Faktor Berlakunya Ikhtilaf Di Kalangan Fuqaha Sahabat Dalam Berijtihad Oleh: Mohd Saiba bin Yaacob* ABSTRAK Artikel ini Lertyjuun unwuk menjelaskan tentang konsep ikhttlat dan tiga Jaktor utama yang menyebabkan berlakunya ikhtilaf di kalangan fugaha Sahabat dalam berijtihad. Dalammengemukakan beberapa contoh ikhtilaf dikalangan fugaha Sahabat r.a, pandangan fugaha tabi" in dan para imam machab turut dinyatakan di akhir beberapa isu yang diperbincangkan. Objektiftulisan ini adalah untuk membuktikan bahawa berlakunya ikhtilaf dikalangan fugaha musjeahidin dalam berijeilual uduluh Derpuncadartpada faktor-faktor yang sengaja diperuntukkan oleh syarak bertepatan dengan hakikat syariat Islam yang bersifat rabbani, Komprehensif, anjal, realistik dan abadi. 1. Pendahuiuan ‘Hukum-hukum syarak yang terkandung di dalam al-Quran dan al-Sunnah boleh diketahui oleh fugaha mujtahidin dengan dua cara iaitu sama ada secara langsung ataupun dengan cara berijtihad. Ijtihad itu sendiri boleh ditakrifkan sebagai:! Alt! Groby shee Ge yh Se 8 gi Gall J ‘Maksudnya:"Mencurahkan segala keupayaan dalam mengenalpasti sesuatu hukum syarak yang bersifat praktikal dengan cara beristinbat " Mobi Saibs bin Yascob, MA, Pensyarah di Jabatan Al-Dakwéh Wal Qiadah, KIAS, Nilim Pusi, Kelantan, " ALShawhaniy (12) Frehad al Puthud Deira Dac Kuta atta yali th 970. 35Faktor BerlakcyaMhtlaf Di Kalangon Fugaha Sahabat Dalam Berijtihod (mengeluarkan hukum dengan menggunakan metodologi ijtihad yang fertentu)” Dalam berijtihad mengenalpasti sesuatu hukum syarak, setiap mujtahid sentiasa terikat dengan dalil-dalil hukum yang mempunyai kaitan dengan sesuatu persoalan yang dikaji, princip prinaip umum dan objeltif syariah.? Selain itu, fuqaha’ juga perlu menggunakan metodologi ijtihad yang mantap sebagaimana yang diperincikan di dalam ilmu Usul al-Figh Fugaha dibenarkan beritihad dan berbeza pendapat apabila mereka berhadapan dengan sesuatu persoalan yang tidak dinaskan secara qat iy (muktamad) oleh syarak ddan juga apabila mereka tidak mengetahui atau tidak berupaya untuk menemui nas-nas syarak yang terperinci® berhubung sesuatu masalah hukum yang mabu diijtihadkan, bukannya apabila benar-benar ketiadaan nas berhubung masalah berkenaan* Menurut Imam al-Shatibiy (790H), ikhtilaf fugaha adalah berpunca daripada kewujudan dalil-dalil yang bertentangan berhubung sesuatu persoalan hukum’ Ini kerana fugaha mujtahidin yang menggunakan metodologi ijtihad yang berlainan telah berbeza pendapat dalam menganalisa dan membuat kesimpulan hukum daripaca dall- dalil berkenaan, ‘Manakala al-Shaykh * Ali al-Khafif pula menjelaskan bahawa faktor utama yang ‘menyebabkan berlakunya ikhtilaf di kalangan fuqaha ialah apabila seseorang mujtahid berpendapat bahawa mujtahid lain telah menyalahi atau tersilap dalam memahami eeeuatu nas eyarsk.$ Inilah di antare faktor utama yang menyebabkan Imam al-Shafi iy contohnya berbeza pendapat dengan fugaha sebelumnya seperti Imam Abu Hanifah dan Imam Malik dalam banyak perkara, Inilah juga faktor utama kenapa wujudnya qawl qadim (pendapat lama) dan qawl jadid (pendapat baru) di dalam mazhab Imam al-Shafi‘iy. * Muhammad Yusuf Masa (1958), al-Pigh al-tslamiy (ctakan ketiga). Kaherah: Dar al-Kilab al Arabiy, b. 62. > Nas syarak dikatakan bersifatterperin apabila ia menetapkan hukum yang elas berhubung sesuatw masalah yang tertenu sepertayat a-Quran yang memperincikan bshagian-ahagian harta pusaka untuk pam pewass si mati sebagsimana yang terkandung di dalam surah al Nisa’ (4): 11-12. “ Mutated bin Trabim al-Wazir (1985), al-‘Awasio wa al-Qawasim. Amman: Dat al-Bashir, jl. 1, 264, + Ibrahim bin Musa al-Shaibiy (40, al Muwafaga fi Ural alSkar'ah, Beirut Dar al-Kutubal-Imiyya, ld. 4 91 Ali al-Khant (1990), AsbaD sxnauay et-rugana®(cetacan Keava). aneran: Varal-riKEA* ArBOY, 244 080 24, 36‘Faktor Berlakunya lila Di Kalangan Fugaha Sababat Dalam Beritihad 2. Konsep Ikhtilaf Fuqaha Monuret al-Fayruz Abadi (817H), perkataan ikhiilaf merupakan kata terbitan bagi perkataan ikhialafa (_alés\) iaitu lawan kepada perkataan ittafaga (($iil axa) Menurut pengestian baliasu, perkataan tkntilay (AGS) bererti tiada persepakatan tentang sesuatu (+ sil) gle SUSY! ate) Dengan kata lain, ikhtilaf adalah lawan kepada ijmak (¢ Lee) atau persepakatan pendapal. Sesuai dengan konsep ikhtilaf menurut pengertian bahasa, Imam al-Shatibiy (790H) mentakrifkan konsep ikhtilaf menurut pengertian istilah sebagai:? coll Aplin! Sila coi ol J Ge Gutgiadll ye jae Le 48 arbi usin Y Maksudnya: “Pelbagai pendapat yang lahir daripada para mujtahid berkenaan masalah-masalah ijtihadiyyah yang tidak didapati nas yang gat‘iy mengenainya” Terdapat beberapa persoalan yang perlu diberi perhatian dalam memahami konsep ikhtilaf di atas. Pertama, sesuatu perbezaan pendapat berhubung hukum syarak hendaklah berlaku di kalangan para sarjana hukum yang mementhi syarat-syarat kelayakan untuk berijtihad seperti menguasai bahasa Arab, mendalami al-Quran dan al-Sunnah, menguasai ilma Usul al-Figh dan ilmu Magasid al-Shari'ah, mengetahui hukum-hukum yang telah’ dijjmakkan dan hukum-hukum yang difkhtilafkan oleh fugaha.® Kedua, fuqaha mujtahidin terpaksa berijmak (bersepakat) dan tidak dibenarkan berbeza pendapat apabila berhadapan dengan nas-nas syarak yang bersifat Qar‘iyyah (1997), alQamus al-Muhit, Beirut Dar nya" al-Turth al Araby, 2, 1078 * Dr. “Abd al-Karim Zaydas (1986), Majmu'ah Bubuth Fighiyab. Beirt: Mu'assasih al-Ris “Umar Sulayman atAshqar,ct, al. (1996), Masa’l fi alFigh al Mugarin, Amman: Da l-Natats,b. 15 * Sebagaimana yang terkandng di dalam: Dr ‘Abd al Karim Zaydan (1986), bd, h, 274 " Sebagai conto, sla Ihat: Prof. Dr. Wahbah al-Zuhayliy (1986), Usulal-Figh al-Islaniy. Dansyik: Da al-Fits,d, 18.273 das De 7Faktor Berlaurya Witla Di Kalangan Fugaha Sahabat Dalam Berjthad al-Thubut wa al-Dilalah. Maksud Qat'iyyah al-Thubut ialah nas-nas syarak yang diriwayatkan secara mutawatir yang terdiri daripada ayat-ayat al-Quran dan hadis-hadis mutawatir:” Manakala Qatiyyak al-Dilalah pula bermaksud sesuatu nas syarak yang hanya mempunyai satu pengertian sthaja sehingga ia tidak boleh menerima sebarang takwilan!? seperti nas-nas syarak yang menetapkan sesuatu hukum yang bersifat mugaddarut (telah ditctapkan jenis dan bilangen hukum yang tertentu olch syarak) seperti bilangan maksima talak, tempoh idah wanita, kadar bahagian harta pusaka, Jjenis dan kadar hukuman ke atas jenayah hudud dan sebagainya. Ketiga, para mujtahid hanya diharuskan berijtihad dan berbeza pendapat dalam penentuan hukum apabila berhadapan dengan nas-nas syarak yang bersifat Zanniyyah al Thubut atau Zanniyyeh al-Dilalah. Maksud Zanniyyah al-Thubus alah sesuatn dail syarak yang dirivayatkan secara tidak mutawatir yang terdiri daripada hadis-hadis ‘mashhur'® dan hadis-hadis al-Ahad:* Maksud Zanniyyah al-Dilalah ‘alah nas-nas al- ‘Quran