3.

SERBEST YZEYL (AIK) KANALLARDA NFORM AKIM

Serbest yzeyli akmlarda akm, basnl akmlarda olduu gibi tamamen kat cidarla
evrelenmemitir. Atmosfer basnc ile temas halinde bir serbest yzey mevcuttur. Akarsular
ierisindeki akmlar, sulama kanallarndaki akmlar, dren borularndaki akmlar, kanalizasyon
kanallarndaki akmlar vb. serbest yzeyli akmlar olutururlar.

Bir boru iindeki akm oluturan sebep ne ise ak kanal ierisindeki akm oluturan sebep de
odur. Bu sebep enerji olarak tarif edilmektedir. Akkan, enerjisi byk olan noktadan kk olan
noktaya doru akar. Borulardaki akmda bu enerjiyi temin eden, su seviyesi veya pompa dr (ekil
3.1). Ak kanal ierisindeki akm halinde ise bu enerjiyi temin eden daima su seviyesidir (ekil 3.2).











ekil 3.1 Basnl (boru) akmda enerji durumu












ekil 3.2 Serbest yzeyli (kanal) akmda enerji durumu



Ak kanal akmlarnda, boru akmnn tersine, yzeyde atmosfer (P
0
) basnc mevcuttur ve
kayma gerilmeleri ihmal edilebilir (ekil 3.2). Bu akmlarda:

Boyuna profiller, hidrolik eimi verir
Borulara kyasla, akm daha karmaktr.
Borularda olduu gibi, esas etken yerekimi ivmesidir (g) (arlk kuvvetleri)

1











ekil 3.3 Serbest yzeyli (kanal) akm




3.1. Serbest Yzeyli Akmlarn Snflandrlmas

Ak kanallardaki akm mekan kriteri dikkate alnarak, kanal ba ve sonundaki artlara, taban
eimine ve kanal cidarnn cinsine bal olarak iki tipe (ksma) ayrlr.

--niform (Deiken olmayan) akm
--niform olmayan (deiken) akm

niform akmda kanal ierisindeki su derinlii kanal boyunca sabit kalmaktadr. niform
olmayan akmda ise, su derinlii kanal boyunca alnan x uzaklnn bir fonksiyonudur (ekil 3.4).
Tablo 3.1de akm durumlaryla ilgili bilgiler sunulmutur.

Tablo 3.1 Serbest Yzeyli Akmlarn Snflandrlmas

Akm niform hf(x) Su derinlii kanal boyunca deiken deil
niform olmayan h=f(x) Su derinlii kanal boyunca deiken
Akm Permenan hf(t) Su derinlii zamanla deiken deil
Permenan olmayan h=f(t) Su derinlii zamanla deiken











ekil 3.4 niform ve niform olmayan akmlar

Ak kanallarda akm, aadaki tabloda verilen tiplerde oluabilir.

2

Tablo 3.2 Kanallarda oluabilecek akm tipleri

niform Permenan Akm hf(x), hf(t) Derinlik sabit, konumla ve zamanla deimiyor
niform Permenan Olmayan Akm hf(x), h=f(t) Derinlik, konumla deimiyor fakat zamanla
deiiyor
niform Olmayan Permenan Akm h=f(x), hf(t) Derinlik, konumla deiiyor fakat zamanla
deimiyor
niform Olmayan Permenan
Olmayan Akm
h=f(x), h=f(t) Derinlik, hem konumla hem de zamanla deiiyor

Yukardaki snflandrma yannda, niform olmayan akmlar:

a. Yava (tedrici) deien akmlar (enerji ve srtnme kuvvetleri ile ilgili denklemler geerli)
b. Ani deien akmlar (enerji ve impuls-momentum denklemleri geerli)

olarak da snflandrlabilir. Aada boyuna bir profil iin yava ve ani deien akmlarn hangi
durumlarda oluaca gsterilmitir. Kanal hidroliinin karakteristik zellii, serbest yzeylerinin
ekil deitirebilme kabiliyetidir. Bu zellik, srama, ani dme, kabarma gibi basnl borularda
bulunmayan baz olaylara neden olur.














ekil 3.5 Boyuna bir profil iin yava ve ani deien akmlar

3.2. Doal ve Suni (Yapay) Kanallar

Suni kanallar; eitli malzemelerden normal olarak dzgn ve tabanlar eimli olarak imal
edilirler. Bunlar:

Sulama kanallar
Dolu savak kanallar
Atksu kanallar
Menfez ve drenaj kanalar

Doal kanallar; doada rastlanan, kesitleri dzgn olmayp deiken olan kanallardr.



