-1-

E DREJTA KUSHTETUESE
Emrtimi E drejta kushtetuese ka domethnie t dyfisht. Ai prdoret pr t shnuar nj deg t vecant t s drejts positive t nj vendi, system t caktuar normash juridike q kan vler e rndsi kushtetuese si dhe pr t shnuar disiplinn shkencore e cila merret me studimin e sendrtimit t normave prkatsisht t s drejts kushtetuese positive n peaktik. E drejta kushtetuese si sistem normash me vler e rndsi kushtetuese sht paraqitur shum hert , me paraqitjen e institucioneve themelore shtetrore dhe rregullave pr funksionimin e tyre d.m.th me paraqitjen e shtetit. Qysh n shtetet e para, si n Kinn e vjetr, Egjipt, shtetet e Afriks Veriore, n territorin e Indis s sotme dhe shtete tjera n Azi e sidomos n Grecin antike dhe Romn e vjetr jan nxjerr disa akte t shkruara me t cilat jan rregulluar cshtje t rndsishme shoqrore e politike siq jan: prona, klasat, mardhniet ekonomike, institucionet e pushtetit, t drejtat dhe privilegjet e shtresave t caktuara t popullsis, t bartsve t pushtetit etj. Aktet e ktilla sidomos CONSTITUTIO n Romn e vjetr paraqesin bazn dhe elementet e para t s drejts kushtetuese. Rndsi t vecant n kt drejtim kan edhe Magna Charta Libertatum (1215) si dhe aktet tjera n form t deklaratave, kodeve, edikteve etj. T gjitha kto t nxjerra gjat nga shek.XIII deri n shek.XVIII. E drejta kushtetuese si shkenc. sht displin shkencore e cila merret me studimin e s drejts kushtetuese si deg e s drejts, prkatsisht merret me sqarimin dhe interpretimin e normave t cilat rregullojn materien kushtetuese, me formulimin e institutive juridike t cilat i zbaton n degt e s drejts si trsi koherente pastaj n mnyr kritike nga aspektet e filozofiz juridike i vlerson normat kushtetuese, studion funksionimin e sistemit kushtetues dhe efektin e tij n praktik etj. E drejta kushtetuese si shkenc politiko-juridike. Karakteri i saj si shkenc politike qndron n faktin se numri m i madh i normave juridike, me t cilat bhet rregullimi i materies kushtetuese kan t bjn me pushtetin politik, prkatsisht me formimin dhe organizimin e organeve shtetrore, autorizimet e tyre etj. Tr pushtetin shtetror, institucionet dhe fenomenet politike i studion nga aspekti politikologjik.

1
1

Provimi nga lnda E drejta kushtetuese mbahet m 05.02.2005 Prof.Dr. Arsim Bajrami

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-2-

KUPTIMET E T DREJTS KUSHTETUESE

Kuptimi pozitivo-juridik sht kuptimi i prgjithshm i t drejts kushtetuese dhe sipas ktij kuptimi me t drejt kushtetuese kuptojm sistemin e normave juridike me karakter kushtetues, t cilat rregullojn mardhniet themelore shoqrore e politike q kan t bjn me pushtetin politik dhe raportin ndaj pushtetit politik, e q jan t formuluara dhe t kodifikuara n nj document t prbashkt t quajtur kushtetut. Kuptimi materialist apo Sociologjiko-politik sht kuptimi sipas t cilit me t drejt kushtetuese nnkuptojm t drejtn ekzistuese q materializohet n jetn e nj vendi, e drejta positive me t gjitha raportet reale e formale, t realizuara e normative pavarsisht nga fakti se ato norma a jan t kodifikuara n nj document m t lart apo jo. Kuptimi teorik apo Shkencor sht ai kuptim sipas t cilit me t drejt kushtetuese nnkuptojm disiplinn shkencore t ciln e msojm n universitete me po kt emrrtim apo t ngjashm.

Rndsia e t drejts kushtetuese Rndsia e TDK si deg e s drejts qndron n faktin se kjo deg e s drejts siguron dhe mbron vlerat m t rndsishme t qytetrimit siq sht qeverisja e drejtsis, bashkjetesa paqsore t lirive t njeriut ndaj pushtetit, rregullimi i mardhnieve themelore politike n shoqri t cilat mardhnie paraqesin sfern qndrore t mardhnieve shoqrore ngase prej tyre varet karakteri i pushtetit shtetror dhe pozita e njeriut n shoqri vecmas raporti i njeriut ndaj pushtetit dhe anasjelltas. Rndsia e TDK si disiplin shkencore politiko-juridike sht e dyfisht: teorike pedagogjike-edukative rndsia teorike qndron se ajo sht n lidhje me shum shkenca t tjera si Fillet, filozofia juridike etj., poashtu n lidhje me disiplinat juridike pozitive nga lmia e s drejts publike siq jan: E drejta administrative, gjyqsore, e financave e pjesrisht edhe e drejta ndshkimore. Rndsia pedagogjiko-edukative qndron n ate se disiplina e TDK msohet n nj numr fakultetesh dhe shkolla supreme e me objekt t kufizuar edhe n shkollat e mesme si Kushtetuta apo e drejta qytetare, ku studentt dhe nxnsit njihen m pr s afrmi me sistemin politik, lirit dhe t drejtat e njeriut dhe shtetasit, pjesmarrjen e tyre n ushtrimin dhe konstituimin e pushtetit etj. Objekti i TDK nuk sht i njejt n secilin vend sikurse nuk sht i dhn njher e prgjithmon as n t njejtin vend pra nuk sht absolut as nga aspekti historik e as nga ai teorik. Objekti i saj sht i kushtzuar nga prmbajtja n fakt ajo paraqet objektin e konkretizuar e t prpunuar. N bot ekziston dhe mbizotron mnyra juridike-dogmatike e prcaktimit t objektit t s drejts kushtetuese. Metoda dogmatike sht kur objektin e t drejts kushtetuese e krkon n vet tekstin kushtetues.
Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-3-

T paknaqur me mnyrn dogmatike na paraqiten tri botkuptime: Sipas t parit objekti i t drejts kushtetuese zgjerohet por nuk ndryshon ngase normave kushtetuese i shtohen edhe institucionet politike Sipas t dytit objekt i t drejts kushtetuese sht shteti apo pushteti politik Sipas t tretit objket i t drejts kushtetuese jan mardhniet ekonomike n shoqri. Mendimi m i plot sht ai q n prkufizimin e objektit t drejts kushtetuese zbaton metodat e shkencave tjera shoqrore duke e trajtuar kt si disiplin politike-juridike. Andaj prfundimi i teoricientve t cilt prdornin kto metoda ishte: Objekti i s drejts kushtetuese n prgjithsi jan: - Raportet themelore politike - Vlerat juridike me t cilat prcaktohet prmbajtja konkrete e ktyre raporteve - Normat juridike me t cilat rregullohen raportet themelore politike

