Analiz #11

Rregullimi i Marrdhnies s Puns n Kosov

- Ligji dhe zbatimi i tij

Qershor, 2010

Pr ne: Instituti pr Studime t Avancuara GAP sht nj Think-Tank i themeluar n tetor t 2007 n Kosov. Qllimi kryesor i GAP-it sht t trheq profesionist pr t krijuar nj ambient t zhvillimit dhe hulumtimit profesional, q haset n institucione t ngjashme n shtetet perndimore. Kjo gjithashtu u ofron mundsi kosovarve pr hulumtimin, zhvillimin dhe implementim e projekteve me qllim t avancimit t shoqris kosovare. Prioritet pr kt Institut sht mobilizimi i profesionistve n adresimin e sfidave ekonomike, politike dhe sociale t vendit. Qllimet kryesore t GAP-it jan t mbush zbraztit n mes t qeveris dhe qytetarve, si dhe t mbush zbraztit n mes t problemeve dhe zgjidhjeve.

Instituti pr Studime t Avancuara GAP prkrahet nga:

Kjo analiz sht mbshtetur nga:

Prmbajtja:
I. Hyrje..................................................................................................................................................... 4

II. Historiku i rregullimit t marrdhnies s puns n Kosov ....................................................... 5 III. Prmbajtja e Projektligjit t Puns ................................................................................................... 5 IV. Krkesat e sindikatave t puntorve pr prmbajtjen e Ligjit t Puns ................................... 7 V. Ndikimet e Ligjit t Puns tek bizneset kosovare ........................................................................... 9 VI. Pushimi i Lehonis ............................................................................................................................ 12 VII. Lidhja e Kontrats s Puns.............................................................................................................16 VIII. Orari i Puns....................................................................................................................................16 IX. Puna Provuese dhe angazhimi i praktikantve..............................................................................17 X. Zbatimi i Ligjit t puns...................................................................................................................... 18 X.a Inspektorati i Puns....................................................................................................................... 18 X.b Zgjidhja e kontesteve n Gjykatn Kompetente ....................................................................... 21 X.c Kostoja financiare e Ligjit t Puns ........................................................................................... 222 X.d Paga minimale ............................................................................................................................... 23 XI. Prfundime dhe Rekomandime ..................................................................................................... 255 XII. Aneks I: Krahasimi i Projektligjeve t Puns 2006, 2008 dhe 2010........................................... 266 XIII. Aneks II: Standardet ndrkombtare dhe krahasimi me vendet tjera ..................................... 37

I. Hyrje
M 30 prill 2010 Qeveria e Kosovs miratoi Projektligjin e Puns. Kjo sht hera e tret, pas 2006 dhe 2008, q Qeveria miraton kt projektligj, me disa ndryshime n prmbajtje. Pr her t tret, Komisioni Parlamentar pr Shndetsi, Pun dhe Mirqenie Sociale do t marr n shqyrtim kt projektligj, do t formoj grupe punuese, do t thrras dgjime publike, do t propozoj amendamente, etj. Mbetet t shihet nse Qeveria do t trheq mbrapa pr her t tret apo do t lejoj kalimin e tij dhe shndrrimin n ligj. Mos miratimi i Ligjit t Puns sht arsyetuar me koston e lart financiare. Gjithashtu, disa nga bizneset n Kosov kan kundrshtuar disa aspekte t Projektligjit t Puns t cilat mund t rndojn financiarisht bizneset dhe t dekurajojn investimet e huaja. N ann tjetr, organizatat e puntorve krkojn me ngulm miratimin e Ligjit t Puns dhe ligjeve tjera t ksaj fushe, si jan Ligji pr Lirit e Organizimit Sindikal, Ligji pr Grevat, etj. N kt analiz t Institutit GAP, kemi prshkruar historikun e rregullimit t marrdhnies s puns q nga pas lufta. Gjithashtu n pjesn e katrt t ksaj analize, jan prshkruar nenet kye dhe m me ndikim q prmban drafti aktual i Ligjit t Puns. Duke u bazuar n intervista t drejtprdrejta me udhheqsit e sindikatave t puntorve dhe dokumentet kontraktuale kolektive, kemi dhn nj pasqyr t krkesave dhe vrejtjeve t prfaqsuesve t puntorve ndaj prmbajtjes s Projektligjit t Puns. Nj pasqyr t njjt kemi dhn edhe pr qndrimet dhe krkesat e organizatave t pundhnsve. Nj nga pikat q sht kontestuar m s shumti sht pushimi i lehonis. N kt analiz i kemi dhn hapsir m t madhe problematiks s rregullimit adekuat t pushimit t lehonis, duke u bazuar n mundsit buxhetore te Qeveris s Kosovs, bizneseve private dhe statistikave t ndryshme pr t punsuarat femra. Pjesa e fundit e ksaj analize i jep nj hapsir t konsiderueshme edhe shtjes s zbatimit t Ligjit t Puns. ka pas miratimit t ktij ligji? Cilat jan institucionet zbatuese dhe me far kapacitetesh operojn ato? Cila sht kostoja financiare, e cila mund t paraqes penges n zbatimin e ligjit? Dhe a do t mundet Kshilli Ekonomiko Social t tejkaloj mosmarrveshjet e ndryshme q po e shoqrojn q nga themelimi dhe t vendos pr pagn minimale, ashtu si parashihet me ligj. Analiza prmbyllet me rekomandimet pr aktert ky se si t veprojn m tutje me Projektligjin e Puns. Analiza prmban edhe dy anekse. N aneksin e par kemi br nj krahasim t neneve kye t Rregullores s UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns dhe tri Projektligjeve q jan prezantuar n Kuvend q nga viti 2006. Aneksi i dyt prmban nj tabel krahasuese n mes Projektligjit t Puns, Konventave t ILO, standardeve t prbashkta evropiane dhe vendeve t rajonit. Prgjat ksaj analize mund t hasni terminologjin Projektligj i Puns dhe Ligj i Puns. Ky ndrrim emrtimi her pas here sht br varsisht n cilin kontest kohor qndron fjalia. Momentalisht ky dokument q rregullon marrdhniet e puns sht n fazn e projektligjit, deri sa t kaloj leximin e dyt n Kuvendin e Kosovs.

II. Historiku i rregullimit t marrdhnies s puns n Kosov

Kosova, si pjes e Republiks ish-Jugosllave, deri n fillim t viteve t 90 marrdhniet e puns i kishte t rregulluara me Ligjin pr Marrdhniet Themelore t Puns. N vitet e 90, qytetart e Kosovs ishin t privuar nga do e drejt, duke prfshir edhe at t themelimit t marrdhnies s puns. Me instalimin e misionit mbikqyrs ndrkombtar n Kosov UNMIK, n vitin 2001 ky mision nxori Rregulloren 2001/27. Kjo rregullore sht e vetmja rregullore e UNMIK-ut q mban emrtimin ligj apo Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns.1 Rregullorja ndalon diskriminimin n pun, prcakton moshn minimale t puns; ndalimin e puns s detyruar; garanton t drejtn e organizimit sindikal ose formave tjera kolektive dhe marrveshjet kolektive; definon marrdhniet e puns; kontrata e puns dhe format e lidhjes s kontrats; prishja e kontrats s puns; mnyrn e marrjes s pags; orarin e puns; pushimin vjetor; festat zyrtare; pushimin e lehonis, pushimin mjeksor, pushimin pa pages ose raste t tjera t pushimit familjar; inspektimin e puns nga organet kompetente dhe masat ndshkuese nse pundhnsit nuk i prmbahen ksaj rregulloreje. Kjo rregullore ka hyr n fuqi n tetor 2001, para se t formoheshin institucionet vendore t vetqeverisjes (IPVQ-t). Pas themelimit t IPVQ-ve, Qeveria dhe Kuvendi bn disa prpjekje pr t nxjerr nj ligj m t avancuar t puns, por pa sukses. Arsyet q u dhan lidhur me mos miratimin e nj ligji t puns ishin kosto e lart financiare e ligjit, ekonomia jo e zhvilluar, investimet e huaja, presionet e Fondit Monetar Ndrkombtar, etj.

III. Prmbajtja e Projektligjit t Puns

Q nga viti 2006, Projektligji i Puns sht prezantuar tri her n Kuvendin e Kosovs. Prmbajtja e projektligjit po ashtu ka ndryshuar vazhdimisht. Nga 124 nene q prmbante projektligji i prezantuar m 2006, drafti i 2008 prmbante 20 nene m pak, kurse drafti i tret q sht prezantuar n Kuvend m 4 qershor 2010, prmban 97 nene. Prve numrit t neneve, e cila nuk sht mats pr at se far sht nj ligj, edhe prmbajtja kye e Projektligjit t Puns ka ndryshuar vazhdimisht. N kt pjes do t pasqyrojm disa nga nenet m t rndsishme t Projektligjit t Puns 2010.
Neni 9 shtja q rregullohet Kontrata e Puns Prmbajtja Kontrata e Puns mund t lidhet n form t shkruar apo verbale, nse pr t pajtohen i punsuarit dhe pundhnsi. Puna Provuese mund t zgjas, m s shumti gjasht (6) muaj n pajtim me kt Ligj, Kontratn Kolektive dhe Aktin e Brendshm t Pundhnsit. Gjat periudhs provuese t puns, pundhnsi dhe t punsuarit, mund ta ndrpresin marrdhnien e puns me njoftim paraprak prej dy
1Pr

14

Puna provuese

koincidenc, n kohn e miratimit t ksaj rregulloreje, postin e PSSP e mbante nj danez vendi i t cilit njihet pr shkalln e lart t mbrojtjes sociale dhe marrdhnieve t puns Hans Haekkerup.

(2) ditsh. I punsuari n cilsin e praktikantit i cili ka lidhur kontrat pune me pundhnsin, i realizon t gjitha t drejtat dhe detyrimet nga marrdhnia e puns sikurse t punsuarit e tjer Puna praktike e praktikantit me prgatitje pasuniversitare, universitare dhe t lart mund t zgjas m s shumti nj (1) vit, ndrsa puna praktike e praktikantit me shkollim t mesm mund t zgjas m s shumti gjasht (6) muaj Pundhnsi n marrveshje me personin e interesuar mund t angazhoj praktikant pa ndonj kompensim t pags dhe t drejtave t tjera nga marrdhnia e puns, prve q duhet t ofroj mbrojtje dhe siguri n vendin e puns sipas Ligjit. Orari i plot i puns zgjat dyzet (40) or n jav. 19 Prcaktimi i orarit t puns Orari i plot i puns pr t punsuarin, i cili sht m i ri se 18 vje, nuk mund t jet m shum se 35 or n jav. Me krkes t pundhnsit, puntori duhet t punoj jasht orarit t puns m s shumti deri n 8 or n jav. I punsuari ka t drejt pr pushim gjat dits s puns, me orar t plot t pandrprer t puns, n kohzgjatje m s paku prej 30 minutash, i cili nuk mund t caktohet n fillim apo n mbarim t kohs s puns. Koha e pushimit nga paragrafi 1 dhe 2 i ktij neni, konsiderohet si koh e kaluar n pun. I punsuari gjat do viti kalendarik ka t drejt pr pushim vjetor t paguar n nj kohzgjatje prej s paku 20 dit pune. Zgjatja e pushimit vjetor prcaktohet varsisht nga stazhi i puns, ku pr do 5 vite t prvojs s puns, shtohet nj dit pune. Nnat me fmij deri n tri (3) vje si dhe prindi vetushqyes dhe personat me aftsi t kufizuara kan t drejt n pushim vjetor edhe pr 2 dit pune shtes. I punsuari ka t drejt t mungoj nga puna: - 2 dit n rast t martess s tij - 3 dit n rast t vdekjes s antarit t ngusht t familjes. Femra e punsuar gzon t drejtn pr 12 jav t pushimit t paguar t lehonis. Kjo periudh prfshin 6 jav t pushimit t detyrueshm nga dita e lindjes s fmijs. Femra e punsuar ka t drejt q ta zgjas pushimin e saj t lehonis edhe pr 12 jav t tjera pa pages.

