Meusveuilini prediplomski studij Mediteranska poljoprivreda Ak. god.

2010/2011 Modul: Poljoprivreda i okoli

Seminarski rad: SANACIJA ZEMLJITA

Mentor: dr. sc. Milo Boko Studenti: Cari Marijo, mat.br. 150 :Vukovi Ante, mat. br. 151 U Splitu, svibanj 2010.

Sadraj
1. Uvod 1.1. Pojmovi zemljita, oneienja i sanacije......................................................3 1. Potreba, razlozi i trend sanacije zemljita................................................................3

2. Oneienja tla.......................................................................................................................4

3. Metode sanacije zemljita ex-situ 3.1. Premjetanje oneienog tla...................................................................................6 3.2. Izolacija i zbrinjavanje oneienog tla...................................................................6

4. Metode sanacije zemljita in-situ 4.1. Kemijske metode sanacije zemljita in-situ..........................................................7 4.1.1. Stabilizacija i solidifikacija.......................................................................7 4.1.2. In-situ oksidacija....................................................................................7 4.1.3. Kalcizacija.................................................................................................8 4.2.Fitoremedijacija.........................................................................................................8 4.2.1. Fitostabilizacija..............................................................................9 4.2.2. Fitofiltracija.................................................................................10 4.2.3. Fitovolatizacija............................................................................10 4.2.4. Fitoekstrakcija..............................................................................11 4.2.5. Fitotransformacija........................................................................12 4.2.6. Uloga genetike u fitoremedijaciji................................................12

5. Zakljuak.............................................................................................................................12

6. Literatura.............................................................................................................................13 2

1. Uvod
1.1. Pojmovi zemljita, oneienja i sanacije
Kad govorimo o sanaciji zemljita potrebno je uvidjeti komponente tog pojma, tj. prostor i proces. Dakle, zemljite predstavlja fiziki prostor sa svim initeljima kroz horizontalu tog prostora. Tako govorimo o hidrografiji, geolokoj podlozi, pedolokom profilu, reljefu etc. odreenog prostora. Oneienje zemljita pak moemo shvatiti kao rezultat djelovanja polutanata ili pak tetnih procesa na odreeno zemljite. Primjerice teki metali ili klizita. Nadalje, da bi pak neko zemljite sanirali moramo ukloniti, neutralizirati, imobilizirati ili pak ukloniti oneiivalo ili dio prostora koji je oneien.

1. Potreba, razlozi i trend sanacije zemljita

Svjedoci smo enormnog poveanja interesa za ekologiju. Sukladno tome poveava se odgovornost i djelovanje u smjeru rjeavanja oneienja. Takoer, svijest o nunosti sanacije djelom je i rezultat prelaska sa sklopa maksimiranja na onaj optimiziranja. Tako primjerice imamo sanacije na zemljitima koja su kontaminirana stihijskom litoralizacijom i industrijalizacijom 60-ih i 70-ih, a danas su u interesu urbanih i turistikih podruja (npr. katelanski zaljev). Sljedom reenog, u ovom e se radu tematizirati metode sanacije zemljita, a s posebnim naglaskom na tlo kao komponentu zemljita. Slika 1; Tvornica Salonit

Izvor: http://www.google.hr/imgres?imgurl=http://www.business.hr

2. Oneienja tla
Brz tehnoloki napredak i poveanje produktivnosti u svim gospodarskim granama bez detaljnog analiziranja posljedica ima katastrofalne rezultate. To se odraava i na tlo. Tlo djeluje kao pufer. U njega ulaze brojne tvari, meu njima i one tetne koje tlo ovisno o karakteristikama, naroito svojstvima adsorpcijskog kompleksa, prima, vee i relativno dobro zadrava. Meutim kad unos tih tvari pree granicu tlo se ponaa kao tempirana bomba to ima razne neeljene nuspojave. Uzevi u obzir vrijeme i nain nastajanja primjerice jednog cm tla na vapnencu te injenicu kako se plodne povrine iz dana u dan smanjuju a broj gladnih usta poveava, katastrofa i ljudski nemar poprimaju jo vee razmjere. Sukladno s uzrocima oneienja tala podijelili smo ih u 4 osnovne kategorije: 1.Slabo oneieno (lako obnovljivo, reverzibilno) Kod ovakvog tipa oneiena naruene su fizike, kemijske ili bioloke znaajke tla a najee nastaju kao posljedica intezivne poljoprivrede, prekomjernog unoenja pesticida to uzrokuje kemijski debalans, remeti agrobiocenozu tla- naruena i struktura

2. Osrednje (teko obnovljivo, uvjetno reverzibilno) Odnosi se na oneienja antropogena djelovanja. Primjerice loim gospodarenjem otpadnih voda, otpada teke industrije, metalurgije i tome slino.