Metodat e t drejts kushtetuese Metoda Dogmatike sht metod themelore dhe m e vjetr e studimit e s drejts kushtetuese si deg e s drejts. Nprmjet saj pasqyrohet dhe zbulohet prmbajtja e normave dhe rregullave juridike me t cilat rregullohen raportet politike themelore dhe institucionet politike n nj vend. Metoda Politikologjike ka t bj me analizn e funksionimit t institucioneve dhe proceseve politike si objekt i rregullativs kushtetuese-juridike d.m.th me an t ksaj metode studiohet zbatimi konkret i normave kushtetuese n praktik. Metoda Aksiologjike zbulon dhe pasqyron prmbajtjen e vlerave juridike t sanksionuara me normat dhe rregullat kushtetuese si dhe sendrtimi i tyre n praktik. Prmbajtja e t drejts kushtetuese sht e kushtzuar dhe e lidhur ngusht me objektin e saj. Prmbajtja e t drejts kushtetuese nnkupton objektin e prpunuar dhe t konkretizuar t s drejts kushtetuese. Prmbajtja e t drejts kushtetuese ndryshon dhe n t njejtin vend varsisht nga pikpamjet e autorit t textit universitar.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-4-

BURIMET E T DREJTS KUSHTETUESE Burimet formale Burimet materiale

Burimet formale jan aktet e prgjithshme juridike t forms s shkruar t cilat jan n fuqi dhe me t cilat rregullohet materia kushtetuese. Ato mund t jen ekskluzive (kur n trsi e rregullojn materien kushtetuese) dhe t prziera (kur prver materies kushtetuese rregullojn edhe materie tjetr juridike. Burime formale mund t jen: - Burime Standarte jan aktet e prgjithshme juridike me karakter t ndryshm q i hasim kudo dhe n cdo vend. - Burimet Specifike jan vendimet e gjykatave kushtetuese me t cilat vlersohet kushtetushmria e ligjeve dhe e dispozitave dhe akteve tjera t cilat i hasim n ato vende ku sht zbatuar gjykata si institucion i vecant pr mbrojtjen e kushtetutshmris. Burime formale jan: Aktet kushtetuese jan burimi m i rndsishm formal i t drejts kushtetuese . rndsia e tyre qndron n fuqin m t lart juridike n raport me t gjitha aktet tjera juridike. Kushtetuta sht burimi formal m i prhapur i t drejts kushtetuese. Si dokument t shkruar e kan t gjitha shtetet bashkkohore me prjashtim t Anglis. Ajo sht akt themelore, akti m i lart juridik, i cili rndom emrohet si kushtetut e prjashtimisht edhe si Ligji themelor etj. Me t rregullohen qshtjet m t rndsishme t materies kushtetuese, karakteri dhe organizimi i pushtetit, lirit dhe t drejtat themelore t njeriut dhe shtetasit etj, Ligji kushtetues sht akt kushtetues i cili paraqitet n rast kur ekziston kushtetuta e shkruar si akt me t cilin bhen ndryshime rrnjsore t kushtetuts ekzistuese poashtu n mnyr originere rregullohet materia kushtetuese dhe ka karakterin e aktit me t lart juridik t vendit. Amendamenti kushtetues sht akt kushtetues q paraqitet n kushtet e ekzistimit t kushtetutave t shkruara. Me t bhet plotsimi i kushtetutave t shkruara. Me t bhet plotsimi i kushtetuts ekzistuese ose ndryshimi dhe zvendsimi i normave t caktuara t saj. Aneksi kushtetues sht shtojc e posacshme e kushtetuts, e cila s bashku me tekstin normativ t kushtetuts paraqet nj trsi. Nxirret tok me kushtetutn dhe nuk mund t qnroj si akt i pavarur. Aktet ligjore si burime formale t s drejts kushtetuese kan fuqi m t dobt n raport me burimet tjera kushtetuese. Fuqia e tyre sht m e lart n raport me aktet nnligjore. Ligjet e caktuara t miratuara me referendum mund t jen t obligueshme apo fakultative

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-5-

Rregulloret e puns t organeve prfaqsuese kushtetutat e t gjitha vendeve parashohin nxjerrjen e rregulloreve t puns t organit pfaqsues nga vet ai organ. Vendimet e gjykatave kushtetuese me t cilat vlersohet kushtetutshmria e ligjeve dhe t dispozitave e akteve tjera, n ato vende ku sht zbatuar kontrolli dhe mrojtja e kushtetutshmris nprmjet ktyre organeve t posacme.

BURIMET MATERIALE
Burimet materiale jan faktor q kushtzojn dhe ndikojn n formimin e normave kushtetuese dhe t drejts kushtetuese si deg e s drejts. Burimet materiale ndahen n dy grupe: a) doket kushtetuese, konventat kushtetuese, normat e prgjithshme t s drejts ndrkombtare, praktika gjyqsore dhe faktet juridike b) teoria juridike, doktrinat politike, programet e partive politike etj. Doket kushtetuese jan norma ose rregulla t pashkruara shoqrore me t cilat rregullohet ndonj cshtje me rndsi kushtetuese. Kto paraqiten gjat mesjets. Doket kushtetuese mund t jen burim i t drejts kushtetuese nse zbatohen nj koh t gjat n mnyr identike n cshtjet identike dhe po qe se pranohen vullnetarisht nga shumica e njerzve dhe prapa tyre nuk qendron sanksioni shtetror por vetdija shoqrore. Prdoren n rast precizimi dhe plotsimi t zbraztsirave kushtetuese. Konventat kushtetuese jan rregulla t pashkruara q mbshteten dhe dalin nga praktika shum vjecare pr funksionimin e organeve m t larta shtetrore vecmas t parlamentit dhe qeveris. Normat e prgjithshme t s drejts ndrkombtare jan burime t s drejts kushtetuese pavarsisht nga fakti se a jan t sanksionuara me normat e brendshme t nj vendi. Kto jan karakteristike sidomos n lmin e t drejtave dhe lirive t njeriut. Zbatimi i tyre n praktik paraqet nj ndr kriteret e vlersimit t demokracis nga ana e bashksis ndrkombtare. Praktika gjyqsore merret si burim i t drejts kushtetuese n rastet kur gjykatat, lidhur me qshtjet e caktuara me karakter kushtetues, marrin vendime identike apo t ngjashme dhe kjo kalon n praktik e cila rrespektohet n t gjitha rastet e tjera t ngjashme. Fakete juridike jan form konkrete e zbatimit t akteve juridike n praktik e sidomos t kushtetuts dhe t ligjeve, madje vetm faktet juridike t cilat krijohen nn ndikimin e s drejts kushtetuese si deg e s drejts. Teoria juridike n baz t hulumtimeve shkencore vjen deri n prfundime shkencore lidhur me cshtje t ndryshme. Ktu sht e rndsishme teoria kushtetuese dhe t arriturat e saj shkencore t cilat mund t shfrytzohen me rastin e ndryshimeve t kushtetuts dhe akteve tjera formale t cilat rregullojn materien kushtetuese. Doktrinat politike edhe teorit politike mund t merren si burime materiale t s drejts kushtetuese. Programet e partive politike partit politike n pushtet pr t realizuar programin e tyre bjn ndryshime n aktet juridike duke prfshir edhe kushtetutn.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-6-

