele pejer ns efJe%eeveÙegie efve yegefæefve‰e yeUeJe}s}er Deens, lejer lÙeelener
ceeieeme}s}s Demes mhesve, heeslegi& ee}, yee}dkeâve ØeYe=elf e keâener Yeeie ns hetJeea ef¡e§eve Meyoefve‰sÛÙee
meeJešeKee}er Ùegjeshe Demelee lÙeebÛeerner efkeâleer Yeeye[er Je=òeer Demes les DeepeÛÙee peieeme
oeKeefJeCeejs Skeâ ‘ØeoMe&keâ’Ûe (exhibit) Deensle. lÙeele Oece&YeesUsheCeeÛÙee ieceleer Depetvener
Ie[leele. lÙeebhewkeâerÛe ner heene Skeâ iebcele.
heeF&efjveerpe heJe&leeÛÙee YeeieeJej Skeâ efJn}e veecekeâ hene[er ieeJe Deens. mhesve mejkeâejves
Ùee otjJejÛÙee Yeeieelener šsef}Heâesve Ùeb$e Ûee}t keâjeJeÙeeÛes "jefJe}s. lÙee hene[er ieeJekeâNÙeeble
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 46
lÙee otjOJeveer Ùeb$eeÛes JeCe&ve JeeÛetve Flekesâ Dee§eÙe& DeeOeerÛe Jeešle nesles keâer, pÙee efoJeMeer
les otjOJeveerÙeb$e Ûee}t nesCeej cnCetve Øeefmeefæ}s nesles lees efoJeme meeJe&peefvekeâ meCeemeejKee
ieeJekeâNÙeebveer heeU}e. FlekeäÙeele, ceOÙeDejyeele cegme}ceeve cegu}eceew}JeeRveer keâe{}e eflelekeâe
Oece&Jes[e pejer veme}e lejer, leesHeâ G[efJeCÙeeDeeOeer hetpee keâjCeeNÙee DeeheCee efnbobtFlekeäÙee
Oece&YeesUsheCeeÛee ØeMve lejer OeceexheeOÙeeÙeebveer GheefmLele kesâ}eÛe! cegme}ceeveebveer cnš}s, ‘les
Ùeb$e owJeer kegâjeCeele veener, DeLee&le les mewleeve Deme}sÛe heeefnpes!’ les Ùeb$e yeeÙeye}elener veener;
heCe ef¡emleer }eskeâ lÙee cegme}ceeveebntve DeefOekeâ megOeej}s}s efve efJeJeskeâMeer}; lÙeebveer lÙee}e
mewleeveer cnCetve Oe[ekeäÙeemejMeer efMeJeerÛe ve neme[lee meeceesheÛeejeves ef¡emleer Oecee&Ûeer oer#ee
osCÙeeÛes "jefJe}s. ieeJekeâNÙeebÛeer efcejJeCetkeâ efveIee}er. meieàÙeebÛÙee heg{s heeõerceneMeÙe
Oecee&OÙe#eeÛÙee DeefOeke=âle JesMeele ›etâme GbÛe GYee¤ve Ûee}}s nesles! Ùeb$eeheeMeer ÙesleeÛe
keâesCeener ef¡emlÙeeÛes Oeeefce&keâ leeW[ lÙee Ùeb$eeme }eietve DeMegæ nesT veÙes, cnCetve lÙee Ùeb$eeme
ef¡emleefJeOeerØeceeCes ‘heefJe$e’ keâjCÙeele Dee}s. lÙeeJej yeeefhlemceemeejKes cebef$ele heeCeer efMebhe[tve
yeeÙeye}eleer} }@efšve ceb$e he{}s ies}s. veblej lÙee ceb$eebme lÙee Ùeb$eeÛÙee keâeveele GÛÛeej}s.
lÙeemejMeer ogmeNÙee yeepetme Lesš ce@efõo jepeOeeveerle les Ùeb$e les }@efšve ef¡emleer ceb$e pemesÛÙee
lemesÛe yees}t }eie}s! eflekeâ[s pes ceb$e eflekeâ[Ûes heeõer yees}}s les Fkeâ[s yees}t }eie}s! lÙee
ef¡e§eve mebmkeâejebveer heefJeef$euÙeeveblej ceie Ùee Ùeb$eeme mheMe&CÙeeÛeer Oeeefce&keâ Gve%ee ef¡e§eveebme
osCÙeele Dee}er!
efyeÛeejs Ùeb$e! ceOÙeDejyeele les cegme}ceeveer "jles, mhesveele ef¡emleer, jefMeÙeele veeefmlekeâ-
Godless!! pees lÙeeletve pes yees}s} les lÙeeÛes cele, lees lÙee Ùeb$eeÛee Oece&!
meeceevÙele: ceveg<Ùener DeMee Ùee Meyoefve‰ Oece&ØekeâjCeer DemesÛe Skeâ ‘otjOJeveer’ Ùeb$e veener
keâeÙe? MeyoØeeceeCÙe nsÛe efpeLes Oece&efveCe&ÙeeÛes meeOeve efleLes }neveheCeer SkeâeÛÙee keâeveele
‘kegâjeCe neÛe Oece&’ ns iegCeiegCe}s keâer lees cegme}ceeve, ‘yeeÙeye} neÛe Oece&’ ns he{efJe}s keâer
lees pevceeÛee ef¡emleer! kegâjeCe Kejs keâer yeeÙeye} keâer Jeso ns lÙee}e mJele: lees}tve heeneÙeÛeer
meesÙeÛe veener!
cnCetveÛe pÙee ceveg<Ùee}e Oecee&Ûes vegmeles Skeâ otjOJeveer-Ùeb$e yeveeÙeÛes vemes}, ceeCetme
cnCetve mJele:Ûes yegefæefve‰ cele nJes Demes}, lÙeeves Meyoefve‰s}e GÛÚsotve Jeso-
DeJesmlee, yeeÙeye}-kegâjeCe ns meejs DeeojCeerÙe efve DeYÙemeveerÙe heCe efveJJeU
ceveg<Ùeke=âle «ebLe Deensle Demes "ece cele "jJetve lÙeebme Flej keâesCelÙeener ceveg<Ùeke=âle
«ebLeeØeceeCesÛe meeoj DeYÙeemeeJes. lÙeebÛÙeele pes efpeLes DeepeÛÙee efJe%eeveeÛÙee keâmeesšerme
Glejs} les lesLetve IÙeeJes; pes Deepe ceveg<ÙeefnlemeeOekeâ les DeeÛejeJes; pes DevegYeJeebleer
Deepe šekeâeT, De[eCeer, yegefæMetvÙe "jles les meeHeâ mees[eJes.
efJe%eevee}ener Deepe me=°erÛeer Yeeweflekeâ efve Deeeflcekeâ DeMeer Deveskeâ ieewhÙes keâUCeej veenerle,
keâes[er megšCeej veenerle. heCe efJe%eeve ‘leer leMeer Deepe ce}e megšle veenerle, keâUle veenerle’
cnCetve efve:mebkeâesÛeheCes meebieles. leer mees[JeCÙeeÛÙee ØeÙeesieele ØelÙe#e efmeæer efceUslees lÙeeÛÙeeefJe<eÙeerÛeer
~ osJe DeeefCe Oece& ~ 47
lÙeeÛeer keâuhevee Skeâ Gheheòeer, Skeâ leke&â, Skeâ metÛevee cnCetveÛe keâeÙe leer heg{s ceeb[er};
heCe keâener ve keâUlee F&Õejeves mene efoJemeeble peie jÛe}s efve meeleJÙee efoJeMeer jefJeJeejer megšer
Iesle}er cnCetve jefJeJeej heefJe$e, DemeuÙee keâenerÛÙee yeenerÛe iees°er efmeæevle cnCetve ØelÙe#e
F&ÕejeÛÙee veeJes meebietve Jej Skeâ Meehener osTve "sJeCeej veener keâer, pees ceePes DecekeäÙeelecekeäÙee ßeæe DeeefCe DebOeßeæe
F&MeØesef<eleeÛes (Øee@Hesâš-hewiebyej DeJeleejeÛes) ns osJeoòe Decekesâ hegmlekeâ MeyovedMeyo Keje
ceeveCeej veener lÙee keâeHeâjeÛes ¢ee }eskeâer [eskesâ Heâes[e efve hej}eskeâer vejkeâele {keâ}e!
(5:78)

 1. Ûeelegcee&mÙe
2. leeyegleebÛeer iees°

DeeOegefvekeâ je°^Jeeoer efJeÛeejJeble

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 48 ~ ßeæe DeeefCe DebOeßeæe ~ 49


Ûeelegcee&mÙe
(peer ßeæe ceveg<Ùecee$eebÛÙee efnlee}e yeeOekeâ "jles leer DebOeßeæe! Demes meeJejkeâjebÛes
cele nesles.)
Ûeelegcee&mÙe
(jebieesUerÛeer keâjb[er IesTve jKeceeyeeF& Ùesleele DeeefCe ‘JeveJeemeer jece ceePee meebiee kegâCeer
heeefn}e!’ ns ieeCes iegCeiegCele ieeshe©es jebieesUerves keâe{erle yemeleele. FlekeäÙeele mekegâleeF&,
}er}e, Meeef}veer, ceeef}veer, meerlee ØeYe=leer efm$eÙee Ùesleele, lÙeebme jKeceeyeeF& mJeeieefleleele.)
jKeceeyeeF& - Ùee Ùee mekegâleeF&, }er}e - Ùee DeMee, kegâCeer FLeb yemee, kegâCeer FLeb yemee.
Ùee! (hegvne ieeshe©eW keâe{t }eieleele.)
mekegâleeF& - ns keâeÙe Ûee}}b Deens jKeceeceeJeMeer?
jKeceeyeeF& - Deie, Ûeelegcee&mÙeele ceer efkeâveer ieeshe©eeÛeb ›ele Oej}b yejb. Deie, heCe leer
keâce}e veener Dee}er leer kegâ"b legceÛÙeeyejesyej Deepe? efkeâleer yeelejer Deens ie leer! Dee}er keâer
kegâ"b ces}b les. efnbogmebIešve keâe keâeÙemeb Deens veb les keâe{}Ûeb efleveb!
mekegâleeF& - ceie lÙeele nes JeeF&š les keâeÙe Deens jKeceeceeJeMeer? leer pejer JeÙeeveb }neve
Deme}er veb legceÛÙeentve, lejer efleÛes efJeÛeej efkeâleer heeskeäle Demeleele! legceÛeb nes JeÙe keâeÙe
jKeceeceeJeMeer Deelee?
jKeceeyeeF& - DeeceÛeb keâeÙe yeeF&! one ies}s efve heeÛe jeefn}s! (yeesšs ceepetve) yeIe,
leerve efmebnmLe ce}e Deieoer Ûeebie}s Dee"Jeleele. ceie letÛe hene Deehe}er Deelee ceePeb JeÙe
keâeÙe Demes} les!
mekegâleeF& - Deelee ce}e pej efleMeer G}š}er, lejer legcner mee"erÛÙee peJeU DemeCeejÛe
ceeJeMeer! Denes, Dee}erÛe Jeešleb leer keâce}e! nekeâ ceejles Deens! Dees! - Ùee Ùee, oej
}esš}s}b Deens nes vegmeleb. GIe[e, Ùee Deele. (keâce}e ÙesleeÛe) Ùee efMe#ekeâerCe yeeF&! yemee
DeMee.
keâce}e - keâeÙe jKeceeceeJeMeer, keâmeb keâeÙe Deens? ns keâeÙe keâjlee Deene?
jKeceeyeeF& - Deie, ner ieeshe©eb keâe{les Deens ceer. Ûeelegcee&mÙeele ieeshe©eeÛeb ›ele Heâej
heefJe$e. 108 ieeshe©eb ØelÙener jebieesUerveb keâe{eJeer, ceie lÙeebÛeer hetpee keâjeJeer, mJele:
meesJeàÙeeveb mJeÙebheekeâ keâ¤ve hekeäJeeVeebÛeb heeve Jee{tve iees"Ÿeeble peeJeb, ieeF&}e nUo-kebgâketâ
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 50
}eJetve Hegâ}ebÛeer ceeU Iee}tve meesJeàÙeele DeeheuÙee neleer iees«eeme Iee}eJee DeeefCe ceie
pesJeeJeb. DeMeer 108 ieeshe©eb - Deie, cnCepes ieeF&ÛÙee KegjebÛeer ner DeMeer efÛe$e - Ûeej ceefnves
keâe{}er veb, cnCepes iees}eskeâ veeJeeÛee mJeie& 108 Je<e& efpeJee}e YeesieeÙe}e efceUlees! nes
heCe ›ele mebheleeÛe one lejer Yeš pesJeeÙe}e yees}eJetve ØelÙeskeâe}e Skesâkeâ meesvÙeeÛeb ieeshe©eb
efo}b heeefnpes! veenerlej veener mJeie& efceUCeej! Deie keâceUs, leg}e keâener ›ele vekeâes keâe
OejeÙe}e Deelee! efMe#ekeâerCe Pee}erme cnCetve keâeÙe Pee}b! Deieb, osJeeÛeer mesJee keâener
keâjeJeer, keâener Oece& DeeÛejeJee! let heCe ns ieeshe©eebÛeÛe ›ele Oej heent.
keâce}e - heCe ØelÙener ieeÙeermeejKÙee Skeâe heMegÛÙee KegjeÛeer 108 efÛe$eb keâe{uÙeeveb
DeeefCe Yešebvee meesvÙeeÛeer ieeshe©eb efouÙeeveb osJeeÛeer mesJee leer keâeÙe meeOeCeej! Oece& lees keâeÙe
Ie[Ceej? Oece& cnCepes hejeshekeâej. hejeshekeâej: hegCÙeÛe! lesJne ¢ee }eskeâer keâener ØelÙe#e Demee
hejeshekeâej Ie[s} Demeb ›ele keâjCeb yejb. lemeb Skeâ ›ele ceer Oej}b lej lÙeeble veener keâe osJeeÛeer
mesJee Ie[le?
jKeceeyeeF& - }eie}erÛe heeÛekeâUheCee keâjeÙe}e! Deie, ieeÙeerÛeer mesJee leerÛe osJeeÛeer
mesJee. YeeJe "sJeeJee efleLeb osJe DeensÛe! heesLeerleÛe Deens nes ns meejb!
keâce}e - nesÙe vee? ceie pej heMetle YeeJe "sJe}e lej osJe heeJelees, lej DeeheuÙee
efnbogje°^eÛÙee YeeJeeyeefnCeeRÛeer, ceeCemeemeejKÙee ceeCemeebÛeer mesJee osJeeÛÙeeÛe veeJeb kesâ}er, lej
keâeÙe lees heeJeCeej veener? vejeÛeer mesJee leerÛe veejeÙeCeeÛeer mesJee, nsmegæe heesLeerÛe meebieles!
mekegâleeF& - ns Deieoer Kejb nes keâce}eleeF&, ceer lemeb ›ele Oejles. Ùee }#e ogJeeËhes#ee
leesÛe Keje hejeshekeâej, Kejer osMemesJee, keâesCeÛeb Oe¤?
keâce}e - Demeb yeIee mekegâleeF&, Skeâe efyenejeÛÙee Yetkebâheele DeveeLe DeMeer efnbotbÛeer leerve
npeej yeeUb efceMevejer, ceew}JeeRveer ves}er, yeešJe}er, lÙeeÛes DeeF&yeehe lÙeebvee cegkeâ}s. FlekebâÛe
veJns, lej ns leerve npeej JebMe heg{er} efhe{erheemetve efnbotbÛes keâój Me$et nesCeej. DeeheuÙee
efnbogje°^eÛeb mebKÙeeyeU DeMee ØelÙenerÛÙee Oeg[iegmeeheeÙeer keâesšerkeâesšeRveer Iešle Demelee,
efnbogOecee&Ûes Kejb ›ele cnCepes }eKe }eKe ogJeeËÛÙee ieJeleeÛes Yeejs osJeeÛÙee veeJeb yeebOeerle
yemeJeCeb vemetve DeMeer Skesâkeâ DeveeLe efnbot yee}-yeeef}keâe JeeÛeefJeCeb nsÛe nesÙe. heCe Ùeemee"er
efnbogmeYesves keâe{}suÙee DeveeLee}Ùeebvee YeerkeâosKeer} keâesCeer Iee}erle veener! Deecner osKeer}
oefjõer; DeMee efnob t DeveeLee}Ùeebme hewmes kegâ"veb osCeej! heCe Deehe}b Mejerj lejer efnob mg ebIešveeÛÙee
DeMee heefJe$e keâeÙee&mee"er keâ°efJeCeb DeeheuÙee neleÛeb Deens, nsner leheÛe Deens, DeMee nsletveb
Deecner one-heebÛe cewe$f eCeeRveer Demeb ›ele Iej}b Deens keâer, ØelÙener DeeceÛÙee ÙesLeer} efnob mg eYesÛÙee
DeveeLee}Ùeele oesve leeme peeTve lesLeer} }skeâjebvee DebiespeCeerveb DebIeesUtve, pesJeJetve, lÙeebÛes
keâhe[s IejÛÙee meeyeCeeveb OegTve hejeršIe[ermeejKes Ûekeäkeâ keâ¤ve "sJeeÙeÛes DeeefCe oj jefJeJeejer
lÙeebvee efnbot Jeerj heg®<eebÛÙee meeshÙee keâLee meebieeÙeÛÙee. efJe%eeveeÛes Ûecelkeâej, KesUerJe
efJeceeveÙeb$e, OJeefve#eshe ÙeebÛeer KesUCeer osTve, mecepetve meebieeÙeÛeb. Pee[Pet[ keâ¤ve ceU
osKeer} DeecnerÛe keâe{lees.
jKeceeyeeF& - FMMe! kegâ"}er ces}er leer efyeveJeejMeer heesjšer! vee peele vee heele! lÙeebÛee
~ ßeæe DeeefCe DebOeßeæe ~ 51
ceU keâe{eÙeÛee efve ieoU keâhe[s OegJeeÙeÛes; YebefieCeer Deenele keâe OeesefyeCeer?
mekegâleeF& - Demeb keâe cnCelee jKeceeceeJeMeer? Denes, DeeheCe DeeheuÙee IejÛÙee
}skeâjebÛÙee ceUeveb }[ye[}s}er efÛejiegšb veener keâe Oetle? kegâšbgyeeleuÙee }skeâjebÛee ceU keâeÙe
meesvÙeeÛee Demelees? efnbogje°^ nsner Deehe}b Skeâ cees"b kegâšbgyeÛe Deens nes! ceer lejer DemebÛe
efnbogmebIešveeÛeb keâener mesJee›ele OejCeej. lÙee DeveeLee}Ùeemee"er meebiee vee keâce}eleeF& ceer
keâeÙe keâ¤?
keâce}e - legcner? Denes KejbÛe. legcneb}e Heâkeäkeâ[ efMeJeCekeâece Ùesleb veener keâe? yemme.
lej legcner Demeb keâje keâer Ûeelegcee&mÙeele efveoeve MebYej Peye}er efve meojs lÙee DeveeLee}Ùeeme
Oecee&Le& efMeJetve Åee Hegâkeâš; les meeneÙÙe lÙee mebmLesÛeer kesâJe{er lejer efÛeblee otj keâjer}!
mekegâleeF& - nes, nes! heCe yeeF& keâehe[ kegâ"}b efJekeâle DeeCet ceer Flekebâ!
jKeceeyeeF& - ceer osles yejb leg}e keâehe[. Ùee ceePÙee 108 ieeshe©eeceeieb 108
ceg}ebÛÙee PeyeuÙee-meoNÙeebÛeb keâehe[ ceer osF&ve nes Oecee&Le&. ceie lej heeJes} vee ce}emegæe lees
legPee efnbogmebIešve - osJe? Deie nmelee keâeÙe DeMee! efnbogmebIešvee nener Skeâ osJeÛe Deens
yejb. ieCeheleer, cnCepes ieCeebÛee heefle, mebIešveeÛee osJe. Deie, Deecneb}e keâUle keâe veener
ns? heCe Deecner Deehe}er pegveer ceeCemeb. legceÛÙee veJÙee keâuhevee Deecneb}e DeeceÛÙee pegvÙee
Yee<esleÛe meebefieleuÙee cnCepes }Jekeâj hešleele nes. ceer ner Deehe}er 108 ieeshe©eb hetpeerveÛe.
heCe DeveeLee}Ùeeleer} 108 }skeâjebvee keâehe[ heCe Oecee&Le& efouÙeeJeeÛetve ›eleeÛeer meebielee
Pee}er Demeb ceeveCeej veener yejb. cnCepes pegveb ›ele heCe Pee}b, efve veJebner Pee}b. keâeÙe
keâce}e?
keâce}e - DeeYeej Deensle nes ceeJeMeer legceÛes. legcner Je[er}OeeNÙee ceeCemeebveer Deecneb}e
Flekeâe DeeMeerJee&o efve menkeâeÙe& efo}b lejer hegjs Deens! yejb }er}e, Meeef}veer, ceeef}veer legcner
meeNÙee peCeeRveer keâesCekeâesCeÛeer ›eleb Ùee Ûeelegcee&mÙeeble Oej}er Deensle?
}er}e - Deecner one peCeeRveer ØelÙeskeâer }#e }#e JeeleeRÛeb ›ele Oej}b Deens. ØelÙener
MebYej-oesveMes JeeleeRÛee keâekeâ[e mekeâeUer osJeIejele Jee osJeUele peeUeÙeÛee DeMeer }eKees}er
ØelÙeskeâerveb peeU}er keâer one Yeš yees}eJetve lÙeebvee one meesvÙeeÛÙee Jeeleer ÅeeÙeÛÙee (meieàÙee
nmeleele).
keâce}e - YešebÛÙee Iejer meesvÙeeÛÙee Jeeleer peeUleele nesÙe? }er}s, hetJeea efJepesÛes,
ie@meÛes, je@kesâ}Ûes efoJes vemele; lesJne Iejer, osJeUer, heCelÙeebletve JeeleerÛe }eJeerle. lesJne lÙee
keâeUer }eKe Jeeleer Hegâkeâš peele vemeble. Iejer, osJeUer, lÙeebÛee GheÙeesie nesF&, heCe Deelee
efpekeâ[s eflekeâ[s je@kesâ}Ûes kebâoer}, ie@me efve efJepesÛes efoJes PeiePeieešle Deensle. Deelee lÙee
PeiePeieešele }eKe JeeleeRheeÙeer legcne one-heebÛepeCeeRÛeb pes ceCeYej lejer lethe vegmeleb peeUtve
šekeâeÙeÛeb lÙeeble keâeÙe DeLe& Deens yejb! hegvne Jeeleer hesšJeeÙeÛÙee lÙee cnCes mekeâeUer
Gpee[uÙeeJej hesšJeeÙeÛÙee. efkeâleer JÙeLe& keâ°! cnCetve cnCeles, legcner les ceCeYej lethe Demeb
GieerÛe peeUtve šekeâCÙeehes#ee lÙee DeveeLee}Ùeeleer} }skeâjebÛÙee leeW[er Iee}e. vegmelÙee
keâehemeeÛÙee Jeeleer hesšJetve he[}suÙee Gpes[ele DeeheuÙee je°^eleer} oemÙe, oeefjõŸe, og<keâeU,
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 52
ogo&Mee ÙeebÛee DebOesjÛe keâeÙe lees efomelees! heCe DeeheuÙee efnbogje°^eÛÙee lÙee }skeâjebÛÙee
peerJeveeÛeer efJePeleer Jeele pej lesJeefJe}er vee lejÛe lees DebOesj Iee}efJeCeeje Keje Gpes[ DeeheuÙee
Iejer he[s}.
mekegâleeF& - DeeefCe ØeeCeoeveeÛes lesÛe ke=âlLe osJee}ener peemle DeeJe[s}! Deieb, ceePÙee
ceg}erveb ceg}e-}skeâjebÛÙee leeW[er he[Ceejb lethe pej Ûeg}erle GieerÛe Deesletve efo}b, lej ceer
efleÛÙeeJej jeieeJesve keâe Øemeeosve? lemebÛe osJeeÛÙee }skeâjebÛÙee leeW[er he[Ceejb ns ceCeesieCeleer
lethe Demeb vegmeleb peeUtve šekeâuÙeeveb osJe G}š jeieeJeleÛe Deme}e heeefn}s. lÙeehes#ee les
ceCeceCe lethe osJeeÛÙeeÛe veeJeb lÙee DeveeLe }skeâjebme heesmeCÙeemee"er KeeT Ieele}b lej
lÙeebleÛe Keje hejeshekeâej Ie[s}! Fn}eskeâer ØelÙe#e }eYe, hej}eskeâer hegCÙe!
Meeef}veer - ceer efkeâveF& Ûeelegcee&mÙeele kesâUerÛÙee heeveeJej pesJeeÙeÛeb ›ele Oej}b Deens. Ûeej
ceefnves kesâUerÛÙee heeveeJej pesJeeÙeÛeb efve ceie Yešebvee pesJeeÙe}e Iee}tve Skesâkeâ ÛeeboerÛeb kesâUerÛeb
}neve-cees"b heeve oeve ÅeeÙeÛeb.
ceeef}veer - ceer efkeâveF& YeW[er›ele Oej}b Deens. Ùee Ûeelegcee&mÙeele YeW[ŸeebÛeer Yeepeer KeeÙeÛeer
veener DeeefCe MesJešer Yeše}e yees}eJetve Skeâ ÛeeboerÛeer YeW[er oeve ÅeeÙeÛeer. DeeceÛÙee ieesheeU
YešpeeRveer meebefiele}b Deens keâer, FLeb DeMeer ÛeeboerÛeer YeW[er oeve efo}er keâer cesuÙeeJej mJeiee&le
meesvÙeeÛÙee YeW[Ÿee efceUleele nes efpeJee}e. (meieàÙeepeCeer hegvne nmeleele) nmelee keâe ie
meejKÙee?
jKeceeyeeF& - Deie, nmet vekeâes lej keâeÙe keâ¤? ce}e cneleejer}e osKeer} ner YešebÛeer
}gÛÛesefiejer hemeble veener yejb he[le! keâesCe ie ne ieesheeUYešpeer! lees keâe? Jee ie Jee?
}eskeâebÛeer Iejb cekeälÙeeveb yeebOeeÙeÛee lÙeeÛee Skeâ Oeboe DeensÛe. Iejer ieeF&cnMeer yeeUietve otj
ieeJeYej efJekeâleesÛe. Deieb hejJee ceer cevegmce=leerle Sskeâ}b keâer pees yeÇeÿeCe otOe efJekeâlees lees
lelkeâeU heeflele neslees cnCetve! lÙeeÛee ceg}iee heesef}me KeelÙeele cees"e keâejketâve DeensÛe.
leerve cepe}er veJeb Iej lÙeeveb De}erkeâ[sÛe yeebOe}b Deens. eflekeâ[s leer DeeheuÙee efnbotbÛeer Meskeâ[es
}skeâjb Yegkesâves cejleensle. efceMevejer, cegme}ceeve lÙeebvee yeešJetve efnbogje°^eÛes keâój Me$et
yeveefJeleensle efve Deecner Fkeâ[s ceCeceCe lethe Deeieerle peeUleÛe Deenesle efve DeMee hewmesJeeuÙee
OebosJeeF&keâ Yešebvee ÛeeboerÛeer kesâUeRÛeer heeveb efve meesvÙeeÛÙee YeW[Ÿee Oece& cnCetve oeve osle
Deenesle! ne keâme}e ces}e Oece& - DeOece& Deens ne! keâce}, legPeb cnCeCeb Deieoer Kejb Deens,
ns Yeš cees"s }gÛÛes Deensle. osJeeÛÙee veeJes Yeeye[Ÿee }eskeâebvee ceveeme Ùesleer} leMee Leehee
cee¤ve mJele:Ûeer lebgye[er Yejle Deensle!
keâce}e - heCe jKeceeceeJeMeer, ceer cnCeles, keâer ¢eebÛee meeje oes<e YešebJejÛe šekeâCebner
DevÙeeÙeeÛeb nesF&}. DeepeÛÙee YešebÛÙee yeeÙeener leerÛe ›eleb keâ¤ve ogmeNÙeebvee leMeerÛe oeveb
osleele. Yeš lejer Deehe}sÛe YeeTyebo. lÙeebveener megOeejeJeb lej lesner megOeejleer}! Keje oes<e
DeeheuÙee meieàÙeebÛÙee Yeeye[sheCeeÛee Deens. Yeš yeUsyeUs }e"er IesTve keâener DeeheuÙee Iejer
Ùesle veener. DeecnerÛe lÙeeme yees}eJelees, Yeš Dee}e veener lej pesJeleosKeer} veener. ceie
Deecner osT Flekebâ oeve lees veslees! lesJne cetU oes<e DeeheuÙee Yeeye[sheCeeÛee! DeeheCe DeeheuÙee
~ ßeæe DeeefCe DebOeßeæe ~ 53
efJeJeskeâeveb heesLeerle Keesšb keâeÙe, Kejb keâeÙe les "jJeeJeb, yejb meerleeyeeF&, legcner keâesCeÛeb ›ele osleer}, mekegâleeF& lÙeebÛeer Peye}er efve meojs efMeJetve osleer}, legcner ceCeYej lethe Åee}, ¢ee
kesâ}ble? meieàÙeepeCeer efceUtve Ûeej-ceefnvÙeebÛÙee YeepÙee hegjJeleer}. cnCepes DeeheCe lÙee Skeâe
meerleeyeeF& - ceer keâeÙe yeeF& ›ele OejCeej? Iejer ceg}ebvee iees[Oees[osKeer} efceUle veener. DeveeLee}ÙeeÛee kesâJe{e KeÛe& YeeieJet yejb? efnbogOecee&Ûeer, je°^eÛeer, kesâJe{er mesJee efve kesâJe{e
ceeOegkeâjerosKeer} ceeieeJeer }eieles efyeÛeeNÙeebvee, cnCetve ceer DeeheuÙee Je[eYeesJeleer }#e hejeshekeâej ke⤠Meketâ yejb! ceie Ieslee vee ner meieUb ›eleb?
Øeoef#eCee lesJe{Ÿee iesuÙee Je<eea IeeleuÙee. Ùee Ûeelegcee&mÙeele iees«eeme keâeveJeuÙeeÛeb ›ele Oej}b meeNÙee peCeer - Deieoer Deecner meieàÙeebveer nerÛe ›eles Ùee Ûeelegcee&mÙeele keâjeÙeÛee
Deens. oj meesceJeejer iegUeÛes veT keâeveJe}s keâjles. hewkeâer Dee" keâeveJe}s ieeF&}e Iee}les efve mebkeâuhe ne DeeleeÛe kesâ}e yejb. legcner pee efve lÙee DeveeLee}ÙeeÛÙee mebÛee}keâebvee Åee ns JeÛeve
Skeâ lesJe{e Øemeeo cnCetve ceg}ebvee osles. ceer mJele: Gheeme keâjles. Demes meesUe meesceJeej FlekeäÙee OeceeLe& meeneÙÙeeÛeb.
keâjeÙeÛes! keâce}e - lÙeebvee efkeâleerlejer Deevebo nesF&}, lÙeebÛeer kesâJe{er efÛeblee ogjeJes} ns Ssketâve!
mekegâleeF& - FMMe! ne lej efveJJeU DeeÛejšheCee veener keâe? Denes, Iejer ceg}ebvee peeT Ùee DeeheCe meeNÙeepeCeerÛe eflekeâ[s. Ûe}e! (peeleele.) (6:186)
iees[Oees[ efceUle veener cnCetve Skeâerkeâ[s cnCelee DeeefCe iegUeÛes veT keâeveJe}s keâ¤ve
ieeF&meejKÙee Skeâe heMet}e Dee" Ûeejlee efve ceg}ebÛÙee leeW[er Skeâ Iee}lee! Denes, ceg}e- 
ceeCemeebvee otOe osles cnCetve peer ieeÙe nJeer, efle}e, ceg}e-ceeCemeebvee GheeMeer "sJetve legheeMeer
pesJeJeeÙeeÛeb keâeÙe? heMetÛeer peesheemevee keâjeÙeÛeer lej heMetmeejKeer keâje. heMet}e efnjJeb ieJele
heW{erYej DeeCetve Iee}e, heeefnpes lej DeesKešJeeCeer Iee}e DeeefCe keâeveJe}s ceg}ebvee Åee!
iees"Ÿeele}e heMet osJe Deens, lej legceÛeer heesšÛeer }skeâjs keâeÙe Yegleb Deensle? ceeCemeentve heMet
ßes‰ Deens ns meebieCeejb ›ele osJeeÛeb vemetve owlÙeeÛeb Deens owlÙeeÛeb!
}er}e - lemebÛe legPÙee lÙee Je[eÛÙee YeesJeleer }#e JesUe iejiej efHeâjeÙeÛeb ›eleosKeer}
Yeeye[sheCeeÛeb veener keâe? lÙeele hejeshekeâej Demee ie keâesCelee kesâ}eme?
jKeceeyeeF& - legcner meieàÙeepeCeer keâce}sÛÙee heóefMeef<ÙeCeer PeeuÙeelemeb efomeleb
ce}e. KejbÛe yejb, efleÛeb pes cnCeCeb keâer DeMeerÛe ›eleb keâjeJeer keâer pÙeele Ùee }eskeâer ØelÙe#e
hejeshekeâejeÛeb keâener ke=âlÙe, je°^eÛeer keâener mesJee Ie[s}, les Deieoer yejesyej Deens nes. Decegkeâ
Yeepeer KeeÙeÛeer veener, kesâUerÛÙee heeveeJej pesJeeÙeÛeb, GieerÛe }eKe JesUe iejiej efHeâjeÙeÛeb
Demee JÙeLe& osnob[ keâjCÙeehes#ee osnob[eÛeb lehener Ie[eJeb DeeefCe je°^eÛeer ØelÙe#e mesJee, Ùee
}eskeâer keâener lejer ØelÙe#e hejeshekeâej keâjeJee, Demeb ceer Skeâ ›ele legcneb}e meebieles Deb. legcner
efveOe&ve DemeuÙeele lejerosKeer} heg<keâU oeve efouÙeeÛeb hegCÙe legcneb}e keâmeb pees[lee ÙesF&}
yeIee Deb. ceePÙee DebieCee}e }eietve ceePeer ner kesâJe{er lejer ceeskeâUer peeiee Deens. leerle vegmeleb
jeve GieJeleb, lej legcner one-Jeerme peCeer ØelÙener FLeb ÙesTve mJenmleeveb KeCetve hes¤ve Ùee
Ûeelegcee&mÙeele Jeebieer, DeUt, efcejÛÙee, keâeseLf ebyeerj ØeYe=leer Meekeâ Yeepeer }eJee. lÙee DeveeLee}Ùeeme
Ûeej-mene ceefnves hegjs} FlekeäÙee YeepÙee DeeheCe mJele:ÛÙee cesnveleerves hegjJet Ùee!
keâce}e - "erkeâ "erkeâ! otJeeËÛes Yeejs yeebOeerle YeškeâCÙeehes#ee Jee Jeeleer keâjerle Jee ner
DeMeer ieeF&ÛÙee KegjeÛeer efÛe$eb keâe{erle Jee Pee[eYeesJeleer }eKe JesUe iejiej HesâNÙee Iee}erle
jenCÙeehes#ee Demee DeeheuÙee Oece&yeebOeJeebÛÙee, Ùee efnbogje°^eÛÙee mesJesle osn efPepeJeeJee nsÛe
Gòece. pej osJe Pee[-heMetbÛÙee mesJesveb meblees<ele Demes}, lej lees vejeÛÙee mesJesveb DeefOekeâ
meblees<ele Deme}e heeefnpes DeeefCe lÙee lÙee ›eleebveer heej}ewefkeâkeâ HeâUb efceUle Demeleer} leeRner
efceUle Deme}erÛe heeefnpesle! Deelee yeIee Deb. jKeceeyeeF& lÙee DeveeLe }skeâjebvee keâehe[b

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 54 ~ ßeæe DeeefCe DebOeßeæe ~ 55


leeyegleebÛeer iees°
DeeheuÙee}e leeyegleebÛeer iees° ceenerle Deens keâeÙe? legcner ØeefleJe<e& cegme}ceeveebÛee
leeyegleeÛee meCe heenleÛe Demelee. }eKees cegme}ceeve lÙeele pejer Kethe veeÛelee-yeeie[leevee
efomeleele, lejer lees meCe DeeveboeÛee vemetve lÙeeÛes cetU Skeâe DelÙeble ùoÙeõeJekeâ MeeskeâkeâLesle
Deens. cegme}ceeveer Oece&mebmLeehekeâ pes cenbceo hewiebyej, lÙeebÛÙee ØelÙe#e veeleJeeÛÙee Pee}suÙee
›etâj keâòe}erÛeer leer Jeeef<e&keâ mce=leer Deens.
heCe DeMeer SKeeoer keâ®Ce jmeeves LeyeLeye}s}er iees° vegmeleer keâuhevesvesÛe keâesCeer jefÛeles
lej efleves YeeJevee KeUyeUtve mees[uÙeeÛe DemelÙee ns pejer Kejs Deme}s lejerner efleÛÙeeheemetve
efMekeâCÙeemeejKÙee pÙee keâener cenòJeeÛÙee iees°er Deensle lÙeebÛee heefjCeece JeeÛekeâebJej JneJee
eflelekeâe menpeÛe Pee}e vemelee; keâejCe ceve cnCeles ‘Detb:! ner vegmeleer keâuhekeâLee Deens! Demes
keâener KejesKejÛe Lees[sÛe Ie[}s Deens! ØelÙe#eeÛÙee JÙeJenejele DeMee Yeekeâ[keâLeebÛee lees
keâeÙe GheosMe IÙeeÙeÛee? mJehveele leerve HegâšebÛÙee Kees}erle leerve npeej efMeheeF& efMej}s}s
efomeleele, efyeÚevÙeeJej Demelee mJele:}e [esnele Hesâkeâ}s}s efomeles; heCe cnCetve peeies
nesleeÛe lÙee [esnele DeeheCe he[}es Deenesle, DemesÛe mecepetve lejCÙeemee"er keâesCeer heesnt
}eielees Lees[eÛe! mJehveele}e Ûegškeâe meJe&mJeer mJehveehegjleeÛe! keâefuhele iees°eRÛee Ûeškeâe
cegKÙele: ceveesjbpeveehegjleeÛe!’
Ùeemee"er JÙeJenejele IesCÙeemeejKee GheosMe ceveeJej hekeäkeâe "meefJeCÙeeÛÙee keâeceer
vegmelÙee YeeJevee KeUyeUtve mees[CeeNÙee DejsefyeÙeve veeF&šmeejKÙee keâefuhelekeâLeebÛee pejer
Lees[eyengle GheÙeesie neslees, lejer lÙeebÛÙeentve efkeâleerlejer hešerves Feflenemeele peMee pÙee Iešvee
KejesKejÛe Ie[}suÙee Demeleele lÙeebÛeer hekeâ[ YeeJevesJej veJns, lej yegæerJejner DeefOekeâ
hekeäkesâheCeer yemeles. keâesCelesner melÙe ceveeJej efyebyeJeeJeÙeeÛes Pee}s, lej les cet}le:Ûe yeJnbMeer
DemelÙe Deme}suÙee keâefuhele keâeobyejerhes#ee, eflelekesâÛe YeeJeveesöerhekeâ Demeleener De#ej efve
De#ej melÙe DemeCeeNÙee Ssefleneefmekeâ IešvesvesÛe DeefOekeâ heefjCeecekeâejkeâheCes efyebyeefJe}s peeT
Mekeâles.
ner leeyegleebÛeer iees°ner keâeobyejermeejKeerÛe DelÙeble efÛeòeJesOekeâ Demeleener FeflenemeeFlekeâerÛe
melÙe Deens.
lÙeelener efieyeve, mes} ØeYe=leer Deveskeâ Fb«epeer FeflenemekeâejebÛÙee efve kegâjeCeMejerHeâÛÙee
DeYÙeemekeâebÛÙeekeâ[s ve peelee DeeheCe ner leeyegleebÛeer iees° nslegle: peefmšme DeceerjDeu}ermeejKÙee
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 56
efve‰eJeble heCe megefJeÅe cegme}ceeveer }sKekeâeÛÙeeÛe leeW[tve Ssketâ cnCepes lÙeeÙeesies leer meebieleevee
efyevecegefm}ce }sKekeâebveer leer peeCetveyegpetve Ûegkeâ}s}er meebefiele}er DeMeer Mebkeâe DeeheCeebme Jee
ogmeNÙeeme IesCÙeeÛes Heâejmes keâejCe GjCeej veener.
cenbce hewiebyejebveer pÙee JesUer les DelÙeble nerve efmLeleerle nesles DeeefCe lÙeebÛÙee ieeJeerner les
hewiebyej - F&MJejotle - cnCetve pesJne yengleskeâebme ceenerle veJnles, lÙeeJesUer lÙeebveer Skeâ
neslekeâ¤, osKeCee efve ØeeceeefCekeâ ceg}iee meebYeeU}e neslee. lÙeeÛes veeJe Deu}er. lÙeeme heg{s
cenbceo hewiebyej Ùeebveer DeeheuÙee heg$eeÛÙee "eÙeer ceeve}s, keâejCe hewiebyejeme heg$e veJnlee. heg{s
cenbceoeveer Deehe}er ceg}ieer Heâeeflecee nerme lÙee le®Ce Deu}er}eÛe osTve lÙeeme Deehe}e
peeJeF&ner kesâ}s.
cenbceoeJej Dee}suÙee Deveskeâ mebkeâšeble Deu}erves lÙeeme mees[}s veener. Dejyeebveer cenbceoeÛes
hewiebyejlJe ceevÙe kesâ}s lesJne lÙeeÛÙee Jee{lÙee JewYeJeemen Deu}erÛesner cenòJe Jee{le ies}s.
heCe cenbceo hewiebyej meve 632 ceOÙes Jeej}s, lesJne lÙeebÛÙee ieeoerJej Deu}er}eÛe nkeäkeâ
Deens Demes lÙeeÛÙee he#eeÛÙee }eskeâebÛes cele Demeleeveener Keef}HeâeheoeJej ogmeNÙeeÛe ie=nmLeeÛeer
efveJe[ efJe®æ he#eeves kesâ}er.
FLetveÛe Ùee oesve he#eeble legceg} Ùegæeme DeejbYe Pee}e. Deu}erÛÙee efJe®æ Deme}suÙee
he#eeÛes heg{ejerheCe ceesDeefJeÙee veeJeeÛÙee ye}e{Ÿee mesveeveerves mJeerkeâe¤ve Deu}er}e jCeebieCeele
nleJeerÙe& kesâ}s DeeefCe MesJešer cegme}ceeveebleer} keâener keâšJeeuÙeebveer ¢ee cegme}ceeveer hewiebyejeÛÙee
DelÙeble efJeMJeemet DeeefCe heg$eJele ceeve}suÙee peeJeÙeeÛeer meve 661 ceOÙes ›etâjheCeeves nlÙee
kesâ}er! DeeefCe leerner kesâJne, lej lees melheg®<e Deu}er, hewiebyejeÛee ke=âlekeâheg$e, cegme}ceeveebÛee
Keef}Heâe, cegKÙe ceefMeoerle F&MJejeÛeer ØeeLe&vee keâjerle Demeleevee! cegme}ceeveer Oece&Meem$eeØeceeCes
efve‰sves JeeieCeeNÙee ceveg<ÙeeÛee osJe hee"erjeKee Demelees, lÙeeme efJepeÙeÛe efceUlees, DeMee
mecepegleer, Ùee peieeleer} efJepeÙeeÛÙee DeLeea lejer, efkeâleer heeskeâU Deensle ns Ùee IešvesJe¤ve
mhe° nesle veener keâeÙe? kegâjeCe Deu}erÛÙee yeepetme nesles; heCe ÙeMe, efveoeve Yeeweflekeâ ÙeMe
lej ceejskeâNÙeeÛÙee megNÙeeme efceUe}s! kegâjeCeeÛes ØeeLe&veeceb$e lÙee Deu}erÛÙee Dees"eJej
DemeleeÛe ceejskeâNÙeeÛee megje lÙeeÛÙee ùoÙeele Iegme}e. les kegâjeCeeÛes ceb$e lÙeeme ¢ee peieele
lejer JeeÛet Mekeâ}s veenerle!
jepeheg$e nmeve-ngmesve
Deu}er}e cenbceo hewiebyejebÛÙee Heâeeflecee veeJeeÛÙee pÙee ceg}erMeer lÙeeÛes }ie> Pee}s nesles,
efleÛÙeeheemetve nmeve DeeefCe ngmesve ns oesIes heg$e Pee}s. Deu}er}e Jej meebefieleuÙeeØeceeCes
ceejskeâjer Iee}tve "ej ceejuÙeeveblej lÙeeÛÙee Øeeflehe#eeves ceesDeefJeÙeeÛes Keef}Heâeheo ceevÙe kesâ}s.
hejbleg Deu}erÛÙee he#eeÛÙee celes Keef}Heâeheo ns cenbceo hewiebyejeÛÙee JebMeeleÛe jeneJes Demes
DemeuÙeeves DeeefCe Deu}erÛes pes Jejer} heg$e lesÛe cenbceo hewiebyejeÛÙee JebMeeÛee Gj}s}e Debkegâj
DemeuÙeecegUs lÙee nmeve-ngmesveebÛÙee neleerÛe Keef}Heâeheo "sJeCÙeeÛeer Deu}erÛÙee he#eeves
hejekeâe‰e Ûee}efJe}er. Deu}er "ej ceej}e peeleeÛe lÙeebveer nmeve}e Keef}Heâe cnCetve
~ ßeæe DeeefCe DebOeßeæe ~ 57
Ieesef<ele kesâ}s. heCe eflekeâ[s ceesDeefJeÙee ne ØeyeU mewvÙe IesTve lÙeebÛÙeeJej Ûee}tve Ùesle Deens
Demes keâUleeÛe lÙeebÛeer ieeUCe G[e}er. hewiebyejeÛee nmeve ne veelet Deme}e lejer les owJeer veeles
¢ee ceeveJeer peieele ØeyeU Deme}suÙee mewvÙeeJeeÛetve Deieoer ogyeUs "j}s DeeefCe nmeve}e
Keef}HeâeheoeJejer} Deehe}e DeefOekeâej mees[tve osTve ceesDeefJeÙeeme Skeâe Je<ee&ÛÙee Deele MejCe
efjIeeJes }eie}s. oesvner he#eebÛee keâjej Pee}e lees FlekeâeÛe keâer, ceesDeefJeÙeevesÛe Keef}Heâe
JneJes. heCe lÙeeÛÙee ce=lÙetveblej cee$e hewiebyejeÛee ogmeje veelet pees ngmesve lÙee}e Keef}Heâe
vesceeJes.
DeMee jerleerves ceesDeefJeÙee neÛe MesJešer cegme}ceeveer meeceüepÙeeÛee SkeâcesJe efve DeØeeflejLe
Keef}Heâe Pee}e.ÙeMe lÙee}e Dee}s! lees keâesCeer cees"e Oece&Yeer¤, kegâjeCe efve‰sves heeUCeeje,
vÙeeÙeer, meoeÛeejer neslee cnCetve keâe lÙee}e ns DeØeeflece ÙeMe ÙesTve lees kegâjeCe ceeveCeeNÙeebÛee
cegKÙe jepÙeeOÙe#eÛe veJns, lej Oecee&OÙe#ener Pee}e? cegUerÛe veener! ÙeÛÛeÙeeJeled cegme}ceeveebÛee
Deieoer efveefJe&JeeoheCes Pee}s}e DeeefCe DelÙeble ØeyeU "j}s}e Demee pees heefn}e Keef}Heâe,
lees ne ceesDeefJeÙee keâmee neslee ÙeeefJe<eÙeer Deceerj Deu}erÛe cnCeleele -
‘pÙeeÛes efce$elJe jeKelee ÙesCes keâ"erCe peeF& DeeefCe pÙeeÛes Me$eglJe [esF&pe[ nesF&, lÙeeÛee
lÙeeÛee efJe<eeves Jee Kebefpejeves lÙee ceesDeefJeÙeeves Ieele kesâ}e DeeefCe keâjefJe}e. nlÙee ner
lÙeeÛÙee DebieJeUCeer he[}s}s Skeâ ØeyeU nlÙeej nesles. lÙeeÛÙee meòes}e De[LeUe keâ¤
}eie}s DeMeer Jeešs} leer kegâjeCeeleer} owJeer Jee JÙeJenejeleer} ceeveJeer Dee%ee Jee DeeÛeej
Pegiee¤ve osCÙeeme lees keâceer keâjerle vemes. heCe meesF&mkeâj DemeuÙeeme kegâjeCeeleer} DeeÛeej
yee¢eMe: heeUCÙeeÛes meeWiener Demes Je"Jetve osF& keâer ÙebJe! ne kesâJe{e owJeogefJe&}eme nesÙe keâer,
pÙeebveer ØelÙe#e cenbceo hewiebyejeÛee ÚU kesâ}e lesÛe lÙeeÛÙee JebMepeebÛÙee hewle=keâ mebheòeerÛes efve
jepÙeeÛes Jeejme "jeJes! DeeefCe pÙeebveer cetelf e&hetpekeâebÛee he#e Iesle}e lesÛe cenbceoeÛÙee cetelf e&Yebpekeâ
cegme}ceeveer Oecee&Ûes Keef}Heâe - Oecee&OÙe#e - JneJes!’ (‘efnmšjer Dee@Heâ efo meejemesvme’ he=‰
71 efve 82)
heCe Ssefnkeâ °erves heenlee ceesDeefJeÙee}e ns ÙeMe keâmes Dee}s les Deieoer metÙe&ØekeâeMeeFlekesâ
mhe°heCes efomet Mekeâles! lees DelÙeble Oee[Meer, jepeveerelf eheejbiele, Metj, keâejmLeeveer heg®<e neslee.
Ssefnkeâ jepÙes efpebkeâCÙeeme pes iegCe DeJeMÙe les lÙeele nesles. lÙeeÛes mewvÙe PebgPeej Demetve,
Mem$eem$es Glke=â° Demele, cnCetve Ssefnkeâ jepÙe efpebkeâCÙeeÛÙee keâeceer lÙee}e ÙeMe Dee}s
DeeefCe hewiebyejeÛee owJeer JebMe eflekeâ[s OegUerme efceUle Demelee ceesDeefJeÙeeves mLeehe}s}s
oceemkeâmeÛes cegme}ceeveer meeceüepÙe efve Oecee&OÙe#elJeeÛes les Keef}Heâeheo lÙeeÛÙee meeOÙee
ceeveJeer JebMeele MebYej Je<ex DeJÙeenleheCes veebole jeefn}s!!
nmeveÛÙee neletve Keef}Heâeheo efve meeceüepÙe efÚveeJetve IesTveÛe ceesDeefJeÙee mJemLe yeme}e
veener. Lees[ŸeeÛe DeJeOeerle lÙeeÛee ceg}iee ÙesePf e[ ÙeeÛÙee keâejJeeF&ves nmeve}e efJe<e heepetve "ej
ceejCÙeele Dee}s! hewiebyejeÛee, osJeotleeÛee lees ØelÙe#e veelet heCe lÙee}ener JeeÛeefJeCÙeemee"er
cenbceo hewiebyej osJeeheeMeer ceOÙemLeer ke⤠Mekeâ}s veenerle - owJeeves ceeies Deu}er}e
keâšJeeuÙeebÛÙee Kebefpejeme cee¤ efo}s lemes Deelee lÙee meg° nmeve}ener efJe<eeÛÙee hesuÙeeme
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 58
efheCÙeeDeeOeer SkeâJeej osKeer} meeJeOe ve keâjlee og°ebÛÙee Ieeleeme yeUer he[t efo}s!
jenlee jeefn}e cenbceoÛee ogmeje veelet ngmesve. Keef}Heâe ceesDeefJeÙeeves hetJeea keâjej kesâ}e
neslee keâer, lÙeeÛÙee ceeies Keef}HeâeheoeJej efve meeceüepÙeheoeJej ngmesve}e mLeeefhe}s peeF&}!
heCe lÙeeÛee Je[er} YeeT nmeve lÙee}e efJe<eØeÙeesieeves "ej kesâuÙeeyejesyej ne keâjejner cees[tve
Keef}Heâe ceesDeefJeÙeeves DeeheuÙee ceeies Deehe}e heg$e ÙesefPe[ ¢eemeÛe Keef}Heâeheo efceUeJes
cnCetve efveefMÛe}s DeeefCe cegme}ceeveer meeceüepÙeeleer} ceefMeoerceefMeoerletve ÙesefPe[}eÛe Keef}Heâe
keâjCÙeeÛeer iJeener efo}er ies}er. mewvÙeeves efve jepeOeeveerves leerÛe MeheLe Iesle}er. heje›eâceer
ceesDeefJeÙee meve 680 ceOÙes JeejleeÛe lÙeeÛee ne meJeeF& heje›eâceer heg$e ÙesefPe[, jepeOeeveer
oceemkeâmeceOÙes, DeeheuÙee efhelÙeeÛÙee efJemleerCe& meeceüepÙeeÛee Oeveer efve cegme}ceeveer Oecee&Ûee
Oecee&OÙe#e Pee}e!
Keef}Heâe ÙesefPe[
¢eeÛe ÙesefPe[ves cenbceo hewiebyejeÛÙee Deskeâe veeleJeeme – nmeve Ùeeme – efJe<eØeÙeesie keâjJetve
ceej}s ns Jej efo}sÛe Deens. cenbceo hewiebyejeÛee ogmeje veelet ngmesve, lÙee}e Keef}Heâe
vesceCÙeeÛee Pee}s}e keâjej }eLee[tve Deelee leesÛe ÙesefPe[ Keef}Heâe PeeuÙeecegUs ngmesveÛÙee
peeleerÛes efve he#eeÛes }eskeâ DeLee&leÛe Heâej efÛe[}s. lÙeebÛÙeehewkeâer FjekeâÛÙee }eskeâebveer lej
ngmesve}e yeb[ keâ¤ve G"CÙeeme KetheÛe Yej efo}e. ‘DeeheCe DeeceÛÙee Øeebleele heeT}
šekeâleeÛe meejer pevelee Skeâe ceeCemeemeejKeer yeb[ keâ¤ve G"s}! DeeheuÙee ÙesCÙeeÛee keâeÙe
lees DeJekeâeMe!’ Demes Gl#eesYekeâ efvejeshe ngmesve}e Ùesle jeefn}s! lÙeemejMeer lÙee efvejesheeJej
efJeMJeemetve DeeheuÙee Keef}HeâeheoeÛee ÙesefPe[ves efÚveeJetve Iesle}s}e nkeäkeâ jCeebieCeeJejÛe
hejle efceUJeerve DeMee efveëÛeÙeeves ne hewiebyejeÛee Oece&Meer} veelet ngmesve FjekeâJej GIe[heCes
Ûee}tve ies}e. lÙeeÛÙeeyejesyej lÙeeÛes veele}ie, oesve cees"s ceg}ies, keâener efve<"eJeble DevegÙeeÙeer,
yeeÙekeâe-ceg}s, Flekeâer cet"Yej mesvee keâeÙe leer nesleer.
neÙe nmeve! neÙe ngmesve!
ÙesefPe[}e lej nsÛe heeefnpes nesles. lees efpelekeâe heje›eâceer eflelekeâeÛe }gÛÛee. lÙeeves meeNÙee
cegme}ceeveer meeceüepÙeele Demee ojeje yemeefJe}e neslee keâer, lÙeeÛÙee Jele&veele lees kegâjeCeeÛÙee
Dee%eebÛee Gheceo& peces} lesJne keâjerle Demeleener leesÛe Keef}Heâe Oece&efve‰ebÛee Oece&ieg¤! -
cnCetve meeje cegme}ceeve lÙeeÛÙeeheg{s ÛegheÛeehe ieg[Ies šskeâerle neslee. }eKees cegme}ceeveebÛeer
menevegYetleer ØelÙe#e cenbceo hewiebyejeÛÙee lÙee meb$emle Demeleener melÙehejeÙeCe jenCeeNÙee
veeleJeekeâ[s - ngmesvekeâ[s - nesleer. heCe Keef}Heâe ÙesefPe[ÛÙee efJe®æ yeÇ keâe{CÙeeÛeer keâesCeeÛeer
Úeleer nesF&vee. DeMee efmLeleerle ngmesve yeb[ keâ¤ve G"lees Deens ns heentve Keef}Heâe ÙesefPe[
G}še mebleehe}e! ieghle nmlekeâebkeâjJeer Gl#eesYekeâ yeelecÙee lÙeeves nesTveÛe ngmesve}e
Ûentkeâ[tve Oee[efJeuÙee keâer, ‘Ùee Deecner ÙesefPe[efJe®æ legcnebme lelkeâeU efceUlees!’ lÙee
efvejesheeme melÙe ceevetve lees melÙehejeÙeCe ngmesve Ùee cet"Yej yeepeejyegCeiÙeebmeejKÙee šesUerefveMeer
~ ßeæe DeeefCe DebOeßeæe ~ 59
pees pees heg{s Ûee}}e lees lees lÙee}e keâesCeer De[efJeCÙeeme ÙesF&vee vee. lÙee}ener ns DeeMÛeÙe&Ûe
Jeeš}s! efve‰eJeble YeeefJekeâ cegme}ceeve cnCet }eie}s, ‘Deu}e melÙeeÛee DeefYeceeveer. ØelÙe#e
hewiebyejeÛÙee veeleJeeefJe®æ DemeCeeNÙee Me$ebtbÛes [esUs Deu}eves DeebOeUs kesâ}s, yegæ YeübefMe}er!
veenerlej Keef}Heâe ÙesefPe[ Demee veebieer šeketâve yemeCeeje ØeeCeer veJns. osJeeÛee DeodYegle
Ûecelkeâej Deens ne!’
lees DeodYegle Ûecelkeâej neslee KejeÛe! heCe lees osJeeÛÙee oÙesÛee vemetve ÙesefPe[ÛÙee
jepeveerleerÛee! keâejCe ngmesve}e Demes KeesšŸee DeeMesÛÙee ceeies }eJeerle }eJeerle lÙeeves DeMee
ef"keâeCeer DeeCetve mees[}s keâer, efpeLes efvejeMesÛÙee peeàÙeele lees hewiebyejeÛee veelet DeÛeevekeâ efve
hegjlesheCeer meehe[eJee.
FjekeâÛÙee Øeebleeves lÙeeme yees}eJe}s nesles. peeÙeÛesÛe keâeÙe les keâ"erCe keâece. efleLes peeleeÛe
lees ØeebleÛe Øeeble ‘Deu}e nes Dekeâyej’ keâ¤ve ngmesvemee"er G"Ceej. ¢ee Dehes#esleer} keâ"erCe
keâece lesÛe heej he[}s. ngmesve FjekeâceOÙes ØeJesMeslees lÙee}e keâesCeerner De[efJe}s veener. heCe
FjekeâceOÙes yeb[eÛee PeW[e IesTve lÙeeves heeÙe "sJeleeÛe pes meeshes Jeeš}s lesÛe keâece keâ"erCe
"j}s - ngmesve keâeve osTve Sskeâle jeefn}e heCe FjekeâceOÙes efvepe}suÙeebÛeer Peeshe cees[CÙeeFlekeâer
osKeer} ie[ye[ kegâ"s Ssketâ ÙesF&vee. ‘ngmesve keâer peÙe’ iepe&le Skeâner lejJeej cÙeeveeletve
KeCeKeCesvee!
lees lejJeejer KeCeKeCeuÙee; leerjner meesÓ meesÓ megšle Ûee}}s. heCe neÙe neÙe! les
ngmesve}e meeneÙÙe osCÙeeÛes JeÛeve efo}suÙee cegme}ceeveebÛes vemetve lÙee }yee[ Keef}Heâe
ÙesefPe[ves ngmesve}e DeÛeevekeâ iee"tve keâehetve keâe{CÙeemee"er Oee[}suÙee cegme}ceeveer mewvÙeeÛes
nesles.
‘efJeëJeemeIeele!’ ngmevesÛÙee šesUerle SkeâÛe nenekeâej G[e}e. efve®heeÙeeves Skeâe ieeJeÛÙee
DeeßeÙeeme Deehe}s lebyet "esketâve lÙeeleuÙee lÙeele jÛelee ÙesF&} eflelekeâe JÙetn jÛetve ngmesveves
"eCe ceeb[}s. Me$etves Jes{ŸeeÛeer leele lÙee "eCÙeeÛÙee ieàÙeeYeesJeleer Ieele}er.
keâjye}eÛeer }{eF& veJns, keâòe}!
lÙee peeiesÛes veeJe keâjye}e nesles. Keef}Heâe ÙesePf e[ves ngmesve}e lÙee efhebpeNÙeele keâeW[CÙeemee"er
pees mesveeveer Oee[}e neslee, lÙeeves ngmesveÛÙee šesUerJej Ûe{tve ve peelee lÙeeÛee ÚU
keâjeJeÙeeÛeeÛe lesJe{e efJe[e GÛe}}e neslee. ngmesveÛeer leer cet"Yej šesUer - leer pejer lejJeej
Ghemetve GYeer nesleer lejer efle}ener Me$etJej Ûee}tve peeCes DeMekeäÙe nesles. }{eF&Ûee Øeëve veJnlee
lees! Me$etves ngmesveÛes heeCeer lees[}s, og¤ve leerjebÛee Je<ee&Je Ûee}efJe}e. efoJemeebceeietve efoJeme
ngmesveÛes }eskeâ heeCÙeeJeeÛetve leUceUt }eie}s. Me$etMeer ngmesveves yees}Ces kesâ}s, ‘ce}e
megKe¤he hejlet Åee - ceer }{Ceej veener!’ heCe lÙeeÛÙee }{eF&}e Yeerle keâesCe keâesCe! cenbceo
hewiebyejeÛee lees veelet, npeejes cegme}ceeve hewiebyejeÛÙee pÙee JebMeeme owJeer DebMe ceeveerle lÙee
JebMeeÛee lees jepeheg$e! heeCÙeeJeeÛetve le[Heâ[t }eie}e, ‘ceer MejCe Ùeslees - heCe ce}e Keef}Heâe
ÙesefPe[keâ[s vÙee} les yebefoJeeve cnCetve vesT vekeâe, lej ceeveveerÙe Jeerjheg®<e cnCetve vÙee!’ heCe
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 60
lÙeeme yebefoJeeveÛe veJns lej veerÛe, heeheer cnCetve, DehejeOeer cnCetve DeeCee; DeeCe}e lej!
Gòece ceeie& cnCepes efpeJeble DeeCetÛe vekeâe! nerÛe lej lÙeeÛÙee Me$etÛeer - Keef}Heâe ÙesefPe[Ûeer
- Dee%ee nesleer! MesJešer lees vÙeeÙehejeÙeCe ngmesve cnCee}e, ‘ceePeeÛe peerJe legcnebme nJee Deens
vee? ceie ne ceer heg{s Ùeslees, ce}e ceeje efve Jeeo mebheJee. heCe efvejhejeOe }skeâjebvee efve efm$eÙeebvee
lejer lenevesves le[Heâ[le cee¤ vekeâe. lÙeebvee megjef#eleheCes Jes{Ÿeeyeensj keâe{tve Åee!’ heCe nerner
efJevebleer Keef}HeâeÛÙee mesveeveerves Deceeve}er. Deelee ce=lÙetJeeÛetve ielÙeblej veenermes heentve ngmesveves
DeeheuÙee DevegÙeeÙeebme meebefiele}s, ‘legcner JÙeLe& ce¤ vekeâe, pÙeeme peeCes lÙeeves ce}e mees[tve
peeJes nsÛe GefÛele; lÙeeleÛe ce}e meceeOeeve Jeešs}!’ heCe keâesCeer ies}e veener. G}š
DeeheuÙee cegme}ceeveer Oece&mebmLeehekeâeÛÙee ØelÙe#e veeleJeeJej le}Jeej Ûee}efJeCÙeeme keâÛe¤ve
PebgpeCes lej lÙeeÛÙee JeleervesÛe Pebgpet DeMee efveëÛeÙeeves ÙesefPe[ÛÙeeÛe mewvÙeeleer} keâener Oece&Meer}
cegme}ceeve mewefvekeâ ngmesveÛÙee ÚeJeCeerle efveIetve Dee}s.
leerjeceeietve leerj SkeâmeejKee ÙesefPe[ÛÙee mewvÙeeletve megšle Ûee}}e. ngmesveÛÙee cet"Yej
}eskeâebleer} Jeerjebceeietve Jeerj JesÛekeâ JesÛekeâ he[le Ûee}}e. MesJešer lees hewiebyejeÛee veeletner
IeeÙeeU Pee}e. lÙeeves heeCeer ceeefiele}s. cees"Ÿee ØeÙeemeeves heeCÙeeÛÙee ØeJeeneMeer lÙeeme
vesCÙeele Dee}s. leesÛe Me$etbÛÙee leerjebÛeer PeeW[ G[e}er. leneve leneve keâjerle ngmesve hegvne
lebyetÛÙee oejeMeer Dee}e. efm$eÙee DeeskeämeeyeeskeäMeer j[t }eieuÙee. ngmesveÛes }{les heg$e ce¤ve
he[}s neles. Skeâ DeYe&keâ Gj}s; lÙeeÛes MesJešÛes Ûebgyeve IesCÙeeme ngmesveves les }ske⤠GÛe}}s
- leesÛe Me$etves lÙeeme Skeâe leer#Ce yeeCeeves efKeUtve šekeâ}s! lÙeemejMeer ‘Deu}e’ Demes
Deesj[tve lees jepeheg$e ngmesve lebyetheg{s ceškeâve yeme}e. heeCeer heeCeer! Skeâe meleerves ØeÙelveebÛeer
MeLe& keâ¤ve Skeâ hes}e heeCeer efceUefJe}s.
heeCeer! heeCeer! lÙee IeeÙeeU jepeheg$eeÛÙee neleele lees heeCÙeeÛee hes}e ÙesleeÛe lÙeeves lees
efheCÙeeme DeeJe[erves GÛe}}e. Ieesš IesCÙeeme keâesj[s he[}s}s leeW[ heškeâve GIe[tve Dee
kesâ}e; leesÛe heeCÙeeÛÙee IeesšeDeeOeerÛe Me$etÛee yeeCe vescekeâe lÙeeÛÙee leeW[ele metb metb keâjerle
efMej}e. Skeâ keâke&âMe efkebâkeâeUer Heâes[tve Jeerjheg$e lejJeej GÛe}tve G"lees lees Ûeesnerkeâ[tve
neCee, ceeje keâjerle Me$et OeeJe}e efve ngmesve lejJeejerÛÙee IeeJeebveer efÚVeefJeefÚVe nesTve "ej
Pee}e!
cegme}ceveer Oece&mebmLeehekeâeÛÙee veeleJeeÛes lÙee cegme}ceeveebÛÙee owJeer Keef}HeâeÛÙee osneJej
lÙee ceeveJeer Keef}Heâe ÙesefPe[Ûes les ›etâj cegme}ceeve Lew Lew veeÛe}s, lÙeeÛe Øesleeme lÙeebveer
neCe}s, "eskeâj}s, lÙeeÛes efMej YeeuÙeeme šesÛetve efcejJeerle efveIee}s! heCe osJeeves lÙee
‘owJeer’heCe ogyeàÙee Keef}HeâeÛÙee meeneÙÙeeves ntb keâe Ûetb kesâ}s veener! (Deceerj Deu}er he=. 86)
ceeveJeer heCe ØeyeU DeMee Keef}Heâe ÙesefPe[heg{s osJemegæe Demeblees<eeÛee Skeâ yeÇner keâe{t Oepe}e
veener.
ÙesefPe[Ûee lees mesveeveer DeesyeeefDeogu}e lÙee jepeheg$e ngmesveÛeer leer ogo&Mee heenle jeefn}e.
lÙeeÛÙee lÙee ›etâj mewefvekeâebveer ngmesveÛes efMej DeeCetve lÙeeÛÙeeheg{s pesJne šekeâ}s lesJne lees
DeieoerÛe efhemeeU}e. ngmesveefJe<eÙeerÛee lÙeeÛee jeie DeveeJej nesTve lÙeeves neleeleuÙee Ú[erves
~ ßeæe DeeefCe DebOeßeæe ~ 61
ce=le jepeheg$eeÛÙee keâehetve DeeCe}suÙee jkeäleeU cemlekeâeÛÙee leeW[eJej efve Dees"eJej meheemehe
ceej}s.
ÙesefPe[ÛÙee lÙee ›etâj mewefvekeâeble osKeer} les yeerYelme ÂMÙe heentve nUnUCeeje Skeâ lejer
ØeeCeer neslee nerÛe iees° efJeMes<e. lees Skeâ Je=æ cegme}ceeve hegšhegš}e, ‘neÙe neÙe! owJeer
hewiebyejeÛÙee ¢eeÛe }e[keäÙee veeleJeeÛÙee ¢eeÛe Dees"ebÛes, lÙee hewiebyejeÛes Dees" Ûebgyeve Iesleevee
ceer mJele: heeefn}s nesles.
ngmesveÛÙee efm$eÙeebvee, Heâeškeâerlegškeâer }keälejs vesme}suÙee, ceU}suÙee, heeCÙeemee"er
leUceU}suÙee lÙee cegme}ceeveer hewiebyejeÛÙee ceg}er - megveebvee cegme}ceeve mewefvekeâebÛÙee
heenNÙeele ÙesefPe[ Keef}Heâekeâ[s Oee[CÙeemee"er oceemkeâme}e hee"efJe}suÙee šesUerÛÙee heg{s
YeeuÙeeJej šesÛe}s}s ngmesveÛes cemlekeâ efcejJele Ûee}efJe}s}s nesles! keâjye}eÛÙee DelÙeble ›etâj
keâòe}erÛee lees efJepeÙeOJepe neslee.
Keef}Heâe ÙesePf e[ÛÙee YeJÙe jepeJee[ŸeeÛÙee lešeKee}er efYebleer}e šsketâve cenbceo hewiebyejeÛÙee
lÙee ceg}er - }skeâer - megvee }keälejs vesme}suÙee, ceU}suÙee, ngmesveÛes les keâehetve DeeCe}s}s
cemlekeâ pÙeebÛÙeeheg{s he[}s Deens DeMee lÙee jepeefm$eÙee DeeskeämeeyeeskeäMeer j[le yemeuÙee!
Deehe}s kesâme lees[lees[tve cees"cees"Ÿeeves lÙeebveer SJe{e Dee›eâesMe ceeb[}e keâer, meejer jepeOeeveer
j[t }eie}er, efÛe[t }eie}er. ÙesefPe[osKeer} Lees[e ie[ye[tve ies}e, lÙeeves lÙeebÛeer Pee}er leer
efveYe&lme&veeÛe yeme Pee}er Demes mecepetve lÙeebvee hejle cekeäkeâe–ceefoveskeâ[s DeeheeheuÙee ieeJeer
peeT efo}s.
DeMeer keâjye}eÛeer keâòe} Pee}er. cegme}ceeveer hewiebyejeÛes ØelÙe#e veelet pes nmeve-ngmesve,
lÙee jepeheg$eebÛee Demee DelÙeble MeesÛeveerÙe MesJeš Pee}e. cenbceoeÛÙee JebMeeÛeer keâjye}e}e
DeMeer ogoM& ee Pee}er, Demee veeÙeveeš Pee}e. leerÛe keâ®CekeâLee Dee"Jetve Dee"Jetve keâjye}eÛÙee
lÙee keâòe}erÛÙee efoJeMeer ØeefleJe<eea keâesšŸeJeOeer cegme}ceeve leeyegleebÛÙee mce=efleefoveer ‘Meeskeâ!
neÙe, Meeskeâ!’ Demes JeejbJeej Dee›ebâole OeeÙeOeeÙe j[t }eieleele. keâjye}eÛeer nerÛe keâ®CekeâLee
leeyegleeÛeer iees° nesÙe. nmeve-ngmevesÛÙee Ùee ùoÙeõeJekeâ MesJešÛee lees Meeskeâefove Demelees, les
og:Kemceejkeâ Demeles.
ngmesveÛÙee ¢ee ogo&MesÛeer yeeleceer heesnesÛeleeÛe cegme}ceeveebÛeer peer ØecegKelece Oece&#es$es efve
hewiebyej cenbceo mJele: peerle jenle, lÙee ceefovee veiejerleer} }eskeâ DelÙeble KeJeUtve ies}s.
lÙeebveer ÙesefPe[Ûes Keef}Heâeheo jö kesâ}s efve lÙeeÛee DeefOekeâej efheštve Iee}efJe}e. ner yeeleceer
heesnesÛeleeÛe lees heje›eâceer ÙesefPe[ ef[JeÛe}suÙee efmebnemeejKee ÛeJeleeU}e DeeefCe efmebnentvener
efnbœe DeJeleej Oe¤ve memewvÙe ceefovesJej ÙesTve keâesmeU}e. lÙeeÛÙee ›eâesOeeves lees meeje Dejye
osMe LejLej keâehet }eie}e. ÙesefPe[, cegme}ceeveer meeceüepÙeeÛee cegKÙe Oeveer, cegme}ceeveer
Oecee&OÙe#e Keef}Heâe, heCe lÙee cegme}ceeveer Keef}HeâevesÛe cegme}eceeveer Oece&#es$eeÛeer jeKejebieesUer
G[efJe}er! cenbceo hewiebyejeÛes efveJe[keâ DevegÙeeÙeer }nevecees"s JesÛetve JesÛetve keâòe} keâjCÙeele
Dee}s. pes Gj}s lÙeebvee oeme yeveefJeCÙeele Dee}s. lÙeebÛÙee ceevesJej [eie osTve "sJe}s.
Deu}erÛÙee efKe}eHeâleerheemetve peer ®iCee}Ùes, meeJe&peefvekeâ keâeÙee&}Ùes, G"efJe}s}er nesleer leer
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 62
meejer OegUerme efceUefJe}er; Heâej keâeÙe - lÙee cegme}ceeveer hegCÙe#es$eebleer} leer hewiebyejeÛeer
hegCÙelece ceMeero, efleÛeer Keef}Heâe ÙesefPe[ves Iees[MeeUe yeveefJe}er efve heefJe$e mLeUebÛeer
DeveefvJele efJešbyevee kesâ}er. (‘efnmšjer Dee@Heâ meejemesvme’, he=‰ 88) ceefoves}e OegUerme
efceUJetve ÙesefPe[ cekeäkesâJej Ûee}tve ies}e DeeefCe ÙesLeer} heefJe$e ‘keâeyee’ DeeefCe Flej
hegCÙemLeUs ÙeebÛeerner ÙeLesÛÚ veemeOetme keâjCÙeele Dee}er.
ÙesefPe[ neÛe MesJešer DeØeeflejLe Keef}Heâe "j}e. Ssefnkeâ jepÙe, ÙeMe, ojeje, efJepeÙeßeer
ner meejer lÙeeÛÙee heeÙeeMeer kegâefve&meele keâjerle nesleer.
ne SJe{e efJepeÙe lÙee ÙesefPe[}e efceUe}e DeeefCe nmeve-ngmesveeefokeâ hewiebyejeÛÙee
heg$eheew$eebÛeerner OegUOeeCe Pee}er. keâe yejs? ÙesefPe[ ne lÙee nmeve-ngmesventve kegâjeCeeÛÙee Dee%ee
DeefOekeâ Skeâefve‰heCes heeUerle neslee, kegâjeCeerÙe meoeÛeejeble DeefOekeâ efve<"eJeble Jee ceeveJeer-
°Ÿee DeefOekeâ vÙeeÙeer neslee cnCetve keâe nmeve-ngmesve veeMe heeJe}s efve ÙesefPe[ efJepeÙeer
Pee}e? veJns, veJns! lÙee Keef}Heâe ÙesefPe[ÛÙee Oece&efve‰lesefJe<eÙeer cegme}ceeveer «ebLekeâejner
keâeÙe cnCeleele les mJele: peefmšme Deceerj Deu}erÛe Lees[keäÙeele Demes meceejesheleele-
‘Keef}Heâe ÙesefPe[ ›etâj efve efJeëJeemeIeelekeâer neslee. cegme}ceeveer Oecee&le DelÙeble heelekeâ pes
ieCe}s les ceÅeheeve, heefJe$e ceefMeoeRÛeer efJešbyevee, nlÙee, efJe<eØeÙeesie, n}keâš JÙemeves FlÙeeoer
Oece&yee¢e ogjeÛeejebveer «emle Demee ne Keef}Heâe ÙesefPe[ cegme}ceeveer Oece&hegjesefnleebÛeer Ûes°e
keâjCÙeemee"er Skeâe ceekeâ[eme cegu}e-ceew}JeerÛeW meeWie osTve Skeâe mepeefJe}suÙee iee{JeeJej
yemeJeer efve lÙeeme DeeheCe peeF& lesLes ceeiesceeies efcejJeerle Ûee}Jeer!’
cenbceo hewiebyejeves Deehe}e cetefle&Yebpekeâ Oece& mLeeheeruÙeeveblej, hetJeer& cetefle&hetpekeâ Oecee&me
heeUerle Deme}suÙee cekeäkesâJej nu}e kesâ}e. les veiej efpebkeâ}s efve mJele: lesLeer} pegvÙee cetleea
Oe[eOe[ Heâes[tve lees[tve šekeâuÙee. peÙeesvceeoeble cegme}ceeve Deesj[}s, ‘ns hene legceÛes
}ekeâ[er oie[er osJe! cenbceoeÛÙee nelees[ŸeeKee}er ÛetCe& Pee}s! efkeâleer ogyeUs ns osJe!!’
(‘efnmšjer Dee@Heâ meejemesvme’, he=. 16) cenbceoeÛes ns leke&âMeem$e Kejs nesles.
cenbceo hewiebyejeves cetefle&hetpekeâebÛÙee osJeeme ogyeUs cnš}s DeeefCe cetefle&Yebpekeâ osJeeÛÙee
ceefMeoer yeebOeuÙee, heCe Keef}Heâe ÙesefPe[ves lÙee ceefMeoer GodOJemle keâ¤ve lÙeebÛÙee Iees[MeeUe
kesâuÙee, leer cekeäkeâe-ceefovee OegUerme efceUefJe}er, lÙee cetefle&Yebpekeâ hewiebyejeÛÙee JebMeeÛee
›etâjheCes veeÙeveeš kesâ}e. ceie Deelee lÙeeÛe leke&âMeem$eeves nsner efmeæ nesle veener keâe keâer,
cetefle&YebpekeâeÛee osJener eflelekeâeÛe ogyeUe Deens? nelees[e Oe[Oeekeâš Deme}e keâer lees
cetefle&hetpekeâeÛÙee osJeUemeejKeeÛe cetefle&YebpekeâeÛÙee ceefMeoeRÛesner ÛetCe& keâjlees, lÙeebÛes JebMener
efveJeËMe keâjlees? Keje osJe cenbceoeÛee nelener Oejerle veener. ÙesefPe[Ûeener veener. Ssefnkeâ jepÙe,
Ssefnkeâ efJepeÙe, Ssefnkeâ meòee, pÙeebÛÙee neleer leer leer Ssefnkeâ meeOeves ØeyeU lÙeebÛÙeeÛe neleer
he[Ceej. ceie les hegjeCeeble efJeëJemeesle Jee kegâjeCeeble! DeeOÙeeeflcekeâ cees#eeÛee Øeëve ¢ee
}sKeeÛee efJe<eÙeÛe veener.
Ùe%ehetpekeâ FbõeÛes DevegÙeeÙeerÛe efJepeÙeer nesleele ner hegjeCeJeÛeves peMeer DevegYeJeeves DeleLÙe
"j}er, leMeerÛe Ùe%eOJebmekeâ cetelf e&Yebpekeâ Deu}eÛes DevegÙeeÙeerÛe ‘Heâòes’ heeJeleele, ner kegâjeCeJeÛevesner
~ ßeæe DeeefCe DebOeßeæe ~ 63
DeleLÙeÛe "j}er Deensle. pÙet }eskeâebveeÛe peieeÛes jepÙe osTve cnCetve ‘pesnesJee’ves yeeÙeye}eble
JeÛeves efo}er. heCe Deepe peieele pej keâesCeeÛes šerÛeYejner jepÙe vemes} lej les ‘pÙet’ÛeWÛe!
pej Jeso, kegâjeCe, yeeÙeye}, leewef}o, Fbefpe} ØeYe=leer Oece&«ebLe, lÙeebÛes lÙeebÛes DevegÙeeÙeer
ceeveleele lemes F&MJejØeoòe, F&MJejke=âleÛe Demeles, lej F&MJejeves lÙeebÛeer JeÛeves DeMeer Keesšer DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee
he[t efo}er vemeleer. lÙeebÛÙeeÛe hewiebyejeÛÙee efve $e+<eeRÛÙee JebMeeÛeer DeMeer OetUOeeCe G[t efo}er
vemeleer. keâOeer hegjeCeeÛes DeeÛeej heeUCeeNÙeebÛeener melÙeveeMe; keâOeer kegâjeCeebÛes DeeÛeej
heeUCeeNÙeebner melÙeveeMe, keâOeer yeeÙeye}JeeuÙeebÛeerner ogo&Mee! efkebâyengvee Ùee Oece&iebÇLeele ‘ieeÙe
hetpe’ efve lÙee Oece&«ebLeele ‘ieeÙe hegpet vekeâesme, Kee!’ DeMee Oe[Oe[erle G}šmeg}š HeâmeJeseif ejerÛÙee
Dee%ee osTve ceveg<Ùeeble vemelee keâ}n ÛesleefJeCÙeeÛes og° keâece efveoeve osJeemeejKÙeeves lejer 1. ceeCegmekeâermee"er...
keâjeJeÙeeme vekeâes nesles. 2. efnbotyebOeglJe
heCe osJeeves les kesâ}s ns cnCeCÙeeleÛe Kejer Ûetkeâ Deens. ns meejs Jeso, yeeÙeye}, kegâjeCe
ØeYe=leer Oece&«ebLe ceveg<Ùeke=âle Deensle. lÙeebleer} Deveskeâ JeÛeves peer Deepe Keesšer he[}er Deensle 3. DeevegJebMe, Ús DeeÛejšheCee!
leer šeketâve, pes %eeve Deepe }škesâ "jles les mees[tve, Deepener pes GheÙeesieer Jee melÙe Jeešles 4. DeevegJebefMekeâ iegCeefJekeâemeeÛÙee ceÙee&oe
lesJe{s ceeveeJes nsÛe GefÛele. keâesCelÙeener ceeveJeer «ebLeeØeceeCesÛe lesner Deensle. SJe{s ceeveleeÛe
5. mebkeâj
les «ebLe ceveg<ÙepeeleeRÛeerÛe Ssefleneefmekeâ efve meeceeefÙekeâ mebheòeer nesles. osJeeÛes veebJes [eskeâer Heâes[Ces
yebo he[les. DeeheCe meJeeËveerÛe yeeefye}esveÛÙee Fef°keâe «ebLeeØeceeCes, lÙeebme meeoj mebj#eeJes, 6. peeefleYeso
meeYeej DeeojeJes, meeJeOeeve DeYÙeemeeJes, heCe osJe vÙeeÙeeÛee Jee}er Deens, melÙe he#e efJepeÙeer 7. meveeleveer efnbogyebOetme DeveeJe=le he$e
nesleesÛe, hegjeCe Jee kegâjeCeJeeuÙeebÛee peÙe ne "sJe}s}eÛe ØeYe=leer efceLÙee DeeMeebJej ve
efJemebyelee jepÙe mebheeoCes Jee pees[s efMeJeCes - lej lÙee lÙee Ssefnkeâ meeOÙeebme pÙee Ssefnkeâ 8. peeefleYesoeÛes kegâjeCe
meeOeveebÛeer DeeJeMÙekeâlee ØelÙe#eheCes Yeemeles leer meeOeves mebheeoeJeer. 9. Fm}ece ceOeer} mecelesÛee šWYee
Ssefnkeâ peieehegjlee Keje Oece& cnCepes Ssefnkeâ efJe%eeve, (SkeämhesefjceWš} meeÙevme) nsÛe
nesÙe.
1934, (6:190)



~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 64 ~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 65

 1. ceeCegmekeâermee"er! 2. efnbotyebOeglJe!