3

3.3. Bir Kesitte Basn Dalm

ekilde, kesik izgilerle gsterilmi kesitte basncn nasl deitiini aratralm:













ekil 3.6 Ak kanal kesitinde basn dalm


Bunun iin bu kesit zerinde (dhxlxl) hacminde paray dnelim. Bu parann n dorultusu
iin hareket denklemi , eklinde yazlabilir. Ak kanal ierisinde niform akm
bulunduuna gre, akm izgileri dorusal dzgn ve birbirine paraleldir. Bu durumda a
n
ivmesi sfr
olur. O halde aadaki denklem yazlabilir:
F
n
= m a
n
cos 1

(3.1)

Bu denklem iin h=0da P=P
0
snr koulunu kullanrsak,aadaki denklemi elde ederiz.

(3.2)

Eer kanal eimi ok fazla deilse (pratikte %1den byk eimli kanallara nadiren rastlanr)
alnabilir ve Denklem 3.2 aadaki ekle dnr.

(3.3)

Bu durumda, niform ak kanal akmnda basn, kesit iersinde hidrostatik kanunlarna
uygun olarak deiir. Bunun iin aadaki koullar salanmaldr.

Kanal ierisindeki akm, niform ya da niform akma ok yakn olmal
Kanal eimi ok byk olmamal

Eer akm niform akmdan ok uzak ise akm izgileri dorusal dzgn ve paralel olmayacak
ve dolaysyla ivme sfrdan farkl olacaktr. Bu ise bize hidrostatik basn dalmndan farkl dalm
verecektir.




4

3.4. Hareket Denklemi (Dinamik Denklem) ve Enerji Kayb

Bir ak kanal akmnda e hz yzeyleri, kanal yatana hemen hemen paralel oluurlar. Bu
yzeyler arasnda oluan srtnmeler ak kanal akmnda, borudakine benzer ekilde enerji kaybna
sebep olacaktr. Byle bir ak kanal akmnda ekilde gsterilen x kalnlndaki akkan dilimi iin
hareket denklemi( ) aadaki ekilde yazlabilir. F = m a









ekil 3.7 Ak kanal akmndaki akkan dilimi

a. Akkan paracnn hareketini salayan kuvvet, parann arlnn tabana paralel
bileenidir, sin x A (taban eimi daima ok kktr ve sin taban eimi=J
0
)

b. Parann hareketini engellemeye alan kuvvet, paraya cidar boyunca etkiyen srtnme
(kayma) gerilmelerinin bilekesi olan srtnme kuvvetidir, x U (U, akmn temasta
olduu cidar uzunluudur ve slak evre olarak adlandrlr)

c. Bu iki kuvvetin haricinde, parann her iki yzne etkiyen basn kuvveti mevcutur. Ancak,
daha nce basncn en kesit ierisinde hidrostatik basn kurallarna gre deitiini tespit
etmitik (su yzeyinde atmosfer basncna eit olup tabana dorusal artmakta). Dolaysyla,
akm derinlii deimediine gre, parann her iki yzne etkiyen basn deerleri birbirine
eittir.

(3.4)

Akm niform olduundan, kesit alan (A) akm boyunca deimemektedir, dolaysyla
sreklilik denkleminden hz da deimez ve parann ivmesi sfr olur. Hidrolik yarap, slak alann
slak evreye oran (R = A olduuna gre, Denklem 3.4 aadaki gibi elde edilebilir. 0)

(3.5)

Aadaki ekilde verilen ak kanaln boyuna kesitini incelersek:









ekil 3.8 Ak kanal akmnda enerji kayb
5

ekilde 1 kesitinden birim zamanda geen birim arlktaki akkann enerjisi;

(3.6)

2 kesitinden birim zamanda geen birim arlktaki akkann enerjisi ise;

(3.7)

ekilinde yazlabilir. O halde ak kanal ierisindek 1 ve 2 kesitleri arasndaki enerji kayb, aadaki
denklemle belirlenebilir.