dan al-Sunnah yang mengandungi sesuatu lafaz yang mempunyai lebih daripada satu pengertian atau yang menerima takwilan.' Maku hadis Matawatie fala “dis yang difwayatksn oleh satu kumpulan yang ral yang musta peda adut ‘kebinsaannya (rmenurutpandangan aka) mereka tersepakat untuk berbohong (menciptahadispalsu) dan musta juge ‘pembobongan iu berlaku daripada kesemua mereka secara kebetulan, di mana hadistersehutdiriayatkan daripads ‘sam kumpolan yang nimi seumpama mereka (dari generasi sebelum mereka) sshinggelah hadis yang diriwayatkan itu sampai kepada Nabi Muhanad sa” Sila lat: Dr. “Abd al-Kerim Zaydan (1993), al-Waje fi Usulal-Figh [eaherah: Dat ai-Tawa? wa al-Nashy al-slamiyyas, b.171 dan Dr. Mahmud al-Tehan (1988), Tysir Mustalah al “Hadith (cetakes kena). Kuwait: Maktabah Da a-Turat,b, 19, "= Dp*Ahd al-Karim Zaydan (193), bi... 163 dan 180 "© Makiud hadis mashhar ialah hadis yang diivayatkan ole sate stau due orang Sthabat daripada Nabi sa.w (ite bilangen yang tidak meacapai hap mufawarir i aman sahabat) kemudian hadis itu dixiwayatkan secara mucawatir «i zaman Tabi dan i zaman Tabi iy al-Tabi'in, i mana para pera selepas peneras sahabat adalah teri dai sate ‘umpulan yang_amal yang tidak mungkia beriak andaiao bahawa mereka Dersepakat untuk melakulan pembohongan, Ibid, b, 173. bat jogs: Dr. Mohammad “Aijajal-Khati (1989), Usul al-Hadith: ‘Ulumah wa Mustalas. Beirut ar al-Fkr, 502. Maksud hadisl-Ahad alah hadis yang diriwayatkan(daripada Nabi .w) oleh sorang atau dvs orang staubeberapa ‘orang perawi yang tidak memesuhi syarat-syarathadiss-Mutavatir mahapun hadisal-Masyhut. De."Abd al-Karim ‘Zaydan (1993),bid.,b.174 dan Or, Mubammad ‘Aja al-Khatib (1989), tid. © De" Aba a-Karim Zaydan (1995), 10168. 130, 38Faksor Berlatunya IetilafDi Kalangan Fugaha Sababat Dalam Bertinad 3. Pembahagian Konsep Ikhtilaf Para ulama membehagikan konsep iklitilaf kepeda dua Kategori iaitu ihtilaf al- Tanawwu’ (¢ si) 243!) dan Ikhtilaf al-Tadadd (sz) 433!).!* ‘Terdapot bebcrapa ayat al-Quian yauly uteuggunakan perkataan tkhttiaf dengan maksud ikhtilaf al-Tanawwu’ yang bermaksud tiada persamaan dalam beatuk kepelbagaian (& 3% Jame gle BLA ase), Di antaranya ialah firman Allah s.w.t (surah al-Rum (30): 22): SIG FLITE AG acted ‘Maksudnya: “Dandi antara tanda-tanda kekuasaan Allah ialah penciptaan langit dan bumi dan wujudnya perbezaan (tiada persamaan) bahasa dan warna kulit di antara kamu. Di antara hukum-hukum syarak yang tergolong dalam kategori ithtilaf al- fanawwa (¢ 9-0) 6s) ialah wujudnya perbezaan atau kepelbagaian dalam gira’at al-Quran, cara azan dan igamat, bacaan doa istifiah, bacaan tashahhud, cara mengerjakan salat khasyf, takbir hari raya dan bilangan takbir salat jenazah.!” Manakala konsep ikhtilaf al-Tadadd yang bermaksud tieda persamaan dalam Dentuk wujudnya pertentangan (Sai au gle SBLll pe) pula terkandung di dalam Mirman Allah s.w.t (surah al-Nisa’ (4): 82): epee sO NES 4 0 cohen OBESE as Sale 365 Maksudnya: “Sekiranya al-Qur'an ita bukan dari sisi Allah tentulah ‘mereka mendapati banyak pertentangan (percanggahan) di dalamnya”. "Ahmad bin “Abd a-Halim ibn Taymiyyala (14044) gta’ alSirat al: Mustagi Hi Muthalafah Ashab al-Jahim, 8 Dr.Nasirbin “Abd a-Karimal-"Aql-T. tp: tpt, 128. Lihat juga di dalam: Toa Abi alTzzal-Kanaliy (1988), Sharh ‘al Agidah al-Tahaviyyah (cetakan Lesembilan), Beirut: al-Makta alslamiy,h. 514 hn Taymivyah (14048) id 198 39aktor Berlakunya Iktlaf Di Kelangan Fugaha Sahabat Dalam Beritihad Bertepatan dengan hakikat syariat Islam yang bersifet Rabbaniy, ayat di atas ‘menegaskan bahawa tiada sebarang hukum di dalam syariat Islam yang bersifat ikhtilay al-Tadadd. Inj berbeza dengan realiti ikhiilaf yang berlaku di kalangan fugaha, di mana ia mencakupi kedua-dua kategori *khtilaf di atas. Walaupun ékitilaf di kalangan fugaha dalam penentuan hukum kadang-kadang bersifet ikhtilaf al-Tadadd yang tidak boleh dikompromikan, namun fugaha mujtahidin saling menghormati di antara satu sama Jain di sepanjang sejarah pembinaan hukum Islam.!* Babkan seseorang mujtahid itu sendiri kadang-kadang mengubah ratusan hukum- hukum yang telah diiitihadkannya sebagaimana yang dilakukan oleh Imam al-Shati’ iy (150-204H) sesudah berhijrah dari Baghdad ke Mesir bermula dari tahun 19919 hingga 204 Hijriyyah yang kemudiannya terkenal sebagai qaw! jadid dan qaw! gadim. Ini bermaksud konsep ikhtilaf (perbezaan pendapat) adalah lebih umum berbanding konsep percanggahan pendapat (; ya j\x%\) kerana setiap yang bercanggah itu adalah berbeza, tetapi bukan semua yang berbeza itu bercanggah.” Menurut Dr. Abdul Karim Zaydan, terdapat “lima syarat” yang perlu dipenuhi untuk menjadikan ikhtilaf dalam permasalahan igh bersifat harus éan positif iaitu apa yang diperselisihkan itu mestilah hanya berkisar dalam masalah furu’ (hukum-hukum, yang boleh dijjtihadkan). Kedua, ijtihad hendaklah dilakukan oleh individu yang. bertaraf mujtahid. Ketiga, ijtihad hendaklah dilakukan dengan tujuan untuk mencapai sesuatu yang benar dan untuk memenuhi kemaslahatan ummah. Keempat, setiap mujiahid hendaklals inembuat kajian dan penelitian yang scumahsine uuugkin agat berhasil mencapai kebenaran. Kelima, ikhtilafhendaklah jangan sama sekali membawa kepada putusnya silaturahim dan timbulnya kebencian atau berlakunya perpecahan di kalangan umat Islam?! * Sita slap yang Gtunjukkan ote pra mujabi dalam berezapendapa i aman pa Sababut, aii dan part desaenstsha i dalam De Taha Jobe Away (1082), Adah al Ita elton (ctakan bis) Ameen Syarkat: al Me hada Alamiy i a-Fk al Arabi, b 48-127 © Ahmad Mutamad Shakir “Mogaddinah ab Muhagyiq’, Mohammal bin lis l-Shafiy 2008), aL-Risalah. Kaberdh: Dar Agi bi 4, Lihat juga: Muhanad Abu Zahn (1996), alShaf ie Hayat wa “Asrh Ara’u sr Pgh Kabra: Dac abi al” Arbiys 27. > (Cydia Abe US yey chlbie Qauca JS oY acl ga gel GAM), Dr-Taha Jabira-‘Atwaniy (1992), 09. cit 21, Liha jugs: Dr, “Abd al-Kari Zaydn (1986), op. eth. 274 dan Dr. Umar Sul (1996), op ith 15. 2 De Al al Karin Zaydan (1986), si 289:290, an al-Ashqar, et.Foktor Berakunya lila Di Kalongan Fugaha Sahabat Delam Bertad Ikhtilaf di kalangan fugaha yang memenuhi lima faktor di atas adalah bersifat positif. Hanya ikhsilaf yang melahirkan pertengkaran, perdebatan dan perpecahan di kalangan umat Islam atau yang berpunca daripada akidah yang sesat atau kerana mengikut hawa nafsu sahaja yang boleh dihukum sebagai ikhilaf yang negatif secara mutlak® 4, Tiga Faktor Utama Berlakunya Ikhtilaf Di Kalangan Fugaha Sahabat Walaupun ikitilaf di kalangan fugaha dalam penentuan hukum syarak berpunca Ja ipada banyak faktor, namun memandangkan semua hukum Islam adalah bersumber. daripada al-Qur’an dan al-Sunnah serta jjtihad fugaha, maka melalui ruangan yang terbatas ini penulis hanya akan membicarakan tentang tiga faktor ikhtilaf yang paling utama sahaja iaitu ikirilaf yang berkaitan dengan al-Qur'an, ikhtilaf yang berkaitan dengan al-Sunnah dan ikitilaf yang berpunca daripada ijtihad fugaha? 