Burimet e s drejts kushtetuese n Angli Burime t s drejts kushtetuese n kt vend jan disa dokumente t vjetra politike e juridike. M t njohura prej tyre jan: - Magna Charta Libertatum 1215 - Peticioni mbi t drejtat - Habeas Corpus Act - Billi (ligji) mbi t drejtat 1688 - Akti mbi themelimin (Act of Settlement) 1700 Si burime tjera jan kontratat q i ka lidhur borxhezia me mbretin me qllim t forcimit t parlamentit. Burime tjera konsiderohen edhe disa kontrata apo marveshje ndrkombtare si: - Konrata e Uestministerit n baz t s cils sht krijuar bashksia britanike e popujve apo Commonealth-i. Vend t posacem n burimet e t drejts kushtetuese ka praktika gjyqsore, e drejta zakonore, teoria juridike e politike etj.

Burimet e s drejts kushtetuese n SHBA Kushtetuta me amendamentet kushtetuese paraqesin burimin themelor t s drejts kushtetuese. Burim tjetr i rndsishm i t drejts kushtetuese n SHBA jan edhe vendimet e gjykatave federative dhe gjykats supreme lidhur me kushtetutshmrin e ligjeve. N SHBA burime t t s drejts kushtetuese jan disa ligje t nxjerra nga kongresi me t cilat rregullohet materia kushtetuese pastaj si burim tjetr llogariten edhe vendimet e kongresit me t cilat rregullohet materia kushtetuese pastaj si burim tjetr llogariten edhe vendimet e kryetarit si barts i ekzekutivit. N SHBA si burime t drejts kushtetuese konsiderohen edhe doket gjyqsore dhe praktika gjyqsore.

Burimet e s drejts kushtetuese n ish BRSS Burim kryesor formal n kt vend ishin Kushtetua e BRSS (1977) dhe kushtetutat e republikave sovjetike dhe t republikave autonome, si dhe statutet e krahinave autonome. Burim tjetr i rndsishm ishin disa dekrete t Presediumit t Sovjetit Suprem t BRSS. Si burime tjera ishin edhe teoria marksiste dhe veprat e tyre.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-7-

Rndsia e kushtetuts Ajo sht akt i formimit dhe i formimit dhe i organizimit t shtetit prkatsisht pushtetit politik t tij. Ajo prmban parimet themelore mbi organizimin e shtetit dhe t pushtetit politik. N bza t saj bhen autorizimet e organeve shtetrore dhe sht baz e funksionimit t sistemit politik n nj vend. Kushtetuta sht baz pr realizimin dhe sigurimin e drejtsis dhe baz pr harmonizimin e akteve t ndryshme juridike. Kushtetuta proklamon, garanton dhe realizon t drejtat dhe lirit themelore t njeriut dhe shtetasit. Kushtetuta sht mbrojtse ndaj arbitraritetit eventual t organeve shtetrore dhe cdo bartsi t autorizimeve publike.

Kuptimi formal i kushtetuts sht akt juridik i shkruar dhe i kodifikuar me fuqi m t lart juridike, i miratuar nga organi m i lart shtetror sipas procedurs s vecant. sht ligj themelor, ligj mbi ligjet. Me kushtetut rndom sanksionohet eprsia e normave kushtetuese n raport me t gjitha normat tjera juridike. Kushtetutn rndom e miraton organi m i lart shtetror organi prfaqsues ose organi posaqrisht i zgjedhur pr kt qllim kuvendi kushtetues. Ajo mund t miratohet edhe nprmjet referendumit ku vjen n shprehje sovraniteti popullor. Kuptimi material i kushtetuts Kushtetuta paraqet trsi normash ose rregullash themelore me t cilat rregullohen bazat e rendit shoqror, shtetror e juridik t vendit. N teorin kushtetuese, n kuptimin material kushtetuta kuptohet n mnyra t ndryshe andaj kemi 4 mendime lidhur me kt: 1) Mendimi i par kushtetuta n kuptimin material lidhet me shtetin si nj ndr qshtjet qensore t materies kushtetuese. Prfaqsues kryesor ishte Georg Jellinek 2) Mendimi i dyt mbshtetet n lidhmrin e ngusht t kushtetuts me t drejtn 3) Mendimi i tret mbshtetet n lidhmrin e kushtetuts me pushtetin politik prkatsisht institucionet politike 4) Mendimi i katrt kushtetuta n kuptimin material sht trsi raportesh dhe rrethanash reale

Kuptimi politik i kushtetuts N kuptimin politik kushtetuta paraqt deklaracion t proklamuar solemnisht q prmban rregulla pr kufizimin dhe kontrollin e pushtetit politik vecmas n lmin e lirive dhe t drejtave t njeriut. Prfaqsues ishte mendimtari amerikan me prejardhje gjermane K.Loeenstein.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-8-

Kuptimi filozofik i kushtetuts Kushtetuta sht shprehje e vullnetit m t lart me t ciln vendoset rendi i punve brenda shtetit dhe kosmosit. Kt mendim e mbshtetn Aristoteli, Hegeli ishte mendimi i tyre pr kushtetutn. Kuptimi teorik i kushtetuts sht kuptim sintetik q paraqitet t unisoj kuptimin formal, material dhe politik n nj unik. Me kushtetut nnkuptohet akti ose dokumenti publik i cili paraqet ligjin themelor dhe m t lart t nj vendit i cili prcakton ose juridikisht rregullon mardhniet themelore shoqrore-politike t atij vendi sidomos qshtjen se formimit, funksionimit dhe autorizimeve t pushtetit politik duke vn njkohsisht edhe kufijt e aksionit dhe t pushtetit n raport me shoqrin e sidomos sfern e cila garanton integritetin dhe personalitetitin dhe t drejtat elementare njerzore t cilat njkohsisht jan edhe mjete pr kufizimin e pushtetit.