3.Teko (neobnovljivo, ireverzibilno) Odnosi se na fiziko premjetanje tla

4. Nepovratno (trajni gubitak)

Prenamjena tla u razne svrhe, najee u svrhu irenja gradskih naselja to je posebno tetno imajui na umu kako su gradovi poglavito nastali u dolinama rijeka i plodnim ravnima gdje se nalaze tla visoke bonitetne klase.

Slika 2; Termoelektrana u Tuzli (primjer antropogenog oneienja tekom industrijom koje utjee na cijeli ekosustav a time i na tlo)

Izvor:http://www.google.hr/imgres? imgurl=http://www.ekoakcija.com/files/TermoelektranaTuzla2.JPG&imgrefurl=http://www.e koakcija.com/

3. Metoda sanacije zemljita ex situ

3.1. Premjetanje oneienog tla
Ovaj postupak predstavlja bukvalno odnoenje oneienog tla. Samom inu koji je prilino jednostavan i ide po principu dig and dump, predstoji priprema koja ukljuuje analizu objekta sanacije te kartiranje kako bi sanacija bila to manje invazivna a ipak kvalitetno uklonila oneienje.

3.2. Izolacija i zbrinjavanje oneienog tla

Ovi se postupci mogu provoditi tako da oneieno tlo koje smo prethodno uklonili sada deponiramo u nekakav izolirani prostor ili ga deponiramo na tlo koje nije od gospodarskog ili kulturolokog ineteresa, a ije znaajke u znatnijoj mjeri ne ugroavaju odnose meu ekosustavima. Ukoliko je analizom nekog oneienog zemljita utvreno da je prihvatljivo da ga se deponira na drugom zemljitu koji nije od spomenutih ineteresa, onda takvo zemljite treba zadovoljavati odreene uvjete. Takvo zemljite nipoto ne smije biti pojaano ocjedito kako bi se sprijeilo descedentno gibanje oneienja do podzemnih voda. U korespodenciji s ocjeditou, izbor deponijskog tla mora teiti teoj teksturi, kako bi njegova puferna mo bila to vea, a ponovno u svrhu preventive ugroavanja drugih ekosustava. Izrazito je bitan i pH tla odreenog za deponij. Naime, povienjem kiselosti tla, poveava se i mo translokacije tekih metala, to onda ponovno dovodi u opasnost okolinu.

Oneeeno tlo moemo nakon iskapanja i fiziki izolirati. Jedan od naina je pohranjivanje oneienog tla u bave te njihovo skladitenje na veoj dubini (npr. pohranjivanje radioaktivnog otpada u dubokim peinama). Jo jedan od naina izolacije oneienja ex-situ metodom je i bukvalno prekrivanje oneienog tla, debljim slojem neoienog.

4. Metode sanacije zemljita in-situ

4.1. Kemijske metode sanacije zemljita in-situ
Sanacija zemljita in-situ predstavlja takav pristup sanaciji koji ne ukljuuje premjetanje oneienog tla, tj. sanacija se vri u datome prostoru. Jedan od oblika ove metode provodi se i utjeui na kemijska svojstva tla koje elimo sanirati, a na nain da tvari koje dodajemo u tlo ili na koje u tlu utjeemo u konanici djeluju na oneienje neutralizirajui ga, ili imobilizirajui ga.

4.1.1. Stabilizacija i solidifikacija

Ova se metoda najee koristi kod iznenadnih i drastinih oneienja (npr. izljevanje cisterni s petrokemikalijama), ali je efektivna i kod oneienja koja se postepeno razvijaju. Glavni nedostatak pak ove metode je njen vijek trajanja, tj. kemijski reagensi koje dodaje prestaju nakon odreenog vremena biti efikasni te se mora pristupiti novim metodama ili retretirati reagensima. Prva faza, stabilizacija, podrazumijeva dodavanje tvari u tlo koje e imati sposobnost vezati oneienje (npr. samo tlo, ili mulj). Takorei, poveavamo pufernu mo okolia. Druga faza, solidifikacija, podrazumijeva dodavanje reagensa u oneieni okoli, kako bi se oneienje dralo u krutome stanju te tako ublailo njegovo ispiranje, ili hlapljenje u druge sustave.