4.1. Ikhtilaf Yang Berkaitan Dengan Al-Quran Di antara faktor terpenting yang menyebabkan berlakunya ikhtilaf di kalangan fugaha Sahabat dalam membuat kesimpulan hukum daripada nas-nas al-Quran ialah sebagaimana berikut: i, Terdapat Dua Makna Yang Hakiki Bagi Sesuatu Nas Al-Quran Apabila berhadapan dengan sesuatu nas al-Quran yang mempunyai dua makna yang hakiki, fuqaha terlebih akan merujak kepada al-Sunnah untuk ® Memandangkan Biilaf yang beraku di alangan manosiakadaog-kadang nembava kepada pertain, pelataan ‘tuto tein digurakan dengan maksod perengkaran dan perdebatan(4sLed y ie jl) sebagsimana finan Allah (AS peng Onl oe path Jyiis/ OSI) yang bermatsud: “akan tetapi mereka Bercanggah pendopat, ‘maka di antara mereka ada yang beriman éan ada pula yang ka. surh al-Bagarah (2); 253) dan frmaaya (guile 333 52 4) yang bermaksud: “Dan sentiasalah mereka bercangeah pendapet™. (surah Hud (11): 117) Sila Iihat: Dr Taha Jira“ Alwaniy (1992), op. cit, 21 ™ Di antarakitab yang membicarakin pelbaga persoslan yang dilkan oleh fuga ialah kab Athr al hla at Qowa idl Uslyyah f lela oF ugaha oleh Dt Masta Seid al-Khinn dan kita Athara-Adilahal- Mabel fin fd Ph otany ls Da. Mane ay at Dag. 41FFaktor Rerlakunpa Hitlgf Di Kalangan Fugaha Sahabat Dalam Berijthad mengenalpasti pengertiannya yang lebih tepat. Namun, apabile al-Sunnah sendiri tidak memberikan penjelasan yang terperinci berhubung masalah yang dikaji, fugaha Sahabat akan borijtihad untuk memilih salah satu daripada dua pengertian menurut hujeh dan alasan masing-masing. Di antara contoh-contoh ikhtilaf di kalangan fugaha Sahabat berasaskan fektor ini ialah: a. Perbezaan Pendapat Berhubung Pengertian Istilah Quru’ Fugaha Sahabat sejak di awal zaman Khulafa’ Rashidin telah berbeza pendapat dalam menentukan tempoh idah?! perempuan yang diceraikan. Ini Kerana mereka berbeza pendapat berhubung pengertian hakiki bagi istilah gure’ yang terkanding di dalam firman Allah «wt (anh al-Raqarah (2)- 230): erkecas 4 SSH, A CLS Maksudnya: “Perempun-perempuan yang dicerai_ hendaklah menunggu (beridak) selama tiga quru’.” Punca ikhtilaf bethubung pengertian hakiki bagi istilah qurw’ ialah erana bangsa Arab menggunakan perkataan guru’ dengan dua makna yang hakiki iaitu sama ada ia bermaksud kedatangan hayd atau pun suci daripada Aayd. Sehubungan ini, fugaha perlu berijtihad untuk menerimapakai salah satu daripada dua pengertian berkenzan, di mana ia secara langsung akan memberi kesan kepada tempoh idah perempuan yang diveraikan. Berhubung persoalan ini, Aisyah r.a (58H) berpendapat bahawa quru’ bermaksud suci daripada haid (| 449). Pendapat ini turut dipegang oleh Zayd bin Thabit (45H) dan Abdullah bin Umar (73H) ra. Justeru, mereka berpendapat bahawa idah perempuan berkenaan dikira berakhir setelah memasuki hayd Kali ketiga. Ida nla waltu telazane berkahwin bai seseorang janda atau balu ite dalam tempoh tiga kali sui daripada had ‘bag janda (merurut mazhab al-Shafiy) empat bulan sepuloh hari bagi talu, dan seingga berslin bagi jonda at. balu_yang sedang mengandung. Perlu dinyatakan bahawa seseorang ister yang cceraikan oleh saaminya sebelum berlaku hubungan kelasin di antara mereka berdua, dia tidak mempanysi sebarang idah dan bekes suamiaya tidak olen ryjuk Sema Kepsoanya melaunkan denganaksa nian dan sus kuin yang baru 42Faktor Berlatunya khtila Di Kalongan Fugaha Sahabat Delam Berita Manakala sayidina Abu Bakar (13H), ‘Umar (23H), Abdullah bin Mas ud (32H), ‘Uthman (35H), ‘Ali (40H), Mu’az bin Jabal (18H), Abu Musa al-Asy’ariy (44H) dan Ibn Abbas (68H) r.a pula berpendapat bahawa ia bermaksud kedatangan hayd (:=1), Menurut mereka, idah perempuan yang ditalak oleh suaminya akan berakhir sebaik saja dia suci datipada haid ketiga Di zaman pembinaan mazhab figh yang muktabar di abad kedua dan ketiga hijrah, Imam Malik (179H) dan al-Shafi'iy (204H) telah berpegang dengan pendapat yang pertama. Manakala Imam Abu Hanifah (150H) pula telah berpegang dengan pendapat yang kedua. Sementara Imam Ahmad (241H) pula diriwaystkan telah mengemukakan kedua dua pendopat di ataa dalam masa yang berbeza. b, Hukum Orang Berihram Memakan Daging Binatang Buruan Di antara nas al-Quran yang mempunyai dua makna yang hakiki jalah perkataan al-Sayd sebagaimana yang terkandung di dalam firman Allah s.wet (Surah al-Ma’idah (5): 1): Ss er Maksudnya: “Dihalalkan untuk kamu memakan binatang ternakan kecuali yang ditentukan (pengharamannya) ke atas kamu tanpa ‘menghalalkan sayd ketika kamu berada dalam ihram”. Berpandukan frasa awal yang terkandung di dalam ayat di atas, semua tugaha telah bersepakat menghalalkan umat Islam memakan daging semua jenis binatang yang tidak diharamkan oleh syarak. Namun fugaha sejak ® Untuk mendapatkan penelasan yang terpesinci silarujuk: Dr. Mustfa Sei al-Khinn (1998), har aIKNtla fal. Qawa’id al sutiyyah fi Tkkilaf al-F wgaha’ (cetakan ketujuh). Beit: Muassahal-Risalah h. 72 dan 78. Libat juga: ‘Manna’ al-Qatan (1997), Tarikh al-Tashr’ al-slamiy (cetskan kedvs pul tajuh). Beira: Muassasa al 156 157. aFokior BerlakunyaIkhtilf Di Kalangan Fugaha Sahabat Dalam Berijtihad zaman Sahabat lagi telah berbeza pendapat berhubung hukum orang yang sedang berihram haji atau umrah memakan daging binatang buruan yang diberikan oleh orang lain kepadanya. Ini kerana perkataan al-Sayd (gual) Gi dalam ayat di atas mempunyai dua makna yang hakiki iaitu sama ada ia bermaksud binatang buruan (ayaa!) ataupun kegiatan memburu Ghee) Sehubungan ini, sayidina Ali (40H), Aishah (58H), Ibn Abbas (68H) dan Ibn Umar (73H) ra berperdapat bahawa perkataan al-Sayd di dalam ayat di atas bermaksud binatang buruan. Justeru, mereka mengharamkan seseorang yang sedang berihram memakannya secara mutlék sama ada anya diburu oleh orang yang herihram itu sendiri mahnpun oleh orang Jain yang tidak berihram. Pendapat ini kemudiannya telah disokong oleh Imam Sufyan al-Thawriy (161H), al-Layth bin Sead (175H) dan Ishaq bin Rahuwayh (238H).” Di antara sandaran pendapat mereka ialah hadis yang berikut* AY lie il Dyn gh goal acl 2 full Lilla gy Genel! ge" cage 0398 dlaigs J oly 8g chats es play ale “aoa UY) cable os ol Lf iB deny gd be ol Ladd Maksudnya: “Daripada al-Sa°b bin Jathamah al-Laythiy: Bahawa beliau telah menghadiahkan seekor keldai liar” kepada Rasulullah * Mell Kinbaya abMabon al-bnir, a-Feyyomiy (70H) menasken (eaney oi» bid Joo! seo ae Saas a ats... La) sebagnimina yang tekandung di dala: Dr. Mustafa Sad a-Khion (1998), ope, 185-86 > Ahmad bin Ai Ton Haar al Asqalaiy (2000) Fath al-Bar i Shark Sahih a-ukhar Shubre: Dar alegre ti s1-Tura, 4h 40 > Muhannmad bin Isl al-Bukhariy (1998), Se al-Bukat Riya: Dar a-Slam, ats bilangan 1825, 295 Liat juga: Moslim bin -Hij al-Naystburiy (2005), Sahih Maslin, his bilangen 