Teoria mbi kushtetutat e shkruara dhe jo t shkruara Kjo teori i qaset kuptimit t vet n mnyr t njanshme, duke marr parasysh vetm formn e kushtetuts (e shkruar apo jo e shkruar). Mendimtari freng Aleksis De Tokvil duke trajtuar qshtjen e kuptimit t forms s kushtetuts ai erdhi n prfundim se Anglia nuk ka kushtetut q ishte mendim i drejt i tij. Xhejms Brajs n ann tjetr pohom se Anglia ka kushtetut jo t shkruar e cila flet se popujve t civilizuar nuk iu duhen kushtetutat.

Teoria mbi kushtetutat e forta (ngurta) dhe t buta (flexibile) Mbshtetet n kuptimin e kushtetuts n elemente procedurale. Autor i saj ishte Xhejms Brajsi. Faktort q ndikojn q nj kushtetut t jet e fort ose e but jane: - Ograni i cili e miraton kushtetutn apo ndryshimin e saj - Procedura pr ndryshimin ose miratimin e saj - Shumica e votave pr miratimin e kushtetuts apo ndryshimin e saj Kushtetutat q i miraton dhe i ndryshon organi i posacshm apo i rregullt, por i miraton sipas procedurs s posacme me shumic votash konsiderohen kushtetuta t forta. Kushtetutat q i miraton organi i rregullt i cili nxjerr ligje apo sipas procedurs s nxjerrjes s ligjeve konsiderohen kushtetuta t buta. Teoria mbi kushtetutat e forta paraqitet n SHBA e Freanc Teoria mbi kushtetutat e buta paraqitet ne Angli.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-9-

Teoria mbi kushtetutat reale, fiktive, reale-programatike dhe programoro-deklarative Kushtetutat reale konsiderohen ato kushtetuta q shprehin gjendjen ekzistuese reale n shoqri. Kushtetutat fiktive konsiderohen ato kushtetuta q nuk zbatohen n praktik, q fshehin gjendjen ekzistuese dhe u shrbejn garniturave n pushtet pr ta maskuar pushtetin e tyre autokrat. Kushtetutat reale-programatike quhen ato kushtetuta t cilat shprehin realitetin ekzistues e njkohsisht prcaktojn kahet e zhvillimit t mtejm. Kushtetutat programore-deklarative jan ato kushtetuta t cilat merren me perspektivn dhe synimet e zhvillimit shoqror n t ardhmen, duke mos e shprehur gjendjen e tanishme. Nga te gjitha kto m t preferuarat jan kushtetutat relae

Vetit e kushtetuts 1) S pari Kushtetuta sht ligji themelor i nj vendi. Me kushtetut caktohet organi dhe rregullohet procedura e nxjerrjen s ligjeve. Ajo prmban rregulla juridike m t prgjithsuara se ato q prmbajn ligjet dhe rregullon materie m t gjr nga ajo q rregullohet me ligje. Dispozitat e saj kan fuqi m t lart juridike n raport me dispozitat ligjore. sht ligj mbi ligjet. 2) S dyti kushtetuta ka vetin e aktit m t lart juridik. Nga kushtetuta buron dhe mbshtetet i tr rendi juridik i vendit. Fuqin e saj juridike m t lart e prcakton vet organi kushtetues nprmjet kushtetuts. 3) S treti kushtetuta ka edhe vetin e aktit ideo-politik. Ajo sht baz jo vetm pr rregullimin por edhe ndryshimin e mardhnieve shoqrore n nj vend. 4) S katerti kushtetuta shquhet edhe si akt programor-deklarativ.

Prmbajtja e kushtetuts Se cfar prmbajtje do t ket kushtetuta varet nga vullneti i kushtetutdhnsit. Ai sht i lir t caktoj prmbajtjen, strukturn, vllimin dhe cshtjet tjera q do ti rregulloj me kushtetut. Ka raste t rralla kur hartimi i kushtetuts nuk shpreh vullnetin e lir t kushtetutvnsit si p.sh kur kemi marveshje ndrkombtare si Kushtetuta e Qipros e cila doli nga marveshja e Dejtonit 1996. Kushtetuta prmban t drejtat dhe lirit e njeriut dhe t shtetasit, prjashtim nga kjo ka br Kushtetuta e SHBA-ve 1787 pr arsye se sht br skllavrimi i njerzve ku pas 4 viteve ajo u plotsua me 10 amendamente kushtuar ksaj qshtje. T gjitha kushtetutat prmbajn dispozita kushtuar ksaj cshtje. T gjitha kushtetutat prmbajn dispozita kushtuar pushtetit shtetror. Disa kushtetuta prmbajn edhe dispozita ligjore.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-10-

Prberja (struktura) e kushtetuts Kemi kushtetuta shum t shkurta (e Tajlands 1959 me vetm 30 nene dhe tre faqe text) dhe shum t vllimshme (kushtetuta e Indis 1949 e cila ka 395 nene dhe 9 shtojca me text prej 131 faqesh). Shumica e kushtetutave prbhen nga: - Preambula dhe - Pjesa normative Preambula (lat.preambulum hyrje, parahyrje, parathnie) Gjendet n fillim t kushtetuts dhe sht e ndar nga pjesa normative e saj. Ka rasta kur preambula futet n kushtetut n form t parimeve themelore apo deklaracion mbi parimet e sistemit t proklamuar. Preambula zakonisht sht e shkurtr dhe koncize. Ajo shpreh bazn ideore dhe qllimet e hartimit t kushtetuts. Pr dallim nga pjesa normative ajo sht trsi kontinuele dhe nuk sht e ndar n nene. Ajo nuk ka efekt juridik. Preambula praktikohet n kushtetutat e miratuara pas revolucioneve, pas luftrave nacional-clirimtare. Preambuln e hasim qysh n kushtetutn e SHBA-ve 1787 por edhe n kushtetutn e Kosovs si vend i tranzicionit 1990. Pjesa normative paraqet pjesn qndrore, gjegjsisht kushtetutn e nj vendi. N t shprehet prmbajtja e tekstit kushtetues. Ajo sht e shnuar sipas neneve me numra. Pjesa normative ndahet n pjes dhe kaptina me prjashtim t kushtetutave t shkurta. Kshtu p.sh kushtetuta e SHBA-ve prmban vetm 7 nene(articles), disa prej tyre jan t gjat dhe ndahen n nnkaptina t prbra nga disa aline t shnuara me numra arab. Disa kushtetuta bashkkohore prmbajn kto pjes: - Dispozitat e prgjithshme - Lirit dhe t drejtat e njeriut dhe shtetasit - Organin legjislativ - Shefin e shtetit - Organin ekzekutiv - Organin gjyqsor - Ndarjen territoriale - Vetqeverisjen lokale - Mbrojtjen dhe ushtrin N kushtetutat e vendeve federative hasim pjes t vecanta kushtuar njsive federale dhe raportet midis organeve federative dhe njsive federale.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-11-