4.1.2. In-situ oksidacija

7

Ova, relativno novija metoda se pak ponajvie upotrebljava kod sanacije tala i podzemnih voda. Podrazumijeva ubacivanje snanih oksidansa u oneieni okoli (npr. vodikov peroksid, kalijev permanganat, ozon), kako bi se oneiivalo dovelo do manje opasne forme. Najee se koristi kod tekuih oneienja kao to su primejrice polucije formaldehidom, perkoloretilenom, vinil-kloridom, etc...

4.1.3. Kalcizacija
Ovo je odavna poznat postupak u korekciji pH tla, odnosno pri njegovom povienju, a pronaao je i svrhu u procesu sanacije oneienja. Sastoji se od dodavanja kalcijeva karbonata u tlo, a izraava se u jedinici mase po hektaru. Naime, ukoliko pH poprima niske vrijednosti dolazi do pojaane mobilnosti tekih metala u tlu. To pak onda uzrokuje kontaminaciju ili biljne mase ili drugih sustava. Dogaa se to da u kiselom tlu imamo viak oksonijevih iona koji se veu na minerale gline. Time oni postaju antagonisti kationima pa tako i tekim metalima, koji onda pak iz labilnog pool-a odlaze u otopinu tla te rade probleme akumulacijom u biomasi, ili kontaminacijom drugih sustava. Kalcizacijom tako postiemo povienje pH tla te time i njegovu sposobnost dranja tekih metala.

4.2.Fitoremedijacija
Relativno nov proces (primjena poela poetkom 80-ih godina) koji se primjenjuje u prvom redu za sanaciju tala oneienim tekim metalima. Teki metali su naime kemijski elementi relativne molekulske mase vee od 5. Na ljude, ivotinje, a moe se rei i openito na sva iva bia djeluju izrazito toksino jer se kao neesencijalni biogeni elementi taloe u organizmu bez mogunosti izluivanja. Oni dakle suhom ili mokrom depozicijom dospijevaju u tlo te pasivno zaostaju u porama tla ili se aktivno veu za koloidni kompleks. Prema porijeklu dijelimo ih na samorodne (iz stijena i tla, prirodni putem) te naneene (antropogenim utjecajem, pesticidima, poljoprivredom, metalurgijom, rudarenjem itd.). Fitoremedijacija je dakle ekoloki sigurna i relativno jeftina metoda uklanjanja tekih metala iz tla. Meutim prevelika koncentracija zagaivaa ili njihova preduboka translokacija, te

uzevi u obzir vrijeme koje je potrebno da se sanacija sprovede do kraja, ne ini ba sve tako bajnim. Ovisno o vrsti oneiivaa, mjestu kontaminacije, koliini zagaivaa i tipu biljke, razlikujemo 5 tipova fitoremedijacije: fitostabilizacija, fitofiltracija, fitoekstrakcija, fitovolatizacija, i fitotransformacija

4.2.1. Fitostabilizacija
Fitostabilizacija je tip fitoremedijacije u kojem biljka korjenskim sustavom, mehanizmom stvaranja kompleksa stabilizira oneiivae i zadrava ih na odreenom podruju. Korjen izluivanjem helatora, reduktanata i iona na svojstven nain imobilizira teke metale ime se smanjuje njihova dostupnost a time i tetnost za okoli. Biljke koje se koriste u ovoj tehnologiji tolerantne su na velike koliine tekih metala, imaju visoku sposobnost produkcije korjeneske biomase i mogunost vezanja polutanata na korjen. Ovom se metodom najee saniraju tla oneiena minama i minskim ekplozijama. Slika 3; fitostabilizacija

Izvor: http://vsmti.hr/component/option,com_docman/task,doc_view/gid,217/Itemid,35

4.2.2. Fitofiltracija
Fitofiltracija se koristi u vidu proiavanja u vodenom mediju principom rizosferne akumulacije. Koristi se za proiavanje otpadnih voda, kanalizacija i slino.Vrlo perspektivan nain sanacije ukoliko oneienja ne prelaze odreene gabarite, relativno jeftin, no neefikasan kad su tetne tvari dublje od rizosfere ili kad su u organo-metalnom obliku. U ovoj metodi najznaajnije vrste su vrbe i topole. Proces se odvija flokulacijom, stvaranjem kompleksa, sedimentacijom te otklanjanjem zaostalog mulja. Sekundarnim ostacima biljnog materijala na razliite naine se smanjuje volumen te ostaje mogunost ponovnog koritenja tekih metala u druge svrhe.