2297, h. $37, Mubarnmad bin {sa a Timiziy (1999), Jami” ab Timi, Riya: Dat l Salm, taisblangan 49, 211; Ahmad bin Shayb al- ‘asi (2002), Suna al-Nasa'y, Bein: Dar Kut s-Tmiyyah has biangan 2818 dan 2819), 460461 dee Muhanad bin Yazid al Qazwiniy (2008) Sunen Thm Majuh (ctakan Sedua).Riyad: Maktabab a-Ma’ if, hais tilangan 3050, 3, 525. > ia himarwahshiy lah derjematcan scbega eli buan” atau “Kola i” dla: Mobamimad Tdi bin Ab Katy (13388), Ques a aera Kaba: Dat SPI bs. 44FFoktor Berlakunya lhtilaf Di Kalargan Fugaha Sahahat Dalam Beritihad saw ketika baginda berada di Abwa' atau di Waddan. Tiba- tiba baginda mengembalikan semula keldai itu kepada beliau. Apabila baginda melihat gambaran kekecewaan di wajah beliau, Baginda bersabda (menjelaskan): “Sesungguhnya kami tidaklah ‘mengembalikannya kepada anda melainkan kerana (kami tidak boleh memakannya sebab) kami sedang herihram” Manakala Sayidina Uthman bin Affan ra (35H) pula berpendapat bahawa perkataan al-Sayd adalah bermaksud kegiatan memburu. Justeruitu, beliau berpendapat bahawa orang yang sedang berihram hanya diharamkan Penggunaan perkataannikak dengan maksud kad nikal erkandung di damn surah al-Abzab (33): 49; sur al-Nor (24): 32 dan surah al-Nis’ (4): 3 ° Penggunaan perkataan ka dengan maksud huburgan Kelamiterkandung di dalam surah al-Nis" (4): 6 ™ Penggunaan perkatasn nikah dengan maksud akad nizah dan hubungen Felamin sekali gus terkandung di dala sural a-Raqarsh (2: 230 Sila lihat: De, Mustafa Said al-Khinn (1998), op. eth 81-82. Lihat jugs: Dr “Abd. ~ Axim rahimval-Mut mi, (1983), al-Figh al-jhadiya-Islamiy Bayn ‘Abgariyyah al-Selaf wa Ma’akhiz Nagidib. ‘Kahersh: Makubah Wat, h. 85-86 Untuk keteranganlanjut, sila hat: De. "Umar Sulayman al-Ashgar (1$97), Ahiam al-Zawaj fi Daw’ abKitab wa ‘eb Sunnas. Arman: Da al-Nata'ss,h. 1-12Fattor Berakunya Kila Di Kalangan Fugaha Sahabat Dalam Bertihad Di antara nas al-Quran yang menggusakan perkataan (-¢Si_-e Ss \Lalss) yang menjadi salah satu daripada topik ijtiad di kalangan fugaha fatah firman Allah s.w.t (surah al-Nisa’ (4); 22): ’ PEA Cage EN 5 EEK SUES; Maksudnya: “Dan janganlah kamu menikahi perempuan yang telah dinikahi oleh bapa-bapa kamu.” Berhubung ayat di atas, semua fugaha telah bersepakat dalam mengharamkan seseorang anak daripada mengahwini seseorang perempuan apahila bapanya sendiri telah melakukan akad nikeh dengan perempuan berkenaan™ (sekalipun belum berlaku hubungan kelamin di antara keduanya selepas akad nikah tersebut). ‘Namun begitu, persoalan yang timbul di sebalik hukum yang telah disepakati di atas ialah berhubung permasalahan apabila terdapat seorang lelaki yang berzina dengan seorang perempuan, di mana para imam mazhab telah berbeza pendapat dalam menentukan hukum sama ada anak lelaki atau bapa kepada lelaki yang telah berzina itu harus mengabwini perempuan berkenaan ataupun tidak? Berhubung persoalan di atas, Imam Abu Hanifab (50H), al-Awza" (15TH) dan Sufyan al-Thawriy (161H) yang berpendapat bahawa maksud hakiki bagi perkataan nikah adalah persetubuhan (sta —)), tidak mengharuskannya kerana lelaki tersebut telah melekukan hubungan kelamin dengan perempuan berkenaan (melalui perbuatan zina). Manakala Imam Malik (1798) dan Imamal- Shafi'iy (204H) yang berpendapet bahawa maksud hakiki bagi perkataan nikah adalah akad nikah (1a) pula telah mengharuskannya. Alasan mereka ialah hanya akad perkahwinan yang sah sahaja yang menjadikan seseorang perempuan itu haram dikahwini oleh anak atau bapa kepada lelaki berkenaan.” De Mustafa Sad al-Khins (1998), op. et. 80. > Thi, hn, 80-84; Dr." Abd al” Azim Ibrahim al- Mutiny (1993), op. fh, 85-88 dan Dr.“Umar Sulayman al-Ashqar (1997), op. eth, 10-12, 47Faktor Berlakaaya IhlafDi Kalangan Fugaha Sahabat Dalam Berjihad 42. Tkhtilaf Yang Berkaitan Dengan al-Sunnah Semua fugaha telah bersepakat mengatakan behawa al-Sunnah merupakan sumber hukum Islam yang kedua selepas al-Qur’an. Sebagaimana al-Quran, al-Sunnah juga mempunyai beberapa faktor yang menyebabkan berlakunya ikhtilaf di kalangan fugaha sejak di zaman Khulafa' rasyidin lagi. Di antara faktor-faktor yang dimaksudlcan ialah sebagaimana berikut: Al-Sunnah Menerima Pentafsiran Yang Berbeza Fugaha Sahabat ra telah berikhtilaf apabila berhadapan dengan beberapa hadis yang menerima pentafsiran yang berbeza sesuai dengan kedudukan Rasulullah s.a.w sebagai seorang rasul, pemimpin negara, kadi, mufti*® dan juga panglima perang. Di antara contoh-contoh perbezaan pendapat dalam penentuan hukum di kalangan fugaha Sahabat beresaskan faktor ini ialah: a, Perbezaan Pendapat Dalam Memahami Arahan Rasulullah SAW Pada tahun kelima hijrah, seramai lebih kurang 3,000 orang para Sahabat ra telah berjuang bermati-matian memerangi seramai lebih kurang 10,000 orang tentera musyrikin dalam peperangan Abzab yang berlaku dalam tempoh lebin kurang sebulan lamanya! Di akhir tempoh yang panjang itulah, Yahudi Bani Qurayzah yang menjadi sebahagian daripada warga negara Islam yang tinggal di sebelah tenggara Kota Madinah yang pada asalnya mengambil sikap berkecuali dalam peperangan tersebut, telah termakan pujukan kafir musyrikin untuk berpaling tadah dan mulai berstap sedia untuk menyerang tentera Islam dari dalam Kota Madinah. Namun, sebelum Yahudi Bani Qurayzah sempat * Ahmad bin Iris al-Qarafly (1), al-Purug. Beirut “Alam al-Kutub,juz.1, 208-209. © Safiyy al-Rahman al-Mobarskpuriy, (1996), al-Rahiy al-Makheum. Beirut: Muassasih al-Taikh al” Araiy,b‘Fatwor Berlakunya tkhtilaf Di Kalangan Fugoha Sahsbat Dalam Berita melancarkan serangan, kekuatan tentera musyrikin telah dihancurleburkan oleh Allah s.w.t melalui ribut taufan* yang menyebabkan mereka terpaksa melarikan diri meninggalkan medan perang dengan seribu satu macam keragian dan kehampaan yang sangat memilukan. Ketika Rasulullah s.a.w dan sekalion para Sahahat ham saja pulang ke rumah masing-masing untuk berehat sebelum mengerjakan solat fardu Asar, tiba-tiba Baginda didatangi oleh malaikat Jibril a.s yang meminta Baginda segera pergi memerangi Yahudi Bani Qurayzah. Justeru, Rasulullah s.a.w un terus bersabd: Aba gy EY) pal ol hay Maksudnya: “Jangan sama sekali seorang pun yang bersenbahyang (fardu) Asar kecuali di perkampungan Bani Qurayzah”. Dalam memahami arahan Rasulullah sa.w yang berkenaan, para sahabat ra terbahagi kepada dua golongan. Sebahagian para Sahabat telah mematuhi perintah Baginds menurut pengertian nas yang zahir. Justeru, mereka tidak mengerjakan solat fardu Asar kecuali di perkampungan Bani Qurayzah sekalipun terpaksa mengerjakannya di waktu mala. Manakala sebahagian Sahabat yang lain pula memahami bahawa arahan Rasulullah s.a.w tersebut adalah bertujuan supaya tentera Islam bertolak ke perkampungan Bani Qurayzah dengan secepat mungkin. Justeru, apabila mendapatt wakw Asar sudan hampir berakhir, mereka telah mengerjakan solat fardu Asar dalam