Miratimi i kushtetuts N praktikn kushtetuese jan t njohur tre subjekte, e n baz t ksaj tre forma t miratimit t kushtetuts t bazuara n sovranitetin popullor: Miratimi i drejtprdrejt nga populli (referendumi) Miratimi nga ana e organit (kuvendit) kushtetues dhe Miratimi nga ana e organit t rndomt (legjislativ) prfaqsues

Menyra e ndryshimit t kushtetuts Pavarsisht nga qndrimi i teoris tradicionale liberale mbi pandryshueshmrin e sistemit shoqroro-politik mbizotron idea e ndryshueshmris s kushtetuts. Kushtetutat e vetme q kan ndaluar ndryshimin e tyre kan qen: - Kshtetuta e Spanjs 1812 - Kushtetuta monarkiste e Grecis 1911 dhe 1952 Disa kushtetuta t tjera kan ndaluar ndryshimin vetm t disa dispozitave siq jan: - Kushtetuta e Norvegjis (1814) ruajtjen e sistemit republikan - Kushtetuta e Francs (1875) mbron sistemin monarkist - Kushtetuta e Italis (1946) mbron sistemin monarkist - Kushtetuta e Turqis (1961) mbron sistemin monarkist - Kushtetuta e Gjermanis (1949) ruajtjen dhe mbrojtjen e regjimit prfaqsues parlamentar. Me ndryshimin e kushtetuts nnkuptojm ndryshimin e saj n trsi pra zvendsimi i saj me kushtetut t re ose ndryshimin e saj t pjesshm (parcial). Ekzistojn tre mnyra sipas t cilave mund t ndryshohet kushtetuta: - Ndryshimi me an t referendumit kushtetutdhns - Nga ana e kuvendit kushtetutvns - Nga ana e organit t rregullt legjislativ Propozues pr ndryshimin e kushtetuts paraqiten: - numri i caktuar i deputetve t organit prfaqsues - numri i caktuar i zgjedhsve - shefi i shtetit - qeveria Procedura pr ndryshimin e kushtetuts prbhet prej dy fazave dhe zgjat m tepr se ajo e nxjerrjes s ligjeve. Krkohet shumica si 2/3, 3/5 e votave t t gjith deputetve. Aktet me t cilat bhet ndryshimi i kushtetuts jan: - Ligji kushtetues - Amendamenti kushtetues Ligji kushtetues praktikohet pr ndryshime t vllimshme t kushtetuts Amendamenti kushtetues praktikohet kur bhen ndryshime dhe plotsime t vogla. N praktik na paraqitet edhe ndryshimi faktik i kushtetuts pa u br ndryshimi formal nprmjet dokeve kushtetuese, interpretimit t dispozitave kushtetuese nga ana e gjykatave. Bhet edhe me an t nxjerrjes s ligjeve kundrkushtetuese siq ishte rasti i Kosovs 1989-1990 ku n mnyr kundrkushtetuese u suprimua autonomia e Kosovs.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-12-

Prejardhja dhe shkndijat e kushtetuts Kushtetuta n kuptimin bashkkohor si akt poliyiko-juridik me fuqi m t lart juridike sht paraqitur nga fundi i shek. XVII ndrsa shenjat e para i hasim qysh prej shtetit skllavo-pronar. Elementet e para t kushtetuts nga aspekti historik n kuptimin e saj formal i hasim n Grecin dhe Romn e vjetr. Aristoteli n veprn e tij Politika i pari prdor termin Politeia(kushtetuta) n kuptim t nj traktati teoriko-politik i cili prveq normave pozitive pr rregullimin e polisit prmban edhe ide filozofike mbi thelbin e shtetit dhe s drejts. Aristoteli bn dallimin mes kushtetuts dhe ligjit- politeia dhe nomoi me t cilin rregullohen cshtje sekondare. Duke u nisur nga kto parime m von u krijua edhe kushtetuta e Athins Athineon Politeia. Nn ndikimin e filozofve grek n Romn e vjetr u paraqit termi Constitutio nga e ka prejardhjen fjala kushtetut dhe emrtimi i ksaj dege si E drejt kushtetuese. Ky akt nxirrej nga perandori romak. Termi Constitutio nuk e hasim n mesjet por n vend t tij prdoret termi Lex Fundamentalis, Carta, Statuto etj. N angli sht i njohur Statuti i Guilem Pushtuesit, Magna Charta Libertatum e mbretit Jan Pa Tok 1215. kjo konsiderohet si Marveshje kushtetuese midis mbretit dhe banorve anglez me t cilin mbreti u garantonte me shkrim feudalve anglez disa t drejta t cilat deri ather i shfrytzonin n baz t dokeve kushtetuese: - T drejtn e feudalve n harac t arsyeshm t caktuar nga Kuvendi i prgjithshm mbretror e jo nga ana e mbretit - T drejtn e zgjedhjes gjyqsore t kontesteve me mbretin - T drejtn e fuedalve n kryengritje kundr mbretit nse nuk u prmbahet dispozitave t Karts etj. Edhe sot n Angli sht pjes e s drejts pozitive. Ky dokument sht burim i ides s supermacionit t s drejts, bazs juridike t pushtetit dhe procedurs juridike t mbrojtjes s lirive dhe t drejtave t njeriut e t shtetasit. Dokumentet m t njohura nga kjo periudh jan: PETICIONI MBI T DREJTAT 1628 LIGJI MBI T DREJTAT (Bill of right) 1688 HABEAS CORPUS ACT 1690 Nga fundi i shek.XVII dhe fillimi i shek.XVIII aketet q prmbanin parime kryesore pr t drejtat e njeriut dhe shtetasit t cilat nuk mund t mohoheshin nga ana e shtetit emroheshin si Deklarata. Ndr deklaratat m t rndsishme ishin Deklarata e Pavarsis e miratuar m 4 korrik 1776 n kongresin e dyt n Filadelfi ku nprmjet saj 13 koloni vendosn t shkputen nga Anglia dhe shpalln pavarsin. Kjo deklarat mbshtetet n t drejtn natyrore t John Locke dhe konceptin e sovranitetit popullor t Russos. Ktu esht e rndsishme edhe Deklarata e t drejtave njerzore e Tomas Xhefersonit. Nn ndikimin e ktyre deklaratave, kuvendi freng n baz t projektit t hartuar nga Abati Sieyes n vitin 1789 miratoi Deklarata mbi t drejtat e njeriut dhe shtetasit ku erdhn n shprehje parimet e Russos dhe Xhefersonit. Deklarata paraqet aktin e par me karakter kushtetues t cilin e miratoi Kuvendi Popullor Francez. Ajo prmbante preambuln dhe tekstin normativ prej 17 nenesh. Preambula prmbante dy aline. Pjesa normative e deklarats prmban dispozita t t drejtave themelore t njeriut dhe shtetasit si dhe parime themelore lidhur me organizimin e pushtetit shtetror. Ajo

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-13-

garanton t drejtn e barazis, liris, prons, siguris, kryengritjes kundr shtypjes, lirin e mendimit, fjals, shtypit dhe besimit.