15

Praktikantt

22

Puna jasht orarit

27

Pushimi gjat orarit t puns

31

Pushimi vjetor

38

Mungesa me pages

48

Pushimi i lehonis

Beneficionet e pushimit t lehonis sipas paragrafit 1, 2 dhe 3 t ktij neni prbjn 70% t pags s t punsuars t realizuar n vitin e fundit. Pr punn m t gjat se orari i plot i puns, si dhe pr pun n ditt e festave shtetrore dhe pr punn e nats, i punsuari ka t drejt n pag shtes, n pajtim me kt Ligj, Kontratn Kolektive dhe Kontratn e Puns; Paga shtes T punsuarit i takon paga shtes n prqindje t pags baz, si m posht: 20 % n or pr kujdestari, 30 % n or pr pun gjat nats, 30 % n or pr pun jasht orarit, 50 % n or pr pun gjat ditve t festave, dhe 50 % n or pr pun gjat fundjavs. I punsuari n rast t smundjes ka t drejt n pushim mjeksor t rregullt mbi bazn, deri n 10 dit pune brenda nj viti me kompensim prej 70 % t pags. 58 Kompensimi i pushimit mjeksor Pagesa pr kompensimin e pushimit mjeksor bie mbi pundhnsin. Dispozitat e ktij neni do t jen t aplikueshme deri n kohn e hyrjes n fuqi t legjislacionit pr mbrojtjen dhe kujdesin shndetsor.

55

IV. Krkesat e sindikatave t puntoreve pr prmbajtjen e Ligjit t Puns

Krkesa kryesore e organizatave t puntoreve ka qen miratimi i Ligjit t Puns. Pas miratimit t Projektligjit t Puns n Qeverin e Kosovs2 dhe miratimit t tij n lexim t par n Kuvend3, organizatat e puntoreve kan paraqitur vrejtjet e veta n kt projektligj. Pr shkak t mungess s organizimit sindikal n kuadr t puntoreve t sektorit privat, vrejtjet n prmbajtjen e projektligjit jan br kryesisht nga sindikatat t cilat mbrojn t drejtat dhe interesat e puntorve n sektorin publik. Puntort e asnj prej bizneseve private q kemi kontaktuar nuk kan organizim sindikal. N vitin 2004, Qeveria e Kosovs, Oda Ekonomike e Kosovs (OEK) dhe Bashkimi i Sindikatave t Pavarura t Kosovs (BSPK), t cilat prbnin Kshillin Konsultativ Trepalsh, kishin arritur marrveshje pr Kontratn e Prgjithshme Kolektive.4 Mirpo kjo Kontrat dhe Aneksi i saj i

Miratimi i Projektligjit t Puns sht br n mbledhjen e Qeveris s Kosovs t dats 30 prill 2010. Projektligji i Puns ka kaluar leximin e par n Kuvend m 4 qershor 2010. Kontrata Kolektive sht marrveshja ndrmjet organizatave t pundhnsve dhe organizatave t t punsuarve me t ciln rregullohen t drejtat, detyrat dhe prgjegjsit q rrjedhin nga marrdhnia e puns sipas marrveshjes s arritur.
2 3 4

2005 nuk jan zbatuar asnjher.5 Sipas Nenit 3 t Kontrats s Prgjithshme Kolektive, degt e sindikatave t veprimtarive jo ekonomike (shrbimet civile, publike dhe ndrmarrjet publike) lidhin kontrat t posame me pundhnsit e tyre n pajtim me specifikat e tyre. N baz t ksaj jan nnshkruar edhe kontrata t tjera kolektive n nivel sektorial. Nj shembull i till sht edhe Kontrata Kolektive e Shndetsis, e lidhur n vitin 2005 n mes Federats Sindikale t Shndetsis dhe Ministris s Shndetsis.6 Edhe kjo kontrat nuk sht zbatuar n trsi nga ana e Ministris s Shndetsis.7 Gjithashtu, edhe n kuadr t ndrmarrjeve publike jan nxjerr kontrata kolektive, si sht shembulli i Kontrats Kolektive t PTK, e arritur n marrveshje n mes sindikats s puntorve dhe menaxhmentit t PTK. Edhe disa nga kompanit private kan rregulla t shkruara pr rregullimin e marrdhnies s puns sipas specifikave t biznesit t tyre. Tabela m posht pasqyron disa nga pikat kye nga marrdhnia e puns, sipas Kontrats s Prgjithshme Kolektive, Kontrats Kolektive t Shndetsis, Kontrats Kolektive t PTK, dhe dy kompanive private, t cilat jan kompani me numr t madh punonjsish dhe kompani t suksesshme n tregun kosovar.8
Kontrata e Prgjithshme Kolektive 3 muaj. Shkputja me 7 dit paralajmrim. Kontrata Kolektive e Shndetsis Kontrata Kolektive e PTK I. Shembull i kompanis private: IPKO II. Shembull i kompanis private: BUAJ

Puna provuese

3 muaj. Shkputja me 15 dit paralajmrim. Praktikantt angazhohen. Nuk specifikohet mnyra e kompensimit. 40 or n jav. Java e puns sht 5 dit.

3 muaj

3 muaj

Praktikantt

Me pages.

Me pages

Me pages

Prcaktimi i orarit t puns

40 or n jav. Java e puns sht 5 dit.

40 or pune n jav. Java e puns sht 5 dit. Puna jasht orarit kompensohet me dit t lira n fund t muajit.

48 or n jav. Java e puns pr shumicn e punonjsve sht 6 dit.

Puna jasht orarit

20 or shtes n jav (40 or n muaj).

10 or n jav.

Kontrata e Prgjithshme Kolektive ka hyr n fuqi m 1 janar 2005, por me nj Aneks zbatimi I saj sht shtyr nga 1 korriku 2005. Sipas Rregullores s UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns, kontrata kolektive nuk mund t lidhet pr nj periudh m t gjat se 3 vite. Andaj Kontrata e Prgjithshme Kolektive, edhe pse nuk sht zbatuar asnjher, zyrtarisht ka skaduar m 1 korrik 2008. 6 Kontrata Kolektive e Shndetsis sht nnshkruar pr periudhn 14.10.2005 deri 14.10.2008. ajo sht vazhduar me nj vendim ekzekutiv t ministrit t Ministris s Shndetsis. 7 Intervist me Dr.Blerim Syla, Kryetar i Federats Sindikale t Shndetsis s Kosovs, 21.6.2010. 8 Nga kompanit private kemi zgjedhur IPKO-n dhe Buaj, n baz t intervistave t zhvilluara me prgjegjsit e Zyreve pr Menaxhim t Personelit n kto kompani.

Pushimi gjat orarit t puns Pushimi vjetor Mungesa me pages

30 minuta. 18 dits. 1 dit shtes pas do 5 vite prvoj t puns. Deri n shtat dit n vit.

1 or 18 dits. 1 dit shtes pas do 5 vite prvoj t puns. -

30 minuta 18 dits. 1 dit shtes pas do 5 vite prvoj t puns. Femra e punsuar ka t drejt pr 6 muaj pushim t lehonis me pages 100% t pagess. T punsuarit i takon paga shtes pr pun m t gjat se orari i plot i puns 1 muaj me pages t plot

1 or

1 or Viti i par 12 dit. Vitet tjera nga 18 dit. -

18 dit

Pushimi i lehonis

6 muaj me pages, jo m pak se 70%.

6 muaj. 3 muajt e par me kompensim prej 100% t pags.

3 muaj me pages dhe 3 muaj pa pages

3 muaj me pages dhe 3 muaj pa pages

Paga shtes

Kompensimi i pushimit mjeksor

T punsuarit i takon paga shtes pr pun m t gjat se orari i plot i puns. 1 muaj. Me pages s paku 80%.

1 muaj me pages

Sipas rasteve.

N rastin e Kontrats s Prgjithshme Kolektive dhe Kontrats Kolektive t Shndetsis, Qeveria e Kosovs si pal nnshkruese e ktyre marrveshjeve, nuk ka respektuar kto kontrata. Pas hyrjes n fuqi t Ligjit t Puns, Kshilli Ekonomiko Social duhet t mblidhet dhe t hartoj nj kontrat t re kolektive. Gjithashtu, edhe Federata Sindikale e Shndetsis do t rinegocioj kontratn e saj kolektive me Ministrin e Shndetsis.

V. Ndikimet e Ligjit t Puns tek bizneset kosovare

Sipas t dhnave t Entit t Statistikave t Kosovs (ESK) nga numri i prgjithshm i popullsis prej 2.2 milion banorve, sa konsiderohet t ket Kosova, 61% apo 1.3 milion prej tyre jan mes moshs 15-64 vjeare, mosh q mund t konsiderohet si fuqi puntore. N Qendrat e Punsimit npr Kosov deri n fund t 2008 ishin t regjistruar 335.942 punkrkues.9 Edhe m tutje, pundhnsi m i madh n Kosov sht sektori publik. N sektorin publik jan t punsuar 70.159 veta. Sipas t dhnave t Trustit t Kursimeve Pensionale (Trusti), numri i kontribut paguesve n Trust sht 233.493.10 Nse marrim si t mirqen se t gjith punonjsit n sektorin publik njkohsisht edhe jan kontribut pagues n Trust, ather i bie se nga numri

Enti i Statistiks s Kosovs. http://www.ksgov.net/ESK/dmdocuments/Kosova%20ne%20shifra%202009.pdf 10 Trusti i Kursimeve Pensionale. Raporti Vjetor 2009.

total prej 233.493 kontribut pagues, 30% prej kontribuuesve jan t punsuar n sektorin publik, kurse pjesa tjetr, 70% apo 163.334 punonjs, jan n sektorin privat (formal). Sipas t dhnave t Agjencionit pr Regjistrimin e Bizneseve, n Kosov jan t regjistruara 99.647 biznese.11 Mirpo jo t gjitha nga kto biznese jan funksionale. Sipas t dhnave t Administrats Tatimore t Kosovs (ATK), numri i bizneseve q jan pajisur me numr fiskal sht 48.000. Informaliteti n Kosov sht ende n shkall t lart andaj nuk dihen me saktsi numri i bizneseve q realisht jan funksionale si dhe numri i puntorve t punsuar. Bizneset n Kosov prballen me probleme t natyrave t ndryshme. Publikimi Doing Business i Banks Botrore radhit Kosovn n vendin e 113-t nga 183 si vend i preferuar pr t br biznes. Mirpo, n pikn ku ka t bj me punsimin dhe largimin e punonjsve nga puna, Kosova n kt aspekt radhitet n vendin e 34.12 N kt studim t Banks Botrore, jan marr parasysh shtjet si: paga minimale, ort e puns, detyrimet q bartin pundhnsit, largimet masive nga puna, etj. Vendi
Indeksi i Vshtirsis pr t punsuar13 (0-100)* Ort e Puns Rigide (0100) Vshtirsit pr largimin i teprics s puntorve pr shkak t vshtirsive ekonomike (0100) Rigidity of employment index (0-100) Kosto e largimit (pagesat si pasoj e largimit nga puna t puntorve (0-

100) 25 33 19 50 50 10 14 13 35 54 56 31 9 39 24 30 26 28 25 37

Shqipria

Bosnja Bulgaria Kroacia

Greqia

Kosova Maqedonia Mali i Zi Serbia Sllovenia

44 56 17 61 44 0 11 0 78 78

20 13 40 40 67 0 20 20 7 53

10 30 0 50 40 30 10 20 20 30

* Vlera numerike m e lart paraqet rregullim m t lart

Sipas statistikave t Agjencionit pr Regjistrimin e Bizneseve t Kosovs, t publikuara m 6 maj 2010. World Bank. Doing Business 2010 Kosovo. 13Sipas shpjegimit t Banks Botrore, Indeksi i vshtirsis pr t punsuar matet sipas ktyre indikatorve: kontrata fikse t afatizuara, paga minimale, legjislacioni; Ort e Puns Rigide: pagesa pr dit pushimi, orare jo fikse t puns;
11 12