perjalanan. Selepas mengetahui perkara berkenaan, Rasulullah s.a.w tidak menunjukkan sebarang bantahan terhadap mana- ‘mana pihak. Sikap Rasulullah s.a.w yang tidak menunjukkan sebarang bantahan terhadap mana-siana piltak yang (erlibat secara langsung telah memperakuat kedua-dua metodologi ijtihad berkenaan, di mana ulama Usul al-Figh * Sila rujuk surah al Ahzab (3): 9.20, © AiBukhatiy (1999), op ly dis bilangan 946 dan 4119, 152 dan 698, “hia 49Fakior Berlatusya Whilaf Di Kolangan Fugaha Sahabat Dalam Berita menamakannya sebagai sunnah taqririyyah, Mengulas kes di atas, Imam al- Nawawi (676H)** dan Ibn al-Qayyim (751H)* contohnya menyimpulkan bahawa para sahabat merupakan gencrasi awal yang menjadi perintis kepada Abl al-Zahir dan juga Abl al-Ma’ani wa al-Qiyas. Berlakunya perberaan pendapat dalam memahemi dan mematuhi perintah Rasulullah s.a.w di atas adalah sangat wajar. Ini kerana arahan tersebat diterima oleh para Sahabat r.a ketika mereka baru saja pulang ke rumah masing-masing untuk berehat daripada kepenatan dan keperitan yang dialami di medan perang, Berkemungkinan juga ada Sahabat yang sedang mandi atau sedang makan atau telah pun tertidur di saat berkenaan. Boleh dirumuskan juga bahawa untuk meraikan hakikat dan beberapa kemungkinan yang sedemikian, Rasulullah s.a.w sengaja membiarkan para Sahabat pergi ke perkampungen Yahudi Bani Qurayzah secara berasingan dan secara berperingkat-peringkat sehinggakan telah diriwayatkan bahawa beberapa orang Sahabat telah mengerjakan solat fardu Asar dalam waktu “Isyak-” Justeru itu. perbezaan pendapat dalam memahami dan mematuhi arahan Rasulullah s.a.w adalah sangat munasabah dan wajar berlaku, Amalan Lari-lari Anak Semasa Melakukan Sa°i Sebagaimana terdapat arahan Rasulullah sa.w yang telch menerima pentafsiran yang berbeza sejak di zaman hayat baginda lagi, fugaha Sahabat juga telah berbeza pendapat dalam menilai beberapa tindakan Rasulullah s..w menurut penilaian dan kefahaman masing-masing selepas kewafatan baginda, * Muty al-Dinbin Syarafal-Nawawiy (1997), -Minhaj Shark Sahih Muslin Ton al-Fljaj.Beint: fd. 12,318 © Matar © Saliyy ad in Abi Bakar Ibn Qayyim (1993), "lam ol-Muwagg'in.Kaherahi: Dar al-Hadith, ju, 1, h, 183, |-Rahman sl-Mubarakpuriy, (1996), op. cit, 304. Perlu dinyatakan di sini bahava dalam suasera eperangan, slat boleh dkerokan secu jamak dan gasr, stem itu, dalam isu & ats kia prlu nemahari bahawa ‘Sehabut yang mengerjakan slat farduAsar dalam wak Isak di perkampungan Bani Quayzah dengan than unt tmemaiuh artan Rasolllah sa. it lal mesjamaksan solt ford maphrib bersama dengan soll fads leyak wan yang 50Foktor Berlakunya lilaf Di Kalargan Fugaha Sahabat Daiam Berhad Sebagai contohnya ialah berkensan amalan lari-lari anek (Ja!) semasa melakukan tawaf dan sa‘iketika Rasulullah s.a.wv dan para Sahabat ra mengerjakan umrah setahun selepas perjanjian Hudaybiyyah, jumhur fugaha berpendapat bahawa amalan tersebut merupakan suatu sunnah tashriyyah yang bersifat 1a°abbudiyyak,* di mana ia tuntutan supaya ‘montaatinya adalah berlangoung hingga ke hau! Kiauat, Nauus, Ton “Abbas ra pula berpendapat bahawa tindakan tersebut sebenarnya bertujuan untuk memperlihatkan bahawa orang Islam masih kuat dan bertenaga kerana golongan musyrikin di Mekah telah menyebarkan berita pals. yang mengatakan bahawa Rasulullah s.a.w dan para Sahabat ra sedang ‘mengalami kelemahan fizikal akibat diserang oleh demam di Madinah. Dua contoh perbezaan pendapat yang berlaku di kalangan fugaha Sahabat di atas membuktikan bahawa terdapat sebilangan Kecil daripada sunnah Rasulullah sa.w yang walaupun majoriti fugaha memahaminya sebagai urusan fa‘abbudiy, namun kadang-kadang ia boleh ditafsirkan sebagai tindaken atau arahan Baginda yang bertujuan untuk memenuhi maslahat tertentu yang bersifat semasa, di mans tnntutan mematuhi perintah berkenaan adalah bersifat sementara sahaja. Satu kesimpulan umum yang boleh dirumuskan di akhir topik kecil ini ialah fugaha mujtahidin tidak akan berbeza pendapat ketika berhadapan dengan hadis-hadis mutawatir apabila fakta hukum yang terkandung di dalamnya bersifat Qar‘iy al-Dilalah, Sebalikaya apabila bethadapan dengan beberapa hadis yang bersifat Zanniy al-Dilalah, fugaha mujtahidin diharuskan berbeza pendapat dalam berijtihad sekalipun ia melibatkan hadis mutawatir sebagaimana dua contoh yang telah dikemukakan di atas, “ Ta'abbuady atau taabbudiyyah boleh dihuraikan ssbagai seeuatu Ketentuan syarak yang betkitan dengan ikadat sembshyang, puasa,zakat din haji yang tidak diketthui apa “lah (sasan) & sebalik ketentuan berkensan seperti bilangan retaatsembahyang, kadar nisab zakt dan sebagainye, “ Ahmad bia Abd al-Rahim s-Dihlawiy (1991), Hujiak AM el Balighak, Bein; Dar Met ifth, 1b, 325. Untuk ‘memperolehi maklumat lanjt, sta rajuk: Ds. Yusuf al-Qaredawiy (1998), alSunnah Masidaren li al-Ma’rifah wa ‘Ab Hndnoah (staan Leda) Rehabs Das af Syurugsb 49 81 SLFaktor Berlakuaya Ike Di Kalangan Fugaha Sahabat Dalam Berijtibad ii. ‘Tidak Mengetahui Ada Hadis Berhubung Masalah Yang Dihadapi Memandangkan seseorang fugaha Sahabattidak mengetahui kesemua hadis yang bersumber daripada Resulullah s.aw, mereka kadang-kadang akan berijtihad Khasnya apabila menghadapi sesuatu kes yang memerlukan jawapan yang segera. ‘Dalam berijithad trulah wujucnya kemungkinan berlakunya ikhtla/ di Kalangan fugaha mujtahidin dalam penentuan hukum syarak, Dj antara beberapa persoalan hukum yang tergolong di dalam kategori ini ialah fuqaha Sahabat ra telah berbeza pendapat dalam menentukan tempoh idah bagi perempuan hami] yang kematian suami, Ini kerana mereka tidak mengetahui fentaag kewujuden cebarang nas yang telah momperincikan hukum berhubung isu berkenaan. Sebaliknya apa yang mereka ketahui ialah wujudnya dua nas al- Qur'an yang bersifat umum, di mana kedua-dua nas tersebut telah memberikan ruangan kepada fugaha untuk berbeza pendapat dalam penentuan hukum. Pertamanya ialah firman Allah s.w.t (surah al-Talag (65): 4): SGA AES “Dan perempuan-perempuan yang hamil, waktu (tamat) idah mereka ialah apabila melahirkan kandungan” es Keduanya ialah firman Allah s.w.t (surah al-Bagarah (2): 234): eon coca pieiee, apes gal TSS, OREN O53 5 Kes Bae aes Maksudnya: “Orang-orang yang meninggal dunia ai antara kamu dan meninggalkan isteri-isteri hendaklah isteri-ister itu beridah selama empat bulan sepuluh hari”. Pengertian ayat yang pertamadi atas menjelaskan bahawa idah perempuan yang hamil akan tamat apabila melahirkan anak. Manakala ayat yang kedua pula secara umumnya menjelaskan bakawa seseorang perempuan yang kematian suami hendaklah beridah selama empat (4) bulan sepuluh (10) hari. Persoalannya ialah berapa lamakah tempoh idah perempuan hamul yang Kematian suamr? 