(3.8)

Kanal boyuncaki kayp h
k
ise birim boydaki kayp;

(3.9)

Denklemdeki, (z
1
- z
2
olduundan ) x = sin , sin = }
0
0
= R }
0
0
= R }

(3.10)

Dier taraftan akmn niform olmas dolaysyla, ekilde enerji izgisinin tabana paralel
olduu grlr. Enerji izgisinin eimi J
e
ile gsterilirse;

(3.11)

Sonu olarak, bir ak kanal ierisindeki niform akmda, hidrolik eim, taban eimi, enerji
izgisi eimi ve su yz eimi birbirine eittir. Denklem 3.5 ( )deki J
0
n ayn zamanda
hidrolik eim olduu gz nnde bulundurursak, ak kanal akm iin elde ettiimiz bu denklemin,
boru akm iin daha nce elde edilen 2.59 denklemiyle ( ) ayn olduu grlr. Boru
akmnda bu denklemden hareketle enerji kayb denklemine varlmt. O halde 3.5 denkleminden
hareketle niform akml ak kanallarda enerji kayb iin aadaki denklemi yazabiliriz.

(3.12)

Tablo 3.3 Basnl boru ve ak kanal akmyla ilgili denklemlerin karlatrmas







6

3.3. Ak Kanallarda niform Akm iin Pratik Formller

3.3.1. Chezy Denklemi

Denklem 3.12den hz deeri ekilirse aadaki denklem elde edilir.

(3.13)

Denklemde; C = _
8g
I
(Chezy katsays) olarak ifade edilir ve yukardaki denklem aadaki ekli
alr.

(3.14)

Bu denklem, Chezy denklemi olarak bilinir. Bu bant, hidrolik mhendisliinde kullanlan tamamen
deneysel bir ifadedir. Bunun iin Chezy katsaysyla ilgili bir ok ampirik ifade verilmitir. C
katsays, verilmi ampirik ifadelerden veya srtnme katsaysnn (f) belirlenmesiyle hesaplanabilir.
Bazin, C katsays iin aadaki ifadeyi verilmitir. Denklemde,
b
iyi svanm beton kaplamalarda
0.06, ta duvarlarda 0.46, toprak kanallarda 1.30, kark cidar kanallarda 0.85 ve kaya zeminli
dzeltilmemi kanallarda ise >1.75 alnabilir.

(3.15)

3.3.2. Manning-Strickler Denklemi

Chezy katsays (C) iin ampirik ifadelerden bir tanesi aada verilmitir.

(3.16)

Burada, k kanal kaplayan malzemenin cinsine bal bir katsaydr. Denklem 3.14 ve 3.16 birlikte
kullanlrsa;

(3.17)

denklemi elde edilir. Bu denklem, literatrde Gauckler-Strickler denklemi olarak bilinir ve Hidrolik
Mhendisliinde ok kullanlr. Bu denklem, n=1/k olmak zere;

(3.18)

eklinde yazlabilir. Bu ise Manning denklemi olarak bilinir. Denklemdeki k katsays, elik
yzeyli kanallarda 90-100, iyi kaplanm beton yzeyli kanallarde 60-70, ta bloklarla kapl kanallarda
ise 25-30 deerlerini almaktadr.

Sonu olarak, denklem 3.12 (enerji kayb denklemi), ak kanallarda, ya Chezy ya da Manning
denklemi formunda kullanlr.
7

1.4 niform Ak Kanal Akmlarnda Hidrolik Hesap

niform akm hesabnda sreklilik ( = ) ve Manning (v = I A
1
n
R
23
}
0
12
) denklemleri
kullanlr. ki durum szkonusur:

a. Kanal kesiti biliniyor, debi ve taban eimi aranyor olabilir:

Bu tr durumlarda hesap kolaydr. Sreklilik ve Manning denklemleri kullanlarak debi ve
taban eimi kolaylkla belirlenebilir.

b. Debi ve Kanal eimi biliniyor, kanal kesiti aranyor olabilir:

Kesit bilinmiyen olduunda iki farkl hal ortaya kabilir:

b1. Kanaldaki su derinlii (y=h), kesit taban genilii (b) yannda ihmal edilebilir (b>10y)

Bu durumda hidrolik yarap kanal su derinlii (R=y=h) alnabilir. Dolaysyla debi denklemi
aadaki formda yazlabilir:

(3.19)

Denklem kullanlarak, su derinlii (y=h) ya da kanal taban genilii (b) seilerek dieri belirlenir.
Bylece kesit belirlenmi olur.

b2. Kanal taban genilii (b) sonlu ise

Bu durumda aadaki denklem deneme-yanlma (tatonman) yntemiyle zlr.

(3.20)

Eer deneme-yanlmada ok fazla hesap yaplacaksa, konveyans kavramndan yararlanlabilir.

Konveyans Yntemi:

Konveyans (kesit tama kapasitesi) kanaln cidar kaplamas ve kesit ekli ile ilgilidir.