ßeæeveboÛes }sKe vesnceer mece«e ve JeeÛeCeeNÙee keâesCee keâesCee ØeeceeefCekeâ ceveg<ÙeeÛee legcner Deecner mekeâ} efnbot ~ yebOegyebOet
ceOetveÛe keâener Úsokeâ (hÙeeefj«eeHeâ) efkebâJee JeekeäÙeW JeeÛetve Yeüeble mecepe nesCÙeeÛee mebYeJe lees ceneosJepeer efhelee Deeheg}e Ûe}e leÙee Jebot ~~Oe=.~~
DemeuÙeeves nW mhe°heCes DeeefCe JeejbJeej meebieCeW Yeeie Deens keâer, ØemlegleÛeer Demhe=MÙelesÛeer GYeÙeebefve oes<e GYeÙeebÛes ~ Kees[eJes
¤ef{ ner DelÙeble DevÙeeÙÙe DeeefCe DeelceIeelekeâer DemeuÙeecegUs cegKÙele: kesâJeU És<eeefme og° ¤{ermeer ~ mees[eJeW
ceeCegmekeâermee"er cnCetveÛe efleÛeW Deecner efnbotbveer efveoe&}ve kesâ}s heeefnpes. Flej meJe& meKÙeeefme DeeF&ÛÙeemee"er ~ pees[eJeW
keâejCeW neR ogÙÙece nesle, nsÛe DeeceÛes DeyeeefOele cele Deens. Deeefcn DehejeOeebmeer efJeme®efve Øescee hegvne hegvne meebOet
(6:380) }skegâjW efnbogpeeleerÛeeR ~ neR Deecner
DeecegÛÙee efnbogOecee&meer ~ lÙee keâeceeR
 ØeeCener osGveer j#et ~ heefjCeeceeR
Ùee PeW[ŸeeKee}er hetJe&peebefÛeÙee SkeâeÛeer veebotb
-jlveeefiejer, 1925
(8:139)



~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 66 ~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 67


3. DeevegJebMe, Ús! DeeÛejšheCee
(yegefæceeve efhelÙeeÛee heg$e yegefæceeve efveIelees DeeefCe heje›eâceer heg®<eeÛee heg$e heje›eâceer
efveIelees. ner cetKe&heCeeÛeer mecepetle Deens. DeevegJebMe mebkeâuhevee DeeÛejšheCeeÛeer Deens.
lÙee Jes[ieU mecepegleerJejÛe peeefleJÙeJemLee GYeer Deens.)
DeeleeheÙeËle kesâ}suÙee DeevegJebMeeÛÙee ÚeveveerÛee meejebMe Demee Deens keâer, DeevegJebMe Megæ
jeKe}e Demelee iegCeefJekeâeme efkebâJee iegCeÂ{erkeâjCe nesleW, ne vewmeefie&keâ efveÙece pejer DebMele:
Keje Deme}e lejer lÙeeÛÙee DeeOeejeJejÛe DeepeÛÙee yesšeryeboerÛes DeeefCe peeefleYesoeÛes meceLe&ve
keâjleevee DeeheCe Kee}er} ceÙee&oe OÙeeveele OejuÙee heeefnpesle.
(1) iegCeefJekeâemeeÛee DeevegJebMe ne SkeâÛe Ieškeâ vemetve lees Deveskeâ Ieškeâebleer} Skeâ
Ieškeâ Deens.
(2) DeevegJebMe Megæ "sJe}e lejerner ØekeâeMe, DeVe, heeCeer, JeeÙegceeve, efhelejebÛeer
ceve:efmLeleer, lÙeebÛesJejer} mebmkeâej, efMe#eCe, mebefOe, meeOeves FlÙeeoer ØekeâejeÛeer
heefjefmLeleer peMeer yeo}les lemes mebleeveeÛes yeerpeYetle iegCe efYeVe efYeVe ØeceeCeele
efJekeâeme Jee mebkeâesÛe heeJeleele efkebâJee hee}šleele.
(3) DeevegJebMe Megæ jeKe}e lejerner meoddiegCeeØeceeCesÛe ogiegC& ener JeOe&ve Jee Â{erkeâjCe
heeJeleele, DeeefCe cnCetve DeevegJebMe ne kesâJne kesâJne DelÙeble neefvekeâejkeâ "¤ve
mebkeâjÛe oes<e Jee ogieg&Ce mebleeveebletve keâe{tve šekeâCÙeeÛes keâeceer meceLe& efve efnlekeâejkeâ
"jlees.
(4) DeevegJebMe Megæ jeKe}e lejerner efhelejebÛes meoddiegCe keâener JesU efJekeâeme heeJele
peeTve heg{s DeeheCe nesTveÛe #eerCe nesle peeleele efkebâJee efJeke=âle nesleele. DeMee JesUerner mebkeâj
ØeeCÙeebvee efnlekeâejkeâ "jlees.
(5) efvemeie&peele peeleerle DeevegJebMe Megæ jeKeCes megkeâj Deens; heCe kesâJeU ceeveerJe,
kesâJeU heesLeerpeele peeleerle DeevegJebMe SkeâmeejKee efveYexU jeKeCes peJeUpeJeU DeMekeäÙe Deens.
(6) DeeefCe yeÇeÿeCeeefokeâ pÙee peeleerle Deepe hejmhej yesšeryeboer DelÙeble keâ[keâ Deens lÙee
DeeheuÙee efnbog peeleerpeeleeRlener MeeŒeevegjesOeevesÛe hetJeea efhe{Ÿeevedefhe{Ÿee DevÙeesvÙe jòeâyeerpeeÛee
DeesIe DeKeb[ Jenele DemeuÙeeves DeeefCe }wefiebkeâ Deekeâ<e&Ceeves nesCeeje ieghle mebkeâj meoesefoleÛe
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 68
Ùee efkebâJee lÙee ØeceeCeeves ØeJeeefnle jenle Dee}e DemeuÙeeves DeeefCe Ùeeheg{sner jenCeejÛe
DemeuÙeeves Deelee kesâJeU efJeJeenehegjleer yesšeryeboer efkeâleerner keâmetve Ûee}t "sJe}er lejer yeÇeÿeCeeÛee
ceg}iee GhepeleÛe yeÇeÿeCeiegCemebheVe Jee #eef$eÙeeÛee #eef$eÙeiegCemebheVe Deme}eÛe heeefnpes Demee
mecepe cet}le:Ûe lÙeepÙe "jlees Deens. keâejCe DeeceÛÙee meJe& peeleeRÛee DeevegJebMe efhe{Ÿeevedehf e{Ÿee
mebkeâerCe& nesle DeeuÙeeves DeevegJebMeeÛÙee efveÙeceebØeceeCesÛe DeeefCe lÙee efveÙeceehegjles lejer keâesCeÛÙeener
peeleerme keâesCeelejer efJeefMe° iegCeebÛes SkeâmJe (Monopoly) efceUCes DemebYeJe Deens.
ØelÙe#e DevegYeJe
Ùee leeefòJekeâ lekeâe&ves Devegefcele Pee}suÙee efmeæevleeme JÙeeJeneefjkeâ DevegYeJeeÛeener heeef"byee
SkeâmeejKee efceUle Dee}s}e Deens. DeeF&yeehee-ØeceeCesÛe ceg}W efveIele veenerle ne DevegYeJener
meeJe&ef$ekeâ Deens. ßeerke=â<CeeÛee Skeâner heg$e ßeerke=â<Ce efveIee}e veener. [esUme JÙeemeebÛee ceg}iee
DeebOeUe Oe=leje°^ DeeefCe meÛÚer} JÙeemeebÛes veelet ogÙeexOeve, og:Meemeve. MegæesoveeÛee heg$e yegæ
DeeefCe yegæeÛee heg$e jeng}! DeeheuÙee keâvÙekeâebÛes yeUeves vegmeles cegKeeJe}eskeâve ke⤠FefÛÚCeeNÙee
c}WÛÚeme, jòeâmveeve Iee}Ceejs efÛelees[Ûes Øeleeheer cenejeCes DeeefCe lÙeebÛes heesšer, DeeheuÙee
keâvÙekeâe keâesCeer yeUeves njCe keâjer} cnCetve DeeheuÙee heesšÛÙee kegâceejerveeÛe efJe<eeÛes Ieesš
heepetve "ej ceejCeejs veblejÛes Yeerceefmebieer cenejeCes! efMeJeepeerÛee heg$e mebYeepeer DeeefCe mebYeepeerÛee
Meent! heefnuÙee yeepeerjeJeeÛee heg$e jeIeesyee DeeefCe veelet ogmeje yeepeerjeJe! efkebâyengvee GYÙee
he=LJeerÛes Feflenemeele keâesCeer Mekeâkeâlee& cnš}e keâer lÙeeÛÙee Ûeej, heebÛe efhe{ŸeebÛes DeeleÛe
keâesCeerlejer ogyeUe jepÙeefJeveeMekeâ heg$e efvehepeeJeÙeeÛeeÛe, Demee Øekeâej peJeUpeJeU SKeeÅee
efmeæevleemeejKee Dee{Utve Ùeslees. keâejCe kesâJne kesâJne SKeeÅee yeerpeeleer} Devleefn&le Meefòeâ
SKeeÅee heg®<eele hejce Glkeâ<e& heeJetve KeÛet&ve ies}er keâer leW yeerpe SKeeÅee YeejleerÙe Ùegæele
efjòeâ Pee}suÙee YeelÙeeØeceeCes efvelÙeeÛesÛe #eerCe nesTve peeles DeeefCe heg{er} efhe{erle lÙeeleer}
heefn}W lespe meb›eâefcele nesle veener.
cnCetve ØelÙe#e iegCeÛe heenCeW yejW!
DeeF&yeeheebØeceeCes mebleefle nesle veener ne Deveskeâ JesUe JÙeJenejele ÙesCeeje DevegYeJe,
DeevegJebefMekeâ iegCeefJekeâemeeÛee efveÙece Keje Demeleener keâeb Ùeslees nW lÙee efveÙeceebÛÙee Jej
kesâ}suÙee ÚeveveerJe¤ve Deelee peeefleYesoe}e DeJeMÙe eflelekeWâ lejer efJeMeo Pee}s}W DemeuÙeecegUs
DeeheuÙee ØemlegleÛÙee peeefleYesoeÛeer GYeejCeer peJeUpeJeU meJe&mJeer Ùee DeevegJebMeeÛÙee leòJeeJejÛe
keâjCÙeele Deehe}er keâeÙe Ûetkeâ nesles Deens DeeefCe leer megOeejCÙeeme DeeheCe lÙeele keâeÙe
HesâjHeâej kesâ}e heeefnpes ns DeeheesDeeheÛe metefÛele nesCeejW Deens. DeeheCe yesšeryeboerÛeW DeeefCe
cnCetveÛe leppevÙe ØemlegleÛÙee MeleMe: peeleeRÛeW meceLe&ve keâeb keâjlees lej DeevegJebMeeves les les
iegCe lÙee lÙee peeleerle efJekeâeme Jee Â{erkeâjCe heeJeleele DeeefCe mebkeâjeves les iegCe ie{tU
nesCÙeeÛeer Deeheefòe Ùesles cnCetve. cnCepes DeeheCeebme ÛeelegJe&CÙee&le yegefæ, Meefòeâ ØeYe=efle efJeefMe°
iegCeebÛee efJekeâeme nJee cnCetve. lej ceie JeOetJejeble les iegCe ØelÙe#eheCes Deensle keâeR veenerle
~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 69
nW DeeheCe efJeMes<ele: heeefn}W heeefnpes. leeR JeOetJejW Decegkeâ peeleeRle}er Deensle Jee Decegkeâ
kegâ}eblejeR Deensle SJe{WÛe heentve Ûee}Ceej veener. keâejCe Jej efo}suÙee mene, meele
keâejCeebcegUs DeeefCe DeevegJebMe ne iegCeefJekeâmeveeÛee SkeâcesJe Ieškeâ vemeuÙeecegUs Decegkeâ peele
efkebâJee Decegkeâ DeeF&yeehe Deme}s keâer mebleeveele Decegkeâ iegCe, Deme}sÛe heeefnpesle, DemeW
efveef§eleheCes kesâJeU DeevegJebMeeÛÙee DeeOeejeves cegUerÛe leefke&âlee Ùesle veener. lÙeelener kesâJeU
heesLeerpeele, kesâJeU ceeveerJe, kesâJeU keâeuheefvekeâ efJeefYeVelesJej GYeej}suÙee DeeceÛÙee ¢ee
ØemlegleÛÙee peeleeRefJe<eÙeer lej DemeW ceeveCeW ner Deieoer DeebOeUer mecepetle Deens. SJe{Ÿeemee"er
meOÙee kesâJeU DeevegJebMeeJejÛe DeJe}byetve jenCeejer yesšeryeboer lees[tve šeketâve ØelÙe#e iegCeeJej
DeJe}byetve DemeCeejer yesšeryeboer pej DeeheCe Devegme¤ }eie}es lej Deehe}e cegKÙe GösMe pees
meoddiegCeefJekeâeme lees DeefOekeâ efveef§eleeves DeeheCe meeOet Meketâ. JeOetJejW DecekeäÙee peeleerÛeeR Deme}eR
keâer lÙeele lÙee peeleerÛee ceeveerJe iegCe DemeleesÛe DemeW veener. keâejCe iegCe ns kesâJeU
DeevegJebMeeves Glejle veenerle, Jee{le veenerle; DeeefCe DeeheCeebme cegKÙe keâece lej iegCeebMeer
Deens, DeevegJebMeeMeer veener. lesJne pÙee JeOetJejebme lees F° Jee Dehesef#ele iegCe Øekeâš Pee}s}e
Demes}- ceie lees kesâJeU DeevegJebMeeves Glej}s}e Demees Jee heefjefmLeleerves Demees- lÙee JeOetJejebÛeW
}ie> }eJeuÙeevesÛe DeeheuÙee peeefleYesoeÛÙee cegUeMeer Deme}s}e iegCeefJekeâemeeÛee nsleg meeOÙe
nesCÙeeÛee mebYeJe DeefOekeâ. ceie lÙee JeOetJejebÛeer ceeveerJe peele keâesCeÛeer keâeb Demesvee. }ie>
"jefJeleebvee cebieU Jee Meefve lÙee JeOetJejebme keâesCeÛÙee mLeeveer Deens ¢ee vemelÙee
Yeeveie[erkeâ[s DeeheCe efpelekesâ }#e oslees eflelekesâ pejer lÙee JeOetJejele DeeheCe
lÙeebÛÙee mebleeveele Dehes#ee keâjlees lees iegCe Øekeâš}s}e Deens keâer veener nW heenCÙeele
}#e osT lejer DeevegJebefMekeâ iegCeefJekeâeme keâjCÙeele DeeheCe DeepeÛÙeehes#ee heg<keâU
DebMeer meceLe& nesT. yeerpee}e Deveg¤he HeâU }eies}Ûe nW efpelekeäÙee efveef§eleheCes meebielee ÙesleW
lÙeentve Meleheš efveef§eleheCes HeâU }eieuÙeeJej leW Deveg¤he yeerpeeÛeW nesleW Demes meebielee Ùesles.
lemeWÛe Skeâ JesU JÙeòeâerle iegCe Øekeâš Pee}e keâer lÙeeÛee DeevegJebMe Jee peeleer Decegkeâ
Deme}erÛe heeefnpes nW "jefJeCeW eflelekeWâ OeeskeäÙeeÛeW veener keâer efpelekeWâ leer JÙeefòeâ Decegkeâ
efhe{erpeele peeleerÛeer Deens SJe{ŸeeJe¤veÛe lÙee JÙeòeâerle lÙee peeleerÛee lees ceeveerJe efkebâJee
heesLeerpeele iegCe Deme}eÛe heeefnpes ns meebieCes OeeskeäÙeeÛes Deens. pej lees iegCe Øekeâš Pee}e lej
lÙeeÛeer DeevegJebMe, heefjefmLeleer FlÙeeefo keâejCeW "erkeâ pegU}eR Deme}eRÛe heeefnpesle ns ØelÙe#e
efmeæ nesles, DeeefCe pej iegCe Øekeâš Pee}s}e vemes} lej lÙee vegmelÙee DeevegJebMee}e keâeÙe
ÛeešeÙeÛes Deens. iegCe Øekeâš vemes} lej lÙee ØeceeCeele DeevegJebMe "erkeâ Deme}e lej
heefjefmLeefle "erkeâ vemes}. lÙeeMeer keâeÙe keâle&JÙe! mebleeveele iegCeefJekeâeme nJee lej lees iegCe
ØelÙe#eheCeW pÙeele efomele Demes} lÙee JeOetJejebÛes mebyebOe keâjeJes, ceie lees iegCe lÙee JeOetJejebme
DeevegJebMeyeUs SkeâJeš}s}e Demees Jee heefjefmLeleercegUs Demees. DeepeÛÙee DeeceÛÙee efnob mg eceepeele
pÙeebÛÙeeceOÙes kesâJeU heesLeerle lemeW ef}efn}W Deens ¢ee JÙeefleefjòeâ ogmeNÙee keâesCelÙeener menpe
}#eCeeves efJeefYeVelJe efometve Ùesle veener DeMee yeÇeÿeCe, Metõ, efMebheer, meesveej, JeeCeer,
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 70
ef}bieeÙele, ieJeUer, ceeUer Deeefo menœeMe: GhepeleÛe efYeVe DemeCeeNÙee peeleer ceeveCeW ner
cetU Ûegkeâer! lÙeele lÙee ØelÙeskeâ peeleerefJe<eÙeer ceneosJeeÛÙee pešsheemetve Decetkeâ peele
efveIee}er, yeÇÿeosJeeÛÙee yeWyeerheemetve pecetkeâ peele efveIee}er DeMee keâeuheefvekeâ Yeekeâ[
GheheòÙee De#ejMe: KeNÙee ceevetve lÙee GheheòÙeebØeceeCes lÙee lÙee peeleerÛÙee Debieer
Skesâkeâ efJeefMe° iegCe GhepeleÛe Demeleele, DemeW "ece "jJetve šekeâCes ner Iees[
Ûegkeâer!! DeeefCe lees iegCe lÙee peeleerÛÙee mebleeveele Øekeâš Pee}e veme}e lejer lees
Demes}Ûe DemeW mecepetve, lÙee iegCeeveg¤he ceeveheeve, meesÙeeriewjmeesÙeer, GÛÛelee-
veerÛelee lÙee peeleerleer} lÙee mebleeveele Ghepele YeesieeJeÙeeme }eJeCes ner hene[ Ûegkeâer!
DeeefCe cnCes nWÛe les DeeceÛÙee $e+<eeRveer MeesOetve keâe{}suÙee DeevegJebefMekeâ iegCe-efJekeâemeeÛeW
meveeleve jnmÙe!!!
pej SKeeÅee ceg}erÛeW veekeâ vekeâšW Deme}W lej efleÛÙee he[heCepeerÛeW veekeâ Deieoer
ÛeeHesâkeâUermeejKes megob j nesleW cnCetve Deecner efnÛesner megob j cnCele veener; lej lÙee DeevegJebeMf ekeâ
iegCeefJekeâmeveeÛÙee lÙee meveeleve jnmÙeeÛeer }Je}sMe heJee& ve keâjlee efleÛÙee ØelÙe#e efomeCeeNÙee
veke⚟ee veekeâecegUs efle}e vekeâšerÛe cnCelees DeeefCe efleÛÙee }ie>e}e melejeMes efJeIves GheefmLele
keâjlees. pej SKeeÅee ceg}eÛee [esUe Ghepele ies}s}e Deme}e lej lÙeeÛÙee SKeeÅee heCepeeÛes
oesvner [esUs Deieoer keâce}emeejKes ØeHegâu} nesles cnCetveÛe lÙee ceg}eme keâce}}esÛeve ve
ceevelee DeeheCe keâeCeeÛe ceevelees; ceie leesÛe vÙeeÙe ÛeelegJe&CÙee&ÛÙee heesLeerle veeWo}suÙee
(jefpemšj) iegCeebme keâeb }eiet veÙes? pej yeÇeÿeCeJebMeele SKeeoe ‘{’ efveIee}e lej
lÙee}e ‘{Ûe’ cnš}W heeefnpes DeeefCe Metõele ‘%e’ efveIee}e lej lÙee}e ‘%e’Ûe cnš}W
heeefnpes, ceie lÙeeÛee yeehe Jee Deepee Jee heCepee ‘{’ Demees Jee ‘%e’ Demees. DeevegJebMe yejesyej
Glej}e Demes} lej lees iegCe Øekeâš nesF&}Ûe. DeeefCe iegCe Øekeâš Pee}e vemes} lej DeevegJebMe
Jee heefjefmLeleerÛÙee Jee Flej keâesCeeÛÙee lejer iegCeefJekeâemeeÛÙee Ieškeâele IeesšeUe Pee}s}e
Deme}eÛe heeefnpes.
keâesCeer cnCeleele JÙeòeâerÛes iegCe vesnceer ceg}ele GlejleeleÛe DemeW veener. les eflemeNÙee
ÛeewLÙee efhe{erlener ØeeogYet&le nesleele. nesÙe, nesleele! heCe kesâJne, kesâJne! DeeefCe cegUer neslener
veenerle kesâJne, kesâJne! les pesJne Øekeâš nesleer} lesJne lÙeebvee ceevetÛe ceevet- heCe keâesCÙee
ieJeÙeeÛee megj} s DeeJeepe lÙeeÛÙee heCeletle meveF&meejKee iees[ nesCeej Deens DeMeer Deieoer nceer
pejer oslee Dee}er lejer lesJe{Ÿeemee"er lÙeeÛÙee ceg}e}e DeeefCe veeleJee}e ieJeF& cnCetve
mebieerleeÛeeR cegKÙe keâeceW meebietve efve lÙeeÛÙee DeeJeepeeÛÙee, YeesiÙeebmener megjs} meveF&meejKes
JeeKeeCeerle hegve§e! hegve§e! (Once more) cnCeeJeÙeeÛeW keâe keâeÙe? Skeâ Metj heg®<e
efvehepe}e lÙee}e Deecner DeeceÛee mesveeheefle kesâ}e. lÙeeÛee heg$e YÙee[ efveIee}e, Iees[Ÿee}e
heenleeÛe ne Dee[KeUlees! heCe lÙeeÛeW MeewÙe& lÙeeÛÙee veeleJeele hegvne Øekeâš nesF&} Ùee
DeeMesves lÙee YÙee[ ceg}emener oeYee[ŸeebÛÙee kegâUeleer} veeceOeejer mesveeheleer meejKes efhe{erpeele
mesveeheeflelJe osTve Iees[ŸeeJej yeebOetve SKeeÅee heeveheleeJej hee"JeeJeÙeeÛes keâer keâeÙe? eflemeNÙee
~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 71
ÛeewLÙee efhe{erle efhele=iegCe Glejleele heCe legkeâejeceebvee Deepe 10/20 efhe{Ÿee nesTve iesuÙee
heCe lÙee JebMeele Skeâner legkeâejece Pee}e veener. efkebâJee DeevegJebMeeÛÙee iegCeeÛeer keâerJe keâ¤ve
heeb[gjbieeves lÙeeÛÙee ceg}eveeleJeebmee"er hegvne DeepeJej Skeâoener efJeceeve Oee[}s veener. iesuÙee
meele efhe{Ÿeeble jeceoemeeÛÙee Iejele ogmeje jeceoeme veener, ve yeesveeheeš&ÛÙee Iejele
yeesveeheeš&.
(6:319)

jlveeefiejer JeemleJÙeeleer} Jeerj meeJejkeâj
4. DeevegJebefMekeâ iegCeefJekeâemeeÛÙee ceÙee&oe
DeevegJebefMekeâ iegCeefJekeâemeeÛÙee vewmeefie&keâ efveÙeceebÛÙee ceÙee&oebkeâ[s og}&#e keâ¤ve DeepeÛÙee
pevcepeele peeefleYesoele DeevegJebMe ne SkeâcesJe, mJeÙebhetCe& DeeefCe ØeyeUlece Ieškeâ mecepe}e
peele Deens. DeeefCe nerÛe YeÙebkeâj Ûetkeâ lÙee mebmLesÛee Flekeâe efJeÛekeâe keâjCÙeeme cegKÙele:
keâejCeerYetle Deens. iegCeefJekeâeme JneJee cnCetve DeevegJebMe DeJe}befye}e; heCe Deelee lees iegCe
efJekeâefmele lej jenesÛe heCe ce=leØeeÙe Pee}e lejer lÙeeÛeer ef#eefle ve yeeUielee, DeevegJebMe lesJe{e
Deme}e cnCepes iegCeeÛeW keâeÙe keâece, DemeW DeeJneveÛe keâjCeejer efJeefÛe$e JemlegefmLeefle GlheVe
Pee}er Deens. keâehe nJeW cnCetve keâeveebvee Yeeskesâ hee[}er. heCe Deelee keâehe ies}s ÙeeÛes Yeeve
ve jenlee Deecner YeeskeâebveeÛe keâehe mecepet }eie}es. YeeskesâÛe keâeveebÛeer Yet<eCeW nesTve yeme}er.
DeevegJebMe Deme}e, pevce lÙee peeleerle Pee}e cnCepes lees lees iegCe lÙee ceveg<Ùeele Deme}eÛe
heeefnpes ner OeejCee! efkebâyengvee lees iegCe Deens keâeR veener ne ØeMveÛe veener. pevcelÙee peeleerle
Deens keâeR veener ne cegKÙe ØeMve! pÙeeÛÙeeceOÙes yeÇeÿeCeeÛee }Je}sMe iegCe veener, pees
DeeleleeÙeer, ÛeesNÙee, }yee[Ÿee, peeUheesUer keâjerle DeveskeâJeej leg®bieeÛeer Jeejer keâjerle Deens,
pÙeeÛÙee meeleer %eele efhe{Ÿeeble yeÇeÿeCe iegCe DemeuÙeeÛeW SsefkeâJeele veener, lÙeeÛÙee De%eele
DeMee keâesCÙee melejeJÙee efhe{erÛÙee hetJe&peele les yeÇeÿeCe nesles. cnCetve lÙeeÛeWs veebJe peW Skeâoe
yeÇeÿeCe he[}W leW he[}W. lÙee kegâUele lees pevce}e SJe{Ÿeemee"erÛe lÙee}e yeÇeÿeCeeÛee
DeefOekeâej. iebOe heefnuÙeeves lÙee}e. ‘osJee! ob[Jele’ lÙee}e. osJeeme efMeJeCÙeeÛee DeefOekeâej
lÙee}e. JesoebÛee DeefOekeâej lÙee}e. oef#eCee lÙee}e DeeefCe les yeÇeÿeCÙeeÛes iegCe ØelÙe#e
pÙeeÛÙee Debieer efomele Deensle lÙeeÛee meòejeJee hetJe&pe kesâJnelejer heefjÛeÙee&lcekeâ keâce& keâjerle
Demes cnCetve lÙeeÛeW veebJe peW Skeâoe Metõ cnCetve he[}s lÙeemejMeer, DeeefCe lÙee kegâUele lees
pevce}e cnCetveÛe lees Metõ, nerve, lees DeefleMetõ, Demhe=MÙe; ceie lees DejefJebo Iees<e Deme}e
lejer Deecner lÙeeme JesoIees<e ke⤠osCeej veener. cenelcee ieebOeer Deme}e lejer iebOeeÛee
De«eefOekeâej lÙeeÛee veener. efJeJeskeâevebo Deme}e lejer lÙeeme mebvÙeeme Ieslee ÙesCeej veener.
legkeâejece Deme}e lejer ef$ebyekesâÕejeÛÙee peesefleef}Ëieeme lÙeeves mheMe&lee keâecee veÙes. ÛeesKeecesUe
Deme}e lejer lÙee Ghejesòeâ yeÇeÿeCeeJej lÙeeÛeer meeJe}er he[leeÛe lees yeÇeÿeCe efJešeUeJee
Flekeâe lees veerÛeÛee veerÛe! pÙee veboeÛÙee meeceüepÙeeÛes ÚeleerJej veeÛele c}WÛÚ «eerkeâebveer
DeeÙee&Jele& DeeheuÙee Iees[ŸeeÛes šeÛesKee}er leg[efJe}e lees veboner Skeâ JesU #eef$eÙe. heCe lÙee
Jeeo«emle metÙe&ÛebõJebMeerÙe #eef$eÙeebÛÙee meele efhe{Ÿeeble pesJe{W yeef}‰ meeceüepÙe keâesCeer mLeehe}W

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 72 ~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 73

veener lesJe{W meeceüepÙe mLeehetve lÙee efMekebâojeÛÙee peieppeslÙee c}WÛÚ mesvesÛeener pees efJepeslee
Pee}e lees Ûebõieghle #eef$eÙe veJns! - veboevleb #eef$eÙekegâ}b’! lÙeeme Jesoesòeâ jepÙeefYe<eskeâ nesCeej
veener. lÙeeves heje›eâceebÛeer ceele keâMeer kesâ}er ne ØeMve ieewCe- lÙeeÛÙee heCepeerÛeer peele keâesCeleer
ne ØeMve cegKÙe! DeeefCe Demee yeKes[e kesâJeU yeÇeÿeCeÛe Iee}erle, DemeW veJns. efnbotbÛÙee
osJeebÛÙee cetleea hee}LÙee Iee}tve lÙeeme pÙeebveer ceefMeoerÛÙee heeÙeNÙee kesâuÙee lÙee cegme}ceeveer
heeleMeneÛes pÙeebveer heeÙe Ûeeš}s lÙee peeleerÛÙee #eef$eÙe yegJeebveerner, lÙee heeleMeenerme hee}Leer
Iee}tve DeeheuÙee efmebnemeveeÛÙee heeÙeNÙee pÙeeves kesâuÙee DeeefCe efnbogheoheeoMeenerÛee cegkegâš
efnbog peeleerÛÙee cetOee&efYeef<eòeâ cemlekeâer efcejefJe}e lÙee Ú$eheleerme lees peeleerÛee #eef$eÙe veJns
cnCetve MesJešheÙeËle efnCeefJeCÙeeme keâceer kesâ}s veener. efMeJeepeerheg{s Ùee peeleerÛÙee #eef$eÙeebÛeer
ceeve lee"! ‘let peeleerÛee #eef$eÙe veJnsme, legPÙee efJepeÙeeJeUer Deecner efJeÛeejerle veener; legPeer
JebMeeJeU keâe{!’ cnCetve ÙeebÛeer ceeieCeer! heCe lÙee efou}erÕejeÛÙee ÛejCeebJej ÙeebÛeer ceeveÛe
keâeÙe heCe ÙeebÛÙee ceg}eRÛee ceevener Dehe&Ce keâjCÙeele Demme} #eef$eÙeebÛeer peele ies}er veener!
peCet keâeÙe ns cegme}ceeveer efou}erÕej Deieoer keâewmeuÙesÛÙee Gojer ØelÙe#e jeceÛebõemen
pevceeme Dee}s nesles!
yeerpe DeeefCe #es$eMegefæ
DeevegJebMeeÛes Demes efJeef#ehle KetU ceepeCÙeeme lÙeeÛÙee Jej Gu}sefKe}suÙee ceÙee&oebkeâ[s
Pee}s}W Deehe}W De#ecÙe og}&#eÛe cegKÙele: keâejCeerYetle Pee}s}s Deens. DeevegJebMeeÛÙee
efveÙeceeÛee ceeveJeefnleeLe& GheÙeesie keâes"heÙeËle keâ¤ve Ieslee Ùeslees ÙeeÛee efJeÛeej keâjleevee Jej
efo}suÙee oesve iees°eRØeceeCesÛe eflemejer peer Skeâ iees° cenòJeeÛeer OÙeeveele Oej}er heeefnpes. leer
ner keâer, DeevegJebMeeves iegCeefJekeâmeve nesleW ÙeeÛee DeLe& Demee Demelees keâer, meoddiegCeeØeceeCes
ogieg&CeeÛeWner Â{erkeâjCe efkebâJee efJekeâmeve nesleW. ceveg<Ùee}e efnleeJen lesJe{sÛe iegCe Â{ efkebâJee
Je=efæbiele keâjCÙeeÛeW keâeÙe& DeevegJebMeeÛee efveÙece keâjerle jenlee lej kesâJe{er meesÙe nesleer! heCe
efvemeiee&ÛÙee yengleskeâ efveÙeceebØeceeCes, ceveg<Ùee}e pemes ns meJe& efveÙece ceePÙeeÛe yeNÙeekeâefjlee
osJeeves efvecee&Ce kesâ}s DemeW Yeeye[sheCeeves yengOee JeešleW lemeW lÙee DeevegJebMeeÛÙee efveÙeceeme
keâener JeešlesmeW efomele veener. lees efveÙece ceveg<Ùee}e ceejCeejs YeÙebkeâj efJe<eejer oeble
meehee}ener pevcepeele osle jenlees. DeejesiÙeeØeceeCes DeeF&yeeheele Dee{UCeejs cenejesiener
mebleeveele Glejleele. Ùee iees°erkeâ[s og}&#e kesâuÙeeves ceveg<Ùeeme efkeâlÙeskeâ Øemebieer cees"cees"e}s
DeheIeelener menve keâjeJes }eieleele, }eie}s Deensle. DeevegJebMeeves meoddiegCeÛe Je=efæbiele
nesleele DemeW ie=nerle OejuÙeeves ceveg<Ùeeves kesâJne kesâJne lÙee DeevegJebMeeJejer} DeeheuÙee efve‰sÛee
Flekeâe YeÙebkeâj Deeflejskeâ kesâ}e keâer yeerpeMegefæ DeeefCe #es$eMegefæ Deieoer MebYej škeäkesâ
meebYeeU}er peeJeer ÙeemleJe yenerCeYeeJeebÛeer }ie>W neRÛe DelÙeble ßes‰ efJeJeenheæefle nesÙe DemeW
ceevetve leesÛe efMe° kegâ}eÛeej lees heeUerle jeefn}e!
(6:311)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 74
5. mebkeâjeÛeer GheÙegòeâlee
(DeLee&le, DeeblejpeeleerÙe efJeJeenebÛes HeâeÙeos)
peeleerÙe DeevegJebMeeÛee keâój efJejesOeer ‘mebkeâj’ leesÛe kesâJne kesâJne efnleeJen "jlees. keâejCe
DeevegJebMeeÛÙee efveÙeceeÛeW hejer#eCe keâjleevee DemeW Dee{Utve ÙesleW keâer, kesâJne kesâJne efhelejebÛes
iegCe mebleeveeble efJekeâefmele nesle nesle MesJešer les Nneme heeJet }eieleele. peCet keâeÙe JÙeòeâerÛÙee
osneØeceeCesÛe iegCeebÛÙee osne}ener Je=æerÛeer Skeâ "jeefJekeâ ceÙee&oe Gu}befIeleeÛe #eÙeeÛeer yeeOee
nesCÙeeÛee efveÙece }eiet Deens. DeMee JesUer lÙee ogye&U Pee}suÙee yeerpe#es$eele Flej ØeyeU
yeerpe#es$eebÛee mebkeâj keâjCesÛe efnleeJen "jleW. mebkeâj cnCepes yegeæf hetJe&keâ efYeVekegâ}erve yeerpe#es$eebÛeer
efveJe[ DeeefCe mebefceßeCe Demee DeLe& Iesle}e lej DeMee mebkeâjevesÛe efkeâleerlejer F° me=ef° ceveg<Ùe
efvecee&Ce keâjerle Dee}e Deens – ke⤠MekeâCeej Deens. jeÙeJeU DeebyÙeeheemetve jeÙeJeU DeebyesÛe
nesleele. nhetmeÛÙee DeebyÙeebÛÙee yeerpee}e yeerpeMegæerÛes meeefòJekeâ kegâ}eÛeej pej Iee}tve efo}s
lej lÙeeÛeW yeerpe cegUer efve<HeâUÛe jenleW. heCe nhetmeÛeW keâ}ce pej jeÙeJeU DeebyÙeeJej
yeebOe}W, pej lÙee oesve peeleeRÛeer ne mebkeâj kesâ}e, lej lÙeeÛee jeÙeJeU DeebyÙeentve
Skeâ DelÙegòece Deebyee GlheVe neslees. šesce@šesheemetve šesce@šesÛe neslees. yešešŸeeheemetve
yešeše. heCe De}erkeâ[sÛe lÙee oesve peeleeRÛee ÙeLeeØeceeCe mebkeâj keâ¤ve Skeâe MeeŒe%eeves Skeâ
DelÙeble GheÙegòeâ MeekeâYeepeer efvecee&Ce kesâ}er Deens. efle}e Kee}er yešešs DeeefCe Jej šesce@šes
}eieleele. efleÛes veebJe yešeše-šesce@šes!
mebkeâj veJnsÛe
ceie pÙee peeefleYesoemee"er DeeheCe ÙesLes efJeÛeej keâjerle Deenes lÙee DeeceÛÙee efnbotbÛÙee
peeleerefJe<eÙeer lej yees}eJeÙeeme vekeâes. keâejCe Ùee DeeheuÙee efnbogmeceepeeleer} ceeCemeeceeCemeeble
yešeše DeeefCe šesce@šes ÙeebÛÙeeØeceeCes efkebâJee nòeer DeeefCe ieeÙe ÙeebÛÙeeØeceeCes, Heâej keâeÙe
peheeveer DeeefCe veer«ees ÙeebÛÙeeFlekeâe osKeer} Keje vewmeefie&keâ peeefleYeso cegUer Gj}s}eÛe veener.
yeÇeÿeCe, JewMÙe, Megõ, yebiee}er, hebpeeyeer, efMebheer, meesveej Ùee peeleer pevcepeele cnCetve kesâJeU
ceeveuÙee iesuÙee Deensle. lÙeeble pevcepeele mJeleb$e Jee vewmeefie&keâ DeMeer peeleerÙe efJeefYeVelee
}Je}sMener veener. lÙee yeJnbMeer pevcepeele peeleer veJnlÙeeÛe, lÙee kesâJeU JÙeJenejpeele,
~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 75
kesâJeU heesLeerpeele, kesâJeU mebkesâlepeele Deensle. DeeefCe cnCetveÛe vewmeefie&keâ DeLeea peer
SkeâÛe peele Deens leerle mebkeâj neslees Demes cnCeCes ne ‘Jeolees JÙeeIeele’Ûe nesCeej!
(6:314)
6. peeefleYeso cees[CÙeemee"er ogmejW keâener keâjeJeÙeeme vekeâes


(peeefleJÙeJemLee cees[tve efnbotvee Skeâje°^ yeveJeCes ner ceeCegmekeâerÛeer DeeefCe keâeUeÛeerner

iejpe Deens)

¢ee meele yes[Ÿee lees[uÙee heeefnpesle. heCe lÙee yes[Ÿee DeeheuÙee DeeheCeÛe DeeheuÙee
heeÙeele "esketâve Iesle Dee}es- keâesCÙee efJeosMeerÙe Meòeâerves lÙee "eskeâ}suÙee veenerle. lemeW DemeleW
lej lÙee lees[CeW keâ"erCe ies}W DemeleW. heCe lÙee DeeheCeÛe kesâJeU newMeerves heeÙeele JeeieJeerle
Deenesle, cnCetve lej lÙeebme ‘mJeosMeer’ yes[Ÿee cnCeeJeÙeeÛeW. leer newme DeeheCe mees[}er keâer
lÙee legšuÙeeÛe. pÙeeves lÙeeves DeeheeheuÙeehegjlee lejer ‘ceer Kee}er} meele yes[Ÿee ceePÙee
je°^eÛÙee heeÙeeletve lees[vt e šekeâerve’ Flekeâe efveOee&j kesâ}e DeeefCe lÙee efveOee&jeØeceeCes DeeheeheuÙee
JÙeJenejele Ùee meele yes[Ÿee pegceeveuÙee veenerle keâer Pee}W! heesLeerpeele peeefleYeso Skeâ
ceveeÛee jesie Deens. ceveeves lees ceeve}e veener keâer Peškeâve yeje neslees. pÙee meele
mJeosMeer yes[Ÿee lees[leeÛe ¢ee heesLeerpeele peeefleYesoeÛÙee yÙeeoerheemetve, YetleyeeOesheemetve,
nW efnbogje°^ cegòeâ nesT MekeâleW lÙee meele yes[Ÿee DeMee :-
(1) Jesoesòeâyeboer - ner heefn}er yes[er lees[}er heeefnpes. meJe& efnbogcee$eebme Jesoeefokeâ
ÙeÛÙeÙeeJeled Oece&«ebLeebJej meceeve nkeäkeâ Deme}e heeefnpes. JesoebÛes DeOÙeÙeve Jee Jesoesòeâ mebmkeâej
pÙeeme FÛÚe nesF&} lÙeeme keâjlee Dee}s heeefnpesle. c}WÛÚ }eskeâ pej Jeso JeeÛeleele lej
mJele:ÛÙee #eef$eÙeeefokeâ Oece&yebOetbveemegæe JesoesòeâeÛee DeefOekeâej veener DemeW cnCeCeejer
Yešyeepeer Ùeeheg{s Ûee}lee keâecee veÙes. leMeerÛe #eef$eÙeeefokeâ ‘mhe=MÙeebÛeer’ ‘Demhe=MÙee’Jej
jlveeefiejerleer} meJe&peeleerÙe menYeespeve
Ûee}}s}er ob[ys eepeer yebo Pee}er heeefnpes. G}š Jesoeefo «ebLe ceveg<Ùecee$ee}e GIe[s keâ¤ve
DeeOeÇgJeOeÇgJe Jewefokeâ DeOÙeÙeve Ûee}t keâjCÙeele ‘Jewefokeâ’ Oecee&Ûee Oeeefce&keâ °erves osKeer}, Keje
efJepeÙe Deens!
(2) JÙeJemeeÙeyeboer - ner ogmejer yes[er lees[}er heeefnpes! pÙee JÙeòeâerme pees JÙeJemeeÙe
keâjCÙeeÛeer Oecekeâ efve FÛÚe Demes} lÙeeme lees keâjlee Dee}e heeefnpes. DecekeäÙee heesLeerpeele
peeleerle pevce}e cnCetve lÙeeves Decekeâe Oeboe kesâ}eÛe heeefnpes, veener lej leW peeefleyeefn<keâeÙe&
heehe nesÙe DeMeer meòeâer Ûee}lee keâecee veÙes. Ûe{eDees{erÛeer Yeerefle veme}er keâer pevceevesÛe
heškeâeJe}s peeCeejs jeKeerJe Oebos efve keâeÙex les les Jeie& ÙeesiÙe o#elesves heej hee[erveemes nesleele.

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 76 ~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 77

pemes Yeš, hegpeejer, Yebieer, jepes ØeYe=efle. Ùeeheg{s hegjesefnlener, heewjesefnlÙeeme ÙeesiÙe leer efJeÅee efve
hejer#ee heejbieles} lej, Jeešs} lÙee peeleerÛee Deme}e lejer Ûee}}e heeefnpes. pees Yeš-
keâeceeÛeer hejer#ee Glejs} lees Yeš, pees Yebieer-keâeceeÛeer Glejs} lees Yebieer. meceepeesheÙeesieer
meejs Oebos efveoex<e Deensle. Deepe JÙeJemeeÙeyeboer legš}s}erÛe Deens. kesâJeU Yeš efve Yebieer ns cee$e
cegKÙelJes peeefleyeæ Oebos Deensle. leerner yeboer legš}er heeefnpes. JÙeJemeeÙe ns peeleerÛÙee ceeveerJe
ÙeesiÙelesJej ve "sJelee lÙee lÙee JÙeòeâerÛÙee Øekeâš iegCeebJej meesheefJe}s cnCepes ÙeesiÙe ceveg<Ùe
ÙeesiÙe keâeceer }eietve je°^keâeÙex DeefOekeâ o#elesves heej hee[CÙeeÛee DeefOekeâ mebYeJe Demelees. [e@.
Deebyes[keâj cenej cnCetve pej lÙeebvee cenejeÛeW {esjW Dees{CÙeeÛeWÛe keâece keâjCeW Yeeie
hee[}W DemeleW lej Deehe}W je°^ Skeâe Glke=â° efveyeËOe-hebe[f lee}e efve jepÙekeâejCeOegjOb eje}e
DeebÛeJe}W Demeles. G}šhe#eer pÙee YešeÛeer Jee ceje"Ÿeeefokeâ mhe=MÙeeÛeer ÙeesiÙelee
{esjW Dees{CÙeeÛeerÛe lÙee}e hegjesefnle Jee mewefvekeâ vesceCeW cnCepes lÙee keâeÙee&Ûeer
OegUOeeCe G[efJeCeW nesleW. je°^erÙe MeòeâerÛee efceleJÙeÙe efve #ecelee Jee{efJeCÙeeÛeW Glke=â°
meeOeve cnCepes pÙeeÛÙee lÙeeÛÙee Øekeâš iegCeeveg¤he pÙeeÛes lÙeeÛeskeâ[s leW keâece meesheefJeCeW nWÛe
nesÙe. DeepeÛÙee ÛeebYeejeÛee ceg}iee iegCeeslkeâ<ee&ves GÅee cegKÙe ØeOeeve nesT Mekesâ};
pemee mš@ef}ve jefMeÙeeÛee Pee}e. G}š DeepeÛÙee cegKÙe ØeOeeveeÛee ceg}iee GÅee
Ûeece[ŸeebÛee cees"e keâejKeevee Ûee}Jet Mekesâ}-ÛeebYeej nesF&}.
(3) mheMe&yeboer - ner eflemejer yes[er lees[tve pevcepeele Demhe=MÙelesÛes mecetU GÛÛeešve
Pee}s heeefnpes. efJešeU kesâJeU lÙeeÛe mheMee&Ûee ceeve}e peeJee keâer pÙeeÙeesies DeejesiÙeeme neefve
heesÛeles. meesJeUW leW keâer peW JewÅekeâeÛÙee ØelÙe#e efve ØeÙeesieefmeæ hegjeJÙeeves DeejesiÙeemee"er
DeJeMÙe Deens. vegmeleW DecekeäÙee heesLeerle Decegkeâ efMeJet veÙes, DecekeäÙeeÛee efJešeU ceeveeJee DemeW
meebefiele}W Deens cnCetveÛe keâeÙe les Jew%eeefvekeâ hegjeJee lÙeeme meceLeeale vemeleener, efJešeU
efJešeU cnCetve Øeefleheoer Deesj[CeeNÙee Oeeefce&keâ keâes}en}eme pegceevet veÙes; Demhe=MÙe peeleerÛeer
Demhe=MÙelee ner lej efveJJeU ceeveerJe, heesLeerpeele ceeCegmekeâerÛee keâ}bkeâ. leer lej
lelkeâeU ve° Pee}er heeefnpes. ¢ee Skeâe megOeejCesmejMeer keâesefškeâesefš efnbogyeebOeJe DeeheuÙee
je°^ele SkeâpeerJe nesTve meeceeJe}s peeleer}. DeeheuÙee ieesšele Flekesâ Skeâefve‰ mewefvekeâ
Jee{tve efnbogje°^eÛÙee Ûe{eF&le efve }{eF&le Pegbpet }eieleer}.
(4) efmebOegyeboer - ner ÛeewLeer yes[er lees[tve hejosMeieceveeÛeer Deškeâ meeHeâ keâe{tve šekeâeJeer.
hejosMeieceve peeefleyeefn<keâeÙe& heehe "jefJeCÙeeÛeer DeJeomee pÙee efoJeMeer Jee keâe}er Deecnebme
Dee"Je}er lÙeeÛe keâe}er DeeceÛeW efnbogje°^ cesefkeämekeâesheemetve efcemejheÙeËle hemej}suÙee DeeheuÙee
peeieeflekeâ efnbogmeeceüepÙeeme DeebÛeJe}W. hejosMeerÙe JÙeeheej "ej yeg[e}e, veeefJekeâ yeU yeg[e}W,
hejosMeerÙe Me$etbÛÙee cegUeJejÛe, les efmebOeg Dees}eb[tve Fkeâ[s mJeeNÙee keâjCÙeeFlekesâ ye}Jeòej
nesCÙeeÛÙee DeeOeerÛe, eflekeâ[s peeTve kegâNne[ Iee}CeW DeMekeäÙe Pee}W; hejosMeerÙe efJeÅeebÛeW
mebpeerJeveernjCe ogIe&š Pee}W. Deepener pes }#eeJeefOe efnbog }eskeâ osMeesosMeer Jemeenle keâ¤ve
Deensle, lÙeebÛÙeeMeer mebyebOe DeYebie ve "sJe}e lej efnbog mebmke=âefle efve efnbog Oece& ÙeebÛeeR yeUkeâš
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 78
yebOeveW legštve lesner DeeheCeebme Deblejleer} efve DeefnbotbÛÙee heesšele ie[he nesTve efJehe#eeÛeW yeU
Jee{efJeleer}. npeejes OeceexheosMekeâ, efnbogmebIeškeâ, efnbog JÙeeheejer, Ùeesæs, efJeÅeeLeea ÙeebÛes
leeb[sÛÙee leeb[s hejosMeele Dee}s ies}s yeme}s heeefnpesle.
(5) Megefæyeboer - ner heebÛeJeer yes[er lees[tve hetJeea hejOecee&le ies}suÙee efkebâJee pevcele:Ûe
hejOeceea Deme}suÙee Deefnbotbvee efnbogOecee&le Ieslee Dee}W heeefnpes. FlekeWâÛe veJns lej lÙeebme
efnbogje°^ele cecelesves efve meceevelesves mebJÙeJeneÙe& keâ¤ve Deelcemeeled keâ¤ve mees[}W heeefnpes.
cegme}ceeve-ef¡e§eveeble efnbog Œeerheg®<e yeeštve peeleeÛe pemee heeCÙeemeejKee efcemeUtve peelees lemeW
DeeheCe Megæerke=âleebvee meceepeele Deelcemeeled keâ¤ve mees[t lej Skeâe one Jeerme Je<eeËÛes Deele
Skeâ keâesšer Deefnbog }eskeâ lejer Megæ nesTve efnbogOecee&le ÙesT Mekeâleer}. ner iees° JemeF&,
jepehegleevee, Deemeece,keâevnosMe, yebiee} ØeYe=efle ef"keâeCeer MegefækeâeÙe& keâjCeeNÙee Leesj Leesj
keâeÙe&keâlÙeeËveer JeejbJeej meebefiele}s}er Deens, cebefojyeboer, jesšeryeboer, yesšeryeboerÛÙee De[meje-
cegUsÛe lÙee hejOecee&le De[keâ}suÙee efnbotbÛÙee ceveele Demeleener DeefnbotbÛÙee ieesšeletve Hegâštve
SJe{W cees"W mebKÙeeyeU DeeheuÙee efMeefyejele ÙesT Mekeâle veener.
(6) jesšeryeboer - Ùeemee"erÛe jesšeryeboerÛeer meneJeer yes[erner lelkeâeU lees[}er heeefnpes.
efkebâyengvee ner Skeâ yes[er lees[}er, KeeCÙeeves peeleÛe peeles, Oece&Ûe yeg[lees, ner DelÙeble
KegUÛeš je°^Ieelekeâ efve ceUceUer YeeJevee mees[tve efo}er, cnCepes yeekeâerÛÙee Jejer} meJe&
yes[Ÿee SkeâoceÛe legšuÙee peeleele. keâejCe ¢ee jesšeryeboerÛÙee heeÙeerÛe keâesšŸeJeefOe efnbog
}eskeâebvee, og<keâeUele efceMeveNÙeebÛÙee neleebveer Keeu}W cnCetve, IejeJej ieesceebmeeÛee legkeâ[e
Hesâkeâ}e cnCetve, cegme}ceeveebveer yeUWÛe obiÙeele, Meskeâ[es }eskeâebÛÙee leeW[ele DeVe keâeWye}W
cnCetve pees lees efnbog yeeš}s! yeeš}s! cnCetve yeefn<keâejlee Pee}e- JebMehejbheje efnboglJeeme les
keâesefš keâesefš }eskeâ cegkeâ}s!! Megefæyeboer, efmebOegyeboer, neR Ùee jesšeryeboerÛeeRÛe je#emeer DehelÙeW
nesle! DeMeer ner jesšeryeboerÛeer yÙeeo menYeespeveÛÙee šesuÙeemejMeer neCetve hee[}erÛe heeefnpes.
KeeCeWefheCeW ne JewÅeMeeŒeeÛee ØeMve. JewÅekeâ °erves peW DeejesiÙe osleW leW leW, JewÅekeâ °erves
YeespÙeeVe DeMee keâesCelÙeener ceveg<Ùeeyejesyej KeeCÙeeme efve efheCÙeeme njkeâle veener, lÙeeves peele
peele veener. Oece& yeg[le veener. peele ner jòeâyeerpeele Demeles, YeeleeÛÙee heelesuÙeele veJns!
OeceeËÛes mLeeve ùoÙe, heesš veJns!! peW ®Ûes} efve heÛes}, leW peieele keâesCeÛeWner kegâ"sner efve
keâesCeeyejesyejner KegMee} Kee. cegme}ceeveeyejesyej efnbog pesJeuÙeeves efnbotbÛeeÛe cegme}ceeve keâeb
JneJee! cegme}ceeveeÛee efnbog keâe nesT veÙes? meeNÙee peieeves efnbotbÛes DeVe KeeTve šekeâ}s.
les ‘yeeš}s’ veenerle, efnbog nesle veenerle!! cnCetve Deelee Ùeeheg{s lejer lÙeeÛe vÙeeÙes efnbotbvees,
Deehe}W DeVe JeeÛeJee! Deelee heje›eâces efpebketâve peieeÛeW DeVener Kee efve efnbotbÛes efnbogner jne!!
lej Deelee peiee}!!!
(7) yesšeryeboer - efnbogje°^eÛeeR Mekeâ}W Mekeâ}W hee[CÙeeme keâejCe Pee}s}er ner meeleJeer
mJeosMeer yes[er Deens. ner yesšeryeboerner lees[tve šekeâ}er heeefnpes. cnCepes ØelÙeskeâ yeÇeÿeCe-
ceje"ŸeeÛÙee JeOetves Jee Jejeves cenej ceebie JejeMeer Jee JeOetMeerÛe }ie> kesâ}s heeefnpes efkebâJee cenej
~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 79
ceebie JeOetves Jee Jejeves Yebieer JejeMeer Jee JeOetMeerÛe }ie> kesâ}s heeefnpes Demee ¢eeÛee efJeheÙe&mle
DeLe& veJns. lej iegCe, Meer}, Øeerefle ¢eebner Deveg¤he Demes} lej efve me=peveÂ<šŸee GVelelej
mebleleerme yeeOe Ùesle vemes} lej, Jeešs} lÙee efnbogpeeleerÛÙee JejJeOetMeer efJeJeenyeæ
nesCÙeeme pevcepeele peeleerÛeer DeMeer keâesCeleerner Dee[keâe"er vemeeJeer. Demee efJeJeen
yeefn<keâeÙe& ve ceevelee efnbogmeceepeele leW oebhelÙe hetCe&heCes meJÙeJeneÙe& mecepe}W peeJeW. heCe
DeefnbotbMeer efJeJeen keâjCeW lej cee$e, Øemlegle heefjefmLeleerle, lÙee DeefnbogJÙeòeâerme efnbog keâ¤ve
IesleuÙeeveblejÛe keâeÙe lees efJeJeen JneJee. ner ceÙee&oe cee$e efnbogje°^eÛes efnleeLe& Deepe DeheefjneÙe&
Deens. peesJej cegme}ceeve cegme}ceeveÛe jent FefÛÚleele, ef¡emleer ef¡emleer, heejMeer heejMeer, pÙet
pÙet, leesJej efnbotvesner efnbogÛe jenCeW Yeeie Deens, GefÛele Deens, F° Deens. pÙee efoJeMeer les
efJeOeceeaÙe ieš Deehe}er DeekegbâefÛele kegbâheCeW lees[tve SkeâeÛe ceeveJeOecee&le Jee ceeveJeje°^ele
mecejme nesCÙeeme meceevelesves efmeæ nesleer}, lÙee efoJeMeer efnbogje°^ner lÙeeÛe ceeveJe Oecee&ÛÙee
OJepeeKee}er ceveg<Ùecee$eebMeer mecejme nesF} & , efkebâyengvee Demee ‘ceeveJe’ Oece& nerÛe efnob Og ecee&Ûeer
hejcemeercee efve heefjhetCe&lee ceeve}s}er Deens.
Jejer} meele ‘mJeosMeer’ yes[Ÿee- cnCepes DeeheCeÛe pÙee DeeheuÙee heeÙeele newMeerves "esketâve
IesleuÙee DeeefCe pÙee lees[CeW nW Deepener DeeheuÙeeÛe neleer Deens, lÙee lesJe{Ÿee lees[uÙee keâer
¢ee heesLeerpeele peeefleYesoeÛee efJe<eejer oele lesJe{e lejer Gheštve keâe{}e ies}eÛe
cnCetve mecepee. Øekeâš iegCe Debieer vemelee, kesâJeU peeleJeej pevceeJeejerÛe keâeÙe les, efJeefMe°
DeefOekeâej Jee efJeefMe° neefve keâesCeeÛÙeener JeešŸeeme Dee}er veener cnCepes Pee}W. ceie neR
peeleeRÛeeR veeJeW GheveebJeeØeceeCesÛe Jee iees$eebØeceeCes DeeheeheuÙee IejkegâuÙeeletve DeeCeKeer keâener
keâe} Ûee}le jeefn}eR lejer jenesle!
¢ee heesLeerpeele peeefleYesoeÛÙee ØeeCeIeelekeâ efJeUKÙeebvee lees[tve Heâes[tve Skeâoe keâe
DeeheuÙee efnbogje°^eÛÙee mebIeefšle meeceLÙeeËÛes neleheeÙe ceeskeâUs Pee}s cnCepes pÙee yee¢e
Deeheòeerves, pÙee efJeosMeer yes[Ÿeebveer, Deepe DeeheCeebme Ûeerle kesâ}W Deens, [ebyetve šekeâ}W Deens,
lÙee mebkeâšeMeerner G}š KeeTve hegvne Skeâoe škeäkeâj osCÙeele Deehe}W je°^ Deepe Deens
lÙeentve Melehešerves DeefOekeâ Meòeâ PeeuÙeeJeeÛetve jenCeej veener nW vekeäkeâer!
(efveYeea[)
(6:330)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 80
7. ceePÙee meveeleveer veeefMekeâkeâj efnbog yebOetbvee
ceePes DeveeJe=le he$e
(veeefMekeâÛes keâeUejece cebefoj meJe& efnbotbvee ceeskeâUs keâ¤ve ÅeeJes cnCetve lesLeer} meveeleveer
}eskeâebme meeJejkeâjebveer ef}efn}s}s he$e)
ceePÙee meJe& efnbog yebOetvees, DeeefCe efJeMes<ele: ceePÙee veeefMekeâkeâj Oece&yebOetvees, ceePeer
legcnebme DelÙeble veceü heCe DelÙeble Dee«eneÛeer efJevebleer Deens keâer, Deieoer MekeäÙe eflelekeWâ
lJeefjle, Deieoer DeepeÛe, DeeheuÙee hetJee&mhe=MÙe efnbog yebOetbvee hebÛeJešerÛÙee ßeerjececebefojeÛeW
osTU Flej mhe=MÙe efnbogyebOetØeceeCesÛe GIe[W keâjeJeW.
Ùee efJe<eÙeeÛeer meebieesheebie ÛeÛee& ceer Deelee FLes keâjerle yemele veener. leer ÛeÛee& ÙeLesÛÚ
Pee}er Deens. ÙegefòeâJeeoeÛÙee efkebâJee MeeŒeeOeejeÛÙee yeUeJej ceer nW he$e ef}nerle veener lej
kesâJeU efnbog efnleeÛÙee DeeefCe ØesceeÛÙee yeUeJej ceer nW he$e ef}nerle Deens.
ogmeNÙee SKeeÅee osJeUeefJe<eÙeerÛÙee Jeeoele ceer nW he$e keäJeefÛeled ef}efn}W vemeleW.
DeefKe} efnbog osJee}ÙeW veJeeR efvecee&Ce keâ¤ve lemes ØeMve keâener DebMeer megšleer}. heCe
hebÛeJešerÛee jece, meerleeiegbHeâe efkebâJee meslegyebOe ØeYe=efle mLeeveW ÙeebÛeW Skeâ heefJe$e Ssefleneefmekeâ
cenòJe Deens. leW Flej keâesCelÙeener osJeUe}e ÙesCeW DeMekeäÙe Deens. ÙeemleJeÛe Ùee heefJe$e
Ssefleneefmekeâ mLeeveebJej meJe& efnbotbÛee meejKeeÛe efJeefMe° Jeejmee Deens. jeÙeie[ ner
efMeJejeÙeebÛeer jepeOeeveer. efleLes leer DeJe}eskeâve ke⤠FefÛÚCeeNÙee ceneje°^erÙeebme pej
DeeheCe cnCet }eie}es keâer ‘leg}e veJee efkeâu}e yeebOetve oslees. let efleLesÛe jeÙeie[ DeMeer
keâuhevee keâj DeeefCe meceeOeeve ceeve.’ lej leW nemÙeemheo nesF} & . keâejCe leW mLeeveceenelce
DeØeeflece Deens. lemeWÛe efpeLes jece JeveJeemeer jeefn}s, efpeLes meerlee JeveJeemeer efveJemes, efpeLes
keâewjJe heeb[Je }{}s, ieerlee GheosefMe}er leeR leer Ssefleneefmekeâ osJemLeeveW, leerLeX, #es$eW,
ner DeØeefleceÛe- pÙeebÛes JewefMe<šŸe lÙeebÛÙee keâesCelÙeener Øeefleef}heerme (Copy me) ÙesCeW
MekeäÙe veener, leMeeRÛe meoesefole jenCeej. lesJne DeeheuÙee leerLe&cenelcÙeeefokeâ «ebLeebveer
lÙeebme peW DevevÙe hegCÙeØeolJe efo}W Deens lÙeecegUsÛe neR mLeeveW DeefKe} efnbotbvee DeeheCe
cegòeâÉej kesâ}er heeefnpesle. lÙeeme ogmejer lees[Ûe veener.
ÙeemleJe keâeÙe nesF&} les nesJees, DeeheCe nesTve DeecneR leeR mLeeveW DeeefCe Ùee
ØemebieehegjleW les ßeerjececebefoj DeeheuÙee hetJee&mhe=MÙe efnbog yebOetbvee ceeskeâUW keâjeJeWÛe.
ceer cetUÛee veeefMekeâÛee cnCetve ce}e veeefMekeâ-efJe<eÙeer peW Deu}[ cecelJe Deepevce
~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 81
Jeešle Dee}W Deens, DeeefCe cepeefJe<eÙeer veeefMekeâvesner DeepeJej Deveskeâoe peW Deeheg}keâerÛeW
efJeMes<e Øesce DeeefCe Deeoj JÙeòeâefJe}e Deens, lÙee ØesceeÛee DeeefCe cecelJeeÛee JeefMe}e
}eJetve DeeefCe ceer DeeyeeuÙe efnbog peeleermleJe DeeefCe efnbogmLeeveemleJe peer DeuhemJeuhe
mesJee keâjerle Dee}es, keâ° meesMeerle Dee}es, DeeefCe Deepe leerme Je<ex leer mesJee keâjleevee 8. peeleeRYesoeÛes kegâjeCe
DeeheCeeb efnbotbÛeW efnleeefnle keâMeele Deens ÙeeÛeW peW DevegYeJepevÙe %eeve ce}e Pee}W Deens,
lÙee mesJesÛeer, lÙee keâ°ebÛeer DeeefCe lÙee DevegYeJeeÛeer nceer osTve ceer DeeheCeebme ner efJevebleer
keâjerle Deens, nW DeeÕeemeve osle Deens keâer, hebÛeJešerÛeW ßeerjececebefoj hetJee&mhe=MÙe efnbog
yebOetbvee Flej efnbotØeceeCesÛe DeØeefleyebOeheCes GIe[s keâjleeÛe DeeheuÙee efnbot peeleerÛeer Meòeâer,
ØeYeeJe DeeefCe peerJeve Deveskeâ hešeRveer DeefOekeâÛe Øeye} nesF&}- }sMecee$ener ogye&U lejer (efnbobtleuÙee peeleeRYesoe}e kebâšeUtve Deveskeâ peCe cegme}ceeve Pee}s. efnbotble}er
nesCeej veenerÛe veener!! peeefleJÙeJemLee nerÛe lÙeebÛes kegâjeCe "j}er. meeJejkeâjebÛÙee Skeâe veeškeâeleer}
hetJee&mhe=MÙeebÛeer cebefojØeJesMeeÛeer ceeieCeer DelÙeble OecÙe&, vÙeeÙÙe DeeefCe les pÙee cegefm}ce hee$e cnCeles :-)
melÙee«eneÛÙee efvekeâjeJej Dee}s Deensle, lees melÙee«en DeeheuÙee efhe{Ÿeeved-efhe{ŸeeÛÙee
ogje«eneÛeeÛe kesâJeU DeheefjneÙe& he[meeo Deens! mee" meòej efhe{Ÿee lÙeebveer Jeeš FyeÇeefnce : }[keâer nesvee lees Ssmeer nesvee! efnbotbceOeer} DeMeer SKeeoer Heâšekeâ[er heesj pej
heeefn}er. DeeCeKeer Jeeš leer lÙeebveer efkeâleer heeneJeÙeeÛeer? Deelee DeeheCeÛe leer cegPes heefn}sner efce}leer, lees ceQ keäÙeew cegme}ceeve neslee? cegme}ceeve nesTve ce}e Ûeej Je<eË
Jeeš lÙeebvee ceeskeâUer keâ¤ve osCeW SJe{WÛe yeekeâer Gj}W Deens. Pee}eR. heCe ce}e Depetve kegâjeCeeÛeb Skeâ De#ej lejer ceenerle Deens keâe? cegme}ceeve yees}leele
ÙeemleJe hetJee&mhe=MÙe efnbogyebOeg cebefojeMeer ÙesleeÛe legcner lÙeebÛes Glkebâ" Øesceeves mJeeiele leer efnboer Yee<ee osKeer} Depetve ce}e yees}lee Ùesle veener veeršMeer. ceePeer cetUÛeer peele efnbog
keâje DeeefCe heefleleheeJeve jeceÛebõemeceesj Skeâ$e peeTve DeeheCe meJe& mhe=MÙeemhe=MÙe [eWye. heCe efnbog neslees leeWJej ce}e yeÇeÿeCeeheemetve MetõeheÙeËle lej keâeÙe, heCe ns cenej
heeflele oesvner keâj pees[tve PeeuÙee iesuÙeeÛeer #eceeÙeeÛevee keâje keâer hene lej Kejs, peeleerÙe osKeer}, veerÛe veerÛe cnCetve n[n[ keâjerle Demele. yeÇeÿeCe leeW Metõ, cenejebme n[n[
ØesceeÛeer kesâJe{er }eš efnob mg LeeveYej GmeUles leer! DeefKe} efnob Ûbt Ùee kebâ"eletve efveIee}suÙee keâefjleele. cenej, Deecneb [eWyeeÛes yeÇeÿeCe yevetve DeMeerÛe keâ"esj ÚUCetkeâ keâjCeej. JejÛÙee
‘efnbogOece&keâer peÙe’Ûee DehetJe& iepe&vesves leW jececebefoj keâOeer ogceogce}W veJnleW lemeW ogceogceles JeieeËÛÙee eflejmkeâejeÛeer }eLe peesjeveb lÙeebÛÙee cemlekeâeJej yemeleeÛe, ns Kee}Ûes JeCe&, lÙee
les DeeefCe lÙee iepe&vesmejmes Deefnbog Me$etbÛeW ceeveYeeJeer peeUW legštve lÙeebÛÙee og° DeeMeebÛeeR peesjeveb GlheVe nesCeeNÙee ›eâesOeecegUb, lÙeentve DeefOekeâÛe peesjeveb DeeheuÙee }eLee DeecneR
leeW[W keâMeeR keâeUeR ef"keäkeâj he[leele leeR!! veerÛelej JeCee&Jej Pee[Ceej. efnbogmeceepeele DeMeer ner efMeJeeefMeJeerÛeer DeelceIeelekeâ
ØelÙe#e je#eme kegâUeleer} efJeYeer<eCeeefokeâebvee lÙeebÛÙeele Yeefkeäle GoÙe nesleeÛe }eLeeUer meejKeer Ûee}}er Deens. efnbogOeceeËÛeb leeefòJekeâ mJe¤he keâeÙe Demes} les
DeÙeesOÙesÛee Deehe}e jepeJee[e cegòeâÉej keâjCeeje ßeerjece lÙeebÛÙeeÛe peeleerÛÙee, Oecee&ÛÙee Demees, heCe ner efMeJeeefMeJeerÛeer }eLeeUer, neÛe JÙeeJeneefjkeâ efnbogOece& nesÙe, Ùeeble
DeeefCe je°^eÛÙee Ùee hejbhejeiele Yeòeâeme Ùee hetJee&mhe=MÙe efnob g yebOetme, DeeheuÙee osJee}ÙeeÛeeR
keâener Mebkeâe veener. ¢ee JejÛÙee }eLee Keele DeeefCe Kee}ÛÙeebJej }eLee Pee[erle,
ÉejWner cegòeâ keâjCÙeeÛeer meoddyegefæ DeecneR mhe=MÙe efnbotbvee osJees ner ceveesYeeJes keâ®Cee
ce}e efnbogOecee&Ûeer Ûeer[ Dee}er DeeefCe ner Ûeer[ nWÛe ceePeb kegâjeCe.
YeekeâCeeje
Deehe}e, (9:26)
%eeefleyebOeg efve Oece&yebOeg 
jlveeefiejer efo. 13-3-1931 efJe. oe. meeJejkeâj
(6:337)


~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 82 ~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 83


9. cegme}ceeveer Oecee&leer} mecelesÛee šWYee
(efnbogOecee&leuÙee peeefleJÙeJemLes}e kebâšeUtve DeveskeâpeCe cegme}ceeve Pee}s. lesLesner
lÙeebÛÙee heojer efvejeMeeÛe Dee}er. efJe<ecelesÛÙee jesieeves lees Oece&ner heÚe[}e Deens.
kegâjeCe ¢ee cegefm}ce Oece&«ebLeelener efJe<ecelesÛes meceLe&ve Deens. kegâjwMe ner cegncceo
hewiebyejebÛeer peele Flej peeleeRntve ßes‰ Deens, Demes kegâjeCeele ef}efn}s Deens
(kegâjeCe : 47-1, 47-3, 47-5, 47-10). efŒeÙeebvee yegjKee Iee}CÙeeÛeer
DeJeceevekeâejkeâ Ûee} Fm}ece ceOes Deens. efnbog Oecee&le megOeejCee keâjCes neÛe
efJe<ecelee mebheJeeÙeÛee ÙeesiÙe GheeÙe Deens.)
pÙee}e pees Oece& efØeÙe lÙeeves lees DeeÛejeJee. pÙeeme pees Oece&«ebLe F&ÕejerÙe Jee heefJe$e Jeešs}
lÙeeves lees ceeveeJee. Flejebveerner lees ÙeLeeØeceeCe DeeojeJee. ner meejer efMe°eÛeejeÛeeR megYeeef<eleW
lebleesleble heeUCÙeeme efveoeve efnbog lejer kesâJnener Deveceeve keâjCeej veener.
‘ÙesÓhÙevÙeosJeleeYeòeâe Ùepevles ßeæÙeeefvJele:~
lesÓefhe ceecesefle keâewvlesÙe ÙepevlÙeefJeefOehetJe&keâce-’
ner efMekeâJeCe efnbotbÛÙee DelÙeble Leesj DeMee YeieJeoddieerlesmeejKÙee «ebLeeleÛe efo}s}er !
ieewyeebÛee hetJe&he#e
hejbleg pesJne keâesCeer cegefm}ce Jee DevÙe Deefnbog OeceeaÙe DeeheCe nesTveÛe Oecee&ÛÙee leg}vesÛee
ØeMve keâe{er}, FlekeWâÛe veJns lej efnbogOece& efJe<ecelesves DeesleØeesle Yej}s}e Demetve DeeceÛee
cegefm}ce Oece& lÙee ceeCemee-ceeCemeeble ceeveuÙee peeCeeNÙee efJe<ecelesheemetve Deieoer Deef}hle
Deens, DeeceÛÙee cegefm}ce Oecee&le meejer ceveg<ÙeW meceeve ceeve}eR peeleele, leeR Skeâe osJeeÛeeR
}skeâjW; mecelesÛeW efve efJeÛeejmJeeleb$ÙeeÛeW, oÙesÛeW efve hejOece& meefn<CeglesÛeW Dece=le nJeW Demes}
lej ¢ee efnbogOecee&me efPe[keâe¤ve DeeceÛÙee cegme}ceeveer Oecee&le Ùee! DeMeeR Øekeâš (peenerj)
Deeceb$eCes efve DeeJneveW osT }eies}, lej DeMee JesUer lÙee Dee#esheebvee ve Kees[lee, lÙee
DeeJneveebme ve mJeerkeâejlee ‘jeceeÙe mJeefmle jeJeCeeÙe mJeefmle’ Demeer iegUcegUerle Je=efòe Oe¤ve
mJemLe yemeCeW cnCepesner efMe°eÛeejeÛee Yebie keâjCeWÛe nesÙe, efveJJeU vesYeUsheCee nesÙe. [e@.
Deebyes[keâjeefokeâ keâener Demhe=MÙe OeceeËlejeÛÙee iees°er yees}leeÛe ieewyee ØeYe=efle cegme}ceeveebveer
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 84
cegme}ceeveer Oecee&Ûee Jejer} ØekeâejÛee Goes Goes efve efnbogOecee&Ûeer efveboe ØelÙe#eheCes efve heÙee&Ùeeves
DeejbefYe}er Deens. Oece&leg}vesÛee ØeMve cetU lÙeebveer keâe{}e; lÙeebÛes Dee#eshe Deecner efveYe&Ùe
mebÙeceeves Sskeâ}s. lemeWÛe lÙee ØeMveebÛeer Deecner osle Deme}s}er GòejWner Deelee lÙeebveer Ssketâve
IesCeW Yeeie Deens.
cegme}ceeveer Oecee&le leòJele: efkebâJee JÙeJenejele: meJe& ceeCemeW mecemeceeve }sKe}s}eR
Deensle. lÙeele Oeeefce&keâ GÛÛeveerÛelee Jee pevcepeele peeefleßes‰lee cegUerÛe veener ner Øeew{er Skeâ
efveJJeU Leehe Deens nW GIe[keâerme DeeCeCÙeemee"er cegme}ceeveer Oece&celeeleer} efve JÙeJenejeleer},
ieewyeemeejKÙee he#eheeleer cegefm}ce Oece&ØeÛeejkeâeRmener veekeâejlee ÙesT veÙesle DeMeer Lees[eR
GoenjCeb Jeeveieer cnCetve Kee}er osle Deenesle. lÙeeJe¤veÛe ns mhe° nesF&} keâer cegme}ceeveer
Oece&leòJeeble efve Oece&JÙeJenejele vegmeleer efJe<ecelee Deens FlekeWâÛe veJns lej leer keâener
ØeMveer DelÙeble Demeefn<Ceg efve DeeleleeÙeer efJe<ecelee Deens. MekeäÙe JeešuÙeeme ieewyeebveer neR
GoenjCeW veekeâejeJeeR!
efJe<ecelesÛee cegUejbYe
(1) cegme}ceeveer Oecee&ÛÙee cetU Øeefle%esceOÙesÛe peieeÛes Skeâoce oesve legkeâ[s kesâ}s}s
Deensle. cenbceo-meensyeebvee MesJešÛee hetCe& efve KejeKegje hewiebyej ceeveCeejs lesJe{s
cegme}ceeve efve yeekeâerÛeer MebYej keâesšer ceveg<Ùepeele keâeHeâj. pees cegme}ceeve leesÛe
mJeiee&le peeCeej, keâeHeâj lees efÛejbleve vejkeâele! cnCepes cenbceo meensyeebvee hewiebyej ceeveCeW ne
ceeCegmekeâerÛee heefn}e iegCe! meoeÛeej, hejeshekeâejlee ØeYe=efle meJe& iegCe ogÙÙece!! pes cenbceoebvee
hewiebyej ceeveCeej veenerle les Deveble vejkeâele heÛele jenCeej! cnCepes yegæ, keâe@vHeäÙegefMeDeme,
efÛeveer, peheeveer meblecenble, peerpeme, meejs ef¡emleer meble, Jeefme‰, ceveg, JÙeeme, %eevesÕej,
legkeâejece, jeceevegpe, ÛeesKee, jesefnoeme, ÛewlevÙe, veevekeâ, meejs je°^Yeòeâ, }eskeâmesJekeâ, meejs
peieeleer} ÙeÛÛeÙeeJeled Leesj heg®<e efve keâesefš keâesefš efJeiele efve efJeÅeceeve ceeCemes- lÙeebveer
cenbceo hewiebyej neÛe keâeÙe lees Keje efve MesJešÛee F&MeØesef<ele ceeve}e veener Ùee SkeâeÛe
DehejeOeemee"er vejkeâele heÛeCÙeemeÛe keâeÙe les ÙeesiÙe!!! ner efMekeâJeCe pÙee Oecee&Ûeer heefn}erÛe
Øeefle%ee Deens lees Oece& kesâJe{Ÿee YeÙebkeâj efJe<ecelesÛee hegjmkeâejer Deme}e heeefnpes nW keâeÙe
meebieeJeÙeeme heeefnpes! ‘veerÛeeleer} veerÛe Deme}e lejer cenbceo meensyeebvee pees hewiebyej ceeveer}
lees cegme}ceeve ceveg<Ùe ne meeOetleer} meeOeg Demee keâeHeâjentve ßes‰ Deens! osJeeme efØeÙelej
Deens!’ Demes kegâjeCeeÛÙee heeveesheeveer GoddIees<eCeeje Oece& ne meJe& ceeCemeW meceeve ceeveCeeje Oece&
Deens keâeÙe efkebâJee ceeCemee ceeCemeeble YeÙebkeâj efve DemeceLe&veerÙe DeMee OeceexvceeoeÛeer efJe<ecelee
Hewâ}eJeCeeje Deens? pÙee cegme}ceeveebÛeer leMeerÛe efve‰e Demes} lÙeebveer lÙeebÛee Oece& megKesvewJe
DevegmejeJee. heCe ogmeNÙee Oecee&me ‘efJe<ecelesÛee Hewâ}eJe keâjCeeje’ Demes efnCeJeerle ‘DeeceÛee
cegme}ceeveer Oece& cee$e meJe& ceeCemeW meceeve ceeveCeeNÙee efJeÛeej efve DeeÛeej ÙeebÛÙee mJeeleb$ÙeeÛee
Yeesòeâe Deens’ DeMee Leehee cee¤ veÙesle.
~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 85
 mecelesÛee efve meefn<CeglesÛee Deke&â !!!
(2) pes cegme}ceeve nesTve kegâjeCeebleer} ØelÙeskeâ JeekeäÙe, ceie leW yegæerÛÙee Jee lekeâe&ÛÙee
keâmeesšerme efkeâleerner efnCekeâme "jes, F&Õej-JeekeäÙeemeceeve Devegu}bIeveerÙe melÙe ceeveCeej
veenerle leeR keâesšŸevegkeâesefš ceeCemeW vejkeâeleÛe he[Ceej-les keâeHeâj. ¢ee cetU leòJeeleer}
efJe<ecelee efpelekeâer keâ"esj Deens lÙeentvener cegme}ceeveer jepeJešerÛÙee DevegMeemeveebleer}, lÙeebÛÙee
mce=efleefveyeËOe«ebLeeleer}, efJe<ecelee Meleheš ›etâjlej Deens. lÙeebÛÙee Deveskeâ ceew}JeeRveer veener
Demee Oece&ob[keâ Iee}tve, pes yeeš}s veenerle lÙeebÛÙee keâòe}er G[efJeuÙee. lÙeebÛÙeeJej
cegefm}ce jepÙeele Skeâ efJeMes<e nervelesÛee keâj ‘efpeefPeÙee’ cnCetve yemeefJe}e. lÙeebvee
Iees[ŸeeJej yemet osT veÙes, MeŒeW "sJet osT veÙesle,lÙeebÛes Oecee&Ûeej DeOecee&Ûeej
mecepetve yebo hee[eJes, DemeW cegme}ceeveer Oecee&ÛeW peW JÙeeJeneefjkeâ DevegMeemeve heefMe&Ùee,
DeHeâieeefCemLeeve, efnbogmLeeve, mhesve ØeYe=efle cegme}ceeveebveer hetJeea efpebkeâ}suÙee meJe&
osMeebceOÙes Oe[Oe[erle Ûee}t nesleW, pÙeeheeÙeer Meskeâ[es ceeveveerÙe ngleelcÙeebÛeW jòeâ cegme}ceeveebveer
meeb[}W, leW cegme}ceeveer DevegMeemeve keâeÙe ‘meJe& ceeCemes SkeâeÛe F&ÕejeÛeer }skeâjW mecepetve
lÙeebme mecemeceeve ceeveCeejW’ nesles? cenbceo iePeveJeer, Deu}eGöerve, Deewjbiepesye ¢eebÛÙee
jepeJešer ceeveJeer mecelesÛÙee DeeefCe hejcelemeefn<CeglesÛÙee Deke&âÛe neslÙee Jeešles! mecelee lej
mees[eÛe heCe cegefm}ceslej ceeCemeebvee ceeCemeebmeejKeW peieCÙeeÛeerner Ûeesjer keâjCeeNÙee YeÙebkeâj
efJe<ecelesÛÙee DeeefCe DeeleleeÙeer Demeefn<CeglesÛÙee heeÙeer meeb[}suÙee efnbog jòeâeves cegme}ceeve
jepeJešerÛeW efnboer Feflenemeeleer} heeve efve heeve efYepetve Dees}W efÛebye Pee}s}W Deens! lemeWÛe
mhesveÛeW, lemeWÛe efmeefjÙeeÛeW efve FjeCeÛeW!
(3) Deepener cegefm}ce Oece&ØeÛeejkeâebveer Oece&MeeŒeeØeceeCes ceveg<ÙepeeleerÛes lemesÛe Skeâoce
oesve legkeâ[s hee[}s}s Demetve ceOÙes efJe<ecelesÛeer ›etâj efYeble heeleeUeheemetve mJeiee&heÙeËle
GYeej}s}er Deens. ceew}Jeer cenbceo Deu}er, MeewkeâleDeu}er ÙeebmeejKes Deieoer ‘heerDeme&
meeshe’ves Oegle}s}s cegefm}ce ØeÛeejkeâner Oe[Oe[erle cnCeleele, ‘ieebOeer efkeâleerner meÛÚer}
Deme}e lejer lees peesJej keâeHeâj Deens leesJej veerÛeeleer} veerÛe cegefm}cener ce}e
lÙeebÛÙeehes#ee ßes‰Ûe JeešCeej, DeefOekeâ ‘heekeâ’ (Megæ) JeešCeej.’
Deble:mLe efJe<ecelee
(4) ceveg<Ùepeeleerle cegefm}ce efve keâeHeâj Demes oesve efÛejble Yeso hee[Ceejer ner efJe<eceleeÛe
lesJe{er cegefm}ce Oece&MeeŒeele yeeskeâeU}s}er Deens DemeW vemetve cegme}ceevee-cegme}ceeveeblener
‘mecelee’ Jee ‘meefn<Ceglee’ veebole veener. leMeer mecelee Oece&yee¢e Deens! GoenjCeeLe&, hewiebyej
cenbceomeensye pÙee kegâjsMe peeleerle pevce}s leer peele yengleskeâ cegme}ceeveer hebLeebÛÙee
efve DeeÛeeÙeeËÛÙee celes pevcele: Megæ Jee ßes‰ Jee efJeMes<e ceeveveerÙe peele ceeve}er
peele Deens. megveer DeeÛeeÙeeËleer} osKeer} yengleskeâ DeeÛeeÙe& ÙeeÛe celeeÛes! nW cele FlekeWâ
Oecee&vegketâ} mecepe}s}W Deens keâer cegme}ceeveebÛee Keef}Heâe (MebkeâjeÛeeÙe& efve meceüeš) ne lÙee
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 86
kegâjsMe peeleerleer}Ûe Deme}e heeefnpes ne Oece&MeeŒeeÛee Skeâ yengceleefmeæevleÛe Pee}e. Flej
cegefm}ce peeleeRle efkeâleerner ÙeesiÙe heg®<e Deme}s lejer Keef}Heâe Demee pevcepeele GÛÛe
"j}suÙee cenbceomeensyeebÛÙee kegâjsMe peeleerleer}Ûe efveJe[}e heeefnpes. kegâjsMe peeleerÛee veme}e
lej lees Keef}Heâe Oece&yee¢e! ÙeeheeÙeer cegme}ceeveebveer jòeâeÛes me[s meeb[}s. efMeÙee hebLeeÛes celes
Deu}ermeensyeebÛee JebMe ne pevcepeele GÛÛeJeCeeaÙe! Keef}Heâe lÙee hebLeeÛee heeefnpes!
Ùee JeeoeheeÙeerÛe keâjyes}eme cegme}ceeveebveer cegme}ceeveebÛeer YeÙebkeâj keâòe} kesâ}er.
cenbceoeÛes ØelÙe#e veelet cenbceoeÛÙee DevegÙeeÙeebveer ne}ne} keâ¤ve "ej ceej}s!
ieg}eceefiejer ner ceeveJeer mecelesÛesÛe ØeoMe&ve Deens keâeÙe?
(5) DeeefCe ieg}eceefiejer? ceveg<Ùee}e efveJJeU heMegÛe mecepeCeejer ieg}eceefiejer ner
kegâjeCeeØeceeCes Oece&yee¢e veener. mJele: cenbceo hewiebyejeÛes Iejer DeeefCe lÙeebÛÙee DevegÙeeÙeebleer}
ØelÙeskeâpeCe ieg}ece heeUerle Demes. leW cegme}ceeveer Oecee&ØeceeCes heMeg heeUCÙeeFlekeWâÛe
menpeke=âlÙe, JewOeke=âlÙe mecepe}W peeF& ner iees° lej Deieoer efveefJe&Jeeo Deens vee? FlekeWâÛe veJns
lej cees"cees"Ÿee }{eÙeeble npeejes hee[eJe kesâ}suÙee Me$etvb ee cegme}ceeveebveer Œeerheg®<e yee}yeeef}keâebmegæe
‘ieg}ece’ keâ¤ve DeeheCe yeepeejele Jeebieer efJekeâlees lemes efJekeâ}s}s Deensle! ieg}ece cnCepes
Skeâ heMeg. lÙeeÛeeR ceg}W lÙeeÛeeR veJnle, lej OevÙeeÛeeR. IejÛÙee keâeWye[erÛeeR efhe}W Jee ieeÙeerÛeeR
JeemejW peMeer efleÛÙeeheemetve efÚveeTve Jeešs} lÙeeme efJekeâleele leMeer ¢ee ieg}ece kesâ}suÙee
ceeCemeebÛeer ceg}W cegme}ceeveer OevÙee}e efJekeâlee Ùesle. Oeveer cesuÙeeJej Flej ‘Jemleg’ meejKeer
lÙeebÛeer JeešCeer OevÙeeÛÙee Jeejmeeble nesF&. ieg}ecee}e keâewšgbefyekeâ peerJeve veener, yeeÙekeâes}e
veJeje nW veeleW veener, Iej Jee keâJe[erner mJele:Ûeer cnCetve "sJelee Ùesle veener. DeMeer ner ceveg<Ùee-
ceveg<Ùeebleer} meceeveleeÛe veJns lej ceveg<ÙeeÛeer ceeCegmekeâerÛe efÚveeJetve IesCeejer YeÙebkeâj ØeLee
pÙee cegme}ceeveer Oecee&le JewOe Deens efve }eKees cegu}e, ceew}Jeer, Keef}Heâe, yeeoMene, Deceerj,
GcejeJeebveer DeeÛej}s}er Deens lÙee cegme}ceeveer Oecee&le mecelesÛeW jepÙe Deens Demes cnCeCeW
G}šŸee keâeUpeeÛeW veJns keâeÙe? ieg}eceefiejer yebo kesâ}er leer ef¡emlÙeebveer. cegme}ceeveebvee leer
yebo keâjCeW Yeeie he[}W! hegvne ef¡emleer je°^ebveerner yebo kesâ}er leerner cegKÙele: jepekeâerÙe
keâejCehejbhejsves! keâejCe ef¡e§eve Oecee&le leer Oece&yee¢e veener. Slaves, obey your masters
cnCetve yeeÙeye}Ûe meebieleW!
keâój Demhe=MÙelee
(6) peer iees° leòJeeÛeer DeeefCe DevegMeemeveeÛeer, leerÛe Ûee}t }eskeâjerleerÛeer. he"eCeer
cegme}ceeveeble Decekeâer peele GÛÛe efve Decekeâer veerÛe ne Yeso Flekeâe leer›e Deens keâer he"eCeer
cegme}ceeveebleer} efYeVe peeleeRle yesšer JÙeJenej ¤{ veenerle. Flejner Deveskeâ cegme}ceeveer
peeleeRÛeer leerÛe iees° Deens. GÛÛe peeleerÛes he"eCeer cegme}ceeve DevÙe hebLeerÙe nerve
peeleerÛÙee cegme}ceeveebme Deehe}er yesšer osCes ¤ef{yee¢e mecepeleele. cegme}ceeveeble
~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 87
Demhe=MÙeleeosKeer} ¤{ Deens. yebiee}ceOÙes cegme}ceeveeble mhe=MÙe cegme}ceeve efve Demhe=MÙe mJeeceer oÙeevebopeeRÛÙee ‘melÙeeLe&ØekeâeMeeleer}’ cegefm}ce celeKeb[veeefo ‘Gòejhe#e cnCetve
cegme}ceeve ne Yeso FlekeäÙee keâójheCes ceeve}e peelees keâer yebiee}ceOÙes cegme}ceeveebme JeeÛeeJes. cnCepes cegme}ceeveer Oecee&le efve DeeÛeejele DeeefCe efJeMes<ele: efnboer cegme}ceeveeble
efceUe}suÙee veeskeâNÙee efve ØeefleefveefOelJe mhe=MÙe cegme}ceeve nsÛe }ešleele, Demhe=MÙe cegme}ceeveebÛÙee DeceÙee&o efJe<ecelee, Demhe=MÙelee efve Demeefn<Ceglee efkeâleer Deens leW lÙeebvee DeeheesDeeheÛe keâUtve
leeW[eme heeveW hegme}eR peeleele; ÙeemleJe Demhe=MÙe cegme}ceeveebmee"er jeKeerJe peeieebÛeer JÙeJemLee ÙesF}
& .
JneJeer DeMeer efJevebleer Demhe=MÙe cegme}ceeveebveer kesâuÙeeJe¤ve Deepe yebiee} cegme}ceeveer (kesâmejer, efo. 17-1-1936)
efJeefOeceb[Uele Jeeo Ûee}t Deens. (6:375)
(7) cegme}ceeveebÛÙee ceefMeoermegæe Deveskeâ mLeUer efvejefvejeàÙee Demeleele. Skeâe hebLeeÛÙee
ceefMeoerle ogmeNÙee hebLeeÛÙee }eskeâebvee ceppeeJe Demelees. keâejCe lees hebLe yengOee lÙee 
ogmeNÙee hebLee}ener keâeHeâj cnCepes osJee, lÙeebvee vejkeâele Oee[’ cnCetve ØeeLe&vee keâjCÙeeme
Ûegkeâle veener. efMeÙeebÛÙee ceefMeoerle nmeve ngmesveÛÙee JebMeeleer} owJeer FceeceebÛÙee ØeeLe&vee nesTve
megVeer celeebÛÙee Keef}Heâebvee ‘Keesšs’ cnCetve mebyeesOeCÙeele Ùesle Demelee lÙee ceefMeoerle megVeer
peeCeej lejer keâmes? G}š lÙeeÛe leer›e Oeeefce&keâ celeYesoeves efMeÙee ns megVeeRÛÙee ceefMeoerle
heeT} šekeâCeW heehe ceeveCeej! keâejCe heg{s lesLes Fceeceebvee efve<esOetve Keef}HeâebÛÙeeJej ØeYetÛeer
ke=âhee DemeeJeer cnCetve ØeeefLe&}W peeCeej! pÙee cegme}ceeveer Oecee&le SkeâceskeâebÛeer ØeeLe&veecebefojs
osKeer} Skeâ nesT Mekeâle veenerle, lÙeebveer ‘DeeceÛÙeeble meJe&$e mecelesÛeW jepÙe Deens.
ceeCemeebceeCemeeble efJe<ecelee Deecner ceeveerle veener, peeefleYeso veener, cegme}ceeve lesJe{e
Skeâceefle, SkeâhebLeer, Skeâ peeefle’ cnCetve MeheLesJej meebiele efHeâjeJeW ner Leehesyeepeer veJns lej
keâeÙe? ceefMeoer lej jenesleÛe hejbleg megVeer ØeYe=efle cegme}ceeveer ‘hebLeeÛeeR keâyejmLeeveW’ megæe
yengOee efvejefvejeUeR Demeleele. megVeerÛÙee keâyejmLeeveele efMeÙeebÛeW Øesle hegj}W peele veener,
efMeÙeebÛÙee keâyejmleeveele megVeerÛeW Øesle hegj}W peele veener.
keâener Demhe=MÙe ie=nmLeebveer Jele&ceevehe$eebletve efve JÙeeKÙeeveebletve Demee ieJeieJee pemee kesâ}e
Deens keâer les efnbogOecee&letveÛe mecelesÛÙee efve melÙeeÛÙee °erves Oece& MeesOeCÙeeme yeensj he[}s
Demetve kegâjeCe DeYÙeemeerle Deensle. lÙeebveer ne leg}veelcekeâ DeYÙeeme DeJeMÙe keâjeJee.
leg}vesÛÙee efoJÙeeme efYeTve keâesCeeÛÙeener Ghes#esJej Jee oÙesJej efnbog Oece& efve efnbog mebmke=âefle peiet
FÛÚerle veener. leg}vesle efšketâveÛe leer peiet FefÛÚles. heCe leer leg}vee keâjleevee KeesšeR ceeheW
lÙee Demhe=MÙe yebOetbÛÙee neleer cegu}e-ceew}Jeer ve osleer} DeMeer lÙeebveer meeJeOeevelee "sJeeJeer.
ieewyee ØeYe=efle he#eheeleer ØeÛeejkeâebÛÙee ceefu}veeLeerJe¤veÛe cegme}ceeveer Oecee&Ûeer keâuhevee keâ¤
veÙes. lÙeebveer efveoevehe#eer, cegme}ceeveer ie=nmLeebveerÛe kesâ}s}W kegâjeCeeÛeW ceje"er Yee<eeblej Deens
leW meejW MeyoMe: JeeÛeeJeW. lÙeeveblej Sale ¢eebÛes kegâjeCeeÛeW Fbefi}Me Yee<eeblej efve efJeMes<ele:
lÙeeÛeer efJemle=le efve efJeMeo ØemleeJevee JeeÛeeJeer. veblej peefmšme DeceerjDeu}ermeejKÙee keâój
cegefm}ceevesÛe ef}efn}s}e History of the Sarasins ne cegme}ceeveer Fefleneme JeeÛeeJee.
DeeefCe veblej Deecner efkeâ}exmkeâj ceeefmekeâeÛÙee peg}w efve Dee@iemš meve 1935ÛÙee oesve
Debkeâeble ef}efn}s}e ‘cegme}ceeveebÛes hebLeeshehebLe’ ne efveyebOe meceer#ekeâ efJeJesÛeveeÛeer Âef° keâMeer cebefojØeJesMe melÙee«en, DeMeer 500 cebefojs meeJejkeâjebveer jlveeefiejer JeemleJÙeele
DemeeJeer ns keâUCÙeemee"er, DeJeMÙe JeeÛeeJee. FlekeWâ keâceerle keâceer JeeÛeuÙeeJej ceie MesJešer meJe& efnbot peeleeRmee"er Keg}er kesâ}er.

