TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

1. Toplinski proces za dobivanje mehanikog rada (din 2.)

Proces u kojem se preobrazbom toplinske energije plina dobiva mehaniki rad Proces se odvija u toplinskom stroju (heat engine)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

2. idealni i stvarni toplinski proces

(fig. 8-2)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

3. Tipovi toplinskih procesa

Carnot proces (najvea iskoristivost) Otto proces (benzinsko gorivo) Diesel proces (dizelsko gorivo) Stirling proces (Stirling stroj) Ericsson proces (Ericsson stroj) Brayton proces (plinska turbina)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

4. P-v i T-s diagram Carnot procesa din.5

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

5. Carnot proces

Proces s najveim termodinamikim stupnjem djelovanja TH temperatura dovoenja topline TL temperatura odvoenja topline th,carnot Termodinamiki stupanj djelovanja

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

6. Oznake toplinskog krunog procesa

(Fig. 8-10)

TOPLINSKI PROCESI

7. Volumen usisa (VBDC), volumen tlaenja (VTDC) i kompresijski omjer (r)

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

(Fig. 8-11)

V max VBDC r= = V min VTDC

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

8. Dobiveni rad u toplinskom krunom procesu

Dobiveni rad jednak je umnoku srednjeg efektivnog tlaka (MEP) i razlike usisnog i tlanog volumena
(Fig. 8-12)

TOPLINSKI PROCESI

9. Stvarni i idealni kruni toplinski proces s benzinskim gorivom - Otto proces

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

(Fig. 8-13)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

10. Idealni i stvarni Otto proces

(din. 11 i, din 11 r)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

11. Otto proces Otto proces je idealni kruni toplinski proces toplinskog stroja s benzinskim gorivom Sastoji se od: Izentropne kompresije, dovoenja topline kod konstantnog volumena, izentropne ekspanzije, i odvoenja topline kod konstantnog volumena

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

12. P-v i T-s Diagram za idealni Otto proces

Air Otto Cycle P-v Diagram

3

Air Otto Cycle T-s Diagram

P3

s = const

P
4

T
4

P1

T3

2 1

v = const

T1

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

13. Termodinamiki stupanj djelovanja Otto procesa

Termodinamiki stupanj djelovanja iznosi:

th,Otto = (qin-qout)/qin =[Cv (T3-T2) - Cv (T4 - T1)]/ Cv (T3-T2) th,Otto = 1- [(T4 - T1)/ (T3-T2)]
kompresijski omjer: odnos temperatura: odnos temperatura: k= Cp/Cv r= V1/V2 = V4/V3 T2/T1= (V1/V2)k-1 = rk-1 T3/T4= (V4/V3)k-1 = rk-1

th,Otto = 1- (1/rk-1)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

14. Termodinamiki stupanj djelovanja Otto procesa

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

15. Diesel proces

(din. 16)

Diesel proces je idealni kruni toplinski proces kompresije-utrcavanja goriva Slian je Otto procesu, izuzev dovoenja topline koja se kod Diesel procesa dovodi kod konstantnog tlaka

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

16. T-s P-v Diagram za idealni Diesel proces

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

17. Termodinamiki stupanj djelovanja Diesel procesa

Termodinamiki stupanj djelovanja iznosi:

th,Diesel = (qin-qout)/qin =[Cp (T3-T2) - Cv (T4 - T1)]/ Cp (T3-T2) th,Diesel = 1- [(T4 - T1)/ k(T3-T2)]
kompresijski omjer: r= V1/V2 odnos temperatura: T2/T1= (V1/V2)k-1 = rk-1 odnos temperatura: T4/T3= (V3/V4)k-1 Odnos volumena poslije i prije dovoenja topline: rc = V3/V2 k= Cp/Cv

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

18. Termodinamiki stupanj djelovanja Diesel procesa

th,Diesel = 1- (1/rk-1){(rck-1)/[k(rc-1)]}

TOPLINSKI PROCESI

19. Ovisnost termodinamikog stupnja djelovanja Diesel procesa o r i rc

Prikaz termodinamikog stupnja djelovanja za k=1,4 i razliite rc

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

20. P-v Diagram idealnog Sabathe procesa

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

21. Termodinamiki stupanj djelovanja Sabathe procesa

Termodinamiki stupanj djelovanja Sabathe procesa iznosi:

th,Sabathe = (qin-qout)/qin =

=[Cv (T3-T2)+ Cp (T4-T3) - Cv (T5 - T1)]/ Cv (T3-T2)+ Cp (T4-T3)

th,Sabathe = 1- (T5 - T1)/ [ k(T4-T3)+(T3-T2)]

kompresijski omjer: odnos temperatura: odnos temperatura: T4/T3= (V4/V3) k= Cp/Cv r= V1/V2 T2/T1= (V1/V2)k-1 = rk-1 T5/T4= (V4/V5)k-1