Paraqitja e kushtetutave t para t shkruara Kuptimi i kushtetuts sht vepr e demokracis s qytet-shteteve greke dhe mendimeve t Aristotelit dhe Platonit. Anglia sht vendi i par ku n vitin 1688 prdoret fjala Constitutio n debatin e dhoms s komunave. Anglia shte vendi i par ku sht paraqitur dokumenti i quajtur Instrumenti i Qeverisjes i cili konsiderohej si kushtetuta e par e shkruar. Kt e miratoi kshilli i oficerve t ushtris n krye me Cromell dhe me t drejt njihet si kushtetuta e Cromellit. Ky instrument prmban vetm 42 nene ku me an t tij suprimohet monarkia n Angli dhe vendoset republika puritane. Ajo prmban parime lidhur me pushtetin shtetror ku vjen n shprehje sistemi presidencial. Cromelli pasi q ishte n pozit jo t mir bri marrveshje me mbretin dhe feudalt dhe kjo kushtetut nuk arriti t hynte n fuqi por pati ndikim t madh n prhapjen e ides s kushtetuts dhe kushtetutshmris. Si rezultat i ktij aktiviteti paraqitet edhe kushtetuta e SHBA-ve e cila u miratua n vitin 1787 dhe filloi t zbatohet n vitin 1789 me zgjedhjen e kryetarit t par amerikan G.ashington e cila paraqet kushtetutn e par t shkruar n historin bashkohore. Kushtetuta e par n Evrop paraqitet n Franc 1791 e pastaj edhe e dyta e njohur si Kushtetuta e Montanjarit 1793. kto kushtetuta jan nxjerr pas revolucionit demokratik borxhez. Pastaj n vitin 1791 u paraqitedhe kushtetua e Polonis, Suedis 1809, Spanjs 1819, Belgjiks 1832, Zvicrrs 1874 etj.

Shkaqet e zbatimit t kushtetutave t shkruara Me kt jan marr teoricien t ndryshm. Disa mendojn se n paraqitjen e kushtetutave t para t shkruara n shtetet e Ameriks Veriore ndikim vendimtar ka pasur tradita e ktyre vendeve si ish koloni. Ndikim dhe faktor tjer kan qen edhe idet e mendimtarve t shek.XVIII sipas t cilve normat duhet formuluar n dokument t shkruar-kushtetut dhe ajo t trajtohet si kontrat shoqrore. Faktor tjetr q ka ndikuar n zbatimin e kushtetuts s shkruar sht qartsia e saj, t ciln nuk kan mundur ta sigurojn normat kushtetuese zakonore. Normat zakonore jan interpretuar varsisht nga situata dhe gati gjithmon n t mir t mbretit.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-14-

KUSHTETUTA E SHBA-ve 1787 U miratua nga Kuvendi Kushtetues (Constitutional Convenient) n Filadelfi m 17 shtator 1787. kuvendi ishte i prbr nga prfaqsuesit e zgjedhur n 12 nga 13 shtetet e pavarsuara t Ameriks. Ajo hyn n fuqi n qershor t vitit 1788 pas ratifikimit nga 2/3 e njsive federale. Prej vitit 1791 kjo kushtetut sht plotsuar m 26 amendamente, 24 prej t cilve jan n fuqi. Numri i njsive federale sht rritur gradualisht dhe sot arrin n 50 sosh. Kjo kushtetut sht e para dhe rndsia e saj qndron n faktin se miratimi i saj shnon fitoren e sovranitetit popullor dhe se pushteti nuk mund t jet i pakufizuar. Hartuesit e ksaj kushtetute kan arritur t kombinojn mjeshtrisht idet e mendimtarve Locke, Russo, Monteskje. N kt kushtetut sht zbatuar sistemi republikan i bazuar n parimin e ndarjes s pushtetit n formn e tij m t pastr. Barts i pushtetit legjislativ sht kongresi ku n strukturn e tij vjen n shprehje prbrja federative e ktij shteti. Kongresi prbhet nga dy dhoma: - Dhoma prfaqsuese si dhom e shtetasve, antart e s cils zgjedhen drejtprdrejt nga shtetasit me t drejt zgjedhore sipas parimit Nj shtetas nj vot - Senati si dhom e njsive federale ku senatort zgjidhen sipas parimit Nj njsi federale nj vot Barts i pushtetit ekzekutiv (administrativ) sht kryetari i shtetit si organ individual me shum autorizime duke prfshir edhe t drejtn e vetos suspenzive n ligjet e Kongresit. Prgjegjsia e tij sht e orientuar nga elektorati e jo nga ana e organit legjislativ. Barts i pushtetit gjyqsor sht Gjykata Supreme e SHBA-ve. Ajo mborn kushtetutshmerin, vlerson pafajshmrin e ligjeve dhe akteve tjera me kushtetutn. Kushtetuta e SHBA-ve shquhet nga racionaliteti i saj. Prpos preambuls shum t shkurts ajo ka edhe pjesn normative prej 7 nenesh dhe pr kt shkak kjo paraqet kushtetutn sot m t vogl n bot. Kjo kushtetut edhe pse sht mbshtetur n sovranitetin popullor dhe t drejtn natyrore ajo nuk ka pasur asnj dispozit pr sa i prket lirive dhe t drejtave t njeriut dhe pse disa vjet m par ka qen miratuar Deklarata mbi pavarsin dhe Deklarata mbi lirit njerzore (T.Xheferson). Kuvendi kushtetues q e ka miratuar kushtetutn sipas Carls Biard e kan prbr 55 financier, avoketr, fajdexhinj, tregtar robsh dhe skllavopronar. N vitin 1791 miratohen edhe 10 amendamentet q kan t bjn me lirit dhe t drejtat e njeriut dhe t shtetasit t mbshtetura n dy deklaratat e mparshme. Kjo kushtetut sht e fort pr arsye t pandryshueshmris s saj. E drejta kushtetuese pozitive amerikane gjendet e shkruar n vendimet e Gjykats Supreme e jo vetm n tekstin kushtetues.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-15-