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 88 ~ DevegJebMe DeeefCe peeefleJÙeJemLee ~ 89

 meoddiegCe DeeefCe efJeke=âleer

1. ceeveJelee
2. meoddiegCe efJeke=âleer
3. meeJeOeeve

meeJejkeâjJeeo : je°^JeeoeÛes Skeâ DeefYeveJe oMe&ve

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 90 ~ meoddiegCe DeeefCe efJeke=âleer ~ 91

 1. ceeveJelee!
(ceeCegmekeâer ns meJe&ßes‰ cetuÙe Deens. heCe je°^Jeeo ns ceeCegmekeâerÛÙee efoMesves
šekeâ}s}s Skeâ heeT} Deens.)
Deehe}s pes vÙeeÙÙe DeefOekeâej Deensle, pÙee DeefOekeâejebÛÙee Ùeesies DeefOekeâele DeefOekeâ
ceveg<ÙeebÛes efnle meeOelee Ùesles lÙee je°^erÙe DeefOekeâejebÛÙee j#eCeeLe& DeeefCe efJekeâemeeLe& pees Pešlees
DeeefCe Pegbpelees lees osMeeefYeceeveÛe lesJe{e meoddiegCe nesÙe. heCe mJeosMeeÛÙee je#emeer neJes}e pees
yeUer he[tve DevÙe osMeebÛÙee vÙeeÙÙe DeefmlelJeeJej Jee DeefOekeâejeJej Deefle›eâceCe keâjlees,
ceveg<Ùeeme GheõJe oslees, lees osMeeefYeceeve ne DeeheuÙee JewÙeefòeâkeâ mJeeLee&mleJe ogmeNÙeeÛÙee
IejeJej efveKeejs "sJeCeeNÙee DeeleleeÙeer Deeie}eJesheCeeFlekeâeÛe DeOecÙe& DeeefCe ob[veerÙe neslees.
je°^ ns kesâJnener ceeveg<ekeâeÛÙeeÛe efnleeLe& Deens, Deme}s heeefnpes. ns leòJe Deecner kebâ"Mees<e
keâ¤ve meebiele DemeeJes. Fbefi}MeebÛee Fbefi}Me cnCetve Deecner kesâJnener És<e kesâ}e veener.
ke⤠efo}e veener. Fbi}b[ efnbogmLeeveJej DeeleleeÙeer Dee›eâceCe peesJej keâjerle Deens,
leesJejÛe les DeeceÛes Me$et. lees DeeleleeÙeerheCee lÙeebveer mees[leeÛe les DeeceÛes efce$eÛe
Deensle. keâejCe ceveg<Ùecee$e Skeâ Deens. Deehe}e yebOet Deens. FlekesâÛe veJns, lej
Fbi}b[ÛÙee vÙeeÙÙe mJeeleb$Ùeeme pej keâesCeer ogmejs DeeleleeÙeer je°^ DevÙeeÙeer ob[s}erves leg[Jet
heener} lej Deecner Fbi}b[ÛÙee cegòeâlesmleJener DemesÛe Pešt, Pegbpet; ner DeeceÛeer Deveskeâ JesUe
JÙeòeâefJe}s}er Øeefle%ee Demes. DeeceÛeer Kejer peeleer ceveg<Ùe. Keje Oece& ceeCegmekeâer,
ceeveJeOece&. Keje osMe he=LJeer, Keje jepee F&Õej DeMeer DeeceÛeer DelÙegoeòe YeeJevee
Demes. Deieoer DeMeeÛe Meyoeble Deecner YeeJevesÛÙee Yejele leer lesJneheemetve JÙeòeâJeeJeer. DeLee&le
pÙee mJeleb$elesmee"er Deecner Pegbpele neslees efleÛesner mJe¤he DemesÛe DelÙeble JÙeehekeâ Demes.
(1:172)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 92
2. meoddiegCeefJeke=âleer
(JeeIeeheg{s ceesokeâeÛes leeš IesTve peeCeeNÙee hebef[leeÛes keâeÙe nesles? JeeIeeÛee ceesokeâ
hebef[le yevelees. vekeâes lÙee ef"keâeCeer oeKeJe}s}s meoddiegCe; ceeCegmekeâerÛee Ieele
keâjleele. Deme}s peeoe meoddiegCe ner efJeke=âleerÛe veJns keâeÙe? meble legkeâejece cenejepe
cnCeleele, oÙee efleÛes veeJe YetleebÛes hee}ve... DeeefCe efveoe&}ve kebâškeâebÛes!)
cegme}ceeveebÛÙee lÙee ceneve mebIe<ee&le Oeeefce&keâ keâeÙe efkebâJee jepekeâerÙe keâeÙe, oesvnerner
DeeIee[ŸeebJej efnbotbÛee pees Ieele cegme}ceeveebveer kesâ}e veener eflelekeâe Ieele efnbotbleer}Ûe
pevcepeele peeefleYesoeÛÙee jesšeryeboerheemetve MegefæyeboerheÙeËleÛÙee ¤{eRveer kesâ}e, ns
Jejer} keâener ØekeâjCeebletve efJeMeo kesâ}s}sÛe Deens. hejbleg, Ùee pevcepeele peeefleYesoeÛÙee
Oeeefce&keâ KegUeØeceeCesÛe efnbotbÛÙee Dee›eâcekeâ efve ØelÙee›eâcekeâ meeceLÙee&me Deieoer }gUs keâ¤ve
mees[Ceejer ogmejer Skeâ DeelceIeelekeâ ceeveefmekeâ JÙeeOeer efnbotbÛÙee veeMeeme keâejCeerYetle Pee}s}er
nesleer. cegme}ceeveebÛÙee MeŒeeves pes lÙeebvee keâjlee Dee}s veener, Demes efnbotbÛes hejepeÙe efnbotbÛÙee
Debieer cegj}suÙee JÙeeOeerÛÙee yesMegæerle efnbotbveer mJele:Ûes mJele:Ûe keâ¤ve Iesle}s nesles. Ùee
yegefæYeübMeeÛÙee JÙeeOeer}e JeemleefJekeâ heenlee efleÛÙeecegUs efnbotbÛeer peer ØeÛeb[ neveer nesle ies}er,
lÙee ceeveeves lÙeeleuÙee lÙeele meewcÙe DemeCeejs veeJe MeesOeeÙeÛes Pee}s lejer ‘meoddiegCeefJeke=âleer’
Flekesâ lejer cnš}sÛe heeefnpes.
hejeshekeâej, oÙee, Deefnbmee, hejOece&meefn<Ceglee, MejCeeielee}e DeYeÙe osCes, Me$etJej
Ghekeâej keâjCes, hejŒeer-Dehenej ve keâjCes, Me$egŒeer-oeef#eCÙe, DeeheuÙee efpeJeeJej G"}suÙee
DehejeOÙeemener #ecee keâjCes, FlÙeeoer.
Jemlegle: meoddiegCe efkebâJee ogieg&Ce ns cet}le: kesâJeU iegCe Demeleele
ceveg<ÙeeÛeer ceeCegmekeâer cnCetve GheosefMe}s ies}s}s meJe& meoddiegCe ns Jemlegle: kesâJeU meejs
iegCeÛe Demeleele. keâesCeleener Skeâ iegCe meJe& heefjefmLeleerle meoddiegCeÛe Demelees Demes veener.
meb#eshele: ÙesLes FlekesâÛe meebieCes heÙee&hle Deens keâer JÙeJenejele efve veerefleMeeŒeele pejer iegCe ne
pesJne ceveg<ÙepeeleerÛÙee efnleeme Ghekeâejkeâ "jlees lesJne eflelekeäÙeeÛe ceÙee&osheÙeËle lees meoddiegCe
mecepe}e ies}e heeefnpes. DeeefCe pesLetve leesÛe iegCe ceveg<ÙepeeleerÛÙee Ieeleeme efkebâJee DeOe:heeleeme
keâejCeerYetle neslees, lesLetve lÙeeÛes ogieg&Ceele ¤heeblej nesles; lees lÙeepÙe "jlees.
~ meoddiegCe DeeefCe efJeke=âleer ~ 93
 Deieoer meb#eshele: keâe nesF&vee, hejbleg keâener iegCeebÛes meeefòJekeâ, jepeme DeeefCe leeceme Demes
leerve Yeso kesâ}s}s Deensle. cnCetveÛe osMekeâe}hee$eeÛÙee efJeJeskeâeÛeer keâmeesšer Heâej cenòJeeÛeer
Deens. efnob Ûbt Ùee mebmke=âleerves ceveg<Ùee}e osJelJeeØele heesÛeefJeCÙeeÛeer Deekeâeb#ee yeeUietve ceveg<ÙeeÛÙee
Debieele meeefòJekeâ YeeJe GlheVe keâjCÙeeÛeer hejekeâe‰e kesâ}er. hejbleg ns peie ns kesâJeU
meòJeeÛÙee SkeâeÛe OeeiÙeeves efJeCe}s}s veener, ns $ewOeelegkeâ Deens, meòJe, jpe DeeefCe lece ¢ee
leerve OeeiÙeebveer les efJeCe}s}s Deens. DeeefCe cnCetveÛe, pej DeeefCe pÙee}e Ùee peieele
peieeJeÙeeÛes Demes}, efpebkeâeJeÙeeÛes Demes}, efveoevehe#eer DevÙeebkeâ[tve, DevÙeeÙeebkeâ[tve efpebkeâ}s
peeJeÙeeÛes vemes}, lej DeeefCe,lÙee}e, meòJe, jpe DeeefCe lece ¢ee eflevner heefjefmLeleerleer}
DeJemLeebvee ÙeMemJeerheCes leeW[ oslee ÙesF&} Demes ef$eMet}er meeOeveÛe Jeehej}s heeefnpes. hejbleg,
lÙee efnbot-cegefm}ceerÙe ceneÙegæeÛÙee keâeUer efnbogje°^e}e lÙee meoddiegCeebÛÙee meehes#elesÛee
GheosMe keâjCeeNÙee ieerlesÛeer megæe efJemce=leer Pee}er. veJns ieerlesleer} Oecee&ÛeeÛe lÙee keâeUÛÙee
efnbotbveer efJeheÙee&me kesâ}e. ieerlesleer} cegKÙe pes cece& Deens les cnCepes hee$eehee$e efJeJeskeâ! lÙeeÛeer
DeesUKener Ùee efnbotbvee jeefn}er veener.
DeLee&leÛe, ns OÙeeveele "sJe}s heeefnpes keâer, ns meejs efJeJejCe lÙee JesUÛÙee keâesšŸeevegkeâesšer
efnbogje°^eme Skebâojerle efve meecegoeefÙekeâ DeLeea }eiet he[Ceejs Deens. DeMeer keâesefš keâesšer
peveebÛÙee efJemeÂMe, efJejesOeer meceepe›eâebeflekeâejkeâ Demes menœeeJeOeer DeheJeeoelcekeâ pevemecetn
efkebâJee Øeleeheer he#ener efveIele ies}s. lÙeebÛes Gu}sKe ÙeLeemLe}er efoioMe&veeLe& Dee}s Deensle.
heg{sner Øemebieeslheele Ùesleer}Ûe.
MejCeeielee}e peerJeoeve osCes, ne meoddiegCe cnCetve keâener heesLÙeebletve meebefiele}s}e Deens.
Ùeemee"er cenbceo Ieesjer, vepeeryeKeeveemeejKÙee Deveskeâ og°ebvee les neleer }eie}s Demeleener
efpeJeble ceeskeâUs mees[tve efo}s. YegkesâuÙee}e efkebâJee leevnsuÙee}e hesÙe heepeeJes, ne
meoddiegCe Deens, ÙesJe{sÛe keâeÙe les hee" keâ¤ve "sJeuÙeecegUs veeieebveener DeeefCe og°
meeheebveener otOe heepeerle jeefn}s. mJele:Ûeer osJecebefojs les cegefm}ce je#eme Oe[eOe[ hee[erle
Demeleener DeeefCe meesceveeLeemeejKÙee hetpÙe cetleea Yeie> keâjerle Demeleener-
efoOe}s og:Ke hejeves Gmeves Hesâ[t veÙesefÛe meesmeeJes ~
efMe#ee osJe leÙee}e keâefj} cnCeesveer GiesÛeer yewmeeJes ~~
DeeÛej}e peelees, Oece& cnCetve, nšeleševes DeeÛej}e peelees, lÙeebÛee JÙeefòeâMe: DeeefCe je°^Me:
Deecet}eled efJeOJebme PeeuÙeeJeeÛetve jenCeej veener. Demes iegCe meoddiegCe vemetve meoddiegCeebÛeer
efJeke=âleer nesle. osMekeâe}hee$eeÛee efJeJeskeâ ve keâjlee pees pees meoddiegCe kesâJeU Jejer}meejKÙee
yegefæYeübMeeheeÙeer DeeÛej}e peelees lees lees me[}s}e meoddiegCe Demelees DeeefCe me[}suÙee
DeVeemeejKes lÙeeÛesÛe ØeeCeIeelekeâ efJe<e yeveles.
‘hejOece&meefn<Ceglee ne meoddiegCe Deens’ ns yeesOeece=le ØelÙeskeâ efnbot}e Deieoer DeeF&ÛÙee
ogOeemenÛe heepe}s}s Demeles. hejbleg lÙee JeekeäÙeeÛes cece& cee$e lÙee}e keâesCeer efJeMeo kesâ}s}s
vemeles. pej lees ‘hejOece&’ DeeheuÙee mJeOecee&Meerner meefn<Ceglesves JeeieCeeje Demes} lej
DeMee hejOecee&Meer DeeheCener meefn<Ceglesves JeeieCes, ne meoddiegCe nesT Mekesâ}. hejbleg
ne osMekeâe}hee$eeÛee efJeJeskeâ ve keâjlee, efnbogOecee&Ûee efveo&Ùe efJeveeMe, keâeHeâjebÛee
YeÙeevekeâ GÛÚso neÛe DeeceÛee Oece& nesÙe, Demes cnCeCeeNÙee cegefm}ceebÛÙee efkebâJee
ef¡e§eveebÛÙee Oecee&me leer hejOece&meefn<CeglesÛeer JÙeeKÙee }eiet he[le veener. efleLes lÙee
‘hejOecee&Ûee’ lÙeeÛÙee Demeefn<Ceg ke=âlÙeebÛee Øeefleke=âlÙeeves DeeefCe DelÙeeÛeejebÛee DelÙeeÛeejeves
ØeefleMeesOe IesCeejer mebke=âæ Demeefn<Ceglee neÛe Keje meoddiegCe nesÙe.
(3:306)


Demee, meeOegmebleebveer meodid egCe cnCetve meebeif ele}s}e Demelees, lÙeemee"er, Devegketâ} heefjefmLeleer
Dee}er Demeleener, lÙee og° cegme}ceeveebÛee JeÛehee ve keâe{lee, lÙeebÛÙee ceefMeoerÛee Skeâ
efÛejener keâener GKe[}e veener.
pÙee ‘meoddiegCeebheeÙeer’ Demes ogjeÛeej DeeefCe hebÛeceneheelekeâebntvener YeÙebkeâj heehes Ie[leele,
DeMee meoddiegCeebhes#ee heesLeerleuÙee keâes°keâeØeceeCes "j}suÙee ogieg&Ceeleer} ogieg&Cener DeefOekeâ
ceeveJeefnleIeelekeâ, je°^efnleIeelekeâ DeeefCe efOekeäkeâejen& Demet MekeâCeej veenerle. cnCetve, pÙee
efJeJeskeâMetvÙe efve yegefæYeü° ceveg<ÙeebÛÙee neletve lemee iegCe, meoddiegCe cnCetve, heesLeerefve<"heCes vekeâes lÙee ef"keâeCeer meodiegCeebÛee Deeflejskeâ ceeCegkeâer}e Ieelekeâ "jlees!

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 94 ~ meoddiegCe DeeefCe efJeke=âleer ~ 95

 3. meeJeOeeve! Fm}ece DeeefCe efnboglJe

SKeeÅee efnbogjepeeves ceMeero yeebOeCÙeeme mebceleer efo}er; keâer, ‘meJe& Oece& efveefJe&Mes<e’ cnCetve 1. ceeveJÙe
Deceehe mlegefle kesâ}er peeF&; hejbleg, Deelee Deme}s Goeòe Øesce cnCepes DeelceIeelekeâer cetKe&heCee 2. keâesCelee Oece& MeebefleØeOeeve Deens.
nesÙe; ns DeesUKetve efnbotbveer DeMee Je=òeerÛee És<e keâjeÙe}e efMekeâ}s heeefnpes; DeMeer JesU Deelee
ÙesTve "she}er Deens. Ùee GoeòelesÛÙee jesieeves heÚe[uÙeecegUs DeeheuÙee hetJeeaÛÙee efnbotjepeebveer 3. efnbotbMeer Skeâ nesCÙeeÛeer FÛÚe cegme}ceeveebÛÙee "eF& Deens keâeÙe?
peieeleuÙee efvejefvejeàÙee efJeYeeieeleer} hejkeâerÙeebvee efnbogmLeeveele ÙesT efo}s, mJele:ÛÙee 4. jesieefveoeve
YeeTyeboebØeceeCes JeeieCetkeâ efo}er DeeefCe lÙeebvee mebj#eCe osTve DeeheuÙee efnbogyeebOeJeebÛÙee 5. Ùee} lej legceÛÙeemen
yejesyejerÛeer ßes‰lee efo}er DeeefCe Deelee lÙeeÛes YeÙeevekeâ heefjCeece DeeheCeeme Yes[meeJeerle
Deensle. leelhegjles cnCetve Dee}s}s heengCes Deelee IejOevÙee}eÛe yeensj ngmekeâCÙeeÛeer lebyeer osle 6. OeceeËlej cnCepesÛe je°^eblej
Deensle. 7. ce}e keâeÙe lÙeeÛes
(7:346)
8. Keje ØeMve DeKeb[ efnbogmLeeve keâer DeKeb[ heeefkeâmleeve?
 9. Deefnbot DeuhemebKÙekeâebÛes DeefOekeâej
10. Jeerj yeboe yewjeieer
11. pee Pegbpe!
12. efnbogOece&-efnbotlJe
13. efnbot keâesCe?
14. efnbog cegme}ceeve mebJeeo

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 96 ~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 97

 1. ceeveJÙe
pÙeele meJe& ceveg<ÙepeeleerÛee meceeJesMe nesF&} DeeefCe pesLeer} SketâCe Skeâ efŒeÙeebvee DeeefCe
heg®<eebvee, ner he=LJeer, ne metÙe&, ner Yetceer DeeefCe ne ØekeâeMe- nerÛe ceveg<ÙeeÛeer Kejer efhele=Yetceer
DeeefCe ceele=Yetceer Deensle- ÙeebÛÙeeheemetve efceUCeeNÙee }eYeemee"er ØeÙelve keâjCÙeeÛee DeeefCe
lÙeebÛee GheYeesie IesCÙeeÛee meceeve DeefOekeâej jener} Demes mebhetCe& peieeÛes Skeâje°^ ns
DeeceÛes OÙesÙe Deens DeeefCe lÙeeJej DeeceÛee efJeÕeeme Deens. Flej meejs efJeYeeie
DeeefCe Yeso DeJeMÙe Deme}s lejer ke=âef$ece Deensle. pÙeeØeceeCes hesMeerÛes ¤heeblej JÙeefòeâefheb[ele
nesles, JÙeòeâer kegâšgbyeele DeeefCe mebIeele efJe}erve nesleele, mebIeeÛeer je°^s yeveleele, lÙeeØeceeCes
meJe& je°^s pÙeeÛÙeele Skeâ¤he nesTve peeleer} Demes efJeÕeje°^ ØemLeeefhele keâjCes nsÛe meJe&
jepekeâerÙe MeeŒe DeeefCe keâ}e ÙeebÛes OÙesÙe Deens efkebâJee DemeeJeÙee}e heeefnpes ns leòJe
Deecne}e ceevÙe Deens.
(2:361)
ceeveJÙe (efJeÕekegâšgbefyelee) ner osMeeefYeceeveeÛÙee JejÛeer keâesšer Deens ns leòJe Deecne}e
mebcele DemeuÙeecegUsÛe SkeâÛe DeJeÙeJe FlejebÛÙee efpeJeeJej Flekeâe heg° nesT }eie}e
DeeefCe SKeeÅee DemeeOÙe keâeUhegUerØeceeCes Heâgietve meJe& ceveg<ÙepeeleerÛes peerJeve
mebkeâšele DeeuÙeemeejKes Jeešt }eie}s lÙeeJesUer Deecne}e mJemLe yemeJesveemes Pee}s.
ogmeje heefjCeecekeâj Demee keâesCeleener GheeÙe efomele vemeuÙeecegUs MeuÙeefÛeefkeâlmekeâeÛeer
megjer DeeheuÙee neleele OejeJeer }eie}er DeeefCe efvejblejÛes oÙeececelJe meeOeCÙeemee"er
#eCeYejeÛee efve‰gjheCee helkeâjCes DeJeMÙe Deens DemeW Jeešt }eie}s. heCe ÙeeØeceeCes
ob[eÛeer Øeefleef›eâÙee ob[evesÛe keâjeJeÙee}e Deecner efmeæ Pee}es lejer lesJnener Deecne}e
ceveeheemetve keâesCelÙeener mJe¤heeleuÙee DelÙeeÛeejeÛee efleškeâeje Demes, Deeleener
Deens.
(2:361)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 98
2. keâesCelee Oece& MeebefleØeOeeve Deens?
(cegme}ceeveebÛes yebOeglJe meJe& ceveg<Ùeebkeâjlee vemetve Heâòeâ cegefm}ceebhegjles ceÙee&efole Deens.
pes Fm}ece Oecee&ÛÙee yeensj Deensle lÙeebÛÙeekeâjlee cegefm}ceebÛÙee ceveele Ie=Cee DeeefCe
Me$eglJe Deens. Fm}ece Oece& cegme}ceeveebvee, Yeejlee}e Deehe}er ceele=Yetceer ceeveCÙeeme
hejJeeveieer osle veener.
- [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keâj, Pakistan 330)
hejJeeÛÙee ‘Ùebie Fbef[Ùee’ceOÙes ‘A Candid Critic’ (Skeâ efveYeea[ šerkeâekeâej) Ùee
ceLeàÙeeKee}er Skeâe he$eJÙeJenejeÛÙee GòejeLe& Skeâ }sKe ieebOeeRveer ef}efn}e Deens. ÙeeceOÙes
pÙee iees°er Gu}sefKeuÙee Deensle lÙee DelÙeble Yeüebeflekeâejkeâ Deensle. Fm}eceer Oece& ne
MeeblelesÛee Oece& Deens ns ieebOeerpeeRÛes efJeOeeve efkeâleer Oee[meerheCeeÛes Deens ns Fm}eceÛee Fefleneme
pejer JejJej heenCeeje Deme}e lejer lÙeeÛÙeener OÙeeveer ÙesF&}. ÙeeÛe }sKeeÛÙee MesJešer
cenelceepeer cnCeleele keâer, ‘‘The seat of Religion is in the heart’’ Oecee&Ûes mLeeve
ùoÙe Deens! nesÙe vee? lej ceie Fm}eceer ùoÙe keâmes Deens ns heeefn}s cnCepes DeveeÙeemesÛe
keâUtve ÙesF&} keâer Fm}eceer Oece& keâmee Deens. Fm}eceer Oecee&Ûee Øemeej nesT }eie}e
lesJneheemetveÛe lÙeeÛes ùoÙe DeeheuÙee}e keâmes efomeles? Fm}eceeves ØeLece efmeefjÙee Iesle}e efve
lesLes keâeÙe Øekeâej Ie[}e? lesLeer} ef¡emleer }eskeâebJej YeÙebkeâj DelÙeeÛeej Ie[}s efve les efyeÛeejs
nleeMe nesTve mJeosMelÙeeie keâ¤ve efveIetve ies}s. les keâes"s ies}s efve lÙeebvee DeeßeÙe kegâCeer
efo}e? lej ¢ee hegCÙeceÙe efnbot mebmke=âleerves lÙeebvee oef#eCe efnbogmLeeveele DeeßeÙe efo}e. heg{s
Fm}eceer OeceeaÙe heefMe&ÙeeceOÙes oejÙemeeÛÙee Skeâe keâeUer efJeÕeefJeKÙeele Deme}suÙee meeceüepÙeele
Iegme}s. lesLes lÙeeveblej keâeÙe Pee}s? lej meJe& FjeCe- heefMe&Ùee- GoddOJemle nesTve heejMeer
peeleer efve megOeejCee peJeU peJeU ve° Pee}er. kesâJeU Skeâ pe}ÙeeveYej (penepe) osMeJeerj
efve Oece&Jeerj heejMeer ¢ee meJe& veeMeeletve efvemeštve efve Deehe}e heefJe$e Deie>er efve Deehe}e heefJe$e
PeWoeJesmlee IesTve DeHeâeš cenemeeiejeÛÙee ce=lÙegcegKeele efMej}s. Deve lÙeebveener kegâCeer DeeßeÙe
efo}e? ¢eeÛe efnbot peeleerves lÙee DemeneÙe Oece&Jeerjebvee GoejheCes DeeheuÙee ceele=YetceerÛÙee
DebkeâeJej DeeßeÙe efo}e efve DeepeheÙeËle lÙeebvee DehelÙeefveefJe&Me<e Øesceeves ner Yetceelee j#eerle
Dee}er. heg{s Fm}eceer Oece&ØemeejeÛeer }eš ØelÙe#e efnob mg LeeveYej hemej}er efve meesjšer meesceveeLeeÛÙee
~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 99
mJeeNÙeebheemetve jòeâheele, peeUheesU, }gše}tš Ùeebveer meJe& efnbogmLeeveYej Deekeâeble G[e}e.
ieebOeerpeer! ne keâeÙe MeeblelesÛee Oece&? DeepeheÙeËle vegmeles osMe Deveskeâebveer efpebkeâ}s Deensle.
‘ÙeMemes efJeefpeieer<eg’ DeveskeâpeCe Pee}s Deensle. hejbleg ns nlÙeekeâeb[ cee$e DevevÙemeeceevÙe nesÙe.
pees cegme}ceeve veener lees ‘keâeHeâerj’ efve lÙeeÛeer meJe& ÛeerpeJemlet, yeeÙekeâeheesjs
}gyee[eJeerle, Yeü° keâjeJeerle, ye}elkeâejeves cegme}ceeve keâjeJeerle ner Yeer<eCe hejbheje
keâener Deuhe DeheJeeoebefMeJeeÙe Fm}ece Oecee&ÛÙee heoehe&CeeveblejÛe Ùee efnbogmLeeveele
meg¤ Pee}er. iePeveerÛee cenbceo Ieesjer, cenbceo leIe}Ie, Deewjbiepesye, efšhet meg}leeve ner veeJes
kesâJeU mebkesâleefveoMe&veelcekeâ cnCetveÛe pejer GÛÛeej}er lejer, Fm}eceer Oecee&Ûee meJe& Fefleneme
cetefle&ceble [esàÙeebmeceesj GYee jenlees Deved lejerner les efÛelees[Ûes leerve JesUe keâjeJes }eie}s}s
keâÛÛÙeeyeÛÛÙeebÛes efve meleerÛes peesnej lej JesieUsÛe Deensle! lejerner cenelceepeer cnCeleele keâer,
Fm}eceer Oece& MeeblelesÛee Deens! Jejer} Øekeâejebvee keâener DeheJeeo DeensleÛe. Fm}eceer
Oecee&ceOÙes keâener keâener Yeeie YetleoÙesÛee GheosMe keâjlees; hejbleg ùoÙeeceOÙes Oece& Demelees ns pej
Kejs lej Fm}eceer ØemeejebÛes ùoÙe ns Demes Deens. cenelceepeer heg{s Fm}eceer Oecee&Ûeer Jeefkeâ}er
keâ¤ve cnCeleele keâer, ‘Fm}eceÛeer le}JeejerMeer peje DeefOekeâ me}ieer Demeles ns Kejs, hejbleg
les heefjefmLeefleoes<eeÛes HeâU nesÙe!’ DeMeer ner keâesCeleer heefjefmLeleer ns cenòJeeÛes ieewhÙeieesheve cee$e
cenelceepeeRveer ieghleÛe "sJe}s Deens! pej heefjefmLeleerÛeeÛe ne oes<e nesT Mekeâlees lej ceie lees
meJeeËveeÛe meejKee }eiet Deme}e heeefnpes efve lÙeeØeceeCes ceie ne oes<e cegme}ceeveebÛÙee
nlÙeekeâeb[eÛÙee JeCeJÙeeceOÙes ceje"s, jpehetle, MeerKe Ùeebveener pe[eJeÙeeme heeefnpes neslee. hejbleg
ceje"Ÿeebveer mJejepÙe mLeeefheuÙeeveblej efve meeceüepÙe Jee{efJeleevee efve les Jee{efJeuÙeeJej efkeâleerMee
ceefMeoer hee[uÙee, efkeâleermes cegme}ceeve yeUeves efnob t kesâ}s ÙeeÛee keâener Fefleneme cenelceepeeRpeJeU
Deens keâe? Skeâner ceMeero ceje"s, jpehetle Ùeebveer hee[}er veener efkebâJee Skeâener cegme}ceeveeme
ye}eves efnbot kesâ}s veener. ceie keâesCelee Oece& MeeblelesÛee?- Fm}eceer keâe efnbot?
JeemleefJekeâ Deepe ns ÛeefJe&leÛeJe&Ce keâjCÙeeÛes keâener ØeÙeespeve veener efve ceeieer} iees°er
Gkeâ¤ve keâe{CÙeele keâesCeleener Deefve° nslet veener. hejbleg jesieeÛes efveoeve pej Ûegkeâ}s lej
pemes cenelespemJeer Deew<eOener jesienejkeâ nesCeej veener lej G}š jesie efJekeâeshee}e
peeF&} leÉwle cenelceepeeRÛes jesieefveoeve keâmes DeleLÙe, FeflenemeeefJe®æ Deens ns oeKeefJeCÙeekeâefjlee
ns jeceeÙeCe ef}neJes }eie}s.
Kejer iees° DeMeer Deens keâer, yengmebKÙe cegme}ceeveebvee ne efnbogmLeeve osMe Deehe}e Jeešle
veener. efve lÙeeÛÙeeceOÙes efnbotbÛee efveJeeme lÙeebvee keâešŸeeØeceeCes yeesÛelees. DeMeer lÙeebÛeer YeeJevee
Ùee meJe& Peie[ŸeebÛÙee cegUeMeer Deens. keâener mecebpeme cegme}ceeve mees[tve Flejebvee ne
efnbogmLeevemegæe legke&âmLeeveØeceeCes, FjeCe-DeHeâieeefCemLeeveeØeceeCes SkeâcesJeeefÉleerÙe
Fm}eceer JneJee DeMeer Deeme }eie}s}er efomeles efve ne osMe Demee Pee}e lej les Ùee
osMeeJej mJeosMeeØeceeCes Øesce keâjleer}. hejJee ye@efjmšj Deceerve Ùeebveer efou}erÛÙee heefj<eosle
mJeÛÚ Meyoeble meebefiele}s keâer, ØelÙeskeâ cegme}ceeveeves heg{er} 10 Je<eeËle keâceerlekeâceer leerve
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 100
efnbot lejer cegme}ceeve keâjeJesle, cnCepes pes mJejepÙe ÙesF&} les Fm}eceer jepÙeÛe nesF&}. ner
lÙeeÛeer ceveesJe=òeer cetU SkeâerÛÙee cetUeJej Deens efve ÙeeÛee efve<esOe kegâCeerner cegme}ceeve heg{ejer
keâjerle veener, lemee ØeÙelve nesle veener. nsÛe Kejs Peie[ŸeeÛes cetU keâejCe, jesieeÛes efveoeve
Deens.
ye@efjmšj Deceerve ÙeebÛes efou}erÛes DelÙeble Göece Yee<eCe ieebOeerpeeRveer JeeÛe}s vemes} Demes
Lees[Ûs e Deens! hejbleg lÙeeyeö} lÙeebÛÙee cegme}ceeve meJebie[ŸeeyejesyejÛe lÙeebveer ceewve mJeerkeâe¤ve
‘mebKÙeeye}eceOÙes keâeÙe Deens’ DeMeer Ûehe&šhebpejer Ûee}efJe}er Deens. cegme}ceeveebvee DeMee
JesUerner mhe° F<eeje osCÙeeÛes veweflekeâ OewÙe& ieebOeerpeeRvee mHegâjle veener efve SKeeoe lespemJeer
DeeÙe&meceepeer Ùee ØekeâejÛÙee cegme}ceeveebÛÙee ÛeJeÛee} ye{eF&me Gòej osT }eie}e cnCepes
cee$e lÙee DeeÙe&meceepeeJej SKeeÅee ceejkeäÙee hebleespeerØeceeCes efÛe[KeesjheCes DeeheuÙee }sKeCeerÛeer
Ú[er Giee¤ve legštve he[CÙeele lÙeebvee cees"e heg®<eeLe& Jeešlees nsÛe MeuÙe efnbot }eskeâebÛÙee
ceveele yeesÛele Demeles. ieebOeerpeer cenelces Deensle efve cnCetve he#eheeleeleerle Deensle ns
Deecne}e keâUles. hejbleg mJepeeleerkeâ[s PegkeâCes Ùee}e pemes he#eheele ns veeJe Deens,
lemes hej%eeleerkeâ[s ÚgieCes Ùee}ener he#eheele nsÛe veeJe MeyokeâesMeeceOÙes Deens.
ÙeeJej GheeÙe kesâ}e lej meJe& keâener megÙeb$e nesCeej Deens. Fm}ececeOÙes pes MeeblelesÛes,
meefn<CetheCeeÛes, YetleoÙesÛes GheosMe cenelceepeeRvee DeJeiele Deensle les JeemleefJekeâ cenelceepeeRveer
cegme}ceeveebvee ‘Ùebie Fbef[Ùee’ ceOetve efMekeâefJe}s heeefnpesle efve lÙeebÛes heóefMe<Ùe Deu}eryebOet
ÙeebÛÙeekeâjJeer efKe}eHeâleerJej peMeer JÙeeKÙeeves Pee}er leMeer Fm}ececeOeuÙee MeebleerÛÙee ceb$eeJej
JÙeeKÙeeves keâjefJe}er heeefnpesle. cegme}ceeveebvee je°^erÙeJe=òeer efMekeâefJeCÙeekeâefjlee Øemebieer keâ[t,
hejbleg Debleer iegCekeâejer Demes yeesOe kesâ}s heeefnpesle.
hejbleg ns meJe& mees[tve pÙee JesUer les iegUcegUerle yees}t }eieleele efve efnbotbveeÛe efve<keâejCe
oes<eer Oejleele, cegme}ceeveebÛÙee keâesnešmeejKÙee meJee&hejeOeebÛeer efveef§eleer Pee}er Demetvener pÙee
JesUer les ceewve mJeerkeâejleele lÙee JesUe efve§eÙeeves efve efvekeâjeves meebieCes Deecner keâle&JÙe mecepelees
keâer, ns efveoeve ÛegkeâerÛes Deens efve KeNÙee keâ}neÛes keâejCe DevÙe$e Deens.
27-1-1927
(5:25)

~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 101

3. heCe efnbotbMeer Skeâ nesCÙeeÛeer leer FÛÚeÛe
efnboer cegme}ceeveebÛÙee "eÙeer Deens keâeÙe?
(cegme}ceeveebÛÙee °erves efnbot ‘keâeefHeâj’ Deensle. keâeefHeâj Fm}ecevegmeej ceeve osCÙeeme
}eÙekeâ vemeleele. les veerÛe DeeefCe opee&nerve Demeleele. pÙee osMeeJej keâeHeâjebÛes jepÙe
Demeles lÙee}e cegme}ceeve oej-G}-njye cnCepes Me$etYetceer cnCeleele. SJe{s
meebefieleuÙeeJej, cegefm}ce ns efnbot MeemeveeÛes DeeosMe heeUCeej veenerle ns efmeæ
keâjCÙeemee"er DeefOekeâ hegjeJee osCÙeeÛeer iejpe veener.
- [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keâj Pakistan 301)
ØeMveeÛee ØeMve, hejelhej ØeMve (keâUerÛee ØeMve) lees neÛe keâer, efnob Mbt eer Skeâ nesCÙeeefJe<eÙeer
leer leMeer FÛÚe efnboer cegme}ceeveebÛÙee "eÙeer Deens keâeÙe? DeeefCe keâeB«esmeefve‰ efnbot, efnboer
je°^erÙe ÛeUJeUerÛÙee ØeejbYeer Skeâ #eCeYejner lÙee ØeMveeÛee efJeÛeej keâjCÙeemee"er Leebye}s
veenerle. DeLeJee Deepener cegme}ceeveebÛÙee ØeeLe&veebÛÙee JesUebMeer pegUles IesCÙeekeâefjlee les, lees
ØeMve DeeheuÙee [eskeäÙeele DeeCeerle veenerle. ‘cegefm}ce }erie’ peeefleefve‰ Deens; Demes vegmeles
Ieesef<ele keâ¤ve, keâenerÛe GheÙeesie veener. leer keâener veJÙeeves keâU}s}er Jeelee& veJns. Kejer iees°
DeMeer Deens; keâer keâeB«esmeJeeuÙee cegme}ceeveelemegæe meyebOeÛÙee meyebOe cegme}ceeve meceepeÛe
peeefleefve‰ Deens. pees ØeMve mecepetve Iesle}e heeefnpes; lees ne keâer, les Flekesâ peeefleefve‰ keâe
Deensle?’ keâeB«esmeefve‰ efnob t Deieoer heefnuÙeeheemetve lÙee ØeMveeÛee DeYÙeeme, lÙeebÛÙee ØeeoseMf ekeâ
je°^eÙr elJeeÛÙee les mecepeleele lÙee DeLee&ves efnob er SskeäÙeeÛÙee-Jes[e}e, MesJešÛee Õeeme mees[eJeÙee}e
Yeeie hee[er} DemesÛe lÙeebvee YeÙe Jeešles!’ Oece&Jes[! ceeLesefHeâ¤heCee!’ Demes legcner Deesj[lee?
heCe Oece&Jes[ efkebâJee ceeLesefHeâ¤heCee ner cegme}ceeveebvee lej YejerJe efve leLÙehetCe& iees° Deens.
efle}e veeJes "sJetve legcner, efleÛes efveJeejCe ke⤠MekeâCeej veener, lej legcne}e efle}e
meceesjemeceesj leeW[Ûe efo}s heeefnpes. cegme}ceeveebÛee Fefleneme, lÙeebÛes leòJe%eeve efve lÙeebÛeer
jepekeâerÙe ceve:ØeJe=efòe ¢eeefJe<eÙeer meeceevÙele: hetCe&heCes De%eeveer Deme}suÙee keâeB«esmeJeeuÙeebveer pes
ØeeosefMekeâ je°^Ûe keâefuhe}s Deens; lÙeeÛÙeeefJe<eÙeer cegme}ceeve mJeYeeJele:Ûe Goemeerve DemeCes,
Jej efveoxefMe}suÙee keâejCeebkeâefjlee ceePÙee celes Deieoer, ceveg<ÙemJeYeeJee}e Oe¤veÛe Deens.
legcner efveoeve heg{er} iees°er }#eele "sJee}; lej efnboer cegme}ceeveebÛeer ner efJejesOeer Je=òeer
legcne}e ogefye&Ceerletve heeefnuÙeeØeceeCes KeNÙee KeNÙee mJe¤heele mhe° efomet }eies}.
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 102
De) Deeflejskeâer Oece&efve‰e efve jepÙeeefJe<eÙeerÛeer osJeYeesUer keâuhevee, Ùeebvee
mees[CÙeeFlekeâer meeceevÙele:, meJe&Ûe DeeefCe efJeMes<eskeâ¤ve efnboer-cegme}ceeveebÛeer
DeÅeeefhe Jee{Ûe Pee}s}er veener.
ye) lÙeebÛes Oeeefce&keâ leòJe%eeve DeeefCe kegâjeCeefve‰ jepekeâejCe ÙeebÛÙee Ùeesieeves
ceeveJeer peieeÛes kesâJeU oesveÛe efJeYeeie he[leele. Skeâ cegme}ceeveer Yetceer DeeefCe
ogmejer Me$etbÛeer Yetceer. cegme}ceeveebÛeer hetCe&heCes Jeme}s}s efkebâJee cegme}ceeveebkeâ[tve Meeefme}s
peeCeejs, Demes meJe& ØeosMe ner cegme}ceeveer Yetceer nesÙe. yeJnbMeer cegme}ceeveebkeâ[tve Meeefme}s
peeCeejs peeCeejs Demes meJe& ØeosMe ner cegme}ceeveer Yetceer nesÙe. yeJnbMeer cegme}ceeveslejebveer
Jeme}s}s; DeLeJee cegme}ceeveslej meòeskeâ[tve Meeefme}s peeCeejs Demes meJe& ØeosMe ner Me$etbÛeer
Yetceer Demetve keâesCelÙeener efve‰eJeble cegme}ceeveeves ¢ee YetceerefJe<eÙeer keâesCelÙeener ØekeâejÛeer
efve‰e, "sefJelee keâecee veÙes. FlekesâÛe veJns lej lÙeeves DeeheuÙee MeòeâerØeceeCes Ùegòeâerves,
ye}elkeâejeves Jee }yee[erves Jeešs} les keâ¤ve lesLeer} cegme}ceeveslejebvee cegme}ceeve
Oecee&le DeeCeCÙeeefJe<eÙeer DeeefCe SKeeÅee cegme}ceeveer je°^ekeâ[tve lÙee ØeosMeeJej
jepekeâerÙe mJeejer DeeCeJetve les efpebkeâCÙeeefj<eÙeerner DeeJneveÛe kesâ}s}s Deens. ¢ee
cnCeCÙeeÛÙee efJe®æ cnCetve cegme}ceeveer hegmlekeâele}er Fkeâ[Ûeer eflekeâ[Ûeer JeekeäÙes heg{s
šekeâCÙeele DeLe& veener. meyebOe kegâjeCe «ebLeÛe JeeÛee; cnCepes lÙeebÛeer SketâCe ØeJe=efòe
keâUs} DeeefCe lÙeeletvener hegmlekeâebMeer Deecne}e ÙesLes keâener keâle&JÙe veener; lej lÙee
hegmlekeâebÛes DevegÙeeÙeer DeeefCe les DeeheuÙee Jele&veele lÙeebÛes keâmes DevegkeâjCe keâjerle Deensle;
leesÛe ÙesLes ØeMve Deens. legcne}e veblej keâUtve ÙesF&} keâer mece«e cegme}ceeveer Fefleneme DeeefCe
lÙeebÛeer efvelÙeeÛeer ke=âlÙes ner meJe& ceer Flej$e jsKeeš}suÙee Deeke=âleervegmeejÛe jefÛe}er ies}s}er
Deensle. DeLee&le cegme}ceeveer Oecee&Jej leer DeeOeej}s}er vemeleer}; lej ØeeosefMekeâ je°^Yeòeâer ¢ee
MeyoeÛee cegme}ceeveebvee DeLe&Ûe keâUle veener. DeHeâieeCe ns je°^Yeòeâ Demet efkebâJee nesT
Mekeâleele. keâejCe DeHeâieeefCemLeeve Deepener Skeâ cegme}ceeveer ØeosMe Deens. heCe keâesCeleener
cegme}ceeve pej lees Keje cegme}ceeve Demes} DeeefCe meceepe ¢ee veelÙeeves les meJe&Ûe
DeelÙebeflekeâ Oece&ßeæeUt DemeleeleÛe; lej osMe cnCetve Jee je°^ cnCetve Jee jepÙe
cnCetve efnbogmLeeveeefJe<eÙeer lÙee}e Oecee&vesÛe Skeâefve‰ Oejlee ÙesCeej veener. keâejCe
Deepe lees lÙeeÛee Me$egosMe Deens DeeefCe ÙesLes cegme}ceeveslejebÛeer yengmebKÙee DemeuÙeecegUs
efve lÙeeletvener lÙeeJej SKeeÅee cegme}ceeveer je°^eÛes Jee cegme}ceeveer jepeeÛes jepÙe
Ûee}t vemeuÙeecegUs lees lÙee}e ognsjer Deblej}s}e Deens.
keâ) ¢eeÛÙeeÛe pees[er}e nsner efceUJee keâer ¢ee meJe& cegme}ceeveslejeble efnbot nsÛe cegme}ceeveer
leòJe%eevÙeebveer meJee&le DeefOekeâ efOekeäkeâejen& ceeve}s}s Deensle. keâejCe ef¡emleer efve pÙet ns keâmesner
Pee}s lejer-kegâjeCeeMeer DebMele: meceeve Deme}s}s Demes Oece&«ebLe lÙeebvee DemeuÙeecegUs ‘efkeâleeyeer’
Deensle. heCe efnbot cee$e mebhetCe&Ûe ‘keâeefHeâj’ Deensle! DeLee&le ‘efnbogmLeeve ner lÙeebÛeer Yetceer
– peesJej, eflepeJej cegme}ceeveebÛes jepÙe Ûee}t Pee}s}s veener efkebâJee meJe& efnbotbveer Fm}ece}e
~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 103
keâJešeU}s veener leesJej – ØeecegKÙeeves ‘Me$egYetceer’Ûe nesÙe! DeÅeehener Jes[Ÿee Oece&efve‰sleÛe
JeeJejle DemeCeeNÙee efnboer cegme}ceeveebÛeer nerÛe Oeeefce&keâ ceveesJe=òeer Deens. lÙeebÛÙeeleer}
cenbceoDeu}er Deeefokeâ¤ve meJe&ÛepeCe leer ØeJe=òeer ÛesleJeerle Demeleele. DeLee&leÛe cegefm}ce
mebIeMeemeve Ie[efJeCÙeekeâefjlee ‘efnboer efnbot’hes#ee yeensjÛÙee Deefnboer cegme}ceeveer osMeebMeer meKÙe
keâjCÙeeÛee Deehe}e nsleg ‘cegefm}ce }erie’ves GIe[heCes Ieesef<ele keâjeJee; Ùeele Dee§eÙe& keâeÙe?
lÙeebÛÙee °erves heenlee lÙeebÛÙeeJej efnbogmLeeveÛÙee õesneÛee Deejeshe lÙeebÛÙee efve‰sØeceeCesÛe
"sJelee ÙesCeej veener. keâejCe lÙeebveer DeeheuÙee DeepeÛÙee ¢ee ‘efnbogmLeevee’}e mJeosMe efkebâJee
mJeje°^ keâOeerÛe ceeefve}s}s veener. lÙeebvee ner hetJeeaheemetve Skeâ hejkeâer Yetceer DeLee&le
Me$egYetefceÛe Jeešle Deens. oej-G}d-nye&!’ ‘oej G}d-Fm}ece veJns!
[) ner cegme}ceeveebÛeer Oeeefce&keâ efve efpeJeble Deme}s}er ceve:ØeJe=òeer Pee}er. DeLee&le efle}e
Devegme¤ve lÙeebÛeer jepekeâerÙe efve meebmke=âeflekeâ ceve:ØeJe=òeerner, cegKÙele: efnbogefJejesOeerÛe Deens;
DeeefCe peesJej les cegme}ceeve DemeCeej efve ‘efve‰eJeble’ DemeCeej- leesheÙeËle leer leMeerÛe
DemeeJeÙeeÛeer ns efveef§ele Deens. les efnob mg Leeveele efMej}s les efJepesles cnCetve efMej}s DeeefCe lÙeebveer
efnbotbvee DeeheuÙee jepemeòesKee}erner DeeCe}s. ¢ee iees°erÛeer lÙeebvee hegjshetj peeCeerJe Deens.lÙeebvee
DeMee efJe}#eCe mcejCeMeòeâerÛeerner osCeieer }eYe}s}er Deens keâer, peer vescekeâerÛe lÙeebÛÙee
hejeYeJeeÛes efve OetUOeeCeerÛes mcejCe keâ¤ve osCeeNÙee SketâCe Skeâ iees°er hetCe&lJeeves efJeme¤ve
peeles! Øemlegle Yee<eCeeÛÙee DeeOeerÛÙee heefjÛÚsoele oeKeefJeuÙeeØeceeCes efnbotbveer lÙeebvee Meskeâ[es
jCe#es$eeJej Ûeebie}s Pees[vt e keâe{tve lÙeebÛee OegJJee G[efJe}e DeeefCe meJe& efnob mg Leeve cegme}ceeveebÛÙee
peesKe[eheemetve cegòeâ keâ¤ve ‘efnbogheoheeoMeener’Ûeer hegvne mLeehevee kesâ}er ner iees° lÙeebvee
keâoeefhe Dee"JeCeej veener. efnbogmLeeveele Deehe}s ØeYeeJeer Deuhecele Deens. ns lÙeebvee ceenerle
Deens. lÙeebÛeer }eskeâmebKÙee ØelÙeskeâ efMejieCeleerÛÙee ØeefleJe=òeele meejKeer Jee{leer
Deens. efnbogmebIešveeJeeÅeebveer efJeMes<elJeeves, OÙeeveele "sJeeJeÙeeme heeefnpes; leer iees° ner
keâer Demhe=MÙelee, MegæerJejer} yeboer, efJeOeJeeefJeJeeneJejer} yeboer ÙeemeejKÙee DeeheCee
efnbotbÛÙee keâener Oece&YeesàÙee efve DeelceIeelekeâer meeceeefpekeâ Ûee}eRÛÙee Ùeesieeves lÙeebvee
yeešJeeyeešJeer}e efve cegme}ceeveer OeceeËleje}e Ûeebie}sÛe megefhekeâ #es$e efceUles. lesJne
DeMee Jele&ceeve heefjefmLeleerle lÙeebveer meejKÙeeÛe PeheešŸeeves mJele:Ûeer }eskeâmebKÙee Jee{efJeCÙeeÛeer
DeeefCe efnbotbÛeer IešefJeCÙeeÛeer DeeMee OejeJeer ns meenefpekeâÛe Deens. efnbotbÛÙee GoÙeeÛeer efve
jepekeâerÙe Deekeâeb#eebÛeer efyeÇefšMeebvee Yeerleer Jeešle DemeuÙeecegUs efnbotbÛÙeeefJe®æ Deehe}er HeâUer
yeUkeâš keâjCÙee}e lÙeebÛÙeekeâ[tve Heâej keâeUheÙeËle ØelÙeskeâ meJe}le efve ØelÙeskeâ ØekeâejÛes
meneÙÙe efveef§eleheCes efceUle jenCeej ns cegme}ceeveebvee Ûeebie}s ceenerle Deens. lemesÛe, kesâJeU
ØeeosefMekeâ SkeâlesÛÙee DeJÙeJeneÙe& DeMee meceeve yebOeeJej DeeOeej}s}s efnbot-cegme}ceeve SskeäÙe
Ie[Jetve DeeCeCÙeeÛÙee KegUÛeš veeoeÛÙee ceeies }eie}s}s keâeB«esmeefve‰ efnbot ns cegme}ceeveebÛes
efJeefMe° efve ØeceeCeyee¢e ØeefleefveefOelJe FlÙeeoer mebyebOeeleuÙee DeeefCe cegKÙele: DeeheuÙee}e
meOÙee šesÛele Deme}suÙee efnob -t mebIešvesÛÙee ÛeUJeUer}e o[hetve šekeâCÙeeefJe<eÙeerÛÙee DeeheuÙee
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 104
OecekeâeJeCÙeeÛes hee"yeU Deme}suÙee DeeheuÙee ceeieCÙeebvee efveef§ele JeMe nesleer}; ns megæe
lÙeebvee hegjles "eTkeâ Deens. les DeuhemebKÙe Demeleeveemegæe efnboer mewvÙeele efve meMeŒe
heesef}meele lÙeebvee Meskeâ[e 60 peeiee efceUeuÙee DemeuÙeecegUs lÙeebÛee lees JeÛe&mJeeÛee Ieškeâ
lÙeebÛÙee DeeOeerÛe ØelÙeÙeeme Dee}s}e Deens. Ùee meJe& iees°er Devegketâ} DeMeeÛe DemeuÙeecegUs
peeCetve Jee DepeeCelee heCe lÙeebÛee Demee hetCe& efJeÕeeme Deens keâer SKeeÅee cees"Ÿee peeieeflekeâ
Ùegæele pej efyeÇefšMeebÛee hejeYeJe Pee}e lej efnbogmLeeveÛÙee meercesJej Deme}suÙee Deefnboer
cegme}ceeveer je°^eÛÙee meneÙÙeeves cegme}ceeve nsÛe keâoeefÛele efyeÇefšMeebÛÙee neletve efnbogmLeeveÛeer
meeJe&Yeewce meòee efnmekeâeJetve Iesleer}. DeeefCe lesLes, hegvne cegme}ceeveer meeceüepÙe ØemLeeefhele
keâjleer}. ceie lesJneÛe cee$e lÙeebvee ‘cegme}ceeveer Yetceer’ cnCetve – mJeosMe cnCetve
efnbogmLeeveeJej Øesce keâjlee ÙesF&} efve les keâjleer}; DeeefCe ‘Yeejle nceeje osMe nw!’
efkebâJee ‘efnbogmLeeve nceeje’ DeMeer ieeCeer ceveeheemetve ieeleer}!’ hejbleg leesheÙeËle cee$e,
cegme}ceevee}e KeNÙee Deeflejskeâer Oece&efve‰ cegme}ceevee}e ne osMe kesâJeU ‘Me$egYetceer’ cnCetve
DemeCeej!
ce}e Jeešles efyeÇefšMeebveerner ¢ee ÚsokeâebÛÙee MesJešer efveoxefMe}suÙee iees°erkeâ[s efJeMes<e }#e
ÅeeJes DeeefCe cegme}ceeveebvee lÙeebÛÙee efnbogefJejesOeer ÛeUJeUerle Heâepeer} Gòespeve osCÙeeÛÙee
DeeheuÙee OeesjCee}e, JesUerÛe DeeUe Iee}eJee. efnbogmLeeveÛes oesve legkeâ[s hee[Ces, cegm}erce
mebIeMeemeve Ie[Jetve DeeCeCÙeekeâefjlee efnbogmLeeveeyeensj hejkeäÙee cegme}ceeveer je°^e}e heeÛeejCe
keâjCes DeeefCe efnbogmLeeveele Skeâ mJeleb$e cegme}ceeveer jepÙe mLeeheCes ÙeeefJe<eÙeerÛeer ‘cegefm}ce
}erie’Ûeer GIe[ Iees<eCee efJeÛeejele Ieslee efyeÇefšMeebveer megæe efnbotbvee GKe[CÙeekeâefjlee DeeheuÙee
¢ee ‘}e[keäÙee yeeÙekeâesJej’ DeefOekeâ efJeÕeeme šekeâleevee oesveoe efJeÛeej keâjeJee.
cegme}ceeveer Feflenemeeleer} he[Åeele}er keâejmLeeves megØeefmeæ DeeefCe ve peeCees efnbotbvee
GKe[CÙeekeâefjlee cnCetve cegme}ceeveer efJeYeòeâerkeâjCee}e efo}s}s Gòespeve mJele:}eÛe
GKe[tve IesCÙee}e GheÙeesieer he[uÙeeÛesner keâoeefÛele efyeÇefšMeebvee MesJešer Dee{Utve
ÙesF&}. leLeeefhe lees efyeÇefšMeebÛee ØeMve Deens. lees efve lÙeebÛeer, les ÙeesiÙe leer keâeUpeer IesT
Mekeâleer}Ûe.
DeeheCee efnbogbheg{s pees ØeMve Deens lees neÛe keâer, DeeheuÙee}e efyeÇefšMeebÛeer efkebâJee
cegme}ceeveebÛeer yešerkeâ nesTve jeneJeÙeeÛes vemetve DeeheuÙee ¢ee mJele:ÛÙee IejeÛes, ¢ee
efnbogmLeeveÛes efnbotbÛÙee YetceerÛes KejsKegjs mJeeceer JneJeÙeeÛes Deens. Demee DeeheCe efveOee&j kesâ}e
heeefnpes.
(7:251)

~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 105
 cegme}ceeveebÛÙee Jee Flej keâesCeer Demees, keâesCelÙeener Deefnbot peesKe[eheemetve efnbogmLeeveÛeer
cegòeâlee keâjCÙeekeâefjlee, DeeheuÙee meJe& MeefòeâefveMeer SkeâekeâerÛe }{eJes.
(7:232)
4. jesieefveoeve
(¢ee efJe<eÙeer [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keâj cnCeleele :–
According to Muslim Canon Law the world is divided into two
camps, Dar-ul-Isalam (abode of Islam) and Dar-ul-Harb (abode
of war). A country is Dar-ul-Islam when it is ruled by Muslims.
A country is Dar-ul-Harb when Muslims only reside in it but are
efnbogmLeeveele oesve efJejesOekeâ je°^s Skeâ$e jnele Deensle
ÙeLeeLe&lJeeves, (As it is) efnbogmLeeveele oesve efJejesOekeâ je°^s Skeâ$e jnele Deensle. les not rulers of it. That being the Canon Law of the Muslims, India
cannot be the common motherland of the Hindus and the
efkeâlÙeskeâ yeeef}Me jepekeâejCeer, ‘‘efnbogmLeeve ns hetJeeaÛe megmebJeeoeves meeOe}s}s je°^ Deens efkebâJee
Musalmans. It can be the land of the Musalmans-but it cannot be
leMeer, vegmeleer FÛÚe keâjleeÛe,les lemes nesCeejs Deens.’’ Demes ceeveCÙeele YeÙebkeâj Ûetkeâ keâjerle
the land of the ‘Hindus and the Musalmans living as equals.’
Demeleele. ns DeeceÛes meæslegØesefjle heCe DeefJeÛeejer efce$e Deehe}er mJehe>s melÙeÛe mecepetve
Further, it can be the land of the Musalmans only when it is
Demeleele. ¢eeÛe keâejCeeves, peeleerÙe iegblee[Ÿeebveer les ieeWOeUtve peeleele DeeefCe lÙee iegblee[ŸeebÛes
governed by the Muslims. The moment the land becomes subject
keâejCe peeleerÙe mebIešveebÛÙee ceeLeer ceejleele. hejbleg Kejer iees° DeMeer Deens keâer peeleerÙe cnCetve
to the authority of a non-Muslim power, it ceases to be the land
cnš}s peeCeejs ØeMve ne efnbot DeeefCe cegme}ceeve ÙeebÛÙeeceOeer} meebmke=âeflekeâ, Oeeefce&keâ efve
of the Muslims. Instead of being Dar-ul-Islam it becomes Dar-
je°^erÙe efJejesOeeÛee MelekeâevegMelekesâ Ûee}le Dee}s}e kesâJeU, Jeejmee Deens. ÙeesiÙe keâe}
ul-Hard. -Pakistan Pg. 294)
ÙesleeÛe legcner les ØeMve mees[Jet Mekeâe}; heCe lÙeebÛes DeefmlelJe cegUele veekeâe¤ve legcner les
o[hetve šeketâ MekeâCeej veener. keâesCelÙeener Kees}Jej cegj}suÙee jesieekeâ[s og}&#e keâjCÙeehes#ee
lÙeeÛes efveoeve keâ¤ve, DeJeMÙe leer heefjÛeÙee& keâjCesÛe DeefOekeâ megjef#eleheCeeÛes Demeles. peer 
Demes} leMee lÙee DeefØeÙe JemlegefmLeleer}e DeeheCe OewÙee&ves leeW[ osT Ùee. efnbogmLeeve ns
Skeâelce efve Skeâefpevemeer je°^ Deens Demes Deepe ie=nerle Oejlee ÙesCes MekeäÙe veener. cee$e
G}šhe#eer efnbogmLeeveele efnbot DeeefCe cegme}ceeve DeMeer cegKÙele: oesve je°^s efJeÅeceeve
Deensle. DeeefCe ¢eeØekeâejÛÙee heefjefmLeleerle peieeleer} Deveskeâ osMeele pes Ie[tve Dee}s Deens.
lÙeeme Devegme¤ve Øemleglekeâe}er DeeheCe DeefOekeâeble DeefOekeâ pes keâeÙe ke⤠Meketâ les cnCepes
pÙeele keâesCee}ener keâener efJeMes<e celeeefOekeäÙe efkebâJee efJeMes<e ØeefleefveefOelJe efceUCeej veener
DeeefCe keâesCee}ener JeepeJeerntve DeefOekeâ cees} osTve Deehe}er jepÙeefve‰e efJekeâle IÙeeJeer
}eieCeej veener. Demes efnboer je°^ yeveefJeCes nsÛe nesÙe. ceele=YetceerÛÙee j#eCeeLe& }{CÙeekeâefjlee
Yee[es$eer yepeejyegCeies cees}eves efJekeâle Iesle}s peeleele. efleÛes heg$e veJnsle! efnbot ns Skeâ je°^
¢ee veelÙeeves, meceeve YetefcekesâJe¤ve meceeve efnboer je°^eefJe<eÙeerÛes Deehe}s keâle&JÙe yepeeJeCÙee}e
efmeæ Deensle. hejbleg pej DeeceÛes cegme}ceeve osMeyeebOeJe efnbotbvee peeleerÙe mebIe<e& keâ¤ve Yeesmeketâ
heenleer} DeeefCe efnbogmLeeveele cegme}ceeveer jepÙe efkebâJee meeJe&YeewcelJe ØemLeeefhele keâjCÙeeÛÙee
efnboer-efJejesOeer efve yee¢e osMeebMeer mebievecele keâ¤ve Ùeespevee jÛeerle Demeleer} lej efnbotbveer
mJele:hegjleeÛe efJeÛeej keâjeJee. DeeheuÙee mJele:ÛÙee heeÙeeJej GYes jneJes DeeefCe Fb«epeebÛÙee Jee

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 106 ~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 107

 5. Ùee} lej legceÛÙeemen...
‘‘Ùee} lej legceÛÙeemen, ve Ùee} lej legceÛÙeeJeeÛetve DeeefCe efJejesOee} lej legcne}e ve
pegceevelee, legceÛeer lecee ve yeeUielee; Øeeflekeâej keâ¤ve Deecner DeeceÛÙee efhele=Yet}e efnob mg Leeve}e
mJeleb$e keâjCÙeemee"er DeeefCe Skeâelce DeKeb[lJe efškeâefJeCÙeemee"er ØeÙelveebÛeer hejekeâe‰e
keâjerle mebIe<e& keâjerle jent.’’
efve«eesmleeveeÛeer SKeeoer ÛeUJeU pÙeeØeceeCes Decesefjkeâe o[hetve šekeâer} lÙeeÛeØeceeCes
efnbogmLeeveÛÙee HeâeUCeerÛeer keâesCeleerner ÛeUJeU leMeerÛe efJeÕeemeIeelekeâer cnCetve efve‰gjheCes
o[he}er peeF&}; efve efmebOetheemetve meeiejeheÙeËle efnbogmLeeveÛes DeKeb[lJe Skeâelcelee DeeefCe
leppevÙe meeceLÙe& efmLej jeKe}s peeF&}; Demee efveOee&j efnbotbveer Øekeâš kesâ}e heeefnpes.
(7:376)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 108
6. OeceeËlej cnCepesÛe je°^eblej
lÙee keâeUÛÙee efnbotmeceepeeÛÙee efve efnbotOecee&ÛÙee OegjerCeebÛÙee celes keâesCekeâesCeles DeeÛeej
MeeŒeMegæ Demele DeeefCe keâesCekeâesCelÙee ogjeÛeejebcegUs efkebâJee meoeÛeejebÛÙee }esheecegUs efnbot
ne Oece&Yeü° mecepe}e peeF&, ÙeeefJe<eÙeerÛÙee DeeefCe lÙee Yetlekeâe}erve efnob -t cegemf }ce ceneÙegæeceOÙes
cegme}ceeveebveer ye}elkeâejeves kesâ}suÙee efnbotbÛÙee Yeü°erkeâjCeeMeer pÙeebÛee DelÙeble Ieefve‰ mebyebOe
Deens, DeMee keâener lÙee JesUÛÙee efnbotbÛÙee Oeeefce&keâ mecepegleeRmebyebOeer Deecner heg{s Lees[er ÛeÛee&
keâjCeej Deenesle. ÙesLes FlekesâÛe meebielees keâer, lÙee efnbogje°^e}e heefjCeeceer DelÙeble Ieelekeâ
"j}suÙee lelkeâe}erve efnob mt eceepeeÛÙee peeefleYeso, efJešeUJes[, Oece&meefn<CeglesÛeer efJeke=âleer
FlÙeeoer efJeef#ehle Oece&YeüceecegUsÛe cegme}ceeveebveer yeUeves yeešefJe}s}s }#eeJeOeer efnbog
cegme}ceeveÛes cegme}ceeveÛe jeefn}s. FlekesâÛe veJns, lej lÙee yeešefJe}suÙee efnbotbÛeer mebKÙee
efhe{erceeietve efhe{erves Jee{le ies}er. lÙeelener lÙee heg{ÛÙee efhe{Ÿee pevcele:Ûe cegefm}ce mebmkeâejeble
Jee{uÙee iesuÙeecegUs keâój cegme}ceeve yevele iesuÙee! Flekesâ keâój cegme}ceeve keâer heg{s
efnbogmLeeveeJej FjeCeer, legke&â, ceeWie}eefo hejkeâerÙe cegme}ceeveebÛÙee Ùee JeeÙeJÙe efoMeskeâ[tve pÙee
šesUOee[er JeejbJeej Ùesle iesuÙee lÙeebÛÙee mewvÙeeble ÙeeÛe yeešiÙee cegefm}ceebÛÙee veJÙee veJÙee
efhe{erleer} menœeeJeefOe }eskeâ Yejleer nesle ies}s DeeefCe lÙee hejkeâerÙe cegme}ceeveeb FlekeäÙeeÛe
lJes<eeves efve És<eeves ‘efnbog keâeefHeâjebÛee’ mecetU efJeOJebme keâjCÙeemee"er DeeefCe lÙeebvee
yeUeves yeešJetve cegme}ceeve keâjCÙeemee"er efnob jg e°^eJej legšvt e he[t }eie}s. Jeeveieermee"er
SkeâÛe GoenjCe MeleeJeefOe DeMee Iešveebletve osT. pÙee keâeUeÛeer efve ØeosMeeÛeer Deecner ÛeÛee&
keâjerle Deenesle lÙee efmebOethe}erkeâ[ÛÙee YeeieeleÛe Iegjer veeJeeÛeer efnob t peele DeMeeÛe heefjefmLeleerÛÙee
hesÛeele yeeštve cegme}ceeve kesâ}er ies}er. heCe heg{s keâener keâeUeves leerÛe peele efnbotbÛeer keâój
Jewjer yeve}er. kegâKÙeele efnbogÉs<eer meg}leeve cenbceo Ieesjer ¢eeÛe Iegjer peeleerÛee neslee. Jemlegle:
DeHeâieeefCemLeeve, he"eefCemLeeve, ye}gefÛemLeeve, ÙesLeer} cegme}ceeve pevelesleer} yengmebKÙe
cegme}ceeve ns lÙee lÙee Øeebleebleer} cegUÛes efveJeemeer pes efnbot}eskeâ lÙeebÛesÛe yeešefJe}s}s JebMepe
nesles. heCe Deehe}s hetJe&pe keâOeer keâeUer efnbot nesles ÙeeÛeer }Je}sMe peeCeerJe lÙeebvee heg{s heg{s
Gj}s}er vemes. FlekesâÛe veJns, lej leer peeCeerJe keâesCeer efo}er lej lÙeebÛeer lÙeebvee Ûeer[ ÙesF&.
ceeieÛes keâeÙe Demes} les Demes}, Deepe lejer Deecner pevcele:Ûe Fm}eceÛes heeF&keâ Deenesle,
cegme}ceeve je°^eÛesÛe DebieYetle Deenesle. efnbot keâeefHeâjebMeer DeeceÛee Deelee lejer ne[JewjeJeeÛetve
~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 109
keâesCeleener mebyebOe veener’ DeMee OeceeËOe ogYee&Jevesves les YeejeJetve ies}s}s Demele. lÙeebÛes vegmeles
OeceeËlejÛe Pee}s}s veJnles, lej DeMee OeceeËlejeÛee pees DeheefjneÙe& heefjCeece efhe{erceeietve efhe{erves
yeešiÙee }eskeâebJej nesle peelees lees nesTve lÙee yeešiÙee efnbotbÛÙee JebMepeebÛes je°^eblejner
nesle ies}s. efnbotmLeeveeJejer} Lesš jecesÕejeheÙeËle Pee}suÙee heefnuÙee heefnuÙee cegme}ceeveer
Dee›eâceCeeÛÙee pÙee heeÛe-mene MelekeâebefJe<eÙeer Deecner ÙesLes ef}nerle Deenesle lÙee keâeUÛÙee
heefjefmLeleerle Skebâojerle DeepeÛes OeceeËlej cnCepes GÅeeÛes je°^eblej "jle ies}s.
heCe ÙesLes Oece& MeyoeÛee DeLe& lejer keâesCelee?
heCe OeceeËlej cnCepesÛe je°^eblej, ¢ee Jejer} met$eele Oece& efve OeceeËlej Meyo keâeÙe DeLeea
Ùeespe}s}s Deensle, les mhe°heCes meebefiele}s heeefnpes. efvejefvejeàÙee Oecee&leer} efkebâJee mJeleb$e
oMe&veebleer} lelJe%eeveeÛes leg}veelcekeâ efÛebleve keâjCes efkebâJee lÙeeble pes mJeerkeâeÙe& Jeešs} Demes
oMe&ve DeeheuÙee JÙeòeâerhegjles mJeerkeâejCes, DeMee DeLeea keâener Jejer} met$eele Oece& DeeefCe
OeceeËlej ns Meyo Ùeespe}s veenerle. Decegkeâ hegmlekeâ F&MeØesef<ele Deens, lÙeeÛÙee oesve hegúŸeele
pes keâener meebefiele}s}s Deens leW, leW DeeefCe leW, lesÛe keâeÙe leW OecÙe& Deens DeeefCe Flej meJe&
DemelÙe efve heeheceÙe Deens, DeMee DeefYeefveJesMeeves peer Oece&mebmLee lÙee Oece&«ebLeeleer} leLeekeâefLele
leòJe%eeveÛe veJns, lej DeeÛeej, efJeÛeej, efveyeËOe (keâeÙeos), JÙeJenej, Yee<ee FlÙeeoer iees°er
leefolej Oece&mebmLeebÛÙee DevegÙeeÙeebJej GheosMeeves ve meeOe}s lej keâheševes, ›eâewÙee&ves efve ye}elkeâejevesner
}eoCÙeeme Deveceeve keâjerle veener, lÙee Oeeefce&keâ ye}elkeâejemener OecÙe&Ûe mecepeles, DeMee
Dee›eâcekeâ mebmLeebÛÙee Oecee&me GösMetveÛe keâeÙe lees Jejer} met$eele Oece& Meyo Jeehej}s}e Deens.
DeMee DeeleleeÙeer Oece&mebmLeebveer leefolejebÛes kesâ}s}s pes OeceeËlej lesÛe heefjCeeceer lÙee leefolejebÛes
je°^eblej "jles.
(3 :295)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 110
7. ce}e keâeÙe lÙeeÛes?
(kegâjeCeele ef}efnuÙeeØeceeCes keâeefHeâjebvee "ej keâjCÙeemee"er ceesheuÙeebveer ce}yeejele
yeb[ GYeej}s. Skeâe neleele kegâjeCe DeeefCe ogmeNÙee neleele le}Jeej IesTve npeejes
efnbot yeešJe}s. efŒeÙeebJej DelÙeeÛeej kesâ}s. lÙeeJesUer DeeefCe Deeleener efnbotbÛeer ØeJe=òeer
leerÛe Deens. ce}e keâeÙe lÙeeÛes? lÙee ØeJe=òeerÛes JeCe&ve keâjCeeNÙee meeJejkeâjef}efKele
keâeobyejerleer} keâener DebMe...)
ceew}Jeer heg{s cnCee}e, ‘‘hewiebyejeefJe<eÙeer cnCeMeer} lej ceer leg}e efJeÛeejlees keâer
(kegâjeCe) megjlet leeyee ¢ee DeOÙeeÙeeÛÙee 73JÙee DeÙeveeceOÙes keâeÙe meebefiele}s Deens? lÙeele
Demes hejcesÕejer JeÛeve veener keâeÙe keâer, ‘ns cegme}ceeveebvees legcner veeefmlekeâebMeer, cetefle&hetpekeâebMeer
efve oebefYekeâebMeer efpeneo keâje efve lÙeeJej meòeâer keâje. keâejCe les meòeâerme hee$e Deensle!’
oebefYekeâehewkeâerÛe let Deensme cnCetve let Demes cnCeleesme. let cegme}ceeveÛe veenerme; Denes ¢ee}e
oe{er osKeer} veener!’’
‘‘¢ee}e oe{er osKeer} veener! ne cegme}ceeveÛe veener! ne efnbot Deens! Oeje lÙee}e! ceeje
lÙee}e! DeeefCe lÙee efnbotbvee!’’ Demes DeefleMeÙe Gl#eesYekeâ Goddieej keâe{erle meYesleer} }eskeâ
heg{s Iegmet }eie}s.
ceeOeJe veeÙej hegvne Skeâoe meenme keâ¤ve cnCee}e, ‘‘mJejepÙe efve efnbot-cegme}ceeveebÛeer
Skeâer ¢eeefJe<eÙeer DeeheCe meJe& Deveskeâ JesUe MeheLeyeæ Pee}s}es Demeleevee efve efnbotbveer
mebhetCe&heCes cegme}ceeveebJej efJeÕeeme šeketâve Jeie&Ceer peceefJeCes Ûee}efJe}s Demeleevee osKeer}
efnbotbJejÛe ¢ee yeb[eleer} Deveskeâ heg{ejer DelÙeeÛeej keâjCÙeeÛes keâš GYeejerle Deensle-
yeb[ehetJeeaheemetve efnbotbme cegme}ceeve keâjeJes cnCetve ieghle Ùeespevee nesle Deensle! ns meJe& ceenerle
Demeleevee efnbot }eskeâ Ùee yeb[eme meneÙÙe osCÙeeme keâÛejleele ¢eele Dee§eÙe& veener. leLeeefhe
Deecner one npeej ®heÙes efKe}eHeâleerkeâjlee efo}s Deensle efve DeeCeKeerner peceefJelees, heCe
mJejepÙe efve efnbot-cegme}ceeveebÛeer Skeâer-’’
‘‘yemme keâj! keâeHeâj!’’ De}er cegmesef}Ùej GleeefJeUheCes cnCee}e. ‘‘¢ee efnbotbÛes ns ‘heCe’
efve ‘hejbleg’ DeecejCe mebheeJeÙeeÛes veener. ner JÙeeKÙeeveeÛeer meYee veJns. FLes cejCe-ceejCeeÛee
yeepeej Deens. Skeâe Meyoele efvekeâe}. Skeâe IeeJeele Dee%ee yepeeJeCeer!’’ efve lees meJe& meYesme
~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 111
Skeâoe vÙeeneUtve Deesj[}e, ‘‘Sskeâe! meJe& cegme}ceevenes, Skeâe Meyoele yeb[eÛes mJe¤he keâmes
DemeeJes les Sskeâe! ns efnbot }eskeâ mJejepÙe efve Skeâer cnCetve Deesj[le Deensle. ceer meJe& peieeme
meebielees keâer, ‘mJejepÙe cnCepes efKe}eHeâle jepÙe efve efnbot-cegme}ceeveebÛeer Skeâer
cnCepes meJe& efnbotbveer cegme}ceeve nesTve peeCes!’ yemme. JeeoefJeJeeoeÛee Skeâ Meyo ¢eeJej
keâesCeer keâe{er} lej ceeve G[efJe}er peeF&}.’’
‘‘mJejepÙe cnCepes efKe}eHeâle jepÙe! Skeâer cnCepes meJeeËÛeer Skeâ cegme}ceeve peelekeâjCes!-
De}er cegmesef}Ùej keâer peÙe!- De}er cegmesef}Ùej ieepeer Deens!’’ meYesle meJe& efoMeebveer OJeveer
keâu}esU meg¤ Pee}s.
‘‘nb Ûe},’’ De}er cegmesef}Ùej heg{s cnCee}e, ‘‘S ceneveboer, yees}, let Skeâermee"er
cegme}ceeve nesleesme keâer veener!’’
LejLej keâehele ceneveboer cnCee}e, ‘‘meJe& Oece& meejKesÛe Deensle. cegKÙe Oece& cnCepes
Deefnmb ee-’’
le}Jeej- jòeâeves ceeKe}s}er le}Jeej- Peškeâve Ghemetve De}er cegmesef}Ùej cnCee}e,
‘‘ner hene Deefnbmee! JÙeeKÙeeve vekeâes. yees} cegme}ceeve nesleesme keâer veener!’’
ceneveboer cnCee}e, ‘‘neslees-cee¤ vekeâe! ceer cegme}ceeve DeensÛe! cegme}ceeve nesle veener
cnCetve legceÛÙee ceveeme og:Ke osCes ns Deefnbmee leòJeeÛÙee Deieoer efJe®æ Deens. cnCetve ceer
cegme}ceeve neslees.’’
‘‘nb Ûe}; let ceeOeJe veeÙej! nesleesme keâer veener cegme}ceeve?’’
meJe& Meòeâer SkeâJeštve ceeOeJe veeÙej cnCee}e, ‘‘nesle veener pee!’’
‘‘ceejes! ceejes!’’ Skeâoce keâu}esU Pee}e. pees lees ceeshe}e heefnuÙee keâeHeâjeme ceejCÙeeÛee
heefn}e ceeve DeeheCeeme efceUeJee cnCetve le}Jeej IesTve veeÙejJej legštve he[}e. Jeerme-
hebÛeJeerme le}Jeejer Skeâoce DebieeJej he[tve ceeOeJe veeÙejÛes legkeâ[s legkeâ[s nesTve Kee}er
he[}s. jòeâeÛÙee efÛeUkeâeb[Ÿeebveer nlÙee keâjCeeNÙeebÛes osn Dees}s Pee}s.
De}er cegmesef}Ùej cnCee}e, ‘‘ns Deu}e! let efo}suÙee efJepeÙeemee"er keâeHeâjeÛÙee jòeâeÛes
ns heefn}s yeef}oeve ceevetve Ies!’’
‘‘heefn}s veener! heefn}s veener!’’ cnCetve Deesj[le Skeâ one ceesheuÙeebÛeer šesUer FlekeäÙeele
ÙesLes Dee}er efve cnCee}er, ‘‘Deecner ce}ehetjÛes }eskeâ. Deecner DeeceÛÙee ieeJeÛÙee meJe& efnbotbme
yeešJetve šekeâ}s efve pes yeeš}s veenerle lÙeebvee cee¤ve šekeâ}s. legcner yeb[ hegkeâejCÙeeÛÙee
DeeOeerÛe Deecner ieghle keâš keâ¤ve "sefJe}e neslee.’’
‘‘Deu}e nes Dekeâyej! ce}ehetjÛes ieeJeÛÙeeieeJe cegme}ceeve Pee}s.’’ meYee iepe&}er;
‘‘DeeefCe ce}ehegjermener keâeHeâjebÛes yeerpe cnCetve Gj}s veener!’’ DeeefCe ‘‘JeWieje SsceMeceOÙes!’’
DeeefCe ‘‘keâVee SsceMeceOÙes-’’ Skeâeceeietve Skeâ šesàÙee lesLes Ùesle DeeheeheuÙee heje›eâceeÛeer
Iees<eCee keâjerle neslÙee efve meYee lÙeebÛes ØeefleOJeveer IegceJeerle nesleer.
‘‘yemme-’’ ceew}Jeer cnCee}e, ‘‘yemme! Deelee jepemeYee efJemepe&ve nesle Deens. yeekeâer
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 112
yeelecÙee efve keâeces GÅee efJeÛeejele IesCÙeele Ùesleer}. leesJej ns Fceeveoej nes! pee-oMeefoMesme
pee! ieeJe ieeJe ceespetve efpelekeâe efnbot meehe[s} eflelekeâe cegme}ceeve keâje. ve nesF&} lÙeeme
DeeceÛÙeekeâ[s IesTve Ùee. ve DeeuÙeeme legcnerÛe lÙeeme lesLesÛe "ej cee¤ve šekeâe! Deepeheemetve
¢ee DeeheuÙee ce}yeejÛÙee efKe}eHeâleer jepÙeele DevÙeeÙeeÛes Jee DeOecee&Ûes ke=âlÙe
keâesCeerner ke⤠veÙes DeMeer ceer meòeâ Dee%ee mees[lees. cetefle&hetpee, kegâjeCeeme ve
ceeveCes, ceesheuÙeebveer pes ns Oece&Ùegæ hegkeâej}s Deens lÙeeme Deehe}s meJe&mJe ve osCes ner
leerve ceneheehes pes pes keâjleer} lÙee meJeeËme ¢ee }eskeâer, ¢ee #eCeer JeOe efve hej}eskeâer
vejkeâeie>er ne ob[ "sJe}s}e Deens. ce}yeejceOÙes cegme}ceeveer jepÙe mLeeefhele Pee}s}s Deens.
¢ee jepÙeele kesâJeU heeheYeer¤ }eskeâÛe yemet Mekeâleer}! lej pee, keâeHeâjebme OejOe¤ve
cegme}ceeve keâje. veener lej ceeje. lÙeebÛeer mebheòeer legceÛeer Deens. lÙeebÛÙee efŒeÙee legceÛÙee
Deensle. mJesÛÚsves osleer} lej IÙee, veener lej }gše. ye}elkeâejeves vÙee.’’
‘‘ceeje! }gše! ye}elkeâeje! ¢ee jepÙeele kesâJeU hegCÙeJeeve efve heeheYeer¤ve }eskeâÛe
jeneleele!’’ meYee menœe kebâ"eves iepe&}er.
ner JesU mebOÙeekeâeUÛeer nesleer. kegâCeer Ûeg[s lej kegâCeer ceMee}er hesšefJeuÙee. kegâCeer hetJexme
lej kegâCeer heef§ecesme OeeJele megš}s. mewleeve Debieele DeeuÙeeØeceeCes ns npeejes ceeshe}s
oMeefoMeebme efnbotbÛeer ce=ieÙee keâjerle OeeJele megš}s. ‘‘pee! oMeefoMeebme pee!’’ ceew}Jeer
Deesj[leÛe neslee.
nsÛe les Meyo! Skeâe keâe}er ¢ee YeejleYetceerle yeesOeer Je=#eeÛÙee Meerle} ÚeÙesKee}er
yegælJe Øeehle Pee}suÙee ieewleceeves DeefKe} peieeÛÙee Yetlecee$eeÛÙee oÙesves õJetve
peeTve nsÛe Meyo GÛÛeej}s nesles keâer, ‘‘efYe#etvb ees! pee oMeefoMeebme pee efve Dece=leòJeeÛee
ne Meerle} mebosMe osTve YeÙelehle efpeJeebme Meebleer Åee!’’
lesÛe Meyo ne ceew}Jeer DeeheuÙee cegme}ceeveebme meebiele Deens. heCe lÙee ‘efYe#etb’Ûes
les peeCes keâes"s? ¢ee ‘FceeveoejebÛes’ ns peeCes keâes"s?
(9:345)

