Prof. dr. sc. Hajrija Sijeriq oliq Mr. sc.

Haris Haliloviq, asistent i lart

E DREJTA E PROCEDURS PENALE

ME VSHTRIM T POSAM N PROCEDURN PENALE T KOSOVS

Titulli i origjinalit:

KRIVINO PROCESNO PRAVO

S POSEBNIM OSVRTOM NA KRIVINI POSTUPAK KOSOVA

Prktheu nga kroatishtja: prof. Mustaf Reica

Prishtin, 2007

PARATHNIE Libri E Drejta e Procedurs Penale - me vshtrim t veant n procedurn penale t Kosovs rregullon materien e s Drejts s Procedurs Penale, duke shqyrtuar dhe analizuar njkohsisht ligjet pozitive t Kosovs, t cilat e rregullojn procedurn penale. Ktu, n rend t par, sht Ligji i Prkohshm i Procedurs Penale si burim themelor i s Drejts s Procedurs Penale n Kosov por edhe nj varg ligjesh tjera me t cilat, n mnyr plotsuese, rregullohet sfera e procedurs penale. Teksti t cilin e keni para vets u sht destinuar ne rend t par studentve t Fakultetit t Shkencave Kriminalistike n Prishtin me qllim t fitimit t njohurive nga sfera e s drejts s procedurs penale si dhe me qllim t aftsimit t tyre pr kryerjen e atyre punve q bjn pjes n rrethin e gjer t profesionit t kriminalistiks. Ky tekst u destinohet gjithashtu edhe t gjith atyre t cilt n punn e tyre profesionale apo n aftsimin e tyre shkencor kan fardo lidhje apo iu intereson Procedura Penale dhe e Drejta e Procedurs Penale.

Prishtin, mars 2007

Autort

Vrejtje lidhur me gjinin:

Prdorimi brenda ktij teksti i trajtave t premrit ai / atij, etj. nuk tregon prkatsin gjinore, por ato prdoren me qllim t shmangies s prdorimit t gjer t trajtave ai / ajo; tij / saj e t ngjashme.

PRMBAJTJA: PARATHNIE PJESA I E DREJTA E PROCEDURS PENALE DHE PROCEDURA PENALE 1. Nocioni i procedurs penale dhe i t drejts s procedurs penale. Qllimi i pranueshm shoqror i procedurs penale dhe i s drejts s procedurs penale. 2. Procedura penale dhe procedurat tjera ndshkimore 3. E drejta ndrkombtare mbi t drejtat e njeriut dhe e drejta procedurs penale. PJESA II PARIMET THEMELORE T S DREJTS S PROCEDURS PENALE 4. Mbi parimet themelore n prgjithsi 5. Parimi zyrtar (oficiel) i ndjekjes penale 6. Parimi i legalitetit dhe oportunitetit t ndjekjes penale 7. Parimi i akuzimit 8. Parimi kontradiktor 9. Parimi i prcaktimit t s vrtets materiale 10. Parimi i vlersimit t lir t provave 11. Parimi imediat i vlersimit t provave dhe vnia e tyre n veprim 12. Parimi gojor 13. Parimi i procedurs s t drejts 14. Parimi i supozimit t pafajsis dhe in dubio pro reo 15. Parimi ne bis in idem 16. Parimi i prdorimit t gjuhs dhe shkrimit n procedurn penale 17. Parimi i transparencs n procedurn penale PJESA III SUBJEKTET E PROCEDURS PENALE 18. Subjektet e procedurs penale koncepti dhe klasifikimi 19. Palt koncepti i prgjithshm. Aftsia procedurale e palve PJESA IV GJYKATA 20. Mbi gjykatn n prgjithsi 21. Parimet e kryerjes s funksionit gjyqsor 22. Parimi dhe llojet e kompetencave gjyqsore 23. Kompetenca e vrtet (reale) 24. Kompetenca territoriale (vendore) A) Kompetenca e zakonshme territoriale (vendore) B) Kompetencat e jashtzakonshme territoriale (vendore) 25. Kompetenca Funksionale 26. Kompetenca personale 27. Vlersimi i kompetencave dhe konflikti i tyre 28. Prjashtimi i gjyqtarit, gjyqtarit porot, prokurorit dhe pjesmarrsve tjer n procedur PJESA V PROKURORI 29. Prokurori i autorizuar n procedurn penale 30. Organizimi i prokuroris dhe parimet specifike 31. T drejtat dhe detyrat e paditsit n procedurn penale 32. I dmtuari si padits dhe paditsi privat PJESA VI I PANDEHURI DHE E DREJTA PR TU MBROJTUR 33. Nocioni i dyshuar, i fajsuar dhe i pandehur 34. Pozita procedurale e t pandehurit 2 8 8 9 10 12 13 13 14 17 19 20 26 27 30 33 34 35 36 40 40 41 43 43 43 45 46 46 47 48 49 49 49 50 52 52 53 55 55 35 37 37 37

Faqe

35. E drejta pr tu mbrojtur dhe llojet e mbrojtjes 36. Mbrojtsi 37. Llojet e mbrojtjes me an t mbrojtsit 38. T drejtat dhe detyrat e mbrojtsit PJESA VII I DMTUARI N PROCEDURN PENALE 39. Nocioni i dmtuar dhe pozita e tij n procedurn penale 40. Krkesat pasurore-juridike PJESA VIII OBJEKTI I PROCEDURS PENALE 41. Mbi objektin e procedurs penale n prgjithsi 42. Objektet sekondare t procedurs penale PJESA IX MASAT PR SIGURIMIN E PRANIS S T PANDEHURIT, PENGIMI I PRSRITJES S VEPRS PENALE DHE SIGURIMI I ZBATIMIT T SUKSESSHM T PROCEDURS PENALE 43. Mbi masat pr sigurimin e pranis s t pandehurit, pengimin i prsritjes s veprs penale dhe mbi sigurimin e zbatimit t suksesshm t procedurs penale n prgjithsi 44. Ftesa 45. Urdhrarresti 46. Premtimi i t pandehurit se nuk do t braktis vendqndrimin 47. Ndalimi pr tiu afruar vendit ose personit t caktuar 48. Paraqitja n stacionin policor 49. Dorzania 50. Arresti shtpiak 51. Paraburgimi 52. Arresti i prkohshm dhe mbajtja n polici PJESA X VEPRIMET N PROCEDURN PENALE 53. Nocioni veprim n procedurn penale 54. Format dhe mnyrat e veprimit n procedurn penale 55. Vendi i kryerjes s veprimeve n procedurn penale 56. Koha e kryerjes s veprimeve n procedurn penale PJESA XI VENDIMET N PROCEDURN PENALE 57. Kuptimi dhe llojet e vendimeve n procedurn penale 58. Forma e prer dhe zbatimi i aktvendimeve PJESA XII VRTETIMI I FAKTEVE N PROCEDURN PENALE 59. Mbi faktet dhe llojet e fakteve 60. Faktet t cilat nuk vrtetohen n procedurn penale 61. Mnyra e vrtetimit t fakteve n procedur 62. Mbi provat dhe t provuarit PJESA XIII PROCEDURA PARAPRAKE 63. Mbi procedurn paraprake n prgjithsi PJESA XIV KALLZIMI PENAL A) Kallzimi penal nocioni dhe llojet

38 39 39 40

42 42 43 44 44 44

46 46 46 47 47 47 48 48 49 49 53 56 56 56 56 57 58 58 58 60 60 60 61 61 64 64 65 65 4

64. Obligimi pr kallzim t veprs penale 65. Paraqitja e kallzimit penal B) Detyrat dhe autorizimet e prgjithshme t policis 66. Obligimi i hetimit t veprave penale 67. Personi i vrtet ndaj t cilit policia ka ndrmarr ndonj veprim 68. Paraqitja e kallzimit plotsues C) Detyrat dhe autorizimet e prgjithshme t prokurorit publik 69. Veprimi i prokurorit pas marrjes s kallzimit penal PJESA XV HETIMI 70. Mbi hetimin, specifikat dhe funksionin e tij n prgjithsi 71. Fillimi dhe kohzgjatja e hetimit 72. Ndrprerja dhe pezullimi i hetimit PJESA XVI VEPRIMET HETIMORE A) Prgjithsisht mbi veprimet hetimore dhe qllimet e tyre n procedurn penale B) Dshmia e t pandehurit 73. Prgjithsisht mbi dshmin e t pandehurit 74. Marrja n pyetje e t pandehurit 75. Papranueshmria e dshmis s t pandehurit 76. Vlera argumentuese e dshmis s t pandehurit C) Dshmitart dhe ekspertt D) Mundsia e hetimit t jashtzakonshm E) Krkesat e t pandehurit apo t dmtuarit pr mbledhjen e provave F) Kontrolli dhe konfiskimi i prkohshm 77. Koncepti dhe llojet e kontrollit (bastisjes) 78. Rrethanat pr kontroll (bastisje) 79. Baza juridike dhe procedura e kontrollit 80. Kontrolli pa urdhr t gjykats 81. Papranueshmria e provave t siguruara prmes kontrollit 82. Konfiskimi i prkohshm i sendeve (objekteve) G) Inspektimi i vendit t ngjarjes dhe rikonstruktimi i ngjarjes 83. Inspektimi dhe rikonstruktimi i ngjarjeskoncepti dhe formalitetet procedurale H) Identifikimi i personave dhe objekteve PJESA XVII MASAT E FSHEHTA DHE TEKNIKE T VZHGIMIT DHE HETIMIT 84. Prgjithsisht mbi masat e fshehta dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit 85. Llojet e masave t fshehta dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit 86. Kushtet ligjore pr zbatimin e masave t fshehta dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit 87. Autorizimi pr dhnie t urdhrit pr zbatimin e masave 88. Shqyrtimi i pranueshmris/papranueshmris s provave t mbledhura me an t masave t fshehta dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit PJESA XVIII PROVAT 89. Vrejtje t prgjithshme PJESA XIX DSHMITART 90. Nocioni dshmitar dhe dshmi 91. Detyra e dshmitarit dhe sanksionet pr shkeljen e saj. T drejtat e dshmitarit

65 65 65 65 67 68 68 68 70 70 70 71 73 73 73 73 73 75 75 75 76 76 77 77 77 77 79 79 80 82 82 83 84 84 84 86 87 92 95 95 97 97 97 5

92. Prjashtimi dhe lirimi nga obligimi i dhnies s dshmis 93. Marrja n pyetje e dshmitarit 94. Rastet e pavlefshmris s dshmis s dshmitarit 95. Vlera argumentuese e dshmis s dshmitarit 96. Dshmitari bashkpunues PJESA XX MBROJTJA E DSHMITARIT T DMTUAR 97. N prgjithsi mbi mbrojtjen e dshmitarit t dmtuar dhe dshmitarit n procedurn penale 98. Masat mbrojtse ndaj dshmitarit t dmtuar PJESA XXI EKSPERTIZA 99. Nocioni ekspert dhe ekspertiz 100. Caktimi i ekspertizs 101 T drejtat dhe detyrat e ekspertit 102. Procedura e ekspertizs 103. Llojet e ekspertizave t detyrueshme 104. Analizat molekulare dhe gjenetike dhe analiza e ADN 105. Ekspertiza financiare 106. Vlera argumentuese e dshmis s ekspertit PJESA XXII PROCEDURA E PADIVE 107. Aktakuza koncepti i saj 108. Ngritja e aktakuzs 109. Kontrolli gjyqsor i aktakuzs 110. Vrtetimi i aktakuzs 111. Hedhja aktakuzs 112. Vlefshmria e aktakuzs PJESA XXIII SHQYRTIMI GJYQSOR 113. Koncepti, rndsia, dhe qllimi i shqyrtimit gjyqsor 114. Prparsit pr mbajtjen e shqyrtimit kryesor 115. Rrjedha e shqyrtimit kryesor PJESA XXIV AKTGJYKIMI 116. Koncepti, llojet dhe lnda e aktgjykimit. Prpilimi dhe shpallja i aktgjykimit 117. Aktgjykimi me t cilin refuzohet aktakuza 118. Aktgjykimi me t cilin i pandehuri lirohet nga aktakuza 119. Aktgjykimi me t cilin i pandehuri shpallet fajtor PJESA XXV MJETET JURIDIKE 120. Mbi mjetet juridike n prgjithsi 121. Ankesa lidhur me aktgjykimin e shkalls s par dhe t dyt 122. Ankesa lidhur me aktvendimin 123. Kuptimi dhe rndsia e mjetit t jashtzakonshm juridik 124. Prtritja e procedurs penale 125. Zvoglimi i jashtzakonshm i dnimit 126. Krkesa pr mbrojtjen e ligjshmris PJESA XXVI

98 99 100 100 101 103 103 103 107 107 107 107 108 109 111 112 112 113 113 113 113 115 117 118 119 119 119 120 121 121 121 121 121 123 123 124 125 126 126 127 127 128 6

PROCEDURA E SHKURTUAR, DHNIA E URDHRIT PENAL DHE PARALALMRIMI GJYQSOR 128 127. Procedura e shkurtuar 128 128. Procedura e dhnies s urdhrit penal 128 129. Paralajmrimi gjyqsore 129 PJESA XXVII PROCEDURAT E POSAME 130 130. Llojet e procedurave t posame 130 PJESA XXVIII PROCEDURA E DHNJES S NDIHMS JURIDIKE NDRKOMBTAR DHE ZBATIMI I MARRVESHJEVE NDRKOMBTARE N SHTJE PENALE JURIDIKE. PROCEDURA BARTJES S PERSONAVE T AKUZUAR DHE T DNUAR N KOMPETENCA T LEGJISLACIONEV T HUAJA DHE NGA LEGJISLACIONET E HUAJA N ATO VENDORE

132 132 132 133 133 134

131. Prgjithsisht pr ndihmn penale-juridike ndrkombtare dhe llojet e ndihmave 132. Ndihma e vogl penale-juridike ndrkombtare 133. Ekzekutimi i aktgjykimit t jashtm penal 134. Cedimi i ndjekjes penale shtetit tjetr (t huaj) 135. Procedura e bartjes s personave t akuzuar dhe t dnuar n kompetenc t t shteteve t huaja dhe nga kompetenca e legjislacionit t huaj n at vendor (ekstradimi) PJESA E XXIX PROCEDURA E KOMPENSIMIT, REHABILITIMIT DHE REALIZIMIT T T DREJTAVE TJERA E PERSONAVE T DNUAR PAARSYE DHE T PRIVUAR NGA LIRIA PA BAZ LIGJORE PJESA E XXX PROCEDURA PR LSHIMIN E FLET-ARRESTEVE DHE NJOFTIMEVE PUBLIKE PJESA E XXXI PROCEDURA NGAJ T MITURVE PJESA E XXXII PROCEDURA N RASTET E PAPRGJEGJSHMRIVE N KOHN E KRYERJES S VEPRS PENALE SQARIMI I SHKURTESAVE LITERATURA

135 138 139 140 141 142

PJESA I
E DREJTA E PROCEDURS PENALE DHE PROCEDURA PENALE

1. Nocioni i Procedurs Penale dhe t Drejts s Procedurs Penale

Qllimi i pranueshm shoqroror i Procedurs Penale dhe i t

Drejts s Procedurs Penale N kuadr t sistemit t normave juridike me t cilat rregullohet realizimi i krkesave penale-juridike t lindura me kryerjen e veprs penale, vrehen tri deg t s drejts:-e drejta penale (e drejta materiale penale apo e drejta penale n kuptimin e ngusht t fjals);- e drejta e procedurs penale( e drejta e procedurs penale apo formale penale); dhe- e drejta e ekzekutimit t sanksioneve penale(e drejta e ekzekutive penale). E drejta penale, e drejta e procedurs penale dhe e drejta e ekzekutimit t sanksioneve penalejuridike jan pjes e s drejts penale n kuptimin e gjer t fjals. Studimi i konceptit t procedurs penale mbshtetet n definimin e procedurs penale si n aspektin e veprimeve procedurale penale t cilat ndrmerren me qllim t ndriimit t veprs penale dhe zbulimit t kryesit t saj, ashtu edhe duke u nisur nga marrdhniet procedurale penale t cilat zhvillohen ndrmjet subjekteve t procedurs penale.1 Trsia e veprimeve procedurale penale t ciln e ndrmarrin subjektet procedurale penale (personat dhe organet kompetente) n rast t ekzistimit t dyshimit se sht kryer vepr penale n mnyr q t realizohet qllimi i pranueshm shoqror i reagimit ndaj kriminalitetit- paraqet procedurn penale. Koncepti i procedurs penale do t mbetej jo i plot sikur t parashtrohej vetm nga aspekti i marrdhnieve procedurale penale. N t vrtet, n procedurn penale marrin pjes organet dhe personat e caktuar kompetent t cilt duke ndrmarr veprime procedurale penale hyjn n marrdhnie t llojllojshme procedurale penale.