10

Tani, kur Projektligji i Puns sht duke u diskutuar n Kuvend, organizatat e pundhnsve nuk kan paraqitur vrejtje n prmbajtjen e Projektligjit t Puns. N 2006, kur Projektligji i Puns me nj prmbajtje m t avancuar pr t drejtat e puntorve, po diskutohej n Kuvend, disa organizata t pundhnsve kishin paraqitur vrejtjet e tyre n prmbajtjen e tij dhe kishin dhn sugjerimet e tyre se far do t duhej t rregullonte Ligji i Puns, me qllim q bizneset t mund ti prmbahen pastaj obligimeve ligjore.14 Propozimi i ktyre organizatave t puntorve ishte q: Maksimumi i ditve t puns t jet 6 dit n jav; Maksimumi i orve t rregullta t puns t jet 45 or n jav; Kushtet e puns jasht orarit, ndrrimet e nats dhe puna gjat vikendeve t definohen n baz t marrveshjes s palve. Kufizimi i vetm duhet t jet q puna jasht orarit nuk duhet t kaloj 20 or n jav dhe 40 or n muaj; Kushtet e punsimit m gjysm orari, punsimi i prkohshm, stazhi i puns si student duhet t definohen n baz t marrveshjes s palve prderisa nuk cenohen dispozitat e tjera t ligjit t puns; Kohzgjatja e periudhs provuese duhet t jet 6 muaj; Punonjseve femra duhet tu jepen 12 jav pushim me pages q nga momenti i lindjes s fmijs. Ky pushim duhet t konsiderohet si periudh punuese dhe pr 6 jav duhet t paguhen jo m pak se 70% t pags s punonjsit nga pundhnsi, prderisa pr 6 javt tjera pagesa i ngarkohet Fondit t Qeveris s Kosovs me jo m pak se 70% t vlers s pags;

Vrejtjet me shkrim n Komisionin pr Shndetsi, Pun dhe Mirqenie Sociale kishin paraqitur Shoqata e Bankave t Kosovs (t ciln e prbjn shtat banka) dhe Oda Ekonomike Amerikane (q ka nj antarsi prej 70 bizneseve).
14

11

Rregullat q prcaktojn kohn e pushimit duhet t thjeshtsohen, si: a) nj npuns i lejohet t krkoj pushim gjasht muaj pasi q sht punsuar; b) n baz t marrveshjes s palve, npunsi mund t marr pushim para prfundimit t dats s vendosur; c) gjasht muaj pas punsimit, n baz t marrveshjes s palve, npunsi mund t marr pushim n do koh t vitit n proporcion me kohn q ka punuar; d) n baz t marrveshjes s palve pushimi mund t merret n disa pjes; Nuk ka dit pushimi shtes pr npunsit q punojn nj koh t gjat n institucion; Rregullat q i prkasin pushimit/pauzs s puns gjat orarit t puns duhet t largohen. Kjo duhet t arrihet n baz t marrveshjes s palve. Dispozitat q rregullojn komisionin e apeleve pr npunsit me m shum se 5 punonjs duhet t largohen; Masat disiplinuese pr thyerjet e rnda t detyrave t puns duhet t prfshijn largimin nga puna dhe ndrprerjen e kushtzuar t punsimit pr nj vit; Dispozitat q rregullojn broshurn e punsimit duhet t largohen meqense nuk ofrojn prfitime shtes pr palt; N mes t pikave q rregullojn ndrprerjen e kontrats nga npunsi duhet t shtohen: mos kryerja e obligimeve t parashikuara n marrveshjen e punsimit; Dispozitat q definojn q pundhnsi mund t transferoj npunsin n nj pozit dhe vend tjetr pune, kur kjo shihet e nevojshme, duhet t prfshihen.

Pikat m sipr, jan vrejtjet dhe sugjerimet e bizneseve m t mdha n vend, si jan bankat, t cilat gjitha bashku punsojn 3796 punonjs; dhe 70 biznese antar t Ods Ekonomike Amerikane, t cilat s bashku punsojn rreth 10.000 punonjs.15 Sipas Shoqats s Bankave t Kosovs, vrejtjet e paraqitura n prmbajtjen e Projektligjit t Puns n 2008, jan edhe brenga dhe preokupime t klientve/biznese t ktyre bankave.16

VI. Pushimi i Lehonis

Pas brjes publike t prmbajtjes s Projektligjit t Puns, nj nga nenet m t kontestuara ka qen neni 48 q bn fjal pr pushimin e lehonis. Sipas Projektligjit t Puns, femra e punsuar gzon t drejtn pr 12 jav t pushimit t paguar t lehonis. Ky pushim mund t shtyhet edhe pr 4 jav me pages, nse ka dshmi mjeksore q vrteton smundjen apo komplikimet q kan rezultuar nga shtatznia. Femra e punsuar ka t drejt q ta zgjas pushimin e saj t lehonis edhe pr 12 jav t tjera pa pages. Beneficionet e pushimit t lehonis sipas paragrafit 1, 2 dhe 3 t ktij neni prbjn 70% t pags s t punsuars t realizuar n vitin e fundit. 12 jav nuk prbjn 3 muaj, po 2 muaj e 23 dit (84 dit pushim).17 Nga kto 84 dit t pushimit t lehonis, 28 prej tyre duhet t shfrytzohen para lindjes dhe 56 pas lindjes. Sipas ksaj, femrs
Vlen t prmendet se asnj nga asociacionet e pundhnsve, si Oda Ekonomike e Kosovs, Oda Ekonomike Amerikane dhe Aleanca Kosovare e Bizneseve, nuk kan pranuar q t bjn publike numrin e puntorve pr secilin antar t tyre, edhe pse sipas formularve pr antarsim n kto asociacione bizneset jan t obliguara t tregojn numrin e punonjsve. Gjat kontaktit me bizneset m t mdha n vend, na sht krkuar q shifrat e sakta pr numrin e punonjsve t mos i bjm publike. 16 Intervist me znj. Diturie Hoxha Drejtoresh Ekzekutive e Shoqats s Bankave t Kosovs, 16.6.2010. 17 Duke llogaritur muajin e par 30 dit, t dytin 31 dit dhe t tretin srish 30 dit.
15

12

q lind fmij i duhet t dal n pun pas m pak se 2 muajve nga dita e lindjes. Kjo kohzgjatje sht kundrshtuar nga kndi i mjeksis, sipas s cilit kndvshtrim asnj mjek nuk mund ti rekomandoj n pikpamje profesionale nj lehone q 2 muaj pas lindjes, t del n vendin e puns. Kjo sht n dm t shndetit t nns dhe fmijs. Madje kjo sht n kundrshtim edhe me Ligjin e Kuvendit t Kosovs pr Nxitjen dhe Mbrojtjen e t Ushqyerit me Qumsht Gjiri, sipas t cilit institucionet shndetsore duhet t nxisin dhe mbrojn t ushqyerit me qumsht gjiri.18 Kjo sht n kundrshtim edhe me Deklaratn e UNICEF pr Dhjet Hapat e t Ushqyerit t Suksesshm me Gji.19 Sipas Deklarats s Innocentit, t ciln e mbshtet edhe Ligji i Kuvendit t Kosovs pr Nxitjen dhe Mbrojtjen e t Ushqyerit me Qumsht Gjiri, rekomandon q t ushqyerit me qumsht gjiri duhet t aplikohet sidomos n 4-6 muajt e par pas lindjes s fmijs.20 Kt situat e rndon edhe m tepr fakti se n Kosov nuk mund t gjenden erdhe pr foshnja, por vetm erdhe pr fmij t cilat pranojn foshnja nga mosha 1 vjeare. 21 Prve nga pikpamja shndetsore, rregullimi n kt mnyr i pushimit t lehonis sht kundrshtuar edhe nga pikpamja demografike - nataliteti. Sipas mbrojtsve t ktij qndrimi, nataliteti edhe ashtu n rnie, ka rrezik q me kt ligj t pengohet edhe m shum. 22 Sipas Entit t Statistikave t Kosovs, numri i lindjeve ka psuar lkundje nga viti n vit.23 N prgjithsi vrehet rnie t natalitetit.

Mirpo, prkundr rnies s natalitetit, Kosova me 16 edhe m tutje mbetet vendi me shkalln m t lart t natalitetit n rajon. N ann tjetr, pr nga zhvillimi ekonomik, Kosova
Neni 3.1 i Ligjit nr.02/L-81 pr Nxitjen dhe Mbrojtjen e t Ushqyerit me Qumsht Gjiri. http://www.unicef.org/newsline/tenstps.htm 20 http://www.unicef.org/programme/breastfeeding/innocenti.htm 21 erdhet publike nuk pranojn fmij nn moshn 1 vjeare, kurse erdhet private aplikojn rregulla t ndryshme, edhe nn moshn 1 vjeare. 22 Kto shqetsime jan paraqitur edhe nga deputett e Kosovs n seancn plenare t 4 qershorit 2010. Lexo transkriptin e ksaj seance n: http://kuvendikosoves.org/common/docs/proc/trans_s_2010_06_04_10_al.pdf 23 Enti i Statistikave t Kosovs. Statistikat e Lindjeve n Kosov 2008.
18 19

13

mbetet nj nga vendet m t pazhvilluara n Kosov. Dhe kjo kontradikt n aspekt afatshkurtr sht duke paraqitur problem pr Kosovn. Gjat kontakteve me organizatat e pundhnsve dhe bizneset individuale, mund t themi se bizneset jan t vetdijshme pr periudhn e shkurtr kohore q i sht ln n dispozicion femrave pr pushim t lehonis. Bizneset prkrahin rritjen e kohs pr pushim t lehonis nse pr kt ndihmon me nj pjes edhe Qeveria e Kosovs. Prndryshe bizneset private nuk mund t prballojn pagesn e pushimit t lehonis m shum se 3 muaj me nj pages prej 100%. Pr pjesn tjetr t pushimit t lehonis duhet t kujdeset Qeveria e Kosovs, prmes krijimit t fondit t veant pr kt qllim. do pages m e lart se 3 muaj, do ti shtyj bizneset q t pranojn numr m t vogl t punonjseve femra; t bjn diskriminim n pranimin e femrave n mosh t caktuar; ose edhe t punsojn n mnyr jo formale me qllim q tu ikin obligimeve ligjore. Nga 70.159 punonjs n sektorin publik, 38% prej tyre jan femra.24 Pr pushimin e lehonis pr punonjset femra n sektorin publik, Qeveria ka ndar nj fond prej 300.000 Eurove. N PTK, femrat prbjn 25% t t punsuarve. Prqindja e punonjseve femra n disa nga sektort privat sht edhe m e madhe se n sektorin publik. Relacioni meshkuj-femra n bankat komerciale n Kosov sht 47% femra dhe 53% meshkuj.25 Sipas t dhnave t Trustit, n kt fond 73% e kontribut paguesve jan meshkuj dhe 27% jan femra. 26

Si e cekm edhe m sipr, nse marrim si t mirqen se t gjith punonjsit n sektorin publik jan edhe kontribut pagues n Trust, dhe nga numri total i t punsuarve n sektorin publik 38% apo 26.545 jan femra, ather mund t bjm nj prllogaritje t prafrt se sa femra kontribut paguese n Trust jan t punsuara n sektorin privat dhe sa n at publik. Sipas ksaj formule, nga numri total prej 60.343 femrave kontribut paguesve n Trust, 26.545 jan t punsuara n sektorin publik dhe 33.798 n sektorin privat.

