ASPEK MORFOLOGI

STRUKTUR KATA
Susunan bentuk bunyi ujaran atau lambang (tulisan) yang menjadi unit bahasa yang bermakna

BENTUK KATA
Rupa unit tatabahasa, sama ada berbentuk tunggal atau hasil daripada proses pengimbuhan, pemajmukan dan penggandaan.

PENGGOLONGAN KATA
Rupa unit tatabahasa, sama ada berbentuk tunggal atau hasil daripada proses pengimbuhan, pemajmukan dan penggandaan.

Grafik 1 : MORFOLOGI

MORFEM BEBAS

Morfem yang boleh berdiri sendiri sebagai satu kata, dan mempunyai makna yang tersendiri, serta berfungsi dalam ujaran. Bentuk ini tidak memerlukan kata lain. Contoh : ikan, meja, baju, kertas, manusia, jalan
MORFEM TERIKAT

Morfem yang tidak boleh berdiri sendiri sebagai kata, dan hanya wujud sebagai imbuhan yang digabungkan dengan morfem lain untuk membentuk kata yang berfungsi dalam ujaran. Contoh :
ber + jalan = tulis + kan = ke + tulang + an = berjalan tuliskan ketulangan

Grafik 2 : JENIS MORFEM

STRUKTUR KATA SUKU KATA ASLI

v agak, emosi, aku, vk untuk, impak, aktiviti, amboi, kv guru, juga, tari, kvk makna, mesra, maksud, kompang

SUKU KATA PINJAMAN

kkv - prihatin, kreativiti, proses, projector, kkvk- praktis, konflik vkk inspirasi, saintifik kvkk konteks, sindrom kkvkk kompleks, kkkv strategi, kkkvk struktur

Jadual 1 : JENIS STRUKTUR KATA

PEMBENTUKAN KATA

Bentuk Kata Tunggal

Bentuk Kata Terbitan

Bentuk Kata Majmuk

Bentuk Kata Ganda

Grafik 3 : PEMBENTUKAN KATA

KATA TUNGGAL

Satu Suku Kata

Dua Suku Kata

Tiga Suku Kata

Empat Suku Kata atau lebih

Grafik 4 : JENIS KATA TUNGGAL

KATA TUNGGAL SATU SUKU KATA KV ku VK am KVK lap KKVK krim KVKK teks KKKV skru KKKVK skrip DUA SUKU KATA V+KV itu V+VK aib V+KVK adik VK+KV asli VK+KVK ambil KV+V bau KV+VK jual KV+KV buku KV+KVK bakul KVK+KV sendi KVK+KVK Lantai TIGA SUKU KATA EMPAT SUKU KATA

KVVKV Suara KV+V+KVK Kaedah V+KV+V idea KV+KV+V belia KVK+KV+V dahlia KV+KV+VK rasuah KVK+KV+VK berlian V+KV+KV udara V+KV+KVK amatur VKKVKV asrama KV-EKV+KV budaya KVK+KV+KV bendera VK+KV+VK ikhtiar VKV+VK akaun KV+KV+KVK senapang KVKKV+KVK cendawan KV+KVK+KV belanja KVK+KVK+KV belangkas KV+KVK+KVK sempurna

KV+KV+VK+KV keluarga KV+KVK-sKV+KV sederhana KVK+KV+KV+KV laksamana KVK+KV+V+KV sentiasa KV+KV+KV+KV bidadari KV+KV+KV+KVK salasilah KVK+KV+KV+KVK sentimeter KVKKVKKVKV singgahsana KV+KV+V+KVK mesyuarat V+KV+KVK+KVKV universiti KVK+KV+KV+KV+KVK cenderawasih KV+KV+KV+KV+KV+KV Maharajalela

KATA TERBITAN AWALAN membina AKHIRAN hubungan APITAN persekitaran SISIPAN pelajar
IMBUHAN YUNANI LATIN INGGERIS

intelektualisme

pe-

(pelari, perakus, penyapu)

juru- (juruukur, juruwang) maha-(mahasiswa, mahaguru) tata- (tatabuku, tatabahasa) pradwi(prasejarah, prakata) (dwibahasa, dwifungsi)

pem- ( pembawa, pembuat) pen(pendatang, pendua)

peng- (penggali, penggubal) penge (pengebom, pengetin)

Jadual 4 : AWALAN KATA NAMA

me-

(melawan, menyikat)

berbebeldi-

(berjalan, berganti) (beraja, berasa) (belajar, belunjur) (diatur, disusun)

mem- ( membawa, membuat) menmeng(mendaki, mendakwa) (menggali, menggubal)

menge -(mengebom, mengecat)

diper- (diperisteri, diperoleh)