Pr shpjegimin e definicionit t Procedurs Penale nga aspekti i veprimeve dhe marrdhnieve procedurale-penale, shih m hollsisht te V. I. Bayer, 1995, fq.4 8. 8

Trsia e marrdhnieve procedurale-penale t cilat zhvillohen ndrmjet subjekteve procedurale penale n rast t dyshimit se sht kryer vepr penale n mnyr q t arrihet qllimi i pranueshm shoqror i reagimit ndaj kriminalitetit- paraqet procedurn penale. Procedura penale sht e rregulluar me akte t posame juridike, gjegjsisht me normat e s drejts t procedurs penale. Prandaj, e drejta e procedurs penale sht deg e s drejts e cila n pikpamje juridike normon apo rregullon procedurn penale. Duke pasur parasysh definicionet e cekura m lart mbi procedurn penale mund t prfundohet se e drejta e procedurs penale sht deg e s drejts e cila rregullon t drejtat dhe obligimet e subjekteve procedurale-penale, llojet dhe format e veprimeve proceduralepenale t cilat ndrmerren si dhe formn e marrdhnieve procedurale penale n t ciln hyjn subjektet procedurale penale me rastin e ndrmarrjes s veprimeve procedurale penale. N aspektin e qllimeve t mirnjohura shoqrore t procedurs penale duhet theksuar se ajo mbshtetet n krkimin e prgjigjes n pyetjet si vijon: - n rastin konkret, a sht kryer vepra penale; - personi ndaj t cilit sht iniciuar procedura penale, a ka kryer veprn penale; - a sht apo nuk sht fajtor pr veprn q i ngarkohet; dhe - n kuptimin e s drejts materiale penale a mund t zbatohen sanksionet penale. N kt kuptim rregullat e prcaktuara t s drejts t procedurs penale duhet t garantojn q askush i pafajshm t mos dnohet, kurse dnimi apo masa tjetr ndshkuese ti shqiptohet ekskluzivisht personit i cili e ka kryer veprn penale dhe sipas kushteve t cilat i parasheh Kodi i Prkohshm Penal dhe ligjet tjera t Kosovs, t cilat rregullojn veprat penale dhe n baz t procedurs t zbatuar n mnyr t drejt dhe t ligjshme(neni 1 par. 2 KPPK) 2. Procedura penale dhe procedurat tjera ndshkimore Duke pasur parasysh se veprat e ndshkueshme ndahen n vepra penale, delikte ekonomike, kundrvajtje dhe masa disiplinore, sht pranuar klasifikimi i procedurave ndshkimore n: - procedur penale;
9

- procedur ndaj delikteve ekonomike; - procedura e kundrvajts - procedura disiplinore.

shtjet materiale juridike t cilave u prshkruhen vepra t tjera ndshkuese (t cilat nuk jan vepra penale) dhe masat apo sanksionet tjera gjegjse t cilat mund t shqiptohen si dhe shtjet procedurale juridike mbi mnyrn e veprimit n rast t dyshimit se sht kryer ndonj vepr e dnueshme (e cila nuk sht vepr penale) jan t rregulluara me ligje t posame (p.sh. n ligjet mbi kundrvajtjet apo prgjegjsit disiplinore t personave)2. Me analizimin e marrdhnies ndrmjet procedurs penale dhe procedurave tjera t ndshkueshme vrehen ngjashmri dhe dallime. P.sh. ngjashmrit jan: - parimet procedurale (p.sh. parimi i s vrtets, transparencs, kontradiktor), - veprimet e argumentimit (p.sh. marrja n pyetje e personave), - shqiptimin e dnimit (p.sh. dnimi n t holla) ose - prcaktueshmrin juridike duke pasur parasysh se veprat e ndshkueshme (si dhe veprat penale) jan t rregulluara q m par dhe jan t prcaktuara kushtet pr zbatimin e dnimeve dhe masave tjera. Sa u prket dallimeve ato jan: - n organet dhe trupat kompetente te t cilat kryhet procedura e caktuar ndshkimore (p.sh. kundrvajtjet i shqyrtojn gjykatat kompetente pr kundrvajtje apo disa organe tjera shtetrore, ndrsa fajsit disiplinore i shqyrtojn komisionet disiplinore). Nga aspekti i shkalls s prcaktueshmris juridike, procedura penale sht e normuar hollsisht n pikpamje juridike ndrsa veprimet tjera t ndshkueshme n pikpamje juridike nuk jan t rregulluara ashtu n mnyr t hollsishme dhe sipas rregullit jan m t zakonshme dhe m afatshkurtra.

Pr normat e nxjerra m hert, t cilat nuk jan ndryshuar, shih Rregulloren e UNMIK-ut 1999/24. 10

3. E Drejta Ndrkombtare pr t Drejtat e Njeriut dhe e Drejta e Procedurs Penale Pr procedurn penale sht i lidhur studimi mbi t ekzistuarit e dy tendencave t njohura n suazat e saj si jan: tendencat e sigurimit t efikasitetit t procedurs penale n luft kundr kriminalitetit apo q do kryes i njohur i veprs penale t kapet dhe dnohet n pajtim me ligjet e s drejts materiale penale dhe tendencat e mbrojtjes s qytetarve nga ndjekja dhe dnimi i paarsyeshm penale, gjegjsisht q do person kundr t cilit ngrihet procedur penale t ket mundsin e mbrojtjes3. Duke pasur n konsiderat ekzistimin e tendencave pr procedur efikase penale dhe mbrojtjen e t drejtave dhe lirive t njeriut n procedurn penale, gjegjsisht pranimin e ndikimit t tyre n rregullimin e procedurs penale dhe lidhur me kt afirmimin gjegjsisht kufizimin e t drejtave dhe lirive t njeriut. N kt kuptim vend i posam u takon deklaratave dhe konventave ndrkombtare t cilat mund t karakterizohen si dokumente universale dhe regjionale. Nga shum konventa, deklarata dhe rekomandime ndrkombtare duhet veuar posarisht dokumentet universale: - Deklarata Universale Mbi t Drejtat e Njeriut (1948); - Marrveshja Ndrkombtare Mbi t Drejtat Qytetare dhe Politike (1966) me protokollet plotsuese (1989); - Konventa Mbi t Drejtat e Fmijs (1989); - Konventa Ndrkombtare mbi Eliminimin e t Gjitha Llojeve t Diskriminimeve Raciste (1965); - Konventa Kundr Torturs dhe formave tjera t vrazhda johumane apo veprimeve poshtruese (1984); - Rregullat Minimale Standarde t KB pr Sjelljen Ndaj t Burgosurve (1955); - Rregullat Minimale Standarde t KB pr Aplikimin e Procedurave Gjyqsore Ndaj t Miturve (1985); - Deklarata Mbi Pavarsin e Gjyqsis (1989). Instrumentet me t cilat gjithashtu mbrohen t drejtat dhe lirit themelore t njeriut jan t prmbajtura edhe n dokumentet
V. I. Bayer 1995., fq. 1213, pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut n kuadr t legjislacionit penal n Kosov, shih m hollsisht R. Murati: Protection of Human Rights Under Kosovo's Criminal Code and Criminal Procedure Code. Chicago-Kent Law Review, 80 (2005) 1, str. 99. 116. 11
3

regjionale. Nga kto m t rndsishmet jan: - Konventa evropiane pr mbrojtjen e t drejtave dhe lirive themelore t njeriut (1950) me protokollet shtes e cila shpesh karakterizohet si emruesi m i vogl i prbashkt i mbrojtjes s t drejtave t njeriut n Evrop, si dhe praktika e Gjykats Evropiane pr t drejtat e njeriut4 - Me ndikim t posam jan p.sh. edhe konventa evropiane pr pengimin e torturs, veprimit dhe ndshkimit johuman dhe poshtrues (1987); - Rregullat evropiane pr burgjet (1987) apo - Konventa evropiane pr realizimin e t drejtave t fmijs (1995). N kto dokumente hasim norma t cilat, ndr t tjera kan t bjn me: - T drejtn pr integritet fizik dhe dinjitet njerzor; - Ndalimin e do forme t diskriminimit dhe torturs; - Kushtet e privimit nga liria, gjegjsisht kufizimit t drejts pr liri dhe siguri t individit; - T drejtn e do njeriu pr gjykim t drejt; - Presupozimin e pafajsis; - T drejtn pr respektimin e jets private dhe mbrojtjen e baness dhe shkresave korrespodencave; - T drejtn pr shfrytzimin e mjeteve juridike kundr vendimit t organit shtetror; - Ndalimin e gjykimit t srishm; - interesin m t mir t fmijs si parim themelor ndaj sjelljes me t miturit dhe mbrojtjes s t drejtave t t miturve; - T drejtat e personave t dnuar dhe trajtimin e personave ndaj t cilve shqiptohen sanksionet penale; - T drejtn n rehabilitim dhe kompensim personave t cilt jan dnuar n mnyr t padrejt dhe jan privuar nga liria n mnyr kundrligjore si dhe - Pavarsin dhe autonomin e funksioneve gjyqsore.

Sipas Protokollit t Komisionit Europian pr t Drejtata e Njeriu, Nr. 11 (ETS No.155), i cili ka hyr n fuqi m 01.11.1998, sht themeluar Gjykata Europiane pr t Drejtat e Njeriut, e cila vepron n baza aftgjata. 12

PJESA II
PARIMET THEMELORE T S DREJTS S PROCEDURS PENALE

4. Mbi parimet themelore n prgjithsi Parimet procedurale penale kan rndsi t madhe pr ta kuptuar t drejtn e procedurs penale dhe zbatimin e saj t drejt n praktik. Procedura penale n Kosov mbshtetet n parimet procedurale penale n vijim: - Prcaktimin e s vrtets materiale; - Prezumimi i pafajsis; - Parimi in dubio pro reo; - Parimi akuzator; - Parimi i legalitetit me parimin oficiel; - Parimi i oportunitetit; - Parimi i procedurs s drejt; - Parimi i pavarsis gjyqsore; - Parimi i vlersimit t lir t provave; - Parimi i prdorimit t gjuhs amtare; - Parimi i barazis s armve; - Parimi i transparencs; 5 - Parimi i kompensimit t dmit dhe rehabilitimit etj N shpjegimet n vijim do t shqyrtohen dhe analizohen parimet e cekura si dhe parimet tjera procedurale penale. 5. Parimi oficiel dhe ndjekja penale Sipas ktij parimi, funksionin e ndjekjes penale e kryen organi kompetent sipas detyrs zyrtare (lat. ex officio) n interesin publik pavarsisht nga dshira e personit i cili sht i dmtuar me veprn penale apo t ndonj personi tjetr i cili do t kishte interes q n lndn e caktuar t (mos) realizohet funksioni i ndjekjes penale 6. Parimi oficiel ka t bj me njrn nga tri funksionet themelore t procedurs penale funksionin e ndjekjes penale. Ky parim nuk sht i lidhur vetm pr procedurn e ndjekjes penale sepse shtrihet n tr procesin e procedurs penale. Duke pasur parasysh se sipas parimit
5 6

E. Sahiti, R. Murati, E. Kunshtek, 2004., fq. 134. H. I. Sijeriq-oliq, 2005, fq. 69 13

oficiel funksioni i ndjekjes penale realizohet pr interesin publik ky funksion n pjesn m t madhe t sistemeve juridike i sht besuar prokuroris publike. Pr dallim nga parimi oficiel i ndjekjes penale, parimi i dispozicionit t drejtn e ndjekjes penale ia l vullnetit t personit t dmtuar i cili kt ndjekje e realizon prmes padis private. N procedurn bashkkohore penale parimi oficiel sht n plan t par me ka n masn m t madhe t mundshme kufizohet ndjekja me nismn e t dmtuarit. Interesi i luftimit t kriminalitetit dhe mbrojtjes s shoqris nga veprat penale e tejkalon shumfish interesin e t dmtuarit dhe dshirn e tij t ciln do t dshironte ta shpreh ai n pikpamje t inicimit t ndjekjes penale. Sipas KPPPK, n esenc sht miratuar parimi oficiel meqense pr numrin m t madh t veprave penale procedurn e inicion sipas detyrs zyrtare prokurori publik. Kt t drejt dhe detyr prokurori publik e ka edhe pr veprat penale t cilat ndiqen sipas krkess s t dmtuarit7. Krahas veprave penale t cilat ndiqen sipas detyrs zyrtare (pjesa drrmuese e veprave penale) dhe veprave penale t cilat ndiqen sipas krkess s pals s dmtuar (pjesa m e vogl e veprave penale), n pjesn e posame t KPPK sht parapar q pr disa vepra penale ndjekja iniciohet sipas padis private (gjithashtu numr m i vogl i veprave penale)8. Pr kt arsye KPPPK ka parapar se paditsi i autorizuar pr vepra penale t cilat ndiqen sipas detyrs zyrtare sht prokurori publik, kurse pr veprat t cilat ndiqen sipas padis private sht paditsi privat (Neni 6 par. 2). Duke pasur parasysh se pr numrin m t madh t veprave penale ndjekja iniciohet ex officio detyra dhe e drejta themelore e prokurorit publik sht hetimi i veprave penale dhe ndjekja penale e kryesve t tyre (Neni 47 par. 1). 6. Parimi i legalitetit dhe oportunitetit t ndjekjes penale Pr dallim nga parimi oficiel i ndjekjes penale i cili si kemi par
7

D.m.th. pr disa vepra penale t parapara me Ligjin Penal (psh: detyrimi, Neni 160 KPPK, krcnimi, Neni 161 KPPK, fotografimi i paautorizuar dhe fotografimet tjera, Neni 171 KPPK, shprdorimi Neni 257, fq. 1, 2 dhe 5 KPPK, marrja e prons s luejtshme, Neni 258 KPPK), prokurori publik e fillon procedurn penale vetm n baz t propozimit Pas parashtrimit t propozimit t till, dillon ndjekja sipas detyrs zyrtare (ex officio) Neni 6 par. 1. 8 P.sh: Veprat penale kundr prestigjit dhe dinjitetit (Neni 190 i KPPK). 14

garanton ndjekjen penale pr interes publik pa marr parasysh vullnetin e t dmtuarit, parimi i legalitetit i ndjekjes penale nnkupton se prokurori publik sht i detyruar ta filloj ndjekjen penale nse jan plotsuar kushtet ligjore, pa marr parasysh qndrimin e tij pr at se a sht e nevojshme apo jo ndjekja penale. Pra, prokurori publik i cili sht barts i s drejts s fillimit t procedurs penale sipas detyrs zyrtare, sipas ligjit, sht i detyruar q (lat. ex lege) t filloj ndjekjen penale n t gjitha rastet kur pr kt jan plotsuar kushtet e parapara. Sikurse q sipas parimit oficiel fillimi i procedurs penale nuk varet nga vullneti i t dmtuarit, ashtu edhe sipas parimit t legalitetit t ndjekjes penale, fillimi i procedurs penale nuk varet nga vullneti i prokurorit publik; pra, kur plotsohen kushtet ligjore fillimi i procedurs penale pr prokurorin nuk sht vetm mundsi por edhe obligim apo detyrim9. Parimi i legalitetit i ndjekjes penale vlen pr tr rrjedhn e procedurs penale sepse prokurori sht i detyruar q ta realizoj funksionin e ndjekjes penale gjat tr kohs sa pr kt ekzistojn kushtet ligjore. N procedurat bashkkohore penale nuk zbatohet ekskluzivisht parimi i legalitetit. N t vrtet, prkundr obligimit q kur t jen plotsuar kushtet ligjore prokurori ta filloj procedurn penale dhe t marr pjes n procedur, sht parapar edhe e drejta e tij q sipas parimit t oportunitetit (apo prshtatjes) t ndjekjes penale t mos ndrmerr ndjekjen penale pa marr parasysh se n rastin konkret jan plotsuar kushtet ligjore pr kt, nse kjo nuk sht n interesin publik. Pra, sipas parimit t oportunitetit ekzistimi i kushteve ligjore pr ndjekje penale sht parakusht i domosdoshm juridik pr mundsin e ndjekjes penale, mirpo edhe ather kur ky parakusht ekziston, deri te ndjekja penale vjen vetm nse prokurori konsideron se n rastin konkret nga kndvshtrimi i interesit publik sht oportune apo e prshtatshme inicimi i ndjekjes penale10. Te parimi i oportunitetit prokurori nuk ka t drejt n zgjidhje arbitrare midis realizimit t funksionit t ndjekjes penale dhe mosrealizimit t saj, por vetm t drejtn pr vlersim se duke filluar nga interesi publik, ndjekja penale n rastin konkret nga aspekti i interesit publik a
9