Sipas Ligjit t Kuvendit t Kosovs pr Barazi Gjinore, institucionet publike duhet q t bjn prpjekje q t arrijn shkalln e punsimit t femrave s paku 40%. 25 N IPKO nga numri total i t punsuarve 58% jan femra, n ELKOS Group 45% jan femra, n Devolli Company 21% jan femra, etj. 26 Trusti i Kursimeve Pensionale. Raporti Vjetor pr 2009.
24

14

Nga numri total i femrave kontribut paguese n Trust, 33% jan nn moshn 30 vjeare, 21% jan femra n mes t moshs 50-59 vjeare, 12% e femrave jan t moshs mbi 60 vjeare. Femrat kontribuuese n Trust jan m s teprmi n moshn 20-29 vjeare me 32.5%. Si do t shohim m posht n kt analiz, Qeveria e Kosovs pr pushim t lehonis ka ndar 300.000 Euro. Kjo shum sht vetm pr punonjset n sektorin publik. Sipas Projektligjit t Puns pushimi i lehonis sht 12 jav. Nse Kuvendi i Kosovs vendos q t rris pushimin e lehonis me pages n 6, 9 apo 12 muaj, edhe kosto e tij rritet n mnyr progresive. Nse kt formul do t aplikonim edhe pr 33.798 femrat e punsuara n sektorin privat, ather pushimi i lehonis sektorit privat pr tre muaj do ti kushtoj shum m shum sektorit privat. Kjo pr shkak t numrit m t madh t t punsuarave n sektorin privat27 dhe pr shkak se paga mesatare n sektorin privat sht m e lart se ajo n sektorin publik.

VII. Lidhja e Kontrats s Puns

Sipas Projektligjit t puns kontrata e puns mund t lidhet n form t shkruar apo verbale, nse pr t pajtohen i punsuarit dhe pundhnsi.28 Lejimi me ligj q kontratat t lidhen n form verbale, sht nj hap mbrapa n krahasim me Rregulloren e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns, sipas t cilit kontrata e puns lidhet n form t shkruar dhe n nj gjuh zyrtare t prdorur n Kosov.29 Kjo sht edhe n kundrshtim me nenin 10 t vet Projektligjit t Puns i cili definon se far duhet t prmbaj kontrata e puns. Kontrata e puns duhet t prmbaj: t dhnat pr pundhnsin (emrtimi, selia dhe numrin e regjistrimit t biznesit); t dhnat pr t punsuarin (emri, mbiemri, kualifikimi dhe vendbanimi); emrtimin, natyrn, llojin e puns, llojin shrbimeve dhe prshkrimin e detyrave t puns; vendin e puns dhe njoftimin q puna do t kryhet n lokacione t ndryshme; ort dhe orarin e puns; datn e fillimit t puns; kohzgjatjen e Kontrats s Puns; lartsin e pags baz; kohzgjatjen e pushimeve; etj.
Gjithnj duke llogaritur statistikat zyrtare pr ata q paguajn kontributet. Sektori jo formal sht shum m i madh dhe nuk mund t matet n kt mnyr. 28 Neni 9.1 i Projektligjit t Puns, i miratuar n Qeverin e Kosovs m 30 prill 2010. 29 Neni 10.2 i Rregullores s UNMIK-ut nr.2001/27 pr Ligjin Themelor t Puns.
27

15

T gjitha kto elemente t kontrats sht e pamundur q t arrihen me marrveshje verbale. Gjithashtu, n rast t ndonj kontesti n mes t pundhnsit dhe punmarrsit do t jet e pamundur q rasti t argumentohet para Gjykats Kompetente. Andaj, pr t eliminuar do paqartsi, lidhja e kontrats duhet q t definohet vetm si kontrat n form t shkruar.

VIII. Orari i Puns

Prkundr q me Rregulloren e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns, orari i rregullt t puns nuk mund t zgjas m shum se 40 or n jav, ky rregull nuk sht respektuar n shum ndrmarrje private. Edhe me Projektligjin e Puns, orari i plot i puns zgjat 40 or n jav.30 Me krkes t pundhnsit, puntori duhet t punoj jasht orarit t puns m s shumti deri n 8 or n jav. Por puna jasht orarit nuk mund t zgjas n periudha t gjata kohore, por vetm pr aq sa ka nevoj. Bizneset kan krkuar q orari i rregullt i puns t zgjatet n 45 or. Mirpo edhe m tutje, n projektligj kjo pik nuk sht ndryshuar dhe ka mbetur 40 or. Java e puns nuk sht e prcaktuar me projektligj, por kjo u lihet vet bizneseve q t organizojn javn e puns sipas natyrs s tyre t puns. Por punonjsi ka t drejt n pushim prej 24 orsh pa ndrprer. Qeveria e Kosovs ka ndar nga Buxheti i saj 300.000 Euro n vit pr pagesn e puns jasht orarit. Nse respektohet ligji sa i prket orarit t rregullt t puns, kjo pritet q t ket efekte t mdha tek bizneset private. N shumicn e bizneseve n Kosov orari i puns s rregullt brenda nj jave kalon 40 or. Puna jasht orarit n shumicn e bizneseve sht si orar i rregullt. Andaj zbatimi i drejt i Ligjit t Puns ndikon q: 1. Bizneset t marrin m shum punonjs pr t mbuluar punt q tejkalojn orarin e rregullt; dhe 2. Bizneset mund t ulin pagn baz dhe t paguajn pastaj do or m e gjat se orari i rregullt i puns. opsioni i dyt nuk mund t aplikohet tek ato biznese t cilat komplet orarin e puns, gjat tr viti, e kan m t gjat se 40 or. Atyre do tu duhet q t punsojn gjithsesi punonjs shtes. N prgjithsi, kjo mas mund t rris numrin e t punsuarve, por mund t ul pagn baz n shumicn e ndrmarrjeve private. T punsuarit, sipas nenit 27 t Projektligjit t Puns, kan t drejt pr pushim gjat dits s puns, me orar t plot t pandrprer t puns, n kohzgjatje m s paku prej 30 minutash, i cili nuk mund t caktohet n fillim apo n mbarim t kohs s puns. Kjo koh e pushimit llogaritet si koh e kaluar n pun. Llogaritja e pushimit gjat dits s puns si koh e kaluar n pun, mund t ndikoj tek shum biznese q me rregullat e tyre t brendshme t mos e rrisin pushimin m shum se 30 minuta. Pr shembull nse nj biznes i zakonshm orarin ditor t puns e ka nga ora 8.00 e deri n 17.00, me nj or pauz n mes, ather punonjsit llogaritet se kan punuar 9 or brenda asaj dite. Pushimi prej vetm 30 minutash sht konsideruar shum i shkurtr dhe i dmshm pr metabolizmit e njeriut. Si dhe mund t shrbej si arsye pr konflikte n mes pundhnsve dhe punmarrsve, n rast vonesash gjat ksaj pauze.
30

Neni 19 i Projektligjit t puns.

16

Andaj kjo pik e Projektligjit duhet q t ndryshohet dhe koha minimale pr pushim gjat dits s puns t jet 1 or dhe kjo koh t mos llogaritet si pjes e kaluar n pun.

IX. Puna provuese dhe angazhimi i praktikantve

Sipas nenit 14 t Projektligjit t Puns, puna provuese mund t zgjas, m s shumti gjasht muaj. Gjat periudhs provuese t puns, pundhnsi dhe t punsuarit, mund ta ndrpresin marrdhnien e puns me njoftim paraprak prej 2 ditsh. Zgjatja e periudhs provuese nga 3 n 6 muaj sht krkuar edhe nga bizneset private.31 Mirpo nuk sht dhn asnj arsyetim pr zgjatjen e periudhs provuese. Marrdhnia e puns gjat periudhs provuese mund t shkputet me paralajmrim prej 2 ditsh. Nuk ceket n projektligj se njoftimi paraprak prej 2 ditsh pr shkputje t kontrats a duhet t jet dy dit pune apo 2 mund t prfshij edhe ditt e pushimit. N rastin m ekstrem, pundhnsi mund t paralajmroj punonjsin se ai nuk mund t paraqitet t hnn n pun, dhe kjo do t ishte konform ligjit, nse Projektligji i Puns miratohet me prmbajtjen aktuale. Periudha provuese nuk do t duhej t ishte m e gjat se 3 muaj, si dhe paralajmrimi pr shkputjen e kontrats gjat periudhs provuese do t duhej t ishte m i gjat se 2 dit. 3 muaj jan t mjaftueshme pr do biznes dhe pr do natyr t puns pr t vlersuar aftsit dhe prkushtimin e nj punonjsi t ri t pranuar n pun. Projektligji i Puns sht i disfavorshm edhe pr praktikantt. Praktikantt mund t angazhohen deri n 1 vit pa pages si dhe mund t mos gzojn t gjitha t drejtat q dalin nga marrdhnia e puns. Sipas nenit 15 pika 2 t Projektligjit t Puns i punsuari n cilsin e praktikantit i cili ka lidhur kontrat pune me pundhnsin, i realizon t gjitha t drejtat dhe detyrimet nga marrdhnia e puns sikurse t punsuarit e tjer. Por po n t njjtin nen, pika 5, thuhet se pundhnsi n marrveshje me personin e interesuar mund t angazhoj praktikant pa ndonj kompensim t pags dhe t drejtave t tjera nga marrdhnia e puns, prve q duhet t ofroj mbrojtje dhe siguri n vendin e puns sipas Ligjit. Prderisa pika 2 e nenit 15 i garanton praktikantit t gjitha t drejtat nga marrdhnia e puns sikurse t punsuarit e tjer; pika 5 e po t njjtit nen, thot se praktikantt mund t angazhohen edhe pa gzuar t drejtat q dalin nga marrdhnia e puns. Mnyra e aftsimit profesional lihet t prcaktohet me Kontratn Kolektive dhe aktin e brendshm t pundhnsit. Praktikantt t cilt kryejn nj pun t caktuar duhet t marrin si kompensim nj pjes t pags konform vendit t puns q jan t angazhuar, apo tu hiqen shpenzimet ditore (shpenzimet e udhtimit dhe ushqimit).

31

Bankat dhe Oda Ekonomike Amerikane.

17

X. Zbatimi i Ligjit t puns

Edhe pse sht pritur gjat miratimi i Ligjit t Puns, hyrja e tij n fuqi nuk do t rregulloj pr her t par marrdhniet e puns n Kosov. Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns sht n fuqi q nga tetori i 2001. Institucioni pr zbatimin e dispozitave nga lmi i puns Inspektorati i Puns, funksionon q nga viti 2002. Ligji pr Siguri n Pun, Mbrojtje t Shndetit t t Punsuarve dhe ambientit t Puns sht n fuqi q nga viti 2003. Prve ligjeve, jan nxjerr edhe akte tjera nnligjore, si: Rregullorja nr.2004/01 pr Masat Higjienike dhe Teknike t Siguris n Pun; Rregullorja nr.2005/02 pr Vlersimin e Rrezikshmris n Pun dhe Lidhur me Punn, etj. Pra, edhe tani ekziston nj baz e mir ligjore q rregullon marrdhniet dhe kushtet e puns n Kosov. Por, problemi deri m tani ka qndruar n mos zbatimin e ktyre akteve ligjore. M posht do t shtjellojm katr nga problemet kryesore q mund t vn n pikpyetje zbatimin adekuat t Ligjit t Puns: kapacitetet e inspektoratit t puns, zgjidhja e kontesteve nga gjykatat, kostoja financiare e ligjit dhe prcaktimi i pags minimale. X.a Inspektorati i Puns Nj vit pas hyrjes n fuqi t Rregullores s UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns, Kuvendi i Kosovs miratoi Ligjin pr Inspektoratin e Puns n Kosov32. Inspektorati i Puns sht trup ekzekutive n kuadr t MPMS detyr e s cilit sht mbikqyrja e zbatimit t Rregullores pr Ligjin Themelor t Puns dhe akteve tjera primare ligjore e nnligjore t ksaj fushe.33 Inspektorati i Puns udhhiqet nga Kryeinspektori i Puns. Kryeinspektori pr punn e tij dhe t institucionit t tij i raporton drejtprdrejt ministrit t MPMS. Kryeinspektori ka edhe tre zvends t tij t cilt jan prgjegjs pr fusha t ndryshme. Q nga themelimi i tij, Inspektorati i Puns sht prballur me vshtirsi t funksionimit. Ktij institucioni i kan munguar dhe i mungojn kapacitetet njerzore dhe ato institucionale pr t kryer punn sipas Ligjit pr Inspektoratin e Puns dhe pr t garantuar zbatimin e ligjeve dhe rregulloreve nga marrdhnia e puns, siguria dhe shndeti n ambientin e puns. Inspektorati i Puns nuk ka udhheqs t plotfuqishm por vetm ushtrues detyre. N total ka 49 inspektor, t cilt jan t shprndar npr komuna t ndryshme t Kosovs. Pr shkak t pags s ult, 9 inspektor kan ln punn, duke br q numri i inspektorve nga 58 t bie n 49. Pas procesit t decentralizimit si dihet Kosova tani m ka 37 komuna. N komunat e reja ende nuk jan caktuar inspektort e puns. Mirpo edhe n disa nga komunat e themeluara m hert Inspektorati i Puns nuk ka inspektor. Kto komuna jan: Fush Kosova, Istogu, Suhareka, Shtrpca, Novo Brda. Kurse shum komuna, edhe ato m t mdhat jan t mbuluara vetm me nj inspektor, si jan Ferizaj dhe Lipjani. Komuna e Prishtins ka numrin m t madh t inspektorve t puns, gjithsejt 6.