(3.21)

Bu denklem 3.20 denkleminde kullanlrsa; debi aadaki gibi belirlenebilir.

(3.22)

Yukardaki denklemler aadaki formda yazlabilir. Bu eitlik sayesinde, n, Q ve J
0

verildiinde AR
2/3
deeri hesaplanabilir. Bunun iin boyutsuz tablo ve grafikler literatrde mevcuttur.

(3.23)

8

3.5. Bileik Kesit Hesab

Debisi zamanla deiebilen bir kanal veya akarsuda (rnein takn zamannda akarsuyun
yatandan tamas) enine kesit, farkl birtakm kesitlerin birlemesinden meydana gelmi olabilir. Byle
bir kesitteki debiyi hesaplarken, en kesiti bir btn olarak ele almak mmkn deildir (ekil 3.9).










ekil 3.9 Bileik kesit

Byle durumlarda, ekil 3.9da grld gibi, kesit paralara ayrlarak debiler ayr ayr hesaplanmal
ve toplam debi aadaki gibi belirlenmelidir.

(3.24)


3.6. Hidrolike En Uygun Kesit

Przll, taban eimi ve slak kesiti ayn kalmak zere, maksimum debiyi geiren kanal
kesitine, hidrolike en ekonomik (uygun) kesit ad verilir. En uygun kesit aadaki artn
gereklemesi durumunda elde edilir

(3.25)

Denklem 3.25i gerekletiren en uygun trapez kesit (ekil 3.10) iin hidroik yarap ve kanal
taban genilii aadaki denklemlerle belirlenebilir.







ekil 3.10 Trapez kanal kesiti

(3.26)

veya (3.27)

Dikdrtgen kesit olmas durumunda; R= h/2 ve b = 2 olmaktadr. h
9

3.7. niform Aka Sahip Kanallarn Projelendirilmesinde Dikkat Edilecek zellikler

Kanallarn projelendirilmesinde dikkat edilmesi gereken iki nemli durum vardr.

a. Kanaln evleri ve taban oyulmamal
b. Kanal iinde kelme meydana gelmemeli

Bir kanal projelendirirken ev ve tabann ksaca kanal enkesitinin deformasyona uramas
kesinlikle istenmez, nk kanalda ister oyulma isterse ylma nedeniyle meydana gelen deformasyon
akm alann bozar ve dolaysyla niform akm zellii ortadan kalkar bu durumda da niform akma
ait ifadeler geersiz olur. Bu olumsuz durumun meydana gelmemesi iin gerekli tedbirler hesap
srasnda dikkate alnmaldr.

Srkleme gerilmesinin fonksiyonu olarak kanallarda belli bir hzdan daha byk bir hzda
ak sz konusu olduunda oyulma ve belli bir hzdan kk hzda ak sz konusu olduunda ise
ylma meydana gelecektir. Yani her iki durumda da en kesit deformasyona urayacaktr. Bunun iin
zemin cinsine bal olarak maksimum ve minimum hzlarnda dikkate alnmas gerekmektedir.
Kanallarda minimum hz hibir zaman 0.25-0.50 m/snin altna dmemelidir. Tablo 3.4te malzeme
cinslerine gre taban kayma gerilmeleri, maksimum hzlar ve Manning przllk katsaylar
verilmitir. Baz durumlarda, baz malzemeler iin maksimum hzn zerinde bir limit olmaktadr,
byle durumlarda kaplama yaplmaldr. Bu durumda, beton kaplamal kanallarda maksimum hz 4.5
m/sye kadar kartlabilir.

Tablo 3.4 Taban Malzemesinin cinsine bal olarak kritik kayma gerilmeleri ve maksimum hzlar

Malzeme Boyutlar
(mm)
Kritik kayma
gerilmesi (N/m
2
)
Maksimum
hz (m/s)
Manning
katsays (n)
Kumlu toprak 2.0 0.50 0.020
Siltli toprak 2.5 0.60 0.020
Adi toprak 3.7 0.75 0.020
Sert kil 1.22 1.15 0.025
nce kum 0.062-0.25 1.2 0.45 0.020
Orta kum 0.25-0.50 1.7 0.50 0.020
Kaba kum 0.50-2.0 2.5 0.60 0.020
nce akl 4-8 3.7 0.75 0.020
Kaba akl 8-64 14.7 1.25 0.025
Tal zemin 64-256 44.0 1.55 0.035
Snflandrlm ta 0.004-64 19.6 1.15 0.030

Kanal projelendirilmelerinde gz nne alnmas gereken dier bir zellikte kanala verilecek
ev eimlerinin deeridir. nk zemin cinsine bal olarak belirli bir eimden daha byk olarak
yaplan kanal evi kendini koruyamaz ve tabi direncini kaybederek ger ve kanal deformasyonuna
sebep olur. Baz zemin cinslerine gre ev eimleri Tablo 3.5te verilmitir.