10

T. Vasiljeviq, 1981, fq. 121. V. I. Bayer, 1995, fq. 103. 15

sht oportune (e prshtatshme) apo jo.11 Edhe njri edhe tjetri parim sot jan t pranueshm. Si prparsi t parimit t legalitetit theksohen: barazia e qytetarve para ligjit, paanshmria n realizimin e funksionit t ndjekjes penale, objektiviteti dhe pavarsia e legjislacionit penale dhe prgjithsisht efektet preventive, ndrsa pr ant pozitive t parimit t oportunitetit flitet n kuptimin e evitimit t procedurs penale pr vepra t lehta penale apo kryes specifik t veprave penale, ekonomiciteti n procedur dhe lehtsimi pr gjyqsin penale. Sipas KPPPK prokurori publik sht i detyruar ta filloj procedurn penale kur pr kt ekziston dyshimi i bazuar se sht kryer vepra penale e cila duhet t ndiqet sipas detyrs zyrtare prve nse ky ligj nuk e ka parapar ndryshe (Neni 6 par. 3). Pra, sht pranuar parimi i legalitetit t ndjekjes penale, sepse ekzistimi i dyshimit t bazuar se sht kryer vepra penale e cila ndiqet sipas detyrs zyrtare, obligon prokurorin publik q ta filloj ndjekjen penale. Krahas ekzistimit t bazuar se sht kryer vepra penale, n rastin konkret nuk guxon t ekzistojn pengesa ligjore pr ndjekje penale (p.sh. vdekja e t fajsuarit apo parashkrimi i ndjekjes penale). N rastet e parapara me ligj prokurori publik nuk sht i detyruar ta filloj ndjekjen penale ndonse ekziston dyshimi i bazuar se sht kryer vepra penale t ciln duhet ndjekur ex officio dhe nuk ekzistojn rrethanat t cilat prjashtojn ndjekjen penale (Neni 6 par. 3). Trheqja nga parimi i legalitetit t ndjekjes penale dhe zbatimi i parimit t oportunitetit t ndjekjes penale sht parapar pr: Veprat penale t cilat ndiqen me plqimin paraprak t organit kompetent (Neni 224); Veprat penale t dnueshme me gjob apo burg deri n 3 vjet, nse i pandehuri pranon q t sillet udhzimeve t prokurorit publik dhe i kryen disa obligime (Neni 226); Veprat penale pr t cilat ligji penal parasheh se gjykata mund t heq dor nga dnimi i kryesit t veprs penale (Neni 227); Veprat penale t dnueshme me gjob apo me burg deri n nj vit pr t cilat kryesi shpreh keqardhje dhe pendim t sinqert, eviton
11

Kshtu psh: T. Vasiljeviq, 1981, fq. 121123 apo M. Gruba, 2006, fq. 137, i cili konsideron se parimi i oportunietit, prokurorit i jep pushtet shum t gjer, t pakrahasueshm me at kur ndjekja penale sht e bazuar n parimin e legalitetit. Pr kt arsye, sistemet q e njohin parimin e oportunitetit, organet e ndjekjes penale i lidhin pr shtjet juridike, deontologjike dhe norma t tjera. 16

pasojat e dmshme apo e kompenson dmin e shkaktuar (Neni 227); Veprat penale pr t cilat sht lshuar ndalesa e inicimit apo vazhdimit t procedurs penale ndaj dshmitarit bashkpunues (Neni 300 par. 4, al. 2); Veprat penale ndjekja penale e t cilave mund ti besohet shtetit tjetr sipas kushteve t parapara me ligj (Neni 514); Veprat e lehta penale kryes t t cilave jan personat e mitur (Neni 14, 50 dhe 54 LMK). Ndonse KPPPK pranon parimin e legalitetit t ndjekjes penale, megjithat prokurori publik ka t drejt t trhiqet nga ndjekja penale nse konsideron se nuk ekzistojn kushtet e mtejme ligjore pr ndjekje penale (parimi i mutabilitetit). Kshtu prokurori publik mund t trhiqet nga ndjekja penale deri n momentin e prfundimit t shqyrtimit kryesor n gjykatn e shkalls s par, kurse n procedurn tek gjykata e lart vetm n rastet e parapara me ligj (neni 52). Prkundrazi, sipas parimit t imutabilitetit prokurori nuk mund t trhiqet nga ndjekja penale por n procedur mbetet domosdo deri n fund, prderisa nuk nxirret aktvendimi meritor i gjykats pr lndn e gjykimit.12 Zbatimi i drejt i parimit t legalitetit i ndjekjes penale sht garantuar ndr t tjera me institutin e paditsit subsidiar. N t vrtet, kur prokurori publik nuk e fillon ndjekjen penale apo trhiqet nga ndjekja penale ai sht i detyruar q n afatin kohor prej 8 ditsh ta informoj pr kt t dmtuarin dhe ta udhzoj at se mundet vet t filloj ndjekjen si padits subsidiar. I dmtuari ka t drejt ta filloj gjegjsisht ta vazhdoj ndjekjen n afatin kohor prej 8 ditsh nga dita e pranimit t njoftimit nga prokurori publik (neni 6 par. 4 dhe neni 62 par. 1 dhe 2). 7. Parimi akuzator Parimi akuzator apo parimi akuzues (lat. Accusare akuzim) tradicionalisht konsiderohet si njri ndr parimet themelore n procedurn penale. Ky parim sht pranuar me t madhe n procedurat bashkkohore penale, prandaj kshtu edhe n t drejtn e procedurs penale t Kosovs. Sipas ktij parimi, procedura penale fillohet dhe kryhet vetm sipas krkess s paditsit t autorizuar. Pa paditsin
12

M. Gruba, 2006, fq. 143. 17

nuk ka procedur, jo vetm me rastin e fillimit t saj por edhe gjat tr fazave t procedurs. Paditsi mund t trhiqet nga krkesa e tij penale-juridike dhe me at rast procedura penale ndrpritet. Pranimi i ktij parimi mundson ndarjen e funksioneve themelore t procedurs penale dhe besimin e tyre subjekteve t ndryshme. N kt kuptim, dallohet edhe funksioni i ndjekjes dhe akuzs penale dhe t besuarit e saj paditsit. Duhet theksuar se pa funksionin e ndjekjes penale nuk ka procedur penale dhe se t besuarit e saj subjektit t posam mundson instalimin e prokuroris publike si organ i pavarur. Funksionin e ndjekjes penale prokuroria e realizon duke iniciuar procedurn penale, me paraqitjen e padis para gjykats kompetente ndrmarrjen e veprimeve t tjera t nevojshme procedurale penale t parapara me ligj. Funksioni tjetr themelor i procedurs penale sht funksioni i aktgjykimit q i besohet gjykats. Gjykata nuk e inicion fillimin e procedurs penale, dhe as mbajtjen e rrjedhs s saj. Funksioni i gjykats i prket gjykimit t shtjes konkrete penale. Gjithashtu, konform parimit akuzator gjykata mund shqyrtoj vetm at vepr penale dhe vetm pr at kryes i cili sht i prfshir n krkes penalo-juridike t paditsit (i ashtuquajturi identitet objektiv dhe subjektiv midis aktakuzs dhe aktgjykimit). Me ndarjen e funksioneve t ndjekjes penale dhe t aktgjykimit ndahet edhe funksioni i tret - funksioni i mbrojtjes t cilin e kryen i pandehuri me ndihmn e mbrojtsit. Sipas KPPPK procedura penale fillohet vetm me krkesn e paditsit t autorizuar (Neni 6 par. 1). Pra gjykata nuk mund t inicioj procedurn penale, kurse jan t ndara edhe tri funksione themelore t procedurs penale t cilat u jan besuar subjekteve t veanta procedurale. Parimi akuzator i mundson t pandehurit pozitn e pals n procedur. Pr kt arsye procedura e penale e ka karakterin e kontestit i cili zhvillohet midis dy palve t barabarta (paditsit t autorizuar dhe t pandehurit) para gjykats s paanshme (neni 10. par. 1). Pastaj, i pandehuri ka t drejt n mbrojtje gjat tr procedurs penale (Neni 10-14), kurse gjykata mund t udhheq procedurn vetm kundr personit i cili sht i prfshir me aktakuz dhe vetm pr veprn e parapar penale (Neni 386. par. 1).
18

Parimi akuzator sht shprehur edhe n dispozitat procedurale t pezullimit t procedurs penale, gjegjsisht nxjerrjes s aktgjykimit me t cilin aktakuza refuzohet nse paditsi i autorizuar trhiqet nga ndjekja penale (Neni 326-329). 8. Parimi kontradiktor Pr parimin akuzator sht i lidhur edhe parimi kontradiktor, i cili gjithashtu tradicionalisht merret si njri ndr parimet themelore t procedurs penale. Ky parim shpesh karakterizohet edhe si parim shqyrtues. N kuptimin prmbajtjesor parimi kontradiktor iu mundson palve (paditsit dhe t pandehurit) q para gjykats ti prezantojn provat e tyre dhe argumentet pr to, si dhe t deklarohen pr provat e pals s kundrt para se ta ket nxjerr gjykata aktvendimin pr objekte e shqyrtimit n procedur13. Prandaj, paditsi i autorizuar dhe i pandehuri para gjykats paraqesin dy teza t kundrta: tezn e akuzs dhe tezn e mbrojtjes, kurse gjykata sht e detyruar ti dgjoj para se ta nxjerr vendimin lidhur me akuzn penale. Duke iu falnderuar ktij parimi, procedura penale ka formn e kontestit midis palve t barabarta para gjykats s paanshme. Mundsia e t pandehurit q n shqyrtimin kryesor t paraqes tezn e mbrojtjes dhe t'u kundrvihet provave t paditsit t autorizuar ka rndsi t veant pr realizimin e s drejts pr mbrojtje dhe pr mbrojtjen e t drejtave dhe lirive t njeriut. Gjithashtu parimi kontradiktor mundson realizimin m t plot t parimit t s vrtets meqense gjykata mund ta gjykoj kontestin vetm pasi q palt t ken mundsin pr ti shprehur qndrimet e veta dhe pr tu deklaruar pr qndrimet e pals tjetr, gjegjsisht pasi q t jen dgjuar deklaratat e t dy palve n procedur dhe t jen analizuar provat e tyre. Sipas KPPPK, parimi kontradiktor sht i pranueshm. Ky parim sidomos vije n shprehje n shqyrtimin kryesor, ndrsa n procesin hetimor dhe n procedurn e shkalls s dyt sht i parapar n nj mas t kufizuar. Kjo sht e arsyeshme sepse n seancn kryesore
13

H. I. Sijeriq-oliq, 2005., fq. 80. 19

nxjerrt aktgjykimi pasi q t jen paraqitur drejtprdrejt faktet dhe provat e caktuara kontradiktore gojarisht, ndrsa procedura hetimore paraqet veprimin e organeve t caktuara shtetrore me qllim t vrtetimit t fakteve n baz t s cilave prokurori publik mund t vlersoj se a ka vend pr aktakuz apo duhet t ndrpritet hetimi, gjegjsisht procedura e shkalls s dyt shrben pr rishqyrtimin e ligjshmris dhe rregullsis s aktgjykimit t shkalls s par. 9. Parimi i konstatimit t vrtets materiale Parimi i konstatimit t vrtets materiale pr fajsin apo pafajsin e personit kundr t cilit zbatohet procedura penale nuk sht vetm njri nga parimet m t rndsishme t procedurs penale por njkohsisht sht edhe njri ndr qllimet e procedurs penale. Pra, para nxjerrjes s aktvendimit t obligueshm gjyqsor duhet t konstatohet e vrteta pr at se n shembullin konkret a sht kryer vepr penale dhe se ndaj t pandehurit a mund t zbatohen normat e s drejts penale materiale mbi shqiptimin e sanksioneve penale q t mund ta realizoj qllimin dhe kuptimin e vet procedura penale q n baz t inicimit t procedurs s drejt ligjore t nxirret aktgjykimi i drejt pr ka sht prgjegjse gjykata14. Procedura penale duhet t rregullohet ashtu q ky parim t realizohet. Pra, faktet n t cilat mbshtetet aktvendimi i gjykats gjegjsisht faktet n t cilat mbshtetet prgjigja n pyetjen se a sht kryer vepra penale, kush sht kryesi dhe a mund t zbatohen sanksionet penale n kuptim t s drejts materiale penale duhet t vrtetohen n mnyr t plot dhe autentike. Konstatimi i s vrtets sht n interesin publik dhe i dnuar mundet por nuk guxon t jet vetm ai i pandehur prgjegjsia penale e t cilit sht vrtetuar n mnyr t plot dhe t pakontestueshme. Lidhur me kt, legjislacioni i procedurs penale i Kosovs thekson se gjykata, prokurori publik dhe policia jan t detyruar q ti vrtetojn sakt dhe n trsi faktet t cilat jan t rndsishme pr aktvendim t drejt (Neni 7 par. 1). Ligjvnsi nuk e prcakton konceptin, as karakterin e s vrtets pr nevojat e procedurs penale. N Teorin e s Drejts s Procedurs Penale, sidomos pr kto shtje, diskutohet q nga fundi i shek. XIX
14

Spas Nenit 2. KPPPK Dnimin apo cindo sanksion tjetr penal ndaj kryesit t veprs penale mund ta shqiptoj vetm gjykata kompetente, e paanshme dhe e pavarur n procedur e cila sht inicuar dhe zbatuar n pajtim me kt Ligj. 20

kur pr ekzistimin e veprs penale dhe kryesin e saj prfundohej nga aspekti i vlersimit t lir t provave (pr kt parim shih shpjegimin n vijim). Pra, shtja e prcaktimit t vrtets nuk shtrohet n periudhn kohore t procedurs penale t inkuizicionit pr shkak se pr ato rrethana qllimi i procedurs penale ka qen e vrteta formale. N t vrtet, n procedurn e inkuizicionit vendimet e gjykats jan nxjerr n baz t provave t caktuara apo numrit t caktuar t provave. Sipas rregullave t parapara m par t argumentimit dhe pa marr parasysh a sht zhvilluar ngjarja asisoj apo jo n realitet. Kshtu q e vrtet sht konsideruar ajo q u ka konvenuar atyre rregullave. Me konceptin e vrtet materiale sht dshiruar t theksohet se gjykimi deri tek e vrteta duhet t vjen prmes vlersimit t lir t provave e jo prmes vlersimit i cili q n fillim ka qen i prcaktuar si rregull formale apo ligjore.15 Pr kt shkak me fjaln e vrteta materiale (si antonim i s vrtets formale apo me konstatimin e till t fakteve i cili sht i bazuar n dispozitat ligjore mbi fuqin e disa provave) karakterizohet vrtetimi i fakteve deri tek t cilat gjyqtari vjen lirisht dhe pa penges me an t rregullave argumentuese.16 N literatur, prmenden dhe shkaqet tjera t prdorimit t nocionit e vrtet materiale. Kshtu p.sh. theksohet se e drejta e procedurs penale i hedh ato forma t veprimit t cilat do t mund t pamundsonin apo t sillnin n pyetje konstatimin e s vrtets mbi faktet n t cilat bazohet aktakuza dhe n faktet tjera relevante ligjore17. Prandaj, parimi i prcaktimit t s vrtets materiale nga ligjvnsi krkon q parimisht ti shmanget parashikimit t atyre formave procedurale t cilat do t mund t vshtirsonin prcaktimin e s vrtets n procedurn penale.18 N pikpamje t karakteristiks t s vrtets e cila vrtetohet n procedurn penale shtrohet pyetja se a sht ajo e vrtet absolute apo relative n raport me at se si ka ndodhur vrtet vepra penale n t kaluarn. Lidhur me kt duhet theksuar se e vrteta absolute nuk arrihet me t vrtetn materiale t procedurs penale e cila ndonse sht shkalla m e lart e njohjes s saktsis s argumenteve n
15 16