Ky ligj sht ndryshuar dhe amendamentuar m 2008. Ligjin pr Siguri n Pun, Mbrojtje t Shndetit t t Punsuarve dhe Ambientit t Puns; Udhzimin Administrativ pr shqiptimin e gjobave ndaj pundhnsve pr shkak t shkeljeve t dispozitave ligjore, etj.
32 33

18

N Kosov jan t regjistruara 99.647 bizneseve.34 Sipas zyrtarve t Inspektoratit t Puns, inspektort kan pr detyr q t inspektojn do biznes s paku nj her n vit, t japin mendimin profesional pr kushtet dhe hapsirn e puns me rastin e hapjes s do biznesi t ri, dhe t hulumtojn pr bizneset q funksionojn pa u regjistruar dhe ato t cilat jan mbyllur si biznese por nuk jan regjistruar zyrtarisht.35 Nse inspektort e puns duhet q t inspektojn nj her n vit do biznes, ather pr inspektimin e 99.647 bizneseve nga 49 inspektort sa ka Inspektorati i Puns, secilit i duhet q t inspektoj nga 2033 biznese n vit. Vetm n Komunn e Prizrenit jan t regjistruara 8914 biznese, inspektimi i t cilave sht prgjegjsi e 2 inspektorve t puns sa ka kjo komun. Pr t inspektuar t gjitha bizneset, inspektorve t puns n Prizren u duhet q t inspektojn nga 20 biznese n dit. Komuna e Ferizajt, e cila po ashtu sht e mbuluar nga vetm nj inspektor, ka t regjistruara 7436 biznese. Mesatarja e bizneseve q duhet inspektuar nga do inspektor N dit (220 N vit dit pune) 497.3 2.2 1102 5.0 2426 11.0 2063 9.3 891 4.0 2049 9.3 1754 7.9 899.5 4.0 1168 5.3 403 1.8 2811 12.7 947 4.3 1963 8.9 1255 5.7 1597 7.2 3965 18.0 4457 20.2 1680 7.6 1151 5.2 -

Komuna

Nr. i bizneseve t regjistruara** 1492 5510 2426 6191 891 1821 2049 1754 2464 1799 4672 806 2811 109 947 1963 6277 3195 23789 8914 1680 1151 461 1721

Numri i inspektorve t puns** 3 5 1 3 1 0 1 1 0 2 4 2 1 0 1 1 5 2 6 2 1 1 0 0

Dean Gjakov Drenas Gjilan Dragash Istog Kaanik Klin Fush Kosov Kamenic Mitrovic Leposaviq* Lipjan Novo Brd Obiliq Rahovec Pej Podujev Prishtin Prizren Skenderaj Shtime Shtrpc Suharek

Sipas statistikave t Agjencionit pr Regjistrimin e Bizneseve t Kosovs, t publikuara m 6 maj 2010. Intervist me zv.Kryeinspektort e Inspektoratit t Puns z.Agim Milaku dhe Murat Vokshi, 14 qershor 2010.
34 35

19

Ferizaj Viti Vushtrri Zhubin Potok* Zveqan* Malishev

7436 2328 2734 352 430 1474

1 1 1 1 1 1

7436 2328 2734 352 430 1474

33.8 10.5 12.4 1.6 1.9 6.7

*N Komunat Zvean, Zhubin Potok, Leposaviq dhe pjesn veriore t Mitrovics, prkundr ekzistimit t inspektorve, ata nuk kan mundur t kryejn punn e tyre (Burimi: Raporti Vjetor i Puns 2009 i Inspektoratit t Puns); ** Burimi: Agjencioni pr Regjistrimin e Bizneseve; *** Burimi: Inspektorati i Puns.

Inspektimi i bizneseve nga vetm nj inspektor bart edhe rreziqe tjera pr kryerjen e puns konform rregullave, si jan intimidimi i inspektorit, krcnimi/sulmi, korruptimi, etj. Andaj do t ishte e rrugs q n do ndrmarrje inspektuese, t jen s paku dy inspektor. Sipas Raportit Vjetor t Puns pr 2009, Inspektorati i Puns ka kryer 8.225 kontrollime t pundhnsve.36 Sipas ktij raporti, ky organ gjat 2009 ka br pun m kualitative n krahasim me vitet paraprake. Prve numrit t vogl t inspektorve, Inspektorati i Puns prballet edhe me probleme tjera. Ky institucion ka gjithsejt 10 automjete, ku vetm 8 prej tyre jan t destinuara pr punn n terren kurse 2 pr nevojat e zyrs qendrore. Inspektort e puns jan t vendosur npr zyret e komunave ku ata mbulojn dhe shpeshher kto zyre nuk jan t pajisura si duhet. Organizimi i puns s Inspektoratit t Puns sht n kundrshtim edhe me Konventat e Organizats Ndrkombtare t Puns (ILO International Labour Organisation).37 Sipas Konventave t ILO, autoritetet prgjegjse duhet tu krijojn kushte optimale pr punn inspektorve t puns, si jan zyret, kompjutert, transportin, mundsit pr komunikim m t mir, etj. Inspektorati operon me nj buxhet vjetor prej 496.355 Euro. Kjo shifr e buxhetit parashihet edhe pr dy vitet n vazhdim, 2011-12. N ann tjetr, t hyrat vetanake t ktij institucioni pr nj vit (at t 2009) jan 191.691,65 Euro ka do t thot se puna e Inspektoratit t Puns ka ndikim negativ n buxhetin e Kosovs, ngase edhe pse nj institucion me kapacitete pr t grumbulluar t hyra, t hyrat jan m t vogla se shpenzimet. Krkesat e Inspektoratit t Puns drejtuar MPMS dhe Qeveris jan: kompletimi i infrastrukturs ligjore; t arrihet nj marrveshje mirkuptimi n mes MPMS dhe MEF pr shfrytzimin e nj pjes t mjeteve nga t hyrat e puns s Inspektoratit; kushte m t mira pr pun; pagat e inspektorve t puns t caktohen n pajtim me vllimin dhe prgjegjsin n pun; t paguhet rreziku n pun; t vazhdohet me aftsimin profesional t inspektorve, etj.38

Prej tyre: 5374 kontrollime t rregullta; 821 kontrollime inspektuese (ri kontrollime); 639 kontrollime t jashtzakonshme (krkesa individuale t punonjsve pr inspektim, kontrollime pr rastet e lndimeve n pun, avarive, etj.); 285 kontrollime me n bashkpunim me organet tjera t mbikqyrjes; dhe 1133 kontrollime pr verifikimin e kushteve minimale teknike t puns. 37 Konventat e ILO nr. 81 dhe Protokolli i saj i 1995. 38 Raport Vjetor i Puns 2009 i Inspektoratit t Puns, 3.2.2010.
36

20

X.b Zgjidhja e kontesteve n Gjykatn Kompetente Sipas Projektligjit t Puns, kontestet e puns n mes t t punsuarve dhe pundhnsve zgjidhen nga Gjykata Kompetente.39 Sipas inspektorve t Inspektoratit t Puns, praktika e gjertanishme ka qen e till q n do kontest gjyqsor, Inspektorati i Puns ka shqyrtuar rastin para se kontesti t arrij n Gjykatn Kompetente. Madje opinioni i Inspektoratit t Puns ka shrbyer edhe si prov shtes n kontestet gjyqsore.40 Kurse, sipas Projektligjit t Puns nse shtja q inspektohet nga Inspektorati i Puns njkohsisht sht edhe n proces gjyqsor, ather Inspektorati duhet t pezulloj vendimin e vet deri sa t shpallet vendimi i Gjykats.41 Sipas Projektligjit, ankesat mund t gjykohen ose inspektohen si nga Gjykata Kompetente ashtu edhe nga Inspektorati i Puns. Por nse rasti sht n proces gjyqsor, vendimi i inspektoratit pezullohet; kurse nuk thuhet asgj pr at se nse rasti vetm sht duke u shqyrtuar nga Inspektorati, far vendimi duhet t marr gjykata. Gjithashtu sht e paqart edhe se vendimi i cilit institucion vlen n rast t kontesteve gjyqsore: i gjykats apo i inspektoratit, apo i t dyjave. Prve Gjykats Kompetente dhe Inspektoratit t Puns, kontestet nga marrdhnia e puns mund t zgjidhen edhe nga Kshilli i Pavarur Mbikqyrs (KPM). KPM zgjidh rastet vetm t shrbyesve civil. Pas miratimit t Ligjit t ri pr Shrbyesit Civil, shrbyes civil konsiderohen vetm punonjsit e administratave t ministrive, komunave, Kuvendit, Presidencs, administrats s ambasadave, policis, gjykatave, etj.; dhe nga kategoria e shrbyesve civil largohen punonjsit shndetsor dhe ata arsimor. N Projektligjin e ri t Puns, roli i KPM nuk prmendet askund. Gjat vitit 2009, KPM ka shqyrtuar 288 ankesa q kan t bjn me ndrprerje t kontrats s puns, mos vazhdim t kontrats s puns, suspendim nga puna, degradim nga pozita, etj.42 Sipas strukturs s tanishme t gjykatave, Gjykata Kompetente pr zgjidhjen e kontesteve t puns i bie t jen Gjykatat Komunale.43 Pas hyrjes n fuqi t Ligjit t Puns, ekziston mundsia q numri rasteve kontestimore nga marrdhnia e puns t rritet. Nga numri i prgjithshm prej 217.758 lndve t pazgjidhura n Gjykatat e Kosovs, 204.119 apo 93.7% jan lnd q presin pr tu zgjidhur nga Gjykatat Komunale.44 Me hyrjen n fuqi t Ligjit t ri pr Gjykatat, parashihet edhe funksionimi i nj departamenti t posam, Departamenti pr shtjet Administrative, n kuadr t Gjykats Themelore t Prishtins dhe do t mbuloj tr territorin e Kosovs.