Jadual 5 : AWALAN KATA KERJA

ter te se -

( terbesar , terputih , terjernih ) ( teruncing , terendah , teringin ) ( secantik , secerah , setebal ) Jadual 6 : AWALAN KATA ADJEKTIF

Akhiran dalam bahasa Melayu hanya dapat wujud dalam dua kata nama iaitu ;

-an

-( pakaian , jahitan )

-isme -in -at -ah

-(nasionalisme) -(hadirin , muslimin) -(hadirat , muslimat) -(ustazah, sultanah)

-wan -(sasterawan, usahawan) -man -(budiman, seniman) -wati -(seniwati)

Jadual 7 : KATA NAMA TERBITAN

-kan -i

( buatkan, gunakan, besarkan) (turuti, duduki, berkati, dekati)

Jadual 8 : KATA KERJA TERBITAN

me--kan (memainkan, melukakan) men--kan (mendermakan, mentakrifkan) mem--kan (membaharukan, membaikkan)

meng--kan (menggunakan, menggandakan) menge--kan (mengepinkan, mengecamkan) ber--kan (beralaskan, berlaukkan)

Jadual 10 : APITAN KATA KERJA

ke--an

(keinggerisan, kearaban, kecinaan)

Jadual 11 : APITAN KATA ADJEKTIF

Sisipan ialah imbuhan yang disisipkan antara unsur dalam kata dasar. Bentuk sisipan tidak banyak dan hanya wujud pada kata nama dan kata adjektif sahaja.

--el-(kelengkeng, telunjuk , kelabut )

--er-( keruping, seruling , serabut )

Jadual 12 : SISIPAN KATA NAMA

--el-( kelebak , selerak, gelembung ) --em-( gemilang, semerbak, gemerlap ) Jadual 13 : SISIPAN KATA ADJEKTIF

--er-( serabut , gerigi ) --in-( sinambung )

KATA MAJMUK RANGKAIAN KATA BEBAS gelak ketawa tingkah laku ISTILAH KHUSUS
MENDUKUNG MAKSUD KIASAN

nafas baharu

Jadual 14 : BENTUK KATA MAJMUK

Terdapat penggunaan kata majmuk yang sudah dianggap mantap. Sebilangan kecilnya telah dianggap mantap sebagai satu perkataan yang utuh. Perkataanperkataan tersebut sebenarnya terdiri daripada dua kata dasar tapi telah menjadi satu perkataan, di mana kedua-dua kata dasar tersebut dirapatkan menjadi satu perkataan. antarabangsa kakitangan kerjasama matahari setiausaha beritahu olahraga jawatankuasa tanggungjawab tandatangan bumiputera matahari setiausaha sukarela warganegara

Jadual 15 : PERKATAAN YANG DIMANTAPKAN

Selain bentuk kata majmuk yang dibincangkan, terdapat sejumlah perkataan yang secara lazimnya dieja bercantum. KATA NAMA KATA ADJEKTIF sukacita dukacita KATA SENDI NAMA daripada kepada KATA HUBUNG apabila manakala padahal darihal barangkali kadangkala KATA TANYA bagaimana kenapa

peribadi peribahasa dinihari perikemanusiaan

Jadual 16 : BUKAN KATA MAJMUK YANG TERGOLONG DALAM GOLONGAN KATA TERTENTU

Penggandaan kata majmuk pula melibatkan penggandaan unsur pertama kata sahaja. Contohnya: alat-alat tulis gambar-gambar rajah Ketua-Ketua menteri Naib-Nain Canselor garis-garis pusat kapal-kapal terbang

Jadual 17 : PENGGANDAAN UNSUR PERTAMA KATA

pesuruhjaya-pesuruhjaya warganegara-warganegara

tandatangan-tandangan jawatankuasa-jawatankuasa

Jadual 18 : PENGGANDAANNYA MELIBATKAN KESELURUHAN UNSUR campur aduk litar selari temu bual daya serap bercampur aduk berlitar selari ditemu bual daya serapan Jadual 19 : APITAN KATA TERBITAN campur aduk urus niaga satu padu daya serap mencampuradukkan diurusniagakan menyatupadukan kedayaserapan Jadual 20 : APITAN BERCANTUM

KATA GANDA PENGGANDAAN PENUH kajian-kajian PENGGANDAAN SEPARA sesama PENGGANDAAN BERENTAK berlebih-lebihan

Jadual 21 : BENTUK KATA GANDA

meja-meja ayat-ayat

buku-buku tadika-tadika

rumah-rumah sekolah-sekolah

Jadual 22 : PENGGANDAAN PENUH KATA TUNGGAL IMBUHAN a) dengan awalan b) dengan akhiran c) dengan apitan CONTOH PERKATAAN Pemimpin-pemimpin Amalan-amalan Persatuan-persatuan Ketua-ketua Jualan-jualan Permainan-permainan