~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 113

8. Keje ØeMve DeKeb[ efnbogmLeeve keâer DeKeb[ heeefkeâmleeve?
(lee}eryeeveeleer} Fm}eceer DeeflejskeäÙeebveer, leesHeâe cee¤ve yegæcetleea Heâes[uÙee. cetelf e&hetpekeâebÛee
DeeefCe cetleeAÛee veeMe, nsÛe Fm}eceÛes OÙesÙe Deens. lÙeebvee meeje Yeejle Fm}eceÛÙee
efnjJÙee }ešsKee}er yeg[Jetve šekeâeÙeÛee Deens. ¢ee Fm}eceer ØeJe=òeerJej vescekesâ Yee<Ùe
keâjleevee [e@. Deebyes[keâj cnCeleele (Pakistan 296) :- cegefm}ce kesâJeU
efpeneoÛeer Iees<eCeeÛe ke⤠Mekeâleele Demes veener. efpeneo ÙeMemJeer keâjCÙeemee"er les
efJeosMeer cegefm}ce meòes}e Deecebef$ele ke⤠Mekeâleele. efkebâJee efJeosMeer cegefm}ce meòesves
efpeneo hegkeâejuÙeeme lÙeebvee meeneÙÙe ke⤠Mekeâleele.)
‘‘ieebOeeU ceb$eer, heg{ejer DeeefCe Je=òehe$es Ùeebveer meOÙee DeeheuÙee osMeyeebOeJeebÛes peerefJele,
ceòee DeeefCe mevceeve jeKeCÙeele lÙeebvee Dee}s}s DeheÙeMe PeekeâCÙeemee"er DeeefCe cegme}ceeveebÛeer
celes efceUefJeCÙeemee"er Skeâ veJeerve veeškeâ Ûee}t kesâ}s Deens. meyebOe efnbogmLeeve Fm}ececeÙe
keâjCÙeeÛÙee heeefkeâmleeveer mebkeâšeheemetve DeeheuÙee osMeeÛes mebj#eCe keâmes keâjeJes ÙeemebyebOeer Skeâ
DeJee#ejner ve yees}lee ØelÙeskeâ meYesletve ieebOeeU iešeÛes cegKeb[ vesn¤ kesâJeU efnbot jepÙeeÛÙee
ceeieCeerJej šerkesâÛee Ye[erceej keâjerle Deensle. heeefkeâmleeveele Øeefleefove Ûee}}s}er efnbotbÛeer
}tšceej, peeUheesU, nlÙee DeeefCe lesLes ‘nbme kesâ ef}Ùee heeefkeâmleeve, ceej kesâ }Wies efnbogmLeeve’
Ùee Iees<eCee keâjerle efveIeCeeNÙee meMeŒe efve mebIeefšle efcejJeCegkeâe Ùee YeÙeevekeâ OeeskeäÙeebhes#eener
vesn¤bvee Deepe efnbot jepÙeeÛeer kesâJeU Iees<eCee neÛe Deehe}e cegKÙe Me$et Jeešle Deens!
YeejleerÙe mebIejepÙeeefJe®æ cegme}ceeveebveer Ûee}efJe}suÙee Dee›eâceCeekeâ[s Yeskeâ[heCes og}&#e
keâjCeejs vesn¤ DeeefCe lÙeebÛes Keesšs je°^Jeeoer keâeB«esmeer menkeâejer efnob t jepÙeeefJe®æ Dešerlešerves
}{CÙeeÛÙee veeškeâer iepe&vee keâjerle Deensle.
hebe[f le vesn¤ cees"Ÿee Ssšerves melele meebiele Deensle keâer efnob g jepÙeeÛeer Iees<eCee keâjCeeNÙeebvee
MesJešer efnš}j cegme}esveerØeceeCes ogozJeer cejCe ÙesF&}. ns JeekeäÙe meebieleevee vesn¤ efJemejleele
keâer efnbogmebIešveer he#eeleer} Meskeâ[es vesles YeejleerÙe mJeeleb$ÙeÙegæele Fb«epeebefJe®æ pesJne
ØeeCeebÛeer ef#eleer ve yeeUielee neleer MeŒe IesTve }{le nesles, lesJne jepekeâejCeeÛÙee °erves
heneÙeÛes lej ieebOeerpeer heeUCÙeele KesUle nesles DeeefCe vesn¤bÛee lej jepekeâerÙe pevcener
Pee}s}e veJnlee. keâener efnbogmebIešveer vesles MeŒes efve JeOemlebYe lees[tve Dee}s Demetve YeejleerÙe
mJeeleb$Ùeemee"er lÙeehewkeâer Skesâkeâeves Yeesie}s}s keâ° efve kesâ}s}e lÙeeie ne meJe& ieebOeerJeeoer
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 114
veslÙeebÛÙee keâ° efve lÙeeieeÛÙee yesjpesntvener DeefOekeâ Yejs}. hebef[le vesn¤ DeeefCe lÙeebÛÙee
peeleerÛÙee keâeieoer jepÙeebÛÙee OecekeäÙeebveer ns efnbogmebIešveer vesles keâOeerÛe efYeCeej veenerle,
efnbogjepÙeebÛÙee Goeòe OÙesÙeemee"er }{lee }{lee pej lÙeebvee DeheÙeMe Dee}s lej lÙeeÛes
nesCeejs heefjCeece YeesieCÙeeme les meppe Deensle. heCe pej efnbot jepÙe mLeehevesle les ÙeMemJeer
Pee}s lej efnbot jepÙeeMeer õesn keâjCeejs hebef[le DeeefCe lÙeebÛes efce$e ÙeebÛÙee owJeele keâeÙe
ef}efn}s}s Demes} ÙeeÛeener lÙeebveer efJeÛeej keâjeJee.
ns Keesšs je°^Jeeoer meebieleele keâer efnbot jepÙeeÛeer ceeieCeer ner peeleerÙe, cetKe&heCeeÛeer,
ceOÙeÙegieerve Oeeefce&keâ keâuhevee Demetve leer ceeveJepeeleerÛÙee Øeieleer}e ceejkeâ Deens. efnbot
jepÙeeÛeer DeMee Øekeâejs efveboe keâjCeejs ns hebef[le efnbot jepÙe cnCepes keâeÙe les cee$e keâOeerÛe
mecepetve Iesle veenerle efkebâJee meebielener veenerle. Demes Deme}s lejerner Jeeoekeâefjlee DeeheCe Oe¤ve
Ûee}t keâer efnbot jepÙe ner ceeieCeer JeeF&š Deens ceie neÛe efvekeâ<e }eJe}e lej cegefm}ce
jepÙeeÛeer ceeieCeerner eflelekeâerÛe efveboemheo veener keâe? cegme}ceeveebveer heeefkeâmleeve ceeieleevee
pesLes cegme}ceeve yengmebKÙe Deensle les ØeebleÛe ceeefiele}s vee? cet}Yetle leòJeebÛÙee iehhee
ceejCeeNÙee ns hebef[lee, Fm}eceer jepÙeeÛeer leer peeleerÙe ceeieCeer ceele=YetceerÛes legkeâ[s keâ¤vener
legcner keâMeer mJeerkeâej}erle? leer peeleerÙe ceeieCeer cetKe&heCeeÛeer Deens Demes cnCetve legcner efle}e
vekeâej keâe efo}e veener? cegefm}ce jepÙeeÛeer leer ceeieCeer ceeveJepeeleerÛÙee Øeieleer}e kesâJeU
ceOÙeÙegieeleÛe veJns lej DebOeejÙegieele vesTve šekeâCeejer Deens ns lÙeebveer lÙeebÛÙee ØelÙe#e ke=âleerves
efmeæ kesâ}s Deens vee? Ùee cegefm}ce jepÙeeÛÙee ceeieCeerefJe®æ legcner keâesCeleerner }{eF& kesâ}er
veener. SJe{sÛe veJns lej DeKeb[ YeejleeÛes oesve legkeâ[s keâjCÙeeÛÙee Deebi}es cegefm}ce keâše}e
legcner neleYeej }eJe}e DeeefCe SKeeÅee DeefleLeerÛes ÛeneÛee keâhe osTve pemes Deeveboeves Jeeiele
keâjeJes lÙeeØeceeCes legcner cees"Ÿee meceejbYeeves cegme}ceeveebvee heeefkeâmleeve efo}sle. pemes legcner
Deelee cnCelee lemes oes<e efnob t jepÙeele Deensle Demes ie=nerle Oe¤vener legcner lÙee efnob t jepÙee}e
keâesCelÙee leeW[eves efJejesOe keâjlee?
De}eryebOetÛb Ùee meeneÙÙeeves DeHeâieeefCemLeeveÛÙee Deceerje}e YeejleeÛes MensveMene yeveefJeCÙeeÛee
keâš ieebOeeRveer kesâ}e veJnlee keâeÙe? efnbot mebmLeeefvekeâebÛee hejeYeJe keâ¤ve meercesJejer}
šesàÙeebÛÙee meeneÙÙeeves nwõeyeeoÛee efvepeece efou}er efpebketâve YeejleeÛee MensveMene
Pee}e lej lÙeeÛes les jepÙe ceer mJejepÙeÛe mecepesve Demes 1940 mee}er ieebOeeRveer
hegve:hegvne ef}efn}s efve meebefiele}s veener keâeÙe? cnCepes ieebOeeRvee he"eCeer jepÙe DeLeJee
efvepeeceer jepÙe ns mJejepÙe Jeešles. heCe efnbot jepÙe ns cee$e legcne}e peeleerÙe, Skeâleb$eer,
Deje°^erÙe Demee Meehe Jeešlees!
legcner heg{s meebielee keâer Deveskeâ Deefnbot DeuhemebKÙe ÙesLeer} veeieefjkeâ DemeuÙeeves Ùee
osMee}e efnbogmLeeve DeeefCe efnbot jepÙe cnCelee ÙesCeej veener. ceie Deelee meebiee keâer pÙee
jepÙeeble efnbot, ef¡e§eve, heejMeer Deeoer }eskeâ jenle Deensle lÙee veJÙee cegefm}ce jepÙee}e
legcner meJe&peCe DeeefCe efJeMes<ele: ieebOeerpeer melele me}ece keâ¤ve lÙeeÛee heeefkeâmleeve cnCepes
heefJe$e Fm}eceer jepÙe cnCetve keâeb ieewjJe keâjerle Deenele? pÙee osMeele pÙee }eskeâebÛeer
~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 115
yengmebKÙe Jemleer Demes} lÙeebÛÙee veeJeeves lees osMe DeesUKeeJee, ns leòJe je°^mebIeeves ceevÙe
kesâ}s Deens vee? lemesÛe legke&âmleeve, ye}gefÛemLeeve, DeHeâieeefCemLeeve ner veeJes GÛÛeejleevee lÙee
osMeeblener keâener DevÙe OeceeaÙe DeuhemebKÙe Deensle ÙeeÛeer peeCeerJe legcne}e veJnleer keâeÙe?
ceie efnbogmLeeve DeeefCe efnbot jepÙe ns Meyo Sskeâleevee Ùee GÛÛeejleevee efJebÛet ÛeeJeuÙeemeejKes
legcner keâe Deesj[lee?
Demes Deveskeâ Dee#eshe Demeleeveener legcner heeefkeâmleeve ceevÙe kesâ}s DeeefCe lÙeeÛes meceLe&vener
Ûee}efJe}s Deens ÙeeÛes keâejCe jòeâheele keâer heeefkeâmleeve ne hesÛe pesJne legceÛÙeeheg{s he[}e
lesJne jòeâheele šeUCÙeemee"er legcner heeefkeâmleeve}e ceevÙelee efo}er. ner Kejer keâejCeceerceebmee
legceÛÙee ke=âlÙeeÛes meceLe&ve ve keâjlee G}š legceÛee efveboemheo efYe$esheCeeÛe mhe° keâjCeejer
Deens. ner melÙe efmLeleer Lees[er yeepet}e "sJetve Deecner legcne}e efJeÛeejlees keâer GÅee legceÛÙeeheg{s
jòeâheele keâer efnbot jepÙe Demee hesÛeØemebie Dee}e lej legcner ÙeeÛe vÙeeÙeeves jòeâheele
šeUCÙeemee"er efnbot jepÙe ceevÙe keâjCÙeeme mebceleer Åee} vee?
efnbog celeoejebvee ceer hegvne Skeâoe menœeJesUe mhe°heCes metÛevee oslees keâer Ùee KeesšŸee
je°^JeeÅeebvee pej legcner meòeeYeü° kesâ}s veener lej ne ieebOeeU efnboerJeeo Yeejleeleer}
cegme}ceeveebvee mewvÙe, Deej#ekeâ DeeefCe jepÙekeâejYeejeleer} cenòJeeÛÙee peeiee
osF&} DeeefCe pÙeeJesUer Ûeejer efoMeebveer yeensjÛes cegme}ceeve YeejleeJej Dee›eâceCe
keâjleer} lesJne ns ceeskeäÙeeÛÙee mLeeveer vesce}s}s cegme}ceeve Deeletve DeÛeevekeâ G"eJe
keâ¤ve Ùee DemeeJeOe ieebOeerJeeoer mejkeâej}e heoÛÙegle keâ¤ve ¢ee YeejleeÛes DeKeb[
heeefkeâmleeve keâjleer}!
ne Oeeskeâe }#eele IesTve Deelee legcne}e oesve he#eebleer} veJns lej oesve efJeÛeejmejCeerleer}
Skeâ hemeble keâjeÙeÛeer Deens. YeejleerÙe jepÙe keâer efnbot jepÙe ne Keje ØeMveÛe vemetve
cegKÙe ØeMve Deens Fm}eceer jepÙe keâer efnbot jepÙe, DeKeb[ efnbogmLeeve keâer DeKeb[
heeefkeâmleeve?
DeMee heefjefmLeleerle kesâJeU efnbogmebIešveer efJeÛeejOeejeÛe Ùee osMeeÛes j#eCe keâ¤ve ÙesLes
efmebOegheemetve mesletyebOeeheÙeËle hegvne DeKeb[ efnbogmLeeve efvecee&Ce ke⤠Mekesâ}.’’
(7:510)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 116
9. Deefnbot DeuhemebKÙeebkeâeÛes DeefOekeâej
(cegme}ceeveebÛes }ebiet}Ûee}ve meeJejkeâjebvee ceevÙe veJnles. heCe meceeve DeefOekeâejebyeö}
lÙeebÛee Dee«en neslee. meeJejkeâjebÛÙee mebkeâuhevesleer} je°^ele cegemf }ceebmee"erÛes DeefOekeâej...)
pesJne Skeâoe efnob cg enemeYesves ‘Skeâe ceeCemeeme Skeâ cele’ DeeefCe ‘iegCeJeòesvegmeej meeJe&peefvekeâ
mesJeebceOÙes ØeJeMe’ ¢ee leòJeebÛee mJeerkeâejÛe kesâJeU kesâ}e Demes veJns; lej lÙee}e meceLe&ve-
ner efo}s DeeefCe cet}Yetle DeefOekeâej efve keâle&JÙes, peeefle (JebMe) efkebâJee Oece& ¢ee Øekeâejs
keâme}eÛe YesoYeeJe ve keâjlee meceeveÛe (mecelesÛÙee leòJeeJej) ceeveuÙeeveblej, Deelee
hegvne, DeuhemebKÙeekeâebÛÙee DeefOekeâejebÛee Gu}sKe keâjCesner leòJele: DeveeJeMÙekeâÛe kesâJeU
Deens Demes veJns; lej DeelceefJemebielener Deens. keâejCe, lemes keâjCes; ns peeleerÛÙee DeeOeejeJej
DeuhemebKÙeebkeâ efve yengmebKÙeebkeâ Ùee oesIeebÛesner Denbkeâej ÛesleefJeCÙeeme ØeJe=òe keâjer}. JÙeeJeneefjkeâ
jepekeâerÙe OeesjCeerheCeeÛeer DeeJeMÙekeâlee cnCetve DeeefCe DeeheuÙee Deefnbog osMeyeebOeJeebÛeer
mebMeÙeefheMeeÛÛeeÛÙee hekeâ[erletve megæe cegòeâlee JneJeer, DeMeer efnbogmebIešveJeeÅeebÛeer FÛÚe
DemeuÙeecegUs DeuhemebKÙeebkeâebÛÙee Oeeefce&keâ, meebmke=âeflekeâ efve Yeeef<ekeâ vÙeeÙÙe DeefOekeâejebÛeer
ØelÙeeYetefle efve:mebefoiOe mhe°heCes osCÙeemener Deecner efmeæ Deenesle cee$e Deš FlekeâerÛe keâer
keâener Pee}s lejer, keâMeener efve keâesCelÙeener heefjefmLeleerle yengmebKÙeekeâebÛÙee DeMeeÛe vÙeeÙÙe
meceeve DeefOekeâejebJej Dee›eâceCe efkebâJee lÙeebÛee mebkeâesÛe efkebâJee lÙeebÛeer efvejeke=âefle Keb[ve- ner
nesleeÛe keâecee veÙesle. ØelÙeskeâ DeuhemebKÙeebkeâebvee, DeeheeheuÙee ceg}ebvee, mJele:ÛÙee ceele=Yee<esletve
efMe#eCe osCÙeemee"er JesieàÙee MeeUe keâe{lee Ùesleer}, Oeeefce&keâ efkebâJee meebmke=âeflekeâ mebmLee
keâe{lee Ùesleer} DeeefCe lÙeemee"er MeemekeâerÙe Devegoeves Ieslee Ùesleer}- heCe Demes Devegoeve
meeceeF&keâ keâes<eeieejele lÙeebÛÙeekeâ[tve efouÙee peeCeeNÙee keâjebÛÙee ØeceeCeeleÛe vesnceer efceUt
Mekesâ}. efve nsÛe leòJe yengmebKÙeebkeâeÛÙee efJe<eÙeelemegæe DeLee&leÛe DeMeeÛe jerleerves }eiet
Demes}.
¢eeÛÙeener Yejer}e ØelÙeskeâer Skeâ cele Ùee efveYexU je°^erÙe leòJeeJej Deme}s}er
mebÙegòeâ celeoej mebIe Deme}s}er jepÙeIešvee ve DeeOeejlee, peeleJeej efJeYeeieCeerÛes
leòJe ceeve}s lejer pÙee DeuhemebKÙeekeâeÛÙee efJeYeòeâ celeoejmebIe efve jeKeerJe ØeefleefveOeer-
mebKÙee heeefnpes Demes} lÙeebvee leer efceUs}; cee$e kesâJeU lÙeebÛÙee mebKÙesÛÙee ØeceeCeele
~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 117
DeeefCe ¢eeÛe DešerJej keâer }eskeâmebKÙesÛÙee ØeceeCeele ÙeLeeØeceeCe ØeefleefveOeerlJeeÛÙee
yengmebKÙeebkeâebÛÙee DeefOekeâejebÛeer neefve nesCeej veener.
(7:284)


10. pee Pegbpe!

(heefjÛeÙe : jlveeefiejerÛÙee le®Ce efnbog ceb[U ¢ee ›eâebefleØeJeCe mebmLesmee"er nW heo jÛe}W.)
(peeefle : YetheefleJewYeJe) (Ûee} : Yetheleer KejW leW JewYeJe)
efvepepeeefle-ÚUeves ùoÙe keâeb ve leUceUleW?
legefcn le®Ce efMejeblegefve jòeâ veJeW meUmeUleW
nW veJeW jòeâ lees efJepesngveer hesšeJeW
ce=lÙetefme legcner iee"tve yeUW YesšeJeW
ceie cegkegâš Deehe}e keâesCeer Heâesef[}e?
efnbotbÛee PeW[e keâesCeer ~ leesef[}e?
DeeMesÛee Debkegâj keâesCeer ~ ceesef[}e ?
ns efÛeblegefve efÛeblegefve ›egâæ DeemeJeW peUleeR
efoveje$eer [esàÙeebletefve keâeb ve js ieUleeR?
¢ee YeejleYetmleJe mecejjbieCeer ies}s
¢ee efÛeblesves yeng Jeerj }{gefveÙee ces}s
kegâefCe Ieesj ÙeeleveebefÛeÙee efÛelesJeefj peU}s
kegâefCbe Heâeme ieàÙeemeer }eieleeefn vee {U}s
lÙee lÙeebÛÙee DehegNÙee FÛÚe ~ ¢ee #eCeer
legcnebefme yeenleer nekeâe ~ Heâes[gveer
keâe Sskegâ Ùesleer keâesCee ~ Ùeeblegveer
peefj Ùesefle lejer js T" keâesCe pees lees let
Ies keâjer efMeje pee Pegbpe hegjJe lees nslet
- jlveeefiejer, 1926
(8:143)


}ebiet}Ûee}ve veener! meceeve nkeäkeâ efceUleer}!!

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 118 ~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 119

 11. efnbogOece&- efnboglJe
efnboglJe ns keâener efnbogOece& ÙeeÛÙeeMeer meceeveeLe&keâ veJns efkebâJee efnbogOece& nener Meyo
‘efnbogFPece’ MeyoeMeer meceeveeLe&keâ veener. efnboglJe cnCepes efnbogOece&, efve ns oesvner cnCepes
meveeleveer hebLe Demes mecepeCÙeeÛÙee ognsjer Ûegkeâerves DeeheuÙee meveeleveer veme}suÙee
yebOetvee meenefpekeâÛe jeie Ùeslees; lÙeecegUs lÙeebÛÙeeceOeer} keâener Deuhe }eskeâebÛÙee neletve
G}š ogmejer Skeâ DeelceIeelekeâer Ûetkeâ keâjCÙeele Ùesles; leer Ûetkeâ cnCepes ner Jejer} mecepetle
Yeüecekeâ keâMeer Deens ns peieeÛÙee efveoMe&veeme DeeCetve leer ve° keâjCÙeeÛes mees[tve osTve; ns
ogmeNÙee šeskeâeÛes }eskeâ vescekesâ lÙeebÛÙee G}š peeTve ØelÙe#e mJele:Ûes efnboglJe veekeâeefjle
jenleele. Deecne}e DeMeer DeeMee Deens keâer, DeeceÛeer JÙeeKÙee oesvner he#eebÛÙee }eskeâebÛÙee
ceveeceOÙes keâener efkebâleg "sJeCeej veener. lÙeeÛeØeceeCes ner JÙeeKÙee melÙe efmLeleerÛÙee heeÙeeJej
jÛe}er iesuÙeecegUs DeefKe} efnbot meceepeeceOeer} mecebpeme }eskeâ leer ceevÙe keâjleer}.
(7:57)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 120
12. efnbot keâesCe?
DeeefmebOegefmebOegheÙeËlee ÙemÙe YeejleYetefcekeâe ~
efhele=Yet: hegCÙeYet§ewJe me Jew efnbogefjefle mce=le: ~~
efnbog ne Meyo efnbogmebIešveeÛee kesâJeU heeÙeeÛe nesÙe. lÙeecegUs lÙee MeyoeÛee DeLe& pÙee
ceeveeves JÙeehekeâ Jee DeekegbâefÛele, yeUkeâš Jee ef{}e, efÛejbleve Jee ÛebÛe} lÙee ØeceeCeeleÛe
lÙee heeÙeeJej GYeej}s}W nW efnbogmebIešveeÛeW ØeÛeb[ yeebOekeâece JÙeehekeâ, Yekeäkeâ, efškeâeT
"jCeejW Deens.
Jeso ¢ee Oece& «ebLeeheemetve lÙeeÛes DevegÙeeÙeebÛeW veebJe Jewefokeâ nW pemeW he[}W, yegæ Ùee
veebJeeJe¤ve lÙee Oeeefce&keâ DevegÙeeÙeebÛeW veeJe pemes yeewæ, efpeveceleeÛÙee DevegÙeeÙeebÛeW pewve,
veevekeâeÛÙee Oece&efMe<ÙeebÛeW veebJe pemeW efMeKe, efJe<Ceg osJelesÛes Gheemekeâ Jew<CeJe, ef}biehetpekeâ les
pemes ef}bieeÙele, lemeW efnbog nW veeJe keâesCelÙeener Oece&«ebLeeJe¤ve, Oece&mebmLeehekeâeJe¤ve Jee
Oece&celeeJe¤ve cegKÙele: Jee cet}le: efveIee}s}W vemetve DeeefmebOegefmebOeg efJemleej}suÙee osMeeme efve
lÙeele efveJemeCeeNÙee je°^emeÛe cegKÙele: efveoxMeCeejW Deens. DeeefCe Deveg<ebieeves lÙeeÛÙee
Oece&mebmke=âleeRveener.
Ùeemee"erÛe efnbog MeyoeÛeer JÙeeKÙee keâesCelÙeener Oece&«ebLeeMeer Jee Oece&celeeMeerÛe lesJe{er
yeebOetve šekeâCÙeeÛes ØeÙelve efoMeeYet} keâjCeejs "jleele. efnbog MeyoeÛÙee JÙeeKÙesÛee cet}
Ssefleneefmekeâ heeÙee DeeefmebOegefmebOeg YeejleYetefcekeâe neÛe Deme}e heeefnpes. lees osMe efve lÙeele
efvehepe}suÙee OeceeËÛÙee efve mebmke=âleerÛÙee yebOeveebveer DevegØeeefCele Pee}s}W je°^ nsÛe efnboglJeeÛes
oesve ØecegKe Ieškeâ nesle. cnCetveÛe efnboglJeeÛeer Feflenemee}e MekeäÙelees Oe¤ve Deme}s}er
JÙeeKÙee DeMeerÛe kesâ}er heeefnpes keâer,
DeeefmebOegefmebOeg YeejleYetefcekeâe ner pÙeeÛeer efhele=Yet efve hegCÙeYet Deens lees efnbot.
Ùeeleer} efhele=Yet efve hegCÙeYet ne MeyoebÛee keâesCelÙeener JÙeeKÙesle Ùeespe}suÙee Meyoebvee
Demelees lemee, Lees[emee heeefjYeeef<ekeâ DeLe& Deens.
‘‘efhele=Yet’’ cnCepes efpeLes Deehe}s DeeF&yeehe lesJe{sÛe efvehepe}s leer, Demee DeLe& veJns, lej
ØeeÛeerve keâe}eheemetve pÙee Yetceerle hejbhejsves Deehe}s peeleerÙe efve je°^erÙe hetJe&pe efveJemele Dee}s
leer, Demee DeLe& Deens. keâener peCe heškeâve Mebkeâe Iesleele keâer, Deecner oesve efhe{Ÿee DeeeføeâkeWâle
~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 121
Deenesle. ceie Deecner efnbog veener keâeR keâeÙe? leer Mebkeâe ÙeecegUsÛe Deieoer GLeU "jles.
DeeceÛÙee efnbotbveer meeNÙee he=LJeerJej pejer GÅee Jemeenleer mLeeefheuÙee lejer lÙeebÛÙee ØeeÛeerve,
hejbhejeiele, peeleerÙe efve je°^erÙe hetJe&peebÛeer efhele=Yet DeMeer ner YeejleYetceerÛe DemeCeej.
‘‘hetCÙeYet’’ Ûee DeLe& Fbefi}Me ‘nes}er}B[’ ¢ee Meyoeleer} DeLe& nesÙe. pÙee Yetceerle 13. efnbog cegme}ceeve mebJeeo
SKeeÅee Oecee&Ûee mebmLeehekeâ $e+ef<e, DeJeleej Jee Øesef<ele (hewiebyej) Øekeâš}e, lÙee Oecee&me
GheosefMelee Pee}e, lÙeeÛÙee efveJeemeeves lÙee Yetceerme Oece&#es$eeÛeW hegCÙelJe Dee}W, leer lÙee
Oecee&Ûeer hegCÙeYet. peMeer pÙetbÛeer Jee ef¡e§eveebÛeer he@}smšeFve, cegme}ceeveebÛeer DejsefyeÙee. DeMee
DeLex ne hegCÙeYet Meyo Jeehej}s}e Deens. vegmelÙee heefJe$eYetceer Ùee DeLeea veJns.
efhele=Yet efve hegCÙeYet MeyoebÛÙee ¢ee heeefjYeeef<ekeâ DeLeea, ner DeeefmebOegefmebOeg YeejleYetefcekeâe (heefjÛeÙe : jlveeefiejer ÙesLeer} DeefKe} efnbog ceb[Uemee"er ne mebJeeo mJeeleb$ÙeJeerj
pÙeeÛeer pÙeeÛeer efhele=Yetefce DeeefCe hegCÙeYetefce Deens lees lees efnbog! meeJejkeâjebveer jÛe}e. ‘legcner DeecneR mekeâ} efnbog yebOegyebOeg’ ¢ee efnbotÛÙee Skeâlee
ieeveeveblej ne mebJeeo nesle Demes.)
efnoglJeeÛeer ner JÙeeKÙee efpelekeâer Ssefleneefmekeâ eflelekeâerÛe DeepeÛÙee JemlegefmLeleer}e
Deieoer Oe¤ve Deens. leer efpelekeâer melÙe eflelekeâerÛe F° Deens, efpelekeâer JÙeehekeâ eflelekeâerÛe
(peeefle : YetheefleJewYeJe)
JÙeeJele&keâner Deens. he. efnbog : Skeâerme ceevÙe Jne heeÙe Oeefjlemes legceÛes ~
me¢eeõer : ces 1936 nW efnbogmLeeveefÛe efnbog cegme}ceeveebÛes ~~OeÇg.~~

cegme}ceeve : osMeemeer efnbogmLeeve Depegefvener cnCemeer :
DeeefCe Skeâer keâjCÙee heeÙe DeecegÛes Oeefjmeer ~~
he. efnbog : neb! Ûegkeâ}es!! efnbogmLeeve veece osMeeÛeW ~
Fme}eceleJeleve Jee cnCet ®Ûes leefj meeÛes ~~
cegme}ceeve : efnboerme "ej ceejeJeW (he. efnbog:- ceevÙe peer)
Got&efme cee$e yees}eJes (’’-’’)
veeiejer ef}efheme mees[eJeW (’’-’’)
he. efnbog : keâ® meebiee leW leW yebOeg legcner ØesceeÛes ~
Skeâerme ceevÙe Jne heeÙe Oeefjlemees legceÛes ~~1~~
cegme}ceeve : MegæerÛeW hejbleg yeb[ DeeOeeR cees[eJeW ~
og. efnbog : heefj yeešefJeCÙeeÛeW cee$e legcner mees[eJeW ~~
cegme}ceeve : ‘heefj’ DeeefCe ‘pejer lejer’ DeMee Dešer keâesCeeMeer ~
Iee}Meer iee" ner Demes cegme}ceeveebMeer ~~
he. efnbog : neb! Keeve! YeeF& neb! #ecee keâje meensye ~
ns Yeeb[KeesjerÛes efnbogmebIešCe hesJe ~~
cegme}ceeve : keâ®b cegme}ceeve efnbotbÛes ~ (he. efnbog- ceevÙepeer)
keâ® vekeâe efnbog cegme}ceeveebÛeW (’’-’’)
keâ® vekeâe Megæ Yeü°ebÛes ~ (’’-’’)
he. efnbog : keâceefJeCeW ve cegefUb ieceefJeCeW yeÇero efnbotbÛeW ~
Skeâerme ceevÙe Jne; heeÙe Oeefjlemees legceÛes ~~2~~

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 122 ~ Fm}ece DeeefCe efnboglJe ~ 123

og. efnbog : heefj heUJegveer vesleer efnbog ceg}er pes og° ~
cegme}ceeve : efyeIe[s} Sefkeâ peefj keâe{Meer} leer iees<š ~
he. efnbog : veefÛe keâeshe keâje efceÙÙeepeer cetKe& ns }eskeâ ~
heUJeeÛe heeefnpes lejer ceeefPener }skeâ ~~ hejbheje DeeefCe veJelee
cegme}ceeve : ce}yeejer mJesÛÚsvesÛe efnbog yent yeešs ~
he. efnbog : neb Skeâ kegâ"smee peje heeref[}e Jeešs ~~
og. efnbog : keâesnešeceepeer efnbog "ej yeng Pee}e ~
he. efnbog : ne YÙee[ efnbog keâeb cee® osle ogmeNÙee}e ~
cegme}ceeve : DeeefCe keâ}keâòÙeemeer cegme}ceeve yeng ces}e ~ 1. mebmke=âleerj#eCeeÛee Keje DeLe&
he. efnbog : ne DelÙeeÛeejer efnbog ceejer ogmeNÙee}e ~ 2. oesve Meyoeble oesve mebmke=âleer
cegme}ceeve : Keef}Heâeefme ceeefve ieg® cegme}ceeve peW jepÙe ~
he. efnbog : lees Deecnebmeer yeeheengefve cnCegveÛeer hetpÙe ~~ 3. Œeer
cegme}ceeve : ‘cegm}erce jepÙe keâ®b peieer’ meebielees Oece& ~ 4. kesâcee}heeMee
he. efnbog : les legefcnÛe keâje nes efnbog peeefCe vee cece& ~~
cegme}ceeve : JeeÅeemeer legceÛÙee Heâes[e ~ (he. efnbog -ceevÙepeer)
ieesJeOee ve njkeâle hee[e ~ (’’-’’)
legcner cetefle& eflelegkeäÙee Heâes[e ~ (’’-’’)
og. efnbog : (he. efnbotme) ceevÙepeer! ceevÙepeer! keâeÙe KegàÙee SkeâerÛes
nW hegjW ØeoMe&ve legPÙee veerÛe keä}wyÙeeÛeW ~~
(heefnuÙee efnbot}e {keâ}tve Iee}Jetve heg{s cnCelees)
nW hene yebOeg legefcn cegme}ceeve les meejs ~
heefj yebOegmece pejer Jne} Øesce keâjCeejs ~~
DevÙeesvÙe efnleLeeA lejer Ie[t Åee Skeâer ~
De[Jegefve Oeje peefj nerÛe Ûee}g Åee veskeâer ~~
peefj Ùee} lejer mebiesefÛe, veelejer Deecner ~
Skeâšs }{gefveefn efpebkegâ Ùegæ heefjCeeceer ~
efpebkeâ}W MekeâentCeebefme ~ efpebefkeâ}W pÙeebveer ~
Deewjbie DeeefCe DeHegâpegu} efJeæ veKejebveeR ~~
les efnbog legÛÚ letb keâejs ~ mecepemeer
efomelee ve Keb[ cesIeeÛee ~ Ùespe meer
JeeoUer Pees[ JeerpeebÛeer ~ js pemeer
menmeeefÛe JeeoUW G"gefve efnbog MeewÙee&Ûeer ~
yeg[efJeefle} keâef}Ùegiee me=ef° Ieefšle melÙeeÛeer ~~
-jlveeefiejer (8:153)


~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 124 ~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 125

 1. mebmke=âeflej#eCeeÛee Keje DeLe&
(pegvÙeele}s Ûeebie}s IÙeeJes, JeeF&š les mees[eJes. Oece&«ebLe JeboveerÙe-hetpeveerÙe Demeleer},
heCe Deepe DevegkeâjCeerÙe veenerle, DeeÛejCeerÙe veenerle. Deepe keâmeb JeeieeÙeÛeb ÙeeÛeb
ceeie&oMe&ve yegæerJeeo keâjs}, Oece& veJns!)
mebmke=âeflej#eCeeÛee Keje DeLe&, ØeeÛeerve keâeUer JesUesJesUer pÙee pÙee G}šmeg}š ØeLee lÙee
keâeUÛÙee %eevee%eeveeØeceeCes ‘‘mebmke=âle’’ JeešuÙee lÙee meeNÙeebÛeer leMeerÛÙee leMeer hegvejeJe=efòe
keâjCes, lÙee ¤ef{ Deepe JÙeLe& Jee efJeef#ehle Jee efJeIeelekeâ "jle DemeuÙee lejerner lÙee leMeeÛe
Ûee}t "sJeCes, ne veJns. peer JesokeâeUÛeer ¤ef{ efkebâJee DeeÛeejelcekeâ Oece& Deepe efJe%eeveeÛÙee
efoJÙelej ØekeâeMeele meceepeIeelekeâ jesieeCetbveer }[ye[}s}e efomelees leer ¤ef{ Jee DeeÛeej
DeepeÛÙee mebmke=âleerle ve cees[lee og<ke=âleerleÛe cees[}e heeefnpes. ceie lees ØeeÛeerve keâeUer
}eskeâebvee hejJe[}e Demees Jee vemees, mebmke=âle Jeeš}e Demees Jee vemees. Deepe pes mebmke=âle
cnCetve DeefYeceeveeves j#eeJeÙeeÛes les ØeeÛeerveele}s Deepener mebmke=âle "jCeejs, ceveg<Ùeeme efnlekeâejkeâ
DemeCeejs, lesJe{s lesJe{sÛe keâeÙe les nesÙe.
ØeeÛeerveele}s pes Deepener Gòece, DevegkeâeÙe&, Goeòe, Dehes#eCeerÙe, Øeiele efve Øeyegæ "jles
les les DeepeÛes mebmke=âle, les les jef#eCes cnCepes Kejs Kejs mebmke=âeflej#eCe nesÙe. lemes ØeeÛeerve
mebmke=âeflej#eCe ns DeepeÛes keâle&JÙe nesÙe, ØeeÛeerve og<ke=âeflej#eCe ns veJns.
lÙee mebmke=âeflej#eCeeÛÙee keâle&JÙeentvener heg{Ûes keâle&JÙe cnCepes mebmke=âefleefJekeâmeve!
ØeeÛeerveele}s pes DeepeÛÙee efJe%eeveelener mebmke=âle Jeešles les j#etveÛe Ûee}Ceej veener lej lÙeele
veJeerve melÙeeÛeer efve leLÙeeÛeer Yej šeketâve mebmke=âefleJeOe&ve kesâ}s heeefnpes. lees cegKÙe
keâle&JÙe! lÙeeme pes De[LeUe keâjer}. lÙee keâmeesšerle pes efnCekeâme "js} lÙeeme lÙeeefieCes
cnCepes mebmke=âeflej#eCe, mebmke=âefleefJekeâmeve.

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 126
2. oesve Meyoeble oesve mebmke=âleer
(Dehe-šg-[sš, DeÅeleve jenCes ner ÙegjesefheÙeveebÛeer mebmke=âleer, lej keâe@chÙegšjÛeer hetpee
keâjCes ner Deehe}er mebmke=âleer. Oece&«ebLeele De[keâCÙeeÛÙee Je=òeerÛee efnbotbveer lÙeeie kesâ}e
heeefnpes DeeefCe Dehe-šg-[sš, DeÅeleve Pee}s heeefnpes.)
ÙegjesheceOÙes Jee Decesefjkesâle Deepe DeeheCe heeÙe šekeâuÙeeyejesyej DeeheuÙee keâeveeJej pej
keâesCeÛee meJeËkeâ<e Meyo he[le Demes} lej lees ‘Dehed-šg-[sš’ ‘DeÅeÙeeJeled’ ne nesÙe. DeieoeR
Ùe:keâef§eled yetšhee@ef}MeÛeer [yeer DeeheCe efJekeâle IÙeeJeÙeeme ies}es lejer ogkeâeveoej Ûeškeâve
DeeheuÙee}e meebies} keâer, ‘nerÛe [yeer IÙee jeJemeensye!’ ‘keâeb, nerÛe keâeb?’ DemeW efJeÛeejleeÛe
lees Gòejs}, ‘keâejCe, ner Deieoer Dehed-šg-[sš Deens yeIee!’ efMebhÙeekeâ[s ies}es lej Meš&Ûee,
keâesšeÛee, peeefkeâšeÛee, hees}keäÙeeÛee, }nbiÙeeÛee-Deveskeâ Ieeš oeKeJetve lÙeeleuÙee lÙeele
Gòece efve «ee¢e cnCetve pees Ieeš lees heg{s keâjer} lees lemee Gòece efve «ee¢e keâeb Deens lÙeeÛeeR
meejeR keâejCeW Skeâe Meyoele JÙeòeâefJeCÙeemleJe lees Pešdkeâve Godieejs}. ‘Deieoer Dehed-šg-[sš!
Deieoer DeÅeÙeeJeled!’ Gòece Ùeb$e cnCepes Dehed-šg-[sš Ùeb$e; keâesCeÛÙeener efJe<eÙeeJejer}
hegmlekeâeble Gòece hegmlekeâ cnCepes pes Dehed-šg-[sš Demes} les. Dehed-šg-[sš Jes<e, Dehed-šg-
[sš ceeefnleer, DeÅeÙeeJeled meesÙeer- cnCepes lÙee lÙee heoeLee&leer} meJeexlke=â° Øekeâej! pees ceveg<Ùe
Dehed-šg-[sš veener leesÛe DepeeieU. ne DeÅeÙeeJeledheCee, Dehed-šg-[sšheCee lÙeebÛÙee yegšeÛÙee
yeboeheemetve lees JeerpeefoJÙeeÛÙee yešveeheÙeËle efpeLes efleLes Dee{Utve Ùeslees. lÙeebÛÙee keâe}ÛÙee
yebogkeâerhes#ee DeepeÛeer mejme, keâe}ÛÙee efJeceeveehes#ee DeepeÛes mejme, }b[veÛÙee Ùee šeskeâeÛÙee
Kees}erle yemetve les hejJee }b[veÛÙee lÙee šeskeâeÛÙee Iejeleer} yeme}suÙee ceveg<ÙeeMeer yees}t
}eie}s. lej Deepe les }b[veÛÙee lÙeeÛe Kees}erle yemetve Decesefjkesâle yeme}suÙee ceveg<ÙeeMeer
otjOJeveerves yees}les. keâe} les lÙeeÛe }b[veÛÙee Kees}erletve mkeâe@š}b[ÛÙee Iejele efce$eekeâ[s
leeW[ keâ¤ve mekeâeUÛee yeepeejYeeJe efJeÛeejleele DeeefCe }iesÛe leeW[ JeUJetve cegbyeF&le
yeme}suÙee De[lÙeeme mekeâeUÛes mekeâeUer les keâUefJeleele! Demee lÙeebÛee ‘Deepe’ lÙeebÛÙee
‘keâe}’ÛÙeeheg{s meejKee OeeJele Deens; ‘keâe}’ ceeies he[le šekeâeT yevele Deens. lÙeebÛee
ØelÙeskeâ ‘Deepe’ ‘keâe}ÛÙee’ntve Flekeâe DeefOekeâ mecebpeme, mekeâme, mejme, "jle Deens keâer,
lÙeebÛee ‘keâe}JejÛee’ efJeÕeeme {Utve ‘Deepe’ JejÛe De{UheCes yeme}s}e Deens; Flekeâe
~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 127
De{U keâer, ØemlegleÛÙee ÙegjesheDecesefjkeâve peerJeveeÛeW, mebmke=âleerÛeW, ØeJe=òeerÛeW cegKÙe }#eCe pej
keâesCeÛÙee Skeâe Meyoele DeheJeeo Jepee Iee}tve JÙeòeâefJe}W peele Demes} lej leW lÙee
DeÅeÙeeJeled Dehed-šg-[sš ÙeeÛe Meyoele nesÙe. ØemlegleÛÙee Ùegjeshe Decesefjkeâve mebmke=âleerÛeW
efJeMes<eveece Deens- Dehed-šg-[sš DeÅeÙeeJeled !!
heCe DeeheuÙee efnbogje°^ele Deepener DeeceÛÙee ceveesYetceerle Kees} Kees} heeUWcegUW Keghemetve
peer meeNÙee peerJeveeme JÙeeheerle Hewâ}eJe}s}er Deens lÙee mebmke=âleerÛeW lemeW cegKÙe }#eCe pej
keâesCeÛÙee Skeâe Meyoele meebieeJeÙeeÛes Pee}W lej leW pÙee Meyoele meebielee ÙesF&} lees Meyo
cnCepes ‘ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ’ neÛe nesÙe! DeÅeÙeeJeledÛÙee, Dehed-šg-[sšdÛÙee Deieoer G}š!
keâesCeÛeerner Jemleg, Ûee}, OeešCeer, štce, «ebLe, %eeve, meJeexlke=â° keâeb Deens cnCetve Ùegjesehf eÙeveeme
efJeÛeejleeÛe lees pees Peškeâve Skeâe Meyoele meebies} keâer, leer DeÅeÙeeJele Deens cnCetve, lemeWÛe
keâesCeleWner %eeve, «ebLe, štce, OeešCeer, Ûee}, megOeejCee «ee¢e keâeR De«ee¢e, ÙeesiÙe keâeR DeÙeesiÙe
keâeb Deens ns "jefJeleevee leer Deepe GheÙegòeâ Deens, meesÙeerÛeer Deens, Øeieeflekeâejkeâ Deens keâeR
veener, ceeieÛÙeentve mejme, mekeâme Deens keâeR veener ns peJeUpeJeU cegUerÛe ve heenlee heefnuÙee
Oe[ekeäÙee}eÛe Deecner yengOee peW heent, peW efJeÛee¤, leW nW keâer, leer ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ Deens
keâeR veener! DeeceÛÙee mebmke=âleerÛeW DelÙeble }eefpejJeeCeW Yet<eCe cnCetve Deecner pes yeÇero efcejefJelees
leW nW keâer, Jesoele peW meebefiele}W Deens lÙeeÛÙeeheg{s Deecner iesuÙee oneheebÛe npeej Je<eeËle
meeceeefpekeâ, jepekeâerÙe Jee Oeeefce&keâ efJeefOeefve<esOeele Jee keâewMeuÙeele jefleYejner heg{s mejkeâ}es
veener! Ùegjeshe, ‘ceer keâe}ÛÙee heg{s Deepe ies}es keâeR veener, ØelÙener DeefOekeâ keâener efMeketâve
DeefOekeâ MeenCee nesle Deens keâeR veener, yeeheentve meJeeF& efveIee}esÛe keâeR veener!’
cnCetve ngbkeâejerle Deens. Deecner meeOÙee ‘keâe}’ÛÙee lej jenesÛe heCe Ssefnkeâ ‘keâe}’ÛÙeener
heg{s ies}es veenerÛe keâer veener, iesuÙee heebÛe npeej Je<eeËle DeefOekeâ MeneCes Pee}es veenerÛe keâeR
veener, DemeW ngbkeâejerle Deenes! yeeheeme keâUle veJnleW, "eTkeâ veJnleW, leW ce}e keâUt }eie}W,
lemeW keâener veJeerve efMekeâ}es lej ceie yeeheeÛeW yeeheheCe leW keâeÙece jeefn}W! ner DeeceÛeer Yeerefle!
DeeceÛes hetJe&pe ef$ekeâe}%eeveer nesles ner DeeceÛeer Øeefle%ee! DeeefCe lÙeebvee peW "eTkeâ veJnleW leW
ceer efMekeâ}es Demes ceeveCeW efkebâJee lemeW keâener efMekeâCeW cnCepes lÙeebÛÙee lÙee ef$ekeâe}eyeeefOele
%eeveceòesÛee Gheceo&Ûe DemeuÙeeves DemeW heehe DeeheuÙee neletve kegâ"s Ie[le lej veenervee, lÙeebvee
keâUle veJnleW DemeW lej ce}e keâener keâUt }eie}W veener vee, ner DeeceÛeer efÛeblee! Jesokeâe}er
pÙee yew}iee[erle yemetve DeeceÛeer mebmke=âefle Ûee}}er nesleer lÙeeÛe yew}iee[erle yemetve Ùee
Deeieiee[erÛÙee Ùegieelener leer j j j keâjerle Ûee}le Deens. ner DeeceÛeer ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ
ØeJe=efòe DeepeÛeerÛe veener; lej lÙee ßegeflemce=eflehegjeCeebÛÙeener DeeOeerheemetve Deens, lÙeeveblejÛeer
Deens, DeepeheÙeËle meejKeer Ûee}le Dee}s}er Deens. pevceeheemetve cejCeeheÙeËle, ieYee&Oeeveeheemetve
DeblÙes°erheÙeËle pees pees DeeÛeej, efveyeËOe (keâeÙeoe), DeefYeØeeÙe, cevegmce=leermeejKÙee Deieoer DeeÅe
mce=leerle meebefiele}e Deens lees lees DeeÛeej Jee efveyeËOe keâeb efnlekeâj Deens Jee DeeÛejCeerÙe Deens
ÙeeÛeer efÛeefkeâlmee keâ¤ve veJns lej cegKÙele: DeeefCe yengOee ‘S<e Oece&: meveeleve:’ ner "ece
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 128
jepecegõe "esketâveÛe nesÙe. lees ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ Deens FlekeWâ SkeâÛe cenekeâejCe heg{W keâ¤ve!
‘}metCe keâeb KeeT veÙes’ lej lees keâesCelÙeener heefjefmLeleerle JewÅekeâÂ<šŸee efnleeJen Deens Jee
veener ¢eeÛeer efÛeefkeâlmee ve keâjlee kesâJeU ‘S<e Oece&: meveeleve:’ Deens cnCetve! ‘efoJemee
ce}cet$eeslmeie& GòejeefYecegKe keâjeJes heCe je$eer oef#eCeeefYecegKeÛe’ keâeb? ‘S<e Oece&mmeveeleve:’
Deens cnCetve! DeeceÛÙee heefnuÙee ßeerceeve ceveg jepe<eeaÛÙee jepeJešerheemetve lees MesJešÛÙee
ßeerceble jeJeyeepeerÛÙee jepeJešerheÙeËle jepeJÙeJenejelener Deveskeâ cenòJeeÛÙee peeleerÙe Jee je°^erÙe
ØeMveebÛes pes efveCe&Ùe efo}s ies}s les, leer iees° yeo}lÙee heefjefmLeleerle GheÙegòeâ nesleer keâeR veener
ÙeeÛeer HeâejMeer efkebâJee cegUerÛe Heâes[ ve keâjlee kesâJeU nerÛe Skeâ "jerJe jepecegõe "esketâve nesle
keâer ‘veJeW ke⤠veÙes; pegveW cees[t veÙes!’ efMeJeÚ$eheefle Jee Meent Ú$eheefle, heefn}s yeepeerjeJe efve
MesJešÛes yeepeerjeJe ÙeebÛÙee ohlejeleer} Meskeâ[es efveCe&Ùehe$eebletve ns JeekeäÙe, meJe& efJeJeeo
Kee[keâved yebo keâjCeeNÙee yeÇÿeJeekeäÙeeØeceeCes pesLes lesLes keâmeW Dee{Utve ÙesleW leW Fefleneme%eebme
"eTkeâ DeensÛe. pegveW ve[t }eie}W, me[t }eie}W, cnCetveÛe pes Jeeo, ÙeeoJeer, mebkeâšW GlheVe
Pee}eR les lees[CÙeeÛee efve leer efveJeejCÙeeÛee ØeMveebÛee efvehešeje hegvne Deehe}W leWÛe ‘pegveW cees[t
veÙes, veJeW ke⤠veÙes’ ÙeeÛe met$eeves ÙegieesÙegieW kesâ}e iesuÙeecegUs leW pegveW DeefOekeâeefOekeâ ve[leÛe,
me[leÛe, peW Ûee}}W Deens leW Lesš DeepeheeJesleeW! lejerner Deepemegæe mheMe&yeboer, jesšeryeboer,
efmebOegyeboer ØeYe=efle pÙee meeceeefpekeâ ¤{eRveer efnbogmeceepe efKeUefKeUe efve ogOeKegUe
keâ¤ve mees[}e Deens lÙee ¤ef{ lees[CÙeeÛee ØeMve efveIeleeÛe hegvne Deehe}s meveeleveerÛe
veJnsle lej megOeejkeâ cnCeefJeCeejsner ¢ee ¤ef{me Jee lÙeebÛÙee GÛÛeešveeme ‘MeeŒeeOeej
Deens keâe?’ ¢eeÛe Skeâe ØeMveeves JÙeeketâU neslmeeles «ebLeeJej «ebLe ef}nerle Deensle.
MeeŒeeLee&Ûeer Sjb[eÛeer iegNneUeceeietve iegNneUs efJeÉlheefj<eoebletve Ûee}Jeerle Deensle.
ceveg jepe<eeaÛee lees ‘S<e Oece&mmeveeleve:’ Meentjepe<eeaÛee lees ‘pegveW cees[t veÙes, veJeW ke⤠veÙes?’
DeeefCe DeepeÛÙee yeÇÿeßeeRÛee ne ‘Meem$eeOeej Deens keâeb?’ ns eflevner ie=nmLe pÙee SkeâeÛe
cetUheg®<eeÛes Deewjmeheg$e Deensle lees heg®<e cnCepes ‘ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ’ neÛe nesÙe! KejesKej
DeeceÛÙee efnbogmebmke=âleerÛeer hetJee&heej efJeefMe° ØeJe=efle keâesCeleer, }#eCe keâesCeleW, cenemet$e
keâesCeleW leW Skeâe Meyoele, DeheJeeoeefo Jepee peelee JÙeòeâefJeCeW Demes} lej lees Meyo cnCepes
‘ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ’ neÛe nesÙe!!! DeepeÛÙee ÙegjesefheÙeve mebmke=âleerÛeW peW cegKÙe }#eCe
‘DeÅeÙeeJeled’ lÙeeÛÙee Deieoer G}š! les hetpekeâ ‘DeepeÛes’ Deecner ‘keâe}Ûes’! les veJÙeeÛes,
Deecner pegvÙeeÛes! les ‘leepÙee’Ûes Yeesòesâ, Deecner ‘efMeàÙee’Ûes! Skebâojerle heenelee lÙeebÛeer
mebmke=âefle DeÅeÙeeJeleer, DeeceÛeer hegjeleveer!
Ùee DeÅeÙeeJeleer efve hegjeleveer mebmke=âleeRÛeeR DeepeÛeeR "Ukeâ GoenjCeW cnCetve pejer Deecner
ÙegjesefheÙeve DeeefCe YeejleerÙe peeveheoebÛeeÛe efJeMes<e Gu}sKe kesâ}e Deme}e leer JeemleefJekeâ
heenlee ne DeÅeÙeeJeledheCee efkebâJee hegjeleveheCee keâesCelÙeener Skeâe peeveheoeÛee Jee peeleerÛee
DeheefjneÙe& iegCeOece& vemetve lees cegKÙele: Skeâe leòJeeÛee iegCe Deens. DeheefjJele&veerÙe Meyoefve‰
Oece& DeeefCe ØelÙe#eefve‰, ØeÙeesie#ece efve ØeÙeesieefmeæ efJe%eeve ÙeebÛÙee efYeVe ØeJe=òeeRÛeeR leeR efYeVe
~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 129
veebJeW Deensle. pes pes Oece&«ebLe Deheew®<esÙe cnCetve mecepe}s ies}s lÙeebÛÙee lÙeebÛÙeele meeceeJe}s}er
mebmke=âeflener menpeÛe DeheefjJele&veerÙe mecepe}er peeles DeeefCe pes }eskeâ lÙee Oece&«ebLeebÛeer meòee
DeeheuÙeeJej Ûee}t osleele les ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâeÛes, Ùee hegjeleveheCeeÛes, yebos ieg}ece nesTve
yemeleele. lÙee Oece&«ebLeebÛÙee Ûeekeâesjeryeensj lÙeebvee heeT}ner šekeâlee Ùesle veener. ns Oece&«ebLe
pesJne ØeLece jÛe}s peeleele lesJne les yengOee keâesCeÛeer lejer Skeâ megOeejCee Ie[Jetve DeeCeCÙeemee"erÛe
jÛe}s}s Deme}s lejer DeeheuÙee mJele:YeesJeleer F&Õejer Dee%esÛeer ØeYeeJeU efcejJetve DeeheuÙee
Meyoeme DeheefjJele&veerÙe, keâOeerner ve yeo}CeeNÙee efJeefOeefve<esOeebÛes mJe¤he les osle DemeuÙeecegUs
les }JekeâjÛe YeeJeer megOeejCesÛes keâós Me$et yeveleele. lÙeebÛÙee oesve hegúŸeebÛÙee Deele meejW efJeÕe
efve meeje keâe} [ebyetve "sJeCÙeeÛee Jes[ieU Deóneme pejer les keâjleele lejer meoe ÛebÛe}, meoe
veJeerve, DeocÙe DeeefCe DeceesIe efvemeie&Meefòeâ DeeefCe keâe}ieefle lÙee Oece&«ebLeebÛÙee oesve heg"Ÿeeble
efvelÙeeÛeer Lees[erÛe Leebyetve jenles! F&MeØesef<eleebÛeer Jee ØelÙe#e F&ÕejeÛeer ceveie{ble mener "esketâve
pejer ns Oece&«ebLe ØekeâeefMe}s}s Deme}s lejer Yetkebâhe, pJee}ecegKeer, pe}Øe}Ùe efve Je»eeIeele
Ùeebvee Ùee heesLÙeebÛÙee lee[he$eer hegjÛegb[erle iegb[eUtve "sJeCÙeeÛee lÙeebÛee meeje ØeÙelve Heâes}
"jlees. SKeeoe Yetkebâhe lÙeebÛÙeeleer} Yetiees}eme ce[keäÙeebÛÙee Glejb[ermeejKee menpe keâes}ce[tve
oslees. lÙeebÛÙee DelÙeble heefJe$e veÅeebme pJee}ecegKeer Skeâe IeesšemejMeer ieškeâved efheTve šekeâlees.
lÙeebvee "eTkeâ veme}suÙee Keb[ebÛee heòee }eielees DeeefCe lÙeebvee "eTkeâ Deme}s}eR Keb[sÛeeR
Keb[W yesheòee nesleele. F&ÕejeÛÙee veeJeeves pejer les «ebLe DeJeleerCe& Pee}s}s Deme}s lejer lÙeebÛÙee
MeyoebÛeer hele jeKeCÙeeÛeer F&Õejeme }Je}sMe DeeJeMÙekeâlee efve DeeJe[ DemeuÙeeÛes Ùee F&Õejer
GlheeleebJe¤ve efomele veener. lÙeebÛÙee Yetiees}eÛeer peer ogo&Mee leerÛe lÙeebÛÙee FeflenemeeÛeer.
Jesoebleer} oeMeje%e Ùegæ cnCepes hebpeeyemeejKÙee Skeâe Øeebleeleer} efpeu¢eeSJe{euÙee one
jepeebÛeer keâškeâš. efle}e lÙee keâeUÛÙee DeeÙe& je°^eÛÙee yeeuÙe keâe}ele FlekeWâ cenòJe Dee}W
keâer, efleÛÙee ÙeMeeheÙeMeeheeÙeer Deefie>, meesce, Je¤Ce ÙeebÛÙee ØeeLe&vee, keâ®Cee, meeneÙÙe
YeekeâCÙeemee"er metòeWâ jÛeCÙeele Dee}er DeeefCe osJeosJeleebveener he#ÙeefJehe#Ùe ÅeeJeW }eie}W.
leerÛe iees° ef¡e§eve, Ùengoer, heejMeer, cegme}ceeveer ØeYe=efle ÙeÛÛeÙeeJeled Deheew®<esÙe ceeveuÙee
ies}suÙee Oece&«ebLeebÛeer DeeefCe lÙeebleer} lÙee keâeUÛÙee FeflenemeeÛeer. lÙeebÛÙee jÛeveekeâe}er lÙee
lÙee peeleerhegjles ns Øemebie DelÙeble cenlJeeÛes JeešCeW meenefpekeâ Deme}W, lejer DeepeÛÙee
ef$eKeb[ele ceesÛex yeebOetve "ekeâCeeNÙee }#e }#e mewefvekeâebÛÙee ØeÛeb[ ceneÙegæebÛÙee ceeveeves lÙee
cet"Yej }eskeâebÛÙee keâškeâšer DeeefCe DeepeÛÙee peie[dJÙeeU meeceüepÙeebÛÙee ceeveeves lÙeebÛeer leeR
#egõ jepÙeW efve jepeOeevÙee FlekeäÙee legÛÚ "jleele keâer, lÙeeme SJe{s ieewjefJeCeejs «ebLe
F&ÕejØeCeerle, ef$ekeâe}oMeea, meJe&%e DeeefCe ef$ekeâe}eyeeefOele mecepeCeW nemÙeemheo JeešeJeW. lÙee
Oece&«ebLeeble JeefCe&uÙeeØeceeCes pej osJeosJeleebvee osKeer} les jepes, lÙee jepeOeevÙee, leer je°^W,
jef#eCeW FlekeWâ cenòJeeÛeW Jeešle nesleW keâer, lÙeemee"er F&ÕejerÙe metòeWâ, DeeÙeveW efve osJeotleebÛeeR
mewvÙeW lÙeebveer Oee[eJeeR, lej ceie lÙeebÛÙeeJeeÛetvener peie Ûee}t Mekesâ} DemeW lÙeeÛe F&Õeje}e
heg{s keâmeW Jeeš}W? Deepe leer yeeefye}esveÛÙee vesyetÛeoves PeejÛeer jepeOeeveer kegâ"s Deens? les
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 130
FœeeF}ebÛes megJeCe&cebefoj, les DemeerefjÙeve, les Keeefu[Ùeve,les heejmeerkeâ, lÙee jeieerš cees}ekeâ
osJelesÛeeR leer osJeUW, les }eskeâÛes }eskeâ kegâ"s ies}s? jIegheles: keäJe ieleesòejkeâesme}e? Ùeogheles:
keäJe ielee ceLegje hegjer?
Øeke=âefle DeeefCe keâeU ner Demee lÙee mJele:me DeheefjJele&veerÙe DeeefCe ef$ekeâe}eyeeefOele
mecepeCeeNÙee Oece&«ebLeebÛÙee lee[he$eebÛee Ûegje[e G[Jeerle meejKee mJeÛÚbo efOebieeCee
Iee}erle Demelee lÙee «ebLeebÛÙee MesJešÛÙee De#ejeÛÙee heg{s heeT} šekeâeÙeÛeWÛe veener
Demee cetKe& nó OejCeeNÙee }eskeâebÛeer mebmke=âefle lÙee lÙee Oece&«ebLeebÛÙee ØeeÛeerve
mebmke=âleerhes#ee keâOeerner DeefOekeâ efJekeâemet MekeâCeej veener nW keâeÙe meebieeJeÙeeme nJeW?
peesJej yeeÙeye}e}e DeheefjJele&veerÙe DeeefCe Deheew®<esÙe Oece&«ebLe ceeveerle neslee leesJej
Ùegjeshener DemeeÛe DeeefCe ÙeeÛe ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâeÛÙee,ÙeeÛe hegjeleveer ØeJe=òeerÛÙee Dee[eleer}
yes[tkeâ nesTve he[}e neslee. he=LJeer JeešesUer Deens nW veJeerve melÙe DeeefJeYet&le nesleeÛe leer
leMeerÛe Deens keâeR veener nW "jefJeCÙeemee"er yegefæiecÙe efve ØeÙeesie#ece DeMee keâesCelÙeener
keâejCeeefJe<eÙeer HeâejMeer Jeemlehegmle ve keâjlee ÙeeÛe Ùegjesheves Skeâoe FlekeWâÛe keâeÙe leW efJeÛeej}W
nesleW keâer, ‘heCe yeeÙeye}ele lemeW ef}efn}W Deens keâe? he=LJeer JeešesUer Deens ner iees°
ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ Deens keâe?’ pej yeeÙeye}ele leer meheeš Deens DemeW meebefiele}s}W Demes}-
DeeefCe lemesÛe ef}efn}s}W Deens!- lej he=LJeerves meheešÛe jeefn}W heeefnpes! keâes}byemeeves
DecesefjkesâÛee MeesOe }eJetve, efle}e ØelÙe#e heentve hejleuÙeeveblejner leme}W SKeeoW Keb[,
F&ÕejØeoòe, meJe&%e, ef$ekeâe}eyeeefOele, yeeÙeye}ele Gu}sefKe}s}W vemeuÙeecegUs leW veme}WÛe
heeefnpes cnCetve ÙeeÛe Ùegjesheves Oecee&%ee mees[}suÙee neslÙee! DelÙeble ogOeKegUe Deme}e lejerner
heeshe DemKe}veerÙeÛe (infallible) Deme}e heeefnpes cnCetve ÙeeÛe ÙegjesheÛeer Skeâoe Â{ ßeæe
nesleer. efkeâleerner heeheer Deme}e lejer heeshe}e hewmes Ye¤ve lÙeeÛeer JeefMeuÙeeÛeer efÛeúer DeeheuÙee
ØesleeÛÙee neleele osTve leW hegj}W ies}W keâer, mJeiee&Ûeer oejW lÙeeme GIe[}eRÛe heeefnpesle! Ùee
ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ efve‰sves }#eeJeefOe ØesleebÛÙee neleeble leMee }#eeJeefOe efÛeúŸee Deme}suÙee
ÙeeÛe ÙegjesheÛÙee keâyejmLeeveeme Gkeâj}s Demelee Depetvener Dee{Uleer}! peer ÙegjesheÛeer iees°
leerÛe cegme}ceeveer peieleeÛeer. Ùegjeshe Ùee hegjeleveer Oece&ØeJe=òeerme }eLee[tve legceg} efJejesOeeveblej
Deepe lejer lÙee Jew%eeefvekeâ DeÅeÙeeJeleer ØeJe=òeerÛee hegjmkeâlee& Pee}s}e Deens. heCe kesâcee}heeMeeÛee
legke&âmLeeve mees[}e lej yeekeâerÛeW cegme}ceeveer peieled, efnbog peieleeØeceeCesÛe, Deepener Ùee
‘yeeyeeJeekeäÙeb ØeceeCeb’ÛesÛe yebos ieg}ece Pee}s}W Deens. ÙeemleJe efnbotbØeceeCesÛe cegme}ceevener
ÙegjesheÛÙee lÙee Jew%eeefvekeâ, DeÅeÙeeJeleer mebmke=âleerheg{s SkeâmeejKes nleJeerÙe& efve nleØeYe nesle
Dee}s Deensle. leerÛe efmLeefle ÙeLeeØeceeCe heejefmekeâebÛeer, pÙetbÛeer!
Ùee }sKeele DeeheuÙee efnbogje°^ehegjleWÛe cegKÙelJeskeâ¤ve yees}eJeÙeeÛeW DemeuÙeeves Jejer}
Oeeefce&keâ efve Jew%eeefvekeâ DeMee pÙee oesve ØeJe=efòe meebefieleuÙee, Skeâ hegjeleveer efve Skeâ DeÅeÙeeJeleer
DeMee pÙee oesve mebmke=âefle Gu}seKf euÙee, lÙeebÛeer meJe&meeOeejCe ÛeÛee& ÙesLesÛe mees[vt e DeeceÛÙeehegjleW
nW efJeMes<ekeâ¤ve meebefiele}W heeefnpes, keâer lÙeebhewkeâer heefnuÙee ØekeâejÛÙee ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâeÛÙee
~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 131
efhebpeNÙeele DeeceÛÙeeØeceeCesÛe leer Ûegkeâer keâjCeeje ØelÙeskeâpeCe Heâmele Dee}s}e Deens. nW pejer
Jej oeKeefJe}W Deme}W lejerner lÙeeÙeesies Deecner lÙeeÛe efhebpeNÙeele Ùeeheg{sner jenCeW #ecÙeÛe
Deens, menpeÛe Deens DemeW cee$e mecepelee keâecee veÙes. Deecner pÙeeme Deheew®<esÙe efve
ef$ekeâe}eyeeefOele ceeveerle Dee}es, lees Oece&«ebLe DeepeÛÙee meeNÙee Ghe}yOe Oece&«ebLeeble hegjeleve-
heebÛe npeej Je<eeËhetJeeaÛee Oej}e, lejerner heebÛe npeej Je<ex ceeieeme}s}e! peie heebÛe npeej Je<ex
heg{s ies}s}W!! hejbleg Depetvener DeepeÛÙee keâeUer GheÙegòeâ leW DeepeÛÙee keâeUÛeW Jew%eeefvekeâ
MeneCeheCe ve efMekeâlee lÙee heebÛe npeej Je<eeËhetJeeaÛÙee MeneCeheCeentve MeneCeW JneJeÙeeÛeW
veener Demee ke=âlemebkeâuhe Deecner keâmes keâ¤ve yeme}s}es Deenesle, lÙeecegUs Deecner heebÛe npeej
Je<eeËhetJeeaÛÙee De[eCeerheCeeme Deepener pevceefleLeerheemetve ce=lÙegefleLeerheÙeËle keâmes keâJešeUtve
Oejerle Deenesle leW mhe° keâjCÙeemee"er Ùee Oeeefce&keâ mebmke=âleerÛÙee, hegjeleve ØeJe=òeerÛÙee,
DebOehejbhejsÛeeR oesveÛeej GoenjCeW efoioMe&veeLe& efJeÛeejele IesT.
ØeLece ner Deehe}er Ùe%emebmLeeÛe hene. DelÙeble Leb[ ØeosMeele Deie>erÛeW melele meenÛeÙe&
megKeeJen Demeles. DeMee keâesCelÙeelejer Meerle ØeosMeele efve efncemebkegâ} keâe}er ner mebmLee
pevceeme Dee}er DemeeJeer. lÙee JesUer ØelÙeskeâ Iejer DeKeb[ Deefie>nes$e DeeefCe JesUesJesUer cees"cees"s
ØepJeef}le nesCeejs Ùe%e DeejesiÙeØeo DeeefCe megKeceÙe nesle Demeleer}; heCe Deepekeâe}ÛÙee
efnbogmLeeveÛÙee Deme¢e G<Celesle ¢ee Deefie>hetpesves keâesCelesner Yeeweflekeâ efnle meeOele veener. ns
JeCeJes IejesIej DeeefCe ieeJeesieeJe Ye[keâJetve "sJeCeW DemegKeesoke&âÛe nesleW. hetJeea Deefie> hesšefJeCÙeeÛeW
meeOevener meg}Ye vemes. jeveeJeveebletve Pee[eJej Pee[W Ieemetve Deefie> menpe hesšleevee heentve
ØeeÛeerve ceveg<Ùee}e ke=âef$ece Deefie> GlheVe keâjCÙeeÛeer efJeÅee lÙee efJeefMe° }ekeâ[eJej }eketâ[
Ieemetve megÛe}er efve meeOe}er DemeeJeer. leer Ùe%emebmLesle lÙee keâeUer GheÙeesefpe}er ies}er leWner
meenefpekeâÛe nesles. heCe lÙeeJej Oeeefce&keâ Úehe he[uÙeecegUs Deelee Deefie> Deeiehesšerleer}
keâe[erÛÙee ieg}elener Deieoer ceeCemeeUJetve "sJelee ÙesT }eie}e Demeleener Ùe%eeleer} heefJe$e
Deefie> cnš}e cnCepes lees lÙee DelÙeble ØeeÛeerve DeeefCe cnCetveÛe Deepe DelÙeble De[eCeer
"js}uÙee heæleervesÛe ceb$ehetJe&keâ }ekeâ[eJej }eketâ[ Ieemetve ‘Deie>s Øeoerhle nes’ DeMee
ùoÙeõeJekeâ ØeeLe&veebveer hesšJeeJee }eielees! }eketâ[ DeeefCe ieejieesšer Ùee De[eCeer meeOeveebhe}erkeâ[s
Deefie> ÛesleefJeCÙeeÛeW meeOeve iesuÙeeheebÛe npeej Je<eeËle Deecnebme MeesOelee Dee}s veener! Ùegjesheves
DeeiehesšŸee keâe{uÙee, Jeerpe keâe{}er, ‘oerhepÙeesefle : veceesmlegles’ FlÙeeoer keâ®Cee ve
DeeUefJelee yegševes pejer yešve oeye}W lejer heškeâve }Ke}Keeš hee[CÙeeme efJepesme oemeermeejKes
Yeeie he[t }eie}W; heCe Depetvener ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ heefJe$e Deefie> cnš}e, keâer lees
}ekeâ[eJej }eketâ[ IeemetveÛe hesšefJe}e Deme}e heeefnpes! ceeieeme}suÙee Oece&«ebLeebme ef$ekeâe}eyeeefOele
ceeveuÙeecegUs lÙeebÛÙeeFlekesâ meoesefole ceeieeme}s}W jenCeW DemeW Yeeie he[leW! Deefie> ner osJelee
Deens. ‘Ùe%eeodYeJeefle hepe&vÙe:’ DeMeer ØeeÛeerveebÛeer ØeeceeefCekeâ YeeJevee nesleer DeeefCe cnCetveÛe
les lÙeele ceCeesieCeleer lethe Deesleerle leW keâeb nW mecepeleW. lejer heCe Deelee npeejes Je<eeËÛÙee
DevegYeJeeves nW efveef§ele Pee}W Deens keâer, Deie>erÛes vewmeefie&keâ iegCeOece& lÙeeme jeieefJe}s lejer peemle
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 132
nesle veener, Øemeeefo}s lejer meewcÙe nesle veenerle; Ie=leeÛeer melele Oeej Oe¤ve ‘Deie>s veÙe megheLee
jeÙes Demceeved osJe Jemegveeefve efJeÉeve’ DeMeer ØeeLe&vee keâjerle jenCeeNÙee ÙepeceeveeÛÙeener Iejeme
leesÛe Ùe%eerÙe Deefie> mebefOe meeOe}er, keâer peeUtve Yemce keâjCÙeeme mees[erle veener! DeeefCe Ùe%eeÛes
JeCeJes meejKes hesš}suÙee YeejleJe<ee&ceOÙeW one Je<eeËle efpelekesâ og<keâeU he[leele eflelekesâ
oce[erÛÙee Deeiehesšerle lÙee Deie>er}e keâeW[tve šekeâCeeNÙee ÙegjesheceOÙes MebYej Je<eeËle he[le
veenerle. Ùe%eceb$e DeeefCe hepe&vÙemetòeWâ cnCetve cnCetve YeejleJe<ee&Ûee kebâ" keâesj[e Pee}e lejer
Ùee Oeeefce&keâ celeeme hepe&vÙe Yeerkeâ Iee}erle veener. heCe eflekeâ[s jefMeÙeele hene. hepe&vÙeeÛes
Jew%eeefvekeâ metòeâ MeesOetve keâe{}W peeleeÛe Deelee keâesCeerner DeeefCe heeJemeeUe veme}e lejer
kesâJnener ‘hepe&vÙee, he[!’ cnš}W, keâer hepe&vÙe Pekeâle heeÙee he[lees! efJeceeve otjÛÙee veoerJej
efHeâjJetve DeeCe}W peeleevee leW lÙee veoerÛeW heeCeer Mees<etve IesleW DeeefCe ceie Jeešs} lÙee MesleeJej
SKeeÅee Ye¤ve Dee}suÙee {ieemeejKeW leW lÙee heeCÙeeÛee heeTme hee[leW! DeMee DevegYeJeeveblejner
Deelee lÙee Ùe%emebmLesÛeW Deecner efJemepe&ve keâjeJeÙeeme vekeâes keâeÙe? pej Lees[W otOe Gleeme ies}W
efkebâJee legheeÛeer Jeešer }Jeb[}er lej megveebme meemeJee eflekeâ[s šeketâve yees}le DemeleeÛe eflekeâ[s
ceCeesieCeleer lethe meceejbYehetJe&keâ Deecner Deeieerle leeme efve leeme Deesleerle yeme}s}es Demelees!
keâejCe? SJe{WÛe, keâer lemeW keâjCeW ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ Deens! lÙee Ùe%emebmLesÛes je°^erÙe keWâõ
cnCetve Ùee DeeÙee&Jelee&Jej pes ØeeÛeervekeâeUer Deveble Ghekeâej Pee}s lÙeeefJe<eÙeer ke=âle%elee
JÙeòeâJetvener Deelee Ùeeheg{s cee$e lÙee Deeieerle legheeÛee Skeâ LeWyener JÙeLe& ve Deeslelee yegæeØeceeCes
leer meejer Ùe%emeece«eer efve leW Ùe%ekegbâ[ iebiesle efJemeefpe&CeWÛe GefÛele Deens. ‘Ùe%eeoddYeJeefle hepe&vÙe:’
ns met$e Kees[tve ‘efJe%eeveosJe hepe&vÙe:’ ns met$e Deelee veJÙee mce=leerle Ieele}W heeefnpes!
leMeerÛe leer MebkeâjeÛeeÙeeËÛeer hee}Keer. hee}Keer efve yew}iee[er Ùee Jewefokeâ keâe}ÛÙee
Jeenveeveblej iesuÙee heebÛe npeej Je<eeËle veJeerve Jeenve DemeW keâener Deecnebme GoddYeefJelee Dee}W
veener! efJe%eeveefve‰ Ùegjesheves leerve Melekeâeble Deepe leerveMes JeenveØekeâej GoddYeJetve mees[}s.
ogÛeekeâer, ceesšej, Deeieiee[er, efJeceeve; DeeefCe Deelee heeÙeefJeceeve keâe{tve meeÙekeâ}meejKes
DeeheuÙee heeÙeeves efJeceeve Pe[heerle pees lees DeekeâeMeele G[CÙeeÛÙee yesleele Dee}e Deens! heCe
DeeceÛes MebkeâjeÛeeÙe& Ûeej ceeCemeebÛÙee KeebÅeeJe¤ve Depetve efcejJeleeleÛe Deensle! ieeJeeheÙeËle
ØeJeeme ceesšejerletve nesF&}, heCe ieeJeele heeÅehetpes}e efveIee}s, keâer ceesšej heeKeb[ "j}erÛe!
lÙee ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ hee}Keerle yemetve YejefoJemee leerÛe ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ ceMee}
heepeUerle peeCeej! Øeeke=âle peveebvee je$eer lesJe{W efomele veener, ceMee} }eieles. heCe
mekeâ}MeeŒeheejeJejheejerCeebvee efoJemeemegæe ceMee}erJeeÛetve efomele veener! DeeefCe lÙeelener leer
Oegjkeâš ceMee} nJeer! leerntve DeefOekeâ lespemJeer efyeveOegjer Jeerpeoerhe Ûee}Ceej veener! keâejCe
lees ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ ceMee}erntve DeefOekeâ Ûeebie}e Deens cnCetveÛe lÙeepÙe Deens!
peer ceMee}erÛeer leerÛe iees° lÙee veboeoerheer meceF&Ûeer. hetJeea cebefojeÛes ieeYeejs Deieoer
DebOeejieg[ghe Demele DeeefCe meceF&JeeÛetve efoJee ceenerle vemes, lesJne meceF&Ûee veboeoerhe ÙeesiÙeÛe
neslee. heCe Deelee Jeerpe iees}keâebveer ieeYeejs efoJemeemeejKes PeiePeieeš}s Demeleener lÙeebvee
~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 133
veboeoerheeÛeer heoJeer efkebâJee ØeeJeerCÙe }eYeCeej veener. pÙee Jeerpeiees}keâebkeâ[s heentve mJele:Ûe
efohetve peele Deens leer meceF&Ûe lesJele "sJe}er lej osJeeme efoJee oeKeefJeuÙeeÛes hegCÙe }eYeCeej!
DeefOekeâ ØekeâeMeCeW nW efoJÙeeÛeW efoJesheCe veJns; lej ßegelf emce=elf ekeâeUeÛÙee efceCeefceCÙee pÙeesleerFlekeWâÛe
ØekeâeMeCeW cnCepes KejW Oeeefce&keâ efoJesheCe nesÙe! ÙeemleJeÛe efJepesÛÙee efoJÙee}e keâesCeerner
‘oerhepÙeesefleve&ceesmlegles’ cnCetve veceerle veenerle. lees ceeve lÙee efceCeefceCÙee meveeleve meceF&}eÛe
}eYe}e heeefnpes.
yees¤ÛÙee }sKeCÙeehe}erkeâ[s iesuÙee heebÛe npeej Je<eeËle Deecner ogmejs }sKevemeeOeve keâuhet
Mekeâ}es veener. efJe%eeveer mebmke=âleerÛÙee DeÅeÙeeJeled ØeJe=òeerÛÙee Ùegjesheves cegõCekeâ}e GÛe}}er,
šbkeâ}sKekeâ (šeF&hejeÙešj) Skeâšbkeâ (ceesveesšeF&he), hebefòeâšbkeâkeâ (ef}veesšeF&he) YejeYej
MeesOetve keâe{}s DeeefCe Deelee yees}CeejeÛÙee OJeveermejMeer DeeheCe nesTve }sKe šbefkeâle keâjerle
peeCeeje mJeÙebškb eâkeâner efveIet Ieele}e Deens! efMeJeepeercenejepeebÛÙee hetJeea ÚeheKeevee efnob mg Leeveele
heesleg&ieerpeebveer DeeCe}e; heCe Deecner lÙee yees¤ÛÙee }sKeCeerves lÙee megšŸee }ebyeesàÙee
heeveeJejÛe DeeceÛÙee heesLÙee keâe}hejJeeheÙeËle ef}nerle neslees! leMee ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ
heæleerves peer ef}efn}er veener leer heesLeer keâme}er? yeebOeerJe hegmlekeâer DeekeâejeÛes Úehe}s}s lesÛe
Oeeefce&keâ «ebLener meesJeàÙeele ve JeeÛelee lÙeebÛÙee lÙee pegveeš heesLÙeeÛe meesJeàÙeele JeeÛeCeejs
efkeâleerlejer YeeefJekeâ heblehebef[le efve YešpeerefYe#egkeâ Deecner mJele: heeefn}s}s Deensle.
Deecner pevce Ieslees leesÛe cegUer Ùee ßegelf emce=elf ehegjeCeesòeâele! Glke=â° ØekeâeMe, JeeÙegMeuÙeewCeeefOe
Ùeebveer megmeefppele DeMee Deieoer DeÅeÙeeJeled Dehed-št-[sšd DemeCeeNÙee Øemetelf eie=nele ØemetleermleJe
peeCeW nW Ùegjesheele efŒeÙeebÛeW keâle&JÙeÛe mecepeleele- leesÛe efMe°eÛeej! heCe DeeceÛÙee Fkeâ[s
leesÛe efMe°eÛeejeÛee Yebie "jlees! leMeer meesÙe efve meJe[ Demetvener DeMee Øemetefleie=nele peeCes
cnCepes keâesCeles lejer DeveefvJele ke=âlÙe keâjCÙeemeejKeW efŒeÙeebÛeW efŒeÙeebveeÛe Depetvener Jeešles.
heCe lees DeesMeeUsheCee lÙeebvee DeeheuÙee IejÛÙee lÙee ßegelf emce=elf ehegjeCeesòeâ DebOeejeves oeš}suÙee
DeeefCe MesCeeceeleerle meejJe}suÙee Kees}erle yeeUble nesCÙeeble cegUerÛe Jeešle veener! ØekeâeMe,
JeeÙeg, MeuÙeew<eefOe ÙeebÛÙee DeÅeÙeeJeled meesÙeer Deensle keâe ns heenCÙeehes#ee heebÛeJeer}e DeeefCe
<e‰er}e lÙee mešJeer efpeJeleer ÙeLeeMeeŒe ØemeeefouÙee peeleele keâeR veenerle ÙeeÛeerÛe efÛeblee
DeefOekeâ! veeU keâehe}s}er keâelejmegæe osJeermeejKeer heešeJej ceeb[tve hegpeeÙeÛeer, mešJeerves
Kees}erle ÙesT veÙes cnCetve vejJes}eÛÙee heevesHeâebÅee GbyeNÙeeJej Dee[JÙee šekeâeÙeÛÙee,
YeeJeeyeefnCeeRveeosKeer} one efoJeme mheMe& ke⤠ÅeeÙeÛee veener. [e@keäšje}e osKeer} meÛew}
mveeve keâjCeW Yeeie hee[eÙeÛeW, cet} heefnuÙeeÛe efoJemeeheemetve megheele, leebogU megheejer "sJetve
hegpe}suÙee megheele!- Iee}tve one efoJeme yeepesJej leW metheÛe Mespeejer IesTve lÙeele ceg}e}e
efvepeJeeÙeÛes. mešJeer-efpeJeleerÛee Hesâje je$eer yeejeveblej Ùeslees cnCetve je$eYej peeieeÙeÛes. JejJebšŸee}e
ceg}eÛes keâhe[s Iee}tve heeUCÙeele ØeLece efvepeJeeÙeÛeW efve ceie cet} lÙeeÛÙee Mespeejer
efvepeJeeÙeÛeW, mebOÙeekeâeUer Meebelf ehee" Ûee}eÙeÛee, heeUCÙeeÛee heefn}e Oekeäkeâe DeeF&ves hee"ervesÛe
ÅeeÙeÛee, Ùee meeNÙee mebmkeâejele jefleYej Deblej he[lee keâecee veÙes- veenerlej yeeU-yeeUbelf eCeerJej
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 134
mešJeerves Pe[he Ieele}erÛe cnCetve mecepeeJeW! heCe mešJeer-efpeJeleerÛeer Flekeâer he$eeme jeKeCeeNÙee
efnbogmLeeveeleÛe yee}ce=lÙetÛeer YeÙebkeâj meeLe meejKeer Ûee}t Deens! DeeefCe lÙee mešJeer}e
keâOeerner Oethe ve peeCeeNÙee, Meebeflehee"eÛee hee" keâOeerner ve ceeb[CeeNÙee DeeefCe megJesjeÛee
efJešeU IejYej keâe}efJeCeeNÙee heCe ØekeâeMe, JeeÙeg, MeuÙeew<eOeeRÛeer keâeUpeer IesCeeNÙee lÙee
Ùegjesheeleer} yeeUyeeUbefleCeerÛÙee Jeešsme peeCÙeeÛeer mešJeerÛÙee yeeheeÛeerner Úeleer nesle veener!
lÙeebÛÙeeleer} yee}ce=lÙetbÛeer mebKÙee meejKeer Iešle Deens. ceg}ies Fkeâ[s oef#eCe OeÇgJeeJej efve
eflekeâ[s Gòej OeÇgJeeJej Ûe{eF& keâjCeejs DeeefCe ceg}er Fbi}erMe Ûe@ve} Skeâe oceele heesnCeeNÙee
efve Deš}ebešf keâ cenemeeiej efJeceeveeÛÙee Skeâe Peshesle G[tve peeCeeNÙee! efJe%eeveeÛeer, DeÅeÙeeJeleer
mebmke=âleerÛeer hetpee keâjCeeNÙee lÙeebÛÙee DeepeÛÙee Øemetefleie=neleer} ner mebleefle hene DeeefCe
keâesÙelÙeekeâelejerÛeer efve mešJeerÛeer hetpee keâjCeeNÙee ¢ee DeeceÛÙee ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ
yeeUbleKees}erleer} ner DeeceÛeer mebleefle hene!
peer pevceefleLeerÛeer iees° leerÛe ce=lÙeefleLeerÛeer. hekeäkeäÙee yebo, mJeÛÚ hesšerle Øesle Peeketâve vesCes
meesefÙemkeâj Demeles; lejer heCe lÙee "jeefJekeâ Jesokeâe}erve yeebyetbÛÙee "jeefJekeâ efÛehešŸee,
"jeefJekeâ ieeb"er cee¤ve peer kesâ}er Deens, peer }Ûekeâle keâjkeâÛele keâOeer ceOesÛe cees[les Deens,
lÙee heebÛe npeej Je<eeËhetJeeaÛÙee eflej[erJej, Deehe}s efJeõthe leeW[ GIe[s šeketâve, vekeâes vekeâes ns
ne} cnCele pÙeeÛeer ceeve }gš}gšle meejKeer veVee keâjerle Deens lÙee Øesleeme, Iejer ieJejerÛeW
Keeb[ hesšJetve, leesÛe Deefie> lÙee ce[keäÙeele Iee}tve, leW efMebkeWâ neleer Oejerle, GIe[Ÿeeyees[keäÙeeves
mceMeeveeheÙeËle peerle Deehles° vesle Deensle leer ØesleÙee$ee efkeâleerner iewjmeesÙeerÛeer Deme}er lejer
hegCÙe! keâejCe? leer ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ Deens! megowJeeves ØesleW peeUCÙeeÛeer DeeceÛeer heæle
Ûeebie}er Deens. heCe leer Ûeebie}er cnCetve veJns lej meveeleve cnCetve Ûee}t Deens. keâejCe pÙee
efnbog peeleerle ØesleW hegjCeW nWÛe ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ Deens, les leer hegjerleÛe Deensle! peeUleele
les osKeer} veJeerve efJeÅegledie=nele Øesle peeUCÙeeme ceevÙelee osCeej veenerle. pesJne Jeerpe "eTkeâ
veJnleer, Deeiehesšer efveIee}er veJnleer, lesJneÛÙee De[eCeer heæleerves Oe¤ve efJemleJeeÛeW ce[keWâ
vesTve heeJemeele ceOetve efJePeleWÛe Deens, ceOetve hegvne {esme}er peelesÛe Deens DeMee lÙee
ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ efÛelesJejÛe Deecner Depetvener ØesleWs peeUCeej! pej keâesCee YeeefJekeâ ceveg<Ùeeme
meebefiele}W, keâer legPeW Øesle Deešeshemej hesšerletve vesTve DeÅeÙeeJeled efJeÅegledie=nele Peškeâve
peeU}W peeF&}, lej lÙee yeeleceerÛÙee OekeäkeäÙeemejMeer lees efpeJebleheCeerÛe cesuÙeentve ces}e
nesF&}! efve ce=lÙeghe$eele ef}ntve "sJeer} keâer, ceePÙee ØesleeÛeer DeMeer ogo&Mee neslee keâecee veÙes.
lÙee keâjkeâjlÙee eflej[erJej, leer }gš}gšleer ceeve veVee keâjerle DemeleeÛe, leW efJeõthe leeW[ GIe[W
"sJetveÛe lÙee }ekeâ[er efÛelesJej lemeWÛe {esme}W peele peele ceePeW Øesle peeU}W peeJeW. keâejCe?
leWÛe ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ Demetve hej}eskeâer meoddieefle osles! KejesKej, Ùee DeheefjJele&veerÙe
Meyoefve‰ Oece&«ebLeebveer npeejes Je<eeËÛÙee De[eCeerheCeeme Decej keâ¤ve "sJe}W Deens!
Ùee HegâškeâU JewÙeefòeâkeâ ØekeâjCeeØeceeCes jesšeryeboer, efmebOegyeboer, mheMe&yeboer,
MegæeryeboermeejKÙee DeeheuÙee efnbogje°^eÛÙee DeOeesieleerme keâejCeerYetle nesCeeNÙee og°
~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 135
je°^erÙe ¤{eRmener nW ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ Deepe Decej keâ¤ve "sJeerle Dee}W Deens- DeeceÛÙee keâle&=lJeeÛes nele ceeskeâUs Pee}sÛe cnCetve mecepee. ceie lÙee cegòeâ nmleebveer pÙee
je°^ cejCeeÛÙee oejer GYeW Deens! yee¢eesheeefOe DeeceÛÙee GVeleerÛÙee ceeiee&le Dee[JÙee Ùesle Deensle Jee Ùesleer}, lÙeebÛeWner [eskeWâ
ÙeemleJe efnbogje°^eme ¢ee keâeUeÛÙee le[ekeäÙeeletve JeeÛeeÙeÛeW Demes}, lej pÙee ¢ee "sÛetve Jeeš ceeskeâUer keâjCes Deecnebme DeepeÛÙeentve Melehešerves meg}Ye PeeuÙeeJeeÛetve keâoeefhe
ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâeÛÙee yes[erves keâle=&lJeeÛes neleheeÙe peKe[tve šekeâ}s Deensle leer lees[}er jenCeej veener.
heeefnpes. DeeefCe leer megowJeeves Deieoer DeeefCe meJe&mJeer DeeheuÙee FÛÚsJej DeJe}byetve Deens. (6:65)
keâejCe leer yes[er ceeveefmekeâ Deens. Ùegjeshe Ûeej MelekeâebhetJeeaheÙeËle Oecee&ÛÙee DeheefjJele&veerÙe
meòesÛee DemeeÛe oeme Pee}s}e neslee DeeefCe lÙeeheeÙeer DeeheuÙeemeejKÙeeÛe ogie&leerme heesÛe}e 
neslee. heCe lÙeeves yeeÙeye}eme otj mee¤ve efJe%eeveeÛeer keâeme OejleeÛe, ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâeÛeer
yes[er lees[tve DeÅeÙeeJeled yeveleeÛe, Dehed-šg-[sš yeveleeÛe, Ùegjeshe iesuÙee ÛeejMes Je<eeËle
DeeceÛÙeeheg{s Ûeej npeej Je<ex efveIetve ies}e! ef$eKeb[efJepeÙeer Pee}e! lemeW DeeceÛÙee YeejleerÙe
je°^emener nesCeW Demes}, lej ‘hegjeleveer’ ÙegieeÛee «ebLe efceštve, ner ØeeÛeerve ßegeflemce=eflehegjeCeeefo
MeemeveW iegb[eUtve DeeefCe kesâJeU Ssefleneefmekeâ «ebLe cnCetve meb«ene}Ùeele mevceevehetJe&keâ "sJetve,
efJe%eeveÙegieeÛeW heeve G}š}W heeefnpes! lÙee «ebLeebÛee ‘keâe} keâeÙe Pee}W?’ FlekeWâÛe meebieCÙeehegjlee
DeefOekeâej. Deepe keâeÙe ÙeesiÙe leW meebieCÙeeÛee DeefOekeâej ØelÙe#eefve‰, ØeÙeesie#ece efJe%eeveeÛee!
DeÅeÙeeJeledheCeele ceeieÛÙee meJe& DevegYeJeebÛeW GheÙegòeâ leW meejmeJe&mJe meeceeJe}s}W DemeleWÛe;
heCe ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâeJeled DeÅeÙeele %eeveeÛee }sMener vemelees. ÙeemleJe DeÅeÙeeJeled, Dehe-
šg-[sš yeveCeWÛe F°. Ùeeheg{s keâesCeleerner iees° Ûeebie}er keâer JeeF&š, megOeejCee F°, keâer Deefve°
Ùee ØeMveeÛeW Gòej leer Deepe GheÙegòeâ keâer DevegheÙegòeâ Deens Ùee SkeâeÛe ØelÙe#e keâmeesšerJej
heejKetve efo}W heeefnpes. efle}e MeeŒeeOeej Deens keâe ne ØeMve Deelee kesâJnener efJeÛeej}e peeT
veÙes. Ùee efJeÉlheefj<eoeble, lÙee MeeŒeeLee&ÛÙee Sjb[eÛÙee iegNneUele, Skeâner #eCe Ùeeheg{s
JÙeleerle nesT veÙes. Skebâojerle Deepe GheÙeesieer Deens vee? ceie leW kesâ}WÛe heeefnpes! Ùee Skeâe
JeekeäÙeeÛÙee Skeâe IeeJeemejMeer pes ØeMve Deecner Ûeej npeej Je<ex mees[Jet Mekeâle veener les Ûeej
efoJemeeble megšleer}, Ûeej efoJemeeble lÙee yes[ŸeeÛe legšleer}.
keâesCeleer iees° je°^eÛÙee GæjCeeLe& Deepe DeJeMÙe Deens- leW yengOee Ûeškeâve meebielee Ùesles;
ØeÙeesieeves ØelÙe#eheCes efmeæ keâ¤ve oslee Ùesles. heCe keâesCeÛeer iees° MeeŒemebcele Deens leW
yeÇÿeosJee}eosKeer} efveefJe&JeeoheCes meebielee Ùesle veener. Deecner keâesCeÛeener «ebLe DeheefjJe&leveerÙe
DeeefCe ef$ekeâe}eyeeefOele ceeveerle veener. ßegeflemce=efleØeYe=efle meejs hegjeleve «ebLe Deecner DelÙeble
ke=âle%e Deeojeves DeeefCe cecelJeeves mevceevelees, heCe Ssefleneefmekeâ «ebLe cnCetve.
Devegu}bIÙe Oece&«ebLe cnCetve veJns. lÙeebleer} meejs %eeve, De%eeve DeepeÛÙee efJe%eeveeÛÙee
keâmeesšerme Deecner }eJeCeej DeeefCe lÙeeveblej Deepe je°^OeejCeeme, GæejCeeme pes
DeJeMÙe Jeešs} les yesOe[keâ DeeÛejCeej. Deecner DeÅeÙeeJele yeveCeej, Dehed-šg-[sš
yeveCeej!
Flekeâe efve§eÙe nesleeÛe DeeheuÙee Øeieleer}e heebÛe npeej Je<eeËhetJeeaÛÙee ceeieeme}suÙee
mebmke=âleerme peKe[tve šekeâCeejer Ùee ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâeÛeer ceeveefmekeâ yes[er legštve hegjesieeceer efJeÛeejJeble