Za usis i kompresiju priblino k=1,4 a za izgaranje i ekspanziju k=1,3

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

22. Termodinamiki stupanj djelovanja Sabathe procesa

Odnos volumena poslije i prije dovoenja topline: rc = V3/V2 Odnos najveeg tlaka i tlaka nakon kompresije zraka: rp = P3/P2 th,Sabathe = 1- (T5 - T1)/ [k(T4-T3)+(T3-T2)]

th,Sabathe = 1- (rp rc -1)/{rk-1[r-1+ k rp (rc-1)]}

Termodinamiki stupanj djelovanja: proporcionalan je s (k), (rp) i (r) obrnuto proporcionalan s (rc)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

23. Stirling i Ericsson proces

Stirling i Ericsson proces su dva totalno reversibilna procesa jer se sastoje od izotermnog dovoenja topline na temperaturi TH i na izotermnom odvoenju topline na temperaturi TL. Razlika u odnosu na Carnot proces je u dva izentropna procesa ekspanzije i kompresije gdje se vri meusobna izmjena topline (2,3 prema 4,1) regeneracija Kod Stirling procesa s u=konst. na v= konst Kod Ericsson procesa s p=konst. na p= konst

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

24. T-s i P-v Diagram za Carnot, Stirling i Ericsson proces

(din. 25)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

25. Otvoreni proces plinske turbine

(din. 26)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

26. Zatvoren proces plinske turbine

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

27. Brayton proces

Idealni proces za plinske turbine je Brayton proces Sastoji se iz etiri reverzibilna procesa i to: Izentropna kompresija, Dovoenje topline kod konstantnog tlaka, Izentropska ekspanzija, i Odvoenje topline kod konstantnog tlaka.

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

28. T-s i P-v Diagram za idealni Brayton proces

TOPLINSKI PROCESI

29. Termodinamiki stupanj djelovanja idealnog Brayton

procesa
Termodinamiki stupanj djelovanja iznosi: th,Brayton = (qin-qout)/qin = th,Brayton = 1- [(T4 - T1)/ (T3-T2)] kompresijski omjer: odnos temperatura: th,Brayton = 1- 1/(rp)(k-1)/k rp = P2/P1 T2/T1= T3/T4 [Cp (T3-T2) - Cp (T4 - T1)]/ Cp (T3-T2)

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

Termodinamiki stupanj djelovanja proporcionalan je s kompresijskim omjerom Eksponent izentrope odnosno adijabate iznosi: k= Cp/Cv

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

30. Koristan rad idealnog Brayton procesa

Koristan rad (rad plinske turbine-rad komresora): Wnet = m Cp (T3 T4) - m Cp (T2 T1) uvrtenjem dobiva se: Wnet = m Cp [T3 (T3 T1/T2) - T2 + T1] Za maksimalne vrijednosti Wnet: derivacija dWnet /dT2=0 izlazi T2 = (T3T1)1/2 Za maksimalni rad mora se izabrati: T2 = (T3T1)1/2 T3/T1 = (rp) 2(k-1)/k T2=T4 Za industrijske plinske turbine T3/T1 = 3,5 do 4 Za avionske plinske turbine T3/T1 = 5 do 5,5 Najbolji se termodinamiki stupanj djelovanja postie kod rp = 15 do 20

31. Odnos rada utroenog na kompresoru u odnosu na rad plinske turbine

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

(Fig. 8-34)

win wcomp BWR = = wout wturb

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

32. Termodinamiki stupanj djelovanja idealnog Brayton procesa u ovisnosti o stupnju kompresije

TOPLINSKI PROCESI

33. Odstupanje stvarnog procesa plinske turbine od Brayton procesa

Odstupanje je rezultat nepovrativosti procesa

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

TOPLINSKI PROCESI

34. Odstupanje stvarnog procesa plinske turbine od Brayton procesa

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

Stupanj djelovanja kompresora plinske turbine i stupanj djelovanja plinske turbine Gdje su: stanja 1 i 3 ulazna stanja, 2a i 4a stvarna izlazna stanja, a 2s i 4s su izentropna izlazna stanja