Jadual 23 : PENGGANDAAN PENUH KATA BERIMBUHAN

laki pohon tikus siku

lelaki pepohon tetikus sesiku Jadual 24 : PENGGANDAAN SEPARA KATA TUNGGAL

IMBUHAN Awalan berterdimeNseakhiran -an -kan -i -an

KATA KERJA berlari-lari berkata-kata tersenyum-senyum teresak-esak ditanya-tanya dirisik-risik mencari-cari tolong-menolong

KATA ADJEKTIF

KATA NAMA

sepandai-pandai sebaik-baik sayur-sayuran orang-orangan Risik-risikan Doa-doakan amat-amati bayang-bayangi Jadi-jadian Rindu-rinduan Mati-matian Bersalam-salaman Bertikam-tikaman Meninggi-ninggikan Memburuk-burukkan Membohong-bohongi Mengulang-ulangi Dimanja-manjakan Diagung-agungkan Dihalus-halusi Dimarah-marahi Kebodoh-bodohan Kebarat-baratan

apitan

ber....an meN...kan meN...i di...kan di...i ke...an

Jadual 25 : PENGGANDAAN SEPARA KATA BERIMBUHAN

Penggandaan berentak ialah proses yang menggandakan kata dasar mengikut rentak bunyi tertentu dalam kata dasar itu. Dalam penggandaan berentak, seluruh kata dasar digandakan dan bunyi-bunyi tertentu diulang atau diubah. Berdasarkan perubahan dan pengulangan bunyi-bunyi demikian, maka

penggandaan berentak pula dibahagikan kepada tiga jenis, iaitu penggandaan berentak pengulangan vocal, penggandaan berentak pengulangan konsonan, dan penggandaan berentak bebas. Contoh-contoh perkataan berdasarkan jenis-jenis

penggandaan berentak boleh dilihat pada jadual di bawah: JENIS PENGGANDAAN BERENTAK Pengulangan Vocal (ciri-ciri harmoni vocal) Pengulangan Konsonan (ciri persamaan pada bunyi-bunyi konsonan tertentu) Berentak Bebas (ciri-ciri persamaan pada bunyi vokal atau konsonan)

KATA NAMA kuih-muih lauk-pauk batu-batan gunung-ganang anak-pinak saudara-mara

KATA KERJA cerai-berai gotong-royong dolak-dalih huyung-hayang ulang-alik

KATA ADJEKTIF hiruk-pikuk bengkang-bengkok huru-hara kontang-kanting lintang-pukang remeh-temeh

Jadual 26 : PENGGANDAAN BENRENTAK

KATA NAMA KATA NAMA AM guru. jantung pelajar. KATA NAMA KHAS KATA GANTI NAMA kita, beliau, dia, mereka,

aset, Kamus Dewan, Ziegler,

Jadual 27 : GOLONGAN KATA NAMA

Grafik 5 : CARTA HURAIAN KATA NAMA

KATA KERJA KATA KERJA TRANSITIF AKTIF

membeli, menggunakan, mendiami, mengabaikan, mempererat dibeli, didiami,

KATA KERJA TAK TRANSITIF PASIF TANPA PELENGKAP BERPELENGKAP

digunakan, bangun, diabaikan, tersenyum, kerkibaran, menguning,

datang, tinggal, beransur, berbantalkan

dipererat, disiram

membesar, terduduk,

Jadual 28 : GOLONGAN KATA KERJA

KATA ADJEKTIF PANCAINDERA PERASAAN CARA JARAK WAKTU BENTUK UKURAN WARNA SIFAT ramping keliru, prihatin, gembira, lesu remeh, positif, kreatif, kondusif rapat, nyaris, dekat, hampir, jauh kerap, sering, jarang, lewat, silam, baharu, dahulu, lampau cair stabil ceria erat, mesra, lucu, bodoh Jadual 29 : GOLONGAN KATA ADJEKTIF

KATA TUGAS KATA SENDI KATA ARAH KATA BANTU hendak, mahu, harus, mesti, boleh, dapat. atas, hadapan, dalam, luar, samping, telah, sudah, perni nah, masih, sedang, tengah, akan, belum. KATA PENEGAS KATA TANYA KATA PEMBENAR KATA SERU KATA HUBUNG KATA PEMERI KATA PENGUAT KATA NAFI KATA PERINTAH KATA BILANGAN -kah, -tah, -lah, juga, pun, hanya, memang, lagi bila, berapa, bagaimana benar, betul. syabas dan, atau, tetapi, serta, kerana, ketika, kalau ialah, adalah sangat, sekali, terlalu, paling, sungguh, benar. bukan, tidak jangan, tolong, minta, harap banyak, sesetengah,
KATA PANGKAL AYAT

beberapa,

semua,

para,

segala,

seluruh,

maka, hatta, adapun. Jadual 30 : GOLONGAN KATA TUGAS