I. H. Sijeriq-oliq, 2005., fq. 85. 86. B. Pavishiq,.2005, fq. 27. 17 V. I. Bayer, 1995, fq. 114. 117. 18 G. Tomasheviq, 1998., fq. 119. 21

procedurn penale, ajo prap paraqet vetm t vrtetn relative deri tek e cila sht arritur n baz t prvojave dhe e cila nuk prjashton mundsin e njohuris s kundrt mbi at se si sht zhvilluar n t kaluarn ngjarja e cila ka karakter t veprs penale19. Me fjal tjera, e vrteta e cila konstatohet me procedurn penale sht e vrtet subjektive dhe relative sepse konstatimi i saj gjithmon varet nga personaliteti i gjyqtarit, nga bindjet e tij, njohurit dhe prvojat e tij por edhe vet mjetet argumentuese me ndihmn e t cilave m s shpeshti konstatohet e vrteta n procedurn penale (dshmitart, ekspertt, i pandehuri) jan subjektive.20 Lidhur me krkesn q faktet relevante ligjore t vrtetohen n mnyr t plot dhe t sakt n procedurn penale, e drejta e procedurs penale i njeh si institute t caktuara procedurale t cilat kontribuojn q vendimi i gjykats t jet i mbshtetur n gjendjen e vrtetuar faktike t plot dhe t vrtet. N ann tjetr me t drejt dhe n mnyr korrekte prfundohet se parimi i s vrtets materiale nuk sht absolutisht i zbatueshm n procedurn penale. N t vrtet, e drejta e procedurs penale i njeh institutet e caktuara procedurale t cilat garantojn t drejtat shum t rndsishme t njeriut n procedurn penale, qndrueshmrin e vendimeve gjyqsore dhe sistemin juridik apo i kontribuojn ekonomicitetit procedural. Pra, rregullat t cilat t sigurojn vlerat dhe qllimet e prmendura mundsojn edhe njohjen e s vrtets prandaj edhe shpesh karakterizohen si trheqje nga parimi i konstatimit t s vrtets materiale n procedurn penale. Konstatimit t s vrtets materiale i shrbejn institutet procedurale n vijim: sht obligim i prgjithshm i gjykats, prokurorit publik dhe policis q n mnyr t plot dhe sakt ti vrtetojn faktet q kan rndsi pr nxjerrjen e vendimit t drejt dhe q me kujdes dhe n mnyr t prkushtuar t analizojn dhe vrtetojn, si faktet q e rndojn t pandehurin ashtu ato q jan n dobi t tij dhe t gjitha faktet dhe provat q shkojn n dobi t t pandehurit para fillimit dhe
19 20

N kto sqarime, udhzon T. Vasiljeviq, 1981. fq. 320. Relativiteti dhe subjektiviteti nuk jan specifik vetm e s vrtets e cila prcaktohet n procedurn penale. Shpesh theksohet se e vrteta sht gjithashtu relative edhe pr ngjarjet dhe faktet e shkuara pr t cilat thuhet se kan ndodh n t kaluarn, sht gjithashtu relative. 22

gjat procedurs ti lihen n dispozicion mbrojtjes (Neni 7); E drejta e gjykats, prokurorit dhe organeve tjera q marrin pjes n procedurn penale q ta vlersojn ekzistimin apo jo t fakteve nuk sht e lidhur as e limituar me rregullat e posame formale argumentuese. Vlersimi i provave sipas bindjes s lir (bindja e lir e gjyqtarit) sht theksuar edhe me obligimin e gjykats q n mnyrn e vet ta vlersoj do prov ve e ve dhe n konstalacion me provat tjera dhe n baz t veprimit t till ta nxjerr konstatimin se a sht vrtetuar ndonj fakt (neni 387 par. 2). Me kt dispozit sht prjashtuar vlersimi ligjor i provave apo vlersimi i provs e cila q n fillim sht prcaktuar me ligj n kuptimin se ligji prcakton vlerat e disa provave; Verifikimi i pranimit t fajsis (neni 315. par .1 dhe 359, par2-4). Me fjal tjera, kur i pandehuri pranon fajin sipas t gjitha pikave t aktakuzs, gjyqtari konstaton: - a e kupton i pandehuri karakterin dhe pasojat e pranimit t fajsis; - a e ka br pranimin e fajsis i pandehuri vullnetarisht pas konsultimeve t mjaftueshme me mbrojtsin; - ose, pranimi i fajsis, a sht i mbshtetur me prova. Verifikimi i pranimit t fajsis s t pandehurit, sht pra verifikim i bazueshmris n vullnetin e tij. Prndryshe, vetm pranimi i fajsis pr gjykim nuk sht i mjaftueshm. sht detyr e gjyqtarit, gjegjsisht kryetarit t trupit gjykues q t siguroj shqyrtimin e rastit n mnyr t ndershme dhe t drejt (Neni 33, par. 2); Krahas iniciativs s palve dhe mbrojtsve, n shqyrtimin gjyqsor prezantohen edhe provat t cilat trupi gjykues zyrtarisht ka krkuar q ato t sigurohen nse ka qen e nevojshme pr zgjidhjen e plot dhe t drejt t rastit (Neni 360, par. 3,5); Kundrshtimi i aktgjykimit me ankes pr shkak t vlersimit jo t plot/t gabueshm/ t gjendjes faktike (neni 405). Ankesa lidhur me aktgjykimin, pr shkak t konstatimit jo t plot apo t gabueshm t gjendjes faktike, mundson vlersimin dhe gjykimin kritik t materialit provues t fakteve t konstatuara nga gjykimi i shkalls s par; Prezantimi i provave n procedurn penale nuk sht i lidhur pr kurrfar afati. Me kt mundsohet konstatimi i plot dhe i sakt i fakteve relevante juridike. N kt kuptim, ligjet pozitive procedurale
23

u mundsojn paraqitjen e provave gjat procedurs s shkalls s par dhe palt dhe i dmtuari, deri n prfundimin e shqyrtimit gjyqsor mund t propozojn q t bhet shikimi i fakteve t reja dhe t sigurohen provat e reja (Neni 360. par. 4). Gjithashtu subjektet e autorizuara kan t drejt q faktet e reja dhe provat e reja ti paraqesin edhe n procedurn sipas udhzimit juridik. Kshtu n procedurn e ankess, paraqitja e mjaftueshme e fakteve dhe provave t reja (Neni 401, par. 4). Kurse, faktet dhe provat e reja mund t paraqiten edhe pas aktgjykimit t plotfuqishm n kuadr t prtritjes s procedurs si udhzim i jashtzakonshm juridik (Neni 442. par. 1, al, 3). Gjykata gjithashtu sht e autorizuar edhe pr zgjidhjen e shtjeve paraprake (prejudiciale), pa marr parasysh se pr shtjen e till paraprakisht gjykata apo nj organ tjetr ka nxjerr vendim n ndonj procedur tjetr (Neni 19). Konstatimit t s vrtets n procedurn penale i kundrvihen rregullat tjera t cilat prpiqen ta zgjidhin kolizionin e interesave t ndryshme n procedurn penale. Ekzistimi i tyre konfirmon se e vrteta nuk sht qllimi i vetm apo qllim ekskluziv i procedurs penale. Rregullat m t rndsishme procedurale t cilat paraqesin trheqjen nga parimi i konstatimit t s vrtets materiale n procedurn penale jan: pr shkak t mbrojtjes s t drejtave dhe lirive t njeriut, n procedurn penale sht siguruar e drejta pr ta hedhur dshmin dhe mundsia e dhnies s dshmis s rrejshme. E drejta pr ta hedhur nnkupton se i pandehuri nuk sht i detyruar t deklarohet pr rastin, as t prgjigjet n fardo pyetje, si edhe, nse deklarohet, nuk sht i detyruar q ta akuzoj vetn, as ta pranoj fajsin (Neni 11, par. 2); n interesin e mbrojtjes s t drejtave t personit t akuzuar sht edhe parimi i ndalimit t ndryshimit t aktgjykimit n dm t t pandehurit. N t vrtet nse ankesa sht deklaruar vetm n dobi t t akuzuarit, aktgjykimi nuk guxon t ndryshohet n dm t tij (neni 417.). Prandaj nxjerrja e vendimit n dm t t pandehurit nuk sht e mundur pa marr parasysh se n procedurn e ankess jan vrtetuar faktet t cilat jan n dm t t pandehurit. Prandaj e vrteta materiale te e cila ka ardhur gjykata me rastin e shqyrtimit t ankess nuk mund t shprehet prmes vendimit t ri t gjykats; Parimi ne bis in idem (jo dy her pr t njjtn shtje) apo ndalimi
24

i gjykimit t srishm pr t njjtn shtje penale gjithashtu paraqet largim nga qndrimi parimor se n procedurn penale duhet konstatuar e vrteta materiale. Me KPPPK, sht parapar se askush nuk mund t ndjekur, as i dnuar pr veprn penale nga e cila sht liruar ose sht dnuar me vendimin e forms s prer t gjykats apo nse procedura penale sht ndrprer me vendimin e forms s prer t gjykats, ose nse ankesa sht refuzuar me vendimin e forms s prer t gjykats (neni 4.). Vetm n kuadr t prtritjes s procedurs n dobi t personit t gjykuar mund t prjashtohet zbatimi i parimit ne bis in idem; E vrteta materiale n procedurn penale nuk guxon t konstatohet n mnyrn e ndaluar me ligj. P.sh: sht e ndaluar dhe e dnueshme detyrimi me dhun i pranimit t fajsis apo dhnies s fardo deklarate tjetr nga i pandehuri apo cilido person tjetr i cili merr pjes n procedurn penale, pra me an t torturs, dhuns, krcnimit apo nn ndikimin e barnave ose n fardo mnyre tjetr t ngjashme (neni 11. par. 3). Forma e caktuar e sjelljes sht e ndaluar pa marr parasysh se pranimi i detyrueshm gjegjsisht deklarata sht e vrtet; shmangie nga parimi i konstatimit t s vrtets materiale n procedurn penale sht identiteti subjektiv dhe objektiv ndrmjet aktgjykimit dhe aktakuzs (neni 386. par. 1). Gjykata shqyrton dhe vendos pr krkesn penalo-juridike e cila sht e cekur n aktakuz. Nse n shqyrtimin e prgjithshm, provat e paraqitura tregojn se ka ndryshuar gjendja faktike, kurse paditsi i autorizuar nuk e ndryshon aktakuzn e vet, ather gjykata do t nxjerr aktgjykimin, sepse nuk sht vrtetuar se i pandehuri ka kryer vepr penale pr t ciln akuzohet (neni 390. par. 3). Pa ndryshimin e aktakuzs, gjykata nuk mund ta bazoj aktgjykimin n faktet t cilat jan vrtetuar n shqyrtimin gjyqsor; Prjashtimi dhe lirimi nga obligimi i dshmis paraqet mnyrn pr zgjidhjen e konfliktit t interesave t kundrt n procedur: interesit q t konstatohet e vrteta materiale pr veprn penale dhe kryesin e saj dhe interesit q e vrteta pr disa fakte t ruhet si sekret, gjegjsisht q personave t caktuar tu ofrohet mbrojtja pr shkak t lidhjeve t tyre specifike dhe shum t afrta me familjare dhe pr shkak t marrdhnieve dhe lidhjeve tjera. Ndalesa q si dshmitar, t merren n pyetje personat e caktuar (neni 159), gjegjsisht lirimi nga obligimi qytetar pr t dshmuar (neni 160), paraqet shmangie nga parimi i konstatimit t s vrtets materiale.
25

10. Parimi i vlersimit t lir t provave Ky parim sht i lidhur drejtprdrejt me parimi e konstatimit t s vrtets materiale n procedurn penale. Parimi i vlersimit t lir t provave nnkupton q gjykata vlerson provat e paraqitura n pajtim me logjikn e saj dhe analizn psikologjike, n baz t ligjshmris s mendimit njerzor dhe n baz t prvojave. Me kt rast gjykata nuk sht e lidhur pr rregullat ligjore t cilat apriori do t prcaktonin vlern e disa provave. Gjykata sht e detyruar q n arsyetimin e aktgjykimit ta cek n mnyr t sakt dhe t plot se n baz t cilave arsye jan vrtetuar faktet e caktuara si juridikisht relevante, gjegjsisht se nuk sht dshmuar ekzistimi i tyre. gjithashtu, me rastin e nxjerrjes s aktgjykimit,gjykata sht e detyruar q t vlersoj me ndrgjegje do prov vemas dhe n raport me provat tjera e pastaj n baz t vlersimit t till t nxjerr prfundim pr at se a sht dshmuar ndonj fakt (Neni 387. par. 2). S kndejmi vlersimi i lir i provave n lndn konkrete penale krkon arsyetimin n kuptimin prmbajtjesor si t do prove individualisht ashtu edhe t gjitha provave s bashku. N baz t ksaj vlersimi i lir i provave mund t shikohet n procedurn e shkalls s dyt, sepse n arsyetimin e aktgjykimit ceket se n far baze sht konstatuar se ka ardhur deri te prfundimi i till (Neni 396. par. 6-9). Nse gjykata n arsyetimin e aktgjykimit nuk cek arsyet e caktuara dhe t plota lidhur me vlersimin e vet t lir t provave, ather sht br shkelje esenciale e dispozitave t procedurs penale gj q sht baz pr paraqitjen e ankess(Neni 403. par. 1. al 12). Prjashtimisht, e drejta pozitive procedurale, e njeh shmangien nga parimi i vlersimit t lir t provave. Ky rast sht p.sh. tek llojet e detyrueshme t ekspertizave. N kt kuptim, p.sh. pr tu vrtetuar shkaku i vdekjes s ndonj personi sht e domosdoshme t urdhrohet kontrolli dhe obduksioni post mortem, gjegjsisht nse ekziston dyshimi i helmimit, gjykata urdhron ekspertiz toksikologjike (Neni 186. par. 1 ose neni 190). 11. Parimi i prezantimit dhe vlersimit t drejtprdrejt t provave. Ky parim mbshtetet n krkesn q deklarimet e palve, parashtrimi i prove dhe t gjitha veprimet tjera t nevojshme pr formimin e
26

vendimit duhet t jen t prezantuara para gjykats e cila do ta nxjerr vendimin, ashtu q gjykata pa ndrmjetsimin e organeve tjera i merr prshtypjet shqisore pr tr materialin procedural mbi t cilin do t bazohet vendimi i saj. 21 Parimi i drejtprdrejt apo prezantimi i srishm i provave para gjykats (pa marr parasysh se ato prova tashm kan qen t parashtruara gjat hetimit dhe pa marr parasysh se pr to ekzistojn procesverbalet t cilat do t mund t lexoheshin n shqyrtimin kryesor), n mnyr q gjykata ti vlersoj ato drejtprsdrejti dhe n baz t vlersimit t drejtprdrejt t provave ta nxjerr aktgjykimin. Ky parim i kontribuon realizimit t parimit t konstatimit t s vrtets n procedurn penale dhe parimit kontradiktor. Pr paraqitjen dhe vlersimin indirekt t provave bhet fjal ather kur lexohen procesverbalet pr veprimet e dshmuara t kryera gjat procedurs penale ose para ndonj organi tjetr. E drejta e procedurs penale e Kosovs, parasheh q gjykata e nxjerr vendimin n baz t provave t shqyrtuara dhe vrtetuara n shqyrtimin gjyqsor ( Neni 8 par. 2), gjegjsisht aktgjykimin e vet e bazon vetm n fakte dhe prova t cilat jan shqyrtuar n shqyrtimin gjyqsor (Neni 387, par. 1). Provat t cilat jan paraqitur drejtprdrejt gjat shqyrtimit gjyqsor dhe t cilat i jan nnshtruar vlersimit t drejtprdrejt t gjykats nuk mund t merren parasysh me rastin e nxjerrjes s aktgjykimit ( prve nse me ligj jan br prjashtime, pr ka do t flitet m tepr n vazhdim). Ky parim vlen si pr provat q prmbahen n dshmit e personave (t pandehurit, dshmitarit apo ekspertit), ashtu edhe pr provat materiale apo objektet e veprs penale, dokumenteve dhe fotografimeve teknike t fakteve. Pra nga aspekti i t gjitha ktyre vlen parimi i drejtprdrejt dhe ato n shqyrtimin gjyqsor domosdo duhet t prezantohen n formn burimore dhe origjinale. Kshtu p. sh. Pa marr parasysh se ekziston procesverbali nga marrja n pyetje e dshmitarve n fazn hetimore, n shqyrtimin gjyqsor, n kuadr t
21