Neni 77 i Projektligjit t Puns. Intervist me zv.Kryeinspektort e Inspektoratit t Puns z.Agim Milaku dhe Murat Vokshi, 14 qershor 2010. 41 Neni 80.3 i Projektligjit t Puns. 42 Raporti Vjetor i Kshillit t Pavarur Mbikqyrs 2009. Prishtin, mars 2010. 43 Sipas Projektligjit pr Gjykatat, struktura aktuale e gjykatave parashihet q t ndryshohet nga janari i 2013, ku n vend t Gjykatave t Qarkut do t ket Gjykata Themelore, kurse n vend t Gjykatave Komunale do t jen Degt e Gjykatave Themelore. Praktika e gjertanishme e zgjidhjes s kontesteve t ndryshme administrative ka qen e till q palt kan qen t detyruara q t paraqesin rastin n Gjykatn Supreme t Kosovs, n munges t gjykatave apo departamenteve t specializuara npr komuna, kurse Gjykata Supreme ka deleguar lndt srish tek Gjykatat Komunale t cilat jan marr me zgjidhjen e ktyre kontesteve. (intervist me Bardhyl Hasanpapaj (NDI), 23 qershor 2010) 44 Sekretariati i Kshillit Gjyqsor t Kosovs. Tremujori i par i 2010 statistikat e gjykatave t rregullta.
39 40

21

N shum vende t ndryshme t bots, ekzistojn gjykata t posame dhe gjyqtar t specializuar q gjykojn vetm rastet kontestimore nga marrdhnia e puns Gjykatat e Puns.45 N vendin ton, n munges t gjykatave t specializuara, duhet t bhen prpjekje q institucionet kompetente ti sigurojn resurse t mjaftueshme Departamentit pr shtjet Administrative pr tu marr me t gjitha kontestet nga marrdhnia e puns dhe q zgjidhja e rasteve dhe dhnia e vendimeve mos t zgjat pafundsisht. Me qllim q t qartsohen relacionet n mes Kshillit t Pavarur Mbikqyrs, Inspektoratit t Puns dhe Gjykatave Kompetente, nevojitet q Kapitulli IX i Projektligjit t Puns q flet pr procedurat pr realizimin e t drejtave nga marrdhnia e puns46, t qartsohet dhe t caktoj rolin e secilit institucion, t cilit puntori dhe pundhnsi kan t drejt ti drejtohen. X.c Kostoja financiare e Ligjit t Puns Nj nga arsyet e mos miratimit t Ligjit t Puns, sipas Qeveris s Kosovs, sht kosto e tij e lart financiare. N prllogaritjen e kostos financiare , sht marr pr baz barra q bie mbi Buxhetin e Kosovs, pr pjesn e obligimeve q duhet ti prmbush Qeveria e Kosovs pr punonjsit q paguhen nga Buxheti i Kosovs. Kurse pr shkak t t dhnave jo t sakta pr punonjsit n sektorin privat dhe joformalitetit, nuk ka mund, dhe nuk mund, t prllogaritet kostoja e ligjit t Puns q i bie barr bizneseve private. Pr shkak se sht debatuar shum pr koston financiare t Ligjit t Puns dhe pr shkak se pr kt ka shum pak fakte t prezantuara pr publikun e gjer, n kt analiz kemi nxjerr koston financiare t Ligjit t Puns duke u bazuar n Vlersimin e Ndikimit Financiar (Deklarata Financiare) q Ministria e Ekonomis dhe Financave ka br pr Ligjin e Puns. Sipas Deklarats Financiare q i sht bashkangjitur Projektligjit t Puns, prllogaritet se hyrja n fuqi e Ligjit t Puns do t rndoj Buxhetin e Kosovs me 1.8 milion Euro shtes n vit. Deklarata Financiare e 2010 nuk prllogarit koston totale t Ligjit t Puns, por vetm koston shtes. Dy vite m par (2008), kur Qeveria kishte drguar Projektligjin e Puns n Kuvend, i kishte bashkangjitur edhe deklaratn financiare, e cila prllogariste koston shtes buxhetore dhe koston totale t Ligjit t Puns, n rast se ai do t hynte n fuqi. Sipas Deklarats Financiare t 2008, kostoja totale e Ligjit t Puns llogaritej se do t ishte 5.893.600 Euro (3.188.292 Euro t alokuara, plus 2.705.308 Euro kosto shtes sipas avancimeve q parashiheshin me Projektligjin e Puns t 2006). Tani, q kosto shtes buxhetore sht ulur n 1.8 milion Euro, kosto totale e Ligjit t Puns sht 4.988.292 Euro n vit. Kostoja shtes sipas Deklarats Financiare t MEF 60.000 Euro 300.000 Euro

Neni i Projektligjit Neni 37: Kompensimi i dmit pr mosshfrytzimin e pushimit vjetor. Neni 48: Pushimi i lehonis

Shpjegimi Kalkulimi: 200 paga, me nj pages nga 300 Euro. Fondi prej 300.000 eurove vetm

45 46

Shembuj t Gjykatave t Puns mund t gjinden n Slloveni, Austri, Belgjik, Franc, Gjermani, Irland, etj. Nenet 77, 78, 79 dhe 80.

22

Neni 51: Mungesa nga puna pr prkujdesje t veant ndaj fmijs. Neni 55: paga shtes.

88.560 Euro

sht i ndar dhe pushimi i lehonis nuk paraqet kosto shtes buxhetore. Kalkulimi: 60 raste, me nga 123 Euro, pr 12 muaj. Ndikimet m t larta buxhetore pritet ti ken sektori i policis dhe shndetsis. Kalkulimi: 80 raste, 10.000 Euro pr rast. Kalkulimi: 740 raste me nga 248 Euro pr tre muaj.

300.000 Euro Neni 59: Kompensimi i lndimit n pun. Neni 69: Ndrprerja e Kontrats s Puns nga ana e pundhnsit; dhe Neni 75: Largimet kolektive nga puna. 800.000 Euro

550.560 Euro

Burimi: Tabel e hartuar nga GAP n baz t Deklarats Financiare t MEF pr Projektligjin e Puns.

Mirpo, edhe kto prllogaritje pr koston n sektorin publik, sipas MEF nuk jan t sakta. Kosto shtes prej 1.8 milion Euro parashihet vetm pr vitin e par t implementimit, kurse pr vitet tjera n vazhdim parashihet nj rritje e kostos pr 5% (apo 0.1 milion Euro) pr do vit. X.d Paga minimale Sipas Projektligjit t Puns, Qeveria e Kosovs n fund t do viti kalendarik mund ta prcaktoj pagn minimale sipas propozimit t Kshilli Ekonomiko-Social.47 Gjat prcaktimit t pags minimale duhet t merren parasysh kta faktor: kostoja e shpenzimeve jetsore; prqindja e shkalls s papunsis; gjendja e prgjithshme n tregun e puns, dhe shkalla e konkurrencs dhe produktivitetit n vend. Paga minimale prcaktohet n baz t orve t puns. Duke u bazuar po n kta faktor, n vitin 2005 Kshilli Konsultativ Trepalsh, paraardhsi i Kshillit Ekonomiko Social, kishte prcaktuar pagn minimale pr at vit. N 2005, paga minimale ishte prcaktuar t jet 120 Euro.48 Si dihet, Kontrata e Prgjithshme Kolektive dhe Aneksi i saj nuk jan zbatuar asnjher. Me hyrjen n fuqi t Ligjit t Puns, Kshilli Ekonomiko Social duhet t mblidhet dhe t prcaktoj pagn minimale.49 Q nga viti 2005, kur pr her t par dhe t vetme sht br prcaktimi i pags minimale, ka pasur lvizje t inflacionit dhe statistikave t punsimit. Grafikont e mposhtm pasqyrojn lvizjet n Indeksin e mimeve t Konsumit, si tregues i inflacionit dhe shkalln e papunsis sipas viteve.

Neni 56 i Projektligjit t Puns. Aneksi i Kontrats s Prgjithshme Kolektive, nxjerr nga KKT m 1 korrik 2005. 49 N rast se Ligji i Puns miratohet kt vit n Kuvend, KES duhet q t vendos pagn minimale pr vitin 2011.
47 48

23

Burimi: Enti i Statistikave t Kosovs. Indeksi i mimeve t Konsumit pr vitet 2002-2008.

Burimi: Enti i Statistikave t Kosovs. Statistikat e tregut t puns 2008.

Sipas ktyre indikatorve, Kshilli Ekonomiko Social (KES) do t vendos pagn minimale n Kosov. KES ka n prbrje t tij 15 antar: antar jan nga Qeveria (5 ministri), 5 antar jan nga organizatat e pundhnsve, dhe 5 antar nga organizatat e puntorve. Nj nga antart n kt kshill, ka shprehur mendimin se paga minimale n kt periudh nuk guxon t jet nn 250 Euro.50 N sektorin publik paga neto mesatare n 2008 ishte 211 Euro.51

50

51

Intervist me Agim Shahinin, Kryetar i Aleancs s Bizneseve Kosovare (ABK), 21 qershor 2010. Burimi: MSHP, Divizioni i Administrimit t pagesave dhe listpagesa e pagave. Marr nga ESK.

24

XI. Prfundim
Qeveria e Kosovs ka drguar n Kuvend nj projektligj i cili l shum hapsir pr prmirsime dhe ndryshime. Mirpo prkundr ksaj, Kuvendi i Kosovs nuk mund t ndryshoj pjesn m t madhe t ktij projektligji, ngase ekziston mundsia q Qeveria ta trheq kt projektligj mbrapa nse konsideron se prmbajtja e tij sht ndryshuar n mas t madhe dhe se kosto e tij financiare sht e paprballueshme pr Qeverin. Pr t evituar kt, q Qeveria mos t trheq mbrapa kt projektligj pr her t tret, nevojitet q gjat procesit t amendamentit t projektligjit n Kuvendin e Kosovs, Qeveria t jet prezent dhe bashkpunuese n kt proces. Gjithashtu, ky komision parlamentar vazhdimisht duhet t informoj organizatat e pundhnsve dhe organizatat e puntorve pr ndryshimet q do t bhen n prmbajtjen e projektligjit. Kjo sht e nevojshme me qllim q pas miratimit t Ligjit t Puns, ai t jet i zbatueshm n praktik. Pikat q krkojn m s shumti vmendje dhe nevojitet t plotsohen dhe qartsohen jan pikat q kan t bjn me lidhjen e kontrats (neni 9), puna provuese (neni 14), angazhimi i praktikantve (neni 15), orari i puns (neni 19), puna jasht orarit (neni 22), pushimi gjat orarit t puns (27), pushimi vjetor (neni 31), mungesa me pages (neni 38), pushimi i lehonis (neni 48), kompensimi i pushimit mjeksor (neni 58). Institucionet q do t zbatojn Ligjin e Puns pas hyrjes s tij n fuqi prballen me probleme t mdha dhe n kt gjendje q ndodhen nuk do t mund q t zbatojn kt ligj n mnyr t duhur. Andaj prve prpjekjeve pr prmirsim dhe miratim t Ligjit t Puns, paralelisht duhet q Qeveria dhe Kuvendi t bjn prpjekje q edhe institucionet zbatuese t ken kapacitetet e nevojshme pr zbatim t tij. Inspektorati i Puns ka buxhet dhe staf t vogl dhe prballet me pengesa t ndryshme. Gjykatat kompetente q do t zgjidhin kontestet nga marrdhnia e puns jan t strngarkuara me lnd dhe nuk mund t zgjidhin rastet n koh optimale pr puntorin dhe pundhnsin. Edhe tani, por edhe me strukturn e re t gjykatave, nuk do t ket gjykat t veant pr zgjidhjen e kontesteve administrative, por vetm departament n kuadr t Gjykats Themelore t Prishtins. Kshilli i Pavarur Mbikqyrs, i cili po ashtu vendos pr kontestet e marrdhnies s puns n shrbimin civil, prballet me mungesa dhe definim jo t qart t rolit t tij. N Projektligjin e Puns relacioni n mes ktyre tri institucioneve nuk sht i definuar qart. Pas miratimit t Ligjit t Puns, Qeveria e Kosovs si antare e Kshillit Ekonomiko Social (KES), duhet q t hyj n marrveshje t srishme me organizatat e bizneseve dhe ato t puntorve me qllim t nxjerrjes s Kontrats s Prgjithshme Kolektive dhe kontratave tjera sektoriale. KES duhet t tejkaloj mosmarrveshjet, t cilat e kan penguar punn e ksaj trupe q nga ri-emrtimi i saj n 2009, ngase pas prfundimit t puns nga ana e Kuvendit t Kosovs, KES do t jet ati q do t aktivizohet m tepr n prgatitjen e kontrats kolektive, pags minimale, etj. Paga minimale sht vendosur vetm nj her q nga pas lufta. N vitin 2005, Kshilli Konsultativ Trepalsh (KKT) kishte vendosur pagn minimale n shumn 120 Euro. Q nga ajo koh kan kaluar pes vite. N 2008 papunsia ka shnuar rritje prej 6,1% n krahasim me vitin 2005. Inflacioni gjithashtu ka shnuar rritje t vazhdueshme nga 2005. Vetm n 2007 Indeksi i mimeve t Konsumit ka shnuar rritje prej 10,5% n krahasim me nj vit m par. Sipas ktyre t dhnave, paga minimale n 2011 do t duhej t shnonte rritje t dyfisht n krahasim me 2005.