Tablo 3.5 Zemin cinsine gre ev eimleri

Zemin Cinsi Cotg = m Zemin Cinsi Cotg = m Zemin Cinsi Cotg = m
Kil 1/1 1.25/1 Killi toprak 1.5/1 Kaya, kargir 1/4
Adi toprak 2/1 Gevek zemin 2.5/1 3/1 Beton 1/4
10

4. SERBEST YZEYL (AIK) KANALLARDA NFORM OLMAYAN AKIMLAR

Tabi kanallarda, taban eimi, przllk ve debi en kesitten en kesite deitiinden niform
akm sz konusu olmayacaktr ve niform ak artlar iin verilen ifadeler de kullanlamayacaktr.
Ayrca, bir kanala ina edilecek herhangi bir yap veya oluturulan herhangi bir deiim niform akm
artlarn bozacaktr. Bu durumlarda, kanal derinlii ve akm hz, kanal boyunca alnan bir x
mesafesinin fonksiyonu olacaktr. Akm izgileri birbirine paralel olmayacak ve dolaysyla hidrostatik
basn dalmndan sapmalar olacaktr (ekil 4.1).









ekil 4.1 niform olmayan akm

niform olmayan ak kanal akmlar iki ksma ayrlr.

a. Yava (tedrici) deien akmlar
b. Ani deien akmlar

Bu iki tip akmn kanala yerletirilen bir yapnn zerinde nasl meydana geldii ekil 4.2de
gsterilmektedir.










ekil 4.2 Ani ve tedrici deien akmlar


4.2. zgl Enerji

zgl enerji kanaln herhangi bir kesitinde, birim arlktaki bir akkann kanal tabanna gre
llen enerjisidir.

Tedrici deien bir akmda, akm izgilerinin yaklak olarak dzgn ve birbirine paralel
olduu kabul edilir. Dolaysyla kanal taban eiminin ok byk olmamas halinde bir kesit ierisinde
basn, niform akmlarda olduu gibi deimelidir. ekil 4.3te, kanal kesiti iersindeki bir nokta iin
enerji ykseklii aadaki gibi yazlabilir.
11








ekil 4.3 Ak kanal kesiti

(4.1)

Karlstrma dzlemini kanal en-kesitinin en dk kotlu noktasnda alacak olursak, akkan
enerjisi zgl enerji olur. E ile gsterilirse;

(4.2)

Tedrici deien akmlarda, basn dalmnn hidrostatik basn dalm alnabilecei iin
kesit ierisindeki herhangi bir P noktasnda, P/ = h olacaktr. Dolaysyla, P/ + z = h + z = y (su
derinlii) olur (P noktas kesit ierisinde nerede alnrsa alnsn P/ + z, daima su derinlii (y)ye eit
olacaktr). O halde zgl enerji:

(4.3)

Dier taraftan, V=Q/A deeri yukardaki denklemde kullanlacak olursa;

(4.4)

Buradan da grld gibi, zgl enerji iki deikenin fonksiyonudur.

(4.5)

Bu bantda, Q=sabit iin Enin y ile deiimi incelenebilecei gibi, E=sabit iin Qnun y ile
deiimide incelenebilir.

4.2.1. zgl Enerji ve Kritik Derinlik (Q=sabit, E=f(y))

ekilde grlen dy kalnlkl sonsuz kk bir akkan kesiti dikkate alnr ve kesit iin enerji
derinlik ilikisi incelenecek olursa;







ekil 4.4 Kanalda dy kalnlkl ak kesiti

12

ve

Bu ifadelerde;





artlar gereklemekte, dolaysyla ynin hem hem de 0 a gitmesi halinde E a gitmektedir. Bu
da Enin bir minimumdan getiini gstermektedir. O halde E=E
min
de y nin tek bir zm vardr. Bu
da dE/dy = 0 artnda bulunur.

(4.6)

Burada, y derinliindeki bir dy artmas, A alannda bir dA artmasna sebep olmaktadr. Burada
B, y derinliine kar gelen serbest yzey geniliidir ve y nin bir fonksiyonudur.