Gjykata, psh. E cila duhet ta mbshtes aktgjykimin e vet n dshmi t dshmitarit t cilin e ka ndgjuar vet, sht n situat m t mir se sa gjykata e cila aktgjykimin e vet duhet ta mbshtes n procesverbalin e dshmitarit apo hetimit, por edhe palt t cilat at dshmi duhet ta vlersojn vet n mnyr kritike, jan n pozit m t mir. T.Vasiljeviq, 1981,fq. 248. 27

parimit t drejtprdrejt do t merret n pyetje dshmitari si dhe dokumentet t cilat kan vler provuese e sipas mundsis kto t jen t paraqitura n formn origjinale (neni 367. par. 1). Sa u prket objekteve t veprs penale t cilat shrbejn si prov n procedurn penale ato n shqyrtimin gjyqsor mund ti tregohen t pandehurit, e sipas nevojs edhe dshmitarit dhe ekspertit (neni 367, par. 2). Pr shkak t rndsis s parimit t drejtprdrejt, rregull themelore e zbatimit t tij sht q gjykata, aktgjykimin e saj ta mbshtes vetm n fakte dhe prova t cilat jan shqyrtuar n shqyrtimin gjyqsor. Prezantimi i provave n mnyr t drejtprdrejt sht rregull, ndrsa prezantimi i provave n form indirekte sht prjashtim. Me fjal tjera, vetm prjashtimisht (kur prezantimi i drejtprdrejt i provave sht i pamundur apo kur kt e parasheh ligji n raste t veanta), lexohen procesverbalet pr veprimet e ndrmarra gjat hetuesis dhe nga ana e organit tjetr t procedurs penale. Procesverbalet duhet t lexohen nse dshirohet q provat e caktuara t prdorn me rastin e nxjerrjes s aktgjykimit. Zbatimi i parimit indirekt lejohet n rastet e: - marrjes n pyetje t dshmitarit dhe ekspertit jasht gjykatores pr shkak t pamundsis s tyre q t vijn n shqyrtimin gjyqsor, kurse dshmia e tyre sht e rndsishme pr lndn konkrete penale (neni 366); - leximit t procesverbaleve t dshmive t dshmitarve, t bashkakuzuarve apo ekspertve (neni 368); - leximit t procesverbalit pr inspektimin e vendit t ngjarjes, bastisjen e baness dhe personave, konfiskimin e objekteve dhe dokumenteve( neni 367. par. 1), apo - reproduktimi i incizimeve audio-vizuale t fazs hetimore.(neni 367. par. 1); - obligimit t paditsit t autorizuar dhe t pandehurit q ti prgjigjen thirrjes si dhe pasojat n rast t mos prgjigjes. P.sh. mos ardhja e prokurorit publik n shqyrtimin gjyqsor ka pr pasoj shtyrjen e seancs gjyqsore(neni 340). N rast t mungess s t akuzuarit apo t pandehurit, pa arsye, n seancn gjyqsore, gjykata lshon urdhresn pr arrest t t pandehurit, gjegjsisht e shtyn shqyrtimin gjyqsor dhe urdhron q i pandehuri n shqyrtimin e ardhshme gjyqsor t sjellt me forc. Nse i pandehuri qart i shmanget ardhjes n shqyrtimin gjyqsor, gjykata mund tia caktoj t pandehurit paraburgimin (Neni 341 .par. 2);
28

- pranis s prhershme t t gjith antarve t trupit gjykues n shqyrtimin gjyqsor, madje edhe nse shihet se shqyrtimi gjyqsor do t zgjat, kryetari i trupit gjykues mund ta krkoj nga kryetari i gjykats q t caktoj nj apo dy gjyqtar, gjegjsisht gjyqtar porot q t prezantojn n shqyrtimin gjyqsor n mnyr q ti zvendsojn antart e trupit gjykues n rast t pengesave eventuale t tyre pr t marr pjes (neni 323); - kontinuitetit t shqyrtimit gjyqsor dhe koncentrimit n shqyrtimin gjyqsor.22 Veprimet n shqyrtimin gjyqsor duhet t ndrmerren n kontinuitet, pra njri pas tjetrit kurse aktgjykimi shqiptohet dhe kumtohet t njjtn dit me t prfunduar t shqyrtimit gjyqsor. Nse gjykata nuk ka mundsi q po at dit me t prfunduar t shqyrtimit gjyqsor q ta shqiptoj aktgjykimin, ather do t shtyhet shpallja e aktgjykimit m s shumti 3 dit dhe do ta caktoj kohen dhe vendin e shpalljes s aktgjykimit (392. par. 1). Duke filluar nga ndrlikueshmria e veprave penale dhe zgjatja e procedurave gjyqsore, ligji parasheh edhe ndrprerjen dhe shtyrjen e shqyrtimit gjyqsor si prjashtime nga krkesa q veprimet n shqyrtimin gjyqsor t zhvillohen n kontinuitet. Lidhur me parimin e drejtprdrejt n prezantimin dhe vlersimin e provave, ndrprerja e shqyrtimit gjyqsor nuk ka ndikim negativ n kt parim(shqyrtimi gjyqsor vazhdohet para t njjtit trup gjykues), ndrsa n rastin e shtyrjes s shqyrtimit gjyqsor m tepr se tre muaj, shqyrtimi gjyqsor duhet t filloj rishtazi dhe t gjitha provat duhet t paraqiten rishtazi ( neni 345 dhe 346. par. 3). ndrprerja dhe shtyrja e shqyrtimit gjyqsor si dhe shtyrja e shpallje s aktgjykimit pr m s shumti 3 dit paraqesin prjashtime nga parimi i drejtprdrejt n prezantimin e provave. 12. Parimi gojor Parimi gojor si njri ndr parimet themelore t procedurs penale ka t bj me formn e ndrmarrjes s veprime procedurale penale. Sipas ktij parimi, t gjitha faktet dhe provat n t cilat bazohet aktgjykimi duhet t paraqiten n form gojore n shqyrtimin gjyqsor. Parimi me shkrim sht parim i kundrt. Sipas ktij parimi gjykata vendimin e vet
22

M. Gruba, 2006., fq. 212. 29

e mbshtet ekskluzivisht n materialin e shkruar t provave, gjegjsisht n provat t cilat gjenden n dokumentet e lnds penale. Parimi gojor n seancn gjyqsore nnkupton sidomos: - Materiali procedural n t cilin gjykata e bazon aktgjykimin, n shqyrtimin gjyqsor duhet t prezantohet n formn gojore; - Prokurori publik dhe i pandehuri japin deklaratat e tyre me goj; - Shqyrtimi gjyqsor fillon me leximin e aktakuzs apo me padin private; - Procedura e dshmis sht gojore(dshmitart dhe ekspertt merren n pyetje me goj, kurse dshmia me dokumente, procesverbale dhe dokumente tjera realizohet duke lexuar ato); - Fjala prfundimtare e prokurorit publik, t dmtuarit, mbrojtsit dhe e t pandehurit gjithashtu sht me goj; - Shqiptimi i aktgjykimit gjithmon lexohet publikisht dhe n pika t shkurta paraqiten arsye pr aktgjykimin e caktuar. N baz t ksaj q u cek mund t prfundohet se krejt ajo n t ciln gjykata e bazon aktgjykimin e vet duhet t jet e paraqitur n formn gojore apo e shpallur gjithashtu n form gojore edhe n shqyrtimin gjyqsor. Kjo sht mnyra e eliminimit t kontradiktave, paqartsive dhe lehtson konstatimin e s vrtets materiale. Vlera e parimit gojor qndron n at se ky parim i kontribuon realizimit t parimit kontradiktor, parimit publik t shqyrtimit gjyqsor, parimit t drejtprdrejt t prezantimit dhe vlersimit t provave dhe parimit t konstatimit t s vrtets materiale n procedurn penale. 13. Parimi i procedurs s drejt Me dispozitn e nenit 6 t KEDNJ garantohet procedura e drejt n lndt penale si njra ndr t drejtat dhe lirit themelore t njeriut. Parimi i procedurs s drejt prfshin nj numr m t madh t t drejtave t do njeriu kundr t cilit zhvillohet procedura penale. Kto t drejta i prcaktojn kushtet t cilat jan t nevojshme q procedura e caktuar t mund t karakterizohet si e drejt.23
23

N vendimet e ESLJP Neni 6. EKLJP interpretohet gjersisht sepse konsiderohet se kjo dispozit sht e rndsis esenciale pr zhvillimin e demokracis.. E drejta n procedur t drejt ka t bj edhe me veprimin e organeve tjera shtetrore n rastet kur ato organe vendosin pr shtjet t cilat pr nga natyra e tyre jan penale, apo do t mund t shndrroheshin nga ato civile n apo administrative n 30

N kt kuptim e drejta n kt procedur sht: e drejt e do njeriu q pr aktakuzn penale t drejtuar kundr tij t vendos gjykata e paanshme dhe e pavarur e cila sht e themeluar sipas ligjit; e drejt pr gjykim publik dhe pr shpallje publike t aktgjykimit. Parimi i transparencs s procedurs penale dhe i shqiptimit publik t aktgjykimit sht n interesin e palve, por edhe t qytetarve, sepse n kt mnyr ushtrohet kontrolli mbi punn e organeve gjyqsore; e drejta n gjykim brenda afatit t arsyeshm kohor; parim i barazis s palve apo barazis s armve ( ang. Equality of arms). Ky parim nnkupton se secila pal n procedur duhet t ket m tepr mundsi ti prezantoj argumentet e veta gjegjsisht t dy palt t ken t drejt t informohen pr faktet dhe t dhnat e pals s kundrt dhe t drejtn e prgjigjes lidhur me ato t dhna;24 Parimi i prezumimit t pafajsis. Kuptimi i ktij supozimi sht q secili q sht i akuzuar pr vepr penale ka t drejt t konsiderohet i pafajshm derisa t mos vrtetohet fajsia e tij sipas mnyrs ligjore. Ky prezumim njihet gjat tr procedurs penale; E drejt e t pandehurit menjher dhe n gjuhn q ai e kupton t jet i njoftuar pr aktakuzn e cila sht ngritur kundr tij; E drejt e t pandehurit q n kohn adekuate t pr prgatit mbrojtjen; E drejt e t pandehurit q t mbrohet vet ose me ndihmn e mbrojtsit t cilin ai e zgjedhe apo i cili i caktohet sipas detyrs zyrtare nse nuk ka mjete t mjaftueshme pr ta paguar ndihmn juridike; E drejt e t pandehurit pr ti shtruar pyetje dhe propozime dshmitart t mbrojtjes dhe dshmitarit t aktakuzs; E drejt e t pandehurit pr prkthim falas nse nuk e kupton ose nuk e flet gjuhn e cila prdoret n gjykat. KPPPK, prcakton rregullat t cilat sigurojn q askush, i pafajshm t mos dnohet, kurse dnimi apo cilado mas ndshkuese ti shqiptohet ekskluzivisht personit i cili e ka kryer veprn penale, sipas kushteve t cilat i parasheh Kodi i Prkohshm Penal, dhe ligjet tjera t Kosovs,
penale pr shkak t natyrs s sanksionit i cili do t mund t aplikohej n rastin konkret. Shih vendimet pr lndt, Delcourt kundr Belgjiks (1970.) ose Ozturk kundr RF Gjermane (1984.). 24 Neumeister kundr Austris (1968.). 31

t cilat i definojn veprat penale dhe n baz t procedurs, t zbatuar n mnyr ligjore dhe t drejt (Neni 1. par. 2). N kuadr t rregullit q askush i pafajshm t mos jet i dnuar dhe q dnimi apo cilado mas ndshkuese ti shqiptohet ekskluzivisht personit i cili e ka kryer veprn penale, ndr t tjera parashihet edhe supozimi i pafajsis (Neni 3. par. 1), rregulli in dubio pro reo( Neni 3. par. 2) dhe e drejta pr mbrojtje materiale dhe formale (Neni 10-12). Sa i prket qllimit t dyt - se shqiptimi i sanksioneve penale duhet t bhet sipas kushteve ligjore, duhet theksuar se fjala sht pr sanksionet penale t cilat i parasheh KPPK, si dhe ligjet tjera t cilat i parashohin veprat penale. Qllimi i tret - se sanksionet e cekura mund t shqiptohen n baz t procedurs t zbatuar n mnyr ligjore dhe t drejt paraqet krkesn q sanksioni penal t shqiptohet n baz t procedurs e cila zbatohet sipas rregullave t KPPPK (e drejta e do individi q pr aktakuzn penale t drejtuar kundr tij, t vendos gjykata e caktuar n baz t ligjit/ kompetenca vendore dhe reale, neni 20-32/ e drejta n shqyrtim gjyqsor publik/ neni 328-331/, e drejta n procedur t ndershme penale t zbatuar n afatin e arsyeshm kohor/ neni 5/, e drejta pr t prezantuar n gjykim, ndalimi i gjykimit t srishm pr shtjen e njjt penale/ neni 4/ apo e drejta pr prdorim t gjuhs dhe shkrimit/ neni 15/). S kndejmi, krkesat e cekura, duhet t sigurojn kornizn e prgjithshme pr realizimin e t drejts pr tu mbrojtur dhe pamundsimit t kufizimit t ksaj t drejte jasht kufijve racional, mbrojtjen e kryesit t supozuar t veprs penale nga arbitrariteti i organeve kompetente si dhe mbrojtjen e qytetarve nga ndjekja dhe gjykimi i paarsyeshm penal. Kjo dispozit njkohsisht siguron edhe efikasitetin e procedurs penale i cili shprehet prmes shkaqeve t arsyeshme q do kryes i njohur i veprs penale t jet i dnuar n pajtim me dispozitat e ligjit penal. 14. Parimi i prezumimit t pafajsis dhe in dubio pro reo Nj ndr parimet themelore n t cilat bazohet procedura bashkkohore penale sht parimi i prezumimit t pafajsis (Neni 3. par. 1). N t drejtn vendore procedurale supozimi (Prezumimi) i pafajsis sht i definuar n pajtim me dokumentet ndrkombtare
32