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

35. Odstupanje stvarnog procesa plinske turbine od Brayton procesa

(odnos gorivo/zrak)

Kod stvarnog procesa mora se uzeti u obzir i udio goriva prema zraku (rf/a= mf/ma) Bilansa energija za komoru izgaranja: mah2+mfHd=(ma+mf)h3 h2+(mf/ma)Hd=(1+mf/ma)h3 h2+(rf/a)Hd=(1+rf/a)h3 Bilansa energije za plinsku turbinu: ma(1+rf/a)(h3 - h4) = Wt Bilansa energije za kompresor: ma(h2 h1) = Wc

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

36. Praktina ogranienja plinske turbine

Najvia temeratura plinova ograniena je primjenjenim materijalima sapnica i lopatica starije plinske turbine do 1.000 K, a najnovije (od 1998. godine) do 1.700 K

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

37. Koristan rad Brayton procesa

Za fiksnu vrijednost Tmin i Tmax, koristan rad Brayton procesa najprije raste s kompresijskim omjerom, do maximuma na rp=(Tmax/Tmin)k/[2(k-1)], a porastom kompresijkog omjera opada koristan rad
260 0.55 0.50 0.45 0.40 T1 = 22C P 1 = 95 kPa T3 = 1100 K t = c = 100% rp,max 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 0.35 0.30 0.25 0.20 0.15 22

240 220 200 180 160 140 120

P ratio

Za idealni Brayton proces, dobiva se: kod rp = rp, max rad T4 = T2 kod rp < rp, max rad T4 > T2 kod rp > rp, max rad T4 < T2

Termodinamiki stupanj djelovanja Brayton procesa

280

0.60

Koristan rad kJ/kg

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

38. Regenerativni Brayton proces

Regenerator 6 2 5
kopr.

4 3 Qin Wc
Turb

Wnet

stvarno regenerirana toplina: maksimalno regenerirana toplina: Stupanj regeneracije topline:

qregen =h5-h2 qregen, max.=h5-h2= h4-h2

regen= qregen / qregen, max.= (h5-h2)/(h4-h2)

Ako se uzima u obzir stvarna koliina goriva i zraka s rf/a : regen= qregen / qregen, max.= (h5-h2)/[(1+ rf/a)(h4-h2)]

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

39. Regenerativni Brayton proces (nastavak)

Stvarni termodinamiki stupanj djelovanja Brayton procesa s regeneracijom topline

stv,regen=(h5-h2)/(h4-h6)=(T5-T2)/(T4-T6)
Teoretski termodinamiki stupanj djelovanja Brayton procesa s regeneracijom topline

the, regen = 1- (T1/T3)(rp)(k-1)/k

TOPLINSKI PROCESI

40. Idealni proces avionske plinske turbine (turbojet)

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

Sila potiska koju razvija turbojet plinska turbina letala: Snaga propulzije: Pp = m (cexit cinlet)cletala gdje je:
m cexit cinlet cletala kg/s m/s m/s m/s maseni protok plinova brzina plinova na izlazu brzina ulaznog zraka brzina letala

(W )

Fp = m (cexit cinlet)

(N)

Efikasnost propulzije(odnos snage propulzije Pp i energije dovedene procesom izgaranja Qin iznosi:p= Pp /Qin

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

41. Metode poveanja termodinamikog stupnja djelovanja plinske turbine

Metode poveanja termodinamikog stupnja djelovanja plinske turbine:

Meuhlaenje i dogrijavanje komprimiranog zraka (viestupanjska kompresija zraka) Dogrijavanje plinova ili meuizgaranje goriva (viestupanjska ekspanzija)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

42. Poveanja stupnja djelovanja plinske turbine

meuhlaenje zraka i dogrijavanje zraka (nastavak)

Za regen =1 (100%)