52FFoktor Berlakunya lhtilafDi Kalorgan Fugaha Sababat Dalam Beritihad Dalam memahami maksud kedua-dua ayat di atas, para Sahabat telah berbeza pendapat. Menurut pendapat sayidina Ali (40H) dan Tbn ‘Abbas (68H) a, tempoh idah perempuan terscbut ialah berdasarkan tempoh yang lebih Panjang di antara dua tempoh idah berkenaan.® Pendapat ini dibuat dengan tujuan untuk mengkompromikan tuntutan kedua-dua ayat di atas. Manakala Ibn Mas‘ud ra (32H) pula berpendapat bahawa tempoh idah perempuan berkenaan akan berakhir sebaik sahaja dia melahirkan anak yang dikandungnya.' Sehubungan ini, Ton Mas‘ud ra berhujah bahawa memandangkan ayat (qj glas (ace J) diturunkan lebih terkemudian berbanding ayat (| ste y yt) 2a J),maka ayat yang lebih akhir boleh dianggap sehogai pentakhris kepada ayat pertama yang borsifat umum. Justeru itu, idah perempuan berkenaan dikira berakhir sebaik sahaja dia melahiskan kendungannya sekalipun dia bersalin hanya selepas beberapa minit sahaja deripada kematian suaminya. Dj antara para Sahabat yang memberikan pendapat yang sama dengan iitthad Ibn Masud ra ialah Abu Hurayrah ra (SRE) Pendapat inilah yang terbukti bertepatan dengan hadis yang diriwayatkan oleh Ummu Salamah ra (59H) sebagaimana berikut:** le op dil ae Se li al Gaal ae gy Lda of ge" Od JLB leno 5 ede Gast alall slall ce Saya aly seeds 2 Gals IY see gh ly ula Lal tusle che cell 55 Abe of gle Gaal ae gy Ade gf Jad Ayla) Cay shade of calli (lS yo Agllad aly ule ail Tigi (969), op oh 6 dan Ds Most Sd a Khinn (1998), pc 8 * Ss a Sar ah"Ubay Alo bin Maud analy (1), Sharh aTewah ala a Tanai, Bint: D Kish 2 Tmiya 39. Na i cea Mi AA a il, 4J-2,h. 589. Hadis ini juga dniwayatkan ole al-Bukhri dan Muslim dengan Jaftz dan maklamatyang sedikit berteza, ‘ite ha teri (1997), je, 10, he 399 53Faktor Berlakutya Ittlaf Di Kalangan Fugaha Sahabat Dalam Berhad LE Lease Dla abad yet Chel ang) Bis oe ecee Say glad al rgeutll lad GLU (1) Gilead cdgS AVI, coll 8) tL plang dale at) clue ail puny Cooled "(CBS Ye aS Maksudnya: “Daripada Abi Salamah bin Abdul Rahman bahawa beliau mengatakan: Abdullah bin ‘Abbas dan Abu Hurayrah berkenaan perempuan kematian suami semasa hamil. Ibn ‘Abbas menjawab: (Dia sribeti karidah golahia) salal de teonpo yang lebih parang” manatita Abu Hurayrah pula menjawab: Apabila dia melahirkan kandungannya, telah halallah dia (untuk berkahwin). Sesudah itu Abu Salamah bin ‘Abd al-Rahman pun pergi ke rumah Ummu Salamah ra, isteri Rasulullah saw lalu bertanyakannya tentang persoalan tersebut, Ummu Salamah menjawab: Seorang perempuan dari Bani Alam telah melahirkan anak eelepas setengah bulan daripada kematian cuaminya lalu dua arang lelaki telah meminangnya, seorang pemuda dan seorang lagi tua lalu dia cenderung kepada yang muda. Lantaran itu leJlaki yang tua mengatakan: Engkau belum halal lagi .... Perempuan tersebut kemudiannya datang menjumpai Raswllah s.aw lalu Baginda bersaabda: Sesungguhnya engkau telah halal, maka kahwini sesiapa yang engkau mahi”. Penjelasan di ates menunjukkan bahawa di antara punca ikhtilaf yang berlaku di kalangan fugaha dalam penentuan hukum ialah kerana mereka berbeza pendapat dalam menilai kedudukan sesuatu hukum yang telah pun diperincikan melalui al-Sunnah kerana hadis berkenaan tidak sampai ke pengetahuan mereka. Walaupun begitu, Kedua-dua pendapat di atas telah melahirkan dua pendekatan ijtihad yang sangat bernilai dalam sejarah pembinaan hukum Islam iaitu kaedah mentakhsiskan dan juga kaedah mentawfigkan (mengkompromikan) beberapa nas syarak yang mempunyai beberapa fakta yang berbeza di antara satu sama lain, Di sinilah juga peranan yang perlu dimainkan oleh fugaha terkemudian dalam mengkaji dan mentarjihkan pelbagai ijuhad fugaha terdahulu berpandukan metodologi ijtihad yang mantap sebagaimana yang terkandung di dalam ilma Usul al-Figh. 54Faktor Berlakunya lhl Di Kalongan Fuqua Sahabat Dalam Beritinad Meragui Kebenaran Sesuatu Hadis Al-Ahad Fugaha Sahabat r.a telah berusaha dengan sewajamya untuk meneliti kesahihan sesuatu hadis yang sampai ke pengetahuan mereka. Jika mereka tidak berpuas hati terhadap ketepatan fakta sesuatu hadis al-Ahad yang diberitahu kepada mereka khasnya apahila mendapati fakta hadie tersabut bertentangan dengan nas al-Quran,* mereka tidak berasa keberatan untuk mengabaikan hadis berkenaan dan seterusnya berijtihad dalam penentuan hukum berasaskan fakta yang telah pan terkandung di dalam al-Quran, Sehubungan ini, fugaha telah bersepakat mengatakan bahawa isteri yang dicerai sebelum dicampuri dan sebelum ditentukan mas kehwinnya adalah berhak mendapat pemberian mut‘ah (saguhati) menurit kemampuan suami sebagaimana yang terkandung di dalam firman Allah s.w.t (surah al-Bagarah (2): 236): Le cases 4 taken Aes ae mnenten 2 cyctnf aT E iS ian TSN aiboy Ke ce €h hee esa) Maksudnya: “Tidaklah kamu bersalak (dan tidaklah kamu menanggung bayaran mas kahwin) jika kamu menceraikan isteri-isteri kamu sebelum kamu bersentuh (bercampur) dengan mereka atau (sebelum) kamu menetapkan maskahwin untuk mereka. Walaupun demikian, hendaklah avnus mcmberi mut'uh (yemberlan saguhatt) kepada mereka (yang dicerai itu). Namun, fuqaha Sahabat telah berbeza pendapat dalam kes seorang lelaki yang meninggal dunia sebelum menetapkan nilai mas kahwin dan sebelum mencamputi isterinya yang baru dikahwini, Berkeaaan kes di atas, Ibn Masud +a QOH) telah mengkaji nae nas hukum sclama sebulan lalu membesihat pendapatnya dengan mengatakan:** * Sebagai contoh, fugaha Hanafiyyah mengabaikan sesuaty hadi al-Ahad yang cahih apabila ia bereanggah dengan siyas yong sahih. Fugsha Hanalyyah juga mengabaikan hats al-Ahad apabila Sehabat yang meriwayatkan hadi berkenaan kemudiennya teiuh melakukan aralan yang menyalahi fikia hads yang telah dinwayatkinaya sedi Unt keterangan lanjut, sila hat: Dr.” Abd al-Karim Zaydan(1993),op. eth. 175-109. 5 shame hin honed The Busha (4), .idayale al Masta, Beret: Das bik: 20. 55Faktor Berlakunsa Hehtile Di Kalangan Fugaha Sahabat Dalam Berjtad cia Lhd GIS chy dil yd Ue IS Ghd ol Lead dl * Liggle y Laas Ys Sy Y Uyilad Gye al yal Gane ll "Sy yd! Lgly sual ‘Maksudnya: “Saya mengatakan dengan pendopat saya, sektranya ta tepat, maka daripada Allah den sekiranya ia silap, maka daripada saya sendir\. Saya berpendapat bahawa perempuan tersebut berhak mendapat ‘mas kahwin seperti isteri-isterinya yang Iain tanpa dikurang dan tanpa dilebitkan, dan dia wajib beridah dan berhak pula mendapat pusaka”. Scsudah Ibu Mas’ud micngemukakan pendapat di atas, Ma'gil bin Yasar al-Ashjat iy yang berada di majlis tersebut terus bangkit dan menjelaskan bahawa keputusan tersebut adalah bertepatan dengan qada’ (keputusan) Rasulullah s.a.w dalam kes Barwa’ binti Washig.