(Neni 14, par. 2 PNDCP, dhe Neni 6, par. 2 KEDNJ) n mnyr q secili person i dyshuar apo i akuzuar se ka kryer vepr penale konsiderohet i pafajshm derisa t mos vrtetohet fajsia e tij me vendimin e forms s prer t gjykats. Prezumimi i pafajsis njihet gjat tr procedurs penale, por ka t bj edhe me veprimet q i paraprin asaj, me t cilat organet shtetrore mbledhin shnime pr veprn penale. 25 Supozimi procedural i pafajsis sht i ashtuquajturi supozim i prkohshm i cili vlen deri sa mos t dshmohet e kundrta. N teorin e procedurs penale supozimi i pafajsis nnkupton: - Se i pandehuri ka t drejt, por jo edhe obligim q t mbrohet; - Se i pandehuri lirohet nga barra e provs dhe i takon privilegji kundr vetakuzimit (ang. Privilege against incrimination); - Se obligimi apo barra e provave bie mbi paditsin e autorizuar; - Se n rast dyshimi, gjykata gjithmon duhet t veproj n dobi t pandehurit. Gjithashtu, ky parim sht n lidhje t ngusht edhe me respektimin e t drejts pr integritet personal dhe dinjitet njerzor; - t drejtn pr t heshtur; njoftimin me lndn e akuzs dhe nxjerrjen e aktgjykimit lirues pr arsye t mungess s provave t veprs penale. Nj nga pasojat e drejtprdrejta t supozimit t pafajsis sht dispozita ligjore sipas t cils dyshohet n aspektin e ekzistimit t fakteve t cilat jan relevante pr rastin apo dyshimi n raport me aplikimin e ndonj dispozite t ligjit penal t interpretohet n dobi t pandehurit dhe t drejtave t tij (neni 3 par. 2). Fjala sht pr parimin in dubio pro reo. N pajtim me kt parim gjykata nxjerr aktgjykimin lirues, jo vetm n rastin e vrtetimit t pafajsis s t pandehurit por edhe ather kur nuk dshmohet fajsia e t pandehurit. Pra, do dyshim pr ekzistimin e ndonj fakti relevant juridik duhet t shprehet n dobi t t pandehurit. N kt kuptim, ligjvnsi e obligon gjykatn q ta vlersoj n mnyr t ndrgjegjshme do prov ve e ve, kurse lidhur me provat tjera dhe n baz t vlersimit t till t nxjerr prfundimin lidhur me argumentimin e ndonj fakti. Parmi in dubio pro reo prmban dy rregulla. Rregulli e par ka t bj me faktet t cilat shkojn n dm t t pandehurit. Kto fakte duhet t jen t vrtetuara me sigurin e plot (p.sh. n t drejtn angloamerikane ky sht standard argumentimijasht do dyshimi t
25

B. Pavishiq, 2005., fq. 14 16 33

arsyeshm, (ang. Prof beyond areasonable doubt).Nse ekziston dyshimi n raport me kto fakte ather ato nuk mund t merren si t vrtetuara, gjegjsisht konsiderohen t pavrtetuara (inekzistente). Rregulla e dyt sht e lidhur pr faktet t cilat shkojn n dobi t t pandehurit. Kto fakte merren si t vrtetuara madje edhe ather kur ato jan vetm probabile (t besueshme), gjegjsisht nse dyshohet n ekzistimin e tyre, madje edhe ather kur ekzistimi i fakteve n dm t t pandehurit sht m i besueshm (probabil). 15. Parimi ne bis in idem Ndalimi i gjykimit t srishm pr t njjtn shtje penale sht e shprehur prmes parimit ne bis in idem. Ky parim sht parapar n nenin 14. par. 7 PNDCP dhe nenit 4. t Protokollit 7 t KEDNJ. Dokumentet e prmendura ndrkombtare parashohin q askush nuk mund t gjykohet prsri, gjegjsisht askush nuk mund t dnohet prsri n procedurn penale t t njjtit shtet pr vepr penale pr t ciln ka qen i liruar me vendimin e forms s prer, apo i dnuar n pajtim me ligjin dhe procedurn penale t atij shteti (neni 4. par. 1. Protokolli 7 i KEDNJ). Rezultati i aplikimit i ktij parimi bazohet edhe n parashikimin e prjashtimeve t tij n at kuptim q mund t hapet prsri shqyrtimi i lnds s caktuar nse ekzistojn provat pr faktet e reja apo pr faktet e zbuluara rishtazi, ose nse n procedurn paraprake ka ardhur deri te shkelja esenciale e cila ka mundur t ndikoj n zgjidhjen e rastit( neni 4. par. 2 i Protokollit 7 t KEDNJ). Ky parim nuk mund t derogohet n koh t lufts apo n ndonj rrethan t jashtzakonshme (neni 4. par 3. i Protokollit 7. KEDNJ, dhe neni 15 i KEDNJ). KPPPK, thekson se askush nuk mund t jet i ndjekur as i dnuar pr veprn penale pr t ciln sht liruar apo sht dnuar me vendimin e forms s prer t gjykats (Neni 4). Parimi ne bis in idem prfshin dy kushte kumulative: a) q procedura penale tashm sht zhvilluar kundr personit t caktuar pr veprn e caktuar penale dhe b) se tashm sht nxjerr vendimi i forms s prer i gjykats lidhur me at lnd penale. Pr shqyrtimin e parimit ne bis in idem jan t lidhura edhe nocionet e forms s prer formale dhe materiale. Sipas rregullit, q t dy kto forma t prera vijn n t njjtn koh. Vendimi formal i forms s
34

prer sht ai vendim i cili nuk mund t kundrshtohet me mjete juridike, pra kur ankesa nuk lejohet (Neni 135, par. 1 i KPPPK). Forma e prer e vendimit n kuptimin material nnkupton ndalesn e zhvillimit t srishm t procedurs penale pr at shtje penale pr t ciln sht nxjerr vendimi i forms s prer i gjykats kompetente (ne bis in idem), gjegjsisht procedura penale e prfunduar n at mnyr mund t rishikohet vetm n baz t dispozitave mbi rishikimin e procedur penale, si mjet i jashtzakonshm juridik (neni 438-447). 16. Parimi i prdorimit t gjuhs dhe shkrimit n procedurn penale KPPPK, parasheh se n procedurn penale mund t prdoret shkrimi dhe gjuha shqipe, serbe dhe angleze, si dhe gjuht dhe shkresat shtes nse kjo sht e parapar me ligj n kuadr t kompetencs territoriale, reale t gjykatave. Gjithashtu flitet edhe pr t drejtn e subjekteve t procedurs penale n prdorimin e gjuhs s vet pa marr parasysh se ajo gjuh a sht edhe gjuh zyrtare n t ciln zhvillohet procedura penale dhe t drejtn pr prkthim pa pages nga ana e prkthyesit t pavarur. Kshilla pr t drejtat e cekura duhet t jepet para shqyrtimit t par, kurse personi mund t heq dor nga ajo e drejt nse e njeh gjuhn n t ciln zhvillohet procedura. Pr shkak t rndsis s ktij parimi, n procesverbal do t shnohet jo vetm se i sht dhn kshilla pr t drejtn e prdorimit t gjuhs por edhe deklarata e personit lidhur me shfrytzimin e ksaj t drejte. Personit i cili sht privuar nga liria apo gjendet n paraburgim, apo n vuajtjen e dnimit i drgohet prkthimi i thirrjeve gjyqsore, vendimeve dhe parashtresave n gjuhn me t ciln ai shrbehet n procedur (Neni 15). E drejta ndrkombtare pr t drejtat e njeriut parasheh t drejtn pr prdorimin e gjuhs s vet edhe me rastin e privimit nga liria, gjegjsisht paraburgimit (Neni 14, par. 3 i PNDCP, dhe neni 5. par. 2 i KEDNJ), dhe te e drejta pr gjykim korrekt (Neni 14, par. 1 i PNDCP, dhe Neni 6, par. pika a) dhe e) e KEDNJ). N t vrtet secili q arrestohet, menjher, do t informohet pr arsyet e arrestimit dhe pr t gjitha akuzat kundr tij n gjuhn t ciln e kupton. Gjithashtu secili q sht i akuzuar pr vepr penale ka t drejt q menjher n gjuhn t ciln e kupton t jet i informuar hollsisht pr natyrn dhe arsyen e akuzs kundr tij, si dhe ta shfrytzoj ndihmn falas t interpretit nse nuk e kupton apo nuk e flet gjuhn e cila prdort n gjykat.
35

Sipas praktiks s Gjykat Evropiane t t Drejtave t Njeriut, parimi i prdorimit t gjuhs dhe shkrimit n procedurn penale thekson se personi i akuzuar i cili nuk e kupton apo nuk e flet gjuhn q prdort n gjykat, ka t drejt pr ndihm pa pages t prkthyesit me rastin e prkthimit t t gjitha dokumenteve apo deklaratave n procedurn e filluar kundr tij, sepse kjo sht e domosdoshme pr tu realizuar benefitet e gjykimit t drejt..26 17. Parimi i publicitetit n procedurn penale Ky parim para s gjithash ka t bj me publikun qytetar apo t drejtn e personave tjer t cilt n procedurn konkrete penale nuk jan subjekte t procedurs pr t prezantuar n shqyrtimet gjyqsore (publiciteti i prgjithshm). Krahas publicitetit t prgjithshm n procedurn penale ekziston edhe publiciteti i palve apo e drejta e palve pr t qen t pranishm me rastin e veprimeve n procedurn penale (p.sh. e drejta e t pandehurit pr t prezantuar me rastin e bastisjes s baness, lokaleve tjera apo t sendeve t luajtshme). Kur flitet pr parimin e publicitetit ather mendohet n publicitetin e prgjithshm t shqyrtimit gjyqsor para gjykats s shkalls s par (Neni 328-331), si dhe n publicitetin e prgjithshm para gjykats s shkalls s dyt (Neni 410, par. 5). N procedurn paraprake apo hetimore sht zbatuar vetm publiciteti i palve. Legjislacionet pozitive procedurale e njohin parimin sekret t procedurs paraprake penale (hetimore). Fshehtsia e ksaj faze t procedurs penale rndom zbatohet: - pr t siguruar efikasitetin n ndriimin e veprs konkrete penale; - pr t mbrojtur t drejtat e t pandehurit dhe; - pr shkak t aplikimit t parimit t prezumimit t pafajsis. Parimi i publicitetit shpesh prshkruhet jo vetm si parim i procedurs penale por edhe si parim politik, kushtetues apo si parim i t s drejts ndrkombtare pr t drejtat e njeriut.(neni 14. par. 1 i PNDCP dhe neni 6. par. 1 i KEDNJ). Arsyet kryesore pr futjen e ktij parimi n procedurn penale jan kontributet e tij pr gjykim korrekt, t paanshm dhe objektiv, veprim preventiv n pengimin e kriminalitetit, zhvillimin e moralit, disiplins apo njohjen e ligjit. Gjithashtu
26

Psh: Luedicke, Belkacem i Koc kundr Gjermanis (1978.). 36

informimi i publikut me veprat penale sht i prfshir edhe prmes njoftimit t qytetarve me an t medieve lidhur me rrjedhn e procedurs konkrete penale. Shqyrtimet gjyqsore pr publikun jan ngjarje e hapur dhe t gjitha ata q jan t pranishm n gjykim kan t drejt q t raportojn nga gjykimi. Mirpo, e drejta e mjeteve t informimit publik apo medieve pr t raportuar dhe komentuar procedurat penale gjyqsore nuk e prfshijn edhe t drejtn e medieve q t kyen n prodhimin e procesit gjyqsor, sepse kjo pashmangshm do ta ndryshonte qllimin e procedurs penale. Sipas praktiks s GJEDNJ, raportet midis t s drejts pr gjykim t drejt e cila prcillet me garanci mbi pavarsin gjyqsore dhe Prezumimi i pafajsis (neni 6 i KEDNJ), dhe t drejts pr informim t lir t publikut apo Shtypit t lir (neni 10 i KEDNJ), duhet zgjedhur ashtu q publiku t informohet pr procedurn penale e cila sht duke u zhvilluar, por n at mnyr q kjo t bhet n mnyr diskrete, duke pasur n konsiderat t gjitha ato q obligon respektimi i parimit t prezumimit t pafajsis, e drejta n mbrojtje, e drejta n privatsi dhe e mbrojtja e integritetit moral dhe dinjitetit njerzor t t dyshuarit, gjegjsisht pandehurit. Kjo nnkupton se personi gjat kohs sa zgjat procedura nuk guxon t tregohet si kriminel, as q sht e lejuar q n publik t krijohet prshtypja apo formohet mendimi pr fajsin e tij. Informimi i publikut prmes medieve duhet t jet doemos objektiv dhe pa grshetime dhe rrjedha prejudikuese lidhur me lndn konkrete penale.27 Shqyrtimi gjyqsor sht publik. N shqyrtimin gjyqsor mund t prezantojn vetm personat e moshs madhore. Personat e moshs jo madhore nuk mund t prezantojn n shqyrtimin gjyqsor. N qoftse fmijt dhe t miturit sht e domosdoshme t dgjohen si dshmitar, ather ata n gjykatore qndrojn vetm aq koh pr sa sht e nevojshme ta japin dshmin e tyre. parimi i publicitetit i prket edhe shpalljes publike t aktgjykimit. Ndrkaq, ky parim nuk vlen pr pr kshillim dhe votim t trupit gjykues gjat shqyrtimit gjyqsor apo pas trheqjes pr kshillim dhe votim me qllim t nxjerrjes s
27

Aktgjykimi i rastit Worm kundr Austris (1997.). V. Sijeri-oli, H. Krivini postupak i mediji. N: Novinarstvo u borbi protiv korupcije. Sarajevo, 2003., fq. 3. 46. 37

aktgjykimit. N kshillim dhe votim mund t prezantojn vetm antart e trupit gjykues dhe procesmbajtsi. N gjykatore gjithashtu sht i ndaluar fotografimi, incizimi filmik me kamer, incizimi televiziv dhe incizimet tjera me mjete teknike. Prjashtimisht, Kryetari i Gjykats Supreme t Kosovs, mund t lejoj incizimin e till n seancn gjyqsore, por pr shkaqe t arsyeshme, mund t nxirret vendimi q disa pjes t shqyrtimit gjyqsor t mos incizohen (neni 93,par. 2,3,5). Nga seanca gjyqsore, sipas kushteve ligjore, mund t prjashtohet publiku i prgjithshm. Me fjal tjera gjykata, q nga hapja e seancs deri n prfundimin e shqyrtimit gjyqsor, sipas detyrs zyrtare apo me propozim t palve dhe mbrojtsve, por gjithmon pas dgjimit t tyre, mund t prjashtoj publikun edhe nga tr shqyrtimi gjyqsor, apo nj pjes e tij, nse kjo sht e nevojshme pr arsye t: mbrojtjes s sekretit zyrtar; ruajtjes s informats konfidenciale e cila do t rrezikohej n shqyrtimin publik; ruajtjes s rendit publik; mbrojtjes s jets personale apo familjare t t pandehurit, t dmtuarit apo pjestarve tjer n procedur; mbrojtjes s interesit t fmijve apo mbrojtjes s t dmtuarit ose dshmitarit (Neni 329). Prjashtimi i publikut n kundrshtim me kushtet e parapara me ligj paraqet absolutisht shkelje esenciale t dispozitave t procedurs penale pr ka domosdo aktgjykimi i shkall s par do t anulohet (neni 403, par. 1 al. 4). Prjashtimi i publikut nga shqyrtimi gjyqsor nuk ka t bj me palt, mbrojtsin, t dmtuarin, prfaqsuesit e tyre, prve nse nuk sht fjala pr mbrojtjen e t dmtuarit e t dshmitarit (Neni 330, par. 1). gjykata gjithashtu mund t lejoj q n shqyrtimin gjyqsor nga i cili sht i larguar publiku t marrin pjes personat zyrtar, puntort shkencor dhe publik, kurse me krkes t t pandehurit kjo mund ti lejohet edhe qiftit bashkshortor, gjegjsisht qiftit jashtmartesor dhe farefisit t afrt. Gjyqtari, gjegjsisht trupi gjykues do ti paralajmroj personat t cilt jan t pranishm n shqyrtimin gjyqsor n t cilin sht i shkyur publiku pr at se jan t detyruar q ti mbajn sekret t gjitha informatat t cilat i kan kuptuar n shqyrtimin gjyqsor dhe pr at se zbulimi i paautorizuar i sekretit paraqet vepr penale (neni 330. par. 3).28 Vendimin pr
28

Largimi nga gjykatorja i personit i cili prish rendin dhe disciplinn procedurale nuk do t thot prjashtim i publikut (Neni 336. par. 1). 38

prjashtimin e publikut nxirret n form t aktvendimit dhe i cili duhet t jet i arsyetuar dhe i shpallur publikisht. Krahas ksaj, edhe pse sht prjashtuar publiku nga shqyrtimi gjyqsor, aktgjykimi gjithmon shpallet publikisht. Me kt rast shqiptimi i aktgjykimit lexohet n seancn publike, kurse n pikpamje t shpalljes s arsyes s aktgjykimit, gjykata vendos se n mas do ta prjashtoj publikun apo do ta prjashtoj at krejtsisht.(Neni 392, par. 4).