(4.7)

(4.8)

Bu ifade de A ve B, y nin birer fonksiyonudur. Q ve g birer sabit olduuna gre, bu ifadenin
zm tek bir y deeri verecektir. Bu deer de zgl enerjiyi (E), minimum yapan su derinliidir. Bu
derinlik kritik derinlik olarak ifade edilir ve bu derinlikteki aka da kritik ak ad verilir.

(4.9)

Buradan aadaki sonular karabiliriz.
a. Verilmi olan herhangi bir Q debisinin akabilmesi iin zgl enerjisinin en az E
min
veya
E > E
min
olmas gerekmektedir
b. Q=sabit iin Enin y deiimini grafik olarak ifade edersek

y = 0 iin E olacaktr ve y = 0 dorusu bir asimptottur.
y iin E eklini alacaktr (y = E) ve birinci aortaya (45

lik doru) bir asimtot olacaktr.

Aadaki ekil incelenecek olursa; herhangi bir E > E
min
enerjisi iin verilen Q debisi iki
farkl derinlikte akabilmesi sz konusudur (ekil 4.5):

y > y
kr
ise akm Nehir Reimi
y < y
kr
ise akm Sel Reimi

13







ekil 4.5 zgl enerji diyagram
c. Akn kritik derinlikte olmas halinde, kritik hz

Kritik hz; 4.8 ifadesi kullanlarak belirlenebilir.





(
A
R
B
R
= y
kr
, ortalama derinlik (hidrolik derinlik)) (4.10)

(4.11)

V < V
kr
ise akm Nehir Reimi
V > V
kr
ise akm Sel Reimi

Minimum enerji ise aadaki gibi olacaktr.

(4.12)
d. Froud Says

(Froud Says, serbest yzeyli akmlarda) (4.13)

4.8 ifadesi boyutsuz bir say olan Froud saysnn karesine eittir.



(4.14)

F
r
< 1 ise akm Nehir Reimi
F
1
> 1 ise akm Sel Reimi
14


e. Kritik akm artlarnda kritik eim

Kritik derinlikte, debiyi aktabilecek taban eimine kritik taban eimi denir.



(4.15)

J < J
kr
ise akm Nehir Reimi
J > J
kr
ise akm Sel Reimi


zel Hal: ( Dikdrtgen Kesitli Kanal)

Denklem 4.8i kullanlarak, diktrtgen kanallar iin kritik derinlik hesaplanabilir.




(4.16)

Bu kesitte, kanal genilii sabit ve kritik kanal geniliine eit olacandan (B=B
kr
), kritik
derinlik:

(4.17)

veya

(Birim kanal geniliinden geen debi) (4.18)

Diktrtgen kanal iin kritik derinlik, aadaki denklemle elde edilir.

(4.19)

Diktrtgen kanal iin zgl enerji:




Akm rejimleriyle ilgili zet bilgi Tablo 4.1de verilmitir.


15

Tablo 4.1 Akm rejimleriyle ilgili zet bilgi










4.2.2. Debi ve Kritik Derinlik (E=sabit, Q=f(y))

zgl enrji denkleminden Q debisi ekilirse, aadaki denklem elde edilir.

(4.20)

Denklemde;





olacandan, bu ifadenin grafii ekil 4.6daki gibidir ve bu ifade ynin bir deeri iin Qnun
maksimumdan getiini gstermekedir; Q = Q
mak
halinde, y = y
kr
olacaktr. Bu maksimum noktasnn
koordinatlarn bulmak iin;











ekil 4.6 Koch parabol

(4.20)


(4.21)

Bu bantda, A ve B ynin birer fonksiyonudur. E sabit olduuna gre, bu denklemin yye
gre zm bize bir y deeri verecektir. Bu y deeri, Q debisini maksimum yapan, aradmz
deerdir. Dolaysyla, y deerini y
kr
ile gsterebiliriz ve y
kr
deerine karlk gelen A ve B deerlerini
de A
kr
ve B
kr
olarak ifade edebiliriz. Bu bilgiler nda;

16

(4.22)

(4.23)

Yukardaki iki denklem kullanlrsa, aadaki denklem elde edilir.

(4.24)

Bu denkleme gre, verilmi bir E=sabit zgl enerjisinde kanaldan en ok Q
mak
debisi
geirilebilir. Bu ise, akm derinliinin, bu Q
mak
debisine kar gelen kritik derinlie eit olmas halinde
mmkndr.