KUSHTETUTA E FRANCS 1791 Kjo kushtetut u miratua nga Kuvendi Kushtetues prej 3-14 shtator t vitit 1791 nn ndikimin e aristokracis s Zhirondinve. Ktu sht arritur kompromisi mes sistemit monarkist dhe parimit t sovranitetit popullor. Kjo ka qen kushtetuta e par e shkruar n Evrop ku n pjesn normative ka caktuar organizimin e shtetit t ri duke u mbshtetur n disa parime siq jan: - Baz e pushtetit shtetror sht sovraniteti popullor unik, i pandar dhe i pavjetrsueshm - Populli delegon pushtetin e vet n qeverin prfaqsuese dhe mbretin - Pushteti legjislativ i besohet Kuvendit popullor si organ njdhomsh, ngase populli sht nj dhe i pandar - Pushteteti ekzekutiv i besohet mbretit, i cili at e ushtron prmes ministrave dhe npunsve tjer t prgjegjshm e jo drejtprdrejt - Pushteti gjyqsor iu besohet gjykatave t zgjedhura drejtprdrejt nga shtetasit pr periudh t caktuar kohore - Zbatohet gjykata e posacme pr gjykimin e ministrave - Mbretit i ndalohet emrimi i ministrave nga radha e deputetve n Kuvend etj. Pasi ishte miratuar pas Deklarates mbi t drejtat e njeriut dhe shtetasit n preambuln e vet ka marr n trsi deklaratn n fjal. Kjo kushtetut ishte n fuqi deri n vitin 1792 kur u suspendua nga mbreti

KUSHTETUTA E FRANCS 1793 (E MONTANJARIT) Kjo kushtetut sht miratuar nga Kuvendi (Konventi) i zgjedhur prmes zgjedhjeve t drejtprdrejta t prgjithshme. Pas miratimit nga kuvendi ate e vrtetoi populli prmes referendumit. N prmbajtjen e saj kan ndikuar Jakobins krahu i majt i borxhezis s mesme, andaj njihet edhe si Kushtetuta e Jakobinve. Edhe pse nuk ka hyr n fuqi ndikimi i saj ka qen i pranishm sidomos gjat dhe pas revolucionit freg t vitit 1848. me kt kushtetut pr her t par n Franc zbatohet sistemi republikan. Pushtetin ekzekutiv e ka bartur trupi i posacm i Konventit Komiteti i shptimit publik. Kushtetuta prmban preambuln n t ciln prfshihet Deklarata mbi t drejtat., si dhe pjesn normative t emruar Akti Kushtetues q prmban 124 nene.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-16-

KUSHTETUTA E BELGJIKS 1831 Kjo kushtetut rregullon modelin monarkik kushteutes parlamentar. Sipas saj i tr pushteti del nga populli q dmth ishte moarki e kufizuar e mbshtetur n sistemin parlamentar klasik. Pushteti shtetror, i mbshtetur n parimin e ndarjes s pushtetit ndahej n ate: - Legjislativ - Ekzekutiv - Gjyqsor Pushtetin Legjislativ e ushtrojn s bashku organi prfaqsues dy dhomsh dhe mbreti. Pushtetin Ekzekutiv e ushtron mbrei nprmjet ministrave q i emron vet Pushtetin Gjyqsor e ushtrojn gjykatat Me ndryshimin e kushtetuts s vitit 1970, Belgjika ndalet n 4 regjione: a) Freng b) Gjerman c) Holandez d) Bruxeli si regjion 2 gjuhsor Ktu punojn dy grupe t ndara gjuhsore Frenge dhe Holandeze dhe njri prej tyre mund t jet i paknaqur me 2/3 e votave mund t bllokoj nxjerrjen e ligjit nga ana e parlamentit.

KUSHTETUTA E ZVICRRS 1874 Kjo kushtetut sht karakteristike si kushtetuta e shtetit t par federativ n Evrop. Edhe pse sht emruar si Kushtetut e Konfederats ajo n fakt Zvicrrn e organizon si shtet federativ me elemente centraliste. E ndryshuar dhe plotsuar gati 100 her kjo kushtetu sbashku me ndryshimet dhe plotsimet sht n fuqi. Prmban preambul t shkurtr e koncize ku pasqyrohen qllimet q duhen arritur. Teksti normativ prbhet nga 173 nene dhe ndahet n tre pjes: a) Dispozitat e prgjithshme b) Organet Federative c) Ndryshimi i kushtetuts federative Federata (konfederata) zvicerrane prbhet nga 23 kantone dhe 3 gjysmkantone. Nga aspekti i federalizimit kushtetuta e Zvicrrs shquhet nga sovraniteti burimor mi njsive federale e jo i pushtetit federativ siq sht rasti me federatat tjera. Organizimin e pushtetit n Zvicrr kjo kushtetut e mbshtet n parimin e unitetit t pushtetit. Duke e shpallur Kuvendin Federativ si organ m t lart t pushtetit n konfederat, me kushtetut zbatohet sistemi i kuvendit (konventit) si form e organizimit t pushtetit, sistem ky i ndryshm nga ai presidencial dhe parlamentar. Ndryshimi i kushtetuts bhet nga ana e Konventit dhe me referendum t detyrueshm.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-17-

KUSHTETUTA E FRANCS 1875 Kjo kushtetut sht miratuar nga Kuvendi i prbr shumica e t cilve ishin Monarkist. Kjo kushtetut mbeti n fuqi deri n vitin 1946. Kushtetuta e vitit 1875 ka qen e prbr nga tre ligje kushtetuese (jo si text unik i kodifikuar): - Ligji mbi organizimin e pushtetit publik - Ligji mbi organizimin e Senatit - Ligji kushtetues mbi raportin e pushteteve publike Q t tri ligjet kan patur vetm 33 nene. Ktu kemi braktisjen e sistemit monarkist parlamentar dhe zbatimin e sistemit republikan n Franc. Kjo kushtetut u miratua me shumic vetm prej 1 vote dhe ate nga nj deputet monarkist. Organi legjislativ ishte Kuvendi Kombtar i prbr nga Dhoma prfaqsuese (deputett zgjedheshin n zgjedhje t drejtprdrejta) dhe Senati (mbizotronin monarkistt) si dhoma t barabarta. Barts t pushtetit ekzekutiv ishn kryetari i Republiks dhe qeveria. Kryetari zgjidhej nga Kuvendi Kombtar me mandat 7 vjeqar. Ai kishte t drejt t vetos suspenzive n ligjet dhe aktet e Kuvendit dhe kishte t drejt ta shprndaj Dhomn e prfaqsuesve me plqimin e senatit. Ai emron ministrat. T gjitha aktet e tij bashkshkruheshin nga ministri kompetent. Qeveria prgjigjej para kuvendit kombtar. Pushtetin gjyqsor e ushtronin gjykatat si organe t pavarura