39

PJESA E III
SUBJEKTET E PROCEDURS PENALE

18. Subjektet e procedurs penale - ndarja dhe nocioni Subjektet e procedurs penale jan persona fizik dhe juridik t cilt n procedurn penale kryejn veprime procedurale-penale, sipas ligjit kan t drejta dhe detyrime t caktuara dhe hyjn n marrdhnie procedurale penale.29 Sipas parimit akuzator, pr procedurn penale jan t ndrlidhura tri funksione ve e ve t cilat u jan besuar subjekteve t ndryshme dhe t pavarura. Si sht thn tashm, kto jan funksioni i ndjekjes penale; funksioni i mbrojtjes dhe funksioni i gjykimit. Funksionin e ndjekjes penale e ushtron paditsi i autorizuar: prokurori publik t cilit me ligj i sht dhn e drejta dhe detyra e ndjekjes penale pr veprat penale t cilat ndiqen sipas detyrs zyrtare, i dmtuari si padits (paditsi subsidiar i cili pas trheqjes s prokurorit publik nga ndjekja penale mund ta marr apo vazhdoj ndjekjen penale) dhe paditsi privat pr veprat penale t cilat ndiqen sipas padis private. I pandehuri ushtron funksionin e mbrojtjes( pr realizimin e ktij funksioni atij i ndihmon avokati mbrojts. Funksioni i gjykimit i takon ekskluzivisht gjykats. Pra, paditsi i autorizuar, i pandehuri dhe gjykata jan subjektet themelore apo kryesore t procedurs penale. Kto subjekte domosdo duhet t ekzistojn n do procedur penale. Pa to nuk mund t zhvillohet procedura penale. Subjektet themelore t procedurs penale i kan edhe t drejtat dhe detyrimet e parapara sipas ligjit gjat procedurs penale. Krahas subjekteve themelore t procedurs penale, n procedur penale marrin pjes edhe subjektet sekondare t procedurs penale. Kto dallohen nga subjektet themelore t procedurs penale sepse procedura penale mund t fillohet, t zhvillohet dhe t prfundohet edhe pa to. Subjektet sekondare t procedurs penale jan: i dmtuari, prfaqsuesi ligjor, i autorizuari, npunsi policor, dshmitart apo ekspertt.

29

H. I. Sijeriq-oliq, 2005., fq. 123. 40

19. Palt - nocioni i prgjithshm - Aftsia procedurale e palve n procedur: Palt jan subjekte t cilat n procedurn penale realizojn interesa t kundrta dhe disponojn me t drejta dhe detyrime t pavarura procedurale.30 N kt kuptim pala sht subjekt i procedurs penale i cili shpreh krkesn penale juridike dhe me kt rast krkon vendimin e gjykats (paditsi i autorizuar) dhe subjekt ndaj t cilit sht drejtuar akuza dhe ndaj t cilit krkohet shqiptimi i vendimit t gjykats (i pandehuri). Pra, palt jan paditsi dhe i pandehuri (neni 151. al. 16). N procedurn penale parimisht palt jan t barabarta ndrmjet veti n pikpamje t mundsis s realizimit t interesave dhe krkesave t tyre para gjykats. N realitetin e marrdhnieve procedurale penale palt nuk jan t barazuara plotsisht, sepse pr shkak t funksioneve procedurale penale q ato i kryejn( funksioni i ndjekjes penale dhe funksioni i mbrojtjes), ato gjenden n pozit q disponojn me t drejta dhe detyrime t ndryshme. Pr kt arsye e drejta ndrkombtare pr t drejtat e njeriut dhe e drejta e procedurs penale garantojn t drejta t caktuara t cilat i takojn t pandehurit dhe t cilat quhen e drejta pr tu mbrojtur. N kt mnyr bhet prpjekje q sa m tepr t barazohet pozita e t paditsit dhe t pandehurit n procedurn penale dhe t sigurohet parimi i barazis s armve (ang. equality of arms). shtja e pozits s tyre procedurale, t drejtat dhe detyrat n procedurn penale si dhe realizimi i parimit t barazis s armve kan rndsi t veant pr rregullimin e procedurs penale,... kurse vet ajo jan shprehje e rrethanave politike kulturore dhe rrethanave tjera shoqrore. Historia e procedurs penale n esenc zhvillohet mbi historin e palve dhe pozits s tyre n procedur.31 Edhe sipas KPPPK i pandehuri dhe paditsi n procedurn penale kan statusin e palve t barabarta, prve nse me at ligj nuk sht parapar ndryshe (neni 10. par. 1). kurse prokurori publik (krahas gjykats dhe policis) sht i obliguar q me kujdes t shqyrtoj dhe me profesionalizm dhe besnikri maksimale t konstatoj me t njjtin kujdes faktet t cilat e ngarkojn t pandehurin si dhe ato t cilat
30 31

G. Tomasheviq, 1998., fq. 53. M. Gruba, 2006., fq. 127. 41

shkojn n dobi t tij dhe q t gjitha faktet dhe provat t cilat shkojn n dobi t pandehurit ti jepen n dispozicion mbrojtjes para fillimit dhe gjat procedurs penale (neni 7. par. 2). Pala n procedurn penale duhet ta ket aftsin procedurale t palve. Aftsia e palve sht aftsia e personit q t jet pal n procedurn konkrete penale, pra t jet i pandehur apo padits. Aftsia procedurale sht aftsia e pals q n procedurn penale t ndrmerr veprime procedurale penale.

42

PJESA E IV
GJYKATA

20. Mbi gjykatn n prgjithsi Gjykata e kryen funksionin gjyqsor si nj nga funksionet esenciale t shoqris s organizuar njerzore. Funksioni gjyqsor reflektohet n zbatimin e sistemit t caktuar t normave juridike mbi marrdhniet konkrete shoqrore. Duke zbatuar sistemin e caktuar t normave juridike mbi marrdhniet konkrete shoqrore, gjykata shqyrton kundrthniet n shoqri dhe zgjidh konfliktin e interesave prmes prizms s kontesteve gjyqsore. Funksioni themelor i gjykats n procedurn penale sht q ajo si organ i pavarur dhe i paanshm n procedurn e parapar me ligj t vendos se a ka kryer vepr penale i pandehuri dhe ta zbatoj t drejtn pozitive penale. Pr funksionin gjyqsor n procedurn penale t Kosovs, jan kompetente gjykatat e rregullta: gjykatat komunale, gjykatat e qarkut dhe Gjykata Supreme e Kosovs. Gjykatat themelohen me ligj dhe sipas ligjit prcaktohen kompetencat, struktura dhe organizimi i tyre si dhe procedura n mnyr q t sigurohet barazia n procedur dhe parimi i s drejts si njri nga parimet themelore n procedur para gjykats.32 21. Parimet e kryerjes s funksionit gjyqsor Parimet themelore n t cilat bazohet organizimi dhe veprimtaria e gjykatave ushtrojn ndikim t drejtprdrejt n realizimin e funksionit gjyqsor. N kt kuptim rndsi t posame ka parimi: i pavarsis dhe paanshmris gjyqsore; ligjshmris; i emrimit dhe shkarkimit t gjyqtarve; kolegjialitetit dhe shumshkallshmris.

32

Organizata e gjykatave rregullohet me Ligjin mbi Gjykatat e Rregullta t Kosovs (Gazeta Zyrtare e KSAK nr. 21/1978, ndryshimet dhe plotlsimet, Gazeta Zyrtare e KSAK, nr. 2/1989.). Me Rregulloren 1999/24 sht parapar q dispozitat e prmendura t lihen nl fuqi. Pr strukturn e llojit tjetr t gjykatave flet Projektligji pr Gjykatat n Kosov i cili sht n procedurn e prgatitjes. 43

- Parimi i paanshmris dhe pavarsis gjyqsore: KEDNJ parasheh q secili ka t drejt q pr aktakuzn e drejtuar kundr tij t krkoj q t vendos gjykata e paanshme dhe e pavarur (neni 6. par. 1)33. Nga pozita juridike e gjyqtarit, profesionalizmi i tij dhe pjekuria morale, si kushte themelore t paanshmris s tij, varet se si do t realizohet n praktik pavarsia dhe paanshmria e gjykats penale; - Parimi i ligjshmris: Ky parim sht n lidhje t ngusht me parimin e pavarsis dhe paanshmris s gjykats. N t vrtet gjykatat jan t detyruara t gjykojn n baz t ligjit. N kt kuptim, gjyqtart gjykojn vetm sipas bindjes s tyre t lir gjyqsore t bazuar n dispozitat ligjore; - Parimi i emrimit dhe shkarkimit: Ky parim prfshin kushtet pr przgjedhjen e kandidatve n funksionin gjyqsor, emrimin, avancimin n shrbim dhe ndrprerjen e titullit t gjyqtarit. N pajtim me kt parim, pr t gjitha shtjet e prmendura duhet t vendos organi i cili sht i pavarur nga pushteti ekzekutiv apo pushteti legjislativ, n baz t ligjit dhe n kuadr t procedurs s parapar me ligj.34; - Parimi i kolegjialitetit: Ky parim ka t bj me organizimin e brendshm t gjykats dhe mendrn e puns s gjykats. Sipas ktij parimi gjykata komunale gjykon n trupin gjykues t prbr nga nj gjyqtar dhe dy gjyqtar porot. Gjykata e Qarkut gjykon n trup gjykues t prbr nga nj gjyqtar dhe dy gjyqtar porot, gjegjsisht pr veprat e rnda penale n trup gjykues t prbr nga dy gjyqtar dhe tre gjyqtar porot. N shkalln e dyt gjykon nga tre, pes gjyqtar, kurse n shkalln e tret gjykon kolegji gjykues i prbr nga tre, gjegjsisht pes antar (gjyqtar profesionist). Me kt parim sht parapar edhe prjashtimi pr vepra penale pr t cilat sht parapar dnimi me burg deri n tri
33

GJEDNJ, me rastin e vendimit se a sht ndonj gjykat e pavarur apo jo, merr n shqyrtim si vijon: a) mnyrn e emrimit t gjyqtarve; b)kohzgjatjen e mandatit; c) garancit kundr presionit t jashtm; d) at se gjykata e caktuar, a len prshtypjen e gjykats s pavarur. Shih psh: Campbell dhe Fell kundr Mbretris s Bashkuar (1984.). 34 Gjyqtart dhe gjyqtart porot i emron PSSP t KB me propozim t Kshillit (Neni 5. Rregullorja UNMIK-a 2001/28). 44

vjet apo gjoba me t holla si dnim kryesor meqense pr ato vepra penale gjykon gjyqtari individual n gjykatn komunale (neni 22,24,26). - Parimi i shumshkallshmris: Ky parim nnkupton at q pr nj shtje penale vendosin shum gjykata, do t thot gjykata t ulta dhe t larta ( n procedur sipas ankess). 22. Koncepti dhe llojet e kompetencave gjyqsore. Meqense ekzistojn shum lloje t gjykatave dhe numri i madh i tyre brenda llojit t caktuar, sht e domosdoshme t prcaktohet kompetenca e tyre si fushveprim i puns n shtjet konkrete penale. Krahas ksaj, sht e drejt e do individi q pr aktakuzn penale t drejtuar kundr tij t vendos gjykata themeluar sipas ligjit n procedurn e cila sht filluar dhe zhvillohet sipas t drejts pozitive procedurale (neni 6. par. 1 i KEDNJ). Kompetenca sht e drejt dhe detyr e parapar e gjykats s caktuar e parapar me ligj q t veproj pr shtjen e caktuar penale. Pr prcaktimin e kompetencs gjyqsore aplikohen kriteret si vijon: a).Karakteri dhe pesha e veprs penale dhe dnimi i parapar e mundsojn prcaktimin e kompetencs reale. Baz pr prcaktimin e ksaj kompetence pra sht vepra penale. Kompetenca reale mundson q veprat penale tu dorzohen pr gjykim gjykatave komunale apo gjykatave t qarkut; b). Ndarja e puns midis gjykatave t t njjtit lloj (p.sh. komunale ) sht e mundur n baz t lidhjes e cila ekziston ndrmjet veprs penale, kryesit t saj dhe vendit t caktuar (territorit) baz pr prcaktimin e ksaj kompetence sht vendi pr t cilin sht e lidhur vepra penale apo kryesi i saj. Kjo kompetenc quhet kompetenc vendore apo territoriale; c). ndarja e procedurs penale n faza apo funksione t cilat gjyqtari i ka gjat procedurs penale dhe e q mundson prcaktimin e kompetencs funksionale. Prfundimisht, edhe cilsia e t pandehurit mund t ket rndsi pr prcaktimin e kompetencs. N rast t till bhet fjal pr kompetencn personale. Kjo kompetenc vije n shprehje n procedurn ndaj t miturve.

45

23. Kompetenca reale Kompetenca reale sht e drejt dhe detyr e parapar me ligj, e llojit t caktuar t gjykatave, pr t gjykuar pr veprat e caktuara penale, varsisht nga pesha e tyre. Pesha e veprs penale sht shprehur prmes dnimit i cili pr disa vepra penale sht parapar me ligjin penal. N kt kuptim gjykatat komunale jan kompetente q t gjykojn pr veprat penale pr t cilat sht parapar si dnim kryesor gjoba me t holla apo dnimi me burg deri n 5 vjet, prve n rastet kur pr ato vepra penale sht kompetente Gjykata e Qarkut (neni 21). Gjykatat e Qarkut jan kompetente t gjykojn pr veprat penale pr t cilat sht parapar dnimi s paku 5 vjet heqje lirie apo me burg afatgjat si dhe pr veprat tjera t cilat sipas ligjit jan kompetenc e gjykats s Qarkut (neni 23). Shmangiet nga parimi q t gjykoj vetm gjykata kompetente reale: - Nse personi i njjt sht i akuzuar pr m shum vepra penale dhe pr ndonj nga ato vepra sht kompetente gjykata m e ult, kurse pr ndonj tjetr gjykata m e lart (neni 33) ; - Nse gjat shqyrtimit gjyqsor, gjykata konstaton se kompetente sht gjykata m e ult, ather lndn nuk ia drgon asaj gjykate, por e zhvillon procedurn vet dhe e nxjerr vendimin (neni 37, paragrafi 2 ) ; - Nse n momentin e hyrjes n fuqi t KPPPK ndonj lnd penale sht ende n procedur, ndrsa ka ardhur deri te ndryshimi i kualifikimit ligjor apo te ndryshimi i kompetencs reale, ajo lnd do t prfundohet para asaj gjykate (neni 552 , paragrafi1). Gjykata sht e detyruar q gjat tr procedurs penale t kujdeset pr kompetencn reale, kurse palt gjithashtu gjat tr procedurs mund t paraqesin kundrshtim pr kompetencn reale. N rast t jokompetentes reale, gjykata duhet t shpallet jokompetente dhe sipas vendimit t forms s prer, tia drgoj lndn gjykats kompetente (neni 37, paragrafi 1). 24. Kompetenca territoriale Kompetenca vendore sht e drejt dhe detyr e gjykats kompetenc lndore q t ndrmarr veprime procedurale penale dhe t gjykoj
46