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 136 ~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 137

 3. Œeer
#eeje : mJele: pevceeme ÙesCÙeehetJeea oesveÛeej Je<eeËÛes DeeOeer pej SKeeoe ØeeCeer efŒeÙeebme
heeheÙeesefve cnCes}, lej lÙeeme ceer heCe keäJeefÛeled hegCÙe hegg®<e cnCesve. heCe pees Skeâoe ŒeerÛÙee
heesšer Dee}e, lees pesJne lÙee efŒeÙeebvee IeeCesj[Ÿee cnCelees lesJne lÙeeÛe JeekeäÙeemejMeer lees
mJele:me IeeCeerle}e efkeâ[e ner yengceeveeÛeer heoJeer Dehe&Ce keâ¤ve Ieslees. efŒeÙeebÛee osn DecebieU
cnCetve lÙeebvee JeeNÙeeme GYeW ke⤠veÙes DemeW cnCeCeeNÙee ieg®cenejepeebÛÙee YeesJeleer efMe<ÙeebÛee
IeesUkeâe Demelees lÙeebÛee Jeeje Deieoer ce}Ùeeefve}emeejKee megiebOe cebie}Ûe Demelees veener?
DeeefCe mJele: ieg¤bÛee osn? ceie Ùee ieg¤bÛÙee osneÛÙee JeeNÙeeme ogmeNÙeebveer keâeb GYes jneJes!
heCe lÙeebÛÙee lej heeÙeeÛeW leerLe& }eskeâebveer hÙee}b heeefnpes!
(9:129)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 138
4. kesâcee}heeMeeves kesâ}s}s legke&âmLeeveeletve
Dejyeer mebmke=âefleÛes GÛÛeešve
(cegme}ceeveebveer kesâcee}heeMeeÛes GoenjCe IesTve, DeeOegevf ekeâ Pee}s heeefnpes. kegâjeCeele
ef}efn}s}s m$eeroemÙe, efpeneoer Ùegæ mees[tve Dehe-šg-[sš Pee}s heeefnpes. veJÙee
ceeveJeleeJeeoe}e mevcegKe Pee}s heeefnpes. ¢eele efnbotÛes lej keâuÙeeCe Deens. heCe
cegme}ceeveebÛes keâesškeâuÙeeCe Deens. Demes Øeefleheeotve cegefm}ceebÛesner efnle heenCeeje
meeJejkeâj ne SkeâcesJe je°bJeeoer efJeÛeejJeble Deens. Oecee&ÛÙee yes[Ÿee lees[vt e cegme}ceeveebveer
efnbotØeceeCesÛe DeÅeÙeleve JneJes, Demee meeJejkeâjebÛee Dee«en neslee.)
Dejyeer mebmke=âleerÛeer hetJe&keâe}erve GheÙegòeâlee
DeepeÛÙee ØeieceveMeer} heefjefmLeleerle Dejye mebmke=âefle efkeâleerner ceeieeme}s}er efome}er lejer
ns efJemejlee keâecee veÙes keâer, ÙeehetJeea Skeâoe peieeÛÙee Heâej cees"Ÿee Yeeieeleer} cejCeemeVe
meceepeele lÙee mebmke=âleerves veJeÛewlevÙeeÛes Jeejs mebÛeejefJe}s nesles. ceeveJeer Øeieleerle Skeâe keâeUer
veJeleòJes, veJeOece&, veJeefMeuhe ÙeebÛeer yengcees} Yej eflevesner šekeâ}er nesleer. efleÛee Giece
cenbceo hewiebyejebveer cegefm}ce Oecee&Ûeer cegntle&ces{ npeej-yeejeMes Je<ee&hetJeea pesJne jesefJe}er lesJne
Pee}e. pÙee efoJeMeer cenbceo hewiebyejebveer kegâjeCe MeefjHeâeÛes heefn}s ‘DeeÙele’-heefn}e ceb$e-
GÛÛeej}e DeeefCe lejJeej DeMeer heefnuÙeevesÛe Gheme}er lÙee efoJemeeheemetve Skeâe MebYej-oer[Mes
Je<eeËÛes Deele eflekeâ[s mhesve lees Fkeâ[s efmebOetheÙeËle pÙee mebmke=âleerleer} Debleiet&{ DeeJesMeeves efve
Meòeâerves DeOÙee& peieleeÛes ¤he yeo}tve šekeâ}s, efpeÛÙee efJepeÙeeÛÙee DeØeeflenle Jesieeme
mhesveÛeer meecegõOegveer, FjeCeÛee Deefie>, efmebOetÛeer Deškeâ, ÛeerveÛeer efYeble Jee efncee}ÙeeÛeer efMeKejs
ner De[Jet Mekeâ}er veenerle, efpeves DeeheuÙee Oecee&Ûeer, Yee<esÛeer, ef}heerÛeer, efMeuheeÛeer,
MeeŒeeÛeer jepecegõe "esketâve Keb[sÛeer Keb[s Debefkeâle keâ¤ve šekeâ}er, lÙee Dejye mebmke=âleerme
efleÛÙeeMeer škeäkeâj osT Dee}suÙee lÙee keâe}ÛÙee Deveskeâ peerCe&MeerCe& mebmke=âleerhes#ee pes
Skebâojerle ¢ee keâeUÛÙee peieleele vegmeles peieCÙeemeÛe veJns lej ¢ee peieeme efpebkeâCÙeemener
meceLe&lej DeeefCe ÙeesiÙelej "js} Demes keâener pejer DemeeceevÙe ßes‰lJe, keâener lejer veJes
peerJeveleòJe, neslesÛe nesles ns efveefJe&Jeeo Deens.
~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 139
 mebmke=âleerÛÙee GVeleerÛÙee ceÙee&oe
heCe DeKeb[ efJekeâemeMeer} efvemeie& DeeefCe DeveeJej keâeU ¢eebvee lej DeeUe Iee}tve IesCes
kesâJnener hejJe[le veener, menve nesle veener. meeOÙee keâmejerheemetve meeOÙee hegmlekeâeme lÙeeÛeer
veJeerve Øele keâ¤ve efkebâJee megOeej}s}er DeeJe=òeer keâe{tve Skeâ JesU efÛejkeâe} megjef#ele "sJelee
ÙesF&}; heCe keâeUeÛÙee keâmejerheemetve DeheefjJele&veerÙe DeMee Oece&«ebLeebÛes meJe&keâeU j#eCe keâjCes
ØelÙe#e osJeotleemener MekeäÙe nesle veener. keâejCe keâeUeÛeer keâmej lÙee DeheefjJele&veerÙe Oece&«ebLeebÛeer
vegmeleer heevesÛe Keele veener lej lÙeeleer} DeLee&meÛe kegâjle[tve lÙeeÛeer vegmeleer ÛeeUCe keâ¤ve
mees[les! lÙeecegUs lÙeeÛeer veJeerve Øele kesâ}er lejer leer efvejLe&keâ nesles DeeefCe DeheefjJele&veerÙe
Oece&«ebLeeÛeer megOee¤ve Jee{efJe}s}er DeeJe=òeer keâe{Ces lej cegUeleÛe DemebYeJeveerÙe Demeles,
efveef<eæ Demeles, les Jeolees JÙeeIeeleÛe Demeles! DeMee keâejCeeves Dejyeer mebmke=âleerÛeer DeJee&Ûeerve
ÙegjesefheÙeve mebmke=âleerMeer iee" he[leeÛe efleÛeer ogo&Mee ve G[Ces ns DemebYeJeveerÙe nesles. Dejye
mebmke=âefle keâesCelÙeener DeheefjJele&veerÙe Oece&«ebLeele [ebyetve he[}suÙee mebmke=âleerØeceeCes Skeâ
mJeleb$e, Oeeefce&keâ, efmLeefleMeer} mebmke=âefle, heCe DeJee&efÛeve mebmke=âefle peMeer heefjefmLeleer hee}šs}
lemes heefJe$es yeoCÙeeme meJe&LewJe mJeleb$e Deme}s}er MeeŒeerÙe, Jew%eeefvekeâ (Scientific)
Ùeb$eÙegieeÛÙee DeYÙegoÙeemejMeer yee<heefJeÅegle jse[f ÙeeWvee DeeheuÙee }ieeceer DeeCetve GbÛe DeekeâeMeele
ÛebõeJej efJeceeveebÛeer mJeejer ke⤠heenCeejer DeeefCe meKees} cenemeeiejeÛÙee leUeMeer yeme}suÙee
DejCÙeebÛes ØekeâeMe}sKe IesCeejer, keâeUeÛÙee neleele nele Iee}tve OeeJeCeejer ieefleMeer}
mebmke=âleer! lÙeebÛeer škeäkeâj pegbheleeÛe leer Dejyeer -leer cegefm}ce mebmke=âleer- lÙee ÙegjesefheÙeve
mebmke=âleermeceesj leMeerÛe nleyegæ efve nleJeerÙe& nesTve ies}er keâer, peMee Dejyeer mebmke=âleerÛÙee
heefnuÙee DeeJesMeemeceesj, efleÛÙeentve šekeâeT Deme}suÙee lÙee one-hebOejeMes Je<eeËhetJeeaÛÙee
peerCe&MeerCe& mebmke=âefle DeeefCe meòee nleØeYe efve nleJeerÙe& nesTve iesuÙee!
le®Ce legkeâeËÛes yeb[
ner efmLeleer heenleeÛe meeNÙee cegme}ceeveer je°^eble pej keâesCeer heefnuÙeeves DeheefjJele&veerÙe
cegefm}ce mebmke=âleerÛÙee Me=bKe}e lees[tve ÙegjesefheÙeve je°^ebÛÙee Jew%eeefvekeâ mebmke=âleerÛee DeJe}bye
keâjCÙeeÛes meenme kesâ}s Demes} lej les ‘le®Ce legke&â’ veeJeeÛÙee Ùee MelekeâeÛes DeejbYeer GoÙe
heeJe}suÙee mebmLesvesÛe nesÙe. DeveJejheeMee, kesâcee}heeMeeØeYe=efle Ùee le®Ce legke&â mebmLesÛÙee
heg{eNÙeebÛes efMe#eCe pece&veer, øeâevme, Fbi}b[ FlÙeeoer osMeebleÛe Pee}s}s DemeuÙeecegUs Ùegjesheeleer}
je°^Jeeo, jepÙeIešvee, MeeŒes, Meemeves, Ùeebef$ekeâ, mewefvekeâ, meeceeefpekeâ ›eâebefle ÙeebÛee DeJe}bye
kesâuÙeeJeeÛetve DeeefCe lÙeebÛes ceeiee&le Dee[ ÙesCeeNÙee pegvÙeehegjeCÙee Yeeye[sheCeeme mees[uÙeeJeeÛetve
legke&âmLeeveeme mJeleb$e DeeefCe meceLe& je°^ cnCetve peieCes DeMekeäÙe Deens ner iees<š lÙeebÛÙee
ceveele hekeäkeâer efyebye}er DeeefCe legke&âmLeeveele Deepe Dejyeer mebmke=âleerÛes GÛÛeešve keâjCÙeeÛee pees
YeieerjLe ØeÙelve Ûee}}s}e Deens lees lÙeeÛe le®Ce legkeâeËÛÙee ¢ee ØeieceveMeer} yeÇeroeÛee DeeefCe
Øeefle%esÛee heefjCeece Deens. legke&â je°^eÛÙee Glkeâ<ee&me peer peer pÙee pÙee heefjefmLeleerle DeJeMÙe
Demes} leer leer megOeejCee lelkeâeU Ie[Jetve DeeCeeJeÙeeÛeer, ceie efle}e, DeheefjJele&veerÙe
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 140
Oece&«ebLeele DeeOeej meehe[es Jee ve meehe[es ne le®Ce legkeâeËÛee pees yeeCee neslee lees Deepe meeNÙee
legke&âmLeeveÛeeÛe yeeCee Pee}e Deens.
lejerner ns OÙeeveele "sefJe}s heeefnpes keâer, DeepeÛÙee heefjefmLeleerMeer škeäkeâj osCÙeeme Dejyeer
mebmke=âefle DemeceLe& Deens cnCetveÛe keâener legke&â efleÛÙeeefJe®æ Flekesâ KeJeU}s}s veenerle, lej
lÙee je°^ele Ûee}}suÙee Ùee meeceeefpekeâ ›eâebleerÛÙee cegUeMeer ogmejsner Skeâ Ssefleneefmekeâ keâejCe
Deens. Dejye mebmke=âleerefJe®æ GYeej}suÙee Ùee legkeâea yeb[eme Dejye mebmke=âefle ner ceePeer mebmke=âefle
veJns Demee legke&âmLeeveÛÙee je°^Jeeoer he#eele mebÛej}s}e peelÙeefYeceeveer DeeJesMener Øeeslmeenerle
Deens. kesâcee}heeMee ne npeejes efnboer cegme}ceeveebme Depetvener ‘Oece&Jeerj’ ‘ieePeer’ Jeešlees. pÙee
legkeâeËÛee Keef}Heâe DeeefCe meg}leeve cnCepesÛe cegefm}ce Oecee&Ûee DeeefCe meòesÛee peieoddieg®
DeeefCe peieledmeceüeš cnCetve Meskeâ[es Je<ex les Sskeâle Dee}s DeeefCe lÙeeme mebjef#eCÙeeÛeer
osJeeheeMeer ØeeLe&vee keâjerle Dee}s; lÙee efnboer cegme}ceeveebme lesÛe legke&â }eskeâ lÙeeÛe cegefm}ce
mebmke=âleerme ‘Dejyeer’ cnCetve hejkeâer mecepet }eie}s Deensle, ner iees° Ssketâve cees"s Dee§eÙe&
Jeešles. les keâes[s lÙeeme G}ie[le veener. DeepeÛÙee Dejyeer mebmke=âleerefJe®æ legkeâeËveer Demes
efÛe[tve keâe peeJes ÙeeÛee JeeÛekeâebme G}ie[e nesCÙeemee"er lÙee yeb[eÛÙee cegUeMeer Deme}suÙee
¢ee ogmeNÙee keâejCeeJej ØekeâeMe hee[CÙeehegjlee legkeâeËÛee DeeefCe DejyeebÛee hetJee&heej mebyebOe keâmee
Dee}e DeeefCe keâmee Jee{}e ÙeeÛÙee Je=òeevleeÛeer efkebâefÛele ¤hejs<ee ÙesLes osCes Yeeie Deens.
Dejyeer meeceüepÙeele legkeâeËÛee ØeJesMe
cenbceo hewiebyej Ùeebveer DejyeebceOÙes cegme}ceeveer Oece& DeeefCe cegme}ceeveer jepÙe mLeeefheuÙeecegUs
lÙeebÛÙee neleer Oece&ob[eÛeer DeeefCe jepeob[eÛeer ognsjer meòee Skeâef$ele Pee}er. cegme}ceeveer
peieeÛes lesÛe Keef}Heâe DeeefCe lesÛe meg}leeve, lesÛe peieoddieg® DeeefCe peieledmeceüeš nesles.
lÙeebÛÙeeceeies Deyegyeskeâj, Gcej, Gmceeve DeeefCe Deu}er ¢ee heefnuÙee Ûeej meòeeOeeNÙeebÛÙee
neleer leer ognsjer meòee leMeerÛe Ûee}le jeefn}er. heg{s DeescesÙes[ DeeefCe HeâeefleceeF[ JebMeebÛÙee
nkeäkeâeÛeer Yeeb[Ces }eietve megVeer DeeefCe efMeÙee DeMeer cegefm}ce peeleerÛeer oesve Mekeâ}s Pee}er.
ØeLece DeescesÙes[ efve veblej Deyeeme, cevemetj, ceneoer DeeefCe n¤ve jMeero ns cees"s ye}e{Ÿe
Keef}Heâe nesTve ies}.s Dejseyf eÙeve veeFšdmeÛes nsÛe veeÙekeâ nesles. heCe heg{s megVeer-efMeÙeeble DeeefCe
megVeermegVeerle jepemeòesefJe<eÙeer Flekeâer YeÙebkeâj ÙeeoJeer ceepe}er keâer, lÙee Dejyeer Keef}Heâeme
mJele:Ûes Dejye mewvÙe ¢ee Oeeefce&keâ DeeefCe JeebefMekeâ he#eYesoeÛÙee JeeoUele meehe[tve kesâJne
keâesCe keâesCeeÛee he#e IesF&} ÙeeÛee efJeÕeeme Jeešsveemee Pee}e. lÙeecegUs pÙeebvee JesleveeÛÙee
jkeäkeâcesJeeÛetve ogmeNÙee keâmeuÙeener cegme}ceeveer Oece&JebMehebLe ÙeebÛeer }Je}sMe Ûee[ vemes Demes
iewjcegefm}ce mewefvekeâÛe veeskeâjerme "sJeCes Dejye Keef}Heâeme yejs Jeešt }eie}s. lÙee mebOeermeÛe
cegefm}ce meòesÛeer }eš ceOÙe DeefMeÙeeleer} legke&âmLeeveÛÙee meercesme efYe[}er nesleer. lesJne lÙee
legke&â-leele&jebÛeer keâ[Jeer }{JeÙÙeer Je=òeer heentve yeieoeoÛÙee Keef}Heâeveer lÙeebÛeerÛe Yejleer
DeeheuÙee mewvÙeele keâjCÙeeÛee meheeše Ûee}efJe}e. Oeeefce&keâ yeKes[s ceepeJetve yeb[s keâjCÙeeme
meeskeâeJe}suÙee mJele:ÛÙee cegefm}ce Dejyeer mewvÙeehes#ee, Jesleve efo}s keâer, megVeer Demees efMeÙee
~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 141
Demees, meebiee} lÙeeÛeer keâòe} keâjCÙeeme efmeæ DemeCeejs ns iewjcegefm}ce legkeâea mewvÙeÛe
Keef}Heâe DeeheuÙee DelÙeble efJeÕeemet keâeceeJej vescet }eie}s. meve 833 le Deyyeemeer Keef}Heâe
cegleeefmece ne ieeoerJej DeeuÙeeheemetve lej lÙeeves Dejyeer DeefOekeâeNÙeebme keâe{tve yengleskeâ
cees"cees"Ÿee DeefOekeâejebJej ¢ee cegme}ceeve veme}suÙee legkeâe&veeÛe vesceCÙeeÛee meheeše
Ûee}efJe}e. neslee neslee Keef}HeâebÛÙee jepeJee[Ÿeele osKeer} legkeâea mejoejebÛÙee
MeyoeJeeÛetve heeve ne}sveemes Pee}s. Ùee hejmLe DeeefCe hejOeceeaÙe legkeâeËveer Deehe}s Dejyeer
meeceüepÙe «eemetve šekeâeJes ÙeeÛes Dejye }eskeâebme cees"s Jew<ecÙe Jeešt }eie}s; heCe DejyeebÛeer
Deehemeeleer} ÙeeoJeer Flekeâer efÛej[erme ies}er nesleer keâer, legkeâeËÛee Ûe{s}heCee lÙeeme cegkeâešŸeeves
menve keâjerle jenCes Yeeie he[}s.
F. me. 869 ceOÙes lej legkeâeËveer yeieoeoÛee Dejyeer Keef}Heâe cegleeefo Ùeeme Jesleve Lekeâ}s
cnCetve ieeoerJe¤ve Dees{tve HeâjHeâšle DeeCetve jmlÙeele Hesâketâve efo}s, leg®bieele keâeWye}s efve
MesJešer ne}ne} keâ¤ve "ej ceeefj}s! lesJneheemetve Keef}HeâeÛes osnj#ekeâÛe veJnsle lej
Ûee}keâ efve hee}keâner legke&âÛe Pee}s. les Jeešs} lÙeeme Keef}Heâe keâjerle, Jeešs} lÙeeme keâe{tve
šekeâerle. yeieoeoÛÙee megVeer Deyyeemeer JebMeeÛeerÛe ner efmLeleer Pee}er veener lej eflekeâ[s
FefpehleceOÙes Deme}suÙee efMeÙeebÛÙee HeâeefleceeF[ Keef}HeâebÛeerner legkeâeËveer leerÛe iele keâ¤ve
mees[}er. lÙee FefpehleÛÙee Dejye jepÙeeleer} le}eF& veeJeeÛÙee ye}e{Ÿe legke&â mejoejeves lej
mJele:me ‘Keef}HeâebÛee keâlee&’ cnCeJetve IesTve lÙeebÛes hee}keâlJe vesnceer DeeheuÙee he#eeÛes neleer
DemeeJes cnCetve Keef}Heâe DeuheJeÙeer Deme}e heeefnpes ne Deef}efKele ob[keâÛe peCet Iee}tve
efo}e. cees"Ÿee JeÙeeÛee Deewjme heg$ener yeepetme mee¤ve lÙee JebMeeleer} keâesCeeÛee lejer otjÛee
DeuheJeÙeer ceg}iee DeeCetve lÙeeme lees Keef}Heâe keâjer. Dejyeer meeceüepÙeeme legke&â Deeletve Demes
heesKejerle Demeleevee yeens®ve lÙeepeJej peieppeslÙee ÛeWieerPeKeeveÛeer mJeejer ÙesTve Je»eheeleemeejKeer
DeeoU}er! ÛeWieerPeKeeve nener cegme}ceeve veJnlee. DeeheuÙee Fkeâ[s efnbogme keâesCee}e
‘Keeve’ cnCeleeÛe DeeefCe cegme}ceeveeme keâesCee}e ‘peieppeslee’ cnCeleeÛe lees cegme}ceeve
Deme}eÛe heeefnpes Demes Jeešles. Deecner Demes Deveskeâ Devee[er cegme}ceeve heeefn}s Deensle keâer,
‘efMekebâojKeeve’ (De}skeäPeeb[j) ne cegme}ceeve veJnlee cnš}s keâer les efÛe[tve peele! ‘cegme}ceeve
vemelee lej Kegoe lÙee}e Heâòes keâMeer oslee?’ ne lÙeebÛee keâesefš›eâce! leesÛe Dejye }eskeâebÛeener
keâesešf ›eâce Demes! DeeefCe cegme}ceeveebÛÙee DeMeeÛe ye{eÙeebveer efÛe[tve peeTve cegemf }ce veme}suÙee
ÛeWefiePeKeeveeves cegme}ceeveebÛee vegmelee Heâ[Mee hee[}e. lÙeeves yeieoeo OegUerme efceUefJe}s.
oceemkeâmeÛee oce GKe[tve šekeâ}e, ceefMeoeRÛeer cewoeves kesâ}er, }#eeJeOeer cegme}ceeveebÛeer
keâòe} keâ¤ve lÙeebÛÙee keâehe}suÙee [eskeäÙeebÛes {erie jÛetve lÙeebÛÙeeJej Dee®{ nesTve
ÛeWefiePeKeeveeÛes [eskesâ ÛeeboCÙeele efJeÛeej keâjerle yemes! cegme}ceeve veme}suÙeemener osJe Heâòes
oslees DeMeer DejyeebÛeer efveef§eleer hešeJeer Flekeâe lÙee ÛeWefiePeves lÙeebÛee YeÙebkeâj Heâ[Mee hee[}e.
cegme}ceeve leJeeefjKekeâej lÙeeme Depetvener ‘osJeeÛee Meehe!’ osJeeÛee Øekeâeshe! cnCetve mebyeesOeleele.
Kejs heenlee Dejye meeceüepÙeeÛee FLesÛe Deble Pee}e.
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 142
legkeâea meg}leeveebÛee GoÙe
ÛeWefiePeKeeveeÛeer ner peie neo®ve mees[Ceejer Øe}Ùebkeâj JeeJešU Mecetve ceOÙe DeeefMeÙee
Keb[ hegve: efomet }eie}s lesJne heenleele lees Keef}HeâebÛee JebMe cnCetve meehe[svee! MesJešer
FefpehleÛÙee ØeyeUlej legke&â mesveeveerves keâes"tve lejer lÙee JebMeele}e Skeâ heg®<e MeesOetve DeeCe}e
DeeefCe lÙeeme Oece&ob[eÛÙee DeefOekeâejehegjlee Keef}Heâe keâ¤ve jepe ob[ GIe[heCes mJele:Ûes
neleele Iesle}e. lÙee JesUsheemetve legke&â meg}leeve Pee}s, meceüeš Pee}s DeeefCe DejyeebÛÙee neleer
efvecee&uÙeled Pee}s}er efKe}eHeâleer (Oece&ieg®heCe) lesJe{er jeefn}er; hejbleg pees mJeleb$e DeeefCe
meòeeOeerMe leesÛe Keef}Heâe nesT Mekeâlees Demee cegme}ceeveer Oece&MeeŒeeÛee ob[keâ DemeuÙeeves
MesJešer cegme}ceeveer peieled legkeâea meg}leeveeves Keef}Heâener JneJes Ùee iees°erme Devegketâ} nesle
Ûee}}s DeeefCe Debleer legke&âmLeeveÛee heje›eâceer meg}leeve mes}erce ¢eeves DejyeebÛes neletve lees
Oece&o[b ner keâe{tve DeeheuÙee neleer Iesle}e. lesJneheemetve legke&âÛe meg}leeve efve Keef}Heâener Pee}s.
DejyeebÛeer ØeKÙeele #es$es cekeäkeâe DeeefCe ceefovee legkeâeËveer Iesle}er. Deehe}er meòee Ûee}efJeCÙeeme
cegme}ceeveer Oece& DeeefCe mebmke=âefle GheÙeesieer he[le nesleer cnCetve legkeâea meg}leeveebveer cegefm}ce
Oece& efve Dejyeer mebmke=âefle mJeerkeâej}er. heCe ¢ee }sKeeletve hetJeea meebefieleuÙeeØeceeCes DeJee&Ûeerve
ÙegjesheMeer škeäkeâj osCÙeeme leer Dehegjer he[les Demes heeneleeÛe lÙeebveer efle}e Pegiee¤ve osCÙeemener
kebâyej keâme}er. keâejCe efleÛes Kejs cenòJe Demes lÙeeme kesâJneÛe Jeešle veJnles.
Deepe legke&âmLeeveele Dejye mebmke=âleerÛes GÛÛeešve keâjCÙeeÛeer kesâcee}heeMeeÛÙee vesle=lJeeKee}er
peer ØeyeU G"eJeCeer Pee}er Deens efleÛeer oesve cegKÙe keâejCes DeeefCe Ssefleneefmekeâ hetJe&heeref"keâe
¢ee }sKeele DeMeer ®hejsefKeuÙeeJej Deelee heg{er} }sKeele Oece&, Yee<ee, ef}heer, efveyeËOe,
pevejerleer, efveleer ØeYe=efle ØekeâjCeer legkeâeËveer iesuÙee one Je<eeËle keâMeer ›eâebleer Ie[Jetve DeeCe}er
Deens lÙeeÛeer GoddyeesOekeâ DeMeer ØekeâjCeJeej ceeefnleer osCÙeeÛee efJeÛeej Deens.
(kesâmejer, efoveebkeâ 2 ceeÛe& 1934)
(2)
DejyeebMeer legkeâeËÛÙee DeeefCe legkeâeËMeer DejyeebÛÙee Yetlekeâe}eheemetve Ûee}le Dee}suÙee
Ssefleneefmekeâ les{ercegUs lÙee DejyeebÛÙee meebmke=âeflekeâ oemÙeeÛee legkeâeËvee DeeOeerÛe Dee}s}e
efleškeâeje DeeefCe lÙeelener DeheefjJele&veerÙe Oece&«ebLeeMeer leer mebmke=âefle efvelÙeeÛeer peKe[}er
iesuÙeecegUs ØeieleerMeer} YeefJe<Ùekeâe}eMeer leeW[ osCÙeemee"er pÙee Ùegjesehf eÙeve Jew%eeefvekeâ megOeejCee
DeJeMÙe neslÙee lÙeebvee ¢ee Oeeefce&keâ Dejyeer ØeJe=òeeRÛee nesCeeje efJejesOe ¢ee oesve cegKÙe
keâejCeebcegUs le®Ce legkeâeËveer Dejyeer mebmke=âleerJej Ûe{eF& keâjCÙeeÛee "ece efve§eÙe kesâ}e. Flekeâer
¢ee efJe<eÙeeÛeer hetJe&heeref"keâe heefnuÙee }sKeele efouÙeeveblej Deelee ¢eele lÙee Ûe{eDees{erÛes
mHegâš JeCe&ve osCÙeeÛes Ùeesefpe}s Deens.
pece&ve ceneÙegæeÛes Debleer meve 1919JÙeeJe<eea legkeâeËÛÙee Pee}suÙee hejeYeJeeÛee hegje hegje
}eYe IesTve Jnmex}ÛÙee mebOeerle legkeâeËÛÙee meeceüepÙeeme ÙegjesefheÙeve je°^ebveer Deehemeele Jeeštve
~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 143
Iesle}s. legkeâea mJeeleb$Ùe hegjles ieleØeeCe nesCÙeeÛes DeeOeerÛe kesâcee}heeMeeves DeeheuÙee Ke[ddieeÛÙee
megFv& es lÙeele heje›eâceeÛeer mebpeerJeveer mebÛejefJe}er. osKele osKele keâe@vmš@evf šveeshe}heemetve mcevee&heÙeËleÛÙee
efJemleerCe& jCeebieCeele «eerkeâebÛeer jie efpejefJe}er DeeefCe veJeMeòeâerves cegmecegme}s}s legkeâeËÛes mJeleb$e
je°^ hegve: DeeheuÙee heeÙeebJej GYes jentve, De{U "eCe ceeb[tve, legPÙee Jnmex}ÛÙee mebOeerme ceer
Yeerkeâ Iee}erle veener pee cnCetve Ùegjesheeme DeeJnevet }eie}s. Ùee }sKeeÛee nsleg legke&âmLeeveeleer}
Ùee jepÙe›eâebleerÛes efJeJejCe osCÙeeÛee vemeuÙeecegUs pÙee meebmke=âeflekeâ ›eâebleerÛes JeCe&ve Ùee }sKeele
ÅeeJeÙeeÛes Deens leer Ùee jepÙe›eâebleercegUs MekeäÙe Pee}er DeeefCe leer Ùee jepÙe›eâebleerÛeeÛe heefn}e
DeheefjneÙe& heefjCeece neslee ne keâeÙe&keâejCeYeeJe oeKeefJeCÙeehegjlesÛe efle}e Demes vegmeles efveoxMetve
les hegve®ppeerefJele legkeâea je°^ efÛejmLeeÙeer keâjCÙeemleJe kesâcee}heeMeeves heefnuÙee Oe[ekeäÙeemeÛe
legke&âmLeeveeletve efKe}eHeâleerÛeer nkeâe}heóer keâe efve keâMeer kesâ}er les heent!
Dejyeer efKe}eHeâleerÛes GÛÛeešve
pece&ve ceneÙegæeÛÙee ØeeCemebkeâšele legke&â meehe[}s Demelee lÙeebÛÙee meeceüepÙeeletve Hegâštve
Dejyeebveer iewjcegefm}ce ef¡e§eve je°^eÛes yeepetves yeb[ kesâ}s nesles. Ùee DejyeebÛÙee efJeÕeemeIeeleeves
legke&â ÛeJeleeUtve ies}s. le®Ce legkeâeËÛÙee GoÙeeveblejner ceneÙegæeheeJeslees lÙeebveer ¢ee efKe}eHeâle
mebmLesÛee nòeer pees heesme}e neslee lees lÙee Keef}HeâeheoeÛes lÙeeme Oeeefce&keâ cecelJe Jeešle nesles
cnCetve vemetve DejyeØeYe=efle cegme}ceeveebvee ¢ee Oeeefce&keâ heer"eÛes DeefOekeâejer cnCetve legkeâea
meeceüepÙeeÛes cecelJe Jeešs} efve lÙeebÛes hee"yeU legke&â je°^eme efceUle jener} Ùee je°^erÙe
}eYeemee"erÛe nesÙe; hejbleg DejyeebveerÛe lÙeebÛÙee Ùee Keef}Heâeme "eskeâ¤ve efouÙeecegUs DeeefCe
efcemej, FjeCe, DeHeâieeefCemLeeve ØeYe=efle keâesCelÙeener cegme}ceeveer je°^ebveer legke&â Deehe}e
Keef}Heâe, lÙeeves efpeneo-Oece&Ùegæ hegkeâej}s, DeeheCeeme lÙeeÛÙee PeW[ŸeeKee}er peeTve lÙeeÛÙee
Me$etMeer }{}sÛe heeefnpes DeMee Oeeefce&keâ YeeJevesves legkeâeËme cnCeCÙeemeejKes keâesCelesner jCemeeneÙÙe
efo}s vemeuÙeeves efKe}eHeâleerÛeer mebmLee "sJe}er Demelee cegme}ceeveebÛÙee MeòeâerÛes keWâõerkeâjCe
DeeheuÙee legkeâea je°^OJepeeKee}er keâjlee ÙesF&} ner Dehes#ee Heâes} "j}er. ¢ee}e ve meebefiele}e
lejer Ûee}s} Demee SkeâÛe DeheJeeo keâeÙe lees Dee{U}e. lees cnCepes pÙeebvee mJele:Ûes je°^Ûe
veJnles DeMee efnob er cegme}ceeveebÛee DeeefCe ieebOeerJeeoer efnob Ûbg ee! ¢ee meppeveebvee legkeâea efKe}eHeâleerÛeer
efÛeblee legkeâeËhes#eener DeefOekeâ ceceòJeeves efJeJnUJet }eie}er; efnboer efKe}eHeâle ceb[Ueves leer
keâes}ce[Ceejer legkeâea efKe}eHeâle meeJe¤ve OejCÙeemee"er DeeheuÙee ieJeleeÛÙee keâe[erÛeer
kegâye[erosKeer} kesâcee}heeMeeÛÙee neleele efo}er; heCe efleÛee šsketâ IesTve efnboer cegme}ceeve
veebole nesles leMee megefmLeleerle veeboCÙeeÛes kesâcee}heeMeeÛÙee owJeer vemeuÙeeves lÙee kegâye[erÛÙee
meneÙÙeeÛeer osKeer} Jeemlehegmle keâjCÙeeÛeer ogyeg&efæ lÙee}e Dee"Je}er veener. lÙeeme keâesCeeÛee
keâeÙe GheeÙe? lÙeeÛee "ece efmeæeble "j}e keâer, ¢ee he@veFm}eefcePecedÛÙee KegUeves legkeâea
je°^eÛee Ùeeheg{s }Je}sMe }eYe nesCÙeeÛee mebYeJe jeefn}e veener!
G}š leer he@veFm}eefcePece legkeâeËÛÙee ØeieleerÛes ceeiee&le og}ËIÙe efJeIves cee$e DeeCeCÙeeme
keâejCeerYetle nesle jenCeejer Deens DeMeer kesâcee}heeMeeves GIe[GIe[ Iees<eCee kesâ}er. keâejCe
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 144
legke&âmLeeveÛee meg}leeve neÛe peesJej cegme}ceeveer Oecee&Ûee Keef}Heâener cnCeJetve IesF&} leesJej
cegme}ceeveebÛÙee Oece&MeeŒeeleer} efveleerefveyeËOe nsner lÙeeme heeUeJesÛe }eieCeej. npeej-oer[
npeej Je<eeËhetJeea DejyemLeeveÛÙee efJeefMe° heefjefmLeleerle pes }eiet he[}s les }ie>, Jeejmee,
ŒeeroememebleefleefJe<eÙekeâ DeefOekeâej, ob[efJeOeeve, jepeefveleer, leòJe%eeve ØeYe=elf e JÙeefòeâpeerJeveeleer}
DeeefCe je°^erÙe peerJeveeleer} Pee[tve meeNÙee ØekeâjCeebÛes kegâjeCeele meebefiele}s}s efveyeËOe DeeefCe
efveÙece DeepeÛÙee cevetlener lebleesleble }eiet kesâ}sÛe heeefnpesle; veJns les ef$ekeâe}erner yeo}lee
keâecee veÙesle, ns leòJe mJeerkeâejCes cnCepes efKe}eHeâle Ûee}t "sJeCes nesles!
FlekesâÛe veJns lej legkeâea peeleerJej Dejye peeleerntve veerÛelej DemeCÙeeÛee Úehe lÙee
efKe}eHeâleerÛÙee Oece&ob[eves efvelÙeeÛee ceej}s}e DemeeJee ÙeeÛesner le®Ce legkeâeËme cees"s Jew<ecÙe
Jeešle nesles. keâejCe Fm}eceer Oece&MeeŒeeØeceeCes hewiebyejeÛÙee Deieoer kegâUeleer}
veme}s lejer lÙeeÛee pevce pÙee heesšpeeleerle Pee}e lÙee keâesjsMe Jeiee&leer} jòeâyeerpe
pÙeele Demes} leesÛe Keef}Heâe nesT Mekesâ. leer hewiebyejeÛÙee pevceeves OevÙe Pee}s}er peele
Yeefòeâceeve DevegÙeeÙeebme meenefpekeâÛe GÛÛelece DeeefCe Oece&ieg®lJeOeejCeeÛeer DevevÙe DeefOekeâejer
DeMeer Jeešs. lÙee Oeeefce&keâ mecepegleerme ceeve legkeâefJeuÙeeJeeÛetve legkeâeËÛes heefn}s ØeyeUlece
meg}leevener Keef}Heâeheoeme leesJej ÙeesiÙe mecepe}s ies}s veJnles keâer, peesJej lÙeebÛÙee jòeâele,
efveoeve ceelesÛÙee yeepetves lejer, Dejyeer Keef}HeâebÛÙee ßes‰ jòeâeÛee DebMe Glej}s}e veJnlee.
ÙeecegUs legkeâea meg}leeveebveer mJele:Ûe heoÛÙegle kesâ}suÙee ogye&} Keef}HeâebÛeerner ceveOejCeer
keâ¤ve lÙeebÛÙee keâvÙekeâebMeer efJeJeen keâjCÙeeÛeer legkeâea meg}leeveebvee JejÛesJej Oe[he[ keâjeJeer
}eies. legkeâea meg}leeveebÛÙee Debieeleer} legkeâea jòeâeÛÙee heje›eâceer lespeecegUs les Keef}HeâeheoeÛes
heeefJe$Ùe heeJele vemetve lÙeebÛÙeeleer} pevcepeele GÛÛelej efve Megælej Dejyeer jòeâÛe keâeÙe les
lÙee ieewjJeeÛes DeefOekeâejer nesles DemeeÛe ¢ee Oeeefce&keâ mecepegleerÛee ieefYe&leeLe& neslee DeeefCe leerÛe
legkeâeËÛÙee peeleerÛeer ieefYe&le efveboe nesleer.DeeheuÙee peeleerÙe jòeâyeerpee}e Dejye jòeâyeerpeentve
nervelej }sKeCÙeeFlekesâ le®Ce legke&â cetKe&ner vemeuÙeecegUs efkebâJee cegoe&[ner vemeuÙeecegUs lÙee
ceeveneveervesÛe peer mJeerkeâej}er peeT Mekesâ, lÙee Keef}HeâeÛÙee heoJeermeÛe efOekeäkeâe¤ve osCÙeeme
les efmeæ Pee}s.
DeMee jerleerves efpeÛÙeeheemetve Ùeeheg{s }eYe lej nesCeeje veJnlee, neveer cee$e efveef§ele nesleer
efve peer mJepeeleerÙe jòeâeÛee Gheceo& keâjCeeNÙee leòJeeJejÛe DeefOeef‰le nesleer leer ner efKe}eHeâle
mebmLee GKe[CÙeeÛeer mebOeerner le®Ce legkeâeËme Deelee Dee}er! Jej meebefieleuÙeeØeceeCes meve
1914Ûes ceneÙegæeÛes Debleer mcevee& efve keâe@vmšBefšveeshe} Ùee veiejebletve «eerkeâ mewvÙeeme
efhešeUtve legke&â je°^ hegvne jCeefJepeÙeer nesleeÛe lÙee efJepeÙeeves HegâjHegâjCeeNÙee DeeheuÙee
Iees[Ÿeeme šeÛe osle efve neleele efjJn]e@uJnj jesKeerle kesâcee}heeMee pees efveIee}e lees Lesš
Keef}HeâeÛÙee lÙee ogyeàÙee jepemeYesle peeTve Le[keâ}e. meeWiešŸeebÛee heš GOeUeJee leMeer
lÙeeves leer jepemeYee GOeUtve efo}er, Keef}Heâeme ieeoerJe¤ve Kee}er DeeCe}s DeeefCe legke&âmLeeveeletve
efKe}eHeâleerme Deecet}e«e GÛÛeeštve, heoYeü° Keef}Heâeme je°^eletve neketâve efo}s!
pees Keef}Heâe leesÛe meg}leeve, lÙee Keef}Heâeme heoYeü° keâjCÙeeleÛe kesâcee}ves lÙee
~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 145
meg}leevee}ener heoÛÙegle kesâ}s. Keef}HeâeMeener DeeefCe meg}leeveMeener oesvener peerCe&MeerCe&
mebmLee Skeâe IeeJeemejMeer ieleØeeCe PeeuÙee. Oece&meòeekeâ jepemeòesÛee Deble nesTve, Theocracy
mebhetve, legke&âmLeeveele yegefæefve‰ }eskeâmeòesÛeer mLeehevee Pee}er, DeeefCe leerÛe DeheefjJele&veerÙe
DeMee Dejyeer Oece&mebmke=âleerÛÙee FefleßeerÛeer DeLeßeerner nesleer!
Dejyeer Oece&efveyeËOeebÛes GÛÛeešve
ceneÙegæele legke&âmLeeveÛÙee Me$etbÛes neleele nele Iee}tve legkeâea meòesme Dejyeebveer Pegieej}s
neslesÛe. lÙeebveer legkeâeËÛeer jepekeâerÙe meòee Pegieej}er lej legkeâeËveer lÙeebÛeer Oece&meòee Pegiee¤ve
efo}er. lÙeebÛÙeele Deelee keâesCeer keâesCeeÛee jeefn}e veJnlee. Keef}HeâeÛes GÛÛeešve keâjlee#eCeerÛe
Oecee&Ûeer jepekeâejCeeletve meeHeâ GÛe}yeebie[er Pee}er. leesJej legkeâeËÛes meejs JÙeJenej kegâjeCeeleer}
hegjeleve Dejyeer meeÛÙeele {eU}suÙee DeeefCe DeheefjJele&veerÙe ceeve}suÙee Oece&efveyeËOeeveg®he nesle
Dee}s nesles; heCe le®Ce legkeâeËveer heefnuÙee Oe[ekeäÙeemeÛe Oece&efveyeËOe ne meceeme mees[efJeCÙeeÛes
Yejerme ve he[lee lees cegUer lees[tveÛe šekeâ}e. Oece& efvejeUe, efveyeËOe (keâeÙeoe) efvejeUe,
Skeâ Meyoefve‰ ßeæsÛee Øeeble, Skeâ ØelÙe#eefve‰ ØeÙeesieeÛee, lÙeeÛee efJe<eÙe hej}eskeâ
efve ÙeeÛee Fn}eskeâ. ‘Dele: ØelÙe#eceeiexCe JÙeJenejefJeOeer veÙesled’ ¢ee leòJeeÛeer Iees<eCee
keâ¤ve le®Ce legkeâeËveer }eskeâmeYesÛÙee heefnuÙeeJeefnuÙee yew"keâerleÛe JÙeJenejefJe<eÙekeâ les les
meejs Oece&evf eyeËOe jö keâ¤ve šekeâ}s. efmJešdPe}Ë[ceOeer} cees"cees"s efveyeËOehebe[f le (keâeÙeoshebe[f le)
DeeCetve lÙee osMeeÛes heewjefJeOeeve (Civil Law) legke&â je°^eme }eiet kesâ}s. Skeâener cegu}eme
Jee ceew}Jeerme Oece&MeeŒe Ùee megOeejCesme Devegketâ} keâer Øeefleketâ} les efJeÛeejCÙeele Dee}s veener.
Skeâe efoJemeele }eskeâmeYesle ns heewjefJeOeeve mebcele Pee}s. ÚsokeâJeej ÛeÛee& lej otjÛe; heCe
«ebLeJeej ÛeÛexleosKeer} keâesCeer JesU ieceeJe}e veener. ceefnveesieCeleer Ùes-pee nesTve DeeOeerÛe
"j}suÙee efJeJeeneÛÙee DeewheÛeeefjkeâ Jee*defve§eÙeeÛes veeškeâ pemes Ieškesâle Ie[tve Ùesles lemes
lÙeeÛes Skeâe efoJemeele Skeâ Ùegie G}štve ies}s.lÙeeÛÙee ogmeNÙeeÛe efoJeMeer les veJes heewjefJeOeeve
Jele&JÙeelener DeeuÙeeÛeer Éener efHeâj}er. Fm}eceer }ie>ØeLee jö, Fm}eceer JeejmeeØeLee jö,
Fm}eceer yenghelveerlJe jö, Oeeefce&keâ vÙeeÙeMeemeve jö heewjefJeOeeve efmJešdPe}Ë[ceOeer} }eiet
kesâ}s lej ob[efJeOeeve (Criminal Law) Fš}erleer} efveyeËOehebef[le DeeCetve lÙeebÛÙeekeâ[tve
yeveJetve Iesle}s. Ûeesjer, ojes[s, nlÙee FlÙeeoer meenmeebvee DeeefCe DehejeOeebvee kegâjeCeeleer}
Dejyeer Oece&keâuheveevegieeceer hegjeleve Meemeves ve oslee Øeeieeflekeâ keâešskeâesjheCeeme meepes} Demee
vÙeeÙeefveJee[ŸeeÛee DeeefCe ob[efMe#esÛee ØeIeele Ûee}t kesâ}e.
efmJeme heewjefJeOeeve DeeefCe Fšeef}Deve ob[efJeOeeve pemes Pešheš }eiet kesâ}s lemesÛe
JeeefCepÙeefJeOeeve (mercantile Law), mewefvekeâ-jÛevee, mewefvekeâ efMemle, jCeefveleerØeYe=efle
megOeejCee pece&veerkeâ[tve DeJeMÙe leMee IesleuÙee DeeefCe legkeâea }eskeâmeYesves lÙeeme leMeerÛe
IeeTkeâ mebceleer Pešheš osTve šekeâ}er.
ns meejs efveyeËOe mebcele keâ¤ve efve megOeejCeebÛes ns vegmeles "jeJe keâ¤veÛe legkeâea }eskeâmeYee
Leebye}er veener. kesâcee}heeMee ne vegmelee "jeJeer ceveg<Ùe veJnlee. lees Jelee&Jeer heg®<e! "jeJe
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 146
keâjCÙeele oeKeefJe}suÙee leele[ernvt ener DeefOekeâ efvekeâ[erves efve vesševes lÙeeves ogmeNÙeeÛe efoJemeeheemetve
lÙee "jeJeebÛee Jelee&Jener Ûee}t kesâ}e. Skeâe efoJemeele Skeâ Ùegie yeo}tve šekeâCeejer Ùegefòeâ
keâesCelÙee ceb$eeves kesâcee}heeMeeme meeOÙe Pee}er? ner peeot Ie[Jetve keâesCelÙee keâeb[erves
DeeCe}er? DeJeIÙee Skeâe JeekeäÙeeves! keâesCÙee DeheefjJele&veerÙe Oece&«ebLeele meebefiele}e cnCetve
keâesCeleener Ssefnkeâ JÙeJenej meleleÛee OecÙe& Jee DeOecÙe& "jle vemetve lees je°^eme DeepeÛÙee
heefjefmLeleerle efnleØeo Deens keâer DeefnleØeo Deens Ùee ØelÙe#eefve‰ keâmeesšervesÛe lemee "jefJe}e
heeefnpes. pegves hegmlekeâ keâeÙe cnCeles, ne ØeMve ogÙÙece, Deew<eOe DeepeesyeebÛÙee yešJÙeele}sÛe
Deens vee, ne ØeMve ogÙÙece, DeepeÛÙee jesieeJej les jeceyeeCe Deens keâe ne ØeMve cegKÙe! le®Ce
legkeâeËveer ns met$e GÛÛeej}s DeeefCe cevJeblej Pee}s.
heCe pej keâe ceew}Jeerceb[Uekeâ[s ns keâece kesâcee}heeMeeves efo}s Demeles lej? lÙee
megOeejCeebleer} Skesâkeâ Meyo Oece&«ebLeeÉejs vekeäkeâer keâjCÙeeÛes DeeOeer lÙee Oece&«ebLeeleer} efkeâleer
JeekeäÙeebÛes efkeâleer DeLe& keâjeJes }eieles, efkeâleer Dees{eleeCe, efkeâleer Yee<Ùes, šerkeâe, JeeoefJeJeeo!
DeeefCe MesJešer veJeceleØeJeCe ceew}JeeRveer pegvÙee Meyoeble veJee DeLe& DeensÛe cnCetve MeeŒeefveCe&Ùe
efo}e Demelee DeeefCe peerCe&celeJeeÅeebveer megOeejCee MeeŒe-yee¢e Deens, cnCetve lÙeepÙe Deens ne
MeeŒeefveCe&Ùe efo}e Demelee!! veJeceleJeeÅeebvee keâjeJee }eielee yeewefækeâ DeØeeceeefCekeâheCee;
peerCe&celeJeeÅeebvee keâjeJee }eielee lÙeentvener YeÙebkeâj Demee je°^erÙe DeelceIeele! DeeefCe
Flekesâner keâ¤ve hegvne SkeâcegKeer efveCe&Ùe ve PeeuÙeeves MeeŒeeLee&Ûee ØeMve jenlee heefnuÙeeves
efpeLes neslee efleLesÛe! DeeefCe lemeeÛe DeefveCeeale!
Oece&mJeeleb$ÙeeÛeer Iees<eCee
ÙeemleJe Oece&«ebLe GIe[tve megOeejCesÛee ØeMve mees[efJeCÙeeÛes Yeeveie[erle MelekeâevegMelekesâ ve
KeÛe&lee le®Ce legkeâeËveer Oece&«ebLe efceštve lees ØeMve megšlees keâer keâeÙe les heeefn}s. lees keâeÙe?
Oece&«ebLe efceš}e DeeefCe lelkeâe} lees ØeMve megš}e! JÙeJenejele Oecee&Ûeer DeMeer ve[ Gj}erÛe
veener. Oece& lÙeeÛÙee lÙeeÛÙee JewÙeefòeâkeâ celeehegjlee jeefn}e lÙeemejMeer legke&âmLeeveele Oece&mJeeleb$ÙeeÛeer
Iees<eCee keâjCÙeele Dee}er. Heâej keâeÙe, efnbogmLeeveele pes JeeÛeCes Deveskeâ Fm}eceer Oece&Jeerjebme
kesâJeU vejkeâeÛes meeOeve Jeešles les efnbotbÛes Jeso legkeâea efJeÅeeheer"ebletve hejceeojeves, heCe
Ssefleneefmekeâ Â<šŸee Deepe DeYÙeeefme}s peele Deensle. keâener ØeceeCeele lÙeebÛee DeYÙeeme
DeeJeMÙekeâ mecepe}e peelees.
Dejyeer ef}heerÛes GÛÛeešve
Dejyeer ef}heer ner kegâjeCeecegUs legke&âmLeeveele Oece&ef}heerÛes heeefJe$Ùe heeJe}s}er, FlekesâÛe veJns
lej leerÛe Skeâ DevevÙe ef}heer lÙee osMeele hetJee&heej Ûee}le Dee}s}er. heCe leer DeefleMeÙe
yeespe[, cegõCeeLeea, efMe#eCeeLeea hejekeâe‰sÛeer De[eCeer. legkeâeËle Meskeâ[e 90 DeefMeef#ele
}eskeâ, heCe lÙeeme ÙegjesheÛÙee Meskeâ[e 90 efMeef#eleebÛÙee ceeb[erme ceeb[er }eJetve yemeeJeÙeeÛes
lej leer Dejyeer ef}heerÛeer OeeW[ Jeešsletve keâe{CesÛe Yeeie! cegõCeeJej ®U}s}er ÙegjesheÛeer jesceve
~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 147
ef}heer meceesj nesleerÛe. kesâcee}heeMeeves lelkeâeU efle}eÛe GÛe}}er. meeOeejCele: Skeâ Je<ee&Ûeer
DeJeOeer "jJetve meejs mejkeâejer keâece lÙee DeJeOeerveblej jesceve ef}heerle Ûee}Ceej cnCetve Dee%ee
megš}er. MeeUebletve lej lÙeeÛe efoJemeeheemetve jesceve ef}heer Ûee}t! ner ef}heerMegefæÛeer ÛeUJeU
lÙeebveer FlekeäÙee vesševes jsš}er keâer, mJele: kesâcee}heeMee MeeUebletve leer efMekeâJet }eie}s.
kesâJeU one De#ejs yeo}leeÛe jesceve ef}heerÛÙeener leeW[ele cee¤ Mekesâ} Flekeâer cegõCe DeeefCe
efMe#eCemeg}Ye nesCeejer DeeceÛeer osJeveeiejer ef}heer pej kesâcee}heeMeeÛes neleeMeer Demeleer lej
lÙeeves Dejye ef}heer yeo}CÙeeme Skeâ Je<ee&Ûee DeJeOeermegæe je°^eme efo}e vemelee! keâejCe one
De#ejs osKeer} yeo}CÙeeme heVeeme Je<ex j j j keâjerle jWieeUle jenCÙeeme kesâcee}heeMee keâesCeer
#eÙejesieer Lees[eÛe neslee! "j}suÙee efoJeMeer lÙeeÛes mejkeâejer keâece, meejer Je=òehe$es meeNÙee
je°^Yej Deieoer veJeerve DeMee jesceve ef}heerle Ûee}t Pee}er!
Dejyeer Yee<esÛes GÛÛeešve
legkeâeËme mJele:Ûeer ef}heerÛe veJnleer; heCe Yee<ee nesleer. leLeeefhe pesles legke&â jepes Demelee
jepeYee<esÛee ceeve neslee efpeleebÛÙee Dejyeerme! lÙee meeJešeKee}er legkeâea Yee<ee heej Kegjštve
ies}er. meejs meeefnlÙe Dejyeerle, legkeâea Iejeoejeble Dejyeer MeyoebÛee yeepeej! mJeeefYeceeve peeie=le
Pee}suÙee le®Ce legkeâeËme les keâmeÛes KeheCeej? efMeJeepeer cenejepeebveer ceje"erme ¢eeÛe
DejyeerØeYe=efle hejkeâerÙe MeyoebÛÙee Oeg[iegmeeheemetve cegòeâ keâjCÙeemee"er jepee%ee keâe{}er nesleer.
heCe cenejepeebFlekesâ lÙeebÛes je°^ keâjejer, efÛekeâešerÛes vemeuÙeecegUs Deepener ceje"erle ‘keâyet}’,
‘nu}er’, ‘efMeJeeÙe’, ‘len¢eele’ ØeYe=efle Meskeâ[es hejkeâerÙe Meyo DeeheuÙee mJekeâerÙe MeyoebÛÙee
Le[iÙeeJej YejYeješ}s}s Dee{Ule Deensle! kesâcee}Ûes veJelegkeâeËÛes je°^ megoJw eeves lÙeeÛÙeeFlekesâÛe
keâjejer he[}s. lÙeebvee mJeYee<esleer} Lees[smes hejkeâerÙe MeyoÛe keâe{tve šekeâeJeÙeeÛes veJnles, lej
peJeUpeJeU ces}s}er Yee<eeÛeer Yee<ee efpeJeble keâjeJeÙeeÛeer nesleer! heCe lÙeebveer lesner kesâ}s.
ceOÙeDeeefMeÙeeleer} legkeâeËÛÙee cetUmLeeveele mebMeesOeveceb[Us ies}er DeeefCe eflekeâ[tve hetJeeaÛes
Meyo MekeäÙe eflelekesâ ieesUe kesâ}s! hebOeje npeej efMe#ekeâebvee legkeâea Meyo hegve®ppeerefJeCÙeeÛes
efkebâJee veJeerve efveefce&CÙeeÛes keâeceeJej vesceCÙeele Dee}s! legkeâeale Jee*dceÙe vemeuÙeecegUs meejs
meeefneflÙekeâ Meyo veJes hee[}s! keâesCeer Jeerme npeej legkeâea Meyo peceJetve efo}s! mJele:Ûes
yees}CÙeele efyevelegkeâea-efJeMes<ele: Dejyeer Meyo meehe[Ces ner iees° efMe°eÛeejeefJe®æ mecepe}er
peeT }eie}er! cebef$eceb[Ueleer} cees"cees"s ‘heeMee’ ØeOeeve Skeâe leemeele keâesCe hejkeâer Meyo
keâceerle keâceer Jeehejlees ÙeeÛÙee Ûe{eDees{er }eJet }eie}s DeeefCe mejkeâejer jepehe$eele (ie@Pesšeble)
ØelÙener heeÛe veJes legkeâea Meyo je°^Yej JeehejCÙeemee"er Øeefmeæ nesT }eie}s.
legkeâea je°^eblener Ùee Yee<eeMegæerÛÙee JeeJešUerme hee}eheeÛeesàÙeeÛee Lees[e efJejesOe Pee}e.
efkeâlÙeskeâ cnCee}s, hejkeâerÙe Meyoebveer Yee<eemebheòeer Jee{les. kesâcee}heeMee cnCee}e, mJekeâerÙe
Meyo veenerleÛe lÙee DeLee&Ûes hejMeyo IesF&ve, lÙeeves Yee<eemebheòeer Jee{les; heCe mJekeâerÙe Meyo
cee¤ve pes hejMeyo efpeJeble jent heenleele lÙeeves mebheòeer Jee{les Demes cnCeCes cnCepes Deewjme
heg$e cee¤ve oòekeâ IesleuÙeeves mebleefle Jee{les Demes cnCeCÙeemeejKesÛe Deens! mJeOecee&leer}
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 148
ceeCemes jeKetve yeeš}suÙeebvee hegvne mJeOecee&le DeeCeCes ner Kejer Megæer nesÙe, heCe efpelekesâ
hejOeceeaÙe Megæ keâ¤ve IesCes eflelekesâÛe mJeOeceeaÙe "ej cee¤ve šekeâCes ner Megæer vemetve yesMegæer
Deens! legkeâea Yee<esmeejKeer DeemeVecejCe DeeefCe cetUÛeerÛe meeOeer Yee<ee, heCe efleÛee ne kesâJe{e
DeefYeceeve! ceie pej keâe kegâyesjemeejKee mebheVelece Meyomeeiej IesTve lÙeeÛÙee hee"erMeer,
DeeceÛÙee hee"erMeer DeeceÛeer mebmke=âleeÛeer osJeJeeCeer Deens, leMeer SKeeoer Yee<eebÛeer jeCeer GYeer
Demeleer lej lÙeeves osJeebÛÙee je°^eJej megæe leer mJeYee<ee }eoCÙeeÛeer Deekeâeb#ee Oej}er Demeleer!
‘keâeÙeÅee’meejKÙee Meyoemee"er osKeer} DeeceÛÙeemeejKÙee keâjbšŸee Mee}ervelesves lees oejesoej
Yeerkeâ ceeiele Lees[eÛe efHeâjlee!
Dejyeer hetpeeØeeLe&veeefo DeeÛeejebÛes GÛÛeešve
vewyeËefOekeâ ›eâebleerÛes ceeieesceeie DeeÛeejebÛeer ›eâebleer Ie[tve Dee}er. meejs kegâjeCe legkeâea Yee<esle
DevegJeeefo}s ies}s. DelÙeble heefJe$e ‘Deu}e’ Meyo osKeer} Dejyeer cnCetve efveef<eæ Pee}e!
osJeeme legkeâeaner keâUles! Demes cnCetve lÙee DeLeeËÛee ‘leejer’ ne Meyo ØeeLe&vesle Ùeespe}e. henešs
ceefMeoerletve peer ‘Deepeevee’Ûeer DeejesUer "eskeâCÙeele Ùesles efleÛee ceb$e meeNÙee cegme}ceeveer peieele
Dejyeer Deens. kesâcee}ves lees ceb$e legkeâea Yee<esle DevegJeeo}e efve legkeâea mebieerleele yemeefJe}e. leesÛe
legke&â je°^Yej Deelee henešs }}keâej}e peelees. kegâjeCeeleer} DelÙeble ØecegKe ØeeLe&vee efveceepeeleer}
heCe leer Dejyeer Yee<esle nesleer. leerner legkeâea Yee<esleÛe Yee<eeblej}er peeTve efveceepe legkeâealeÛe
he{}s peeT }eie}s. keâejCe osJeeme legkeâeaner mecepele Deme}sÛe heeefnpes! osJe keâener
pevcepeele Dejye veener! hewiebyejeÛÙee keâeUeheemetve efŒeÙeebveer yegjKee JeehejCes neÛe Dejyeer Oece&.
legkeâea le®Ce efŒeÙeebveer yegjKee Pegiee¤ve efo}e. Dejyeer yegjKÙeebletve-efkeâlÙeskeâ MelekeâebÛÙee
yeboerletve-legkeâea Œeer yeensj Dee}er! mJesÛÚsvesÛe veJns, keâejCe yegjKee neÛe efpe}e Oece& Jeešle
neslee DeMeer npeej npeej legke&â ŒeerÛe Ùee megOeejCesÛee efJejesOe keâjerle jeefn}er. heCe le®Ce
legkeâeËveer pees megšsvee lees yegjKee Heâe[tve šekeâ}e. efJeÅeeheer"s Œeerheg®<eebme mebefceße JeieeËleÛe
efMekeâJet }eie}er. yegjKÙeeme ceppeeJe Pee}e. nervelesÛeer KetCe cnCetve Hesâpe šesheer Iee}Ces
efveyeËOeefJe®æ ke=âlÙe "j}s!
Hesâpe šesheer Hesâketâve efo}er
Hesâpe šesheer JeehejCes ne ob[veerÙe DehejeOe "jleeÛe DeefMeef#ele legkeâea meceepeeves obie}
kesâ}er; heCe "juÙee efoJeMeer pÙeeves ‘Hesâpe’ Hesâkeâ}er veener lÙeeÛeer Hesâpe Hesâkeâ}er ies}er.
meYÙe Œeerheg®<eebveer Skeâ$e veeÛeCes ner Dejyeer DeeÛeejele ogjeÛeejeÛeer meercee! le®Ce legkeâeaveer
veiejesveiejer meeJe&peefvekeâ ve=lÙee}Ùes keâe{}er! mJele: kesâcee}heeMee DeMee meYÙe vejveejeRÛÙee
meeJe&peefvekeâ ve=lÙeele Yeeie IesT }eie}s. legkeâea efŒeÙee veiej mebmLeebletve, vÙeeÙee}Ùeebletve,
cebef$eceb[Uele osKeer} cees"cees"Ÿee DeefOekeâejeJej keâeces ke⤠}eieuÙee. mewefvekeâ ieCeJes<eeÛee
ceeb[ÛeesUCee Iee}tve, yebogkeâer KeebÅeeJej IesTve keâe@}speebleer} keâvÙeeJeerjebÛeer Meskeâ[es
heLekesâ mewefvekeâer Leeševes efcejJet }eie}er! KesUele, Iees[oew[erle, Jewceeefvekeâ mheOexle
~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 149
heg®<eebmen meceevelesves Yeeie IesT }eie}er! efveyeËOeeOeejs }ie>s ve veeWoefJelee pÙeebveer
nóeves ceew}Jeercegu}ebkeâ[tveÛe Oece&efJeOeerves efJeJeen kesâ}s lÙeebÛeer mebleleer efveyeËOeefJe®æ
"j}er! leer vewyeËefOekeâ (keâeÙeosMeerj) "jeJeer cnCetve ceie lÙeebveer Deehe}er pegveer }ie>sÛe
hegvne pesJne efveyeËOeevegmeejs veeWoefJe}er lesJne ØeMve megš}e. mJele: cenbceo hewiebyejeÛes Skeâ
Ûeefj$e kesâcee}heeMeeves DeeheuÙee osKejsKeerKee}er ef}nefJe}s. osJeotleeÛeer (hewiebyejeÛeer)
ßeæeMeer} Yetefcekeâe mees[tve ‘Skeâ Ssefleneefmekeâ heg®<e’ ÙeeÛe YetefcekesâJej les meejs
Ûeefj$e ef}efnCÙeele Dee}s. Skeâ ØeyeU Dejyeer je°^efvecee&lee, ›eâebeflekeâejkeâ, Oece&ØeJeCe,
Metj Demee lees cegme}ceeveer Oece&mebmLeehekeâ neslee Demes lÙee Ûeefj$eele cenbceoeÛes MeyoefÛe$e
jsKeeš}s DeeefCe les Ssefleneefmekeâ Ûeefj$eÛe Kejs Ûeefj$e cnCetve meeNÙee efJeÅee}Ùeebletve
efMekeâefJeCÙeele ÙesCÙeeÛeer JÙeJemLee kesâ}er.
efJejesOeeÛee MelecegKeer jeJeCe
ner ›eâebleer kesâcee}heeMee}emegæe efJejesOeeJeeÛetve keâjlee ÙesCes MekeäÙeÛe veJnles. ‘nUgnUt’,
‘megJeCe&ceOÙe’, ‘Deeflejskeâ’, ‘JeÛeveelØeJe=efòeJe&Ûeveele efveJe=efòe:’ ØeYe=efle veeJeeÛÙee Deveskeâ ØeyeU
heg{eNÙeebÛes vesle=lJeeKee}er kesâcee}heeMeeÛÙee le®Ce legkeâeËJej pegvÙee legkeâeËveer ÛeewHesâj nuuÙeeJej
nu}s Ûe{efJe}s! legke&âmLeeve mJeleb$e keâjCeeje kesâcee}heeMee mJeosMeele cees"e }eskeâefØeÙe
Deme}e heeefnpes Demes yeensj menpeÛe Jeešles; heCe megOeejkeâ cnš}e keâer lees mJeeleb$ÙeJeerj
Deme}e lejer, yengOee yengpeveele DeefØeÙeÛe DemeCeej. keâejCe megOeejCee cnCepesÛe Deuhecele
efve yengcele leerÛe ®{er. jefMeÙeele leerveÛelegLeeËMe }eskeâ }sefveveJej legštve he[}s. cegmeesef}veerJej
Depetvener Je<ee&keâe"er oesveÛeej Fšeef}Ùeve ceejskeâjer Iee}e Iee}leeleÛe. [er Jn@}sjeefJe®æ
DeeÙe}Ë[ele kesâJe{e cees"e he#e peUHeâUle Deens! lÙeelener Oeeefce&keâ Jee meeceeefpekeâ megOeejCesle
}eskeâefØeÙelesÛes veeJener IesCÙeeme vekeâes. ‘Jejb peveefnle OÙesÙeb kesâJe}e ve pevemlegefle:’ ne yeeCee
pÙeeme OejJes}, leer Oecekeâ Debieer Demes}, lÙeevesÛe les heeT} šekeâeJes; leMeeÛe efve[jheCes
kesâcee}heeMeeves les heeT} šekeâ}s. Dekeâmceele megOeejCeebÛee Oe[ekeâe G[e}e DeeefCe }eskeâmeYesÛÙee
oejeMeer jepekeâerÙe keWâõe-keWâõebJej leesHeâebÛÙee jebiee jesKetve, pegvÙee he#eeMeer ÙegefòeâJeeo keâjCÙeeÛes
keâece ØeLece lÙee leesHeâebÛÙee leeW[ekeâ[sÛe meesheJetve kesâcee}ves pees DeheefjJele&veerÙe cnCetve hetpÙe
Pee}e lees Oece&«ebLeÛÙee «ebLe DeheefjJele&veerÙe cnCetveÛe jö keâ¤ve šekeâCÙeeÛes cegKÙe keâece
le[keâeHeâ[keâer heej hee[}s. veblej celeheefjJele&veeLe& lÙeeves meejs cegõCe, meejs Jeekeäheer",
meeceesheÛeejeÛÙee meeNÙee keâ}e keâeceeme }eJeuÙee. heCe Demeblees<eeÛeer Deeie efJePesvee. Hesâpe
šesheer jö kesâ}er cnCetve DeefMeef#eleebveer obies kesâ}s. kegâjeCeeleer} heefJe$e Dejyeer ceb$e jö keâ¤ve
les legkeâea Yee<esle Ûee}t kesâ}s cnCetve Dejye cegu}eceew}JeeRÛÙee DevegÙeeÙeebveer Deeie heeKe[}er.
kesâcee}Jej ceejskeâNÙeebÛes Iee}s he[}s. MesJešer kegâ"s kegâ"s he}šCeer osKeer} efHeâleuÙee DeeefCe
meMeŒe yeb[s G"}er! legkeâeËÛÙee yeensjÛÙee Me$etvb eerner Ùee ÙeeoJeerle Lees[s Heâej les} Deesle}s. heCe
les le®Ce legke&â DeuhemebKÙe Demeleener DeuheyeU veJnles. lÙeebÛÙee efMemleerves, MeewÙee&ves
ÙegjesheÛÙee leeW[ele ceej}er nesleer. lÙeebveerner ®õ¤he OeejCe keâjleeÛe obiesKeesjebÛeer OegUOeeCe
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 150
G[e}er. yeb[eÛes kebâyej[s cees[}s. mLe}eYeeJeecegUs leer Pegbpe Gu}sKeveerÙe Demeleener JeefCe&lee
Ùesle veener. lejerheCe Skeâ GoenjCe osT.
cegefm}ce meveelevÙeebÛes yeb[!
Deepe yeÇmg ee}e mejkeâejer Dee%esØeceeCes cegDeppeerve (hegjesenf le) efveceepe he{CÙeeme vesnceerØeceeCes
Dee}e. heCe Dejsyeerle efveceepe ve he{lee Deepe ØeLeceÛe lees heeKeb[heCes legkeâeale he{}e peeCeej
neslee! npeejes Je<eeËÛÙee ¤{erÛee Deepe Yej ÛeJnešŸeeJej efMejÛÚso nesCeej neslee. pevemecegoeÙe
pece}e neslee. efveceepee}e cegDeppeerveves DeejbYener kesâ}e. heCe ‘Deu}e’ Meyo ieeUtve ‘leejer’
ne veJee legkeâea Meyo GÛÛeej}s}e SskeâleeÛe ceie cee$e #eesYe keâesCeeme DeeJejsvee! G"e,
Oece&efve‰ nes, G"e! Demee SkeâÛe keâu}esU G"}e. npeejes }eskeâ efyeIe[tve G"}s, efveceepe
Yebie Pee}e! veiejYej veJÙeepegvÙeele neCeeneCe Ûee}t Pee}er. hees}erme Lekeâ}s. GheõJe
efoJemeevegefoJeme Jee{le Ûee}}e. obiÙee}e Jee{lÙee yeb[eÛes ¤he Dee}s. MesJešer mJele:
kesâcee}heeMeebvee yeÇgmee}e ÙeeJes }eie}s. leeW[osKeuÙee iees°eRveer Deelee Yeeiele veener ns efomeleeÛe
lÙeebveer yesÙeesvesšebMeerÛe iee" Ieele}er. heVeeme-mee" cegu}eceew}Jeer hee[eJe kesâ}s. neleer Dee}s
les HeâeMeer ies}s. ØekeâjCe Leb[eJe}s. mejkeâejer efveyeËOeeÛee (keâeÙeÅeeÛee) JeÛekeâ otjJej hekeäkeâe
yeme}e. ÙeeÛeØeceeCes Skeâe cees"Ÿee keâšele cees"cees"s mejoej Oej}s peeTve ÛeewkeâMeer Debleer
kesâcee}ves lÙeebvee HeâemeeJej šebietve efo}s. lÙeeble lÙeeÛee yee}efce$e DejerHeâner neslee. les eflekeâ[s
pÙee JesUer HeâemeeJej }škeâle nesles lÙee JesUer kesâcee}heeMee Fkeâ[s meeJe&peefvekeâ ve=lÙee}Ùeeleer}
Œeerheg®<eebÛÙee Skeâe cees"Ÿee mebefceße veeÛeele mJele: veeÛele nesles! efJejesOeeÛee MelecegKeer jeJeCe
pesJne pesJne meMeŒe MeemeveJeeo ke⤠Dee}e lesJne kesâcee}}ener ke=âheeCeeÛÙee DeMee keâ"esj
keâesefš›eâceevesÛe lÙeeÛeer mecepe hee[lee Dee}er!
keâe}Ûee heeKeb[! DeepeÛee hegCÙeM}eskeâ
heCe ns heefnuÙee Oe[ekeäÙeeÛÙee leerve-Ûeej Je<eeËle pes keâeÙe Pee}s les Pee}s. Deepe
legke&âmLeeveÛÙee Øepeemeòeekeâ jepÙemLeeheves}e one Je<ex Pee}er. veJeLejÛe legke&âmLeeveYej lees
oMece Jeeef<e&keâ Jee{efoJeme GYÙee je°^eves ieepeefJe}e! DeheefjJele&veerÙe Dejye mebmke=âefleMeer
peKe[tve šekeâuÙeecegUs legke&âmLeeve Ùegjesheheg{s nleJeerÙe& efve nle:ØeYe nesTve ies}e neslee, heCe
leer Theocracy les Oece&meòeekeâ jepÙe, leer efKe}eHeâle GKe[tve šeketâve Jew%eeefvekeâ mebmke=âleerÛes
DeeefCe Øepeemeòeekeâ jepÙeebÛes peerJeveoeve efouÙeeefJe<eÙeer les meejs je°^ kesâcee}heeMeeÛes ÛejCeer
lÙee efoJeMeer Deehe}er ke=âle%e-heg<heebpe}er Deefhe&les Pee}s! keâe}Ûee heeKeb[ kesâcee}heeMee
DeepeÛee hegCÙeM}eskeâ Pee}e!
(4:211)

~ hejbheje DeeefCe veJelee ~ 151
 yegæ DeeefCe Ùegæ

1. yegæebefJe<eÙeer YeòeâerYeeJe
2. Je»emetÛeer
3. YeefJe<ÙeJeeCeer
4. FbefõÙeoceve DeeefCe ie=nmLeeßece
5. heeefnpes lej MeŒeeÛeejer cnCee heCe DelÙeeÛeejer veJns
6. mJeeleb$Ùe mebheeoveeveblej ›eâebefleØeJe=òeerÛes efJemepe&ve

Ùeesæe-Ùeesieer

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 152 ~ yegæ DeeefCe Ùegæ ~ 153

 DeeheuÙee Yejejeryejesyej Ûee}lee Ùesle veener efve DeeheuÙee owefohÙeceeve heleekesâkeâ[s
°er }eJelee }eJeleeÛe leer DebOegkeâ nesTve efohetve peeles!
(7:18)
1. yegæebefJe<eÙeer YeòeâerYeeJe efve hetpeveerÙelee


DeeceÛÙee }sKeCeerletve pes Lees[smes keâ"esj Meyo efveIee}s. lÙeeJe¤ve keâesCeerner Demes
}Jecee$e ceevet veÙes keâer DeeceÛÙee ceveele yeewæOecee&efJe<eÙeer keâener cees"emee Deeoj veener! Ús Ús!
mJeÙeb yeewæOecee&Ûeer oer#ee IesCeeNÙee YeòeâeÛÙee ceveele DeefKe} peieele pees heefJe$elece mebIe Deens
lÙee yeewæmebIeeefJe<eÙeer pees Deeoj DeeefCe pes Øesce Demes} lesÛe Øesce DeeefCe leesÛe Deeoj
yeeUieCeeje yeewæOecee&Ûee ceer Skeâ veceü Ûeenlee Deens. yeewæOecee&Ûeer oer#ee ceer Iesle}er veener
lÙeeÛes keâejCe ne mebIe ceePÙee ÙeesiÙelesÛee veener Demes veJns. lej ceer lÙee mebIeeÛÙee
heefJe$e cebeof jeble heoehe&Ce keâjCÙee}e hee$e veener ns nesÙe DeeefCe ns cebefoj Deepe pes Deveble
keâe}heÙeËle efškeâ}s Deens les lÙeeÛee heeÙee Ke[keâeÛÙee heeÙeeJej GYeej}suÙee DeefÛejmLeeÙeer
cees"cees"Ÿee jepeJee[ŸeebÛÙee heeÙeeØeceeCes Ieele}e vemetve leòJeebÛÙee Yekeäkeâce heeÙeeJej les jÛe}s
ies}s Deens cnCetve nesÙe. ceveg<Ùee}e lÙeeÛÙee heeMeJeer ØeJe=òeerheemetve hejeJe=òe keâjCÙeeÛee
ØeLeceÛee DeeefCe DelÙeble ÙeMemJeer Demee ØeÙelve ØeLece mebkeâefuhele keâ¤ve lÙeeme cetle&mJe¤he
osTve MelekesâÛÙee Melekesâ lees DeJÙeenle pÙeebveer Ûee}t "sJe}e DeMee lespemJeer OeceexheosMekeâebÛeer
ceeef}keâe-Den&led efYe#eg ÙeebÛeer hejbheje ÙeeÛe efnbogmLeeveeceOÙes pevcee}e Dee}er nesleer. ÙesLesÛe
lÙeebveer peerJeveogiOe ØeeMeve kesâ}s DeeefCe ÙeeÛe Yetceer}e ceele=Yetceer cnCetve Jebove kesâ}s. ¢ee meJe&
iees°eRÛeer peeCeerJe DeeceÛÙee Deble:keâjCeele GlheVe nesTve Meyoebveer JeCe&ve ve keâjlee ÙesCÙeemeejKÙee
YeeJevee oeštve Ùesleele DeeefCe Ùee mebIeeefJe<eÙeer pej DeeceÛÙee DeMee ceveesJe=òeer Deensle lej ceie
lees mebIe pÙeebveer ØemLeeefhele kesâ}e, lÙee mebmLeehekeâeefJe<eÙeer lÙee yegæeefJe<eÙeer lÙee %eeveoerhleeefJe<eÙeer
Deecner keâesCelÙee Yee<esle DeeceÛÙee ceveesJe=òeer efoioefMe&le keâ¤? ns leLeeiele! meJe& ceveg<Ùepeeleerle}e
ceer nerve oerve, kesâJeU ceePeer, efveleevle efjòeâlee efve ceePes, efveleevle De%eeve ÙeebÛeeÛe Densj
IesTve legPÙeekeâ[s Ùeslees. pejer DeeheuÙee yeesOeeÛee meejebMe ce}e Deekeâ}ve keâjlee Ùesle veener
Demes ce}e Jeešles lejer ce}e hetCe& efJeÕeeme Deens keâer les lemes nesCesÛe mJeeYeeefJekeâ Deens keâejCe
Deehe}e GheosMe ne osJe}eskeâerÛÙee JeeCeerletve efveme=le Pee}e Deens. hejbleg ceePeer ßeJeCeWefõÙes
DeeefCe ceePeer Deekeâ}veMeòeâer ner ¢ee Ssefnkeâ ØelÙe#e ØeceeCeceÙe peieeÛee MeyoIees<e SskeâCÙeeme
efMekeâ}er Deens. YeieJeved keâoeefÛele Demesner Demes} keâer Deehe}s heoehe&Ce Ùee peieeceOÙes Heâej
}Jekeâj Pee}s DeeefCe pÙee JesUer ns meJe& peie Deieoer yeeuÙeeJemLesle nesles efve ØekeâeMe vegkeâleeÛe
kegâ"s Heâeketâ }eie}e neslee, leesÛe DeeheCe Deehe}er heleekeâe Heâ[keâeefJe}er! cnCetve ¢ee peiee}e ieewlece yegæebefJe<eÙeer YeòeâerYeeJe efve hetpeveerÙelee

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 154 ~ yegæ DeeefCe Ùegæ ~ 155


