Roli i elementeve kimike ne organizmin e njeriut

Trupi yn sht nj makin tejet e ndrlikuar. Ka me mijra vjet q njerzit prpiqen t kuptojn si funksionon trupi yn e megjithat shum mistere nuk jan zgjidhur si p.sh. si punon truri yn, prse na z lemza. Po nj gj tashm e dim me siguri: trupi yn prbhet nga uji, karboni dhe disa elemente t thjeshta kimike, q mund t gjenden ngado. N t vrtet, t gjith atomet e domosdoshme pr ndrtimin e trupit t njeriut, mund t'i gjeni n oborrin e shtpis suaj. Imagjinoni sikur t ndrtoni nga fillimi nj trup njeriu, duke prdorur prbrsit m t thjesht t mundshm. Pr kt do t'ju duheshin vetm 13 elemente kimike. 1. 65 % Oksigjen. Elementi oksigjen z dy t tretat e trupit tuaj, kryesisht n formn e ujit (H2O). Ju gjithashtu thithni oksigjen nga ajri sa her q merrni frym. 2. 18 % Karbon. Pothuajse nj e pesta e trupit tuaj sht karbon - i njjti element nga i cili prbhet qymyri, diamanti dhe grafiti i lapsit. Atomet e karbonit krijojn zinxhir t gjat, duke formuar boshtin e t gjitha molekulave m komplekse brenda jush. 3. 10 % Hidrogjen. Hidrogjeni sht elementi m i zakonshm n gjithsi e njkohsisht ka edhe atomet m t vogla. 4. 3 % Azot. Nj thes me pleh kimik prmban thuajse t njjtn sasi azoti sa nj trup mesatar njeriu. Azoti sht nj nga prbrsit kryesor t muskujve tuaj. Ai sht edhe prbrsi kryesor i ajrit. 5. 1 % Fosfor. Ky element bn q t ndizen flak kunjat e shkrepsve. Ai gjithashtu forcon dhmbt dhe kockat tuaja, formon membranat e qelizave dhe ndihmon n transmetimin e energjis. 6. 0,35 % Kalcium. Sapuni i tualetit prbhet nga kalciumi. Kalciumi gjithashtu i mban lvizjet e trupit tuaj t baraspeshuara kimikisht.

7. 0,15 % Klor. Klori sht nj gaz i gjelbr vdekjeprurs, q prdoret pr t prodhuar zbardhuesit. N trupin e njeriut, ai lidhet me natriumin duke formuar kripn e gjells (klorurin e natriumit). 8. 0,15 % Natrium. Natriumi sht gjysma tjetr e klorurit t natriumit (krips). Natriumi i bn lvizjet e trupit tuaj po aq t kripura sa edhe uji i detit. 9. 0,05 % Magnez. Drita e bardh ndriuese e fishekzjarrve vjen nga djegia e magnezit. N trupin tuaj magnezi forcon sistemin tuaj imunitar dhe ndihmon n gjallrimin e nervave dhe tkurrjen e muskujve. 10. 0,25 % Squfur. Squfuri sht nj pjes e zvendsueshme e proteinave dhe ndihmon n mpiksjen e gjakut. sht gjithashtu shkaktari i ers s keqe t gazrave trupore, vezve t prishura apo pellgjeve me uj t ndenjur. 11. 1,6 % Kalcium. Kalciumi sht elementi q i bn t forta guaskat e detit, shkumsin dhe mermerin. Ai bn t njjtn gj me dhmbt dhe kockat tuaja dhe, gjithashtu, mban n pun zemrn dhe muskujt tuaj. 12. 0,008 % Hekur. N gjakun tuaj ka hekur t mjaftueshm sa pr nj gozhd. Hekuri, kur lidhet me oksigjenin bhet i gjakut, dhe kjo sht arsyeja pse gjaku dhe ndryshku jan t kuq. 13. 0,00004 % Jod. N trupin tuaj ka m pak se nj maj luge jod, megjithat, pa t do t vdisnit. Jepini jod larvave dhe ato kthehen n bretkosa. Pr nj trup t prkryer ju nevojitet gjithashtu nj sasi e vogl bakri, zinku, mangani, kobalti, litiumi, stronciumi, alumini, silici, plumbi dhe arseniku. Nj trup mesatar prmban edhe rreth 90 miligram uran. Trupin e njeriut nuk do t mund ta ndrtoni kurr vetm duke przier elementet kimike. Kjo do t ishte njsoj si t prisje nj stuhi n nj fush mbeturinash t ndrtonte nj avion reaktiv. Pr ta br kt, duhet t filloni t punoni me blloqe ndrtimi t prshtatshme. Blloqet m t vogla t ndrtimit jan njsi mikroskopike t quajtura qeliza, por do t'ju duhet t grumbulloni rreth 100 trilion t tilla dhe t'i rregulloni ato sipas nj skeme pamundsisht t ndrlikuar.

Thuajse gjysma e qelizave tuaja jan qeliza gjaku. Qelizat e kuqe t gjakut shprndajn oksigjenin npr trup, duke ju mbajtur gjall. N do sekond ju prodhoni 2 milion qeliza t reja. Qelizat nervore jan telat e trupit. Sinjalet elektrike shprndahen nprmjet tyre me nj shpejtsi prej qindra kilometra n or. Truri juaj prmban 100 miliard qeliza nervore. Ju mund t kontrolloni me vetdije 640 muskuj, por ka qindra muskuj t tjer q nuk mund t'i lvizni n mnyr t vullnetshme. Rreth 40% e peshs suaj trupore sht muskul. Sistemi nervor lejon q trupi juaj t reagoj ndaj bots me shpejtsi t vettimes. Ai punon si nj rrjet me tela dhe kabllo elektrik, vetm se pron informacion e jo energji elektrike. Qendra tij e kontrollit sht truri, i cili i merr sinjalet nga organet shqisore, e prpunon informacionin dhe drgon sinjale t reja, q i tregojn trupit si duhet t reagoj. Sinjalet i prshkojn nervat me shpejtsi 400 km/h. T gjitha qelizat e trupit tuaj kan nevoj t furnizohen me gazin jetdhns, oksigjenin, i cili merret nga ajri. Sistemi juaj i frymmarrjes thith oksigjenin dhe e kalon n gjoks. Organet kryesore t ktij sistemi jan mushkrit, t cilat thithin ajr, sa her q marrim frym. Ato punojn si sfungjer gjigant, vetm se thithin ajr dhe jo uj. Ju merrni dhe nxirrni frym 23.000 her n dit. Rrugt ajrore prfundojn n qeska ajri t quajtura alveola. Kto prshkohen nga en gjaku q prthithin oksigjenin dhe nxjerrin jasht dioksidin e karbonit. Mushkrit tuaja kan rreth 600 milion alveola - nse do t'i shtrinit ato n nj siprfaqe t shesht do t mund t mbuloni me to nj fush tenisi. Zri juaj del nga nj dhom e quajtur kutia e zrit (laringu) q gjendet n krye t trakes. Kur e nxirrni ajrin, ai kalon nprmjet dy kordave t vogla. Kur bashkohen, ato dridhen dhe lshojn tinguj. Sa m shum t tendosen, aq m i lart sht zri. Ndonse t gjith jemi t ndrtuar sipas nj plani t njjt, jemi njkohsisht fare t ndryshm nga njri-tjetri. Ka qindra gjra q t bjn ty t ndryshm nga dokush tjetr, q nga shija pr muzikn e ndjenja e humorit deri tek tingulli i zrit e forma e fytyrs.