°> Manakala sayidina Ali (35H), Zayd bin Thabit (45H) dan Abdullah bin ‘Umar (73H) ra yang juga tidak mengetahui kewujudan hadis di atas telah berijtihad lalu menfatwakan bahawa isteri tersebut berhak memperolehi mut‘ah sahaja, bukennya mas kahwin® Berhubung ijtihad ini, apabila sayidina Ali ra iberitahu tentang hadis Ma'qil bin Yasar al-Ashjaiy yang menjelaskan bahawa Rasulullah s.a.w memberikan hak kepada Barwa’ binti Washiq untuk mendapat ‘mahar mithliy dan harta pusakaserta memerintahkannyasupaya beridah, sayidina Ali va berkata: “Kita tidak menerima kata-kata seorang Badwi yang kencing sambil berdiri berhubung perkara yang berteniangan dengan al-Qur'an dan sunnah Rasulullak sa." Inj adalah salah satu contoh yang menjelaskan bagaimana ikhtila/ boleh berlaku di kalangan fugaha Sahabat sekalipun wujud hadis tertenty dalam sesuatu isu yang mereka iitihadkan. Salah satu sebabaya ialah kerana mereka bersikap sangat berhati-hati dalam menerima sesuatu hedis yang tidak dipastikan kesahihannya terutamanya apabila ia diriwayatkan oleh seseorang yang tidak Sid. % Ahmad bin ‘Abd al-Halim Ibn Taymiyyah (1983), Raf’ al-Malam ‘an A’immah l-A“lam, Riyad, 17 ©» De. Mustafa Si al-Khann (1898), op-et i 97-D8 dan 602-008, 56Fakior Berlakunye Ita Di Kalengan Fugaha Sahobat Dalam Berhad ‘diketahui sama ada beliau betul-betul ingat ataupun terlupa.* Sayidina Aliratetap mempertaharkan ijtihadnya kerana beliau berasa ragu terhadap kesahihan fakta yang terkandung di dalam hadis al-Ahad berkenaan disebabkan ia mengandungi fakta yang berbeza dengan ketetapan al-Quran di dalam ayat 236 dari surah al- Bagarah di atas. Dalam pengajian ilmu Mustalah al-Hadith, hadis yang tidak tercebar di kalangan para Sahabat hatta fuyala Salubut sendirl dak mengetahui tentang kewujudannya, adalah tergolong sebagai hadis al-Ahad, di mana fugaha mujtahidin telah berbeza pendapat mengenai syarat-syarat kehujahannya. 43. Ikhtilaf Yang Berpunca Daripada Ketiadaan Nas Syarak ‘Yang Terperinei Apabila berhadapan dengan sesuatu persoalan yang tidak dinaskan secara terperinci ‘mengenainya, fugaha Sahabat r akan berijtihad dengan menggunakan pelbagai kaedah seperti dengan mengambilkira fakta-fakta yang terkandung di dalam lain-lain nas syarak yang boleh dibubungkaitkan dengan masalah hukum yang mereka jjtihadkan, Kadang-kadang mereka berhujah dengan mengemukakan beberapa perbandingan yang perlu dan munasabeh untuk menguatkan pendapat masing-masing, Dj antara persoalan yang tergolong di dalam kategori ijtihad yang dimaksudkan ini ialah sebagaimana berikut: a, Kadar Pembahagian Pusaka Di Antara Kedua Ibubapa Dan ‘Suami Yang Kematian Isteri Berasaskan faktor ketiadaan nas hukum yang khusus, fugaha Sahabat ra telah berbeza pendapat delam menentukan kadar pembahagian pusaka di antara suami dan kedua ibubapa kepada seseorang perempuan yang meninggal dunia. Menurut Ibn Abbas r.a (68H), ibu kepada perempuan versebut mendapat sara pertiga (1/3) daripaca keseluruhan harta pusaka sebelum ditolak bahagian satu perdua (4) untuk suaminya berdasarkan zahir firman Allah s.ves (surah al-Nisa’ (4): 12): Untuk keteranganlanjt, sla lihat: Dr. Nursddin “Tr (1992), Mamba al-Nagd "Ulam al-Hadith (colakan kia). 37Foktor Berlakunya Ril Di Kalangan Fugaha Sehobat Dalam Bertjhad Bie bah ag ormee of Be Fe SAN AG29125 5550541 SS ob Maksudnya: “... tetapi jika si mati tidak mempunyai anak, sedang yang mewarisinya hanyalah kedua ibubapanya, maka bahagian tounye tutah sueu pertiga”. Manakala Zayd bin Thabit r.a (45H) pula menfatwakan bahawa ibu berkenaan mendapat satu pertiga daripada harta pusaka sesudah ditolak bahagian suami.Alasan yang beliau berikan ialah bahagian untuk ibu tidak boleh dilebihkan daripada bahagian untuk bapa. Ini kerana menurut ayat ‘kedua belis dati sural al-Niva’ ,suaunsi uicudapat “daripada pusaka isterinya jika mereka tidak mempunyai anak. Sekiranya pembahagian harta pusaka sebanyak satu pertiga (1/3) kepada ibu dibuat sebelum ditolak bahagian suami, tentulah ibu akan memperolchi bahagian yang lebih banyak daripada. bapa simati dan ini sepatutnya tidak berlaku kerana ia bertentangan dengan pengertian umum firman Allah s.w.t (surah al-Nise’ (4); 11): Env4 “(Bahagian pusaka) bagi lelaki adalah seperti bahagian dua orang perempuan”. Pada paudangan penolis, pendapat Zayd bin Thabitra adalah let Kerana ia bersesuaian dengan firman Allah s.wt di atas yang menjelaskan bahawa bahagian pusaka untuk lelaki adalah lebih banyak berbanding bahagian untuk perempuan. Tambahan lagi, Rasulullah s.a.w sendiri telah pun menegaskan bahawa orang yang paling pakar dalam bidang fara’id di ‘kalangan Sahabat baginda ialah Zayd bin Thabit ra” TAL Teminiy C000) op i hitangan 1700 dan QTE RAD 58.Faltor Berlakunya ithtla/ Di Kalangan Fugaha Sahabot Delam Beritiad b. Hak Adik Beradik Si Mati Untuk Memperolehi Harta Pusaka Bersama Datuk Si Mati Semua fugaha telah berijmak mengatakan bahawa adik beradik si mati terhalang daripada mendapat harta pusaka sekiranya bapa si mati masih hidup. Bagaimanapun fugaha borbezs pendapat sckinaaya yiay yally masih hidup bersama adik beradik si mati itu adalah datuk si mati (kerana bapa si mati telah meninggal dunia terlebih dahulu daripada datuk si mati berkenaan). Punca berlakunya ikhtilaf dalam isu ini ialah kerana al-Qur'an sendiri telah menggnnakan prrkcataan (..1) dengan malsud “datuk’ dan ‘‘moyang™© sebagaimana firman Allah s.w.t (surah Yusuf (12): 38): Souter eee et Anke. BB GENS aie ah Ch, Maksudnya: “...ddan saya mengikut agama bapa-bapa saya (..f4]) iaitu Ibrahim, Isma’il dan Ishak....”. Menurut penjelasan al-Qur’an, ucapan di atas sebenaraya telah disebut oleh nabi Yusuf a.s, di mana bapanya yang sebenar ialah nabi Ya’qub as Manakala nabi Ishak as pula adalah bapa nabi Ya’qub as (aitu datuk kepada nabi Yusuf a.s). Sementara nabi Ibrahim as pula adalah bapa kepada nabi Ishaq as (iaitu moyang kepada nabi Yusuf a.s). Tezasnva, al-Qur'an sendiri telah mengisyaratkan bahawa selain daripada bapa yang sebenar, datuk dan moyang juga boleh dipanggil sebagai “bapa” menurut pengertian yang bersifat majaziy (kiasan). Berkenaan persoalan di atas, sebilangan fugaha Sahabat yang dipelopori oleh Sayidina Abu Bakar al-Siddiq (13H), Muaz bin Jabal (19H), Abu ‘Musa al-Ash’ariy (44H), Abu Hurayrah (58H), Aishah ($8H), Ibn Abbas (68H) dan Ibn al-Zubayr (72H) ra berpendapat bahawa keduduian datuk "© Maksud “moyang"ialah tapa atau ibu kepada datuk Al-Qur’an, surah Yosuf (12): 6. Sano ah Had (119.71 59aktor Berlakunya IkhilafDi Kalangan Fugaha Sahabat Dalam Berijihad adalah sama seperti bapa iaitu boleh menghalang adik beradik si mati dari menerima pusaka, Pada mulanya, Sayidina Umar bin al-Khattab ra (23H) juga berpendapat sedemikian tetapi kemudiannya beliau menarik balik pendapat tersebut.