2. Je»emetefÛe!
Heâ}evÙeLeewogbyej Je=#epeeles: cet}e«eceOÙeeefve YeJeeefve Jeeefhe~
JeCee&ke=âeflemmheMe& jmewmmeceeefve leLewkeâlees peeefleefjefle ØeefÛeblÙee ~~1~~
lemceeVe ieesÓÕeJelkeâef§eled peeefleYesoesefmle osefnveeced ~
keâeÙe&Yesoefveefceòesve mebkesâle: ke=âef$ece: ke=âle ~~
-YeefJe<ÙehegjeCe De. 40
yegæOecee&ÛÙee ceneve ØeÛeejkeâele DeÕeIees<e ÙeeÛeer cees"er ÙeesiÙelee ceeveCÙeele Ùesles. lÙeeves
ef}efn}s}W mebmke=âle M}eskeâyeæ ‘yegæÛeefj$e’ ns keâeJÙe yeewæ Jee*dceÙeeleer} Skeâ Glke=â°,
hetpÙe efve Øeemeeefokeâ «ebLe Demetve les mebmke=âle Jee*dceÙeeleer} keâeJÙemebheòeerceOÙes osKeer}
ceeveveerÙe mLeeve heeJeCeejs Deens.
¢ee efJeÉeve yeewæ ØeÛeejkeâeves, lÙee keâeUer Jewefokeâ efve yeewæ DeMee DeeheuÙee efnbog je°^ele
he[}suÙee Oece&hebLeeÛÙee ogHeâUerle pees Skeâ DelÙeble Jeeo«emle efve leer›e celeYesoeÛee ØeMve
nesTve yeme}e neslee, lÙee pevcepeele peeefleYesoeÛÙee ØeLesJej leke&âcet}keâ ÛeÛee& keâjCeeje
Je»emetefÛe veebJeeÛee Skeâ ØeyebOe jefÛe}s}e Deens.
Gheefve<eod keâe}eheemetveÛe mJeleb$e leòJeJeeoebveer JeveesheJeveeleer} DeeßeceeDeeßeceele YeejleerÙe
JeeleeJejCe meoesefole efveveeo}s}W Demes. lÙeelener ëe=eflemce=leeRÛÙee ceÙee&oebÛeermegæe ceb$ejsKee ve
pegceevelee yegækeâe}ele pesJne yegefæJeeo meJe&mJeer mJeleb$eheCes Dekegbâef"le mebÛeej ke⤠}eie}e,
lesJne lej je°^eÛÙee DeeefCe ceeveJÙeeÛÙee ØelÙeskeâ #es$eele ‘nW DemeW keâeb’ Ùee ØeMveeÛÙee
DeefiveefoJÙeeceOÙes lelkeâe}erve ÙeÛÙeÙeeJeled celes, ¤ef{, DeeÛeej, efJeÛeej meeOekeâyeepekeâ
pJee}ele leeJetve meg}eKetve efveIet }eie}er. Jewefokeâebveer yeewæebÛeer DeeefCe yeewæebveer JewefokeâebÛeer
JeÛeveW efve JeÛeveW, ceb$e efve ceb$e, keâesefš›eâce efve keâesefš›eâce kegâMee«e lekeâe&ÛÙee efhebpeCeeKee}er
vegmelee leblegvedlebleg efhebpetve keâe{}e. Jewefokeâ JewefokeâebMeer Jee yeewæ yeewæebMeer pesJne Jeeo Iee}er,
lesJne lÙeebÛÙee leke&âMegæles}e vesnceer ‘Fefle ßegefle:’ efkebâJee ‘Fefle yegæevegMeemeveced’ ÛÙee og}ËOÙe
ceb$ejs<esÛeer Dee[keâe"er Dee[Jeer ÙesF&. keâejCe ßegefleJeekeäÙe KeesšW nW cnCeCeW nW JewefokeâeJewefokeâebÛÙee
lekeâe&me DeMekeäÙe; yegæJeekeäÙe KeesšW nW cnCeCeW nW yeewæeyeewæebleer} leke&âJeeoeme meJe&$e efveef<eæ.
lÙeecegUs ßegleeRÛeer Úeveveer Jewefokeâ lekeâe&}e DeMekeäÙe, yeewæeieceeÛeer Úeveveer yeewæleke&âMeòeâer}e
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 156
DeMekeäÙe. lÙeecegUs lÙee lÙee DeehleJeekeäÙeebÛÙee kegbâheCeeheÙeËleÛe keâeÙe lees lekeâe&Ûeer ieefle
Dekegbâef"le Demes. heCe Jewefokeâ DeeefCe yeewæ ÙeebÛÙeele pesJne lesÛe Gheefve<eledkeâe}eheemetve
ØeÛeef}le Deme}s}s ‘leefÉod mebJeeo’ Pe[t }eie}s, lesJne ßegefleØeYe=efle lÙee lÙee Devegu}bIeveerÙe
efve DeMebkeâveerÙe ceÙee&oener lekeâe&ÛÙee ieleerme KegbšJet MekeâuÙee veenerle. keâejCe yeewæebvee ‘Fefle
ßegefle:’Ûee Oeekeâ vemes. efleÛee ceb$e efve ceb$e les leke&âcegMeerle nslegJeeoeÛÙee meneCesJej Ieemetve,
heejKetve efškeâ}e lejÛe IesCeej. Jewefokeâebvee ‘Fefle yegævegMeemeveced’Ûeer Yee[Yeer[ vemes. lÙee
yegæeÛÙee MeyoeveMeyoeÛee lekeâe&ÛÙee ceeNÙeeKee}er OegJJee G[Jetve osCÙeeme les keâÛejle vemele.
DeMee efmLeleerle yegækeâe}ele ßegefle, mce=efle, Deeiece-efveiece, jerefle¤ef{, DeeÛeej-efJeÛeej Ùee
meeNÙeebÛeer Úeveveer heg®<eyegæerÛÙee DeefiveefoJÙeele peMeer Pee}er, ßegleeRvee osKeer} heg®<eyegæerÛÙee
hejer#es}e yemeeJeW }eietveÛe keâeÙe peW ØeceeCehe$e efceUefJelee ÙesF&} leW efceUefJeCeW Yeeie he[}W,
lemee Øekeâej lÙeehetJeea kesâJnener FlekeäÙee cees"Ÿee ØeceeCeeJej Pee}e veJnlee.
ÙeecegUsÛe yegækeâe}eleer} Oecee&Oece&, keâcee&keâce&, DeeÛeejeveeÛeej ÙeebÛeer efÛeefkeâlmee keâjCeejs
efveYexU efve mJeleb$e lekeâe&ÛÙeeÛe keâmeesšerJej heejKe}s peeCeejs JeeoefJeJeeo Deepe cees"s ceveesjbpekeâ
efve yeesOeØeoner Jeešleele. kegâMee«e yegefæJeeoebÛeer leer lÙee keâeUÛÙee ceeveeves DeØeeflece efve
Dekegbâef"le GoenjCeW Deepener JeeÛeveerÙe DeeefCe efJeÛeejCeerÙe JeešuÙeeJeeÛetve jenle veenerle.
DecekeäÙee «ebLeele Decegkeâ Deens cnCetveÛe leW KejW, nW hee}gheo lÙee JeeoefJeJeeoele lekeâeËÛeW leeW[
yebo keâjleevee menmee Dee{Ule veener. Ùegefòeâmebiele, nslegiecÙe, yegefæefve‰ DeMee lÙee lÙee
keâeUÛÙee JeeoefJeJeeoebÛeeR peeR keâener GoenjCeW Deepe Ghe}yOe Deensle, lÙeeleÛe pevcepeele
peeefleYesoeÛeer Ke[Ke[erle Yee<esle meeOekeâyeeOekeâ ÛeÛee& keâjCeeNÙee ßeerceled DeÕeIees<e ÙeebÛÙee
lÙee Je»emetefÛe veecekeâ efveyebOeeme ieCe}W heeefnpes. lÙeele DeepeÛÙee leke&âheæleerÛee DeJe}bye
meJe&LewheCeW vemeCeW pejer meenefpekeâÛe Deens lejerner lÙee keâeUÛes ÛeelegJe&CÙe& efJe<eÙeemebyebOeer pes
Devegketâ} Øeefleketâ} Dee#esheØelÙee#eshe Ûee}t nesles lÙeebÛee Ke} Deepener DeYÙemeveerÙe JeešeJee
FlekeäÙee yegefæJeeoeves kesâ}s}e Deens. DeepeÛÙee pevcepeele peelÙegÛÚsoveeÛÙee Jeeoele DeeOeej
IesCÙeemee"er veJns, lej ¢ee efJe<eÙeeJej lÙeekeâeUer DeeheuÙee je°^eleer} OegjerCeebÛeeR keâeÙe
celeeceleW Demele leeR mecepetve IesCÙeemee"er GheÙegòeâ DeeefCe DeheefjneÙe& Demee Skeâ ØeeÛeerve
DeefOeke=âle }sKe cnCetve Deecner lees ‘Œeer’ ceeefmekeâeÛÙee JeeÛekeâebÛÙee mesJesme meeojJeerle
Deenesle. ceje"erÛÙee pegUCeerme DeeefCe mLe}eJekeâeMeeme Oe¤ve YeeJeeLee&Ûeer ceeb[Ceer keâjleevee
cetU «ebLeebleer} celeW efve leke&âheæefle MekeäÙe eflelekeâer ÙeLeeJeled Devegmej}er Deensle.
ßeerceled DeÕeIees<eke=âle Je»emetefÛe
peieoddieg® ßeer cebpegIees<eeme MejerjJee*dceveebner Jebotve efve mleJetve lÙeeÛee efMe<Ùe pees ceer
DeÕeIees<e lees MeeŒeeOeejhetJe&keâ Je»emetefÛe veecekeâ «ebLe ØeejbefYelees.
Oece& DeeefCe DeLe& Ùeebvee efJeJesefÛeCeeNÙee ßegefle DeeefCe mce=efle ¢eebme celeceleeblejebÛÙee
YeeieeefJe<eÙeer pejer ceer ØeceeCe ceeveerle veener, leLeeefhe lÙeebÛÙeeleer} efJeÕemeveerÙe efve mebÙegefòeâkeâ
DeMee YeeieeefJe<eÙeer ØeeceeCÙeyegefæ "sJe}er lejerner ÛeelegJe&CÙee&efJe<eÙeerÛÙee legceÛÙee keâuhevee lÙee
~ yegæ DeeefCe Ùegæ ~ 157
«ebLeebÛÙee DeeOeejevesner efmeefælee Ùesle veenerle DemeW ce}e JeešleW.
ØeLece yeÇeÿeCeeme efJeJesÛet, legcner keâMeeme yeÇeÿeCe cnCelee? peerJe, keâe peele, keâe pevce,
keâe DeeÛeej, keâe Jeso%eeve, keâe %eeve? yeÇeÿeCÙe keâMeeves Ùesles? yeÇeÿeCe cnCepes Ùeebhewkeâer
keâesCeles?
peerJe nsÛe yeÇeÿeCÙe DemeW cnCee} lej Jesoeble lemes mecepeCÙeeme cegUerÛe DeeOeej veener.
yeÇeÿeCeÙegòeâ DeMeer peerJeebÛeerÛe Skeâ mJeleb$e peele Deens. leer keâener Pee}W lejer yeÇeÿeCeeÛeer
yeÇeÿeCeÛe jenCeej DeMee celeeme Jeso cegUerÛe meceLeeale veenerle. ØelÙe#e osJeemebyebOeer pej Jeso
cnCeleele keâer, ‘metÙe&! heMegjemeerled ~ meesce: heMegjemeerled ~ Fbõ: heMegjemeerled heMeJees osJee:~~’
osJeleemegæe ØeLece heMegÛe neslÙee, veblej keâce&yeUeves osJe PeeuÙee lej yeÇeÿeCeeÛee peerJe ne
cet}le:Ûe yeÇeÿeCe nesÙe, DeheefjJele&veerÙeheCes yeÇeÿeCe yeÇeÿeCeÛe jenCeej nW keâmeW efmeæ nesF&}?
Heâej keâeÙe, veerÛeehes#ee veerÛe Demes pes Õeheekeâ lesmegæe yeÇeÿeCeÛe veJnsle lej osJe nesT Mekeâ}s
‘DeeÅeles osJee heMeJe: Õeheeiee Deefhe osJee YeJeefvle’ DemeW ßegefleÛe cnCeleele! leWÛe ceneYeejle
DevegJeeefoleW. ceneYeejleele Skesâ ef"keâeCeer mhe° ef}efn}W veener keâe keâer, keâeefueb pe} šskeâ[erJejer}
meele efMekeâejer efve one nefjCe, ceeveme mejesJejeJejer} Skeâ yeokeâ, Mejn=ÉerheeJejer} Skeâ
Ûe›eâJeekedâ ns meJe& kegâ®#es$eele yeÇeÿeCe Demes pevcee}e Dee}s DeeefCe Jesoheejbiele Pee}s! ceveg
cnCelees ÛelegJexo efve lÙeebÛeeR DebieW-GheeieW Ùeeble ØeJeerCe Deme}s}e yeÇeÿeCe pej Metõeheemetve
oef#eCee efkebâJee Flej oeve IesF} & lej lÙee}e iee{JeeÛes yeeje pevce, [gkeâjeÛes mene pevce DeeefCe
meòej pevce kegâ$ÙeeÛes Ùesleer}! ÙeeJe¤ve nW GIe[ Deens keâer yeÇeÿeCeeÛee peerJe yeÇeÿeCemJe¤heer
Demetve lees kesâJnener DeyeÇeÿeCe nesTÛe Mekeâle veener. ner keâuhevee ßegeflemce=leeRveener mebcele veener.
Deelee pej DemeW cnCee} keâer yeÇeÿeCe nW DeeF&yeeyeeheemetve cnCepes jòeâyeerpeeletveÛe Øeehle
nesleW. yeÇeÿeCe DeeF&yeeheebÛÙee heesšer pees pevcelees lees DeeefCe leesÛe yeÇeÿeCe neslees, lej leerner
keâuhevee MeeŒeeefJe®æ Deens. mce=leerleer} Øeefmeæ M}eskeâeJe¤ve nW GIe[ Deens. GÛe}cegveeRÛee
pevce nòeerÛÙee heesšer, kesâMeefhebie}eÛee Iegye[eÛÙee heesšer, keâeweMf ekeâ ieJeleeÛÙee heesšer, õesCeeÛeeÙee&Ûee
ce[keäÙeeÛÙee heesšer, lewefòejer $e+<eerÛee he#ÙeeÛÙee heesšer, JÙeeme keâesefUCeerÛÙee heesšer,
keâewefMekeâerÛee MetefõCeerÛÙee heesšer, efJeÕeefce$e Ûeeb[eUCeerÛÙee heesšer, Jeefme‰ JesMÙesÛÙee
heesšer pevce}s; ns M}eskeâ mce=leerleer} cnCetve legcnebme ceevÙe Deme}sÛe heeefnpesle. Ùee
meJeeËÛeeR DeeF&yeeheW yeÇeÿeCe vemeleener lÙeebvee legcner yeÇeÿeCÙeeÛes DeefOekeâejer yeÇeÿeCÙe cnCetve
ceevelee lÙee DeLeea Deelee ceeleeefhelÙeebÛÙee ÉejsÛe keâeÙe leW yeÇeÿeCe }eYeleW, yeÇeÿeCe
DeeF&yeeheebÛÙee heesšer Ùeslees leesÛe yeÇeÿeCe nesT Mekeâlees nWner cnCeCes KeesšW "jleW.
mce=leeRleer} M}eskeâebÛeer iees° mees[}er lejer ØelÙe#e JÙeJenejele pes Øekeâej DeeheCe Sskeâlees
efve heenlees lÙeeÛeener efJeÛeej mebkeâesÛe mees[vt e kesâ}eÛe heeefnpes. Deveskeâ GoenjCeW efhe{Ÿeeveefhe{Ÿee
Ie[le Dee}eR efve ØelÙe#e Ie[leele veener keâe keâer, pÙeele Metõ heg®<eeMeer yeÇeÿeCe efŒeÙeebÛee ieghle
mebyebOe Ie[tve Pee}s}er mebleefle lÙee lÙee yeÇeÿeCe kegâ}eleÛe cees[le jenles? DeeF& Je yeehe keâesCeer
lejer Jee oesIesner yeÇeÿeCe vemeleener ceveg<Ùee}e yeÇeÿeCÙe Øeehle PeeuÙeeÛeer mce=efle efve JÙeJenej
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 158
Ùeebleer} GoenjCes yeÇeÿeCÙe DeeF&-yeeheebÛÙeecegUÛs e efceUleW Ùee cnCeCÙee}e KeesšŸeele keâe{leele.
yejW, Skeâoe efceUe}s}W yeÇeÿeCÙe, yeÇeÿeCe DeeF&yeeheebÛÙee heesšer efve:mebMeÙe pevce IesleuÙeeves
}eYe}s}W yeÇeÿeCÙe, pej yeÇeÿeCÙeeÛeer hewle=keâ GheheòeerÛe lesJe{er Kejer DemeW ceeve}W, lej hegvne
cejslees veenermeW neslee keâecee veÙes. yeÇeÿeCe efhelejebÛÙee heesšer DeeuÙeevesÛe peW efceUleW leW lemee
pevce nesleeÛe efceUe}W leW efceUe}W leW DepeerJeve jenCeejÛe. keâejCe lÙeeÛÙee ØeehleerÛeer peer
SkeâÛe Deš leer ØeLece pevcele:Ûe hegjer Pee}s}er Demeles. heCe mce=leerJe¤ve lemeW efomele veener.
ceveg cnCeleele keâer, pees yeÇeÿeCe ceebme KeeF&} lees lelkeâeU yeÇeÿeCÙeeheemetve ÛÙegle neslees. cesCe,
ceer", otOe efJekeâer} lees yeÇeÿeCe leerve efoJemeeble Metõ neslees! DeLee&led yeÇeÿeCe DeeF&yeeheebÛÙee
heesšer pevce IesCes nWÛe keâeÙe leW yeÇeÿeCÙeeÛeW keâejCe veJns, mebheeoveeÛee GheeÙe veJns. pevceeJejÛe
efveef§ele nesCeejs yeÇeÿeCÙe veerÛe keâcee&ves SkeâeSkeâer veenermeW keâmeW nesF&}? DeekeâeMeele G[Ceeje
Iees[e he=LJeerJej GlejleeÛe [gkeäkeâj yeveuÙeeÛeer keâLee keâesCeer keâOeer Ssefkeâ}er Deens! Jee
efJeÕeeefme}er Deens?
Deelee yeÇeÿeCÙe ne MejerjeÛee Oece& Deens, efJeefMe° Mejerjele yeÇeÿeCeheCe mee"efJe}s}W
DemeleW, DemeW cnCee} lej cees"eÛe IeesšeUe nesF&}. yeÇeÿeCeeÛeW Mejerj Øesle nesleeÛe pes lÙeeme
mejCeeJej "sJetve Deefie> osleer} les yeÇÿenòÙesÛÙee heelekeâeÛes DeefOekeâejer nesleer}, JeOeob[en&
"jleer}! keâejCe yeÇeÿeCeheCe pej Mejerjele DemeCeej lej leW Mejerj peeUCeeje yeÇÿenlÙeener
keâjCeejÛe! hegvne pÙee M}eskeâele DemeW ef}efn}s}W DemeleW keâer, ÙepeveÙeepeve, DeOÙeÙeveDeOÙeeheve,
oeveØeefle«en neR meejeR ke=âlÙeW yeÇeÿeCeeÛÙee osneheemetveÛe efveefce&}eR peeleele, lÙee celeJeeÅeebme
Deecner DemeW efJeÛeejlees keâer, yeÇeÿeCeeÛÙee osneheemetveÛe efveefce&}eR peeleele, lÙee meeNÙee ke=âlÙeebÛeW
iegCeOece& veeMeleele keâeÙe? ‘cegUerÛe veener’ DemeW legcner "emetve meebiee}! lej ceie yeÇeÿeCeeÛeW
Mejerj cnCepes yeÇeÿeCÙe veJns, yeÇeÿekeâcee&ÛeW GlheeflemLeevener veJns, nW legcnerÛe ceeveuÙeemeejKeW
nesle veener keâeÙe!
Deelee %eeveecegUs yeÇeÿeCe neslees, DemeW cnCee} lej "erkeâÛe. heCe ceie legcner lemeW
JeeieeJeÙeeme nJeW. lÙee JÙeeKÙesØeceeCes pees pees %eeveÙegòeâ lÙeeme lÙeeme legcner yeÇeÿeCÙeeÛes
meejs DeefOekeâej Deefhe&CÙeeme nJesle. %eeveeves yeÇeÿeCÙe ÙesleW lej ceie Deveskeâ Metõner yeÇeÿeCe
ceeveeJes }eieleer}. ÛelegJexo, JÙeglheefòeceerceebmee, meebKÙe, JewMesef<ekeâ, pÙeesefle<e, leòJe%eeve
ØeYe=leerle heejbiele DemeW hebef[lee«eCeer MetõeceOÙesner Deme}s}s Deepener ceePÙee mJele:ÛÙee
heefjÛeÙeeÛes Deensle. heCe lÙeebhewkeâer Skeâe}ener legcner yeÇeÿeCe ceevetve yeÇeÿeCÙeeÛes DeefOekeâej
Deefhe&}s}s veenerle! lesJne legcner pÙeeme yeÇeÿeCe cnCelee leW kesâJeU %eeveeves efceUleW DemeW
legcnebme keâmes cnCelee ÙesF&}?
DeeÛeejeves yeÇeÿeCÙe "jleW DemeW cnCee}, lejerner Deepe legcner JÙeJenejele lÙee JÙeeKÙesØeceeCes
}Je}sMener Jeeiele veener. Yeeš, kewâJele&keâ DeeefCe Yeeb[ ¢ee }eskeâebÛes DeeÛeej efkeâleer meespJeU
Demeleele hene. Deveskeâ keâ° meesmetve les keâ[keâ[erle Oecee&Ûeej heeUleele. meeOeejCe yeÇeÿeCeentvener
lÙeebÛes DeeÛeej Flekesâ meespJeU Demelee lÙeebmeÛe legcner Ûegketâvemegæe yeÇeÿeCe cnCele veener!
~ yegæ DeeefCe Ùegæ ~ 159
 %eeveeÛÙee Flej efJeYeeieele keâesCeer efkeâleerner heejbiele Deme}e lejer yeÇeÿeCÙe lÙeeÙeesies efceUle
veener. leW yeÇeÿeCÙe Jesohe"Ce efve Jeso%eeve ¢eeÙeesiesÛe keâeÙe les mebheeefolee ÙesleW, DemeW cnCee}
lej Deecner efJeÛeejlees keâer jeJeCe Jesoeble heejbiele neslee, heCe lÙeeme je#eme cnCele, yeÇeÿeCe
veJns. lÙee keâeUÛes je#eme Jeso he"le, ceie lÙeeme legcner yeÇeÿeCe keâeb cnCele veener?
lesJne meejebMe Demee efomelees keâer legcner keâesCelÙee iegCeeJe¤ve Jee keâesCelÙee Oecee&Je¤ve
yeÇeÿeCÙe "jefJelee nW legceÛeW legcneb}eÛe mecepele veener. yeÇeÿeCe keâMeeves "jlees ÙeeÛee legcner
efJeÛeejÛe keâjerle veener. keâesCeleerner Skeâ keâmeesšer efve§eÙetve leerJej efškesâ} leesÛe yeÇeÿeCe DemeW
legcner Jeeiele veener.
ceePÙee celes yeÇeÿeCeeÛeW }#eCe nWÛe keâer, lees Skeâ efve<keâ}bkeâ iegCe Deens. pÙeeÛÙee Ùeesieeves
heehe efJeve°leW leW yeÇeÿeCÙe! ›eleleheoeve, MeceocemebÙece Ùeebveer megmebheVe Demee pees ceveg<Ùe,
DeefJeJeskeâ efve Denbkeâej, jeie efve És<e, Ùeebheemetve cegòeâ Demelees, mebie efve heefj«en ÙeebÛÙee "eÙeer
pees Demeòeâ, oÙee nWÛe pÙeeÛeW yeÇero leesÛe yeÇeÿeCe! lÙee meoddiegCeeefJe®æ pees ogieg&Ceer efve og°
leesÛe Ûeeb[eU! Jesoeble efve MeeŒeeblener yeÇeÿeCÙeeÛeW nW meJe&ceevÙe }#eCe DeensÛe Deens,
Meg›eâeÛeeÙe& lej Ùeener heg{s peeTve meebieleele keâer, osJeebvee peeleerÛeer heJee& vemeles. DeOeceeOece
ieCe}suÙee peeleerle pejer pevce Deme}e, lejer pees meppeve lÙeemeÛe les yeÇeÿeCe mecepeleele.
meppeve Metõemener Øe›epÙesÛee DeefOekeâej veener, lÙeebveer efÉpeebÛeer mesJeeÛe keâ¤ve jeefn}s
heeefnpes; keâejCe Megõ ne veerÛe, DeMee legceÛÙee efJeOeevee}e DeeOeej keâeÙe, lej cnCes
ÛeelegJe&CÙee&ÛÙee heefjieCeveele lees Metõ Meyo MesJešer Ùesle DemeuÙeeves lees veerÛe mecepe}e
heeefnpes. ns keâejCe Oe[Oe[erle heg{s ceeb[leevee heesjkeâšheCeeÛeer hejekeâe‰e nesles
FlekeWâ osKeer} legceÛÙee keâmeW OÙeeveele Ùesle veener keâesCe peeCes! yees}CÙeeÛÙee DeLeJee
ef}efnCÙeeÛÙee DeesIeele pes Meyo DeeheCe heg{sceeies Iee}lees les keâener GÛÛe DeeefCe veerÛe Ùee
hejbhejsmee"erÛe Iee}erle veener, GÛÛeejele megšmegšerleheCee ÙesCÙeemee"erÛe efkebâJee kesâJeU JÙeekeâjCe
ØeLesmee"erÛe lemes Meyo heg<keâUoe Deeiesceeies Ieele}s peeleele. leMee Meyo›eâceeÛee DeLe& pej
vesnceer GÛÛeveerÛelesÛÙee DeLeea Iesle}e, lej keâeÙe nemÙeemheo Øekeâej Ie[leer} hene! heeefCeveerÛes
Skeâ met$e ‘Õeeveb ÙegJeeveb ceIeJeeveceen’ ns ØeefmeæÛe Deens. ceie keâeÙe Õeeve heefnuÙeeves
meebefiele}e cnCetve kegâ$ee ne ceIeJÙeehes#ee-Fbõehes#ee ßes‰ efve Fbõ kegâ$Ùeentve veerÛe mecepeeÙeÛee?
obleew‰ meceemeeble oble ØeLece meebefiele}e cnCetve oele Dees"ebntve pÙes‰ ceeveeÙeÛee? JeemleefJekeâ
Dees" pÙes‰, oele ceeieentve pevce}s! GceecensMe DemeW cnš}W cnCetve keâeÙe Gcee ner
censMeentve Jeefj‰ "j}er? ceie yeÇeÿeCe, #eef$eÙe, JewMÙe, Metõ cnš}s cnCetveÛe Metõ
pevceeoejYÙe, efkeâleerner meppeve Deme}e lejerner veerÛelece ogpe&ve "j}e DemeW cnCeCeW efveJJeU
heesjkeâšheCeeÛeWÛe "jle veener keâeÙe? DeLee&led Metõe}e Øe›epÙesÛee DeefOekeâejner DeensÛe Deens.
cevetceOÙes Metõ veerÛe DemeuÙeeefJe<eÙeer meebefiele}s Deens cnCetve cnCelee? MetefõCeerÛes
mleveheeve kesâ}s}e, MetefõCeerves pÙeeJej Deehe}e vegmelee megmkeâeje šekeâ}e, efkebâJee pÙeeÛeer
DeeF&Ûe MetõerCe lÙee yeÇeÿeCe kegâUe}e yeÇeÿeCe peeleerle ØeeÙeef§eòeevesner Ùeslee ÙesCeej veener. pees
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 160
MetõerÛes DeVeheeCeer Ieslees, lees yeÇeÿeCe ¢eeÛe ‘pevceer Metõ efve heg{ÛÙee pevceer kegâ$ee nesF&};’
MetefõCeer}e ‘DebieJeŒe’ cnCetvener yeeUielee keâecee veÙeW. lemeW keâjCeeje yeÇeÿeCe ‘cesuÙeeJej
vejkeâele peelees’ Deme}s ob[keâ cevetle Deensle KejsÛe. heCe les Kejs cnCee} lej yeÇeÿeCe ne
pevceevesÛe yeÇeÿeCe Demetve keâener kesâuÙee yeÇeÿeCeeÛee Metõ nesle veener, nW legceÛeW cegKÙe met$eÛe
ÛegkeâerÛeW "jleW DeeefCe meoeÛeejer lees Metõner yeÇeÿeCe neslees, ogjeÛeejer lees yeÇeÿeCener Metõ neslees
nW DeeceÛeW met$e Kejs "jleW! hegvne lÙeeÛe cevetle Metõebveer hegCÙeMee}er DeeÛeejebcegUs yeÇeÿeCÙe
heškeâeefJe}W DemeWner mhe° cnš}s}s Deens. keâe"erve cegefve, GJe&Meer JesMÙesÛee heg$e JeefMe‰,
kegâ}e}CeerÛÙee heesšÛee veejo ns Metõ Demeleener leheeves, meeOJeeÛeejeves yeÇeÿeCe Pee}s veenerle
keâeÙe? veerÛe kegâUele pevcetve hegCÙeeF&ves mJeie& heškeâeJeuÙeeÛeer nJeer eflelekeâeR GoenjCeW
meehe[leele, leeR keâeÙe legcnebme veekeâejlee Ùesleer}?
yeÇeÿeCeeefJe<eÙeer ceer peW cnš}W leWÛe #eef$eÙeebveener lebleesleble }eiet Deens. JebMe cees"Ÿee
jepeebÛee Deme}e DeeefCe meoddiegCeebÛeer JeeCe Deme}er, lej lees #eef$eÙemegæe eflejmkeâjCeerÙe nesÙe
DemeW ceveg meebieleele. Ûeej peeefleJeCeeËÛeer ner keâuhevee cegUerÛe Keesšer. ceveg<ÙeeÛeer peele
DeMeer Skeâ.
legcnerÛe cnCelee meJe& ceeCemes Skeâe yeÇÿeosJeeheemetve GlheVe Pee}eR Deensle; ceie lÙeebÛÙeeble
SkeâceskeâebMeer jòeâyeerpeeÛee mebyebOe veme}suÙee Ùee Ûeej efYeVe peeleer keâMee efveefce&uÙee iesuÙee?
ceePÙeeheemetve ceePÙee helveer}e Ûeej ceg}W Pee}eR, leeR SkeâeÛe peeleerÛeeR veJnsle
keâeÙe? ceie SkeâeÛe yeÇÿeosJeeÛeeR neR ceg}W peeleerÛeeRÛe efYeVe Demeleer} lejer keâMeeR?
peeleerÛeer efYeVelee cnCepes JeemleefJekeâ keâMeer DemeeJeÙeeme heeefnpes?
peele efvejeUer ceeveeJeÙeeÛeer cnCepes Yeso keâmee Deme}e heeefnpes leW "jefJeCÙeeme ØeeefCecee$eebÛÙee
peeefle DeeheCe keâMee "jefJelees leWÛe heenCeW F°. FbefõÙeeefo jÛevesÛÙee cet}le:Ûe DemeCeeNÙee
YesoeJe¤ve peele efvejeUer "jles. Iees[ŸeeÛee heeÙe nòeerÛÙee heeÙeemeejKee vemelees. JeeIeeÛeer
lebie[er DeeefCe njCeeÛeer lebie[er SkeâmeejKeer vemeles. DeMee ØekeâejÛÙee Mejerj efve SWefõÙe
jÛeveelcekeâ cet}YesoecegUs ØeeCÙeebÛeer Skeâ peele ogmejerheemetve efJeYeòeâ Demes DeeheCe "jefJelees.
heCe lemee DeLeea yeÇeÿeCe efve #eef$eÙe ¢eebÛÙee oesve peeefle keâOeerner ceevelee ÙeeJeÙeeÛÙee veenerle.
lÙeebÛes heeÙe keâeÙe leMee efvejefvejeàÙee ØekeâejÛes Demeleele? yew}, šesCeiee, Iees[e, nòeer,
iee{Je, ceekeâ[, yeeskeâ[, ceW{e ¢eebÛÙee peveveWeõf Ùes, jbie, Deekeâej, Jeej, DeeJeepe, ce}cet$eeheÙeËle
Flekeâe cet}Yetle Heâjkeâ Demelees keâer lÙeeme efYeVe peeefle cnCetve Ûeškeâved DeesUKelee ÙesleW, leMee
DeLeea ceveg<Ùeebleer} yeÇeÿeCe, #eef$eÙe ns efYeVe peeleerÛes DemeW keâOeer lejer cnCelee ÙesF&} keâeÙe?
he#ÙeebÛeer leerÛe efmLeefle. keâyetlej, heesheš, ceesj ØeYe=leeRÛes OJeefve, jbie, hebKe, efhemeejs efpelekesâ
cet}le: efYeVe jÛevesÛes eflelekesâ cet}le: efYeVelJe keâOeer lejer yeÇeÿeCe, #eef$eÙe, JewMÙe, Metõeble
DemeCes MekeäÙe Deens keâeÙe? Je=#eeble Je[, yekegâU, heUme, DeMeeskeâ, lecee}, veeiekesâMej,
efMejer<e, Ûebhekeâeefo Je=#eebÛeer Kees[W, heeveW, Hegâ}W, HeâUW, mee}er, efyeÙee meJe& keâener efYeVe; lÙeebÛeer
~ yegæ DeeefCe Ùegæ ~ 161
peele efvejeUer Kejer, heCe lÙee DeLeea peele ne Meyo yeÇeÿeCe-#eef$eÙeeefokeâele efJeYesoheCes
}eJeleeÛe ÙesT veÙes Flekesâ ns Ûeejer JeieeËleer} }eskeâ Debleyee&¢e Skeâpeeefle ne[Wn[keWâ,
jòeâceebme, DeJeÙeJe, FbeEõÙeW, jme, meòJe ØeYe=efle }#eCeebner DeefYeVe. nemÙejesove, YeeJeYeeJevee,
jesieYeesie, peieCÙee-cejCÙeeÛeer jerefleke=âefle, YeerleerÛeer keâejCeW, keâcee&ÛÙee ØeJe=efòe meejW FlekeWâ
SkeâmeejKeW keâer, ØeeefCecee$eeble peeefleefYeVelJe oMe&eJf eCÙeeme Iees[e efve yew} ÙeebÛÙeeleer} Jew<ecÙeemeejKes
peW Jew<ecÙe DeeheCeebme Dee{UeJeW }eieleW lemeW Jew<ecÙe Ùee Ûeejer JeCee&le }Je}sMener Dee{Ule
vemeuÙeeves lÙeebÛÙee ØekeâjCeer lÙee DeLeea efYeVe peele ne MeyoÛe }eJelee Ùesle veener, lÙee DeLeea
les meejs SkeâeÛe peeleerÛes mecepeCeW Yeeie Deens.
DeewogbyejeÛÙee efve HeâCemeeÛÙee Pee[ebvee KeebÅee, Kees[, meebOes, cetU FlÙeeefo meeNÙee mLeUer
HeâUs Oejleele. heCe cnCetve KeeboerJejÛes HeâU Kees[eJejÛÙee HeâUehes#ee pÙee DeLeea jbieeke=âeflemheMe&jmeebner
Deieoer meceeve DemeleW, lÙee DeLeea leeR HeâUW SkeâÛe nesle cnCetve DeeheCe mecepelees, efYeVe
peeleerÛeer ceeveerle veener. KeeboerÛÙee šeskeâe}e Gbyej Dee}W cnCetve leW yeÇeÿeCe Gbyej cnCeeJeÙeeÛes
keâeÙe? leÉleÛe legceÛÙee cnCeCÙeeØeceeCes ÙeÅeeefhe yeÇÿeosJeeÛÙee MejerjeÛÙee efvejefvejeàÙee
Yeeieeheemetve yeÇeÿeCe-Metõeefo Ghepe}s DemeW ceeve}W lejer leeR meejeR ceeCemesÛe DemeuÙeeves kesâJeU
mLe}Yesos, DelÙeble efJe<ece JeCee&vesÛe peer ceeve}er peeles leer efYeVe efYeVe peeefleceòee lÙeebÛÙee
ØekeâjCeer keâMeer ceevelee ÙesCeej? les JesieàÙee JesieàÙee peeleerÛes keâmes DemeCeej?
JewMebheeÙeve-Oece&-mebJeeo
Ùee ØekeâjCeer ceneYeejleeleÛe JewMebheeÙeveOece&mebJeeo Deens leesner legcnebme keâeÙe meebielees leW
Sskeâe, Oece& jepeeves ØeefMve}W, ‘JewMebheeÙeve, $e+<es, DeeheCe yeÇeÿeCe keâesCee}e cnCelee efve
yeÇeÿeCeeÛeW }#eCe keâeÙe?’ lÙee ØeMveeme Gòejleevee JewMebheeÙeve MesJešer cnCee}s, ‘ÙegefOeef‰je,
melÙe, oÙee, FbefõÙeoceve, hejeshekeâej efve leheeÛejCe ns iegCe pÙeeÛÙee "eÙeer Demeleele, lÙee}e
ceer yeÇeÿeCe mecepelees, pÙeeÛÙee "eÙeer lÙeebÛee DeYeeJe lees Metõ. ns heebÛe iegCe cnCepesÛe
yeÇeÿeCe. Heâej keâeÙe, ns iegCe SKeeÅee Ûeeb[eUeÛÙee "eÙeer Deme}s lej leesner yeÇeÿeCeÛe nesÙe.
hetJeea Yet}eskeâeJej SkeâÛe peele nesleer. heg{s DeeÛeejkeâceeËveer efYeVelJe Jee{tve ÛeelegJe&CÙee&Ûeer
JÙeJemLee Pee}er ‘SkeâJeCe&efceob hetJeË efJeÕeceemeerled ÙegefOeef‰j~ keâce&ef›eâÙeeØeYesosve ÛeelegJe&CÙeË
Øeefleef‰leced’ ~ nW hene, meJe& ceeveJeebÛeer Glheefòe Œeerheemetve SkeâeÛe heæleerves nesles, meJeeËÛÙee
owefnkeâ DeeJeMÙekeâlee, DebleefjefõÙeW meejKeeRÛe Demeleele. DeLee&led peele efvejeUer vemetve pÙeeÛeer
JeeieCetkeâ Ûeebie}er lees yeÇeÿeCe. JeeF&š lees Metõ. DeLee&le JeeieCetkeâ megOeejleeÛe lees Metõ
lelkeâeU yeÇeÿeCÙeeÛee DeefOekeâejer nesCeejÛe. ns jepee, ÙeemleJe FbefõÙeceesneheemetve Deef}hle efve
meÛÚer} DeMee Metõe}e oeve osCeW nW melke=âlÙeÛe Deens efve mJeiÙe&Heâ}Øeoner Deens. peeleerÛee
efJeÛeej Keesše. meoddiegCeeJejÛe yeÇeÿeCÙe DeefOeef‰leW. pees ogmeNÙeeÛÙee keâuÙeeCeemee"er Denefve&Me
efmeæ Demelees lees yeÇeÿeCe. pees DeeÙeg<Ùe melke=âlÙeeble JÙeefÙelees lees yeÇeÿeCe. #ecee, oÙee, melÙe,
MeewÛe, %eeveefJe%eeve Ùeebner pees Ùegòeâ lees yeÇeÿeCe.’
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 162
ceneYeejleemeejKÙee Oece&«ebLeeleer} JewMebheeÙeveemeejKÙee $e+<eerÛeeR neR JeekeäÙeW Deensle. lÙeebÛee
lejer DeLe& efce$enes, legcner veerš OÙeeveer IÙee, lees mevceeie& Oeje.
De%eeve efvejmeeJeW Ùee meefoÛÚsves cÙee,DeÕeIees<eeves nW ØeJeÛeve kesâ}W. heš}W legcnebme lej
"erkeâÛe; ve heš}W efkebâJee keâesCeer lÙeeme nslegle:Ûe nsšeU}W lejer Deecner lÙeeÛeener efJe<eeo
ceeveerle veener. Fefle ‘Je»emetefÛe!’
Jejer} ØeJeÛeveele DeÕeIees<eebveer lÙee ØeeÛeerve keâeUÛÙee ØeÛeef}le Dee#esheeefokeâebÛeeÛe Tn
lÙee keâeUÛÙee leke&âheæleervegmeej kesâ}e DemeuÙeecegUs lÙeeÛeW cenòJe ØeeÛeerve keâeUÛee }sKe
¢ee °erves lelkeâe}erve ceeheevesÛe ceespe}W heeefnpeW nW meebieeJeÙeeme vekeâesÛe. ÙeemleJeÛe lÙeeleer}
pevcepeele peeefleYesoeefJe¤æ ÛeelegJe&CÙee&efJe¤æ pes pes keâesefš›eâce kesâ}s}s Deensle, les les
DeepeÛÙee heefjefmLeleerle JeeÛeleevee lÙeeleer} GefCeJeebkeâ[sner keâevee[esUe neslee keâecee veÙes. lÙee
DeeefCe Ùeebhewkeâer Deieoer Deveghes#eCeerÙe DeMeer peer GCeerJe DeeheCe mJele:hegjleer Ye¤ve keâe{}er
heeefnpes leer ner keâer, lÙeele yeÇeÿeCe %eeleermeÛe pejer cegKÙelJeskeâ¤ve meeNÙee keâesefš›eâceele
mebyeeseOf e}s Deens, lejer leeR yeÇeÿeCeebvee ÙeLeeÙeesiÙeheCes efo}s}eR ØelÙegòejW #eef$eÙeebKee}er} JeCeeËvee
heeÙeeKee}er leg[Jet heenCeeNÙee #eef$eÙeebveener lebleesleble }eiet he[leele. JewMÙeeblener JejÛÙee
yeÇeÿeCe#eef$eÙeebme ‘heer[keâ’ JeCee&nbkeâejer cnCetve ot<eerle mJele: Metõemhe=MÙeeefokeâ Kee}ÛÙee
peeleeRvee cee$e DeeheuÙee ‘GÛÛe’ JeeCeerheCeeÛes heeCeer oeKeefJeCÙeeme efve Kee}ÛÙeebÛes DeeheCener
‘yeÇeÿeCe’ yeveCÙeeme ve mees[Ceejs }#eeJeefOe JewMÙe DeensleÛe; Metõebleern ‘$ewJeefCe&keâebveer %eeefleYesoeÛeW
{eWie keâe{tve Deecnebme veeieefJe}s, ceveg<Ùecee$e meceeve!’ cnCetve Ieesef<eCeejs MetõÛe lÙeebÛÙee
Kee}ÛÙee Metõ heesšpeeleermemegæe lÙeeÛe peeefleYesoeÛÙee lÙeeÛe {eWieeKee}er nerve }sefKeCÙeeme
mees[erle veenerle, yesšerjesšerJÙeJenej keâjerle veenerle, cenejeefokeâ hetJee&mhe=MÙeebme lej efMeJelener
veenerle. heJe&leer-melÙee«enele Demhe=MÙeebÛÙee [eskeäÙeele }e"er Iee}CeeNÙee ØecegKeeble Deveskeâ
ceje"s neslesÛe. veeefMekeâÛÙee jececebefoj-melÙee«enele Demhe=MÙeebvee ceppeeJe keâjCeeNÙeebleer}
keâójebleer} keâój efJejesOekeâ vegmeles YešpeerÛe vemetve Mes"peer DeeefCe jeJepeerner nesles. Demhe=MÙeebveer
pevceele Iees[ŸeeJej yemet veÙes, lees DeefOekeâej #eef$eÙeebÛee cnCetve ngbkeâejerle Demhe=MÙeebme Deveskeâ
#eef$eÙe jepeebveer hetJeea keâ"esj ob[ kesâ}s Deensle. jepehegleevÙeeme PeebMeerme iesuÙee oesve leerve Je<eeËle
Deveskeâ JesUe ceejheerš kesâuÙeeÛeer ØekeâjCes Ie[}er Deensle. Skeâe efMeef#ele ceje"e le®Ceerves
ceje"slej GÛÛe kegâUele ØeerefleefJeJeen keâjeJeÙeeÛes "jefJeleeÛe lÙeebÛeer peeleiebiee Ye¤ve obieeOeeshee
keâjCÙeeÛÙee OecekeäÙee osCÙeeheÙeËle heeUer DeeCe}s}er GoenjCes efnbogmeYeebÛÙee ohlejer oeKe}
Deensle. heeb[JeØeleeheeÛeer efcejJeCetkeâ keâe{CeeNÙee cenejebJej }e"ernu}e Metõebveer veeefMekeâ
efpeu¢eele kesâuÙeeÛeW Jele&ceeve Deieoer Deepekeâe}ÛeW Deens, meJe&$e ieepe}s}s Deens. Kes[is eeJeebleer}
MeeUeble DeeceÛÙee ceg}ebMespeejer cenejÛeebYeejebÛÙee ceg}eme yemet osCeej veener, cnCetve ceje"Ÿeebveer
DeeefCe mJele: Metõebveer oeb[ieeÙee kesâ}s}eR GoenjCeW lej ØelÙeskeâ mebIeškeâ keâeÙe&keâlÙee&me
heoesheoer Dee[JeeR Ùesleele. efÉpeeyejesyej Skeâemeve keâjCeeje Metõ ob[veerÙe cnCetve meebieCeeNÙee
mce=leerme keâ[keâ[tve efMeJÙee osCeejs Metõ mJele:yejesyej Demhe=MÙeebvee Skeâemeve keâjCÙeeÛeer
~ yegæ DeeefCe Ùegæ ~ 163
leMeerÛe keâ"esj yeboer keâjleele!! Heâej keâeÙe, Demhe=MÙeebleosKeer} ØelÙeskeâ peele ‘Kee}ÛÙee’ meehe[leele, lemesÛe lÙee lÙee ØeceeCeele peeefleYesoesÛÚsokeâ meceleeJeeoer megOeejkeâner meehe[leele,
peeleerJej lesÛe DevÙeeÙe lÙeeÛe ‘GÛÛe’ peeefleceòJeeÛÙee met$eeves keâjerle Deens keâer, pÙee yeÇeÿeCe Jee #eef$eÙe cnš}e keâer, }gÛÛee DeeefCe Flej lesJe{s meejs kesâJeU hejeshekeâejer, kesâJeU
DevÙeeÙeebme yeÇeÿeCeebveer kesâ}s cnCetve yeÇeÿeCesòej yeÇeÿeCeeme efve Demhe=MÙe mhe=MÙeebme efMeJÙee osle meeOeg, kesâJeU meceleeJeeoer efve®heõJeer meppeve DemeW cnCeCeeje peeefleYesoesÛÚsokeâ ne, lÙee
Dee}s, yeÇeÿeCe yeÇeÿeCeslej Yeeb[}s lemesÛe yeÇeÿeCeslejeble ceje"s ceje"slej Yeeb[leele, mhe=MÙeemhe=MÙeslej lÙee peelÙegÛÚsokeâ iepe&vesvesÛe peeefleÉs<eeÛeW keâeÙe& meeOelees, keâUle vekeâUle peeefleYeso Keje
Skeâceskeâebme kegâÛe}leele, mhe=MÙeslejeblener cenejcenejslej hebLe he[tve cenejslejebJej cenej Heâej Deens DemeW efmeæ keâjlees. keâejCe yeÇeÿeCÙeeÛeer Jee keâesCeeÛeerner peele pevcele:Ûe DeeefCe meieUer
DevÙeeÙe keâjleele cnCetve yeeWyeeyeeWye Ûee}t Deens. ÛeebYeej heg{ejer Deebyes[keâjebJej cenejebÛee peeleÛeer peele JeeF&š efve FlejebÛeer peeleÛeer peele pevcele:Ûe nšketâve Ûeebie}er, DemeW cnš}W
he#eheeleer cnCetve Deejeshe keâjleele. Heâej keâeÙe, cenejeble osKeer} Deebyes[keâj keâeskeâCemLe cenej keâer ¢ee peeefle vegmelÙee ceeveerJe, vegmelÙee heesLeerpeele vemetve KejesKejerÛe pevcepeele Deensle,
cnCetve osMemLe cenejebveer lÙeebÛes heg{ejerheCe veekeâejCÙeeÛÙee efve osMemLe cenejebÛee meJelee megYee lÙeebÛÙeele pevcepeele Demee keâesCelee lejer efJeefMe° efJeYeso Deens DemeWÛe veener keâe efmeæ nesle?
GYeejCÙeeÛÙee ÛeUJeUer kesâuÙee Deensle, keâjerle Deensle. yeÇeÿeCeeleÛe keâeskeâCemLe yeÇeÿeCe efve heCe yeÇeÿeCeeÛÙee Jee YebiÙeeÛÙee peeleerle meejsÛe JeeF&š Jee meejsÛe Ûeebie}s }eskeâ
osMemLe yeÇeÿeCe veenerle lej JeeCÙeeble keâeskeâCemLe JewMÙe, osMemLe JewMÙe; cenejele keâeskeâCemLe pevcele:Ûe Jeeš}s peele veenerle; DemeW cnCeCeeNÙee Jes[Ÿee efhejebÛee lees Dee#eshe mecetU Keesše
cenej DeeefCe osMemLe cenej DeMee efYeVe peeefle Deensle! efve És<eotef<ele Demelees. cnCetveÛe ¢ee meeNÙee peeefle cet}le:Ûe efYeVe vemetve ne peeefleYeso
Heâej keâeÙe meebieeJes. veeefMekeâ}e yeÇeÿeCe, JeeCeer, ceje"Ÿeebveer ‘jececebefojele efMe¤’ pevcepeele vemetve, efveJJeU ceeveerJe efve heesLeerpeele Deens DemeW "jleW.
cnCeleeÛe cenejebvee ceejneCe kesâ}er lÙee DemeceevelesefJe<eÙeer meeefòJekeâ efve vÙeeÙÙe mebleeheeves DeÕeIees<eebveer ef}efn}suÙee Jejer} Je»emetÛeerle nW leòJe ie=nerle efve metefÛele Demeleener
peUHeâUCeeNÙee cenejebÛÙee osJeUele pej Yebieer leMeeÛe DelÙee«eneves efMe¤ }eie}s lej lesÛe mhe°erke=âle vemeuÙeeves keâesCeeÛeener iewjmecepe nesT veÙes ÙeemleJe leW Deecner Jej mheef°}W Deens.
cenej leesÛe DemeceevelesÛee OJepe mebjef#eCÙeemleJe leMeeÛe }e"Ÿeebveer lÙee YebiÙeebme Pees[heCÙeeme -(efkeâ}exmkeâj)
mees[Ceej veenerle! jeÙeie[er iesuÙee ceefnvÙeele efMeJeeslmeJeer cenej menYeespeveeme Dee}s cnCetve (6:350)
keâener ceje"s yeÇeÿeCe pemes G"tve ies}s lemesÛe cenejebÛÙee meeJe&peefvekeâ hebieleerle Yebieer ceb[Uer
IegmeleeÛe cenejner lÙee ‘yeešeyeešer’me }e"e}e"ervesner efJejesOeCÙeeme mees[Ceej veenerle. 
lesJne peeefleYesoeÛÙee KegUeÛeW Keehej yeÇeÿeCeeJej Jee #eef$eÙeebJej Ùee mhe=MÙeeJejÛe Heâes[CeW
efveJJeU he#eheele Deens. ¢ee jesieeves YebiÙeeheÙeËle ØelÙeskeâ peele heÚe[}er peele Deens. ne
peelÙenbkeâejeÛee oes<e meJeeËÛee Deens. lÙeeefJe<eÙeer pÙee pÙee efMeJÙee yeÇeÿeCeeme Jee #eef$eÙeeme
keâesCeer neme[t FefÛÚlees lÙeebÛÙee lÙeebÛÙee ‘ØeehleerÛee DeOee& Jeeše’ ÙeÛÛeÙeeJeled peeleeRvee Jeeštve
efo}e heeefnpes.
G}š he#eer ¢ee pevcepeele peeefleYesoeÛÙee jesieeme efveoe&Ut efveIee}suÙee megOeejkeâeble DelÙeble
ØecegKe megOeejkeâ yeÇeÿeCener nesles; yegæeÛÙee ceeies lÙeeves lÙeeÛÙee mebIeeÛee meeje Yeej efve Deehe}e
mebÛee}keâlJeeÛee DeefOekeâej meesheefJe}e Skeâe yeÇeÿeCeeJej! mJele:Ûes DeefOekeâej ‘heer"eefOe‰eveJemeve’
yegæebveer cejleevee pÙee heóefMe<ÙeeJej Ieele}W lees cenekeâeMÙehe neslee yeÇeÿeCe. yegæ hebLeeÛes
cees"cees"s «ebLekeâej, met$ekeâej, ØeÛeejkeâ efYe#eg nesles yeÇeÿeCe. mebleeJew<CeJeele Deveskeâ ØecegKe
DeeÛeeÙe& nesles yeÇeÿeCe, ÛewlevÙe ØeYeg, %eevesÕej, SkeâveeLe, jeceke=â<Ce hejcenbme meejs yeÇeÿeCe.
DeeÙe&meceepeeÛes mLeehekeâ oÙeevebo, yeÇeÿeesmeceepeeÛes DeOJeÙeg& šeieesj, ØeeLe&veemeceepeeÛes jeve[s
nesles yeÇeÿeCe. lÙeeÛeØeceeCes Deveskeâ #eef$eÙe, Deveskeâ JewMÙe, Deveskeâ Metõ, veJns jesefnoeme,
ÛeesKee, vebo efle®hesu}gDejebmeejKes Deveskeâ ‘Demhe=MÙe’ ner LeesjLeesj megOeejkeâ nesTve ies}s,
nesleensle.
DeLee&led yeÇeÿeCeeble keâeÙe, YebiÙeele keâeÙe peelÙenbkeâejer, Jew<ecÙeJeeoer, heer[keâ pemes

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 164 ~ yegæ DeeefCe Ùegæ ~ 165

 3. YeefJe<ÙeJeeCeer!
(meeJejkeâjef}efKele ‘mebieerle mevÙemle Ke[die’ IÙee ieewlece yegæebJejer} veeškeâele}e
Skeâ Gleeje...)
efJe›eâce : F&Õej keâjes DeeefCe DemeWÛe nesJees! ceveg<Ùemebnej keâjCeeje ceveg<ÙepeeleerÛee DelÙeble
YeÙebkeâj Me$eg ceveg<ÙeÛe nesÙe, ne ceveg<ÙepeeleerJejer} keâ}bkeâ MekeäÙe eflelekeâe }Jekeâj OegJetve
efveIees DeeefCe MeebleerÛes meeceüepÙe mLeeheCÙeeÛee ceeve DeeceÛÙee ¢ee MeekeäÙeefmebn leLeeiele
yegæebveeÛe efceUes! hejbleg meppevenes, cees"Ÿee og:Keeves heCe efveYeea[heCes ceer ceePeer Yeerefle
Gu}sefKele keâ¤ve "sJelees keâer, hebÛeJeerme Je<eeËveblejÛe keâeÙe heCe Deepeheemetve hebÛeJeermeMes
Je<eeËveblejner ¢ee peieeJej ¢ee peieeÛÙee ogozJeeves MeŒeÙegieeÛeWÛe ØeeyeuÙe efometve ÙesF&}; yeUer
leesÛe keâeve efheUerle jener}; jòeâjbefpele meeceüepÙeebÛeeÛe efJepeÙeeÕe YetJej Lewceeve Iee}erle Demes}
DeeefCe lÙeeÛÙee šeheebKee}er lesÛe DeefOekeâ DeeefCe ØeLece efÛej[}s peeleer} keâer, pes Ùee
MeebefleÙegieeÛÙee mJehe>JeeCeer}e YeefJe<ÙeJeeCeer mecepetve-leerJej efJemebyetve meJeeËDeeOeer MeŒemebvÙeeme
keâjleer}- ogmeNÙeeÛÙee oÙesJej DeJe}byetve jneCÙeeFlekesâ ogyeUs nesTve yemeleer}! DeefnbmesÛÙee
Deeefce<eeheeÙeer efnbmesÛee ieUe efieUleer}! Jeešs} lÙee}e mebvÙeemeeßeceele IesCeeNÙee DeeefCe
DeMee jerleerves }eKees }eskeâebme MeŒemebvÙeemeeÛÙee Øeefle%esves nleJeerÙe& keâ¤ve "sJeCeeNÙee ¢ee
YeÙebkeâj Yeg}erÛes Yeer<eCe heefjCeece hebÛeefJemeeJÙee efhe{erheÙeËle ¢ee Yeejleeme YeesieeJes }eieleer}!
leLeeefhe YeieJeeve yegæemeejKÙee De}ewefkeâkeâ heg®<eeme ¢ee hegCÙekeâeÙeea meneÙÙe efceUe}W veener
cnCetve ne ØeÙeesie Heâme}e DemeW heg{er} efhe{Ÿeebme Ûegketâvener Jeešt veÙes cnCetve ceer leLeeieleeÛÙee
FÛÚsme Devegmejlees; DeeefCe Deepeheemetve Ùee efYe#egmebIeele meceeefJe° neslees.
(9:144)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 166
4. FbefõÙeoceve DeeefCe ie=nmLeeßece!
FbefõÙeebÛee veeMe ne keâener FbefõÙepeÙe veJns. mebvÙeemeerner [esUs Heâes[tve DebOeUe nesle veener,
peerYe Úeštve cegkeâe nesle veener, veekeâ efMeJetve efveIeÇeCe nesle veener, neleheeÙe lees[vt e }gUeheebieUe
nesle veener. ceie leerÛe iees° meJe& osnWefõÙeJÙeeheejebveener keâeb }eiet vemeeJeer? ¢ee meJe& FbefõÙeebÛes
vewmeefie&keâ JÙeeheej meejKesÛe efveoex<e Deensle, meceepeOeejCeeme DeeJeMÙekeâ Deensle: DeLee&&leÛe
oebhelÙepeerJeveeÛÙee DeelÙebeflekeâ lÙeeieeleÛe lesJe{W meJe& keâener heeefJe$Ùe DeeefCe hegCÙe mee"efJe}W
Deens ner iees° Keesšer Deens. }eskeâesòej heg®<e mebvÙeemeer nesleele cnCetve }eskeâeble Demee
Yeüce Hewâ}eJelees keâer les mebvÙeemeer Pee}s cnCetveÛe }eskeâesòej mecepe}s heeefnpesle. heCe
leW melÙe veener. yegæemeejKes cenelces mebmeejele Deme}s lejerner }eskeâesòej heoeme
DeeefCe heefJe$ehetpesme DeefOekeâejer "j}sÛe Demeles. SleoLe& letner Jeu}Yee, efvemmebkeâesÛeheCes
Deehe}e oebhelÙeOece& ÙeesiÙe jerleerves heeU. yeef}‰ DeeefCe JeefMe‰ DeMee Øepesves legPÙee keâeblesÛee
kegâmeJee OevÙe nesJees. }eskeâuÙeeCeeLe& OeejCe kesâ}s}e legPee Ke[ddie og°ebme ob[ osCÙeeme meowJe
meceLe& Demees! DeeefCe ¢ee Ùe%emJe¤heer peerJeveÙeehevesle ie=nmLeeßeceeÛeeR megKeW legPÙee heeÙeebmeÛe
De[KeUefJeCeeNÙee yes[Ÿee ve neslee lÙee Ùe%eeÛeer meebielee keâjCeejs yeef}oeve nesJeesle! Demee
mebmeej mebvÙeemeeFlekeâeÛe heefJe$e Deens keäJeefÛele lÙeentvener ßesÙemkeâj Deens!
(9:152)

~ yegæ DeeefCe Ùegæ ~ 167

5. heeefnpes lej MeŒeeÛeejer cnCee, heCe DelÙeeÛeejer veJns!
efveboeJÙebpekeâ efJeMes<eCeeves SKeeÅee heoeLee&}e vemeles efvebÅe mJe¤hener Øeehle nesles. ‘Dee}e
Deens Skeâ Lesj[e’ Demes pej keâesCeer DeeheuÙee Je=æ Jeef[}ebvee heentve cnCee}e lej lees
De#ejMe: KeesšsÛe yees}lees Demes pejer cnCelee Dee}s veener, lejer Flekesâ KeefÛeleÛe cnCelee
ÙesF&} keâer, lÙee Je=æ ie=nmLeeÛes heesšer ne Demes cnCeCeeje ceg}iee cnCepes Skeâ pebleÛe
efvehepe}e Deens! ‘ns Dee}s Deensle ceePes Je=æ Je[er}’ DeeefCe ‘ne Dee}e Deens ceePee Lesj[e
yeehe’; oesvner JeekeäÙeebÛee DeLe& pejer peJeUpeJeU SkeâÛe Deme}e DeeefCe keäJeefÛele yees}CÙeeÛee
nsletner meejKeeÛe Deme}e, lejer lÙee ogmeNÙee JeekeäÙeeleer} n}keâš MeyoebmejMeerÛe lÙee
JÙeefòeâefJe<eÙeerner meke=âöMe&veer lejer vemelee n}keâš YeeJe GlheVe neslees.
ÙeeÛe }sKeecegUs Fb«epe mejkeâejves ‘ßeæevebo’ he$e MesJešer yebo hee[}s.
Deepe ›eâebeflekeâejkeâebvee mejmekeâš DelÙeeÛeejer cnCeCÙeeÛee pees ØeIeeleÛe he[uÙeemeejKee
Pee}e Deens, lees DeMeeÛe n}keâšheCeeÛee Åeeslekeâ Deens. ›eâebeflekeâejkeâ he#ee}e Deepekeâe}Ûes
}sKekeâ efkebâJee Jeòesâ pesJne menpeÛe DelÙeeÛeejer cnCetve peeleele lesJne lÙeebÛÙeeleer}
DeveskeâebÛÙee ceveele keäJeefÛele lÙee he#eeefJe<eÙeer vegmeleer efveboeÛe keâjCÙeeÛee nslet Demelees Demes
veener. heCe MeyoebÛeer Ùeespevee ÙeLeeLe&heCes heejKetve keâjCÙeeÛeer meJeÙeÛe vemeuÙeeves les mJele:ÛÙee
yeehee}e ‘Je=æ’ cnCetve ve cnCelee menpe ‘Lesj[e’ cnCetve peeleele.
ceeies DeJeIÙee efnboer }eskeâebvee ‘vesefšJn (Native) cnCetve mJele: efnboer }eskeâÛe cnCele
Demele. JeemleefJekeâ ne vesefšJn Meyo ØeLecele: Fb«epeebveer YeejleerÙeebme DemeYÙe, ve megOeej}s}s,
yeye&j Ùee DeLeea GheÙeesefie}e. heCe ne lÙeeleer} ieefYe&leeLe& ve mecepetve efkebâJee Ghes#etve Fb«epeebÛes
osKeesosKeer DeeceÛes mJele:Ûes }eskeâner mJele:me vesefšJnÛe cnCeJetve Iesle. ØelÙe#e je°^erÙe
meYesÛÙee pegvÙee ef}KeeCeele ne Meyo YeejleerÙe Ùee DeLeea mejmene Jeehej}s}e Dee{Us}! heCe
heg{s JebieYebieeÛÙee ÛeUJeUerle DeelcemevceeveeÛÙee heefnuÙee peeie=leerle, Ùee Meyoeleer} efvebÅe
YeeJe PeeWyet }eie}e DeeefCe YeejleerÙeebveer mJele:me vesefšJn cnCetve IesCÙeeÛes meeHeâ veekeâej}s.
DeLe& heentve Meyo ÙeesefpeCÙeeFlekeâe MeneCeheCee }eskeâ efMeketâ }eie}s.
heg{s }eskeâceevÙeebÛÙee je°^erÙe he#eeÛee GoÙe nesleeÛe lÙeebÛes Me$et lÙeeme Extremists
‘Deeflejskeâer’ cnCetve mebyeesOet }eie}s. lÙee Meyoeleer} efveboeieYe& KeesÛe pÙeebÛÙee Oeeveele ÙesF&vee
les mJele:}ener I am an extremist cnCetve Ssšerves cnCeleevee Dee{Ule Demele! veblej
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 168
leesner Meyo PeeWyet }eie}e DeeefCe }eskeâceevÙeeefokeâebÛee he#e mJele:}e lejer ‘Deeflejskeâer’ ve
cnCelee je°^erÙe he#e cnCeJet }eie}e!
DepetveheÙeËle hetJee&mhe=MÙeebÛÙee MeeUsle Low Caste School cnCepes nerve peeleerÛeer
MeeUe cnCeleele! FlekesâÛe veJns lej lees Meyo mJele: Demhe=MÙe heg{ejerner efve:mebkeâesÛeheCes
Jeehe¤ve mJele:}eÛe Low Caste nerve peeleer cnCeJet }eieleele. Ùee MeyoeÛee efve<esOe
Deecner ke⤠}eielees lesJne lÙeeleer} efvebÅe DeLe& Deelee kegâ"s lÙeebÛÙee OÙeeveer Ùesle Deens. DeLe&
heejKetve Meyo ve ÙeespeCÙeeÛÙee Devee[er meJeÙeercegUs ceveg<Ùe DeeheuÙee Me$etvb eer efo}suÙee efMeJeerme
osKeer} DeMee heoJeermeejKee ceevet }eielees!
leerÛe efmLeleer ›eâebeflekeâejkeâ he#eeefJe<eÙeer Pee}er. je°^erÙe he#eeme Deeflejskeâer ns veeJe YeejleerÙe
Me$etbveer efo}s lej ›eâebeflekeâejkeâebme ‘DejepekeâJeeoer’ Demes mebyeesOeve les Jeehe¤ }eie}s. DeeefCe
Dee§eÙee&Ûeer iees° ner keâer, les Deeflejskeâer veeJe mJele:}e efo}s cnCetve pees efÛe[s lees je°^erÙe he#e
osKeer} lÙee ›eâebeflekeâejkeâebme cee$e Deveeefke&âmš-DejepekeâJeeoer- cnCetveÛe mebyeesOet }eie}e! pes
mJejepÙeemee"erÛe ›eâebeflekeâejkeâ nesles- pÙeebvee kesâJeU hej-jepÙe keâeÙe les vekeâes nesles, heCe
mJejepÙe nJes nesles, FlekesâÛe veJns lej, oemÙe-}ebÛÚveeves }sMecee$ener Dekeâ}befkeâle Demes
mebhetCe& DeeefCe mJeleb$e jepÙe nJes nesles- lÙeebvee ‘DejepekeâJeeoer’ cnCeCÙeele ÙesF&!
heCe lÙeentvener Dee§eÙee&Ûeer iees° ner keâer, YeejleerÙe jepekeâejCeele pÙee SkeâeÛe he#eeves
keâeÙe les Deehe}s [eskesâ ef"keâeCeeJej "sefJe}s nesles, pees Me$etÛÙee ceeveYeeJeerheCeeves keâOeerner
}sMecee$ener ÛeU}e veener, Heâme}e veener. Yeg}}e veener, Yeüce}e veener. lÙee ›eâebeflekeâejkeâ
he#ee}e efYe#ee, Depe&, efJeveblÙeeheemetve lees pece&veeme ceejCÙeemee"er lÙee Fb«epeebÛÙee Jeleerves }{t
efveIeCÙeeheÙeËleÛÙee meJe& Jes[ebveer Yeej}s}s DeeefCe keâe}heÙeËle ‘mJeeleb$Ùe MeyoeÛee DeLe&ner ce}e
keâUle veener’ cnCetve mJele:Ûe meebieCeeNÙee ieebOeerÛÙee ieesleeJeUerleer} efyeveOeesjCeer DeeefCe
efyeveceeLeer }eskeâ ‘ceeLesefHe⤒ cnCele Demele! Deieoer keâe}heÙeËle cnCele Demele!
heCe Deelee ›eâebelf ekeâejkeâebme DejepekeâJeeoer ‘Deveeefke&âmš’ cnCeCeejs mJele:Ûe lÙee ›eâebelf ekeâejkeâebÛes
efMe<Ùe nesTve mebhetCe& mJeeleb$ÙeJeeoer Pee}s}s Deensle! Deelee Dejepekeâ Demeleer} lej meejsÛe
DejepekeâJeeoer Deensle; keâejCe, hejjepÙe vekeâes Demes meejsÛe cnCele Demetve lemee ØeÙelvener
keâjCÙeele Ùesle Deens. leerÛe efmLeleer ‘ceeLesefHe⤒ heCeeÛeer. hetJeea ›eâebeflekeâejkeâebvee ceeLesefHeâ¤
cnCele pes ‘Goej Fb«epeebÛes’ heeÙe Ûeešerle yemele.lÙee meieàÙee efkebâkeâle&JÙelee efJecet{
Pee}suÙeebÛeer ceeLeerner, Fb«epeebÛÙee heg{s }eU Ieesšerle Leketâve peeTve DeeefCe Fb«epeebÛÙee }eLee
Dees ÙesF&lees KeeTve, MesJešer efHeâjeJeÙeeÛeer leer efHeâ¤ve ies}er Deensle. ›eâebeflekeâejkeâeble DeeefCe
lÙeebÛÙeele Deelee ceeLesefHeâ¤heCeeÛee Heâjkeâ Gj}e veener. kesâJeU menveMeer}lesÛÙee, cnCepesÛe
mhe° Øeeke=âleele keâes[iesheCeeÛÙee heefjceeCeele keâeÙe Heâjkeâ he[}e Demes} lesJe{eÛe Gj}e.
lespemJeer efmebn DeheceeveeÛÙee vegmelÙee KegCesmejMeer ÛeJeleeUtve G"}e. Flej Õeeheos-memes,
mej[s-Melekeâ Melekeâ efyeÇefšMeebÛÙee šsye}eYeesJeleer legkeâ[Ÿeelegkeâ[Ÿeemee"er ieeW[e IeesUtve leeW[s
JeWiee[tve LekeâuÙeeveblej ceie efyeLej}er. ceie efkebâÛeeUt }eie}er. Yegkb etâ }eie}er. ›eâebelf ekeâejkeâebÛÙee
~ yegæ DeeefCe Ùegæ ~ 169
pÙee pÙee JeekeäÙeebmee"er les lÙeeme ceeLeseHf e⤠cnCele, lÙee lÙee meJe& JeekeäÙeebÛeer ›eâebelf ekeâejkeâebÛÙee
heeÙeeheg{s mebLee IesTve Deelee les meJe&Ûe leerÛe Yee<ee yees}le Deensle. peJeU peJeU lemesÛe
DeeÛejCe keâjerle Deensle.
DeMee Øekeâejs Deelee lees Øemebie mJele:JejÛe yesleuÙeecegUs ›eâebeflekeâejkeâ he#ee}e Deeflejskeâer,
DejepekeâJeeoer efkebâJee ceeLesefHe⤠Demes cnCeCÙeeÛee nerveheCee-YÙee[heCee- YeejleerÙe he#eeble
lejer keâesCeer Heâejmee keâjerle veener. lÙee MeyoebÛee GheÙeesie DeLe& heejKetve keâjCÙeeFlekeâe
MeneCeheCee Jee ØeeceeefCekeâheCee yengleskeâpeCe oeKeJet }eie}s Deensle. heCe lejerner keâenerpeCe
DebOe meJeÙeercegUs ›eâebelf ekeâejkeâebvee DelÙeeÛeejer cnCeCÙeeÛee nerveheCee efkebâJee YÙee[heCee DeÅeehener
keâjerle Deensle.
Deepe ›eâebeflekeâejkeâ he#eele DeeefCe Flej ØecegKe jepekeâerÙe he#eeble jepekeâerÙe ceeieCeerle,
Yee<esle efkebâJee leer›e GÉsieele keâener Heâjkeâ Gj}e veener. lÙee oesIeebÛes OÙesÙener hetCe& mJeeleb$Ùe
nsÛe Pee}s}s Deens. ›eâebeflekeâejkeâebveer pes OÙesÙe leerme Je<eeËhetJeea Ieesef<ele kesâ}s lÙeeÛe OÙesÙeeÛÙee
OJepeeKee}er, pes hetJeea efyeÇefšMeebveer lÙeebÛÙee ieàÙeele Ieele}suÙee heeUerJe heóŸeebveeÛe Yet<eCe
cnCetve efcejJeerle, les YetleoÙesÛÙee YeüceeÛes YeesheàÙeeÛes Yeeshes nesTve Yeškeâle efHeâjCeejs meejs
he#e, Deepe Skeâ$e Pee}s}s Deensle DeeefCe ›eâebeflekeâejkeâebmen ›eâebeflekeâejkeâebveerÛe DeefJeYet&le
kesâ}suÙee lÙee efoJÙe ceb$eeÛÙee, lÙee ‘mJeeleb$Ùe}#ceer keâer peÙe’ ÛÙee iepe&vee keâjerle Deensle.
DeeheuÙee je°^ceelesÛÙee efnleeLe& Deehe}er ceeies Pee}s}er ‘ie}leer’ Yet}, Yeüce lelkeâeU
megOeejCÙeeÛeer peer lelhejlee DeeefCe mejUlee lÙee DeeceÛÙee osMeyebOetbveer oeKeefJe}er, lÙeeefJe<eÙeer
keâesCeener osMeYeòeâeme DeeveboÛe nesF&}; heCe pÙee DeLeea ›eâebeflekeâejkeâebÛes DeeefCe lÙeebÛes OÙesÙe
SkeâÛe Demeleener kesâJeU ›eâebeflekeâejkeâ lÙee vÙeeÙÙe efve efoJÙe mJeeleb$ÙeOÙesÙeeÛÙee ØeehleermleJe
DeheefjneÙe& Demee meMeŒe Øeeflekeâej ke⤠FefÛÚleele DeeefCe Flej he#e efveMe:Œe Øeeflekeâejeves
les mJeeleb$Ùe efceUJet heenleele SJe{Ÿee Heâjkeâemee"er lÙee ›eâebeflekeâejkeâebme ‘DelÙeeÛeejer’
cnCeCÙeeÛee efMeJejeUheCee Depetvener les }eskeâ keâjerle Deensle, lÙee DeLeea lÙeebÛÙee ¢ee
n}keâš ceveesJe=òeerÛee MekeäÙe eflelekeâe leer›e DeeefCe JeejbJeej efve<esOe keâjerle jeefnuÙeeJeeÛetve
ielÙeblejÛe veener. lÙeebÛÙee ceeieÛÙee Deveskeâ Ûegkeâe peMee lÙeebvee ›eâebeflekeâejkeâebÛÙee ØeeflekeâejecegUs
megOeejeJÙee }eieuÙee, leMeer nerner Ûegkeâer megOeejCes lÙeebvee Yeeie hee[}sÛe heeefnpes.
meMeŒe Øeeflekeâej keâjCeeNÙee ›eâebeflekeâejkeâebÛes Ùee ‘DelÙeeÛeeje’ÛÙee Dee#esheeme keâeÙe Gòej
Demeles lÙeeÛee Deecner efve:he#eheeleer °erves ØeLecele: efJeÛeej kesâ}e heeefnpes. lÙeebÛeer meeOeves
peMeer Deecnebme DeeJe[le veenerle leMeer DeeceÛeer meeOeves lÙeeme meJe&mJeer DeeJe[le veenerle.
efJeMes<ele: DeeceÛÙee meeOeveebÛÙee meceLe&veeLe& pees veerefleefveÙeceebÛee heeskeâU heeuneU Deecner
}eJelees lÙeeÛeerÛe lÙeebvee Ie=Cee Jeešles. Deecner cnCelees, DeelceMegæer-DeelceMegæerkeâjlee
Gheeme ke⤠Ùee! heCe les ›eâebeflekeâejkeâ cnCeleele, DeelceMegæer keâesCeeÛeer? pÙeeves ne
YeejleJe<e& lejJeejerÛÙee šeskeâeves heooef}le keâ¤ve "sefJe}e Deens lÙeebÛeer! ns ceneheehe lÙeeves
kesâ}s-lÙee}e Gheeme Ie[}s heeefnpesle. mJele:Ûee osMe mJeleb$e ke⤠heenCeeNÙee Deecnebme
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 170
heeheÛe efMeJele veener lej Megæer keâme}er! Deecner cnCelees Deecner DevelÙeeÛeejeÛeer MeheLe
Iesle}er Deens. Deecner DevelÙeeÛeejeves mJeeleb$Ùe efceUefJeCeej! heCe les ›eâebeflekeâejkeâ cnCeleele,
legcneb}e DelÙeeÛeejeÛeer JÙeeKÙeeÛe keâU}er veener. Deecner osKeer} DevelÙeeÛeejerÛe Deenesle;
Deecner meMeŒe Øeeflekeâej keâjerle Deme}es lejer lees vÙeeÙeeÛes j#eCeer, DeeleleeÙeebÛes oC[veeLe&
DemeuÙeecegUs lees meoeÛeej Deens! DelÙeeÛeej veJns. Deecner keâesCeeÛÙee osMeeJej MeŒe yeUeves
ojJe[e Ieele}e veener. pes DeeceÛÙee osMeeJej yeUpeesjer keâjerle Deensle les DelÙeeÛeejer –
Deecner veJns! Deecnebme heeefnpes lej MeŒeeÛeejer cnCee; heCe DelÙeeÛeejer veJns! keâejCe,
DelÙeeÛeejer lees keâer pees ogmeNÙee efvejhejeOe ceveg<ÙeeÛeer efnbmee keâjlees. ogmeNÙeeÛes Iej
og°heCeeves Heâes[lees; ve keâer lees pees lÙee IejHeâes[t ojJe[sKeesjeme efkebâJee nlÙeejerme
meMeŒe yeUeves Meemeve oslees. ogmeNÙeeÛÙee osMeeJej yeUeves jepÙe keâjlees lees DelÙeeÛeejer,
ve keâer pees mJeosMeeme, JesU he[}er lej, meMeŒe Øeeflekeâejevesner cegòeâ keâjCÙeemee"er
Pegbpelees!
›eâebeflekeâejkeâ ceeie& keâesCeeme ceevÙe veme}s, meMeŒe ØeeflekeâejeÛee DeJe}bye Deecner keâjeJee
Demes keâesCeeme ceevÙe veme}s, lejerner efnbogmLeeve osMeeme pes MeŒeyeUevesÛe heejleb$Ùeele "sJeerle
Deensle lÙeebÛÙeeMeer MeŒeye}evesÛe pes Pegbpet heeneleele lÙee efnboer ›eâebeflekeâejkeâebme DelÙeeÛeejer
cnCeCÙeeÛee cetKe& efMeJejeUheCee lÙeebveer keâe keâjeJee? keâejCe lÙeeme kesâJeU MeŒeOeejCeeLe&
DelÙeeÛeejer cnCeleeÛe osMemJeeleb$ÙeeLe& PegbpeCeeNÙee Jee@efMebišve, ce@efPeveer, }sefveve, FlekesâÛe
keâeÙe heCe ßeerjece, ßeerke=â<Ce, efMeJeepeer – Heâej keâeÙe Feflenemeeleer} hetpeveerÙe Pee}suÙee
peJeUpeJeU meeNÙee JÙeòeâeRvee DelÙeeÛeejer cnCeCes vÙeeÙele: Yeeie he[s}. keâejCe les meJe&
DeeleleeF& MeŒeyeUeÛee mebj#ekeâ MeŒeyeUevesÛe Øeeflekeâej keâjerle Dee}s Deensle! leeefòJekeâ
Â<ešŸee heeefn}s lej ›eâebeflekeâejkeâebvee efnbmekeâ cnCetve efvebefoCeeNÙee }sKeCeerves Jee efpeYesves
›eâebeflekeâejkeâebvee efnbmekeâ cnCeCeeNÙee leLeekeâefLele DeefnbmeeJeeÅeebveener efnbmekeâÛe cnš}s heeefnpes;
keâejCe efhemeeU}suÙee kegâ$Ùeeme ieesUer Iee}tve "ej ceejCÙeeme Øeeslmeenve osCes, ieeF&}ener
ieesUer Iee}tveÛe "ej ceejCes ÙeesiÙe "jJeCes, ceekeâ[ebveener ceejCÙeeÛes keâeÙee&}e mebceleer osCes
ns lÙee ieebOeerßegleer DeefnbmeeÛeeÙeeËvee vÙeeÙÙe Jeešles. pece&veebvee lej }{eF&leer} ›etâjebleer} ›etâj
MeŒeeveerner "ej ceejCÙeemee"er les efyeveheieejer efj›etâefšbie Dee@efHeâmej yeveCÙeeheÙeËle heeUer Dee}er
nesleer. lesJne pÙeebvee ›eâebeflekeâejkeâ MeŒeOeejkeâ efkebâJee ye}Jeeoer Deensle cnCetve lÙeebvee
DelÙeeÛeejer DeeefCe efnbmekeâ cnCeeJeÙeeÛes Demes}, lÙeebveer lees ceeve DeefnbmeeJeeÅeebveener efo}e
heeefnpes. DelÙeeÛeejer Yeieleefmebn, efnbmekeâ peleeRõveeLe Demes les cnCeleeÛe ›eâebeflekeâejkeâner
‘efnbmekeâ DelÙeeÛeejer ieebOeer’ Demes cnCeCÙeeme mees[erle veenerle ns }enesj keâeB«esmeÛÙee ceb[heele
ØelÙeÙeeme Dee}sÛe Deens. Deveskeâ JesUe ›eâebelf ekeâejkeâebme efnmb ekeâ, DelÙeeÛeejer cnCetve mebyeesOeCÙeeÛee
heefjCeece ne Pee}e neslee keâer, }enesjÛÙee ceeiee&letve DeeefCe mšsMeveJe¤ve ›eâebeflekeâejkeâ
le®Ceebveer ieebOeerpeeRÛes cenelcÙe Ghes#etve mebleehepevekeâ DeejesàÙeebveer efOekeäkeâej kesâ}e neslee ns
meJeeËvee "eTkeâ Demes}Ûe.
~ yegæ DeeefCe Ùegæ ~ 171
 osMeele Skeâ KeeoerÛee DelÙeble DeefYeceeveer he#e DeefmlelJeele Deens. lÙeeme Flejebveer heje›eâce DeeefCe YeJÙeeleer} YeJÙe mJeeLe&lÙeeie keâjCeeNÙee lÙee osMeJeerjebvee heeefnpes lej
KeeoeU cnCetve cnCeCes lÙeebvee efMeJejeUheCee Jeešs}. kesâJeU megleeves mJejepÙe IesT Demes MeŒeeÛeejer cnCee, yeUJeeoer cnCee, MeŒeJeeoer cnCee heCe DelÙeeÛeejer cnCet vekeâe! DeeefCe
cnCeCeeje Skeâ he#e keâener efoJemeebhetJeea Ùee osMeele neslee DeeefCe Deepener lÙee he#eeÛee efveJeËMe pej kesâJeU les MeŒeOeejCe keâ¤ve lÙeebme DeheefjneÙe& JeešCeeNÙee jòeâheeleeme ØeJe=òe nesleele
Pee}e Deens Demes veener. heCe kesâJeU megleeves efkebâJee efce"eves mJejepÙe efceUefJeCÙeeJej pÙeebÛee cnCetve lÙeebme DelÙeeÛeejer cnCeeJeÙeeÛes Demes} lej ceie DelÙeeÛeejer efMeJeepeer, DelÙeeÛeejer
efJeÕeeme veener lÙeebveer pej lÙeebme ‘megleeU’ efkebâJee ‘efce"eU’ cnCetve cnš}s lej lees lÙeebvee ieebOeer, DelÙeeÛeejer Jee@efMebišve DeeefCe efnbmekeâ legkeâejece Demes cnCeCÙeeme lejer efmeæ Jne!
efMeJejeUheCee Jeešs}, heCe pesJne nsÛe }eskeâ lÙee ›eâebeflekeâejkeâebme mJeosMe mJeeleb$ÙeeÛÙee keâejCe legkeâejece osKeer} cnCeleele keâer,
vÙeeÙÙe keâeÙeea les meMeŒe Øeeflekeâejner keâjCÙeeme keâÛejle veenerle SJe{Ÿeemee"er DelÙeeÛeejer, efJebÛeg osJneNÙeeme Dee}e ~ osJehetpee veeJe[s lÙee}e ~
efnbmekeâ cnCeleele, lesJne lÙeebvee lees cee$e efMeJejeUheCee Jeešle veener!! JeemleefJekeâ heenelee lesLes hewpeejeÛes keâece ~ DeOeceemeer lees DeOece ~~
›eâebeflekeâejkeâebvee mejmekeâš DelÙeeÛeejer ns veeJe osCes ne efMeJejeUheCeeÛe veJns lej melÙeeÛes (5:455)
mleesce ceepeefJeCeeNÙeebvee }epe JeešeJeer Demee celmejer {eWieerheCee Deens. keâejCe, les }eskeâ
jeceeme efnbmekeâ cnCele veenerle lej kebâmeemeÛe cnCeleele. DeLee&led lÙeebme ns keâUCÙeeFlekeâer 
yegæer Demeles keâer, DeeleleeF& yeU ne DelÙeeÛeej nesÙe, hejbleg DeeleleeÙeebÛee Øeeflekeâej
keâjCeejs yeU meoeÛeejerÛe mecepe}s peeles. YeejleerÙe ob[-efJeOeeveelener, cnCepes ØelÙe#e
Fb«epeebÛÙee efheve} keâes[eceOÙesner, mJemebj#eCeeLe& DelÙeeÛeejer}e ceejCÙeeÛes leòJe DeeefCe Yeso
ne jepekeâerÙe efJeYeeie mees[tve Flej$e ceevÙe kesâ}s}e Deens. lesJne kesâJeU meMeŒe Øeeflekeâejeme
les efmeæ nesleele DeeefCe MeŒeyeUeÛee Debieerkeâej keâjleele cnCetve YeejleerÙe ›eâebeflekeâejkeâebme
DelÙeeÛeejer cnCeCes ne efveYexU efceLÙeeÛeej nesÙe.
›eâebeflekeâejkeâebÛes ceeiee&me lÙeepÙe cnCee, lÙeeme heeefnpes lej ›etâj cnCee, Ûegkeâ}s}s cnCee,
lÙeebÛes ceeie& keâesCeer DeJe}byet veÙesle Demes cnCee; hejbleg mJeosMemJeeleb$ÙeeLe& DelÙeble heefJe$e nsletves
mJeeLe&lÙeeieeÛeer, ØeeCelÙeeieeÛeer, MeewÙee&Ûeer DeeefCe heje›eâceeÛeer hejekeâe‰e keâjCeeNÙee lÙee
›eâebeflekeâejkeâ Jeerjebme ‘DelÙeeÛeejer’ ‘efnbmekeâ’ cnCetve nsšeUCeeNÙee ‘Deefnbmee(?)JeeÅeeb’veer Ùeslee
peelee Deehe}er efpeJne efJešeUtve IÙeeJeer ns melÙee«ener DelÙeeÛeejeÛes Skeâ cemee}sJeeF&keâ
GoenjCe Deens.
›eâebeflekeâejkeâebÛee osn DeeefCe JeeÛee Fbefi}Me yesÙee@vesšebÛÙee šeskeâebveer DeJe®æ kesâ}s}er
Demeleevee lÙeebÛÙee lÙee Fbefi}Me DelÙeeÛeejeves Yeeie he[}suÙee ceewveeÛee }eYe IesTve,
efhebpeNÙeeleuÙee efmebneJej cetKe& ceg}s Legbkeâleele lemes, Jeešs} lÙeeves Legbkeâle megšeJes Ùeele MeewÙe&
lej veenerÛe veener; heCe meeOee ØeeceeefCekeâheCee osKeer} Gjle veener. ›eâebeflekeâejkeâeme pees
DeefOekeâ efMeJÙee osF} & , lÙeeme eflelekesâ efoJeme yengOee Fb«epe mejkeâej yes[Ÿee nelekeâ[Ÿee "eskeâerle
veener; lÙeeÛeer JeeÛee lÙeeÛe ØeceeCeele ceeskeâeš megšles; ne }eYe heojele hee[tve IesCÙeemee"erÛe
pej keâesCeer meMeŒe ›eâebeflekeâejkeâebme efnbmekeâ cnCetve cnCeCÙeeÛee ›eâce Ûee}t "sJeer} lej
lÙeeÛÙee ¢ee JÙeJemeeÙeeÛes Dee[ Deecner ÙesT FefÛÚle veener. hejbleg kesâJeU De%eeveeves efkebâJee
meJeF&ves efkebâJee DeefJeÛeejeves pes ›eâebeflekeâejkeâebme DelÙeeÛeejer cnCele Demeleer} lÙeebveer Ùeeheg{s
lejer Demee efMeJejeUheCee ke⤠veÙes, ›eâebeflekeâejkeâebÛes ceeie& legcnebme ceevÙe vemeleer} lej
vemeesle. legcner legceÛÙee ceeiee&ves pee. heCe legceÛÙee osMeeÛÙee mJeeleb$Ùeemee"er DeefOekeâele DeefOekeâ

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 172 ~ yegæ DeeefCe Ùegæ ~ 173

 6. mJeeleb$Ùe mebheeoveeveblej ›eâebefleØeJe=òeerÛes efJemepe&ve Ú$eheleer efMeJeepeer DeeefCe yeesme vesleepeer

hejmeòesÛÙee Deeheòeerletve DeeheuÙee je°^eÛes mJeeleb$Ùe mebheeove keâjCÙeemleJe Øe#eesYe, 1. efMeJejeÙeebÛÙee ÙeMemJeer jepeveerleerÛes Skeâ met$e
Demeblees<e, Gled#eesYe, efveyeËOeYebie, MeŒeeÛeej, ieghle keâš FlÙeeefo meeOeves ÙeespeCeejer efJeOJebmekeâ 2. efMeJeveerleer
›eâebefleØeJe=òeer lÙee keâe}ehegjleerÛe keâeÙe leer OecÙe& Demeles, hejbleg pevelesle leer ›eâebefleØeJe=òeer pej
leMeerÛe cetU Oe¤ve jent efo}er lej kesâJne kesâJne Deeheæcee&}eÛe efvelÙeOece& mecepeCÙeeÛeer 3. je°^efvecee&Ce
YeÙebkeâj Yet} pevelesÛÙee neletve Ie[les DeeefCe lÙeecegUs jepÙe›eâebleer ÙeMemJeer PeeuÙeeveblejner 4. mewefvekeâer efMe#eCe
je°^ele ner efJeOJebmekeâ yesyeboMeener leMeerÛe Ûee}t jenles. lÙeecegUs jepÙe›eâebleerveblej Iešveelcekeâ
mJejepÙe mLeeheCes DeMekeäÙe nesTve Dehe›eâebleer efve Dejepekeâ ceepeles. 5. yeesme vesleepeer
...pesJne mJeeleb$Ùe mebheeove ns Deehe}s ØeLece meeOÙe efmeæ nesles lesJne meMeŒe Jee 6. efnbog ve=efmebn
efve:MeŒe Øeeflekeâejkeâ osMeYeòeâebveer pevelesle mebÛejefJe}suÙee Jejer} meJe& efJeOJebmekeâ ›eâebelf eØeJe=òeeRÛes
lelkeâe} efJemepe&ve keâjCes ns DeeheuÙee ÙeMemJeer Pee}suÙee jepÙe›eâebleerÛes Debeflece keâle&JÙe nesÙe.
keâejCe Deelee Deehe}s meeOÙe mJeeleb$Ùe mebj#eCe ns Deens, je°^ mebJeOe&ve ns Deens. Deelee
efveyeËOelegÛÚlee veJns. lej efveyeËOeMeer}lee, efJeOJebmekeâ veJns lej efJeOeeÙekeâ ØeJe=òeer ne
je°^Oece& Deens.
(1952 me. mee. Jee. 8:496)



~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 174 ~ Ú$eheleer efMeJeepeer DeeefCe yeesme vesleepeer ~ 175

1. efMeJejeÙeebÛÙee ÙeMemJeer jepeveerleerÛes Skeâ met$e
keâeleÙeË kesâJe}e veerefle: MeewÙeË ÕeeheoÛesef°leced ~
Dele: efmeefæmecesleeYÙeecegYeeYÙeeceefvJeÙes<e me: ~~
cenejepe Deieoer }neve nesles. Dee" Skeâ Je<eeËÛes megæe vemeleer}. lesJneheemetve DeeheuÙee
Oecee&Ûeer efve peeleerÛeer DeJeveefle heentve lÙeebÛes ùoÙe leUceUle DemeeJes. lesJneheemetve Ùee
DeJeveleerÛÙee ØeeflekeâejeLe& ceer keâeÙe ke⤠Mekesâve ÙeeÛes efJeÛeej lÙeebÛes efÛeòeele IeesUle Demele.
lesJneheemetve ceePÙee je°^eÛÙee efve ceePÙee Oecee&ÛÙee ieewjJeemee"er, mJeeleb$Ùeemee"er, meeceLÙee&mee"er
ceer Deehe}e ØeeCener osF&ve ner Øeefle%ee les keâjerle DemeeJes. lÙeebÛÙee lÙee efÛecegkeâuÙee cemlekeâele
‘efnboJeer mJejepÙee’ÛÙee ØeÛeb[ keâuhevee efve ceveesnj mJehe>s GoÙe heeJele, efJemleej heeJele,
Øemeej heeJele; SKeeÅee efJeÅegled ØeJeenemeejKeer lÙeebÛÙee mebieleerle jenCeeNÙee yee}keâebÛÙee,
le®CeebÛÙee FlekesâÛe veJns lej Je=æebÛÙeener Debieele mebÛeej ke⤠}eiele.
mJeosMeeÛÙee efve mJeOecee&ÛÙee mJeeleb$Ùeemee"er ØeeCener Dehe&Ce keâjCÙeeÛee efve§eÙe kesâ}e
Keje. heCe ØeeCe mJeeleb$ÙeeLe& ÅeeJeÙeeÛes cnCepes keâmes ÅeeJeÙeeÛes? meceesj ØeLece efomes} lÙee
cegme}ceeveer lešeÛÙee efYebleerJej [eskesâ Heâes[tve? Jee pes ØeLece Jeešsle Yesšs} lÙee cegme}ceeveer
jepeÉejeMeer OejCes Oe¤ve Gheeme keâ¤ve –os ceePes mJeeleb$Ùe hejle, DeeCe lees ceePÙee je°^eÛee
jepecegkegâš Fkeâ[s, veener lej ns Deecner meJe& ceeJeUs, ceje"s, yeÇeÿeCe legPÙee Iejele Gheeme
keâ¤ve cejlees! Demes cnCetve efJepeehetjÛÙee efve DeewjbiepesyeeÛÙee oejele Jee JesMeerle ØeeÙeesheJesMeve
keâ¤ve?
ns GheeÙe Deveskeâ }eskeâebveer keâ¤ve heeefn}s nesles. Deveskeâ JesUe ceesie} yeeoMenebveer lÙeebme
Yeerkeâ Ieele}er veJnleer. Skeâoe ØelÙe#e efou}erlemegæe ner iebcele nesTve Ûegkeâ}er nesleer. efnbotbvee
MekeäÙe lÙee GheeÙeebveer yeešefJeCÙeeÛee efve lÙeebÛesJej keâjebÛes pe[ DeesPes DeefOekeâeefOekeâ }eoCÙeeÛee
DeewjbiepesyeeÛee ØeÙelve pesJne meJe& efnbotbme $eener $eener keâjefJelee Pee}e, lesJne Skeâoe Meskeâ[es
efnboer heg{eNÙeebveer efou}erme pecetve Deehe}er keâeieeUer ØelÙe#e DeewjbiepesyeeÛes keâeveeJej Iee}eJeer
efve lÙee heer[sÛee Deble nesF&heÙeËle lesLetve n}tner veÙes Demee efve§eÙe keâ¤ve efou}erme ØeÙeeCe
kesâ}s. DeeheCe Øepee, lees jepee. DeeheCe pej lÙeeÛes oejeMeer vÙeeÙe ceeieeJeÙeeme ies}es efve vÙeeÙe
os, veener lej Deecner Ùee DeeceÛÙeeleer} Deveskeâ yeÇeÿeCeebmen legPÙee oejeMeer OejCes Oe¤ve
yemelees. ceie let Deecneme }eLee ceej, yegkeäÙee ceej, keâeÙe Jeešs} les keâj Demes cnš}s efve
Jele&}s Demelee yeeoMeneme oÙee Dee}erÛe heeefnpes, Deelceye}eves lees efpebkeâ}e ies}eÛe heeefnpes
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 176
Demes Yeeye[sheCes mecepetve les menœees }eskeâ efou}erÛÙee jepeJee[ŸeeYeesJeleer ieesUe nesT
}eie}s. lees Meg›eâJeejÛee efoJeme DemeuÙeeves yeeoMene Deewjbiepesye ceefMeoerle peeJeÙeeÛee neslee.
yeeoMeneÛeer mJeejer efmeæ Pee}er. npeejes Iees[e LeÙeLeÙeešle mJeejerheg{s jebieebveer GYee jeefn}e.
menœees Iees[smJeej PekeâPekeâCeeNÙee lejJeejer, Yee}s, yebogkeâe hes}erle lÙee DeÕeebJej Ssšerves mJeej
Pee}s. ceOÙes ØeÛeb[ nòeerJejÛÙee GbÛe Debyeejerle Deewjib epesye yemetve SKeeÅee og<ØeehÙe oeveJeemeejKee
efomet }eie}e. leer mJeejer Lees[er heg{s mejkeâles lees les OejCes OejeJeÙeeme Dee}s}s menœees efnbog
‘vÙeeÙe Åee! cenejepe, vÙeeÙe Åee!’ cnCetve Deesj[le Deesj[le mJeejerÛÙee ceeiee&Jej Dee[Jes
Pee}s. lÙeeme Yee}oej efMeheeF& otj ke⤠}eie}s, les nšsveele. efnbotbJej nesle Deme}s}s
DelÙeeÛeej efve }eo}s peeCeejs DevÙeeÙÙe keâj otj PeeuÙeeefJevee Deecner n}Ceej veener DeMeer
SkeâÛe Deesj[ Pee}er. Deewjbiepesye #eCeYej GYee jeefn}e. }eskeâebme Jeeš}s MesJešer efve:MeŒe
Øeeflekeâejeves [eJe efpebkeâ}e, oie[emener heePej Hegâš}e. oÙesves Deefie>ner Leb[ Pee}e. FlekeäÙeele
Skeâ cegu}e cnCee}e, efveceepeeÛee JesU Deieoer meefVeOe Dee}e Deens! DeefOekeâ LeebyeuÙeeme
ØeeLe&vee DeOecÙe& nesF&}. Deewjbiepesye cnCee}e, ‘Ûee}Jee nòeer heg{s!’ les menœees efnbot cnCee}s,
‘ceeÙeyeehe! DeeceÛes cnCeCes SskeâeJes, ceie heg{s peeJes’. Deewjbiepesye cnCee}e, ‘lÙeeme ceeie&
mees[tve GYes keâje’ j#ekeâ cnCee}s, ‘les ceeie& mees[tve peele veenerle, les ceeiee&Jej Dee[Jes he[}s
Deensle!’
‘yejs lej, lÙeebÛÙeeJe¤veÛe nòeer Ûee}Jee!!’ Deewjbiepesye cnCee}e.
lejerner les $emle efnbog, DeeheCe ceeiee&Jej Dee[Jes he[}es Deenesle, Deelee meeiej le¤ve jece
peeT Mekesâ}. heCe ¢ee meJe& efou}erÛÙee ceeiee&Jej GheeMeer-leeheeMeer hee}LÙee he[}suÙee
DeeceÛÙee DeelceyeUeme Gu}bIetve ne Deewjbiepesye keâmee peeT MekeâCeej? DeMee efJeÕemle
OewÙeeËves lemesÛe ceeiee&Jej he[tve jeefn}s leesÛe lÙee mJeejerleer} Deewjib epesyeeÛÙee Dee%esves ÛeJeleeU}s}s
DeÕe, nòeer Gbš efve heoeleer Deu}e nes DekeâyejÛeer iepe&vee keâjerle efleUYejner ve [ieceielee
lÙee ceeCemeebÛÙee HeâjMeerJe¤ve LeÙeLeÙeešle Iegme}s! lÙeebme ÛeWoerle-ceWoerle heej efveIetve ies}s!
ceT heeÙeIe[erJej heeÙe šskeâCÙeeme efpelekeâe Deuhe De[LeUe neslees eflelekeäÙeener De[LeàÙeeefJevee
yeeoMeneÛeer mJeejer ceefMeoerle peeTve heesÛe}er. lees jepeceeie& ÛeWoeceWoe Pee}suÙee efnbog
jòeâceebmeebveer efÛeCetve ies}e.
cenejepeebÛÙee efÛeòeele ne mebosMe hetCe&heCes "me}e. kesâJeU MeewÙee&ves veJns efve kesâJeU
keâeleÙee&ves veJns, kesâJeU ob[sef}ves veJns efve kesâJeU vejceeF&ves veJns, lej efpeLes pemee Øemebie
he[s} efleLes lemes Jeeietve Deehe}s cegKÙe OÙesÙe- Deehe}s cegKÙe DeJeleejkeâeÙe&-meeOeeJeÙeeÛes, ne
lÙeebveer efve§eÙe kesâ}e. lÙeebveer efve§eÙe kesâ}e keâer
meehe efJeKeejer osMepeveefveÛee Ùes IesT ÛeeJee ~
DeJeefÛele iee"gefve "keâJegefve Yeg}Jegefve keâmeener "sÛeeJee ~~
(4:193)