25

XII.

Aneks I:

Krahasimi i neneve kye t Rregullores s UNMIK-ut, Projektligjit t Puns drafti i 2006, Projektligji i Puns drafti i 2008 dhe Projektligji i Puns drafti i 2010.52 Kontrata e puns: Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns Projektligji i Puns (2006)

Prmbajtja: Kontrata e puns lidhet n form t shkruar dhe n nj gjuh zyrtare t prdorur n Kosov.

Progresi

Kontrata e puns lidhet n form t shkruar, para se t filloj i punsuari t punoj. Nse pundhnsi me t punsuarin nuk e lidh kontratn e puns n form t shkruar, dhe nse t njjtn nuk ia dorzon nga dita e fillimit t puns, apo skadimit t saj, konsiderohet se i punsuari ka lidh marrdhnie t puns n koh t prhershme.

Projektligji i Puns (2008) Projektligji i Puns (2010)

Kontrata e puns lidhet n form t shkruar, para se t filloj t punoj i punsuari. Kontrata e Puns mund t lidhet n form t shkruar apo verbale, nse pr t pajtohen i punsuarit dhe pundhnsi.

Pushimi i lehonis Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns

Prmbajtja: Femrs punonjses i takojn t paktn 12 jav pushim lehonie me pages pas lindjes s fmijs. Ky pushim njihet si periudh kohore pune dhe paguhet nga pundhnsi me nj shkall prej jo m pak se dy t tretat e t ardhurave t femrs punonjse. Femra e punsuar, gjat kohs s shtatznis dhe lindjes, ka t drejt n pushim lehonie m s paku prej 6 muajsh. Pushimi i lehonis njihet si periudh kohore pune, dhe pr 3 muajt e par paguhet nga pundhnsi, n lartsi prej jo m pak se 70% nga paga e t punsuars, ndrsa pr 3 muajt e tjer vijues

Progresi

Projektligji i Puns (2006)

52

Krahasimi sht br gjithnj duke u bazuar n dokumentet m t fundit, andaj progresi apo regresi n nj pik matet me dokumentin q ka ekzistua para tij.

26

pagesa bie n ngarkes t Fondit t Qeveris s Kosovs jo m pak se 70% nga paga e t punsuars. N baz t konstatimit t organit kompetent shndetsor, femra e punsuar mund t filloj pushimin e lehonis 45 dit para lindjes, kurse domosdoshmrish 28 dit para lindjes. Projektligji i Puns (2008) Femra e punsuar, gjat kohs s shtatznis dhe lindjes, ka t drejt pr pushim lehonie prej t paktn 6 muajsh; Pushimi i lehonis njihet si periudh kohore pune, dhe pr tre (3) muajt e par paguhet nga pundhnsi n lartsi prej jo m pak se 100% nga paga e t punsuars, ndrsa pr tre (3) muajt e tjer vijues pagesa bie n ngarkes t Fondit t Sigurimit Shndetsor t Kosovs jo m pak se 70% nga paga e t punsuars; N baz t konstatimit t organit kompetent shndetsor, femra e punsuar mund t filloj pushimin e lehonis dyzetepes (45) dit para lindjes, ndrsa obligohet domosdoshmrish njzete e tet (28) dit para lindjes; Femra e punsuar gzon t drejtn pr 12 jav t pushimit t paguar t lehonis. Kjo periudh prfshin 6 jav t pushimit t detyrueshm nga dita e lindjes s fmijs. Me prezantimin e certifikats mjeksore femra e punsuar mund ta filloj pushimin e lehonis deri n 45 dit para dats kur pritet t lind. N periudhn prej 28 ditve para dats kur pritet t lind, pundhnsi me plqimin e femrs shtatzn, mund t krkoj q ajo ta filloj pushimin e lehonis, nse pundhnsi mendon se femra e punsuar nuk sht n gjendje ti kryej detyrat e saj. Me prezentimin e certifikats mjeksore e cila vrteton smundjen ose komplikimet q kan rezultuar nga shtatznia ose nga lindja e fmijs, femra e punsuar mund ta zgjat pushimin e saj t lehonis para dhe pas lindjes me pages deri n 4 jav. Pushimi i lehonis mbi baza mjeksore nuk do ti zbritet nga t drejtat e saj pr pushimin mjeksor vjetor. Femra e punsuar ka t drejt q ta zgjas pushimin e saj t lehonis edhe pr 12 jav t tjera pa pages. Femra sht e detyruar q ta njoftoj pundhnsin lidhur me synimin e saj pr ta shfrytzuar pushimin pa pages jo m von se 15 dit para prfundimit t pushimit t detyrueshm me pages apo pas shfrytzimit t pushimit prej 4 javsh. Dshtimi pr ta njoftuar pundhnsin me koh mund t rezultoj me reduktim proporcional t pushimit pas lindjes. 27

Projektligji i Puns (2010)

Beneficionet e pushimit t lehonis sipas paragrafit 1, 2 dhe 3 t ktij neni prbjn 70% t pags s t punsuars t realizuar n vitin e fundit.

Orari i puns: Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns

Prmbajtja: Orari i puns nuk zgjat m shum se 40 or n jav. Dita e puns nuk zgjat m shum se 12 or. N sektorin e xehetaris dita e puns e punonjsve q punojn n nntok nuk zgjat m shum se 8 or. N sektorin e transportit rrugor dita e puns s shoferve nuk zgjat m shum se 9 or.

Progresi

Projektligji i Puns (2006)

Orari i plot i puns nuk zgjat m shum se 40 or n jav, nse me kt ligj nuk sht caktuar ndryshe. Orari i plot i puns, pr t punsuarin i cili sht m i ri se 18 vjet, nuk mund t caktohet m shum se 35 or n jav.

Projektligji i Puns (2008)

Orari i plot i puns nuk zgjat m shum se 40 or n jav, nse me kt ligj nuk sht prcaktuar ndryshe. Orari i plot i puns pr t punsuarin, i cili sht m i ri se 18 vje, nuk mund t caktohet m shum se 35 or n jav.

Projektligji i Puns (2010)

Orari i plot i puns zgjat dyzet (40) or n jav, nse me kt Ligj nuk sht prcaktuar ndryshe. Orari i plot i puns pr t punsuarin, i cili sht m i ri se 18 vje, nuk mund t jet m shum se 35 or n jav.

Puna jasht orarit: Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns

Prmbajtja: Puna jasht orarit nuk mund t zgjas m shum se 20 or n jav dhe 40 or n muaj. Puna jasht orarit paguhet me nj shkall m t lart prej 20% n or, ose me krkes t punonjsit ajo mund t kompensohet me pushim prkats gjat muajit pasues.

Progresi

28

Projektligji i Puns (2006)

Puna m e gjat se orari i plot i puns, n pajtim me paragrafin 1 t ktij neni, mund t zgjas vetm aq sa sht e domosdoshme, m s shumti 4 or n dit, por jo m tepr se 20 or n jav, respektivisht 40 or n muaj. T punsuarit i takon paga shtes n prqindje t pags baz 30 % n or pr pun jasht orarit

Projektligji i Puns (2008)

Puna m e gjat se orari i plot i puns, n pajtim me paragrafin 1 t ktij neni, mund t zgjas vetm aq sa sht e domosdoshme, m s shumti 4 or n dit, por jo m tepr se 20 or n jav, respektivisht 40 or n muaj. T punsuarit i takon paga shtes n prqindje t pags baz 30 % n or pr pun jasht orarit

Projektligji i Puns (2010)

N raste t jashtzakonshme, me rritjen e vllimit t punve dhe n raste t tjera t domosdoshme, me krkesn e pundhnsit, puntori duhet t punoj me gjat se orari i puns (puna jasht orarit), m s shumti deri n tet (8) or n jav. T punsuarit i takon paga shtes n prqindje t pags baz 30 % n or pr pun jasht orarit.

Java e puns: Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns Projektligji i Puns (2006) Projektligji i Puns (2008) Projektligji i Puns (2010) -

Prmbajtja:

Progresi

Java e puns zgjat 5 dit pune. Java e puns zgjat pes (5) dit pune. Ndarjen e orarit t puns n kuadr t javs s puns e prcakton pundhnsi.

29

Pushimi gjat orarit t puns: Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns Projektligji i Puns (2006)

Prmbajtja: Punonjsit i takon nj pushim pa pages prej 30 minutash gjat dits s puns.

Progresi

I punsuari ka t drejt pr pushim gjat dits s puns, me orar t plot t pandrprer t puns, n kohzgjatje prej 30 minutash, i cili nuk mund t caktohet n fillim apo n mbarim t kohs s puns. I punsuari i cili punon m gjat se 4 or, dhe m pak se 6 or n dit, ka t drejt pr pushim gjat puns n kohzgjatje prej 15 minutash. Koha e pushimit nga paragrafi 1 dhe 2 i ktij neni nuk konsiderohet si koh e kaluar n pun.

Projektligji i Puns (2008)

I punsuari ka t drejt pr pushim gjat dits s puns, me orar t plot t pandrprer t puns, n kohzgjatje prej 30 minutash, i cili nuk mund t caktohet n fillim apo n mbarim t kohs s puns. I punsuari i cili punon m gjat se 4 or, dhe m pak se 6 or n dit, ka t drejt pr pushim gjat puns n kohzgjatje prej 15 minutash. Koha e pushimit nga paragrafi 1 dhe 2 i ktij neni konsiderohet si koh e kaluar n pun. I punsuari ka t drejt pr pushim gjat dits s puns, me orar t plot t pandrprer t puns, n kohzgjatje m s paku prej 30 minutash, i cili nuk mund t caktohet n fillim apo n mbarim t kohs s puns. I punsuari i cili punon m gjat se 4 or, dhe m pak se 6 or n dit, ka t drejt pr pushim gjat puns n kohzgjatje prej 15 minutash. Koha e pushimit nga paragrafi 1 dhe 2 i ktij neni, konsiderohet si koh e kaluar n pun.

Projektligji i Puns (2010)

30

Pushimi javor: Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns Projektligji i Puns (2006) Projektligji i Puns (2008) Projektligji i Puns (2010)

Prmbajtja: Punonjsit i takon 1 dit e lir gjat javs s puns, ndrsa n rastet kur paraqitet nevoja q ai ose ajo t punoj edhe gjat ksaj periudhe, ather atij ose asaj i takon edhe nj dit tjetr e lir gjat javs pasuese. I punsuari ka t drejt pr pushim javor n kohzgjatje prej s paku 24 or t pandrprera. I punsuari ka t drejt pushimi javor n kohzgjatje prej s paku njzetekatr (24) or pa ndrprer. I punsuari ka t drejt n pushim javor n kohzgjatje prej s paku 24 or pandrprer.