4.2.3. Fitovolatizacija
Fitovolatizacija nain vezanja tetnih tvari iz tla te isputanja u atmosferu u bezopasnom, hlapljivom obliku kroz lie. Slika 4; fitovolatizacija

10

Izvor: http://vsmti.hr/component/option,com_docman/task,doc_view/gid,217/Itemid,35

4.2.4. Fitoekstrakcija
Proces usvajanja metala od strane biljaka te redistribuiranja istih do nadzemnih, etvenih djelova biljke, mehanizmom nazvanim hiperakumulacija. Biljke koje se koriste u ovoj metodi nazivaju se hiperakumulatori. Ovakve biljke moraju imati sposobnost proizvesti velike koliine nadzemne biomase, sposobnost usvajanja velike koliine tekih metala nadzemnim dijelom, otpornost na pesticide, te biti ne primamljive kao karika u hranidbenom lancu. Ova metoda je sa ekonomskog i ekolokog aspekta gledano, najpovoljnija, no dugotrajnost izvoenja ostaje najvei problem. Govorei o hiperakumulatorima moramo istaknuti kako postoje dvije vrste ovisno o nainu primanja metala iz tla: 1. Prirodni hiperakumulatori 2.Inducirani(primanje inducirano od strane helatora ili drugih agensa koji su antropogeno ubaeni u tlo)

Slika 5; fitoekstrakcija

11

Izvor: http://vsmti.hr/component/option,com_docman/task,doc_view/gid,217/Itemid,35

Najpoznatiji predstavnici hiperakumulatora su kupusnjae, vrbe, johe, topole, suncokreti, etc...

4.2.5. Fitotransformacija
U ovoj metodi koristimo se biljkom kao medijem kojim emo transformirati(izmjeniti) oneiivae u netoksian materijal. Tu se pod oneiivae u prvom redu misli na tetne organske tvari (pesticidi, eksplozivi). Takoer je mogua kombinacija mikoroorganizama u simbiozi s korijenom koji imaju sposobnost metaboliziranja polutanata. Proces fitotransformacije odvija se u tri faze. Prve dvije slue reduciranju toksinosti oneiivaa, poveanju njegove polarnosti a time i njegovoj pokretnosti u vodi te u njima sudjeluju razni enzimi, polisaharidi i amino kiseline. Trea faza se sastoji od povezivanja u helate i inkorporiranja u fito-metabolizam.

4.2.6. Uloga genetike u fitoremedijaciji

Genetii inenjering kao nuna posljedica ovjekove znatielje, ubrzanog naina ivota i elje za profitom, predstavlja takoer i perspektivu kao nain sanacije zemljita,

12

posredno kroz procese i metode fitoremedijacije. Ubacivanjem npr. gena bekterija poveava se kapacitet sorpcije metala i do 500 posto. Znanstvena istraivanja u ovom polju moraju imati stanovitu budunost, uz pretpostavku racionalne upotrebe genetikog ininjeringa.

5. Zakljuak
Stvaranjem svijesti o ekologiji i opasnosti koje prijete antropogenizacijom okolia, razvile su se stanovite metode sanacije oneienog okolia, a posebice tla. Iz priloenog smo uvidjeli vremensko ekonomski aspekt rjeavanja tih problema koji zahtijeva i zavidnu dozu strunog znanja. Stavivi u odnos broj nedostatno ishranjenog stanovnita, injenicu da se broj stanovnitva svakim danom poveava te male koliine preostalog obradivog zemljita, tu nema mjesta mogunosti oneienja. Dakle jedina odriva budunost je preventiva kroz edukaciju stanovnitva te provoenje rigoroznih zakonskih regulativa u tom pogledu. Zakljuimo dakle, bolje sprijeiti nego ljeiti!

6. Literatura
http://vsmti.hr/component/option,com_docman/task,doc_view/gid,217/Itemid,35 http://en.wikipedia.org/wiki/Phytoremediation http://en.wikipedia.org/wiki/Environmental_remediation Bai, F. Poljoprivreda i okoli, interna skripta, Zagreb 2007

13