~ Ú$eheleer efMeJeepeer DeeefCe yeesme vesleepeer ~ 177
 2. efMeJeveerleer
legjer efmeeföÛÙee neleer osTefve megšlee efMeJe ve=heleer
‘DeyeÇÿeCÙeced’ efkeâeflekeâ Yeeye[eR YeesefUb YešW JeoleeR ~~
‘DeyeÇÿeCÙed’ Ùeele keâeÙe js oes<e keâesCelee lees
Dee}e "keâ "keâJeeÙee G}še Ye}e "keâefJelees lees ~~
meehe efJeKeejer osMepeveefveÛee Ùes IÙeeÙee ÛeeJee
DeJeefÛele iee"gefve "keâJegefve Yeg}Jegefve keâmeener "sÛeeJee ~~
(yeepeerØeYetbÛee heesJee[e)

efMeJeveerleer
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 178
3. je°^efvecee&Ce!
peeefle-GhepeeleerÛes }es{Ces ieàÙeele DemeleeveeÛe ßeerefMeJeepeer cenejepeebveer ØelÙeskeâ peeefle
DeeefCe Ghepeeleerkeâ[tve osMeeOecee&ÛÙee veeJeeves efnbogheoheeoMeenermee"er efhe{Ÿeevegefhe{Ÿee heje›eâce
ieepeefJe}e lees keâeÙe je°^erÙe Je=òeerÛeer ØesjCee kesâuÙeeJeeÛetve? efMeJeepeer je°^efvecee&lee nesles ¢eeÛes
nsÛe lej Glke=â° ØelÙeblej Deens.
efMeJejeÙeeves kesâJeU jepekeâerÙe Â<šŸeeÛe DeeheuÙee je°^eÛes hegve®ppeerJeve kesâ}s Demes veener,
lej meeceeefpekeâ Goejlee oeKeJetve yeo}lÙee keâeUeØeceeCes ¤{er}e yeo}tve Deehe}er
hejbheje DeefJeke=âle "sJeCÙeeÛeer peer lelhejlee oeKeefJe}er leer heentve DeepeÛÙee
megOeejkeâe}emegæe Kee}er ceeve Iee}eJeer }eies}. yepeepeer efvebyeeUkeâjemeejKee DeefYepeele
mejoej keâener }e}gÛeer}e, keâener ÚUe}e yeUer he[tve cegme}ceeve Pee}e Demelee, efnbog
Oecee&ÛÙee JeefOe&<Ceg, meJe&meb«eenkeâ efve meJe&heeÛekeâ mJe¤heekeâ[s }#e osTve efMeJeepeeRveer Deepe
Depetvener pÙee veeJee}e keâener DeefleMeneCes oÛekeâleele, leer MegæerÛeer ØeLee meef›eâÙe meg¤ kesâ}er.
yepeepeer efvebyeeUkeâjeme Megæ kesâ}s; FlekesâÛe veJns lej lÙee kegâUele mJele:ÛÙee kegâUeleer}
ceg}ieer osTve lÙee}e efnbog meceepeele heÛeJetve šekeâ}s. lÙeeÛeØeceeCes vesleepeer hee}keâj
¢ee}ener cenejepeebveer Megæ keâ¤ve hegvejefhe efnbog keâ¤ve Iesle}s nesles. DeMee jerleerves lÙeebveer
efnbogmebIešve efve Megefæ ¢ee oesve DecetuÙe mebpeerJeveer lÙeener JesUs}e GheÙeesieele DeeCeuÙee
neslÙee.
pÙeeØeceeCes jepekeâerÙe DeeefCe meeceeefpekeâ GlLeevee}e efMeJeepeeRveer ÛewlevÙe efo}s nesles,
lÙeeÛeØeceeCes je°^e}e ØeeCeeØeceeCes Deme}s}s Jee*dceÙener lÙeebveer Gòesefpele kesâ}s nesles. lÙee
JesUer Got& Yee<esves ceje"er Yee<es}e peJeUpeJeU Ke«eeme «enCe }eJeerle DeeCe}s nesles DeeefCe
pej efMeJeepeeRveer Yee<eeMegæerÛee ØeÙelve keâ¤ve ceje"er Yee<es}e mebmke=âleeletve veJepeerJeve
efo}s vemeles, lej Deepe ceje"er Yee<ee kegâ"uÙee kegâ"s efJeke=âle Pee}er Demeleer. hejbleg
lÙeebveer ‘jepÙeJÙeJenejkeâesMe’ keâjJetve DeeefCe Got& Meyo keâe{tve šekeâCÙeeÛeer ØeJe=òeer Jee{Jetve
ceje"er Yee<esÛeer cees"er mesJee kesâ}er. keâJeeRvee, «ebLekeâejebvee Gòespeve osCes ner je°^esæejeÛeerÛe keâeces
mecepetve efMeJejeÙeebveer leerner heej hee[}er. Yet<eCe ¢ee veeJeeÛee Gòej efnbogmLeeveÛee megØeefmeæ
je°^erÙe keâJeer efMeJeepeeRveer keâener Je<ex DeeheuÙee DeeßeÙeeme "sJe}e neslee efve lÙeeÛÙeekeâ[tve
mJele:ÛÙee Ûeefj$eeJej megboj «ebLe efmeæ keâjefJe}e neslee. lÙeeØeceeCes hebef[le hejceeveboebÛes,
ieeieeYeóebÛes DeeefCe Deveskeâ mebmke=âle hebef[leebÛes mJeeiele keâ¤ve lÙeebvee ÙeLeevÙeeÙe efve ÙeLeeÙeesiÙe
~ Ú$eheleer efMeJeepeer DeeefCe yeesme vesleepeer ~ 179
DeeßeÙe osTve iegefCepeveebvee DeeefCe efJeÉeveebvee DeeefCe mebmke=âle efJeÅes}e lÙeebveer Gòespeve efo}s.
ceveg<ÙeeÛee GlmeJeefØeÙe Deme}s}e mJeYeeJe peeCetve efMeJejeÙeeves ielemJeeleb$ÙeeÛes hegve®ppeerJeve
efve efnbogheoheeoMeenerÛes hegCÙeenJeeÛeve jeÙeie[eÛÙee hetCÙeYetceerJej efmebnemeveejesnCeeÛee meceejbYe
Ie[Jetve DeeCetve kesâ}s. Deveskeâ MelekesâheÙeËle efnbogmLeeveÛÙee owJeer, GYeer Deme}s}er efnbog 4. DeeOeer mewefvekeâ efMe#eCe lej IÙee!
efmebnemeves KeÛetve ies}s}er heenCÙeeÛes nesles. jepecegkegâš efnbotbÛÙee neleele Ùesle nesles; hejbleg les
hejkeäÙeebÛÙee cemlekeâe}e Yetef<ele keâjCÙeekeâefjlee keâeÙe les! Ú$eÛeecejs les heenle nesles; hejbleg leer
mJele:ÛÙee neleebveer hejkeäÙeebÛÙee cemlekeâebJej {eUeJeer }eiele nesleer! DeeefCe neÙe! ns Demes
ùoÙeefJeoejkeâ ÂMÙe Skeâ veJns, oesve veJns, melele heeÛeMes Je<ex efnbog peeleerÛÙee }}ešer
ef}efn}s nesles; hejbleg MesJešer efMeJeepeeRveer ceveg hee}šefJe}e. lÙeebveer efnob g peeleerÛÙee Feflenemeeleer} heefnuÙee ceneÙegæele }eskeâceevÙe efšUkeâebveer Ùeenerhes#ee Lees[Ÿee meJe}leer ceeefieleuÙee
DeeCeKeer Skeâ DeodYd egle jescen<e&keâ Øemebie ieeieeYeóeÛÙee nmles mJele:}e efJeefOeÙegòeâ jepÙeeefYe<eskeâ neslÙee. heCe lÙeener efyeÇefšMe Meemeveeves efouÙee veJnlÙee. lejerner efšUkeâebveer mewvÙeele efnboer
keâjJetve IesTve Ie[Jetve DeeCe}e. }eskeâebveer Yejleer JneJes cnCetve hegCes ØeYe=efle ef"keâeCeer meYee IesTve efve }sKe ef}ntve ØeÛeej
OevÙe lees efoJeme, keâer pÙee efoJeMeer efMeJevesjerÛÙee he[keäÙee ogiee&le pevceeme Dee}s}s, Ûee}efJe}e neslee. Deelee lej efyeÇefšMe Jne@Fmeje@Ùe}e efyeÇefšMeebÛÙeeÛe De[ÛeCeercegUs hetJeea
leesjCeeie[eJej De[KeUCeejs, Skeâ Ùe:keâef§ele Yeeme}s peeCeejs Gvee[ heesj DeefKe} efnbog veekeâej}suÙee DeeefCe ceer ceeefieleuÙee lÙee lÙee veJÙeener megefJeOee osCes Yeeie he[}s nesles.
jepÙeeÛes mJeeceer Pee}s. efnbog peeleerÛes YeeiÙe hegvejefhe GoÙee}e Dee}s. efnbog ns veeJe peieele lÙeelener ceer kesâJeU efnbotbveeÛe mewvÙeele Yejleer keâjCÙeeÛee ØeÙelve keâjCÙeeÛes DeeÕeemeve efo}s
efpeJeble Gj}s. nesles lÙeemener Jne@Fmeje@Ùeebveer efJejesefOe}s veener. ¢ee meJe& Devegketâ} heefjefmLeleerÛee hetjshetj }eYe
lees OevÙe efoJeme neÛe! ---efnbogheoheeoMeen efMeJeÚ$eheleeRvee Deepe jepÙeeefYe<eskeâ IesCÙeemee"er ceer, [e@. cegbpes efve Flej keâener pegvÙee ›eâebeflekeâejkeâ efnbogcenemeYesleer} heg{eNÙeebveer
nesle Deens! Ùee hegCÙemeefjleebvees, DeeheuÙee heefJe$e pe}ebveer Deehe}er hee$es YejYe¤ve meeNÙee Øeebleebletve oewjs keâe{tve mewefvekeâ ØeÛeejeÛee Demee OeesMee Ûee}efJe}e keâer efnbotvees mewvÙeele
jeÙeie[ÛÙee jepeJee[Ÿeekeâ[s Ùee! DeeefCe Ùee efnbog Ú$eheleerJej jepÙeeefYe<eskeâ keâje! efMeje! ceneÙegæeÛÙee Ùegjesehf eÙeve jCe#es$eelener Deehe}e heje›eâce ieepeJetve DeÅeÙeeJeled ÙegæefMe#eCe
heef§ece mecegõ efve hetJe& mecegõ ns legPes oesvner yeent GYee¤ve, ns efnbogcenemeeieje, legPÙee IÙee! DeeheuÙee osMee}e lesÛe heg{s DelÙeble efnlekeâejkeâ "jCeejs Deens! ceePÙee keâener meYeebletve
keâes<eeieejebleer} DeMes<e jlveeceeslÙeebÛeer GheeÙeves ¢ee efnbogheoheeoMeneÛÙee ÛejCeebJej efyeÇefšMe mewefvekeâer DeefOekeâejerner mJele: GheefmLele Demele. lÙeebÛÙee mece#e megæe ceer lÙee lÙee
Dehe&Ce keâj! ØeÛeb[ efnbog meYeeletve meebies keâer Deepe efyeÇefšMe mewvÙeele Yejleer nesTve keâe nesF&vee ner DehetJe&
¢ee Fefleneme Ie[efJeCeeNÙee efoJemee}e Deepe "erkeâ leerveMes Je<ex Pee}er DeeefCe Ùee leerveMes mebefOe meeOetve ØeLece pees MeŒemebYeej efceUlees Deens lees lej neleele IÙee! DeÅeÙeeJeled ÙegjesefheÙeve
Je<eeËÛÙee DeJeOeerveblej ns efnbogmLeeve ¢ee je°^Jeerje}e GefÛele Demee Deehe}e ke=âle%elesÛee keâjYeej jCes megæe keâMeer }{eJeÙeeÛeer leer lej }{CÙeeme efMekeâe. ceie GÅee lÙee MeŒeebÛee jesKe efve
meeoj keâjerle Deens. lÙee Leesjecees"ŸeebÛÙee keâjYeejele ne ceePeener ke=âle%e hegjmkeâej, efMeJeYetheles! vesce keâesCeeJej efve kegâ"s OejeJeÙeeÛee les GÅeeÛes GÅee yeIelee ÙesF&}!
let mJeerkeâej DeeefCe FlekesâÛe ‘hemeeÙeoeve’ os keâer, legPeer efoJÙemHetâleea Deecne meebØele nleye}
(5:257)
yeve}suÙee efnbog peeleerÛÙee Debieele mebÛeefjle JneJeer DeeefCe let leerveMes Je<eeËhetJeea efnbog je°^eÛes,

efnbog Oecee&Ûes DeeefCe efnbog peeleerÛes pemes hegve®ppeerJeve kesâ}sme lemesÛe Deepener keâjeJeÙeemee"er
legPÙeeØeceeCes Deecne}ener meeceLÙe& ÙeeJes!!
ßeæevebo, cegbyeF&-5 ces 1927
(4:191)


~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 180 ~ Ú$eheleer efMeJeepeer DeeefCe yeesme vesleepeer ~ 181

5. megYee<eÛebõ yeesmeebÛeer DeJeefÛele Yesš
ÙeesieeÙeesieeves ¢eeÛe mebOeerme efo. 22 petve meve 1940 ¢ee efoJeMeer lÙee JesUÛes
osMeieewjJe DeeefCe DeeleeÛes vesleepeer megYee<eÛebõ yeesme ns Dekeâmceele meeJejkeâj meoveele ÙesTve
ce}e Yesš}s. ¢ee YesšerÛee Je=òeevle ceePÙee keâener efvekeâšmLe menkeâeNÙeevee pejer "eTkeâ
Deme}e lejer lÙeeÛee Øekeâš meYesle Demee GÛÛeej ne ceer ØeLeceÛe DeeefCe nsleghetJe&keâ keâjerle
Deens. DeeefCe leesner ¢ee JÙeeKÙeeveeleer} met$eehegjleeÛe Deieoer $eesškeâheCesÛe! megYee<eyeeyet
cegbyeF&}e cegKÙele: efnbog cegme}ceeveebÛÙee SkeâerÛee ØeMve efvelÙeeÛee efcešJetve šekeâCÙeemee"er
Dee}s}s nesles. Je=òehe$eele peer Yee<ee lÙee JesUsme Jeehej}s}er ceer JeeÛe}er leerleÛe yees}eJeÙeeÛes
cnCepes ‘‘ye@. efpeveebÛeer mecepetle Iee}CÙeemee"er les ieebOeerpeeRÛÙeener heg{s Ûeej heeJe}s peeCeej
nesles. (He was going to outbid Gandhiji.)
ner Je=òehe$eer Yee<ee mees[}er lejer les mJele:Ûe ce}e ceveceeskeâUs nmele nmele cnCee}s,
‘‘Denes, ceer efpeveebvee DeeleeÛe Yesšvt e Dee}es. heCe keâeÙe iebcele meebieeJeer. lÙeebveer ce}e efJeÛeej}s
‘efcemšj megYee<eyeeyet, heCe legcner keâesCeeÛÙee Jeleerves ner le[pees[erÛeer yees}Ceer keâjeJeÙeeme Ùeslee
Deenele?’ ceer (megYee<eyeeyet) cnCee}es ‘keâeB«esmeÛÙee Jeleerves’! lÙeeJej efpevee cnCee}s, ‘heCe
legcneb}e lej keâeB«esmeves yeefn<keâej}s}s Deens.’ ceer cnCee}e‘heCe Forward Block Ûee lejer
ceer DeefOeke=âle heg{ejer Deens keâer veener! lÙeeÛÙee Jeleerves ceer yees}t Mekeâlees.’ lÙeeJej efpevee
cnCee}s, ‘hejbleg pej legcner ce}e cegme}ceeveebÛee heg{ejer cnCetve, efnbog-cegme}ceeveebÛÙee
le[pees[erkeâefjlee Yesšle Demee} lej efnbotbÛÙee ØeefleefveefOelJeeÛee DeefOekeâej Deme}suÙee keâesCeeMeer
lejer yees}CÙeele DeLe& Deens. legceÛee Forward Block mJele:}e efnbog mebmLee cnCeJetve
Ieslees Deens keâe? veener!’ ceer (megYee<e) cnCee}es, ‘lej ceie ceer Skeâ efnbog cnCetve lejer, efnbog-
cegme}ceeve le[pees[erefJe<eÙeer yees}t FefÛÚlees.’ lÙeeJej efpevee cnCee}s, ‘lej ceie legcner ØeLece
meeJejkeâjebvee peeTve Yesše! efnbotbÛes ØeefleefveefOelJe les ke⤠Mekeâleele. JÙeefòeâ JÙeòeâerMeer ÛeÛee&
keâ¤ve keâeÙe GheÙeesie? meeJejkeâj Dee}s lej DeeheCe keâener ÛeÛee& keâ¤!’ lesJne ceer
(megYee<eyeeyet) efpeveebÛes Ie¤ve efveIee}es efve DeeheuÙeekeâ[s le[keâ Dee}es! Demes cnCetve
megYee<eyeeyet Skeâoe mJele:Ûe heesšYej nme}s! veblej hegvne cnCee}s, veener lejer ce}e
DeeheuÙeekeâ[s Skeâoe ÙeeJeÙeeÛesÛe nesles Ùee heeUer}e.’’
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 182
meenmeer ØeÙelveeJeeÛetve mJeeleb$Ùe DeMekeäÙe
megYee<eyeeyetbveer keâe{}suÙee ¢ee efnbog cegme}ceeve SkeâerÛÙee cegKÙe ØeMveeefJe<eÙeer ceer keâeÙe
JeÛee& kesâ}er lÙeeÛee ¢ee JÙeeKÙeeveeÛÙee efJe<eÙeeMeer eflelekeâemee mebyebOe vemeuÙeeves efve JesUsÛÙee
DeYeeJeer les mees[tve oslees. Flej meJe& ÛeÛee& šeUtve ceer lÙeebvee cegKÙe ØeMve efJeÛeej}e keâer, ‘‘les
meieUs Deelee mees[tve Åee! ce}e Flekesâ meebiee keâer, Ûee}t ceneÙegæeÛÙee mebkeâšeble efyeÇšve
meehe[}s Demelee DeeheCeebmeejKÙee heg{eNÙeebveer efnob mg LeeveeleuÙee efnob mg Leeveele jentve ne}Jes}Ûee
hegleUe keâ}keâòÙeeÛÙee ceeiee&letve GKe[tve šekeâCÙeeÛÙee ÛeUJeUermeejKÙee meehes#ele: Deieoer
#egu}keâ ÛeUJeUeRheeÙeer efyeÇefšMeebÛÙee yebefoie=nele peeTve me[le he[CÙeele keâenerlejer DeLe&
Deens keâe?’’ lesJne efkebâefÛeled efvejeMesÛÙee mJejele megYee<e Gòej}s, ‘‘pevelesle keâenerlejer keâ¤ve
efyeÇefšMeebefJe®æ #eesYe ÛesleJeerle jeefn}s heeefnpes. veenerlej keâjeJes lejer keâeÙe?’’ ceer cnš}s,
‘‘Deehe}er leUceU ceer peeCelees. heCe hegvne DeeheuÙeeme efJeÛeejlees keâer, ieJnve&j pevej}megæe
ns meòeeOeejer menœeeJeefOe efyeÇefšMeØeheer[keâ (Tyrants) efnbogmLeeveele jepÙe keâjerle Demelee
ne}Jes}meejKÙee ces}suÙee efyeÇefšMe Øeheer[keâebÛes oie[er hegleUs n}efJeCÙeeleÛe pÙeeÛee JÙeÙe
neslees, lees peve#eesYener efvejLe&keâÛe veener keâe? DeeefCe lÙeeheeÙeer legceÛÙeemeejKÙee heg{eNÙeeves
yebefoJeemeele he[Ces cnCepes Me$et}e pes nJes lesÛe vescekesâ DeeheCe nesTve keâjCes veJns keâeÙe?
Kejs jepekeâejCe cnCepes MekeäÙe lej Me$et}e yebefoie=nele [ebyeeJes. mJele:}eÛe veJns! ns hene,
megYee<eyeeyet, ceer DeeheuÙee}e mhe°Ûe efJeÛeejlees, DeeheCe meMeŒe ›eâebeflekeâejkeâebMeer meef›eâÙe
veme}ele lejer mebyebOe jeKeerle Dee}e Deenele, DeeheCe ieghlelee jeKet Mekeâlee. ceeiesner legcner
keâeB«esmeÛes DeOÙe#e Demelee Deehe}er ceePeer Skeâoe Deble:mLe (confidential) Yesš Pee}er
nesleer. eflelekeäÙeeÛe efJeÕeemeeves efve lÙeeÛe met$eeme Oe¤ve ceer DeeheCeeme Demee Dee«en keâ¤
FefÛÚlees keâer, meOÙee efyeÇešf MeebÛÙee efnob er mewvÙeeceOÙes MekeäÙe eflelekeäÙee efnob Ûbt eer Yejleer keâjCÙeemee"er
efnbogcenemeYesÛÙee {e}erKee}er ceer pes mewefvekeâerkeâjCeeÛes YeejleJÙeeheer efve Deelee yeJnbMeer
ÙeMemJeer nesle Ûee}}s}s Deeboes}ve Ûee}efJe}s Deens les cet}le: ›eâebeflekeâejkeâ Deeboes}ve Deens.
DeeheCe lÙeeÛÙeeefJe®æ ØeÛeej keâjlee lees ceer peeCetve Deens. DeeheuÙee}e Jeeš}s keâer, lÙeeÙeesies
keâeB«esmeceOeuÙee legcne}ener ceJeeU JeešCeeNÙee Flej heg{eNÙeebØeceeCes ceer efyeÇešf Meebvee ceveg<ÙeyeUeÛes
meeneÙÙe osle Deens. heCe JemlegefmLeleer meebielees leer Sskeâe.’’ FLes ceer lÙeebvee, heefnuÙee
ceneÙegæeleer} meMeŒe ›eâebeflekeâejkeâebveer pece&veerMeer kesâ}suÙee ‘leguÙeeefjefce$e’ mebOeerÛeer DeeefCe
efyeÇefšMe efnboer mewvÙeeleer} pece&veerÛÙee neleer he[}suÙee efnboer mewefvekeâebletve ›eâebeflemewvÙe keâmes
GYeej}s ies}s FlÙeeefo ØekeâjCeebÛeer ceeefnleer meebefiele}er. leer ceer Ùee DeepeÛÙee DeeefCe keâe}ÛÙee
JÙeeKÙeeveele $eesškeâheCes DeeOeerÛe meebefiele}er Deens. ceer heg{s cnCee}es, ‘‘keâer jemeefyenejer
yeesmeebÛes ns leepes he$e hene. ¢eeJe¤ve Demes efomeles keâer peheeve ¢ee Je<eeaÛÙee Deele Ùegæ
hegkeâejer} Demee Glkeâš mebYeJe efomele Deens. pej Demes Pee}s lej DeeheuÙee osMeeÛÙee
mJeeleb$Ùeemee"er pece&veer-peheeveÛÙee DeÅeÙeeJeled MeŒeeœeebevf eMeer efve }{eF&le cegj}suÙee menœeeJeefOe
efnboer mewefvekeâebefveMeer ner efnbogmLeeveJej yeens¤ve mJeejer keâjCÙeeÛeer keâOeerner ve Dee}s}er
megJeCe&mebefOe DeeheCeeme meeOeCeejer Deens. DeMee JesUer mJeosMeele DelÙeble #egu}keâ efve
~ Ú$eheleer efMeJeepeer DeeefCe yeesme vesleepeer ~ 183
yees}Yeeb[ ÛeUJeUerheeÙeer DeeheuÙeemeejKÙee heg{eNÙeeves mJele:Ûe yeUsÛe Fbeif }Meebkeâ[tve hekeâ[Jetve
IesTve yebefoJeemeele yeUsÛe efMe¤ve kegâpele he[Ces meJe&mJeer neefvekeâejkeâ Deens. keâeB«esme efkebâJee
lelmece efve:MeŒe ØeeflekeâejJeeoer mebmLesÛÙee keâesCeÛÙeener heg{eNÙeehes#ee efyeÇešf Me meòee DeeheCeemeÛe
ØeLecele: hekeâ[CÙeeme šhe}s}er Deens. DeMee JesUer jemeefyenejermeejKes Deveskeâ meMeŒe ›eâebelf ekeâejkeâ 6. efnbog ve=efmebn
heg{ejer pemes efnob mg Leeveeletve efyeÇešf MeebÛÙee neleeJej legjer osTve peheeve pece&veer ÙesLes efvemeštve ies}s
lemes DeeheCener lelkeâe} ng}keâeb[er osTve efvemeštve peeJes. eflekeâ[s Fš}er, pece&veerÛÙee neleer
he[}suÙee menœeeJeefOe efnboer mewefvekeâebÛes heg{ejerheCe GIe[heCes mJeerkeâejeJes. efnbogmLeeveÛÙee
mebhetCe& mJeeleb$ÙeeÛeer Øekeâš Iees<eCee keâjeJeer DeeefCe peheeve Ùegæele he[leeÛe meeOes} lÙee
ceeiee&ves yebiee}ÛÙee Ghemeeiejeletve cnCee efkebâJee yeÇÿeosMeeletve cnCee, efnbogmLeeveeleer} efyeÇefšMe (peeefle : YetheefleJewYeJe)
meòesJej yeens¤ve mJeejer keâjeJeer. Demee keâener lejer meMeŒe efve meenmeer heje›eâce kesâuÙeeJeeÛetve (Ûee} : Yetheleer Kejs les JewYeJe)
DeeheCe efnbogmLeeve mJeleb$e ke⤠MekeâCeej veener. Demee heje›eâce efve meenme keâjCÙeemee"er peer
oesve leerve ceeCemes Deepe ce}e meceLe& efomeleele lÙeele DeeheCe Skeâ Deenele. lÙeelener ceePee ns efnbogMeefòeâ-mebYetle-oerhlelece-lespee
DeeheCeeJejÛe [esUe Deens!’’ ns efnboglehemÙee-hetle F&Õejer Deespee
Flekesâ yees}tve ceer Leebye}es. megYee<eyeeyet keâesCelÙee lejer efJeÛeejeÛÙee lebõerle ceveg<Ùe Kee}er ns efnbogßeer-meewYeeiÙe-YetefleÛÙee meepee
heenle yemelees lemes keâener JesU mleyOeheCes Kee}er heenle yeme}s. ceer kesâ}suÙee metÛevesJej ns efnbog ve=efmebne ØeYees efMeJeepeerjepee
lÙeebveer Pešheš keâenerlejer nes efkebâJee vee cnCeeJes Demee ceePee keâesCeleener Dee«en veener ns keâefj efnbogje°^ ns letleW ~ Jebovee
oMe&efJeCÙeekeâefjlee ceer ceOesÛe lees efJe<eÙe Deieoer mees[tve osTve lÙeebÛÙee ‘My Strange keâefj Deble:keâjCe legpe DeefYe-vebovee
Illness' ¢ee }sKeeÛee efJe<eÙe keâe{}e. heCe lesÛe nesTve ce}e cnCee}s, ‘ceer Deelee ØeLece leJe ÛejefCeb YeefòeâÛÙee ÛeÛeea Ûebovee
keâ}keâòÙee}e peeTve lesLes keâeÙe Ie[les les heenlees DeeefCe ceie ceePee heg{Ûee vekeäkeâer keâeÙe&›eâce iet{eMee hegjJeer lÙee ve keâLetb MekeâleeW pÙee
keâesCelee lees "jJeerve. Fkeâ[s DeeuÙeeme, DeeheuÙee}e hegvne YesšsveÛe,’ Ùeehes#ee ¢eeefJe<eÙeer ns efnbogve=efmebne ØeYees efMeJeepeerjepee!
DeefOekeâ G}ie[e ceer efJeÛeej}e veener. lÙeebveer kesâ}e veener. ne Yeie> leš Demes ie[eie[eÛee Deepeer
Lees[Ÿeele efoJemeeble megYee<eyeeyet keâ}keâòÙee}e ies}s DeeefCe peeleeÛe hegleUe ØekeâjCeer ne Yeie> Deepe peÙeogieË DeemebJeebceepeer
hekeâ[}s peeTve yebefoie=nele šekeâ}s ies}s cnCetve Dehesef#ele yeeleceer Dee}er. ner YeJeeefveÛeer1 ¢ee hegvne iebpe}er Oeeje
yebefoie=nele he[uÙeeveblej cee$e lÙeebÛÙee ceveeleer} efnbog cegefm}ce SskeäÙe, ne}Jes}Ûee leer cnCegefve YeJeeveer 2 os ve kegâCee DeeOeeje
hegleUe ØeYe=efle hetJeeaÛes pes keâeÙe Demeleer} vemeleer} les meejs meehes#ele: #egu}keâ efve JeeÙeHeâU ie[ keâesš pebefpejs meejs ~ Yebie}s
keâeÙe&›eâce efPe[keâej}s peeTve lÙeebÛes meejs ØeÙelve yebefoJeemeeletve keâMeer lejer megškeâe keâ¤ve peen}eR jepeOeevÙeebÛeer ~ pebie}W
IesTve pece&veer-peheevekeâ[s efvemeštve peeCÙeeÛes meenme keâjCÙeeJejÛe keWâefõle Pee}s, ns Deelee hejoemÙe-hejeYeefJeb meejeR ~ cebie}W
Øeefmeæ efve megØeefmeæ Pee}suÙee meJe& Je=òeebJe¤ve GIe[Ûe Deens. lÙeebveer yebefoJeemeele DeVelÙeeie Ùee peieefleb peiet ner Deepe iecelemes }ppee
kesâ}e. efyeÇefšMe MeemeveeÛÙee ceeveneefve keâjCeeNÙee Dešer ceevetvener heCe megškeâe keâ¤ve Iesle}er nW efnbog-ve=efmebne ØeYees efMeJeepeerjepee
DeeefCe veblej hegvne yebefoie=nekeâ[s hejleCÙeeDeeOeerÛe DelÙeble Oee[meeves efve keâewMeuÙeeves les (8:141)
efyeÇefšMe meòesÛÙee neleeJej legjer osTve efnbogmLeeveeletve efvemeš}s!1



1 YeJeeveer le}Jeej, 2. YeJeeveer ceelee osJeer

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 184 ~ Ú$eheleer efMeJeepeer DeeefCe yeesme vesleepeer ~ 185
 Ùeb$e DeeefCe DeLe&

1. Ùeb$e
2. DeLe&keâejCe

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 186 ~ Ùeb$e DeeefCe DeLe& ~ 187


1. Ùeb$e
(yeskeâejer Ùeb$eeves Jee{le veener, lej efJe<ece JeešCeer Jee{les! DeeefCe efJe<ece JeešCeerÛee
oes<e Ùeb$eeÛee vemetve meceepejÛevesÛee Deens!!)
Ùeb$eeves yeskeâejer Jee{les Demes cnCeCes cnCepes heeTme nJee lemee he[uÙeeves og<keâeU he[lees
efkebâJee pesJeeJeÙeeme ÙeLesÛÚ DeVe DemeuÙeecegUs Gheemeceej nesles, Demes cnCeCÙeemeejKeeÛe
JeoleesJÙeeIeele nesÙe! meJe& peieele yeskeâejer Deens Demes cnCeCÙeele DeLe& Demee Demelees keâer,
ceveg<Ùecee$eeme DeVeJeŒeeefokeâ DeeJeMÙekeâ JemletbÛee legšJe[e he[}s}e Demetve keâeyee[keâ°
keâ¤veosKeer} lÙee Gheeefpe&lee Ùesle veenerle. hejbleg Ùeb$eeÛÙee mecÙekeâ GheÙeesieeves Jew%eeefvekeâ efve
meecegoeefÙekeâ ke=âef<e kesâ}er lej DeVeJeŒeebÛes Glheeove je#emeer’ ØeceeCeeJej Jee{t Mekeâles neÛe lej
Ùeb$eefJejesOeer }eskeâebÛee Ùeb$eeJejer} cetU Dee#eshe Deens! cnCepes Ùeb$eecegUs ceveg<Ùepeeleerme Ùeb$enerve
efmLeleerle neslee lÙeentve ‘je#emeer’ ØeceeCeele DeVeJeŒeeefokeâebÛee DeefOekeâ hegjJe"e ceveg<Ùeeme nesT
MekeâCeej. Heâej Lees[Ÿee ßeceele, keâeyee[keâ°ebÛeermegæe DeepeÛÙee Flekeâer DeeJeMÙekeâlee ve
}eielee ceveg<Ùeeme Yejhetj DeVeJeŒeeefo GheYeesiÙe heoeLe& efceUt MekeâCeej! DeLee&led Ùeb$eeves
keâeyee[keâ°ebÛeer DeeJeMÙekeâleeÛe ve Gjlee yeskeâejer veenerMeer nesCeej! DeVeJeŒe efceUle veener
cnCetveÛe ceveg<Ùe keâeye[keâ° ke⤠heenlees; lÙee}e keâeyee[keâ°ebÛeer newme Demeles cnCetve veJns.
lej Ùeb$eecegUs les DeVeJeŒeeefokeâ heoeLe& ØeÛeb[ ØeceeCeele DeeefCe DeepeÛÙeentve Deieoer keâceer
ceveg<Ùeßeceeves GlheVe nesT Mekeâleele ns legcnerÛe leeJeeleeJeeves Øeefleheeefolee, lej Ùeb$eecegUs
yeskeâejer Jee{Ces cet}le:Ûe DeMekeäÙe Deens ns legcner lÙee cnCeCÙeevesÛe efmeæ keâjlee. Ùeb$eeves
meieUer keâeces nesT }eie}er cnCepes keâesCeeme veeskeâjerÛe efceUCeej veener, keâjeJeÙeeme keâeceÛe
GjCeej veener, ner Yeerefle peer legcner ØeoMe&efJelee, leer ceveg<Ùe ne keâeyee[keâ°emee"erÛe keâeÙe lees
veeskeâNÙee MeesOeerle Yeškeâle Deens, DeVeJeŒeeefokeâ GheYeesiÙe heoeLe& lÙeeme ÙeLesÛÚ IejyemeuÙee
efceUe}s lejerner lees veeskeâNÙee MeesOeerle efnb[le efHeâjs}, DeMeer keâenerMeer efJeef#ehle mecepetle
legceÛeer vekeâUle Pee}s}er Demeles, cnCetveÛe ner hejmhejefJe®æ efJeOeeves kesâ}er peeleele. Ùeb$eeves
meJe& keâeces nesT }eietve Glheeove Kethe Jee{}s lej veeskeâNÙee efceUCeej veenerle ns Kejs; heCe
lÙeeÛes keâejCe Demes keâer, ceveg<Ùee}e DeepeÛÙeemeejKÙee keâeyee[keâ°ebÛÙee veeskeâNÙeebÛeer DeeJeMÙekeâleeÛe
GjCeej veener. Lees[Ÿee ßeceele, lÙee}e Deepe efceUles lÙeentve omeheš DeVeJeŒeØeYe=efle
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 188
GheYeesiÙe Jemleg mJemleele nJÙee eflelekeäÙee efceUt }eieuÙeeves keâeyee[keâ°ebÛÙee veeskeâNÙee
keâjCÙeeÛeer heeUerÛe ceeCemeeJej ÙesCeej veener. veeskeâNÙee efceUCeej veenerle cnCepes veeskeâNÙee
keâjCÙeeÛeer DeeJeMÙekeâleeÛe GjCeej veener. keâeyee[keâ°eJeeÛetve DeepeÛÙeehes#ee DeefOekeâ meg}Yelesves
efve mJemleeF&ves nJes les GheYeesiÙe DeVeJeŒeeefo heoeLe& Ùeb$eyeUs meeceeefpekeâ Glheeove Jee{uÙeekeâejCeeves
ØelÙeskeâeme efceUt }eieleer}! nJeer leer Jemleg keâeyee[keâ°eÛÙee veeskeâjerJeeÛetve efceUle DemeuÙeecegUs
pej keâesCeerÛe veeskeâjer keâjerveemee Pee}e lej lÙee efmLeleerme keâener ‘meeJe&ef$ekeâ yeskeâejer’ cnCele
veenerle!!
IejÛÙee Skeâ kegâšgbyeeØeceeCesÛe Skeâe je°^eÛeer efmLeefle lÙee je°^ele Ùeb$enerve efmLeleerle
lÙeeleer} meJe& }eskeâebvee DeVe, JeŒe, Ú$eer, Iejoej, iee[Ÿee, megNÙee, MeŒeW ØeYe=elf e mebmeejeÛÙee
Deveskeâ Jemletbmee"er efoJemee one leeme KeheeJes }eies DemeW mecepet. Deelee lÙee lÙee Jemletbvee
keâjCeejer Ùeb$es DeeCe}er, lesLeer} Mesleer, efiejCÙee, keâejKeeves, veJÙee efJe%eeveheæleerves Ùeebef$ekeâ
ØeceeCeeJej Ûee}t Pee}s, lej lÙeebÛes Glheeovener Ùeebef$ekeâ ØeceeCeeJej Jee{Ceej. DeVeJeŒe, yetš,
Ú$eerØeYe=efle lÙee lÙee meeNÙee Jemleg hetJeeahes#ee omehešerves DeefOekeâ ØeceeCeele, omehešerves keâceer
JÙeeheele efve ßeceele efve cnCetveÛe omehešerves mJemleele efceUt }eieleer}. lÙeebÛÙee DeeJeMÙekeâlee
DeMee Øekeâejs Yeeiet }eieuÙeeves hetJeeaÛes keâeyee[keâ°ner oMeebMeeves keâceer nesleer}. lÙeecegUs
Gj}s}e JesU DeeheeheuÙee newmesÛÙee keâeceele lejer pees lees mJesÛÚsves Iee}Jeer}. efkebâJee
efJemeeJÙeele Iee}Jeer}. keâener Pee}s lejer lÙee Jee{}suÙee efjkeâeceheCeeme yeskeâejer Jee{}s}er
Deens Demes keâener keâesCeer cnCeCeej veener!!
vemelees oes<e Ùeb$eeJej }eolee Ùesle veenerle!
Deelee lÙee je°^ele Ùeb$eyeUs Demes omeheš DeVeJeŒeØeYe=efle heoeLe& GlheVe nesTvener pej les
lÙeeleer} keâener JÙeòeâeRvee efceUe}s veenerle lej lees oes<e Ùeb$eeÛee keâe cnCeeJeÙeeÛee? hetJeea
efceUle nesles lÙeehes#ee omeheš DeVeJeŒe, lÙeehes#ee keâceer keâeyee[keâ°ele pej Glheeefo}s peele
Deens, lej Ùeb$eeves lÙeeleer} ØelÙeskeâ JÙeòeâerme hetJeeahes#ee omehešerves megKeer kesâ}s Deens DemesÛe
cnš}s heeefnpes, yeskeâej kesâ}s Demes veJns. ÙesLes Ùeb$eeÛes keâle&JÙe mebhe}s. omehešerves DeefOekeâ DeVe
Glheeefo}s Demeleener keâener ceeCemes Flejebkeâ[tve veeieJe}er ies}er efkebâJee omeheš megKeer ve neslee
efYekeâejer Pee}er. lej lees oes<e meceepejÛevesÛee cnš}e heeefnpes. leer Ùeb$es meceeF&keâ "sJee. les
ÙeLesÛÚ Glheeefo}s}s DeVeJeŒe meceeve ØeceeCeele ØelÙeskeâ JÙeòeâer}e Jeeštve Åee, les keâceer
}eieCeejs keâeyee[keâ° efJeefMe° Jeiee&ÛÙeeÛe [eskeäÙeeJej ve }eolee meJeeËkeâ[tve keâ¤ve IesTve
meJeeËÛeeÛe Yeej n}keâe keâje. hetJeeahes#ee efjkeâecÙee jenCeeNÙee JesUele meJeeËveeÛe DeefOekeâ megóŸee
efve keâceer ßece Yeesiet Åee. keâeyee[keâ°eJeeÛetve JeeÛe}s}e efve meòeâerÛes keâece veme}s}e JesU
pÙee}e lÙee}e DeeheuÙee }njerØeceeCes keâeJÙe, keâ}e, JÙeeÙeece, JeeÛeve, hejeshekeâej, Flej
GÅeesie, MeesOe-mebMeesOeve, keâjceCetkeâ, keâmejleer, ÙeLee F° leLee Iee}Jet Åee! Ùeb$es meejerÛe keâeces
ke⤠}eie}er lej ceie ceveg<Ùeeves keâjeJeÙeeÛes lejer keâeÙe? DeMee Mebkesâves Ieeyej}suÙeebveer ns
~ Ùeb$e DeeefCe DeLe& ~ 189
OÙeeveele OejeJes, keâer ceveg<Ùe pes keâeyee[keâ° keâjlees les lÙeeme nJes cnCetve keâjerle vemelees.
Ùeb$eeves keâeyee[keâ°ebÛeer DeeJeMÙekeâlee efpelekeâer keâceer nesF&} eflelekesâ ceveg<Ùeeme n}kesâÛe
Jeešs}, yejsÛe Jeešs}. heCe Ùeb$eecegUs keâeyee[keâ° šUleele cnCepes ceveg<Ùeeves keâesCelesÛe
DeeJe[les keâecener ke⤠veÙes, Demee keâener Ùeb$eMeeŒeeÛee efve§eÙe veener! G}š ceveg<Ùe
DeeheuÙee}e Jeešs} les keâece keâjCÙeeme Jee ve keâjCÙeeme mJeleb$e nesF&}. keâejCe Ùeb$eeves
Glheeove Jee{uÙeecegUs Deepe yeUs yeUs keâjeJÙeeÛe }eieCeeNÙee keâeyee[keâ°ebheemetve ceveg<ÙeeÛeer
Ùeb$eecegUs Pee}er lej mees[JeCetkeâÛe nesCeejer Deens. lÙeeÛeØeceeCes pÙee}e meeOeer jenCeer nJeer
Demes} lÙee}e osKeer} Ùeb$es keâener Dee[Jeer Ùesle veenerle. lÙee}e nJee lej lÙeeves hebÛee vesmeeJee,
}bieesšer vesmeeJeer. lees cegUerÛe keâener ve vesme}e lejer osKeer} Ùeb$e lÙee}e yeUsyeUs JeerleYej
pejerkeâe"eÛes Oeeslej keâener vesmeJeerle veener! lees ce"erle }esUes, Peeshe[erle jenes, HeâUs KeeJees,
Gheeme keâjes! Ùeb$eeves meeOeer jenCeer veenerMeer nesTve leer ceneie[er nesles Jee efJe}emeer nesles, ns
cnCeCes DemecebpemeheCeeÛes Deens. Ùeb$e efyeÛeejs yees}tve Ûee}tve pe[, efvepeeaJe, FÛÚeMetvÙe,
hejleb$e!
(6:98)

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 190
2. DeLe&keâejCe
DeeceÛÙee DeeefLe&keâ OeesjCeebÛes meJe&ØecegKe Ieškeâ pÙee Skeâe meg}Ye met$eele ceeb[lee
Ùesleer} les cnCepes ‘Jeie&efnleebÛee je°^erÙe mecevJeÙe’ Demes ce}e cnCeeJesmes Jeešles.
efnbogmebIešveJeeÅeebÛÙee DeLe&veerleerÛeer yeepet ner DeMeer Deens.
DeeceÛes leelkeâeef}keâ DeeefLe&keâ OeesjCe :
Jeie&efnleebÛee je<š^erÙe mecevJeÙe
De) ØeLece Deecner Ùeb$eeÛes mJeeieleÛe keâjlees. keâejCe ns Ùeb$eÙegie Deens. nmleJÙeJemeeÙeebvee
osKeer} Skeâ mLeeve Deens. DeeefCe les Gòespeveen&ner Deens. hejbleg je°^erÙe Glheeove ns
MekeäÙe eflelekeäÙee DeefOekeâlece efJemle=le Ùeebef$ekeâ ØeceeCeeJejÛe Ûee}s}.
Dee) Meslekeâjer DeeefCe keâecekeâjer Jeie& neÛe je°^erÙe mebheVelesÛee MeòeâerÛee DeeefCe
DeejesiÙeeÛee cegKÙe heeÙee Deens. keâejCe osMee}e DeejesiÙe DeeefCe mebheòeer hegjJeCeeNÙee
¢eeÛe oesve JeieeËJej yeef}‰ mewvÙeeÛÙee Yejleer efve Yeeb[ejs, meb«ene}Ùes ¢eebÛeer keWâõs
cegKÙele: DeJe}byetve Demeleele. cnCetve lÙee JeieeËvee veJeerve Meòeâer DeeefCe ÛewlevÙe osCes
DeeefCe lÙeebÛeer efveJeememLeeves cnCetve Kes[sieeJeebÛes vetleveerkeâjCe ØeÙelvehetJe&keâ Pee}s
heeefnpes.
kesâJeU peerJevee}e efveleeble DeeJeMÙekeâ Jemlet lÙeebvee efceUeJÙeele FlekesâÛe veJns lej
meJe&meeceevÙe megKemeesÙeeRÛee }eYe lÙeebvee JneJee DeeefCe lees }eYe keâ¤ve IesCÙeeme
lÙeebvee meceLe& keâjCÙeeFlekeâe je°^erÙe mebheòeerÛÙee efJelejCeeleer} Jeeše lÙeebvee efceUJelee
ÙesF&} DeMeer JÙeJemLee Pee}er heeefnpes.
lejerner ns }#eele "sJe}s heeefnpes keâer, meJe&meeceevÙeheCes DeefKe} je°^eÛesÛe les
DeeJeMÙekeâ Debie Deensle DeeefCe DeLee&led lÙeebveer DeeheuÙee keâle&JÙeeÛee efve GòejoeefÙelJeeÛee
Jeeše GÛe}}e heeefnpes. cnCetve je°^erÙe GÅeesieOebos, Glheeove efve mebheòeer ¢eebÛeer
megjef#elelee DeeefCe meJe& meceepeeÛeer Øeieleer ÙeebÛÙeeMeer megmebiele nesF&}, DeMee jerleervesÛe
lÙeebvee lÙeebÛee DebMeYeeie efceUs}.
F) je°^erÙe GÅeesie DeeefCe Glheeove lÙeebÛÙeemee"er je°^erÙe Yeeb[Je} DemeCes DeheefjneÙe&
DemeuÙeeves DeeefCe les Yeeb[Je} meÅe:heefjefmLeleerle, cegKÙele: JewÙeefòeâkeâ DemeuÙeeves
lÙee}ener DeepeÛÙee heefjefmLeleerle Gòespeve DeeefCe YejheeF& ÙeesiÙeØekeâejs osCÙeele ÙesF&}.
~ Ùeb$e DeeefCe DeLe& ~ 191
F&) hejbleg Yeeb[Je} DeeefCe ßece ¢ee oesneWÛÙee efnlemebyebOeerÛes mLeeve DeefKe}
je°^eÛÙee DeeJeMÙekeâ lÙee iejpeebÛÙee meboYee&le ieewCeÛe ceeveCÙeele ÙesF&}.
G) SKeeoe GÅeesie pej YejYeješerle Demes} lej lÙeeÛÙee }eYeebletve cees"e Jeeše
ßeefcekeâebvee efceUs}. hejbleg G}š pej lees GÅeesie DeeefLe&keâ Â<šŸee [UceUerle, efÛebleve DeeefCe leòJe%eeve
(neefvekeâejkeâ) nesF&}. lej kesâJeU Yeeb[Je}JeeuÙee}eÛe veJns lej keâener DebMeer
ßeefcekeâe}ener Deuhe}eYeeJej IešlÙee meerceevle Heâ}eJejÛe mebleg° jeneJes }eies}.
nsleg ne keâer, Yeeb[Je}Jee}s efve ßeefcekeâ ÙeebÛÙee mJeeLeea Jeie&efnleeÛÙee GöeceheCeeves
je°^erÙe GÅeesieebÛeer meJe&mJeer Jeeleenele nesT veÙes.
meejebMe Yeeb[Je} efve ßece ÙeebÛÙee ceeieCÙeebÛee DeYÙeLe&veebÛee JesUesJesUer mecevJeÙe 1. efJeÕeeble DeepeJeefj MeeÕele keâeÙe Pee}W?
keâ¤ve DeefKe} je°^e}e je°^erÙe GÅeesie DeeefCe Glheeove ¢eebÛee efJekeâeme JneJee cnCetve 2. jnmÙekeâej DeeefCe GheÙegòeâlee Jeeo
meceLe& yeveefJeCÙeele ÙesF&}.
T) pes GÅeesie JÙeefòeâiele ØeÙelveebhes#ee DeefOekeâ keâeÙe&#ecelesves Ûee}Jelee Ùesleer} DeeefCe pes 3. De%esÙeeÛes ®æÉej
GÅeesie je°^eÙr e jepemeòee mJele: Ûee}Jet Mekesâ} DeMee cegKÙe GÅeesieebÛes efve JÙeJemeeÙeebÛes 4. peieVeeLeeÛee jLeeslmeJe
meJe&mJeer je°^erÙeerkeâjCe keâjCÙeele ÙesF&}.
S) lesÛe leòJe Mesleer}ener }eiet he[s}. ketâU efkebâJee Meslekeâjer DeeefCe MesleeÛes Oeveer ÙeebÛÙee
mJeeLeea Jeie&efJe<eÙekeâ efnlemebyebOeeÛes ÉbÉ ceepet ve oslee MesleeÛes Oeveer DeeefCe Meslekeâjer
ÙeebÛÙee efnlemebyebOeeÛee DeMee jerleerves mecevJeÙe keâjCÙeele ÙesF&} keâer Skebâoj je°^erÙe
MesleerÛÙee GlheVeeÛes mebJeOe&ve JneJes.
Ss) cees"Ÿee Ùeb$eeÛÙee meneÙÙeeves, cees"Ÿee ØeceeCeeJej DeeefCe MeeŒeerÙe heæleerves jepÙeekeâ[tvener
Mesleer efve peceerve keâe{tve IesTve keâener DebMeer keâmeCÙeele ÙesF&}. Ùeele nslet ne jener}
keâer, ¢eebÛee GheÙeesie MeslekeâNÙeebvee MesleerÛes efMe#eCe osCÙeekeâ[s JneJee.
Dees) je°^eÛeer DeeefLe&keâ Meefòeâ pÙeeÙeesies #eerCe nesF&} DeeefCe meeceevÙele: je°^erÙe GÅeesie efve
Glheeove ÙeebÛeer neefve nesCes DeheefjneÙe& nesF&}. DeMee jerleerves efkebâJee leMeeÛe GösMeeves
pes mebhe efkebâJee šeUsyebÅee nesleer}; lÙeebÛee efvekeâe} je°^erÙe hebÛeeÙeleerÉeje keâjCÙeele
ÙesF&} DeeefCe iebYeerj heefjefmLeleer GlheVe PeeuÙeeme efve«eneves lÙeeme ØeefleyebOener keâjCÙeele
ÙesF}& .
Deew) JÙeefòeâiele ceòee ner meeceevÙele: megjef#ele ceeveCÙeele ÙesF&}.
Deb) keâesCelÙeener heefjefmLeleerle ÙeesiÙe YejheeF& efouÙeeJeeÛetve jepemeòee DeMee JÙeefòeâiele
efceUkeâleerÛee Dehenej keâjCeej veener.
De:) efJejesOeer hejkeâerÙe GÅeesieOebÅeeÛÙee mheOexheemetve je°^erÙe GÅeesieebÛÙee mebj#eCeeÛes
keâeceer jepÙeekeâ[tve DeeJeMÙekeâ efve ÙeesiÙe lees ØelÙeskeâ ØeÙelve kesâ}e peeF&}.
(7:295)

lelJe%e-keâJeer

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 192 ~ efÛebleve DeeefCe leòJe%eeve ~ 193

 nW heeefnpes mJeceefveb meblele efÛebefleÙes}W ~
efJeÕeeble DeepeJeefj MeeÕele keâeÙe Pee}W? ~~5~~
- hegCes, 1902
1. efJeëJeeble DeepeJeefj MeeëJele keâeÙe Pee}W? (8:41)



(heefjÛeÙe : Kee}er} keâefJelee ‘DeeÙe&ve efJekeâ}er’mee"er ØeLece jÛe}er. veblej ‘keâeU’

he$eeblener Øeefmeæ Pee}er.)

(Jemebleefle}keâe)
heewJee&lÙe Keb[ DeJeIeW efpele ÙelØeheeleW ~
oeefjõŸe DeeefCe YeÙe keâebheefle pÙee ØeleeheW ~~
veeMeeefme heejefmekeâ1 lesefn he}eble ies}s ~
efJeÕeeble DeepeJeefj MeeÕele keâeÙe Pee}W ~~1~~

les efpebefkeâ heejefmekeâ, os peielee ojeleW, ~

peW efoipeÙeer ye} legPeWefn efMekebâoje, leW ~~
OJebmeerle jesce2 leJe jepehegjer efjIee}W ~
efJeÕeeble DeepeJeefj MeeÕele keâeÙe Pee}W? ~~2~~

meeceüepÙe efJemle=le Deveble DemeWefÛe meeÛeW ~

lÙeener ceneØeefLele jescekeâheòeveeÛeW ~~
ntCeW3 nCeesefve IeCe ÛetCe&efJeÛetCe& kesâ}W ~
efJeÕeeble DeepeJeefj MeeÕele keâeÙe Pee}W? ~~3~~

ne GVeleer-DeJeveleerme mecegõ peelees ~

YeemJeeved jJeerefn GoÙeemle DeKeb[ Ieslees ~~
Glkeâ<e& DeeefCe Dehekeâ<e& meceeve "s}s ~
efJeÕeeble DeepeJeefj MeeÕele keâeÙe Pee}W? ~~4~~

pes ceòe HeâejefÛe ye}eefvJele ieJe&Jeener ~

GefÉie> ceeveme Goemeefn pes leÙeebner ~~

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 194 ~ efÛebleve DeeefCe leòJe%eeve ~ 195


2. jnmÙekeâej DeeefCe GheÙegòeâleeJeeo
met#cees efn YeieJevOece&: hejes#ees ogefJe&ÛeejCe: ~
Dele: ØelÙe#eceeiexCe JÙeJenejefJeefOeb veÙesled ~~
ÙegjesheceOÙes Yeeweflekeâ MeeŒeebÛeer efoJemeWefoJeme SkeâmeejKeer Jee{ nesle jeneruÙeeves DeeefCe
veJeerve veJeerve MeeŒeerÙe MeesOeeme efve Øeieleerme OeveeÛeer, meJe[erÛeer efve meòesÛeer peer pees[ efceUCes
DeJeMÙe Demeles leer pees[ efceUCes MekeäÙe DemeuÙeeves DeeefCe lees heeef"byee eflekeâ[s efceUle
DemeuÙeeves efve DeeheuÙee Fkeâ[s efceUCes ogOe&j PeeuÙeeves Yeeweflekeâ MeeŒeele ÙegjesheerÙe Jee*ceÙeele
pemes «ebLe efvecee&Ce nesle Deensle lemes DeeheuÙee efnboer YeejleerÙe Jee*dceÙeele Depetve efvecee&Ce nesle
veenerle. ns pejer Kejs Deens leLeeefhe yeewefækeâ MeeŒeele Øemlegle DeeheuÙee ceje"er, efnboer,
yebiee}er, leeceerU, les}iet FlÙeeoer YeejleerÙe Yee<eeletve efkebâJee Fb«epeerceOetvener YeejleerÙe efJeÉeveebveer
keâener keâener Demes Glke=â° ØeleerÛes «ebLe Øeefmeæ kesâ}s}s Deensle keâer, ÙegjesheceOÙes lÙee efJe<eÙeeJej
lÙee lees[erÛes «ebLe keäJeefÛele Dee{Uleele. ÙegjesheerÙe Jee*ceÙe efve heefjefmLeleer ÙeeÛee DeYÙeeme
keâ¤ve ÙegjesheerÙe efJeÉeve lÙeeÛes «ebLe ef}efnleele. DeLee&leÛe ÙegjesheJÙeefleefjòeâ heewJee&lÙe peieeÛÙee
%eeveeÛeer efve heefjefmLeleerÛeer pees[ lÙeeme ve efceUeuÙeeves les Lees[syengle efve keâOeer keâOeer lej
yeJnbMeer SkeâosMeerÙe Demeleele. heewJee&lÙe Jee*dceÙe efve lÙeelener ‘pegves eflelekesâ meesves’ Ùee ceb$eeÛee
DeKeb[ hee" keâjerle heewjeefCekeâ heefjefmLeleerÛÙee ceÙee&osleÛe mJele:}e keâeW[tve IesCeejs DeeceÛes pes
pegves hebef[le «ebLe ef}efnleele lesner Yeejleeyeensjer} peieeÛÙee %eeveeme DeeefCe DevegYeJeeme
DeeÛeJe}s DemeuÙeeves lesner kesâJeU ÙegjesheerÙe efJeÅesÛesÛe DeOÙeÙeve kesâ}suÙee efJeÉeveebÛÙee
«ebLeeØeceeCesÛe DeeefCe kesâJne kesâJne lej lÙeebÛÙee SkeâosMeerheCeeJejner leeCe keâjleer} Demes,
DeekegbâefÛele DeeefCe DeØeieeceer Demeleele.
hee§eeòÙe efve heewJee&òÙe hebef[le
Skeâ he#e ÙegjesheerÙe efve hee§eeòÙe Yeüceeves otef<ele lej ogmeje YeejleerÙe efve heewJee&òÙe Øeew{erves
DebOe! DeepeheÙeËleÛÙee ÙegjesheerÙe Jee YeejleerÙe hebef[leeÛÙee «ebLeele ne SkeâosMeerheCee Dee{UCes
nsÛe Jejer} keâejCeeves DeheefjneÙe& nesles. hejbleg Deelee ÙegjesheerÙe efJeÉeveeÛÙee GÛÛe efve Goeòe
efJeÛeejeÛes pÙeebveer heefjMeer}ve kesâ}s}s Demetvener SKeeÅee meJÙemeeÛeerØeceeCes pes DeeheuÙee
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 196
YeejleerÙe MeeŒeelener efve<Ceele Deensle DeMee efJeÉeveebÛee Øeeog&YeeJe DeeheuÙee efnbogmLeeveele nesT
}eieuÙeeves lÙeebveer ef}efn}suÙee «ebLeeletve ÙegjesheerÙe efve YeejleerÙe Ùee GYeÙe efJeÛeejheæleerÛes
kesâJeU Kegö efceßeCeÛe veJns lej mecevJeÙener efometve Ùesle Deens. meceepeMeeŒe, DeLe& MeeŒe,
leòJeMeem$e, veerefleMeeŒe, FlÙeeoer MeeŒeebJej iesuÙee Jeerme-leerme Je<ee&le ceje"er, yebiee}er efve
Flej YeejleerÙe efJeÉeveebveer ef}efn}suÙee «ebLeeble keâener «ebLe Demes Deensle keâer, lÙee efJe<eÙeeJejer}
ÙegjesheerÙe «ebLeeble lÙeebme lees[ efceUle veener. keâejCe ÙegjesheerÙe efJeÉeve heewJee&lÙe %eeveeme,
DevegYeJeeme efve heefjefmLeleerle DeheefjefÛele DemeuÙeeves efve heewJee&òÙe hebef[le heeef§eceelÙe %eeveeMeer
heefjefÛele vemeuÙeeves Ùee oesneWÛÙee «ebLeeletve Dee{UCeeje mebkegâefÛeleheCee Ùee Deepekeâe}ÛÙee
DeeheuÙee pee[Ÿee YeejleerÙe efJeÉeveebÛÙee «ebLeele lÙeebveer GYeÙeefJeOe %eeveeÛee, heefjefmLeleerÛee efve
DevegYeJeeÛee JÙeemebie kesâ}e DemeuÙeeves Dee{Utve Ùesle veener. mebmke=âleeoer heewJee&òÙe %eeveeÛeer
iebiee heeef§eceeuÙe %eeveeÛÙee, ÙecegvesMeer DeeefCe MeesCeeMeer mebiece heeJetve DeMee pÙee «ebLeleerLeeËletve
DeeheuÙee mebhetCe& JewYeJeeves DeJeleerCe& Pee}s}er Deens, lÙee YeejleerÙe efJeÉeveebveer ef}efn}suÙee
DeJee&Ûeerve «ebLeele }eskeâceevÙe efšUkeâebÛee ßeerceoddYeieJeoddieerleejnmÙe «ebLe kesâJeU mejmJeleerÛÙee
cegkegâšceCÙeeØeceeCes MeesYelees.
GheÙegòeâleeJeeoeÛee efJeÛeej
ieerlesleer} keâce&ÙeesieeÛÙee efJeJesÛeveele YeejleerÙe veerefleMeeŒe DeLeJee keâeÙe&JÙeJeefmLeleerefJe<eÙekeâ
leòJeeÛeer hee§eeòÙe celeeMeer leg}vee keâjerle Demeleevee jnmÙekeâejebveer ÙegjesheerÙe veerefleMeeŒeebveer
GheÙegòeâleeJeeoeefJe<eÙeer peer celes DeJe}befye}er Deensle lÙeeÛesner mecee}esÛeve ›eâceØeehle cnCetveÛe
kesâ}s}s Deens. les keâjleevee GheÙegòeâleeJeeoeleÛe pes Deveskeâ heesšYeso Deensle lÙeeÛÙeeleer}
oes<eeefJe<keâjCe keâ¤ve ieerlesceOÙes Øeefleheeefole Deme}suÙee keâce&ÙeesieeÛÙee leòJeeÛee, GheheòeerÛee
efve JÙeJeefmLeleerÛee Tneheesnner lÙeeme keâjCes DeJeMÙe Pee}s. hejbleg kesâJeU leg}vesÛes keâeÙe&Ûe
lÙeeme keâjeJeÙeeÛes DemeuÙeeves GheÙegòeâleeJeeoeleer} oes<eÛe lesJe{s efveJe[tve les ieerlesleer}
leòJe%eeveele efvejmle kesâ}s}s Deensle. ns oeKeefJeCÙeeÛes lÙeeÛes keâeÙe& jnmÙekeâej keâjerle Demelee
meeceevÙe JeeÛekeâebÛee Demee mecepe nesCÙeeÛee mebYeJe Deens keâer, jnmÙekeâejebveer meb#esheeves
Gu}sefKe}s}s oes<e ns GheÙegòeâleeJeeoeleer} keâener he#eeÛÙee efJeÛeejheæleerÛes oes<e vemetve les
lÙee GheÙegòeâlee leòJeeÛesÛe DeheefjneÙe& JÙebie Deens. hejbleg JeemleefJekeâ efmLeleer leMeer veener DeeefCe
GheÙegòeâleeJeeoeÛes meJe&meeceevÙe cenòJe ns efJeJesÛeveelcekeâ hejer#eCe Ûee}}s Demeleevee DeeefCe
lÙeeleer} mHegâš oes<eeefJe<keâjCe keâjerle Demeleener jnmÙekeâej peeCetve nesles. hejbleg lÙeeÛes cegKÙe
keâeÙe& GheÙegòeâleeJeeoeÛeer meJe&leeshejer Úeveveer keâjCÙeeÛes vemetve lÙeeleer} keâener JÙebies ØeecegKÙeeves
Gu}sKetve lÙeeÛÙee keâce&ÙeesieeÛÙee yeÇÿeelcewkeäÙe Gheheòeerves efvejeme keâmee keâjlee Ùeslees les
oeKeefJeCÙeeÛee DemeuÙeeves lÙeebveer meenefpekeâÛe GheÙegòeâleeJeeoeÛÙee meJe&meeceevÙe LeesjJeerÛeer
ÛeÛee& ØeecegKÙeeves kesâ}s}er veener. leLeeefhe leoLe&keâ Gu}sKe ns lÙeebÛÙee }sKeCeerletve yeNÙeeÛe
ef"keâeCeer ØelÙe#eheCes efve Deveskeâ ef"keâeCeer DeØelÙe#eheCes Glej}s}s Deensle. GoenjCeeLe&,
~ efÛebleve DeeefCe leòJe%eeve ~ 197
jnmÙeeÛÙee 88JÙee heeveele (ØeLece DeeJe=efòe) les cnCeleele: ‘‘heg<keâUebÛes heg<keâU efnle’’ ns
leòJe DeieoerÛe efve®heÙeesieer Deens Demes DeeceÛes cnCeCes veener. ‘‘kesâJeU yee¢e iees°erÛee efJeÛeej
keâle&JÙe Demelee Ùeehes#ee ogmejs Glke=â° leòJeÛe efceUeJeÙeeÛes veener. hejbleg kesâJeU ÙeeÛe
leòJeeJej DeJe}byetve jenlee Ùesle veener.’’
GheÙegòeâleeJeeo cnCepes les Jele&ve veweflekeâ nesÙe keâer pÙeeÙeesies MekeäÙe eflelekeäÙee
DeefOekeâ ceveg<ÙeebÛes MekeäÙe eflelekesâ DeefOekeâ efnle meeOe}s peeles. Ùee celeeÛee JeemleefJekeâ
heenlee jnmÙekeâejebveer Øeefleheeefo}suÙee ieerlesleer} DeelcÙewkeäÙe Øeleerleerves Debieer yeeCe}suÙee
DeeefCe meJe&Yetleefnlejle DemeCeeNÙee meecÙeyegæerÛÙee efkebâJee MegæyegæerÛÙee efveleerleòJeeMeer keâener
efJejesOe veener. ns GheÙegòeâleeJeeoeÛes efkebâJee Lees[keäÙeele efnleJeeoeÛes leòJe hee§eeòÙeebveer ØeLece
MeesOe}s Deens Demes vemetve les ceneYeejleeÛÙee Deveskeâ M}eskeâeletve «ebefLe}s}s Jee metefÛele kesâ}s}s
Deens. Deecnebme lej Demes Jeešles keâer, Deieoer heefn}e efve ØeKÙeele GheÙegòeâleeJeeoer pej keâesCeer
Demes} lej lees heeLe&meejLeer YeieJeeve ßeerke=â<Ce nesÙe. jnmÙekeâejebveer Ghemebnejele ieerlesceOÙes
Øeefleheeefole Deme}suÙee DeelceewhecÙeYeeJeeves meJe&Yetleefnlelelhej DemeCeeNÙee Megæyegæer efmLeleØe%eeÛÙee
pÙee Jele&veeme veerleerÛee heeÙee cnCetve, veerleerÛes ceeheve cnCetve, veerefle MeeŒeeÛee DeeOeej cnCetve
efveefo&° kesâ}s}s Deens lÙee Jele&veeÛee GheÙegòeâleeJeeoeMeer keâmee efJejesOe Ùesle veener FlekesâÛe veJns
lej les SkeâceskeâebÛes keâmes hetjkeâÛe Deensle ns Kee}er} DelÙeble mebef#ehleheCes kesâJeU metefÛele
kesâ}suÙee ØecesÙeeJe¤veefn mhe° nesF&}.
megKeJeeo cnCepes keâeÙe?
ØeLecele: megKeJeeo efkebâJee efnleJeeo cnCepes heg<keâU Jew<eefÙekeâ megKeÛe nesÙe Demes veener.
G}š Ùee peieeceOÙes Jee hej}eskeâeJej efJeÕeeme DemeCeeNÙeebÛÙee efJeÕeemeeØeceeCes hej}eskeâelener
MekeäÙe eflelekesâ DemeCeejs, }YÙe eflelekesâ nesCeejs megKe cnCepes DeelÙebeflekeâ megKe nesÙe.
Jew<eefÙekeâ megKeentve DeOÙeeeflcekeâ megKe heg<keâU DebMeer efÛejkeâe}erve, Dehejleb$e DeeefCe Glke=â°
DemeuÙeeves GheÙegòeâleeJeeoeØeceeCesner lesÛe Gheepe&veerÙe DeeefCe veweflekeâ "jles. megKe MeyoeÛee
DeOÙeeeflcekeâ megKe Ùee DeLeea ØelÙe#e ieerleslener Gu}sKe kesâ}s}e Deens. ‘‘megKeceelÙebeflekebâ
Ùeòeodyegefæ«ee¢eceleerefvõÙe,’’ ‘‘megKecelÙebleceMvegles’’ megKe MeyoeÛÙee ef"keâeCeer efnle Meyo
Ieele}e cnCepes JeeoÛe Gjle veener. veerleerÛeer hejekeâe‰e meJe& YetleefnlejleòJe Deens nsÛe ieerlesÛes
jnmÙekeâejebveer veereflemeJe&mJe "jefJe}s}s Deens DeeefCe GheÙegòeâleeJeeoeÛee neÛe efmeæeble Deens
keâer, pÙeeÙeesies Heâej DeefOekeâele DeefOekeâeÛes megKe Jee efnle meeOe}s peeF&} les keâce& efJeefnle nesÙe.
lÙeelener meJe&YetleefnlejleòJe Ùee Meyoeleer} meJe&Yetle Ùee heoeÛee DeLe& DeeheCe keâ¤
}eie}es lej DeeheCeeme Debleer GheÙegòeâleeJeeÅeebÛÙee heefjYee<esÛeeÛe DeeßeÙe keâjeJee }eielees.
keâejCe meJe&$e SkeâÛe DeefJeefÛÚVe DeeefCe DeefJeÛÚsÅe Demes meOeve yeÇÿeeÛe Yej}s}s Deens; ns
pejer melÙe Deme}s DeeefCe ner GheÙegòeâleeJeeoeMeer meecÙeyegæerÛÙee celeeMeer, leer Deens lÙeentve
DeefOekeâ efJejesOeer nesTÛe Mekeâle veener. leLeeefhe Skeâoe yeÇÿeme=°erletve ceeÙeeme=°erle heeÙe šekeâ}e
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 198
keâer lesLes YesoeYeso GlheVe neslees DeeefCe cnCetveÛe veerleer-DeveerleerÛee ØeMve GodYd eJelees. yeÇÿeeme=°erle
ceePee Deelcee leesÛe ogmeNÙeeÛee ns JeekeäÙeosKeer} DeLe&hetCe& "jCeejs Deens- ‘lesLes ns keâenerÛe
ve }ies! heCe DeelcewkeäÙeyegæerves keâe nesF&vee heCe Skeâoe meecÙeeÛÙee DeekeâeMeeletve DeeheCe
Jew<ecÙeeÛÙee efmLej heCe pe[ YetceerJej Glej}es cnCepes lesLes meJe&YetleefnlejleòJe ÙeeÛee DeLe&
De#ejMe: meJe& YetleeÛes efnle Demee IesCes DeMekeäÙe nesles.
veweflekeâ IeesšeUs
ceePÙee DeelcÙeeme pes Devegketâ} lesÛe ceer ogmeNÙeeÛÙee DeelcÙeeme Devegketâ} Deens Demes
mecepetve Ûee}t }eie}es lej Ûee}Ces ns efpelekesâ MekeäÙe eflelekesâÛe ve Ûee}Cesner DeMekeäÙeÛe
nesTve peeles. peieCes ns DeveerleerÛes eflelekesâÛe cejCes nsner DeveerleerÛes nesles. keâejCe Ûee}eJes,
peieeJes lej ‘‘he#ceCeesÓefhe efveheelesve Ùes<ee mLeeled mkebâOe heÙe&Ùe:’’ Demes met#ce npeejes peerJe
ceePÙeeÛe DeelcÙeeØeceeCes pÙeebvee peieeJesmes Jeešles les ceej}s peeleele. ve peieeJes lej, ve
Ûee}}s lej, ceePee Deelcee og:Ke heeJelees. DeelcenlÙee Ie[les DeeefCe hegve: Ûee}lee Ûee}lee
ceej}s peeleele lÙeentve yemeuÙee yemeuÙee keâener keâceer peerJe ceej}s peeleele Demesner veener!
yejs, meJe&Yetle ¢ee MeyoeÛee DeLe& met#ce Yetles mees[tve ÂMÙe Yetles Demee Iesle}e lejer efveJee&n lejer
nesle veener. keâejCe JÙeeIeÇ SKeeÅee Deeßeceeleer} meJelme ieeF&Jej legštve he[leeÛe efmLeleØe%e
$e+ef<eosKeer} JÙeeIeÇeheemetve ieeÙe mees[efJeCÙeemee"er JÙeeIeÇeme "ej ceejCes veerleer mecepele. Deelee
DeelceewhecÙe °erves ieeÙe ve ce¤ osCes ns veerleerÙegòeâ DeensÛe Deens. heCe JÙeeIeÇeÛes Ye#Ùe
efnme[tve lÙeeÛeer #egOeeheeref[lee Jee{efJeCes efkebâyengvee lÙeeÛee ØeeCener IesCes ns kesâJeU DeelceewhecÙe
°erves DeveerleerÛesÛe "jCeej.
ceneYeejleele Dee}suÙee ojes[Ks eesjebÛÙee °evleeblener kesâJeU DeelceewhecÙeyegæer Jee meJe&Yetleefnle
Ùee leòJeeves efveYeeJe }eie}e veener. ojes[sKeesjeme ceej}s keâeÙe efkebâJee JeeIeeme ceej}s keâeÙe,
les meJe&YetleefnleeÛÙee efJe®æ Deens. keâejCe JeeIe efve ojes[sKeesj ns cesuÙeeves DeeefCe leer lejer
YetlesÛe DemeuÙeeves les keâce& DeveerleerÛes nesF&}. yejs, JeeIe DeeefCe ojes[sKeesj ns ve
ceejuÙeeves ieeÙe efve meeJe ns ceej}s peeTve hegve: meJe& YetleebÛes efnle meeOele veener les
veenerÛe. leLeeefhe meeJeemee"er ojes[sKeesjeme efve ieeF&mee"er JÙeeIeÇeme ceeje cnCetve
efmLeleØe%e meebieleeÛe les lÙeeves meebieCes meJe&Yetleefnle Ùee Yee<eshes#ee GheÙegòeâleeJeeÅeebÛÙee
heefjYee<esÛee DeeßeÙe kesâuÙeevesÛe meceLe&veerÙe "jles. ojes[sKeesj ceej}e heeefnpes, keâejCe
lÙee SkeâeÛÙee Meemeveeves meceepeeÛes cnCepes DeefOekeâlece peveeles efnle meeOeles. JÙeeIeÇ cee¤ve
ieeÙe mees[Je}er heeefnpes. keâejCe ceveg<Ùeeme JÙeeIeÇentve ieeÙe GheÙeesieer Demeles. lesJne meJe&
YetleebÛes efnle meeOeCes meJe&mJeer DeMekeäÙe Demetve ceveg<Ùeeme JÙeeJeneefjkeâ MekeäÙelesÛee
SkeâÛe ceeie& ceeskeâUe Deens DeeefCe lees cnCepes ceveg<Ùepeeleerme DeefOekeâebÛes DeefOekeâ
keâuÙeeCe, MekeäÙe eflelekeäÙee heg<keâUeÛes MekeäÙe eflelekesâ heg<keâU megKe, meeOeCes neÛe
nesÙe. ‘meJe&Yetleefnles jle: ner heos DeLe&Jeeoelcekeâ Demetve lÙeeÛee cegKeeLe& yengceveg<Ùeefnles jle:’
~ efÛebleve DeeefCe leòJe%eeve ~ 199
DemeeÛe neslees. cnCetveÛe ke=â<Ceeves kebâme ceej}e DeeefCe jnmÙekeâejebveer YeieJebleeveer Depeg&veeme
jCeele let keâe }{ cnCetve pees GheosMe kesâ}e cnCetve «ebefLe}e Deens. lÙeelener ogÙeexOevee}e
lees DevÙeeÙeer Deens cnCetve let ceej DemesÛe cnCepes ceveg<ÙepeeleerÛÙee efnleeme De[LeUe nesle
Deens lej, SkeâeÛÙee DemegKeeves, JeOeeves pej menœeeJeOeer }eskeâebÛes keâuÙeeCe nesle Deens lej
let lÙee}e ceejCesÛe Ùegòeâ Deens Demes cnš}s Deens. hejbleg les leejlecÙe DeelceewhecÙeyegæerntve
Jee meJe&YetleefnlesÛÚsntve GheÙegòeâleeJeeÅeebÛÙee heefjYee<esvesÛe DeefOekeâ megmhe° DeeefCe megJÙeeKÙeele
kesâ}s peeles.
GheÙegòeâleeJeeoeÛeer GheÙegòeâlee
FlekesâÛe veJns lej Megæyegæer Jee meecÙeyegæer mebheeove keâjCes ns pejer jnmÙekeâejebveer
ceveg<ÙeeÛes ØeLece keâle&JÙe DeeefCe veerleerÛes cet} cnCetve meebefiele}s Deens lejer JeejbJeej ns ceevÙe
kesâ}s Deens keâer, keâesCeeÛÙeener MegæyegæerÛeer hejer#ee lÙeeÛÙee yee¢e DeeÛejCeeJe¤veÛe kesâ}er
heeefnpes. hejbleg yee¢e DeeÛejCeeJe¤ve cnCepesÛe lÙeeÛes DeeÛejCe meeefòJekeâ, jepeme, leeceme
FlÙeeoer keâce&-oeve-lehe-ef›eâÙesÛes pes JeieeakeâjCe heg{s ieerlesle kesâ}s}s Deens lÙeeÛÙee DevegjesOeeves
meòJeiegCeefJeefMe° Deens keâer veener, ns heentveÛe keâjeJeÙeeÛes vee? Deelee nsner jnmÙekeâejebveer
mhe°Ûe meebefiele}s Deens keâer peieleeÛes OeejCe-hees<eCe pÙee iegCeebveer nesles les les iegCe
Glkeâ<ee&hekeâ<e&ØeceeCeeves meeefòJekeâeoer Jeiee&le «ebefLele kesâ}s Deensle. Deelee peieleeÛes OeejCe
¢eeÛee DeLe& meJe& YetleefnleeÛÙee DeLee&ØeceeCesÛe DeeefCe ceeies meebeif ele}suÙee leefÉ<eÙekeâ keâejCeemee"erÛe
ceveg<ÙeeÛes OeejCe Demee keâjeJee }eielees, FlekesâÛe veJns, lej Debleer DeefOekeâele DeefOekeâ
ceveg<ÙeeÛes meeOÙe eflelekesâ DeefOekeâ OeejCe hees<eCe efve keâuÙeeCe DemeeÛe keâjeJee }eielees. lesJne
DeLee&leÛe keâesCeeÛeer yegefæ Megæ Pee}er Deens ns "jefJeCÙeeme GheÙegòeâleeJeeoeefJeCes ogmeje
ceeie&Ûe vemeuÙeeves veerefleefveCe&Ùeele Ùee efnleJeeoeÛÙee, heg<keâUeÛes heg<keâU megKe, Ùee efvekeâ<eeÛeer
keâmeesšerÛe efveCee&Ùekeâ "jles. veerefleefveÙeceebÛeer efve heg<keâUeÛes heg<keâU efnle meeOeCÙeeÛeer ner peer
ØeJe=òeer ceveg<ÙeeÛÙee mJeYeeJeele GlheVe Pee}er Deens: efleÛeer Gheheefòe YeeweflekeâJeeÅeeØeceeCes
ceeve}er efkebâJee DeOÙeeeflcekeâ hebLeeÛÙee yeÇÿeelcewkeäÙe yegæerves }eJe}er lejer oesve keâcee&le Skeâ keâce&
«ee¢e keâe ns "jefJeCÙee}e veerefleMeeŒeeble GheÙegòeâleeJeeoeÛeeÛe DeeßeÙe keâjeJee }eielees.
ØelÙe#e ßeerke=â<CeeØeceeCes pes Megæyegæer efve efmLeleØe%e Deensle lÙeebveer osKeer} pesJne pesJne oesve
Oecee&letve Skeâ keâce& vÙeeÙelej keâe ÙeeÛes efJeJesÛeve kesâ}s lesJne lesJne mhe°heCes ‘‘}eskeâmeb«encesJeeheer
mebheMÙeved keâle=&cen&leg&’’ efkebâJee keâCe&heJeeËle cnšuÙeeØeceeCes ‘‘OeejCeeæce&efcelÙeengOe&ceex OeejÙeefle
Øe%ee:’’ DemesÛe Øeefleheeove kesâ}s Deens.
MegæyegæerÛeer keâmeesšer
keâesCeles keâce& heg<keâUeÛes efnle meeOeer} ns "jefJeCes pejer meceÙeefJeMes<eer keâ"erCe peeles
DeeefCe lemes efnle ceespeCÙeeme pejer leheceeheveeØeceeCes SKeeos Ùeb$e efveIee}s veme}s leLeeefhe
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 200
keâesCeeÛeer Megæyegæer Deens ns "jefJeCÙeemener lemes Ùeb$e efveIee}s}s veener. ßeerke=â<Cee}e mJeeLeea
efve DeMegæyegæer cnCeCeejs efMeMeghee} efve yegæe}e oebefYekeâ megKe}es}ghe cnCeCeejs osJeoòe pej
efveIet Mekeâleele lej lesLes FlejebÛee keâeÙe hee[? FlekesâÛe veJns lej keâesCeeÛeer Megæyegæer Deens
ns ceeheve keâjCÙeeme keâceer DeefOekeâ ØeceeCeeves meceLe& Demes keâesCeles meeOeve Demes} lej les lÙeeÛes
yee¢e Jele&ve, lÙeeÛee JÙeJenej peieefnleeLe&, YetleefnleeLe& cnCepesÛe MekeäÙe eflelekeäÙee ceveg<ÙeeÛÙee
Jee ceveg<ÙepeeleerÛÙee MekeäÙe eflelekeäÙee efnleeme Devegketâ} Deens keâer veener ner GheÙegòeâleeJeeoeÛeer
keâmeesšer }eJetve heenCes nsÛe nesÙe. jnmÙekeâejeÛÙeeÛe MeyoeÛe meebieeJeÙeeÛes cnCepes yee¢ele
JÙeJenejeÛee efJeÛeej veweflekeâ °erves pej keâle&JÙe Pee}e lej Ùee GheÙegòeâleeJeeoentve ogmejs
Glke=â° leòJeÛe efceUeJeÙeeÛes veener.
DeeefCe yee¢e JÙeJenejeMeerÛe DeeceÛee mebyebOe Demetve Deecnebme keâcee&ÛÙee ceeies DemeCeeNÙee
JeemevesMeer Jee yegæerMeer keâenerÛe keâle&JÙe veener Demes meJe&Ûe GheÙegòeâleeJeeoer cnCele veenerle.
FlekesâÛe veJns, heCe keâcee&ÛÙee ceeies DemeCeejer yegæer ceer ns keâce& ceveg<ÙepeeleerÛes MekeäÙe
eflelekesâÛe DeefOekeâ efnle mebheeoveeLe& keâjerve-keâjeJes-keâjerle Deens, DeMeer DemeCes nsÛe keâcee&ÛÙee
veerefleceòesÛeer DelÙeble Øeye}oMe&keâ Deens nsner ceeveCÙeeme lÙeebÛee keâener ØelÙeJeeÙe DemeCÙeeÛes
keâejCe veener. lÙeeÛeØeceeCes ner hejeLe&meeOekeâ ØeJe=òeer ‘yeÇÿe melÙe peieefvceLÙee’ Ùee DeÉwle
efmeæebleeves ØeefleheVe nesCeeNÙee DeelcewkeäÙe yegæerves GlheVe Pee}s}er Deens Demesner ceeveCÙeeme
lÙeeÛeer keâener njkeâle veener efkebâJee F&ÕejevesÛe yegæer DeMeerÛe GlheVe kesâ}er Deens Ùeehe}erkeâ[s
keâener meebielee Ùesle veener. DeÉwle efmeæevleele Devegceefle nesCÙeeÛÙee Gheheòeermener lÙeeÛeer
Dee[keâe"er veener. yeÇÿeme=°erÛee efJeÛeej keâ¤ve peieoglheòeer, peieoddOesleg efve ceeveg<ekeâle&JÙe
ÙeeefJe<eÙeer meeefòJekeâ met#ce efve Megæ yegæerves MekeäÙe eflelekeâe efJeÛeej keâ¤ve keâesCeleener efmeæeble
kesâ}e lejer Skeâoe JÙeJenejele Glej}s keâer keâceeËkeâceeËleer} leejlecÙe DeesUKeCÙeemee"er
veerefleMeeŒeefJeMeejoebÛeer peer met$eelcekeâ veeJes meebefiele}er Deensle leerle meJeeËle heg<keâUebÛes
heg<keâU efnle ns megKeJeeoeÛes Jee efnleJeeoeÛes leòJe DevegmÙetle Pee}s}s DemeuÙeeves Megæyegæer
DeeefCe efmLeleØe%elee Øeehle Pee}suÙee ceneheg®<eemener efkebâkeâce efkeâcecexefle’ Demee ØeMve ÙesleeÛe
kesâJeU DeelcewkeäÙeeÛÙee efkebâJee meecÙeyegæerÛÙee keâmeesšerÛee DeeßeÙe hegjsmee ve he[tve
lÙeeme nsÛe }eskeâefnle }eskeâ meb«en, og°yegefæefJeveeMe cnCepes heg<keâUeÛes heg<keâU megKe
Ùee leòJeeÛeerÛe keâmeesšer }eJeeJeer }eies}.
(5:348)

~ efÛebleve DeeefCe leòJe%eeve ~ 201
 ›eâebleerÛes Jeerj jCejbieW
yesYeeve veeÛeleer vebies
ceer peele efcemeUgveer lÙeeble lÙee heLeW peeW js
3. De%esÙeeÛes ®æÉej Debleeefme GYeW Iej leWefÛe legPeW meeceesjW ~~4~~
keâes"tefve DeeCeKeer keâes"W
efÛeblee ve efkeâceefhe keâefjlee les
ner efcejJeCetkeâ peer ceeleW
(peeefle : YetheefleJewYeJe) vešvešgefve Lešgefve ¢ee Jeešs
(Ûee} : Yetheleer KejW leW) Ùes efjIetb leeRle leeW veeÛeleeveeÛelee ceejs
heLe efMejs mceMeeveeR ! pÙeeble legPeW leW Iej js ~~5~~
pÙee Iejeheemegveer ceeie& meJe& HegâšCeejs mees[gveer ie}ye}e meeje
ÙesCeej Iejemeer ceeie& lÙeeefÛe les meejs SkeâevleheLee ceie Oeefj}e
Sskeâesefve legPÙee YeešebÛÙee osleeefle leejkeâe pÙee}e
iehheebefme iees[ lÙee lÙeebÛÙee, Deesmee[Mee Gpes[e}e
IÙeeÙeeefme efJemeeJee ceePÙee Ûe{Gleej Iesleeb GbÛeefvebÛe JeUCeejs
peerJeeefme Ùes IejeR legceÛÙee Deefpe ceeie& leesefn Ùes lÙeeefÛe Iejemeer heefj js ~~6~~
"es"eefJele Lekeâ}eW! Depegefve vegIe[leer yee js
Deebletefve legPeeR leeR yebo meoesefole oejW ~~1~~ peefj jepeceeie& pes cees"s
legefPeÙeeefÛe IejeÛes les les
efJemleerCe& Deveblee Yetceer Iej DevÙe Demes}efÛe keâes"s
keâJeCeeefn kegâCeeÛÙee Oeeceer ¢ee De®bo DeeUeRlegefve leW
"es"eefJele yemeCÙeentveer ceer cnCegefve DeCetbÛÙee yeesieyeesieÅeeblegefve js
IesF&ve efJemeeJee }Je ceer efnb[gveer yeIeW Iej Deefvle legPeW meeceesjW ~~7~~
ÙesF&ve hegvne vee legPÙee Ieje pÙeeÛeeR js
ner Je»ekeâef"CeMeeR yebo meoesefole oejW ~~2~~ Iej ogpeW yeebOeg osF&vee
Deeheg}W kegâCee GIe[ervee!
pÙee ieefle keâLee jepeebÛÙee ne Ùelve Demee Ûee}svee
meesvesefj jepeJee[ŸeebÛÙee yemeJes ve mees[gveer Ùelvee
cee heLeW hegjeCe%eebÛÙee "es"eefJele Deefpe ceer cnCegefve hegvejheer yee js
peeJeÙee Ieje lÙee lÙeebÛÙee leeR legPÙee IejeÛeeR yebo meoesefole oejW! ~~8~~
Ûee}}eW ÙegieebÛÙee ›eâesMeefMe}e ieefCeleeb js (8:134) - Deboceeve
leeW heLee-Debefleb Iej Skeâ legPeW leW meejW ~~3~~
ogbogYeer veieejs Me=bieW 
iepe&leer OJeveeRÛes obies

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 202 ~ efÛebleve DeeefCe leòJe%eeve ~ 203


4. peieVeeLeeÛee jLeeslmeJe
(heefjÛeÙe : peieVeeLehegjer Ùee #es$eer peieVeeLeeÛÙee jLeeÛeer efcejJeCetkeâ ØeefleJe<eea efveIele
Demeles. leer efcejJeCetkeâ Skeâ Goeòe efve efJeMee} Øeleerkeâ Deens, DeMeer keâuhevee megÛetve
efleÛeW JeCe&ve Ùee keâefJelesle kesâ}W Deens. Ùeeble efJeÕeefveÙeblee peieVeeLe ieleeRÛes DeÕe
pegbhe}suÙee efokedâef#eeflepeebÛÙee jLeele yemetve keâe}eÛÙee Delegš GlejCeerJe¤ve kegâ"W
peele Deens Ùeeyeö} mee§eÙe& ØeMve kesâ}e Deens.)
(peeefle : ceeUerCe)
(Ûee} : nbmelecegKe le®Ce meejKeer)
SsÕeÙex Yeejer ~ ¢ee DeMee ~ SsÕeÙex Yeejer
cenejepe, Deeheg}er keâLee vee kegâ"W efveIes mJeejer ~~Oe=.~~
efokedâef#eeflepeebÛee owoerhÙe jLe legPee megšlee
¢ee keâe}heLeeÛÙee Delegš GlejCeerJejlee
ve#e$ekeâCeebÛee G"s OegjeUe Jejlee
Ùegie›eâesMe1 otjer ~ ceeiegleer ~ Ùegie›eâesMe otjer
cenejepe, Deeheg}er keâLee vee kegâ"s efveIes mJeejer?
-3-
peerJeeÛeerÛe efkeâleer ~ keâLee ¢ee ~ peerJeeÛeerÛe efkeâleer
jLeemeer peieVeeLe, legPÙee ¢ee Dees{tb pes Pešleer
pJee}ecegefKehebòeâer- ~ heemegveer ~ pJee}ecegefKehebòeâer
--ceppeeefheb[eheÙeËle ØemHegâefšlee peer peieleeR
GbÛeefvebÛe hee"eR ~ heg{efle Jee ~ GbÛeefvebÛe hee"eR
ieefle4 eflelegkeâer leJe jLe Pešlemes Dees{eÙeemee"er
FÛÚeble DeeefCe ¢ee Yetlecee$e JesieebÛÙee
DeeWJetve }ieecee legPÙee hejce FÛÚsÛÙee5
lÙee Delegš GlejCeerJejleer nes keâeUeÛÙee
KesUle ne Dele}er6 ~ jLeeslmeJe ~ KesUle keâe Dele}er
cenejepe, Deeheg}er keâLee vee kegâ"s efveIes mJeejer?
-Deboceeve
(8:132)


-2-
hegmetb veÙesefÛe hejer ~ hegmelemeW ~ hegmetb veÙesefÛe hejer
efcejJeCetkeâ ner efkeâceLe& DeLeJee kegâ"s efveIes meejer
ogpÙee kegâCÙee ÉejeR ~ peeJeÙee ~ ogpÙee kegâCÙee ÉejeR
efkebâJee kesâJeU efcejefJele ÙesF& hejle efvepeeieejeR
¢ee metÙe&MeleebÛÙee efkeâleer ceMee}er peUleer
ceOegveerÛe MeleeJeefOe ÛebõpÙeesefle2 ¢ee G[leer
mejmejle yeeCe ns OetcekesâlegÛes megšleer
efkeâefleoeb DeeefCe lejer ~ nerefn leQ ~ efkeâefleoeb DeeefCe lejer
G"s Ûecekegâveer jeef$e3 hegjeleve efleÛÙee DebOekeâejer cenejepe, Deeheg}er keâLee vee kegâ"s efveIes mJeejer?