Progresi

Pushimi vjetor: Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns Projektligji i Puns (2006)

Prmbajtja: Pas 1 viti t punsimit punonjsit i takon pushimi vjetor me pages me kohzgjatje prej 18 dit pune pr do vit kalendarik. I punsuari gjat do viti kalendarik ka t drejt pr pushim vjetor t paguar n nj kohzgjatje prej s paku 20 dit pune. Me rastin e prcaktimit t pushimit vjetor, java e puns llogaritet 5 (pes) dit pune. Festat q bien n dit pune, n pajtim me ligjin e aplikueshm, nuk llogariten n ditt e pushimit vjetor. Nse i punsuari gjat kohs s shfrytzimit t pushimit vjetor smuret sipas rregullave pr sigurimin shndetsor, koha e pushimit t lejuar mjeksor nuk llogaritet n pushim vjetor. I punsuari gjat do viti kalendarik ka t drejt pr pushim vjetor t paguar n nj kohzgjatje prej s paku tetmbdhjet (18) dit pune. Zgjatja e pushimit vjetor prcaktohet varsisht nga stazhi i puns, ku pr do 5 vjet t prvojs s puns shtohet nj dit pune me tepr. Me rastin e prcaktimit t pushimit vjetor, java e puns llogaritet pes (5) dit pune. Festat q bien n dit pune, n pajtim me ligjin e aplikueshm, nuk llogariten n ditt e pushimit vjetor.

Progresi

Projektligji i Puns (2008)

31

Projektligji i Puns (2010)

Nse i punsuari gjat kohs s shfrytzimit t pushimit vjetor smuret (sipas rregullave pr sigurimin shndetsor), koha e pushimit t lejuar mjeksor nuk llogaritet n pushim vjetor. I punsuari gjat do viti kalendarik ka t drejt pr pushim vjetor t paguar n nj kohzgjatje prej s paku 20 dit pune. Zgjatja e pushimit vjetor prcaktohet varsisht nga stazhi i puns, ku pr do 5 vite t prvojs s puns, shtohet nj dit pune. I punsuari i cili punon n punt dhe detyrat e puns pr t cilat prkundr aplikimit t masave mbrojtse nuk mund t mbrohet nga ndikimet e dmshme, ka t drejt n pushim vjetor n kohzgjatje s paku prej 30 ditsh pune, pr vitin kalendarik. Nnat me fmij deri n tri (3) vje si dhe prindi vetushqyes dhe personat me aftsi t kufizuara kan t drejt n pushim vjetor edhe pr 2 dit pune shtes. Ditt e pashfrytzuara t pushimit vjetor nuk mund t kompensohen me para, prjashtimisht kjo mund t bhet kur marrdhnia e puns i skadon t punsuarit.

Pushimi mjeksor: Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns

Prmbajtja: Punonjsi duhet ta njoftoj pundhnsin pr marrjen e pushimit mjeksor brenda 48 orsh. N rastet kur pushimi mjeksor merret pr shkak t fatkeqsis n pun ose t smundjes, punonjsit i takon paga/rroga pr at periudh kohore. I punsuari ka t drejt kompensimi t pags, gjat kohs s pushimit mjeksor kur mungon n pun pr shkak t pamundsis s prkohshme pr pun. Kohzgjatja e pushimit mjeksor, prcaktohet me dispozitat e Sigurimit Shndetsor t Kosov. I punsuari duhet ta njoftoj pundhnsin pr marrjen e pushimit mjeksor brenda 48 orsh.

Progresi

Projektligji i Puns (2006) Projektligji i Puns (2008)

32

N rastet kur pushimi mjeksor merret pr shkak t fatkeqsis n pun ose t smundjes, puntorit i takon paga e plot pr at periudh kohore, por jo m tepr se tre (3) muaj. I punsuari ka t drejt kompensimi t pags n rastet e fatkeqsis n pun ose t smundjes profesionale, n lartsi prej 100% t pags, t ciln do ta kishte realizuar n muajin n t cilin ka ndodhur fatkeqsia ose smundja profesionale, n qoft se me Ligj nuk sht prcaktuar ndryshe. Lartsia e pags pr intervalin kohor pas tre (3) muajve gjat paaftsis s prkohshme, sht 70% e pags s t punsuarit, por nuk mund t jet m e ult se paga minimale. Projektligji i Puns (2010) I punsuari n rast t smundjes ka t drejt n pushim mjeksor t rregullt mbi bazn, deri n 10 dit pune brenda nj viti me kompensim prej 70 % t pags. I punsuari ka t drejt n pushim mjeksor pa pages sipas nenit 39 t ktij Ligji. I punsuari ka t drejt n kompensim t pushimit mjeksor q sht si pasoj e lndimit ose smundjes profesionale n pun e cila ndrlidhet me kryerjen e punve dhe t shrbimeve pr pundhnsin me kompensim prej 70 % t pags s tij. I punsuari ka t drejt n kompensim t pushimit mjeksor sipas paragrafit 3 t ktij neni n kohzgjatje prej 10 deri n 90 dit pune. Dispozitat e ktij neni do t jen t aplikueshme deri n kohn e hyrjes n fuqi t t legjislacionit pr mbrojtjen dhe kujdesin shndetsor .

Mungesa me pages Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns

Prmbajtja: Punonjsit i takon pushimi pr rastet e tilla familjare si jan rasti i martess, i lindjes dhe i vdekjes n familjen e tij ose t saj. Periudha kohore e pushimit dhe shkalla e pagess s tij rregullohet me marrveshje ndrmjet pundhnsit dhe punonjsit. I punsuari ka t drejt t mungoj n pun deri n 5 dit pune

Progresi

Projektligji i

33

Puns (2006)

me pages, gjat nj viti kalendarik me shprblim t pags, n secilin prej ktyre rasteve: rast t martess, t lindjes s fmijs, smundjes s rnd ose vdekjes s antarit t ngusht t familjes, si dhe n rastet e tjera t prcaktuara me Aktin e brendshm t pundhnsit ose me Kontratn e puns. I punsuari ka t drejt t mungoj n pun deri n 5 dit pune me pages, gjat nj viti kalendarik me shprblim t pags, n secilin prej ktyre rasteve: rast t martess, t lindjes s fmijs, smundjes s rnd ose vdekjes s antarit t ngusht t familjes, si dhe n rastet e tjera t prcaktuara me Aktin e brendshm t pundhnsit ose me Kontratn e puns. I punsuari ka t drejt t mungoj nga puna: - dy (2) dit n rast t martess s tij; - tri (3) dit n rast t vdekjes s antarit t ngusht t familjes, si dhe - n rastet e tjera t prcaktuara me Kontratn Kolektive, Aktin e Brendshm dhe Kontratn e Puns.

Projektligji i Puns (2008)

Projektligji i Puns (2010)

Periudha provuese: Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns Projektligji i Puns (2006) -

Prmbajtja:

Progresi

Me kontratn e puns parashihet puna provuese e cila nuk mund t zgjas m tepr se 3 muaj. Gjat periudhs provuese pundhnsi dhe i punsuari mund ta ndrpresin marrdhnien e puns me paralajmrim n afat prej 7 ditsh.

Projektligji i Puns (2008)

Me Kontratn e puns parashikohet puna provuese e cila zgjat tre (3) muaj. Gjat periudhs provuese pundhnsi dhe i punsuari mund ta ndrpresin marrdhnien e puns me paralajmrim n afat prej 7 ditsh.

Projektligji i Puns (2010)

Puna Provuese mund t zgjas, m s shumti gjasht (6) muaj n pajtim me kt Ligj, Kontratn Kolektive dhe Aktin e Brendshm t Pundhnsit. 34

Gjat periudhs provuese t puns, pundhnsi dhe t punsuarit, mund ta ndrpresin marrdhnien e puns me njoftim paraprak prej dy (2) ditsh.

Angazhimi i praktikantve: Rregullorja e UNMIK-ut pr Ligjin Themelor t Puns Projektligji i Puns (2006) -

Prmbajtja:

Progresi

Stazhi i praktikantit mund t zgjas m s shumti 1 vit. Me aktin e prgjithshm, prcaktohet koha e zgjatjes s stazhit t praktikantit varsisht nga prgatitja shkollore ose profesionale, respektivisht nga punt dhe detyrat n t cilat bhet aftsimi i praktikantve, mnyra e aftsimit t tyre, si dhe mnyra dhe koha e dhnies s provimit profesional. Antart e komisionit para t cilve praktikanti e jep provimin profesional, mund t jen vetm personat t cilt e kan s paku shkalln e njjt t kualifikimit shkollor dhe m s paku dy antar t komisionit duhet t jen t t njjtit drejtim.

Projektligji i Puns (2008)

Puna praktike e praktikantit mund t zgjas m s shumti nj (1) vit; Me Aktin e brendshm, prcaktohet koha e zgjatjes s puns praktike t praktikantit, varsisht nga prgatitja shkollore ose profesionale, respektivisht nga punt dhe detyrat n t cilat bhet aftsimi i praktikantve, mnyra e aftsimit t tyre, si dhe mnyra dhe koha e dhnies s provimit profesional; Antar t komisionit para t cilve praktikanti e jep provimin profesional, mund t jen vetm personat t cilt e kan s paku shkalln e njjt t kualifikimit shkollor dhe m s paku dy antar t komisionit duhet t jen t t njjtit profesion; Praktikanti i cili ka krijuar marrdhnie pune praktikanti, gzon t drejtn e pags baz n shum prej 70%.

Projektligji i Puns (2010)

Puna praktike e praktikantit me prgatitje pasuniversitare, universitare dhe t lart mund t zgjas m s shumti nj (1) vit, ndrsa puna praktike e praktikantit me shkollim t mesm mund 35

t zgjas m s shumti gjasht (6) muaj. Pundhnsi n marrveshje me personin e interesuar mund t angazhoj praktikant pa ndonj kompensim t pags dhe t drejtave t tjera nga marrdhnia e puns, prve q duhet t ofroj mbrojtje dhe siguri n vendin e puns sipas Ligjit.

36

Shqipria
53

Mali i Zi Maqedoni Kosova53

Konventat e ILO

Vendi/standa rdi ndrkombta r

E shkruar dhe verbale E paprcaktu ar E paprcaktu ar E shkruar dhe verbale Kontrata

Sipas ligjeve kombtare /marrves hjeve kolektive 40 or 40 or Ort e Puns

Projektligji i Puns 2010.

40 or 40 or 40 or 40 or n/a E paprcaktuar S paku 24 or Java e Puns 24 or Se paku 24 ore Pushimi javor 365 dit 14 jav 9 muaj dhe 1 vit pr m shum nj se fmij Minimum dhe 18 maksimum 26 dit Jo me pak se 3 jave pr nj vit punsimi. 12 jav Pushimi i Lehonis jav 4 minimum Minimum 18 dit 20 dit (plus nj dit pr 5 vite do prvoj pune) Pushimi vjetor

XIII. Standardet ndrkombtare dhe krahasimi me vendet tjera

E paprcaktu ar

n/a

10 me pages

Pushimi mjeksor

10 or n jav

pa E prcaktuar

or 10 maksimum n jav

n/a

8 or n jav

Puna jasht orarit

3 muaj

muaj 6 maksimum

6 muaj

Puna provuese

6 muaj deri n 1 vit

vit 1 maksimum

6 muaji deri n Pa vit. 1 pages

Praktikantt

30 minuta

30 minuta

Minimum minuta

30

Pushimi gjat orarit t puns 5 dit 7 dit 7 dit n vit 2-3 dit Mungesa me pages

37

80% t pags pr 14 dit

6 0%

70% e pags

Kompensimi i pushimit mjeksor

Serbia

E paprcaktu ar

40 or

365 dit

dit 18 minimum

20 or maksimum ne jav

3 muaj maksimum

5 dit

38