* Sehubungan ini, Ibn Abbas ra contohnya berhujah bahawa memandangkan cucu lelaki boleh menghalang adik-beradik si mati dari menerima puoaka cebagaimana anak si mati itu sendiri, maka datule juga boleh berbuat demikian sebagaimana juga bapa si mati itu sendiri. Pada zahirnya Ibn ‘Abbas menggunakan kaedah qiyas dalam memberikan alasan di atas. Manakala sebahagian fuqeha Sahabat yang dipelopori oleh Zayd bin ‘Thahit (45H), sayidina Ali (40H), Savidina Umar (23H) dan Abdullah bin Masud (32H) ra pula berpendapat bahawa datuk dan adik-beradik si mati sama-sama akan mendapat bahagian pusaka menurut kadar masing-masing Kerana mereka sama-sama berkongsi hubungan kekerabatan yang setaraf engan si mati iaitu melalui hubungan mereka dengan bapa si mati.“ Untuk menguatkan hujahnya, Sayidina Ali r.a mengumpamakan kedudukan datuk sebagai laut atau sungai yang besar, bapa si mati sebagai teluk yang terbentuk daripada air yang bersumber daripada Jaut atau sungai yang besar itu, manakala si mati dan adik beradiknya pula diumpamakan sebagai dua anak sungai yang berdekatan yang mendapat sumber air daripada teluk berkenaan, Jarak kedudukan di antara dua anak sungai itu lebih dekat berbanding dengan jarak anak sungai dengan laut. Andainya salah satu anak sungai itu ditutup, anak sungai yang satu lagi akan mengambil air ‘yang sebelumnya diambil oleh anak sungai di sebelahnya dan air itu sama sekali tidak akan kembali lagi ke laut Manakala Zayd bin Thabit ra pula telah mengumpamakan datuk si ‘mati sebagai batang pokok dan akar tunjangnya, bapa si mati diumpamakan sebagai dahan pokok dan adik-beradik (termasuk si mati) diumpamakan © Dr, Mustafa Sid al-Khinn (1998), ope. 111. ihat ga: Manna’ al-Qattan (1997), op it, b. 151, “Dr. Mustafa Sa’ al-Khinn (1998), bi, 112 “Tid. “a tbidgh. 111 2.Faktor Berlaluoya Kivila Di Kalangan Fugaha Sakabat Delam Berita sebagai dua cabang kecil yang saling berdekatan yang keluar dari dahan pokok tadi. Andainya salah satu daripada dua cabang itu dipotong (itu berlaku kematian ke atas salah seorang daripada mereka), maka cabang yang satu lagi akan menyedut makanan yang biasa disedut oleh cabang yang dipotong itu dan makanan tersebut sama sekali tidak akan kembali semula ke batang pokok berkenaan. ‘7 Di zaman pembinaan mazhab, ikhtilef yang melibatkan kes ini terus berlanjutan. Ini kerana Imam Abu Hanifah (1S0H), Zufar (157H), al-Hasan bin Ziyad (H), salah satu riwayat daripada dua pendapat Imam ‘Almad (241H) dan Dawud al-Zahiriy (270H) telah memilih pendapat yang pertama. Di antara hujah mereka ialah kedudukan datuk si mati adalah lebih teguh berbanding kedudukan saudara si mati kerana walaupun datuk dan saudara adalah sama-sama berkongsi hak dalam menerima pusaka, namun datuk pula adalah bersendirian dalam aspek penjagaan harta dan menjadi wali nikeh. Alasan mereka yang lain ialah anak boleh menghalang saudara si mati tetapi tidak boleh menghalang datuk. Ini mmembuktikan bahawa kedudukan datuk si mati adalah lebih utuh dan tidak boleh disamekan dengan kedudukan saudara si mati. Manakala pendapat yang kedua pula telah didokongi oleh sekalian fugaha’ al-Shafi-iyyah, fugaha al-Malikiyyah, Imam Ahmad (241H) menurut salah satu daripada dua riwayat yang lebih sahih, Imam Abu Yusuf dan juga Imam Mubammad bin al-Hasan al-Hanafiy.” Di antara hyjah urereka lalah adik-beradik lelakt adalah menjadi ‘asabeh kepada adik- beradik perempuan (yang berperanan menghabiskan harta pusaka) seperti anak Iclaki si mati tetapi datuk si mati tidak bersifat sedemikian. Selain itu, mereka menegaskan bahawa hak adik beradik untuk mendapat pusaka adalah lebih teguh berbanding hak datuk kerana anak saudara kepada si ‘mati (anak kepada adik-beradik si mati) akan menggugurkan hak pusaka daripada bapa saudara si ati (ansk kepada datuk si matt.” © Bid, 12 Bid. 112-113, Wid.,h. 112 Bid b, 112. Lihe juga: Dr. Nadiyah SyaifalUmasiy (1985), Kithad ab-Rasul SA.W (cetakan ketiga). Beit “Miassassh l-Risalah.b. 237 61oktor Berlakunya Wilf Di Kalangan Pugaha Sahabat Data Berhad ‘Menurut Imam al-Shafi'iy (150-204H), pendapat kedua di atas yang ‘memutuskan bahawa datuk dan adik-beradik si mati sama-sama akan mendapat bahagian pusaka meaurut kadar masing-masing telah menjadi pegangan kebanyakan fugaha di pelbagai negara Islam sejak zaman berzaman. Untuk mendokong pendapat ini Imam al-Shafi'iy seterusnya menegeskan bahawa babagian pusaka untak adik boradik si mati telah dinasken di dalam al-Quran sedangkan bahagian pusaka untuk datuk si mati tidak dinaskan mengenainya di dalam al-Quran. Tambahan lagi, penentuan bahagian pusaka untuk adik-beradik si mati di dalam al-Sunnah adalah lebih sabit (kesahihannya) berbanding hadis yang menentukan bahagian pusaka ‘untuk datuk si mati.” Berhubung ijtihad Imam Abu Hanifeh yang menyokong pendapat pertama di atas, apa yang sangat menarik ialah walaupun pada kebiasaannya beliau mempunyai persamaan pendapat dengan ijtihad Sayidina Umar dan Tbn Mas‘ud ra, namun dalam isu ini Abu Hanifah telah berbeza pendapat dengan mereka. Dari segi penentuan hukum Islam semasa berhubung rmasalah ini, penulis berpandangan bahawa pendapat golongan kedua adalah ‘mempunyai hujah yang lebih kuat selain daripada ianye lebih bersesuaian dengan maslahat majoriti sesebuah keluarge dan kaum kerabat di kalangan umat Islam. 5. Penutup Penjelasan di atas membuktikan bahawa ugaha’ hanya akan berijtihad dan berbeza pendapat dalam penentuan hukum-hukum fur’ apabila berhadapan dengan nas-nas syarak yang bersifat zanniyyah atau apabila mereka meragui kesabihan sesuatu hadis, al-Ahad yang sampai ke pengetahuan mereka atau apabila mereka tidak mengetahui Jangsang tentang kewujudan hadis sahih yang bersifat gat iy al-Thubut wa al-Dilalah berhubung sesuata persoalan yang dihadapi, W Miammad bin Tare al-Shafiy (1979), a-Risala, od. Ahmad Mutammad Shakir (etakan kedus). Kaherah: ‘Matta Barat Torah, h 601 506, 62Faltor Berlokunya Witla Di Kalangan Fugaha Sahubat Dalem Berhad Dalam menghadapi nas-nas hukum yang bersifat Zanniyyah al-Thubut wa al- Dilalah, semua fugaha’ muktabar tidak pernch berijtihad berpandukan pendapat akal semata-mata, bahkan mereka akan berusaha untuk merujuk kepada pelbagai nas-nas syarak yang berkaitan dengan masalah yang dikaji, prinsip-prinsip urmum dan objektif syariah, Di samping itu mereka juga akan menggunaken metodologi ijtihad yang textentu seperti kaedah al Takhsis, al-Tarjih wa at-Tamfiy dan scbaygainya. Memandangkan hukum-hukum jtihadiyyah yang terkandung di dalam perbenczharaan figh telah dijstinbatkan daripada al-Qur'an, al-Sunnah dan fatwa- fatwa Sahabat, maka ia mempunyai kedudukan yang tinggi di sisi syariah. Justeru itu, ia tidak boleh dianggap sebagai hukum ciptaan manusia sebagaimana undang- undang sekular? Ta sehaliknya adalah tergolong sebagai hukum hukum oyarak yang sangat berautoriti kerana ia telah disokong oleh dalil-dalil syarak yang bersifat umam dan dirumuskan pula dengan menggunakan metodologi jjtihad yang mantap dengan mengambilkira prinsip-prinsip umum dan objektif syarih yang muktabar. Wallahu Alam. celts denen all gle y dane Uae cole ail log pale Gy di asall gf Ugea 5s, ‘Yusuf -Qaradawiy. (1990), Madikhal l Dirasok al-Shertah alslamiyyah, Kaberal: Maktabah Waka, 63