KUSHTETUTA E VAJMARIT 1919 sht ndr kushtetutat m tipike liberale demokratike e miratuar n kt koh. Kjo sht emruar sipas qytetit n t cilin sht miratuar. Me t sht suprimuar monarkia dhe sht zbatuar sistemi republikan, duke e ruajturstrukturn federative t Gjermanis si federat klasike. Kjo kushtetut shpall Kuvendin (parlamentin) organ m t lart t pushtetit t cilit i prgjigjen Qeveria dhe Shefi i shtetit. Kjo kushtetut prcakton se t drejtat e shtetasve jan t drejta kushtetuese dhe se askush nuk mund tua heq apo tua ndryshoj prveq me ndryshimin e kushtetuts. Kjo sht kushtetuta e parku prveq t drejtave politike e personale, zbatohen edhe disa t drejta sociale-ekonomike t shtetasit. Kjo zbaton konceptin solidar t prons private. Kuvendi ka mundur t nxjerr dispozita me t cilat autorizohet shefi i shtetit q n raste t jashtzakonshme t nxjerr dekretligje sipas nevojs me t cilat mund ta emroj prkohsisht kryetar qeverie dhe personin i cili nuk fiton shumicn e Kuvendit, ose mund t nxjerr dekret ligje sipas t cilave mund t suprimohen t drejtat e shtetasve t garantuara me kushtetut. Kshtu ka vepruar Heidenbergu kur e ka vn n pushtet Hitlerin i cili pas forcimit t pushtetit ka likuiduar kushtetutn dhe ka shpallur diktaturn fashiste.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-18-

KUSHTETUTA E BRSS 1936 Pas revolucionit t tetorit t vitit 1918 sht miratuar kushtetuta e par socialiste n historin e kushtetutshmris kushtetuta e RSFRS kushtetuta e Leninit. Sipas sa Organet lokale jan organet m t larta t pushtetit n territorin e tyre. Pas formimit t BRSS n vitin 1924 miratohet kushtetuta e par federative m t ciln vrtetohet formimi i shtetit sovjetik federativ. N vitin 1936 emrohet kushtetuta e dyt sovjetike e njohur si Kushtetuta e Stalinit ngase ai ishte n krye t komisionit pr hartimin e saj. Kushtetuta e BRSS e vitit 1936 ishte n fuqi deri n vitin 1977 kur u zvendsua me t ashtuquajturn Kushtetuta e Brezhnjevit Kushtetuta e 1936 sht e njohur pr nga sistemi centralist i pushtetit dhe roli udhheqs i partis n qeverisjen e shoqris. Kshtu zhdukn edhe disa zgjedhje nga kushtetuta e BRSS-s lidhur me vetqeverisjen lokale si baz mbi t ciln sht ndrtuar sovraniteti popullor dhe piramida e organeve shtetrore. Ndikimi i ksaj kushtetute si dhe i BRSS dhe Stalinit n kushtetutat dhe vendet e mvonnshme ka qen mjerisht shum i madh duke e zbatuar centralizmin si sistem t qeverisjes dhe totalitarizmit shtetror si ideologji e praktik.

KUSHTETUTA E ITALIS 1948 sht miratuar pas ngadhnjimit t forcave demokratike mbi fashizmin n Itali. Ajo u miratua nga Kuvendi Kushtetues m 1948. Rndsia e saj qndron n fakin e likuidimit t fashizmit dhe Kushtetutshmris se Musolinit suprimohet monarkia dhe vendoset republika parlamentare. Kjo kushtetut garanton lirit personale , t drejtat kulturore, socialo-ekonomike dhe politike t shtetasit dhe njeriut. Parlamenti sht organi legjislativ i prbr nga dy dhoma me mandat 5 vjeqar i cii zgjidhte kryetarin e Republiks kurse qeverin e zgjedh kryetari i republiks. Gjykatn kushtetuese e zgjedh parlamenti, ndrsa kryetari e kryeson mbledhjen e kshillit suprem t magjistraturs. Kryetari ka t drejt ta shprndaj parlamentin t kthej ligjet n rishqyrtim dhe ka t drejt t vetos suspenzive. N baz t ksaj kushtetute Italia shquhet nga decentralizimi administrativ dhe regjionalizmi. Ajo ndahet n 5 krahina q kan autonomi politiko-territoriale.

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am

-19-

KUSHTETUTA E FRANCS 1958 Njihet si kushtetuta e De Golit ngase u miratua nga ai si krytar i Republikes prmes referendumit. Projektin e saj e kishte paraqitur Qeveria e jo parlamenti. N kt kushtetut sht zbatuar nj sistem i ri gjysmpresidencial. Ky sistem prforcohet nga nj amendament i miratuar me referendum n vitin 1962 ku kryetari i Republiks zgjidhej drejtprdrejt e jo nga parlamenti. N preambuln e shkurtr prej dy alineve dhe nj neni vrtetohet besnikria ndaj deklarats mbi t drejtat.1789. Kryetari i Republiks paraqitet organ qndror ku n baz t nenit 5 ai siguron kontinuitetin e shtetit, garanton sovranitetin kombtar, integriteitin territorial dhe zbatimin e marrveshjeve ndrkombtare. Kryetari emron kryeministrin, antart e qeveris, kryeson mbledhjet e Qeveris, nxjerr disa akte ka t drejtmn e vetos, shprndan parlamentin. Ai prgjigjet vetm n rast tradhtie ndaj vendit. Qeveria udhheq politikn e vendit apo disponon me administratn dhe forcat e armatosura, ajo sht nismtare pr nxjerrjen e ligjeve nga ana e parlamentit, ajo prgjigjet vetm para Kuvendit Kombtar e jo para Senatit si dhom e dyt. Parlamenti prbhet nga dy dhoma: - Kuvendi Kombtar - Senati Kuvendi kombtar zgjidhet drejtprdrejt me mandat 5 vjecar sipas parimit Nj njsi zgjedhore, nj deputet me numr prej 26.000-180.000 Senati zgjidhet n mnyr t trthort. Parlamenti ka t drejt t autorizoj Qeverin pr t rregulluar disa cshtje nga fushveprimi legjislativ. Organ pr mbrojtjen e kushtetutshmris sht Kshilli Kushtetues

Copyright Valon Hasani - Per me shume Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am