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 204 ~ efÛebleve DeeefCe leòJe%eeve ~ 205


Yeejlejlve [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keâj
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 206
heefjefMe° : 1
meeJejkeâj-Deebyes[keâj ÙeebÛÙee efJeÛeejebleer} keâener meecÙe-Yeso mLeUs
meeJejkeâj Je Deebyes[keâj ns mecekeâe}erve je°^erÙe ceneheg®<e. oesIesner ceneje°^eleer},
meeJejkeâjebÛes cegKÙe }#e efnbot efnle ns nesles, lej Deebyes[keâjebÛes cegKÙe }#e nesles oef}le efnle.
oesIeebveerner Deeheehe}er Mekeäleer ÙeeÛe nsletves heCee}e }eJe}er. efnbotbJej DevÙeeÙe neslees Demes
Jeeštve Je lÙeebÛÙee yeepetves keâesCeerner GYee "ekeâle veener, ns }#eele IesTve meeJejkeâjebveer DelÙeble
Dee«eneves efnbotbÛee he#e Iesle}e neslee. lÙeeÛeØeceeCes oef}leebJejer} DevÙeeÙe otj keâjCÙeemee"er
Je lÙeebÛes efnlej#eCe keâjCÙeemee"er keâesCeerner GYee "ekeâle veener, ns heentve Deebyes[keâjebveer
oef}leebÛÙee Øeëvee}e Jeentve Iesle}s}s nesles.
De«e›eâce efo}s}er oesIeebÛeer keâeÙe&#es$es JesieUer Deme}er, lejer lÙeebÛÙee meeceeefpekeâ Je je°^erÙe
efJeÛeejebceOÙes meceevelee nesleer. oesIesner ØeKej yegefæJeeoer, DeJJe} meceepe›eâebeflekeâjkeâ Je
peeppJeuÙe je°^Jeeoer Demetvener pevelesmeceesjer} lÙeebÛÙee Øeeflecee cee$e keâener JesieàÙee
Deensle. SJe{sÛe veJns lej lÙeebÛes DevegÙeeÙeer hetCe&heCes JesieUs yeve}s. oesIeebÛee meceeve DevegÙeeÙeer
meehe[Ces keâ"erCe Pee}s. ns oesIes ceneheg®<e peCet hejmhejefJejesOeer efJeÛeejebÛes ØeefleefveOeer Deensle
Demes ceeve}s peeT }eie}s. meeJejkeâjebveer efnbotbÛee he#e IesleuÙeeÛee Je lÙeemee"er ‘efnbot’,
‘efnboglJe’, ‘efnbot je°^’ ns Meyo JeehejCÙeeÛee ne heefjCeece neslee. Ùee MeyoebÛee meeJejkeâjebveer
Iesle}s}e DeLe& keâesCelee Deens ns DeYÙeemeCÙeeme DeeceÛeer leÙeejer veener. lÙeeÛeØeceeCes
Deebyes[keâj efkeâleer je°^Jeeoer nesles Je les efnbotefJejesOeer nesles cnCepes vescekesâ keâMeeÛÙee efJejesOeer nesles
nsner Deecner DeYÙeemeerle veener.
Deepe ns oesIesner nÙeele veenerle. hejbleg lÙeebveer Yejhetj Jee*dceÙe ef}ntve "sJe}s}s Deens
keâer pes, FÛÚe Demes} lej, DeYÙeemeemee"er DeeheuÙee}e Ghe}yOe Deens. leesner DeYÙeeme
hetJe&«enjefnle°erves keâjCÙeeÛeer DeeJeMÙekeâlee Deens. DeMee °erÛeerner DeeheuÙeekeâ[s JeeveJeeÛe
Deens. Demee DeYÙeeme kesâuÙeeme DeeheCe keâesCelÙee efve<keâ<eeËvee ÙesT lÙeeÛes keâener cegös
Deecner ÙesLes Gu}sefKele Deensle. lÙee oesIeebÛÙee efJeÛeejebleer} meecÙe-Yeso mLeUs keâesCeleer
Deensle ÙeeÛes ns Skeâ efšheCe Deens. DeYÙeemekeâe}e Skeâ °er osCes SJe{eÛe ÙeeÛee
ceÙee&efole nslet Deens. ØelÙeskeâ cegöŸeeÛee leheMeer} meebieCes efkebâJee lÙeeÛes hegjeJes Jee DeeOeej
osCes ÙesLes MekeäÙe veener. DeYÙeeme keâjleevee meeJejkeâj-Deebyes[keâj ÙeebÛÙee }sKeveele ÙeeÛes
~ heefjefMe° ~ 207
efJeheg} DeeOeej JeeÛekeâebvee efceUt Mekeâleer}.
1) ‘Oecee&’ÛÙee mebyebOeele oesIeebÛeer celes peJeUheeme meejKeerÛe nesleer, ‘meceepeeÛes
OeejCe keâjlees lees Oece&’ DeMeer Oecee&Ûeer JÙeeKÙee Iesle}er, lej Demee ‘Oece&’
keâesCelÙeener Oece&«ebLeeJej DeeOeeefjle Demet Mekeâle veener Demes lÙeebÛes cnCeCes nessles.
Oece&MeeŒe cnš}s keâer MeeŒeeOeej Dee}eÛe. MeeŒeeOeeje}e meeJejkeâj Sjb[eÛes
iegNneU cnCeleele. meJe& Oece&«ebLe ns DeepeÛÙeekeâefjlee keâe}yee¢e Pee}s}s
Demetve lÙeebÛes mLeeve «ebLee}ÙeeÛÙee keâheešele Deens Demes lÙeebÛes cnCeCes
nesles. ‘ßegeflemce=eflehegjeCeesòeâ ØeJe=òeer’ ve° keâjCÙeeÛeer peer les efMekeâJeCe osleele leer
ÙeeÛe meboYee&le. lÙeebÛÙee celes Oece&«ebLe ns kesâJeU Fefleneme«ebLe cnCetve JeeÛe}s
heeefnpesle. [e@. Deebyes[keâjebÛeer Yetecf ekeâener DeMeerÛe nesleer. ‘ßegelf emce=elf eOecee&Ûee
efJeOJebme keâje’ Ùee lÙeebÛÙee Iees<eCesÛee DeLe& neÛe neslee. Lees[keäÙeele,
Oece&«ebLeeOeeefjle Oece& lÙeebvee ceevÙe veJnlee. Deepe keâeÙe Ûeebie}s, efnlekeâejkeâ,
GheÙegòeâ Jee ÙeesiÙe les mJeerkeâejCeerÙe; ÙeeÛÙee G}š les DemJeerkeâejCeerÙe DeMeer
oesIeebÛeerner Yetefcekeâe nesleer.
2) Oecee&Oeeefjle Oece& vekeâes Deme}e lejer ceeveJeer veerelf ecetuÙes efMekeâefJeCeeje SKeeoe
Oece& Deme}e heeefnpes Demes Deebyes[keâjebvee Jeešle nesles. DeLee&le DeMee
Oecee&le Heâòeâ ceeveJeer cetuÙes Je lelmebyebOeerÛeer leòJes DemeeJeerle Demes lÙeebÛes cnCeCes
nesles. lÙee leòJeeÛee heeÙee mJeeleb$Ùe, mecelee Je yebOeglee ne Demes}. Ùeemee"erÛe
lÙeebveer yeewæ Oecee&Ûeer DeeJeMÙekeâlee Øeefleheeove kesâ}er. cee$e heejbheefjkeâ Deme}s}e
yeewæ Oece& ve mJeerkeâejlee cetU yeewæ Oecee&Ûee mJeerkeâej kesâ}e. lÙeeme
lÙeebveer yeewæ Oecce Demes cnš}s. lees keâesCelee Deens ns meebieCÙeemee"er lÙeebveer
‘yegæ DeeefCe lÙeeÛee Oecce’ ne «ebLe ef}efn}e. Lees[keäÙeele, ceeveJeer cetuÙeeOeeefjle
Deme}suÙee Je MeeÕele veereflecetuÙeebÛeer efMekeâJeCe osCeeNÙee Oecee&Ûeer lÙeebvee iejpe
Jeešle nesleer. meeJejkeâjebvee cee$e DeMee keâesCelÙeeÛe Oecee&Ûeer iejpe
Jeešle veJnleer. veereflecetuÙeebÛee heeÙee yegæer ne Deens, Demes lÙeebÛes cele nesles.
lÙeecegUs veereflecetuÙeebÛeer efMekeâJeCe Oece& osT Mekeâlees ÙeeJej lÙeebÛee efJeÕeeme
veJnlee. keâeÙe Ûeebie}s, veweflekeâ, OecÙe&, hegCÙe Jeiewjs meJe& DeeheCeÛe
DeepeÛÙee keâeUeÛÙee meboYee&le "jefJe}s heeefnpes Demee lÙeebÛee Dee«en
neslee. Ùee}eÛe les GheÙegòeâleeJeeo efkebâJee efJe%eeveOece& cnCeleele. neÛe
DeeceÛee DeepeÛee efnob t Oece& Deens Demesner les cnCeleele. ÙeeefMeJeeÙe ‘"eTkeâe
DeecneMeer Oece& veevÙe’ Demesner meebieeÙe}e les mees[erle veenerle. cnCetveÛe ØeÛeef}le
efnob t Oecee&Ûee, efnob t mebmke=âleerÛee, efnob t veerelf ecetuÙeebÛee Je efnob t peerJevecetuÙeebÛee
lÙeebveer pevceele keâOeerner hegjmkeâej kesâ}e veener. lÙeebÛÙee }sKeveele
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 208
Oecee&Ûee pees Gu}sKe Ùeslees, lees Skeâlej lÙee Oecee&Ûeer efÛeefkeâlmee keâjCÙeemee"er
Jee lÙeeJej šerkeâe keâjCÙeemee"er lejer Ùeslees; efkebâJee lÙee OeceeaÙeebJej
nesCeeNÙee DevÙeeÙeeÛÙee meboYee&le lÙee OeceeaÙeebvee Skeâ nesCÙeeÛes DeeJeenve keâjCÙeemee"er
lejer Ùeslees. lÙee Oecee&leer} leòJe%eeve Jee efMekeâJeCe meebieCÙeemee"er Jee lÙeeÛeer
ØeMemleer keâjCÙeemee"er Oecee&Ûee Gu}sKe keâOeerner Ùesle veener. Lees[keäÙeele,
Yeejleele efnbot-cegm}erce mecemÙee vemeleer, lej lÙeebveer ‘efnbot’ ns veeJener
GÛÛeej}s vemeles efkebâJee GÛÛeej}s Demeles lejer lÙeeÛee DeLe& YeejleerÙe
DemeeÛe Demelee; ‘efnboglJeJeeoer’ meeJejkeâj efome}sÛe vemeles.
3) Jewefokeâ Jee meveeleve Oecee&leer} JesoevleeÛee, lÙeeleer} mecelesÛÙee leòJeeÛee
Deebyes[keâjebÛÙee ceveeJej le®CeheCeeheemetve ØeYeeJe he[}s}e neslee. efJeMes<e cnCepes
1935 veblejÛÙee efnob t Oece&eJf ejesOeeÛÙee keâeUelener yeÇÿeJeeoeÛee lÙeebÛÙee ceveeJejer}
ØeYeeJe keâceer Pee}s}e veJnlee. 1954 mee}er ef}efn}suÙee ‘efnbot Oecee&leer}
keâes[er’ Ùee «ebLeeleer} 22JÙee ØekeâjCeele lÙeebveer cnš}s Deens keâer, ‘‘The
theory of Brahma has certain social implications which have
a tremendous value as a foundation for Democracy. If all
persons are parts of Brahma then all are equal and all must
enjoy the same liberty which is what democracy means...
There cannot be slightest doubt that no doctrine could furnish
a strongr foundation for Democracy than the doctrine of
Brahma.’’ (P. 286) meeJejkeâjeb v eer cee$e Jes o eb l e, DeOÙeelce,
DeelceewhecÙeYeeJe, yeÇÿeJeeo DeMee leòJeebÛee keâOeerner ieewjJe kesâ}s}e
efomeCeej veener. Ùee iees°er og:Keer cevee}e #eCeYej megKeer Jee Deeveboer keâjCÙeemee"er
GheÙeesieeÛÙee DemeuÙee, lejer je°^eÛÙee Je meceepeeÛÙee JÙeJenejele lÙeebme keâJe[erÛeer
hele veener, Demes lÙeebÛes "ece cele nesles.
4) eEnot meceepeeleer} ÛeelegJe&CÙe&, peeeflemebmLee Je lelcet}keâ efJe<ecelee ve° keâjCÙeemee"er
oesIeebveerner DeefleMeÙe hejKe[ efJeÛeej ceeb[}s}s Deensle. oesIesner meejKesÛe
ÛeelegJe&CÙe&GÛÛeeškeâ Je peelÙegÛÚsokeâ nesles. ‘mehle mJeosMeer yes[Ÿee’ lees[CÙeeÛes
meeJejkeâjebÛes efJeÛeej Je keâeÙe& ÙeeÛeeÛe DeeefJe<keâej neslee. Ùee lees[eJeÙeeÛÙee
mJeosMeer yes[Ÿeeble Skeâ yes[er yesšeryeboerÛeer nesleer ns }#eele Iesle}s cnCepes
meeJejkeâjebÛÙee meceepe›eâebleerÛee DeeJeekeâe mecepetve Ùeslees. oesIeebveerner
hegjmkeâej}suÙee meceepe›eâebleerÛes mJe¤he meejKeÛes nesles.
5) oesIeebvee DeefYeØesle DemeCeeNÙee meceepe›eâebleerÛes mJe¤he meejKesÛe Deme}s, lejer leer
OÙesÙes ØelÙe#eele DeeCeCÙeeÛÙee lÙeebÛÙee OeesjCeeble Je keâeÙe&heæleeRle Heâjkeâ neslee.
ner meceepemegOeejCee meJeCeeËvee Jee GÛÛeJeCeeaÙeebvee hešJetve ÅeeÙeÛeer Je lÙeemee"er
~ heefjefMe° ~ 209
 lÙeebvee leÙeej keâjeÙeÛes keâece meeJejkeâjebvee keâjeJeÙeeÛes nesles. Lees[keäÙeele lÙeebvee
DeeheuÙeeÛe JeCee&ÛÙee }eskeâebefJe®æ Yeeb[eÙeÛes nesles. lÙeemee"er lÙeebvee Skeâ
OeesjCe cnCetve keâener heLÙes heeUCes Yeeie nesles. Deebyes[keâjebÛÙee keâeÙee&Ûes mJe¤he
keâenermes JesieUs nesles. oef}leeble DeelceefJeÕeeme efvecee&Ce keâ¤ve, lÙeebÛÙeeJejer}
DevÙeeÙeeÛeer lÙeebvee peeCeerJe keâ¤ve osTve, lÙeebÛeer mebIešvee yeebOetve DevÙeeÙe
keâjCeeNÙee meJeCeeËefJe®æ lÙeebvee mebIe<e& keâjCes DeeJeMÙekeâ nesles. lÙeecegUs
lÙeebÛÙee }sKeveele Je Yee<eCeeble Øeeflehe#eeJej keâ"esj šerkeâe Je nu}s Dee{Uleele.
meeJejkeâjebÛÙee }sKeveele meJeCeeËefJe<eÙeer Flekeâe jeie, lJes<e, šerkeâe Jee
Deejeshe Dee{Ule veener. Oece&MeeŒekeâejebveer lÙee keâeUele lÙeebvee ÙeesiÙe
Jeeš}s les kesâ}s; lÙeeveblej les keâe}yee¢e Pee}s; hetJeeaÛÙee DeVeeÛes veblej
efJe<e Pee}s; lejerner DeeheCe lesÛe Oece&«ebLe Je meceepeJÙeJemLee ceeveerle
jeefn}es; Deelee DeeheCe leer G}Letve šeketâÙee, Demes lÙeebÛes DeeJeenve
Demes. lÙeecegUs lÙeebÛÙee }sKeveele Oece&«ebLe Jee Oece&MeeŒekeâej ÙeebÛÙeeefJe<eÙeer
mebleehe Jee lJes<e Dee{Ule veener. lÙeebÛÙeeJej keâ"esj šerkeâe Dee{Ule veener. ner
Yetefcekeâe kesâJeU efnbot Oecee&hegjleerÛe veJns lej Flej OeceeËyeö}ner lÙeebveer
Iesle}s}er Deens. cegnbceo hewiebyej Je kegâjeCe ÙeebefJe<eÙeerner lÙeebveer ÙeeÛe nsletves
DeefleMeÙe DeeojeÛes Goddieej keâe{}s}s Deensle. lÙeecegUs meeJejkeâjebÛes meeceeefpekeâ
efJeÛeej JeeÛeerle Demeleevee les Deebyes[keâjebÛÙee Jee cenelcee Hegâ}WÛÙee efJeÛeejebhes#ee
keâenermes meewcÙe Jee Oece&MeeŒeebvee Je MeeŒekeâejebvee meebYeeUtve IesCeejs Jeešleele.
ne Heâjkeâ lÙeebÛÙee efJeÛeejebleer} vemetve les efJeÛeej ØelÙe#e DeeCeCÙeemee"erÛÙee
OeesjCeeleer} Deens ns }#eele Iesle}s heeefnpes. nkeäkeâemee"er mebIe<e& keâjCÙeemee"er
oef}leebvee GYes keâjCeejs kegâCeer lejer nJes nesles. les keâece Deebyes[keâjebveer kesâ}s. heCe
lÙeeÛeyejesyej oef}leebvee lÙeeÛes vÙeeÙÙe nkeäkeâ osTve šekeâe cnCetve
meJeCeeËvee meebieCeejsner keâesCeerlejer heeefnpes nesles. les keâece meeJejkeâjebveer
kesâ}s. Ùee °erves oesIeebÛeerner keâeces hejmhejhetjkeâÛe nesleer.
6) ‘efnbot mebIešve’ ns meeJejkeâjebÛes Skeâ OÙesÙe nesles. lÙeebveer Ùee OÙesÙeeÛee peerJeveYej
OÙeeme Iesle}s}e neslee. Deebyes[keâjebveer 1930 heÙeËle efnbogmebIešveeÛee
mhe°heCes hegjmkeâej kesâ}s}e neslee. cene[ melÙee«en Øemebieer lÙeebveer Demes
Godid eej keâe{}s nesles keâer, ner meYee efnob t mebIešve keâjCÙeemee"er yees}eJeCÙeele
Dee}er Deens. efnbotbleer} pes }eskeâ efnbot mebIešve ke⤠FefÛÚleele les Jemlegle:
efnbot mebIešve keâjerle vemetve yeÇeÿeCe mebIešve keâjerle Deensle Demee lÙeebÛee Deejeshe
neslee. (DeLee&le ne Deejeshe keâjleevee lÙeebÛÙeemeceesj efšUkeâ DevegÙeeÙeer nesles,
meeJejkeâj veJnles.) ‘efnob t cnCetve cejCeej veener’, Ùee 1935ÛÙee Iees<eCesveblejÛÙee
keâeUele (1936) ef}efn}suÙee hegmlekeâele (‘peeeflemebmLesÛes GÛÛeešve’) lÙeebveer
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 210
efnbot mebIešve ns Ûeebie}s Je je°^erÙe keâeÙe& DemeuÙeeÛes cnš}s Deens. Deelee
ns keâece efnob vbt eer keâjeJes, Ùeemee"er lÙeebvee ceePÙee MegYesÛÚe Deensle, Demesner lÙeebveer
lÙeele cnš}s Deens. 1951 mee}er ‘efnob t keâes[ efye}’ }eskeâmeYesle meeoj
keâjleevee efnbot mebIešveemee"er lÙeeÛeer DeeJeMÙekeâlee DemeuÙeeÛes lÙeebveer
cnš}s nesles. lesJne, efnbogmebIešveeÛÙee DeeJeMÙekeâlesmebyebOeer oesIeebÛesner Skeâcele
nesles. lemes keâjCes peeleerÙe Deens, mebkegâefÛele Deens, Deje°^erÙe Deens Demee Dee#eshe
Deebyes[keâjebveer keâOeerner Iesle}s}e efomeCeej veener.
7) efnbot mebIešve keâjeÙeÛes lej les Oecee&ÛÙee DeeOeejeJej keâOeerner nesCeej veener,
Ùeeyeö} oesIeebÛeerner efveef§eleer nesleer. meJe& efnbotbvee meceevelesves }eiet nesCeeje
keâesCeleener Skeâ Oece& vemeuÙeecegUs Demee DeeOeej Ieslee ve ÙesCes DeheefjneÙe& nesles.
meJe& efnob vbt ee Skeâ$e Jee SkeâmebOe keâjeÙeÛes cnCepes lÙee meJeeËvee meceeve DemeCeeNÙee
leòJeeÛee Je lÙee meJeeËÛÙee meceeve efnlemebyebOeebÛee lÙeemee"er DeeOeej IesCes DeeJeMÙekeâ
nesles. lÙeemee"er ÛeelegJe&CÙe&, peeefleYeso, ßes‰-keâefve‰lee, Demhe=MÙelee,
efJe<ecelee, hejmhejebleer} DevÙeeÙe ve° keâjCes Yeeie nesles. lÙeeefMeJeeÙe
efnbotbleer} DebOeßeæe, «ebLeØeeceeCÙe, heesLeerefve‰e, osJeYeesUsheCee, Ieelekeâ
ØeLee F.iees°er veenerMee keâjCes DeeJeMÙekeâ nesles. Deebyes[keâjebvee Je
meeJejkeâjebvee Ùee DeLee&ÛesÛe efnbot mebIešve heeefnpes nesles. peelÙegÛÚsoveeÛes
ogmejs veeJe cnCepes efnbot mebIešve nesÙe, Demes Deebyes[keâjebveer ÙeeÛe DeLee&ves
cnš}s}s Deens. efnbot mebIešve cnCepes efnbot OeceeaÙeebvee Oecee&Ûes DeeJeenve keâ¤ve
Skeâ keâjCes veJnles. lej lÙeebvee yegefæJeeo, efJe%eeveefve‰e, je°^Jeeo ÙeebÛeer
efMekeâJeCe osTve lÙeebÛÙeeleer} peeefleYeso Je Flej efJe<ecelesÛÙee iees°er ve° keâ¤ve
lÙeebÛÙeele mecelJeeÛeer, SkeâlJeeÛeer Je yebOeglJeeÛeer YeeJevee efvecee&Ce keâjCes nesles.
ÙeeÛe DeLee&ves oesIeebveerner efnob mg ebIešveeÛee hegjmkeâej kesâ}s}e neslee. [e@.Deebyes[keâjebÛÙee
}sKeveele ner iees° mhe°heCes }#eele Ùesles, heCe ‘efnbot’, ‘efnboglJe’, ‘efnbogje°^’
Ùee MeyoebÛÙee melele JeehejecegUs meeJejkeâjebveerner ÙeeÛe efnbogmebIešveeÛee hegjmkeâej
kesâ}s}e neslee, ns mecepetve IÙeeÙe}e Lees[emee JesU }eielees.
8) efnob -t cegm}erce ØeMveemebyebOeele lÙeebÛeer celes peJeUheeme meejKeerÛe nesleer. efyeÇešf Meebveer
Ùee oesve meceepeeble Yeeb[Ces }eJetve osTve jepÙe kesâ}s, ne `Divide and
Rule' Ûee efmeæevle Keesše DemeuÙeeÛes oesIeebÛesner cnCeCes nesles. ner Yeeb[Ces
Fb«epehetJe& keâeUeheemetve Deensle Je lÙeeveblejner jenCeejer Deensle Demes lÙeebÛes
Øeefleheeove nesles. Ùee Yeeb[CeeÛeer yeerpes Oece&MeeŒeele, Feflenemeele lemesÛe
lelkeâe}erve jepekeâejCeele Deensle Je ÙeeÛee efyeÇefšMeebveer GheÙeesie keâ¤ve
Iesle}e Demes lÙeebÛes cnCeCes nesles. Deebyes[keâjebÛes lej cnCeCes Demes nesles keâer,
ner Yeeb[Ces MelekeâevegMelekesâ jenCeejer Deensle Je efnbot-cegm}erce SskeäÙe ns kesâJeU
~ heefjefMe° ~ 211
 ce=iepeU "jCeej Deens. meeJejkeâjebÛÙee celes efnbot mebIešve PeeuÙeeme efnbot-
cegm}erce SskeäÙe nesTve peeF&}. Deepe efnbot mebIeefšle veenerle cnCetve lÙeeÛee
HeâeÙeoe IesCÙeeÛee cegm}erce vesles ØeÙelve keâjleele, heCe les mebIeefšle PeeuÙeeJej
efnbotbMeer SskeäÙe keâjCÙeeÛeer lÙeebveener DeeJeMÙekeâlee Jeešs} Je ceie SskeäÙe nesTve
peeF&}. efnbot mebIešveeyejesyej Ùeemee"er oesvnerner meceepeeble yegefæJeeoeÛee Je
efJe%eeveefve‰sÛee Øemeej, mJeleb$e Yeejleele Oece&efvejhes#e }eskeâMeenerÛeer ØemLeehevee,
Oeeefce&keâ DeuhemebKÙeekeâebvee Oecee&Ûee efJeÛeej ve keâjlee yengmebKÙeekeâebØeceeCesÛe
meceeve nkeäkeâ Je mJeeleb$Ùe Ùee iees°eRÛeener meeJejkeâjebveer Ùeemee"er hegjmkeâej
kesâ}s}e neslee.
9) cegm}erce ØeMveeÛeer oesIeebveer kesâ}s}er ceerceebmee meejKeerÛe nesleer. oej-
G}-Fm}ece,oej-G}-njye, efnpejle, efpeneo, he@veFm}eefcePece,
Yeewieesef}keâ je°^Jeeoe}e efJejesOe Ùee DeeOeejs Ûee}le Dee}s}s cegefm}ceebÛes
peeieeflekeâ Je Yeejleeleer} jepekeâejCe, efKe}eHeâle ÛeUJeU,
heeefkeâmleeveÛÙee ceeieCeerÛee Oeeefce&keâ heeÙee FlÙeeoer mebyebOeebleer} oesIeebÛeerner
efÛeefkeâlmee meejKeerÛe nesleer.
10) YeejleeÛÙee HeâeUCeermebyebOeele oesIeebÛeer Yetecf ekeâe cee$e hetCe&heCes efYeVe nesleer. HeâeUCeerme
meeJejkeâjebÛee efJejesOe neslee lej Deebyes[keâjebÛee heeef"yb ee neslee. cegefm}ceebÛeer
ceeieCeer lÙeebÛÙee Oece&efmeæebleevegmeej yejesyej Deens; les mJele: mJeleb$e je°^ cnCetve
Yeejleele jenleele nsner JeemleJe Deens; lÙeebveer mJeleb$e jepÙeeÛeer ceeieCeer kesâ}s}er
Deens- lesJne les lÙeebvee osTve šekeâCes ÙeesiÙe Je meJeeËÛÙeeÛe efnleeÛes "jCeej
Deens Demes lÙeebÛes cnCeCes nesles. efnbot Je cegme}ceeve oesIeebÛÙeener °erves HeâeUCeer
keâjCes efkeâleer ÙeesiÙe Je meJeeËÛÙee efnleeÛes Deens ns hešJetve meebieCÙeemee"er lÙeebveer
heeÛeMes he=‰ebÛee mJeleb$e «ebLeÛe ef}efn}s}e neslee. lÙeebÛÙee celes heeefkeâmleeve
iee[Ces meeshes Deens, heCe DeKeb[ Yeejleeleer} heeefkeâmleeveÛes Yetle iee[Ces
DeefleMeÙe DeJeIe[ Deens. je°^erÙe, meeceeefpekeâ, DeeefLe&keâ, mebj#eCeefJe<eÙekeâ
meJe&Ûe °eRveer HeâeUCeer meJeeËÛÙee efnleeÛeer DemeuÙeeves lÙeebveer oeKeJetve efo}s
Deens. oef}leebÛÙee efnleeÛÙee °ervesner DeKeb[ Yeejle neveerkeâejkeâ DemeuÙeeÛes
lÙeebÛes cnCeCes nesles. DeKeb[ Yeejleele cegefm}ceebÛÙee mebIešvee Deehe}er leekeâo
Jee{Jele jenleer}. lÙeeme ‘Gòej’ cnCetve efnbotbÛÙee mebIešveener Jee{leer}.
heefjCeecele: DeKeb[ Yeejleele Oeeefce&keâ mebIe<ee&}e jeve efceUs}. cet}leòJeJeeo
Jee{s}. lÙeele oef}leebÛÙee keâuÙeeCeekeâ[s }#e osCÙeeme keâesCeemener JesU
DemeCeej veener. cegme}ceeve mJeleb$e je°^ Deensle ns meeJejkeâjebvee Skeâ
JemlegefmLeleer cnCetve ceevÙeÛe nesles. heCe lÙee je°^emee"er mJeleb$e jepÙe
osCÙeeme les leÙeej veJnles. Deebyes[keâjebÛÙee °erves ner efJemebieleer nesleer Je
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 212
ÙeemebyebOeele lÙeebveer meeJejkeâjebJej šerkeâener kesâ}s}er Deens meeJejkeâjebÛÙee celes
cegme}ceeve Je efnbot Ùeebveer Deeheehe}er mJeleb$e je°^eÛeer Yetefcekeâe mees[tve osTve
Oece&efvejhes#e jepÙeJÙeJemLesKee}er Skeâ YeejleerÙe je°^ cnCetveÛe jeefn}s heeefnpes.
cegme}ceeveebvee Skeâje°^erÙelJeemee"er – YeejleerÙelJeemee"er – leÙeej keâjCÙeemee"er
meeJejkeâjebveer efnbotbvee efnboglJeeÛee Dee«en OejCÙeeme meebefiele}s nesles.
YeejleerÙelJeemee"er efnob lg Je, Oece&evf ejhes#elesmee"er efnob lg Je, peesheÙeËle cegme}ceeve
mJele:ÛÙee JesieàÙee je°^eÛeer Yetefcekeâe mees[erle veenerle, leesJej efnbot je°^
DeMeer meeJejkeâjebÛeer Yetefcekeâe nesleer. Kees}Jej efJeÛeej keâjlee ns }#eele
ÙesF&} keâer, Deebyes[keâjebÛeer Yetefcekeâe DeefOekeâ JeemleJeJeeoer nesleer lej meeJejkeâjebÛeer
YeeJevesJej DeeOeej}s}er nesleer.
11) 1857 ÛÙee G"eJeeÛÙee JesUer efnbot-cegm}erce SskeäÙe Pee}s}s nesles Je lees G"eJe
cnCepes mJeeleb$Ùemecej nesles, Demes meeJejkeâjebÛes cnCeCes nesles. JeÙeeÛÙee 25JÙee
Je<eea Ùee efJe<eÙeeJej lÙeebveer «ebLener ef}efn}s}e Deens. Deebyes[keâjebÛÙee celes ns
mJeeleb$Ùemecej vemetve ies}s}s cegm}erce meeceüepÙe hegvne ØemLeeefhele keâjCÙeemee"er
cegefm}ceebveer kesâ}s}e ne efpeneo neslee. Deepe DeefOekeâ Kees}Jej Je Jemlegefve‰heCes
Ùee G"eJeeÛee DeYÙeeme kesâuÙeeme Deebyes[keâjebÛee efve<keâ<e& yejesyej DemeuÙeeÛes
}#eele ÙesF&}. meeJejkeâjebÛee Jejer} efve<keâ<e& Deme}s}e «ebLe ne Deieoer le®Ce
JeÙeele ef}efn}s}e neslee Je lÙee JesUsme lÙeebveer Ùee mebyebOeerÛÙee meJe& DebieebÛee
DeYÙeeme kesâ}s}e veJnlee. Deebyes[keâjebveer cee$e meKees} DeYÙeemeebleer Deehe}e
efve<keâ<e& ceeb[}s}e neslee. lÙeebÛee efve<keâ<e& veblejÛÙee keâeUele meeJejkeâjebvee ceevÙe
Pee}s}e DemeCeej, cee$e lemes lÙeebveer mhe°heCes yees}tve oeKeefJe}s}s veener.
12) 1942 ÛÙee ‘Úes[es Yeejle Deeboes}vee’}e oesIeebveerner efJejesOe kesâ}s}e neslee.
‘Úes[es Yeejle ne lees[es Yeejle’ Deens, DeMeer meeJejkeâjebÛeer Yetefcekeâe nesleer.
Deebyes[keâjebÛeer Yetefcekeâe DeMeer nesleer keâer, efyeÇefšMeebvee nekeâ}tve osCÙeemee"er
keâesCeleener }{e osCÙeeÛeer Jee Deeboes}ve keâjCÙeeÛeer iejpe veener. efyeÇefšMe ns
mJeeleb$Ùe osCÙeeme leÙeej Deensle, cee$e les keâMee Øekeâejs IÙeeJes ÙeemebyebOeer
YeejleerÙeebÛes Skeâcele nesle veener. les keâesCeekeâ[s osTve peeJes, ne efyeÇešf MeebmeceesjÛee
Øeëve neslee. cegKÙe Jeeo, mJeeleb$Ùe ns HeâeUCeer keâ¤ve ÅeeJes keâe DeKeb[ Yeejle
"sJetve ÅeeJes ne neslee. Ùeeyeö}ner ØecegKe he#eeble Skeâcele nesle veJnles. HeâeUCeer
keâ¤ve mJeeleb$Ùe IÙeeJes, DeMeer Yetefcekeâe ceeb[Ceeje «ebLe Deebyes[keâjebveer ØelÙe#e
mJeeleb$Ùe efceUCÙeeÛÙee 7 Je<ex Je ‘Úes[es Yeejle’ Deeboes}veeÛÙee oesve Je<ex
Deieesoj ef}efn}s}e neslee. Deebyes[keâjebÛÙee °erves JeešeIeešerves lees[iee ve
keâe{lee Deeboes}veeÛÙee peesjeJej efyeÇefšMeebvee nekeâ}tve osCeejs ns Deeboes}ve
cnCepes osMeeleer} Dejepekeâe}e Deeceb$eCe osCes nesles. efyeÇefšMeebMeer mebIe<e& keâjCes
~ heefjefMe° ~ 213
 lesJe{s cenòJeeÛes Je keâ"erCe veJnles keâer pesJe{s heeefkeâmleeveÛeer ceeieCeer keâjCeeNÙee
cegefm}ceebefJe®æ nesles. Deebyes[keâj Deekeâ[sJeejerves oeKeJetve osleele keâer YeejleerÙe
mewvÙeele 50 škeäkesâ cegme}ceeve Deensle Je lÙeeleer} yengmebKÙe heeefkeâmleeveÛÙee
Yeeieeleer} Deensle. Demes Demeleevee Keje mebIe<e& efyeÇešf MeebeJf e®æ Pee}eÛe vemelee,
Debleie&leÛe Pee}e Demelee. pej ‘Úes[es Yeejle’Ûes DeeJeenve Ssketâve efyeÇefšMe
iegheÛethe efveIetve ies}s Demeles lej YeejleeÛes keâeÙe Pee}s Demeles? YeejleeÛes npeejes
legkeâ[s he[}s Demeles. 600 mebmLeeves lej mJeleb$e Pee}er DemeleerÛe, heCe
lÙeeefMeJeeÙe Gj}suÙee 75 škeäkesâ efyeÇefšMe Øeebleelener DemebKÙe mJeleb$e je°^s
efvecee&Ce Pee}er Demeleer. meeje Yeejle jòeâeves vneTve efveIee}e Demelee. meJe&
he#eeble mecePeeslee nesTve, Skeâ$e mewvÙe Demeleeveener, HeâeUCeer PeeuÙeeveblej 10
}eKe }eskeâ ce=lÙegcegKeer he[}s Je Skeâ keâesšer efJemLeeefhele Pee}s ns }#eele
Iesle}s cnCepes Yeejleeleer} keâeÙeÅeeÛes jepÙeÛe mebhe}s Demeles, lej YeejleeÛes
efkeâleer JeešesUs Pee}s Demeles ÙeeÛeer keâuhevee keâjlee ÙesF}& . cnCetve Deebyes[keâjebveer
Ùee Deeboes}vee}e efJejesOe kesâ}e. ns Deeboes}ve cnCepes ieebOeerpeeRÛee
heeie}heCee nesÙe, yeewefækeâ efoJeeUKeesjer nesÙe, osMeõesn nesÙe, Me$etÛeer
KesUer KesUCes nesÙe, osMeeÛeer Deheefjefcele neveer keâjCes nesÙe DeMee Yee<esle
lÙeebveer Ùee Deeboes}veeJej šerkeâe kesâ}s}er nesleer. osMeeÛÙee efnleemee"er ns
Deeboes}ve efÛej[tve šekeâCÙeeÛes osMeJeemeerÙeebvee lÙeebveer DeeJeenve kesâ}s}s nesles.
Deebyes[keâjebÛeer ner Yetefcekeâe Deepener mecepetve IesCÙeeÛÙee keâesCeer leÙeejerle veener.
Ùee Deeboes}veeÛee Jemlegefve‰ DeYÙeeme Deepener kesâ}e peele veener, ner ogozJeeÛeer
iees° Deens. meeJekeâj Je Deebyes[keâj oesIeebÛeener Ùee Deeboes}veeme efJejesOe Deme}e
lejer meeJejkeâejbÛes keâejCe YeeJeefvekeâ mJe¤heeÛes nesles lej Deebyes[keâjebÛes keâejCe
keâ"esj JeemleJeeJej DeeOeej}s}s nesles.
13) ieebOeer-efJejesOe ne oesIeebÛÙeener efJeÛeejeÛee meceeve cegöe neslee. ieebOeerpeer oef}leebÛÙee
efJejesOeer Deensle cnCetve Deebyes[keâj lej efnbotefJejesOeer Deensle cnCetve meeJejkeâj
ieebOeerpeeRvee efJejesOe keâjerle nesles. efMeJeeÙe ieebOeerpeeRÛes DeefnbmesÛes leòJe%eeve,
cegm}erceefJe<eÙekeâ OeesjCe, lÙeebÛÙeeleer} Oeeefce&keâ meveeleveerheCee F. mebyebOeelener
oesIeebÛÙee efJejesOeele meceevelee nesleer.
14) [e@. Deebyes[keâjebÛee OeceeËlejeÛee efveCe&Ùe meeJejkeâjebvee DeeJe[}e veener. 1936
mee}er Demes JeeleeJejCe nesles keâer, Deebyes[keâj Fm}eceÛee mJeerkeâej keâjCeej
Deensle. Ùee yeelecÙeebÛÙee meboYee&le meeJejkeâjebveer lÙee JesUsme ef}efn}s nesles keâer,
Demes OeceeËlej cnCepes Oece&õesn nesÙe, je°^õesn nesÙe. mJele: Deebyes[keâjebveerner
ieebOeerpeeRvee DeeÕeemeve efo}s}s nesles keâer, ceer DeMee keâesCelÙeener Oecee&Ûee mJeerkeâej
keâjCeej veener keâer pees ceePÙee DevegÙeeÙeebvee Deje°^erÙe yeveJeer}. leLeeefhe 1956
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 214
ceOÙes pesJne Deebyes[keâjebveer yeewæ Oecee&Ûee mJeerkeâej keâjCÙeeÛee efveCe&Ùe Iesle}e
lesJne lÙee JesUsmener meeJejkeâjebveer Deehe}er veejepeer JÙeòeâ kesâ}er. heCe ner
OeceeËlejeÛeer G[er efnboglJeeÛÙee kegbâheCeeÛÙee DeeleÛe he[}er Demes meebietve meceeOeeve
JÙeòeâ kesâ}s. Jewefokeâ Oecee&letve yeewæ Oecee&le peeCes ns lÙeebÛÙee °erves OeceeËlejÛe
veJnles. hejbleg lÙeebÛeer veejepeer Ùeemee"er nesleer keâer ÙeecegUs efnbobtceOÙesÛe Deejeshe-
ØelÙeejeshe meg¤ nesleer}, Hetâš he[s} Je les efnbot mebIešvee}e Ieelekeâ "js}. Demes
Deme}s lejer lÙee keâeUele ef}efn}suÙee keâener }sKeeble lÙeebveer [e@.
Deebyes[keâjebmebyebOeele keâener DevegefÛele efJeOeeves kesâ}s}er nesleer. leer lÙeebveer
keâjeÙe}e vekeâes nesleer. vescekeäÙee ÙeeÛe efJeOeeveebÛee Je lÙeebleer} MeyoebÛee
DeeOeej IesTve Deebyes[keâjebÛes DevegÙeeÙeer meeJejkeâjebeJf e®æ yees}le Demeleele.
meeJejkeâjebveer pevceYej peelÙegÛÚsoveeefJe<eÙeer keâesCeles efJeÛeej ceeb[}s ns
heeneÙe}e les leÙeej vemeleele.
15) osMeeÛÙee mebj#eCeeefJe<eÙeer Ùee oesve je°^heg®<eebveer pesJe{e efJeÛeej Je efÛebleve kesâ}s}s
nesles lesJe{s Flej keâesCeerner kesâ}s}s efomeCeej veener. osMeeÛes mewvÙe hegjsmes Je me#ece
nJes ÙeeJej oesIeebÛeener DeefleMeÙe Yej neslee.
16) oesIesner DeefleMeÙe }eskeâMeenerJeeoer nesles. Deebyes[keâjebÛes }eskeâMeener Øesce lej
efveefJe&Jeeo Je megØeefmeæÛe Deens. meeJejkeâjebveer mJeeleb$ÙehetJe& keâeUeceOÙes efnbot
cenemeYesÛÙee JÙeemeheer"eJe¤vener }eskeâMeenerÛee hegjmkeâej kesâ}s}e neslee. ‘oj[esF&
Skeâcele’ Ùee veeJeeves lÙeebveer ns efJeÛeej ceeb[}s}s nesles. Oeeefce&keâ DeuhemebKÙeekeâebvee
}eskeâmebKÙesÛÙee ØeceeCeele }eskeâØeefleefveOeermee"erÛÙee jeKeerJe peeiee osCÙeemener
lÙeebÛeer leÙeejer nesleer.
17) meskeäÙeg}e@ jf Pece’ ne oesIeebÛÙeener efJeÛeejeÛee ieeYee neslee. veeieefjkeâebvee Oece&mJeeleb$Ùe
DemeeJes Ùeeyeö} lÙeebÛes Skeâcele nesles. Ùee ef"keâeCeer Oecee&Ûee DeLe& ‘efjef}peve’
DemeeÛe oesIeebveerner Iesle}s}e neslee. cnCepes SKeeoer heej}ewekf eâkeâ Jee DeeOÙeeeflcekeâ
efJeÛeejmejCeer Jee ßeæe cnCepes Oece& ns lÙeebvee DeefYeØesle nesles. Fn}eskeâerÛes
ceveg<ÙeeÛes meJe& JÙeJenej, jepÙeeÛee keâejYeej, meeceeefpekeâ veerleerefveÙece,
keâeÙeos, efveÙece F. iees°er OeceeËÛee Yeeie vemetve ¢ee iees°er jepÙeeÛÙee
DeefOekeâej #es$eeleer} efJe<eÙe nesle, Demes oesIeebÛesner cnCeCes nesles. Oece&mJeeleb$Ùe
ns Heâkeäle heej}ewefkeâkeâ Je DeeOÙeeeflcekeâ efJe<eÙeemebyebOeeleÛe Demet Mekeâles,
Fn}ewefkeâkeâ efJe<eÙeemebyebOeele veener DeMeer lÙeebÛeer Yetefcekeâe nesleer. nerÛe
Yetefcekeâe IešvesÛÙee keâ}ce 25 ceOÙes Dee}s}er Deens.
18) DeLe&keâejCe Je efMe#eCe ÙeemebyebOeele Deebyes[keâjebveer meKees} DeYÙeeme Je efÛebleve
keâ¤ve efJeÛeej ceeb[}s}s Deensle. les mJele: DeLe&MeeŒe%e nesles. meeJejkeâjebÛÙee
}sKeveele cee$e ÙeeefJe<eÙeerÛes efJeÛeej Heâejmes Dee{Ule veenerle. DeeefLe&keâ mecelee
~ heefjefMe° ~ 215
 keâMeer DeeCeeJeer ÙeeÛee Jemleghee" jefMeÙee osle Deens, Demes cnCetve lÙeebveer
jefMeÙeeÛÙee ceekeäme&Jeeoer JeešÛee}erÛee ieewjJe kesâ}s}e Deens. leLeeefhe lÙeebveer
meecÙeJeeoer Jee meceepeJeeoer efJeÛeejebÛee mhe°heCes hegjmkeâej kesâ}s}e efomele
veener. je°^efnleeÛÙee °erves pes DeeefLe&keâ OeesjCe ÙeesiÙe les mJeerkeâejCÙeeÛes lÙeebÛes
OeesjCe nesles.
19) cene[ ÙesLeer} ‘cevegmce=leer onvee’ÛÙee keâeÙe&›eâceeveblej Deebyes[keâjebvee jlveeefiejer}e
yees}eefJeCÙeeÛes Je lÙeebÛes efJeú} cebeof jele Yee<eCe "sJeCÙeeÛes efveceb$eCe meeJejkeâjebveer
efo}s}s nesles. heCe JesUsDeYeeJeer Deebyes[keâj Ùee keâeÙe&›eâceeme peeT Mekeâ}s
veenerle. meeJejkeâjebJej Deebyes[keâjebveer 1956 heÙeËle kesâJnener šerkeâe kesâuÙeeÛee
hegjeJee veener. 1956 mee}er cee$e yeewæ OeceeËlejemebyebOeeleer} meeJejkeâjebÛÙee
Øeefleef›eâÙesmebyebOeele lÙeebveer keâ[Ješ šerkeâe kesâ}s}er nesleer. ns oesve vesles Skeâ$e
Dee}s Demeles lej osMeeÛee Fefleneme yeo}}e Demelee keâeÙe, ne Deelee ‘pej-
lej’Ûee ØeMve Gj}e Deens.
oesIeebÛes ØecegKe meeceeefpekeâ Je je°^eÙr e ØeMveemebyebOeeleer} efJeÛeej meceeve Demetvener oesIeebÛÙeener
DevegÙeeÙeebveer lÙeebvee veerš mecepetve Iesle}s veener. efJeMes<ele: meeJekeâj ns efkeâleer yegefæJeeoer
Je meceepe›eâebeflekeâejkeâ Deensle; lÙeebÛÙee efnboglJeeÛee efnbot Oecee&leer} leòJe%eeveeMeer
keâenerner mebyebOe veener, ner cegKÙe iees° efJeÛeejele Iesle}er peele veener. lemesÛe
Deebyes[keâj ns efkeâleer ØeKej je°^Jeeoer Deensle nerner iees° }#eele Iesle}er peele veener.
meeceeefpekeâÂ<šŸee les efnbotbÛÙee efJejesOeer Deme}s lejer je°^erÙeÂ<šŸee les efnbotbÛÙee yeepetÛes nesles;
OeceeËlejemee"er Oece& efveJe[leeveener lÙeebveer je°^eÙr e efnleeÛeeÛe efJeÛeej kesâ}s}e neslee; HeâeUCeerÛee
hegjmkeâej keâjleeveener je°^erÙe efJeÛeejÛe meceesj neslee, ner iees° mhe°heCes }#eele Iesle}er peele
veener.
Jej efveoxefMele kesâ}s}s cegös DeYÙeemekeâebvee lÙee oesIeebÛeener meKees} DeYÙeeme keâjCÙeeÛeer
ØesjCee Je JesieUer °er osJees, SJe{erÛe Dehes#ee Deens.
Øee. Mes<ejeJe ceesjs

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 216
heefjefMe° : 2
efnob jg epÙe
meeJejkeâj Jee*dceÙeele efnbogjepÙe ne Meyo keâener ef"keâeCeer Dee}e Deens. ÙeeÛes Lees[s
mhe°erkeâjCe DeeJeMÙekeâ Deens. cegme}ceeve vesnceerÛe efnbogjepÙeefJe®æ yees}le Demele. heCeles
efnbogjepÙe keâesCeles ns efnbogvee hetJeea mecepele vemes. Deepener mecepele veener. [e@. Deebyes[keâjebveer
ÙeeÛes ÙeesiÙe efJeM}s<eCe kesâ}s Deens. les cnCeleele, ‘‘cegefm}ceebvee DeMeer Yeerleer Jeešles keâer,
mJemeòeekeâ jepÙeeÛÙee opee&vJeÙes efnbot meceepe ne efnbot jepÙeÛeer ØemLeehevee keâjer} Je Skeâ
JÙekeäleer Skeâ cele Ùee leòJeeÉejs DeeheuÙeeJej JeÛe&mJe efvecee&Ce keâjs}. leLeeefhe les leòJe
(}eskeâMeenerÛes) efkeâleerner HeâeÙeosMeerj Deme}s lejer lÙeecegUs cegefm}ceebÛes Jepeve Iešs}.’’
(heeefkeâmleeve — Fb«epeer he=. 339. ceje"er- 263) Lees[keäÙeele oj[esF& Skeâ cele Ùee
lelJeeves ÙesCeejer }eskeâMeener cnCepesÛe efnbogjepÙe DeMeer cegefm}ceebÛeer YeeJevee nesleer. keâejCe
}eskeâMeenerle efnbot yengmebKÙe DemeuÙeeves lÙeebÛesÛe JeÛe&mJe jenCeej nesles. lesÛe cegefm}ceebvee
vekeâes nesles.
DeeOegefvekeâ YeejleeÛÙee Feflenemeele peJeUpeJeU meJe& cegefm}ce veslÙeebveer nerÛe Yetefcekeâe
ceeb[}er Deens. keâener ØeeefleefveefOekeâ Yetefcekeâe DeeheCe heent.
1. mej meÙÙeo DenceoKeeve cnCeleele, ‘‘mecepee efnbogmLeeveele DecesefjkesâØeceeCes Øeew{
celeoeve heæleer Dee}er efve ØelÙeskeâe}e cele osCÙeeÛee DeefOekeâej efceUe}e DeeefCe
mecepee efnbotbveer efnbot GcesoJeeje}e Je cegefm}ceebveer cegefm}ce GcesoJeeje}e celes efo}er
lej keâeÙe nesF} & ? ns efveefMÛele Deens keâer efnob t GcesoJeeje}e cegemf }ce GcesoJeejehes#ee
Ûeejheš celes efceUleer} ceie cegefm}ce mJele:Ûes efnlej#eCe keâmes keâjleer}?
(F.me.1887) (DeefØeÙe heCe...)
2. keâeB«esmeMeer Ùegleer keâ¤ve Deme}suÙee ‘peefceÙele-G}-G}scee’Ûes DeOÙe#e ceew. npejle
ceesnveer cnCeleele, ‘‘mJejepÙeeleer} }eskeâ meòeekeâ jepÙe cnCepes efnbogjepÙeeÛe nesÙe
Je les cegme}ceeve keâOeerner ceevÙe keâjCeej veenerle.’’ (Pakistan, 289)
3. JneFmeje@ÙeÛÙee keâeÙe&keâejer ceb[UeÛes meomÙe Deme}}s Heâpe}er ngmesve cnCeleele,
‘‘keWâõeble peyeeyeoej mejkeâej Dee}s lej lÙeeheemetve HeâeÙeoe nesCeej Deens efnbotbÛee keâer
cegme}ceeveebÛee DeLee&le efnbotÛeeÛe! ’’ (efJeÛeejkeâ}n he=. 163)
4. cenceo De}er peervee cnCeleele, ‘‘cegefm}ceebÛes Je efnbotbÛes Skeâ je°^ nesT Mekeâle
~ heefjefMe° ~ 217
 veener. Yeejlee}e }eskeâMeener ÙeesiÙe veener.’’ (efJeÛeejkeâ}n he=. 167) les JneFmeje@Ùe}e
cnCee}s nesles keâer, ‘‘efyeÇefšMe Meemeveeves nUtnUt meòeeblej keâ¤ve Ùee osMeeÛee leeyee
keâeB«esmeÛÙee efnbotjepÙeekeâ[s osT veÙes.’’ (efJeÛeejkeâ}n he=. 167) keâeB«esmeÛÙee
jepÙee}e les vesnceerÛe efnbotjepÙe cnCele.
Jejer} meJe& cegefm}ce veslÙeebÛÙee efJeÛeejebÛee DeeMeÙe SkeâÛe Deens. }eskeâMeenerle yengmebKÙe
Deme}suÙee efnbotkeâ[s meòee DeefOekeâ jenCeej Deens. lÙee}eÛe les ‘efnbogjepÙe’ cnCeleele.
keâeB«esme cegefm}ceOeeefpe&Ceer Demetvemegæe leer ‘efnbogJeÛe&mJeJeeoer’ Deens DemesÛe cegefm}ce vesles
cnCeleele. cegefm}ce pÙee }eskeâMeener JÙeJemLes}e ‘efnbogjepÙe’ cnCeleele efle}e meeJejkeâjner
‘efnbogjepÙe’ cnCeleele. oj[esF& Skeâ celeeÛee Dee«en Oejleele. cegefm}ceebvee jeKeerJe peeiee
efkebâJee efJeYekeäle celeoejmebIener oÙeeÙe}e les leÙeej Deensle cee$e les }eskeâmebKÙesÛÙee ØeceeCeeleÛe!
DeLee&leÛe ns jepÙener efnbogjepÙeÛe DemeuÙeeves cegefm}ceebvee les DeeJe[Ceej veJnlesÛe.

~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 218
heefjefMe° : 3
Fm}eceer onMeleJeeo DeeefCe meeJejkeâj efJeÛeej
cebgyeF&ceOeuÙee jsuJesiee[Ÿeeble yee@cyemHeâesš Pee}s... efou}erle Pee}s... nwõeyeeosle Pee}s.
yengmebKÙe efnbot lÙeele ces}s. njkeâle-G}-efpeneo efkebâJee DevÙe Fm}eceer mebIešvee lÙeeÛeer
peyeeyeoejer mJeerkeâejleele. keâesCeleener cegme}ceeve cegu}e/ceew}Jeer lÙee onMeleJeeoer mebIešveebeJf e®æ
‘HeâleJee’ peejer keâjle veener.
‘HeâleJee’ ne Fm}eceer Oecee&osMe Demelees. meeefveÙee efcePee& ner Glke=â° šsefvemehešt... keâceer
keâhe[s Iee}les cnCetve cegme}ceeve ceew}Jeer efleÛÙeeefJe®æ HeâleJes keâe{leele. meeefveÙeeÛes keâhe[s
‘Fm}ece’ Oecee&le yemele veenerle cnCetve meeefveÙee efcePee&efJe®æ HeâleJee keâe{CÙeele Ùeslees. ceie
Skeâener cegm}erce DeeflejskeäÙeeefJe®æ keâe HeâleJee efveIele veener? Deyet mee}sce, Deesmeecee efyeve
}eosve, oeTo FyeÇeefnce ÙeebÛes Deceeveg<e Jele&ve Fm}ece Oecee&le yemeles keâeÙe? meeefveÙeeÛes
keâhe[s Fm}eceefJe®æ Deensle... ceie onMeleJeeÅeebÛes yee@cyemHeâesš ‘Fm}ece’ÛÙee yeepetves
Deensle keâeÙe?
‘Fm}ece’ keâeÙe Deens? kegâjeCeele keâeÙe ef}efn}s Deens? cegme}ceeveebÛes DelÙeeÛeej npeejes
Je<ex menve kesâ}suÙee efnbot meceepee}e lÙeeyeö} Glmegkeâlee Deens keâeÙe? cees"cees"Ÿee efnbot
efJeÉeveebvee kegâjeCeeÛee DeYÙeeme keâjCÙeeÛeer FÛÚe keâOeer Pee}er keâeÙe?
Fm}ece
Fm}ece ne cegme}ceeveebÛee Oece& Deens. kegâjeCe ne cegefm}ceebÛee SkeâcesJe Oece&«ebLe Deens.
Fm}ece ne SkeâcesJe ‘melÙeOece&’ Deens, Flej meJe& Oece& Keesšs Deensle DeMeer kegâjeCeeÛeer
efMekeâJeCe Deens. cetefle&hetpee (ketâøeâ) ner meJeeËle IeeCesj[er iees° Deens. cetefle&hetpekeâ nerve opee&Ûes
Deensle DeMeer kegâjeCeeÛeer efMekeâJeCe Deens. ‘Ùee F}ener Fef}u}ener cegncceo jmetef}}ener’ ns
jespeÛÙee veceepeeÛes heefn}s JeekeäÙe Deens. Deu}en ne SkeâÛe osJe Demetve cegncceo lÙeeÛee
Øesef<ele Deens Demee Ùee JeekeäÙeeÛee DeLe& Deens. Deu}enmeesyele Flej osJeleebÛeer hetpee keâjCes
(efMeke&â) ne Fm}ecevegmeej iegvne Deens. lÙeeyeö} kegâjeCeele GkeâUlÙee les}eÛÙee vejkeâÙeelevee
(penVegce) Deensle. Fm}eceÛes mebmLeehekeâ cegncceo hewiebyej Ùeebveer mJele:ÛÙee neleeves cekeäkesâÛÙee
keâeyeeie=neleer} Meskeâ[es cetleea Heâes[tve šekeâuÙee neslÙee DeeefCe lÙeeJesUer cegncceo cnCele nesles
‘DemelÙe ve° nesle Deens!’ peieele}s meJe& DemelÙe Oece& ve° keâ¤ve lÙee peeieer efveKeU
~ heefjefMe° ~ 219
Fm}eceÛeer mLeehevee keâjCes ns ØelÙeskeâ Oece&efve‰ (Fceeveoej) cegme}ceeveeÛes keâle&JÙe Deens.
kegâjeCeeÛÙee heeveeheeveebJej ÙeeÛes hegjeJes Deensle -
kegâjeCeeleer} keâener ë}eskeâ (DeeÙele) -
5:6 pes cetefle&hetpee keâjleele les meJeeËle keâefve‰ opee&Ûes Deensle.
9:5 cetefle&hetpekeâebvee meehe[leer} lesLes Oeje, "ej keâje, Iesje, pej les cegme}ceeve Pee}s,
lej lÙeebvee mees[tve Åee.
10:4 pes (Fm}eceJej) ßeæe "sJele veenerle. (vejkeâele) lÙeebÛÙee DebieeJej DeeieerÛee
heesMeeKe Je GkeâUles les} šekeâ}s peeF&}.
1400 Je<eeËhetJeea Dejyemleeveele cegncceo hewiebyejebveer cekeäkeâe Menjele Fm}eceÛeer mLeehevee
kesâ}er. cetefle&hetpes}e efJejesOe kesâ}e. Dejye cetefle&hetpekeâ efÛe[}s. lÙeeJesUer cegme}ceeveebkeâ[s
meeceLÙe& (mebKÙee) keâceer DemeuÙeeves lÙeebveer DejyeebMeer pegUJetve IesCÙeeÛee ØeÙelve kesâ}e. hejbleg
DejyeebÛÙee leer›e efJejesOeecegUs cegncceoe}e cekeäkeâe Menj mees[eJes }eie}s. les ceefoves}e ies}s.
mJele:ÛÙee DevegÙeeÙeebÛeer mebKÙee Jee{Je}er. hegjsmes meeceLÙe& Øeehle nesleeÛe keâeyeeie=neleer} cetleea
Heâes[tve šekeâuÙee. Øesef<ele cegncceoeÛÙee Ûeeefj$ÙeeÛee cees"e heefjCeece cegm}erce ceveeJej Deens.
cegncceo ns DeeoMe& Je meJeexòece cegm}erce mecepe}s peeleele. cekeäkeâe Menjele meeceLÙe& keâceer
Demeleevee lÙeebveer Iesle}s}er le[pees[erÛeer Yetefcekeâe ner Fm}eceer veerleerÛee Yeeie mecepe}er peeles.
Deepener Deeblejje°^erÙe oyeeJeecegUs heeefkeâmleeve}e onMeleJeeoefJejesOeer }{Ÿeele meeceer}
JneJes }eieles Deens. lÙeeÛes meceLe&ve keâjCÙeemee"er hejJesPe cegMej&Heâ mJele:ÛÙee Yee<eCeeletve
Øesef<ele cegncceoeÛes oeKe}s osleele.
mebKÙee DeeefCe meeceLÙe& keâceer Demeleevee keâeefHeâjebMeer pegUJetve Iesle}s heeefnpes. cekeäkeâe
Menjele meeceLÙe& keâceer DemeuÙeeves Øesef<eleebveerosKeer} keâeHeâjebMeer pegUJetve Iesle}s nesles, Demes
Yee<eCeele cnCeleele. meeceLÙe& Jee{uÙeeJej keâeefHeâjebÛes keâeÙe keâjeÙeÛes Deens les JekeälÙee}ener
ceenerle Demeles DeeefCe ßeeslÙeebveener "eTkeâ Demeles!
(keâesunehetj) pÙee Yeeieele cegefm}ceebÛeer }eskeâmebKÙee keâceer Demeles, lÙee Yeeieele}s
cegme}ceeve ieCeheleerÛeer Deejleer keâjleele DeeefCe efpeLes cegm}erce yengmebKÙeekeâ Deensle, efleLes
(keâeMceerj) cebefojeÛeer lees[Heâes[ keâjleele. ne Fm}eceer veerleerÛee Yeeie Deens. Fm}ece
Oecee&vegmeej Yeejle ne osMe ‘oej-De}-njye’ cnCepes ÙegæYetceer Deens. Ùee osMee}e ‘oej-G}-
Fm}ece’ cnCepes MeebleleeYetceer keâjCÙeemee"er efpeneo (meJe&leeshejer ØeÙelve) keâjCes ns ØelÙeskeâ
YeejleerÙe cegme}ceeveeÛes Oeeefce&keâ keâle&JÙe Deens.
‘Fm}ece’Ûee Skeâ DeLe& Meeblelee Demee Deens. ner Meeblelee kesâJeU cegme}ceeveebmee"er Deens.
pes cegme}ceeve veenerle, lÙeebÛÙeemee"er Ùee }eskeâer ce=lÙegob[ DeeefCe hej}eskeâele penVegceÛe Deie>er
Deens.
cegm}erce ceve Fm}ece Oecee&letve yeve}s Deens. keâes"}ener Oece&efve‰ cegme}ceeve ne efnbotbÛee
efce$e Demet Mekeâle veener. lÙeeÛee Oece& lÙee}e leMeer hejJeeveieer osle veener.
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 220
meeJejkeâj efJeÛeej
mJeeleb$ÙeJeerj meeJejkeâj }b[veceOÙes ›eâebelf ekeâeÙe& keâjle Demeleevee efnob -t cegm}erce SkeâleeJeeoer
nesles. ‘DeefYeveJe Yeejle’ Ùee lÙeebÛÙee ›eâebeflekeâejer mebIešvesle keâener cegme}ceeve nesles. lÙee
keâeUele lÙeebveer ef}efn}suÙee ‘1857’ Jejer} «ebLeele efnbot-cegm}erce SskeäÙeeÛes legHeâeve
meceLe&ve Deens. ne «ebLe ef}efnlesJesUer meeJejkeâj hebÛeJeerme Je<eeËÛes nesles. lÙeebÛee Fm}eceer
Oece&Meem$eebÛee DeYÙeeme veJnlee. Deboceeveele pevce"shesÛeer efMe#ee Yeesiele Demeleevee meeJejkeâjebveer
kegâjeCe JeeÛe}s. Fm}eceer Oece&Meem$eeÛee DeYÙeeme kesâ}e.
lÙeeveblej meeJejkeâj keâ[Jes Fm}eceefJejesOeer yeve}s. cegm}erce ØeëveeJej meeJejkeâjebveer
MeesOe}s}s Gòej Deepener GheÙegkeäle Deens, DevegkeâjCeerÙe Deens, DeeÛejCeerÙe Deens.
1) efnbot mebIešve 2) cegm}erce ØeyeesOeve
meeJejkeâjebÛes efnbot mebIešve
cegm}erce DeeefCe ef¡eMÛeve mees[tve ‘Flej’ YeejleerÙeebvee meeJejkeâj efnbot cnCeleele. pewve,
yeewæ, MeerKe, Jewefokeâ, Jeejkeâjer, efvejbkeâejer, DeIeesjer, ÛeeJee&keâ, veeefmlekeâ, DeeÙe& meceeefpemš
ner meejer Yeejleele pevce}s}er Oece&celes Deensle. lÙeebÛeer hegCÙeYetceer DeeefCe efhele=Yetceer Yeejle Deens
DeeefCe meJeeËle cenòJeeÛes cnCepes ns meJe& ‘keâeHeâj’ Deensle. Fm}eceer Oece&Meem$eevegmeej Ùee
keâeHeâjebvee ‘Deu}eÛÙee’ he=LJeerJej peieCÙeeÛee nkeäkeâ veener. DeHeâieeefCemleeveeleuÙee yegæ
cetleea, keâeMeerÛes mebkeâšceesÛeve nvegceeve cebefoj, pewve cebefojs DeeefCe MeerKe ieg®Éeje vesnceerÛe
Fm}eceer onMeleJeeÅeebkeâ[tve ‘}#Ùe’ kesâ}s peeleele. Ùee meJe& keâeHeâjebÛee Me$et meceeve Deens.
meceeve Me$eglJe ner je°^JeeoeÛeer cet}Yetle iejpe Deens. YeejleeleuÙee ‘keâeHeâjebvee’ meeJejkeâj efnbot
cnCeleele. meceeve Me$eglJeeÛÙee DeeOeejeJej efnbot je°^JeeoeÛeer iepe&vee keâjleele.
meeJejkeâjebÛes efnboglJe Oece&cegkeäle Deens. ieeÙe ne GheÙegkeäle heMet Deens. Jesoeefo Oece&«ebLe
JeboveerÙe Deme}s, lejer DevegkeâjCeerÙe veenerle. efJe%eeve neÛe meeJejkeâjebÛÙee efnbot je°^eÛee Jeso
Deens. YeejleeleuÙee keâeHeâjebvee mebIeefšle keâjeÙeÛes Demes}, lej meveeleve Jewefokeâ celeeÛee
Dee«en Oe¤ve Ûee}Ceej veener, ns meeJejkeâj GòeceheCes peeCeleele. pewve, yeewæ DeeefCe MeerKe
Jewefokeâ veenerle. cevegmce=leerØeceeCes Deveskeâ Oece&«ebLeeble efJe<ecelesÛes meceLe&ve Deens. meJe& efnbotbvee
(keâeHeâjebvee) mebIeefšle keâjCÙeemee"er meeJejkeâj efnob t mebIešveeÛeer iepe&vee keâjleele, efJe%eeveefve‰sÛeer
keâeme Oejleele, yegefæJeeo mJeerkeâejleele. hegjeleve Oece&«ebLe Deepe DevegkeâjCeerÙe veenerle,
DeeÛejCeerÙe veenerle cnCetve "CekeâeJetve meebieleele. meceeve Me$eglJe DeeefCe meceeve Fefleneme ne
je°^JeeoeÛee heeÙee Deens. Fm}eceer jepemeòesMeer škeäkeâj IesCeejs Kegßet Yebieer, cenejeCee Øeleehe,
ieg¤ ieesefJebo efmebie, efMeJeepeer cenejepe ÙeebÛÙee Feflenemeele}er meesvesjer heeves efnbotbmeceesj
ceeb[leele. meceeve Me$et DeeefCe meceeve Fefleneme Skeâ DemeuÙeeves meeJejkeâj efnbotbvee Skeâ
nesCÙeeÛes DeeJeenve keâjleele.
peeefleJÙeJemLee lees[CÙeemee"er meele mJeosMeer yes[Ÿee lees[CÙeeÛes "jJeleele. yesšeryeboer
~ heefjefMe° ~ 221
lees[tve DeeblejpeeleerÙe efJeJeenebÛes meceLe&ve keâjleele. meJe& efnbotbvee mecelee, cecelee DeeefCe
yebOeglJeeÛÙee veelÙeeves pees[CÙeemee"er meeJejkeâj efnbot mebIešveeÛeer iepe&vee keâjleele.
Yeejleele}s efnbot (keâeHeâj) jepekeâerÙe°Ÿee Skeâ PeeuÙeeefMeJeeÙe cegefm}ceebÛeer cegpeesjer keâceer
nesCeej veener. Jnesš yeBkesâmee"er Ûee}}s}s cegm}erce }ebiet}Ûee}ve LeebyeCeej veener. cnCetve
efnbot cenemeYes}e meMekeäle keâjCÙeeÛes DeeJeenve meeJejkeâj keâjleele.
cegefm}ceebÛes ØeyeesOeve
pÙeeØeceeCes Oece&«ebLe keâheešele "sJetve meeJejkeâj efnbotbvee DeeOegefvekeâ yegefæØeeceeCÙeJeeoer
nesCÙeeÛes DeeJeenve keâjleele, lÙeeÛeØeceeCes cegefm}ceebveener DeeOegefvekeâ efJe%eeveefve‰ nesCÙeeÛes
DeeJeenve keâjleele. mJeeleb$ÙeJeerj meeJejkeâj ne cegefm}ceebÛes ØeyeesOeve keâjCeeje ‘SkeâcesJe’ efnbot
efJeÛeejJeble Deens.
legke&âmLeeveeleuÙee cegme}ceeveebvee DeeOegefvekeâ yeveefJeCeeNÙee kesâcee} heeMeeÛes meeJejkeâjebveer
keâewlegkeâ kesâ}s nesles. kesâcee} heeMeeves Hesâpe, šesheer Hesâketâve efo}er, oe{er keâe{}er, yegjKÙeeJej
yeboer Ieele}er, MeefjÙele mees[tve efo}er, DeeOegefvekeâ keâeÙeos kesâ}s. kesâcee} heeMee iepe&}e- ‘‘Oece&
JesieUe, efveyeËOe JesieUe. SkeâeÛee efJe<eÙe Fn}eskeâ. ogmeNÙeeÛee efJe<eÙe hej}eskeâ. cegu}e-
ceew}JeeRveer DeeefKejleveblejÛÙee hej}eskeâeÛes efÛebleve keâjeJes. Fn}eskeâeleuÙee yegjKÙeeÛeer efÛeblee
keâ¤ve veÙes. Deepe keâmeb peieeÙeÛeb les efJe%eeve "jJes}. Fm}ece veJns! legke&âmLeeve keâmee
Ûee}eJee les kesâcee}Ûeer yegæer "jJes}, ceew}JeeRÛeer MeefjÙele veJns!!’’
kesâcee} heeMeeÛee DeeoMe& "sJetve cegme}ceeveebveer DeeOegevf ekeâ JneJes. ‘Deu}e’ÛÙee he=LJeerJejÛÙee
meJe& keâeHeâjebvee mebheJeCÙeeÛeer KegUÛeš Oeeefce&keâ keâuhevee mees[tve ÅeeJeer. kegâjeCe keâheešele
"sJetve yegefæJeeoeÛee mJeerkeâej keâjeJee Demes meeJejkeâj cnCeleele. ‘‘cegefm}ceebveer DeeOegefvekeâ
nesCÙeele efnbotbÛes (keâeHeâjebÛes) lej keâuÙeeCe Deens, heCe cegme}ceeveebÛes lej keâesškeâuÙeeCe
Deens.’’ Demes kesâcee} heeMeeJej ef}efn}suÙee }sKeeleer} meeJejkeâjebÛes JeekeäÙe Deens.
meeJejkeâjebÛÙee YetefcekesâÛee cegm}erce efJeÛeejJebleebveer iebYeerjheCes efJeÛeej keâjCes DeeJeMÙekeâ
Deens. Oeeefce&keâ keâójlee peesheemetve cegefm}ceebveer keâeÙe efceUJe}s Deens? GYÙee peieeÛee
DeefJeëJeeme DeeefCe Ie=Cee! kegâ"uÙeener osMeeleuÙee efJeceeveleUeJej oe{erJeeuÙee ceeCemeeÛeer
keâmetve leheemeCeer kesâ}er peeles. ner Deheceeveemheo heefjefmLeleer cegme}ceeveebJej keâe Dees{Je}er?
ÙeeÛee efJeÛeej ve keâjlee Demeiej De}er FbefpeefveÙejmeejKes leLeekeâefLele hegjesieeceer cegme}ceeve
Fm}eceÛee ieewjJe keâjCÙeele ceive Deensle. Deeblejje°^eÙr e oyeeJeeheg{s Pegketâve cegMej&Heâ Decesejf kesâ}e
meeLe oslees. lÙeeJesUer cegncceo hewiebyejebÛee oeKe}e osTve cekeäkeâe Menjele Mekeäleer keâceer
Demeleevee hewiebyejebveer keâeHeâjebMeer le[pees[ kesâuÙeeÛes hegjeJes oslees. lÙeeÛeJesUer Yeejleele Glheele
Ie[JeCeeje Fm}eceer onMeleJeeo heesmelees. hegjesieeceer cnš}s peeCeejs cegm}erce efJeÛeejJeblener
cegMej&HeâÛeerÛe ‘jer’ Dees{leele. cekeäkeâe keâeUeleuÙee kegâjeCeeleuÙee DeeÙeleeRÛes oeKe}s osTve
Fm}ece ne MeeblelesÛee Oece& Deens Demes cnCeleele. cegefm}ceebÛes Oeeefce&keâ }ebiet}Ûee}ve
~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 222
keâjCeeNÙee keâeB«esme-meceepeJeeÅeebÛee ieewjJe keâjleele. yeo}lÙee keâeUele efškeâeÙeÛes Demes},
lej Oece&«ebLe keâheešele "sJetve efo}s heeefnpesle. ns cegemf }ceebvee keâU}s heeefnpes, nerÛe meeJejkeâjebÛeer
Yetefcekeâe nesleer.
YeefJe<Ùeekeâ[s Skeâ vepej
iesuÙee one Je<eeËle veJe-efnboglJeeÛee pevce Pee}e Deens. meeJejkeâjebÛee Deheceeve keâjCeeNÙee
ceefCeMebkeâj DeÙÙejÛes Leesyee[ efMeJemewefvekeâebveer Heâes[}s. ceneje°^Yej G«e Deeboes}ves Pee}er.
efnbotbÛÙee j#eCeemee"er jmlÙeeJej GlejCeeNÙee efMeJemewefvekeâebÛÙee ceveele MeW[er-peeveJÙeeÛes Øesce
veener, Gheeme-leeheeme veener, keâce&keâeb[ veener, Ùe%eÙeeie veener, ieescet$eeÛeer DeeÛeceves veenerle,
peheceeUe veenerle, heebpejheesU veener, keâevešeshÙee veenerle, cevegmce=leerÛes meceLe&ve veener. heCe
efMeJeepeer cenejepeebefJe<eÙeer Deeoj Deens. efnbot yeebOeJeebefJe<eÙeer Øesce Deens, jeCee ØeleeheeÛes MeewÙe&
Deens, efÛe$e DeeMeeoeÙekeâ Deens.
heCe mebIe heefjJeejele}s pÙes‰ vesles Depetvener yegàÙee Oeeefce&keâlesle De[keâ}s Deensle.
peeefleJÙeJemLesÛes meceLe&ve keâjeJes, meJe&Oece&meceYeeJeeÛeer keâeme OejeJeer DeMee Øeefleieeceer Yetefcekeâe
les ceOetveceOetve Iesleele. lÙeecegUs efnboglJeeÛes vegkeâmeeve nesles. lÙeecegUsÛe lÙeebveer mece«e meeJejkeâj
Jee*dceÙeeÛes DeOÙeÙeve keâjCes DeeJeMÙekeâ "j}s Deens.
YeejleeleuÙee cegme}ceeveebvee mJele:Ûes efnle keâMeele Deens les veeršheCes mecepe}s}s veener.
ceOÙeÙegieeleuÙee DepeeieU Oeeefce&keâ mebkeâuhevee lÙeebÛÙee [eskeäÙeele "emetve YejuÙee Deensle.
Deecner }eskeâmebKÙee Jee{Jetve Yeejlee}e Fm}eceer yeveJet, efpeneoer yee@cyemHeâesš keâ¤ve meJe&
keâeHeâjebÛeer keâòe} keâ¤, cebeof js G[Jetve keâeHeâjebÛes ßeæeYebpeve keâ¤, Ùee Jes[ieU mecepegleeRcegUÛs e
cegme}ceeveebÛeer Jeeš }eie}er Deens.
peieYejele}e Fm}ece KejesKejÛe ‘Kelejs’ceW Dee}e Deens. Decesefjkeâe DeeefCe Ùegjeshe
cegemf }ceebÛÙee efpeJeeJej G"}s Deensle. 11 mehšWyejveblej efÛe[}suÙee Decesejf kesâves cegme}ceeveebÛes
oesve osMe yesefÛejeKe kesâ}s. eflemeje vebyej heeefkeâmleeveÛee Deens. Decesefjkesâle}s ›etâmes[j vesles
cekeäkeâe-ceefovesJej DeCegyee@cye šekeâCÙeeÛÙee Jeuievee keâjle Deensle.
YeejleeleuÙee efnbotbJej Deewjbiepesyeeefo cegefm}ce Meemekeâebveer YeÙebkeâj DelÙeeÛeej kesâ}s. npeejes
efnbot efm$eÙeebJej ye}elkeâej kesâ}s; heCe efMeJejeÙeebÛÙee ceo& ceje"Ÿeebveer Skeâener cegm}erce m$eerkeâ[s
Jeekeâ[Ÿee vepejsves heeefn}s veener, hesMeJÙeebveer Skeâner ceMeero lees[}er veener, Yeejleele}s
cegme}ceeve keâeÙeceÛe ‘megjef#ele’ jeefn}s. lÙeeÛe Yeejleele Deceeveg<e iegpejele Ie[les Deens. Demes
keâe Pee}s ÙeeÛee cegefm}ceebveer efJeÛeej keâjeJee.
YeejleeleuÙee efnbotbvee keâeHeâj cnCeeÙeÛes. [svceeke&âceOÙes cegncceoeÛes JÙebieefÛe$e Úehe}s
cnCetve efnbotbÛÙee iee[Ÿee Heâes[eÙeÛÙee, ‘Jebos ceelejced’ efJejesOeer HeâleJes keâe{eÙeÛes, ceojMeebÛeer
mebKÙee Jee{JeeÙeÛeer. efnbotbÛÙee menveMekeäleerÛee keâ[}esš Pee}e DeeefCe Yeejleele veJeefnboglJe
pevcee}e Dee}s. Deepe Yeejleele}e cegm}ercener megjef#ele veener.
~ heefjefMe° ~ 223
 Deecner YeejleeJej npeej Je<ex jepÙe kesâ}s cnCeCeeje IeceW[er cegme}ceeve oeefjõŸeele
efheÛelees Deens. GÛÛeJeCeeaÙe (DeßeHeâ) cegefm}ceebveer YeejleeJej jepÙe kesâ}s, efnbotbvee ÚU}s.
heCe ceeieemeJeieeaÙe (Dejpe}) cegme}ceevee}e efYekeâejerÛe "sJe}s. meÛÛej efjheesš& mee#e Deens.
efnbot Oecee&leuÙee peeefleJÙeJemLesJej šerkeâe keâjCeeNÙee cegme}ceeveebveer Deelcehejer#eCe keâjeJes.
Fm}eceer keâójJeeoeJej heesme}suÙee onMeleJeeoeÛÙee Yemceemegjeves cegme}ceeveebÛÙee [eskeäÙeeJej
nele "sJe}e Deens. heeefkeâmleeveeletve ÙesCeejs Deej[erSkeäme kesâJeU cebefojs G[JeeÙe}eÛe Jeehej}s
peeles Demes veener. efMeÙee-megVeer, yejs}Jeer-osJeyebo Demes cegefm}ceebÛÙee Deele}s peeleerJeeo
GHeâeUtve Ùesleele DeeefCe Skeâ peele ogmeNÙee peeleerÛÙee ceefMeoer G[Jeles. cee}sieeJeele Pee}s}e
yee@cyemHeâesš ne lÙeeÛe osJeyebo DeeefCe yejs}Jeer Jeeoeletve Ie[}e neslee.

meeJejkeâj
kegâjeCe keâheešele "sJetve DeeOegefvekeâ yegefæJeeoeÛee mJeerkeâej keâjCÙeele Deehe}s efnle Deens,
ns cegefm}ceebveer mecepetve IÙeeJes. meeJejkeâjebÛes nsÛe cnCeCes nesles. leLeekeâefLele hegjesieeceer
cegefm}ceebveer meeJejkeâjebveer kesâcee} heeMeeJej ef}efn}s}e }sKe lejer efkeâceeve JeeÛeeJee. lÙeeleÛe
lÙeebÛes efnle Deens.
iesuÙee npeej Je<eeËle cegefm}ceebceOÙes ØeyeesOeveeÛeer hejbheje veener. nceero o}JeeF& JeieUlee
Skeâener meceepemegOeejkeâeves kegâjeCe veekeâej}s veener. lÙeecegUs cegefm}ceebÛes keâOeerlejer ØeyeesOeve
nesTve les ‘megOeejleer}’ Ùee Yeeye[Ÿee DeeMesle efnbotbveer jent veÙes. YeejleeleuÙee cegefm}ceebÛee
ÙesLeer} meeOevemebheòeerJej heefn}e nkeäkeâ Deens Demes yejUCeeNÙee jepekeâerÙe he#eebÛÙee neleer
osMeeÛes YeefJeleJÙe meesheJet veÙes.
efnob t mebIešve ner je°^eÙr e peyeeyeoejer Deens. JeCe&Yeso, peeefleYeso, Yee<eeYeso ve° PeeuÙeeefMeJeeÙe
efnbot meceepe mebIeefšle nesCeej veener. peeleer efškeâuÙee lej Yeso efškeâCeejÛe. yeÇeÿeCe, ceeUer,
ÛeebYeej ner peeleeRÛeer veeJesÛe Yeso-efJe<ecelee peeie=le keâjCeejer Deensle. peeefleJÙeJemLee ve° Pee}er
heeefnpes. cevegmce=leer DevegkeâjCeerÙe veener Demes ØeefleheeoCeeje meeJejkeâj efJeÛeej efnob t mebIešveemee"er
GheÙegkeäle Deens. efnbot efnleeÛeer leUceU Deme}suÙeebveer meeJejkeâj DeJeMÙe DeYÙeemeeJesle.
meeJejkeâjebÛes efnboglJe ns hegmlekeâ mebleßes‰ legkeâejece cenejepeebÛÙee Skeâ DeYebieeves mebheles-
‘DeecegÛee mJeosMe YegJeve$eÙeeceOÙes Jeeme’.
ceeveJelee nerÛe meeJejkeâjer efnboglJeeÛeer heefjmeercee Deens. cegme}ceeveebveer lÙeebÛes Oece&Jes[
mees[uÙeeJej efnbotbveer yebOeglJeemee"er Glmegkeâ DemeeJes. heCe leesheÙeËle efnbot mebIešve nsÛe SkeâcesJe
je°^keâeÙe& Deens DeeefCe YeejleeleuÙee onMeleJeeoeJejÛes Gòej Deens ns OÙeeveele "sJeeJes.
-[e@. DeefYejece oeref#ele
dr_abhiramdixit@yahoo.co.in



~ meeJejkeâj ‘Skeâ DeefYeveJe oMe&ve’ ~ 224