Rad kompresora u I. kompresoru: Rad kompresora u II. kompresoru: Odvoenje topline u meuhlaenju zraka: Dovoenje topline gorivom: Dobiveni rad u plinskoj turbini: Toplina regeneracije plinova: Toplina regeneracije zraka: Odvoenje topline u okolinu: Termodinamiki stupanj djelovanja procesa:

lkI = cp(T2-T1) kJ/kg lkII = cp(T4-T3) kJ/kg qmh= cp(T2-T3) kJ/kg qg= cp(T6-T5) kJ/kg lt= cp(T6-T7) kJ/kg qrp= cp(T7-T8) kJ/kg qrz= cp(T5-T4) kJ/kg qo= cp(T8-T1) kJ/kg p= [lt- (lkI + lkII )]/ qg

za regen manji od 100% odreuje se temperaturu T5 koja je izmeu T4 i T5 i temperatura T5 se zamjenjuje s T5

regen=(T5-T4)/(T7-T8)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

43. Poveanja termodinamikog stupnja djelovanja plinske turbine

dogrijavanje plinova ili meuizgaranje goriva (nastavak) din. 1.

Za regen =1 (100%)

Rad u kompresoru: Dovoenje topline gorivom: Dobiveni rad u plinskoj turbini I.: Dobiveni rad u plinskoj turbini II.: Toplina regeneracije plinova: Toplina regeneracije zraka: Odvoenje topline u okolinu: Termodinamiki stupanj djelovanja procesa:

lk= cp(T2-T1) kJ/kg qg= cp(T4-T3)+ cp(T6-T5) kJ/kg ltI= cp(T4-T5) kJ/kg ltII= cp(T6-T7) kJ/kg qrp= cp(T7-T8) kJ/kg qrz= cp(T3-T2) kJ/kg qo= cp(T8-T1) kJ/kg p= [(ltI+ltII)- lk)]/ qg

za regen manji od 100% odreuje se temperaturu T3 koja je izmeu T2 i T3 i temperatura T3 se zamjenjuje s T3

regen=(T3-T2)/(T7-T8)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

44. Poveanje termodinamikog stupnja djelovanja plinske turbine

dogrijavanje plinova (meuizgaranje goriva) i meuhlaenje zraka (nastavak) din. 2.

Za regen =1 (100%)

Rad kompresora u I. kompresoru: Rad kompresora u II. kompresoru: Dovoenje topline gorivom: Dobiveni rad u plinskoj turbini I.: Dobiveni rad u plinskoj turbini II.: Toplina regeneracije plinova: Toplina regeneracije zraka: Odvoenje topline u okolinu: Termodinamiki stupanj djelovanja procesa:

lkI = cp(T2-T1) kJ/kg lkII = cp(T4-T3) kJ/kg qg= cp(T6-T5)+ cp(T8-T7) kJ/kg ltI= cp(T6-T7) kJ/kg ltII= cp(T8-T9) kJ/kg qrp= cp(T9-T10) kJ/kg qrz= cp(T5-T4) kJ/kg qo= cp(T10-T1) kJ/kg p= [(ltI+ltII)- (lkI + lkII )]/ qg

za regen manji od 100% odreuje se temperaturu T5 koja je izmeu T4 i T5 i temperatura T5 se zamjenjuje s T5

regen=(T5-T4)/(T9-T10)

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

45. Raunski primjer 1.

Regenerativni Brayton proces Zrak ulaznog stanja 100 kPa i 300 K komprimira se na 800 kPa. Regenerator ima stupanj djelovanja 65 %, a ulazna temperatura plinova u turbinu iznosi 1200 K. Kompresor ima iskoristivost 75 % , a stupanj djelovanja plinske turbine iznosi 86 %, odrediti: (a) Izmjena topline u regeneratoru (b) Odnos radova kompresora i plinske turbine (c) Termodinamiki stupanj djelovanja procesa Usporediti rezultate za: (a) Stvarni proces bez regeneracije (b) Stvarni proces s idealnom regeneracijom = 1,0 (c) Idealni proces s regeneracijom (d) Idealni proces bez regeneracije (e) Idealni ciklus s idealnom regeneracijom = 1.0
800 kPa

100 kPa

5 2a 2s 6

4a 4s

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

46. Rezultati 1.
ciklus reg comp turb qin kJ/kg wcomp kJ/kg wturb kJ/kg BWR th stvarni 0.00 0.75 0.86 504.4 326.2 464.6 0.70 24.0% stvarni 0.65 0.75 0.86 578.3 326.2 464.6 0.70 27.5%

(nastavak)

stvarni 1.00 0.75 0.86 464.6 326.2 464.6 0.70 29.8%

idealni 0.00 1.00 1.00 582.2 244.6 540.2 0.453 44.8%

idealni 0.65 1.00 1.00 659.9 244.6 540.2 0.453 50.8%

idealni 1.00 1.00 1.00 540.2 244.6 540.2 0.453 54.7%

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

47. Raunski primjer 2.

Zrak ulaznog stanja 100 kPa i 300 K komprimira se uz kompresijski omjer 10:1. Navea temperatura u procesu iznosi 1.350 K. Odrediti: (a) rad kompresora (b) rad turbine (c) termodinamiki stupanj djelovanja procesa za protok 1 kg/s zraka (d)Tlakove i temperature u tokama procesa Rjeenje: (a) p1= p4=100 kPa; T1=300 K; p2= 1.000 kPa; p3=p2 ; T3=1.350 K T2=T1(rp)(k-1)/k =300(10)0,286=579,6 K T4=T3(1/rp)(k-1)/k =1.350(0,10)0,286=698,8 K (b) Wc= (h2-h1)=cp(T2-T1)=1,0047(579,6-300)=280,9 kJ/kg (c) Wt= (h3-h4)=cp(T3-T4)=1,0047(1.350-579,6)= 654,3 kJ/kg (d) th=1-1/ (rp)(k-1)/k =1-1/(10)0,286=0,482 ili th=(Wt-Wc)/(h3-h2)=373,4/774=0,482 ili 48,2%

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

48. Raunski primjer 3.

Zrak ulaznog stanja 100 kPa i 300 K komprimira se uz kompresijski omjer 10:1. Navea temperatura u procesu iznosi 1.350 K. Kompresor i turbina rade s stupnjem djelovanja od 85% i gubitkom tlaka od 27 kPa. Odrediti: (a)Tlakove i temperature u tokama procesa (b) rad kompresora (c) rad turbine (d) termodinamiki stupanj djelovanja procesa za protok 1 kg/s zraka Rjeenje: (a) p1=100 kPa; T1=300 K T2s=T1(rp)(k-1)/k =300(10)0,286=579,6 K c=0,85=(579,6-300)/(T2a-300) T2a=628,9 K p2s= p2 =1.000 kPa p3= 1.000-27=973 kPa; T3=1.350 K T4=T3(p4/p3)(k-1)/k =1.350(100/973)0,286=704,3 K t=0,85=(1.350-T4a)/(1.350-704,1) T4a=801,0 K

TOPLINSKI PROCESI

TIRELI: NAUKA O TOPLINI II

49. Raunski primjer 3.

(nastavak)

(b) teoretski rad kompresora: Wct= (h2-h1)=cp(T2-T1)=1,0047(579,6-300)=280,9 kJ/kg stvarni rad kompresora: Wc= (h2a-h1)=cp(T2a-T1)=1,0047(628,9-300)=330,4 kJ/kg teoretski rad turbine: Wtt= (h3-h4)=cp(T3-T4)=1,0047(1.350-579,6)= 654,3 kJ/kg stvarni rad turbine: Wt= (h3-h4a)=cp(T3-T4a)=1,0047(1.350-801,0)= 551,6 kJ/kg teoretski dovedena toplina: qt in= (h3-h2)=1,0047(1.350-579,6)=774,0 kJ/kg stvarno dovedena toplina: q in= (h3-h2a)=1,0047(1.350-628,9)=724,5 kJ/kg teoretski koristan rad: Wt nett= Wtt- Wc= 373,4 kJ/kg stvarni korisni rad: Wnett= Wt- Wc= 221,2 kJ/kg bez gubitaka trenja: th=(Wtt-Wct)/(h3-h2)=373,4/774=0,482 ili 48,2% s gubicima trenja: =(Wt-Wc)/(h3-h2a)=221,2/724,5= 0,305 ili 30,5% (c) promjena rada kompresora(poveanje): (330,4-280,9)/280,9=0,176=17,6% promjena rada turbine (smanjenje): (654,3-551,6)/654,3=0,157=15,7% promjena dovedene topline (smanjenje): (774-724,5)/774,0=0,064=6,4% promjena stupnja djelovanja (smanjenje): (0,482-0,305)/0,482=0,367=36,7%