veprn e caktuar penale pr shkak t ndrlidhjes specifike t veprs penale me kryesin e saj nga njra an dhe t territorit n t cilin gjendet gjykata. Me parimet e kompetencs territoriale prcaktohet nj gjykat nga nj numr i madh gjykatash si gjykat kompetente n pikpamje lndore do t gjykoj n lndn konkrete penale. E drejta pozitive procedurale i njeh normat t cilat flasin pr kompetencn e rndomt dhe t jashtzakonshme territoriale. Normat pr kompetencn e jashtzakonshme territoriale aplikohen ather kur n baz t rregullave pr kompetencat e zakonshme territoriale nuk mund t caktohet gjykata kompetente. Edhe njri edhe tjetri lloj i ksaj kompetenc sht i prcaktuar me ligj, prandaj kjo nuk mund t ndryshohet me vendimin e gjykats apo me marrveshje t palve. Pr kompetencn territoriale gjykata kujdeset deri n formn e prer t aktakuzs (Neni 37 par. 3). A) kompetencat e zakonshme territoriale Kompetencat territoriale sipas rregullit i jepet gjykats n territorin e s cils sht kryer vepra penale ose sht tentuar, apo sht shkaktuara pasova (neni 27. par. 1). Kjo kompetenc primare e zakonshme territoriale duhet t mundsoj zhvillimin sa m t leht t procedurs penale meqense n territorin e asaj gjykate gjenden mjetet e nevojshme argumentuese. Vendi i kryerjes s veprs penale prcaktohet me dispozitat e s drejts materiale penale. Nse vepra penale sht kryer, ose sht tentuar t kryhet apo jan shkaktuar pasojat e asaj vepre n territorin t cilin e mbulojn shum gjykata apo n kufijt e atij territori, ather gjykata e cila e fillon e para procedurn si prgjigje n krkes t paditsit t autorizuar do t jet edhe kompetente. Nse procedura nuk sht iniciuar, ather gjykata t cils i parashtrohet s pari krkesa pr fillimin e procedurs do t jet kompetente (neni 27. par. 3). Nse vepra penale sht kryer n lundrimin ajror ather kompetente sht gjykata n territorin e s cils e regjistruar fluturakja (neni 28). Nse vepra penale sht kryer prmes shtypit, ather kompetente sht gjykata n territorin e s cils sht shtypur gazeta.( Neni 29. par. 1). Nse vendi i kryerjes s veprs penale nuk sht i njohur apo nse ai vend sht jasht territorit t Kosovs, ather kompetente
47

sht gjykata n territorin e s cils i pandehuri e ka vendbanimin e prhershm apo t prkohshm. Nse gjykata n territorin e s cils i pandehuri e ka vendbanimin e prhershm apo t prkohshm tashm e ka filluar procedurn, ather ajo gjykat sht kompetente, dhe pse sht kuptuar pr vendin e kryerjes s veprs penale (Neni 30, par. 1-2). Nse nuk sht i njohur vendi i kryerjes s veprs penale, as vendbanimi i prhershm apo i prkohshm i t pandehurit, ose q t dy jan jasht territorit t Kosovs, ather kompetente sht gjykata n territorin e s cils i pandehuri sht arrestuar apo i sht dorzuar vet organeve t rendit (Neni 30. par. 3). B) Kompetencat e jashtzakonshme territoriale Krahas rregullave t kompetencs s zakonshme territoriale, n KPPPK jan dhn edhe kriteret plotsuese pr caktimin e gjykats kompetente territoriale dhe me at rast fjala sht pr kompetencat territoriale t jashtzakonshme. Zbatimi i normave pr kompetencat territoriale t jashtzakonshme lejohet vetm nse kompetenca territoriale nuk mund t prcaktohet sipas rregullave pr kompetencat e zakonshme territoriale. KPPPK ka dispozita t posame pr kompetencat sipas vendimit t gjykats (Gjykats Supreme t Kosovs, neni 32), kompetencn e deleguar (bartja e kompetencs territoriale pr shkaqe ligjore apo reale ose nse sht e qart se ashtu do t zhvillohet procedura shum m leht, apo nse ekzistojn arsyet tjera esenciale; neni 35, 36), dhe kompetenca sipas koneksitetit (rregulla e ksaj kompetence zbatohet ather kur ekziston lidhja ndrmjet shum veprave penale n pikpamje t t cilave duhet t zhvillohet procedur unike penale dhe t nxirret nj aktgjykim; neni 33).35

35

Koneksiteti paraqet lidhjen e cila ekziston midis nj apo m shum objekteve. Koneksiteti mund t jet subjektiv, objektiv dhe i przier apo subjektiv-objektiv. Koneksiteti subjektiv ekziston ather kur nj person ka kryer shum vepra penale. Koneksitetin objektiv e kemi ather kur n kryerjen e nj vepre penale kan marr pjes shum persona apo n mnyr tjetr, jan t kan lidhje t drejtprdrejt me veprn e kryer penale (bashkpjesmarrje). Koneksiteti i przier ekziston n ather kur shum persona jan akuzuar pr shum vepra penale, kurse midis veprave t kryera penale njkohsisht ekziston lidhje dhe prova t njjta. 48

25. Kompetenca funksionale Kompetenca funksionale sht e drejt dhe detyr e gjykats q t ndrmerr veprime t caktuar procedurale penale gjat procedurs konkrete penale. Si kemi theksuar, gjykatat kan funksione t ndryshme t cilat prcaktohen sipas fazs n t ciln gjendet procedura konkrete penale si dhe sipas shkalls n t ciln realizohet funksioni i gjykimit. Kshtu, funksionin i gjykimit n shkalln e par e kryen gjyqtari individual ( pr veprat penale pr t cilat sht parapar dnimi me burgim deri n 3 vjet, apo dnimi me gjob si dnim kryesor) dhe kolegjet e prziera pr vepra t rnda penale. N procedurn e shkalls s dyt gjykatat gjykojn n prbrje kolegjiale. N shkalln e tret gjithashtu vendosin kolegjet gjyqsore. Sipas ligjit jan t ndara edhe aktivitetet e gjyqtarit t procedurs paraprake ( n procedurn hetimore), gjyqtarit pr konfirmimin e aktakuzs ( n stadin e aktakuzs), apo kryetarit t kolegjit gjyqsor (n seancn kryesore). 26. Kompetenca personale. N pikpamje t kompetencs personale sht e nevojshme t prfundohet se cilsia e t pandehurit si kryes i supozuar i veprs penale ka rndsi pr prcaktimin e kompetencs gjyqsore. Lidhur me kt, kompetenca e prmendur vije n shprehje n procedurn ndaj t miturve, sepse pr ndrmarrjen e veprimeve procedurale penale dhe gjykimin e veprave penale t personave t mitur sht kompetent gjyqtari pr t mitur dhe trupi gjykues pr t mitur n shkalln e par, gjegjsisht n gjykatn e shkalls s dyt (neni 49. LPMK). 27. Vlersimi i kompetencs dhe konflikti i kompetencs Shpjegimet paraprake treguan se gjykata duhet: - t kujdeset pr kompetencn e vet reale dhe territoriale sipas detyrs zyrtare; - t kujdeset pr kompetencn reale gjat tr procedurn penale; - t kujdeset pr kompetencn territoriale deri n aktakuzn e forms s prer; - t shpallet jokompetente dhe lndn tia drejtoj gjykats kompetente ; - si gjykat jokompetente t ndrmarr ato veprime n procedur pr t cilat ekziston rreziku i shtyrjes.
49

Krahas detyrave t parapara t gjykats, me rastin e vlersimit t kompetencs mund t vihet deri te mospajtimi midis gjykatave lidhur me kompetencn pr gjykim. Prandaj konflikti i kompetencs sht kontest i dy apo m tepr gjykatave rreth asaj se cila prej tyre sht kompetente reale apo territoriale pr ta zgjidhur shtjen konkrete penale. Konflikti i kompetencave mund t jet pozitiv dhe negativ. Pr konfliktin pozitiv t kompetencave bhet fjal ather kur dy apo m shum gjykata n shtjen konkrete penale pretendojn t jen kompetente. Kurse pr konfliktin negativ t kompetencave bhet fjal kur nj apo m shum gjykata e refuzojn kompetencn pr gjykim. Procedurn pr zgjidhjen e konfliktit t kompetencs e fillon gjykata sipas detyrs zyrtare. Konfliktin e kompetencave midis gjykatave e zgjidh s bashku drejtprdrejt gjykata m e lart( neni 37. 39). 28. Prjashtimi i gjyqtarit, gjyqtarit porot, prokurorit dhe pjesmarrsve tjer n procedur Duke pasur parasysh t drejtn e do individi q pr aktakuzn penale t ngritur kundr tij t vendos gjykata e pavarur dhe e paanshme e themeluar sipas ligjit (Neni 6, par. 1. KEDNJ), me dispozitat pr ushtrimin e funksionit gjyqsor ndr t tjera jan prcaktuar kushtet pr emrimin dhe revokimin e gjyqtarit, n mnyr q t sigurohet aftsia q n mnyr t paanshme, t drejt dhe pa ndikime nga jasht ta kryej funksionin e gjykimit. Me qllim t sigurimit t pavarsis dhe t paanshmris s gjykats KPPPK e parasheh institutin e prjashtimit. Prjashtimi i gjyqtarit apo gjyqtarit porot paraqet prjashtimin e tij nga gjykimi apo nga kryerja e veprimeve tjera procedurale n shtjen e caktuar penale pr shkak t ekzistimit t arsyes e cila sjell n dyshim paanshmrin dhe objektivitetin e tij.36 Arsyet pr prjashtim jan: - nse gjyqtari apo gjyqtari porot sht i dmtuar me veprn penale; - sht bashkshort, bashkshort jashtmartesor, person n afri gjinie n vij t drejtprdrejt t fardo shkalle ose n vij ansore deri n shkalln e katrt , person n afri krushqie deri n shkalln e dyt me t pandehurin, mbrojtsin e tij, paditsin, t dmtuarin, prfaqsuesin e tij ligjor ose prfaqsuesin e autorizuar;
36

B. Pavishiq, 2005., fq. 60. 61; G. Tomasheviq, 1998., fq. 98. 50

- sht kujdestar ligjor, nn kujdestari ligjore, fmij i adoptuar ose prind adoptues, ushqyes ose i ushqyer me t pandehurin, me mbrojtsin e tij , me paditsin ose me t dmtuarin; - n shtjen e njjt penale ka marr pjes n procedur si padits, mbrojts, prfaqsues ligjor, prfaqsues i autorizuar i t dmtuarit apo paditsit ose sht pyetur si dshmitar ose ekspert; ose - n t njjtn shtje ka marr pjes n marrjen e vendimit n gjykatn m t ult ose nse n gjykatn e njjt ka marr pjes n marrjen e vendimit i cili kundrshtohet me ankes. (Neni 40) Gjyqtari apo gjyqtari porot sht i detyruar ta ndrpres punn n shtjen penale dhe pr kt ta njoftoj kryetarin e gjykats i cili e emron gjyqtarin tjetr. Krahas gjyqtarit apo gjyqtarit porot prjashtim mund t krkojn edhe palt. Krkesa duhet t paraqitet deri n fillimin e shqyrtimit gjyqsor (nse ekzistojn rrethanat t cilat sjellin n dyshim paanshmrin e tij), gjegjsisht para prfundimit t shqyrtimit gjyqsor (nse fjala sht pr arsyet tjera pr prjashtim). Krkesa pr prjashtim duhet t arsyetohet. Pr prjashtim dhe zvendsim vendos kryetari i gjykats, kurse pr prjashtimin e tij drejtprsdrejti kryetari i gjykats m t lart. Pr prjashtimin e Kryetarit t Gjykats Supreme t Kosovs, vendoset n seancn e prgjithshme t Gjykats Supreme t Kosovs. (neni 43. par. 1-2). Dispozitat pr prjashtim t gjyqtarit dhe gjyqtarit porot zbatohen edhe n rastin e prokurorit publik dhe personave t autorizuar pr ta prfaqsojn at, personit t autorizuar t policis, procesmbajtsit t gjykats, prkthyesit, specialistit apo ekspertit (Neni 45).

51

PJESA V
PROKURORI

29. Paditsi i autorizuar n procedurn penale. N pajtim me parimin akuzator, funksioni i ndjekjes penale i sht besuar paditsit t autorizuar. Paditsi i autorizuar krkon nga gjykata q n procedurn penale ta vrtetoj se a sht kryer vepra penale; personi i akuzuar a sht kryesi i asaj vepre; a sht prgjegjs penalisht dhe a mund t zbatohen ndaj tij sanksionet penale. Veprimtaria procedurale e paditsit t autorizuar me t ciln ai nga gjykata krkon konstatimin e ekzistimit t krkess penale juridike n rastin konkret, n literatur quhet akuz penale. N kt kuptim, akuza penale sht aktivitet procedural i paditsit t autorizuar e cila ka t bj me veprimet e llojllojshme procedurale, me t cilat nga gjykata krkohet q n procedurn penale t konstatoj ekzistimin e kallzimit penal-juridik dhe varsisht nga rezultati i ktij konstatimi, ndaj personit t akuzuar t zbatohen sanksionet gjegjse penale.37 Funksioni i ndjekjes penale sht i vendosur para s gjithash si funksion publik i cili realizohet n interesin publik, pra ndjekja penale realizohet sipas detyrs zyrtare nga ana e prokurorit publik. Krahas veprave penale q ndjekjen sipas detyrs zyrtare, ekzistojn vepra penale ndjekja e t cilave sht e lidhur pr propozimin e t dmtuarit. Ajo q sht specifike pr ato vepra penale sht se funksionin e ndjekjes penale e ushtron prokurori publik pasi q i dmtuari t ket paraqitur propozimin e till. Gjithashtu ekzistojn edhe vepra penale t cilat mund t ndjekjen sipas padis private dhe n rastin e tyre si padit paraqitet paditsi privat.38 N aspektin e veprave penale t cilat ndjekjen sipas detyrave zyrtare KPPPK krahas prokurorit publik pranohet edhe i dmtuari si padits (padits subsidiar), i cili realizon ndjekjen penale n rastet kur prokurori publik nuk fillon ndjekjen penale.

37 38

M. Gruba, 2006., fq 134. 135.; H.I. Sijeriq-oliq, 2005, fq. 161. Shih m lart shpjegimin pr Parimin e Oficialitetit t Ndjekjes Penale. 52

30. Organizimi i prokuroris dhe parimet specifike Organizimi i prokuroris n Kosov, sht i rregulluar me Ligjin Mbi Prokurorin dhe i sht prshtatur organizimit t gjykatave.39 Me kt ligj jan themeluar: Prokuroria Komunale, Prokuroria e Qarkut, dhe ajo e Kosovs. Si gjyqtart ashtu edhe prokurort n Kosov i emron PSSP-ja.40 Rregullimi i prokuroris sht i bazuar n parimet e caktuara si jan: Parimi i bashkimit t prokuroris: Sipas ktij parimi prokuroria sht e ngritur n parimin e bashkimit organizativ, sepse gjitha prokurorit s bashku e formojn unitetin organizativ n t cilin prokurorit m t ulta i nnshtrohen prokuroris m t lart; Parimi i ligjshmris: do prokurori sipas ktij parimi e ushtron funksionin e vet n baz t dispozitave gjegjse ligjore. Prokuroria domosdo ndrmerr ndjekjen penale sa her q plotsohen kushtet ligjore, do t thot kur ekzistojn provat se sht kryer vepra penale (parimi i legalitetit t ndjekjes penale). Parimi i rregullimit monokrat: Sipas ktij parimi vetm nj person, kurse ky person sht prokuroi kryesor, e prfaqson prokurorin dhe e drejton punn e saj. Ky parim ka t bj me mnyrn dhe formn e ushtrimit t funksionit t ndjekjes penale nga ana e atij prokurori i cili gjendet n krye t organizats s caktuar t prokuroris. Prokurori i cili gjendet n krye t prokuroris, funksionin e ndjekjes penale mund ta ushtroj drejtprdrejt vet ose ato aktivitete ja delegon ose ja beson prokurorve tjer n prokurorin n krye t s cils gjendet. Me kt rast ai atyre mund tu jap udhzimet e nevojshme pr ti kryer ato pun ashtu q prokurort gjat aktivitetit t tyre realizimin e funksionit t ndjekjes e ushtrojn vet pr ushtrimin
39

Ligji pr Prokurorin Publike t Kosovs Gazeta Zyrtare e KSAK nr. 32/1976, ndryhimet dhe plotsimet nr. 42/1977, 44/1982. i 44/1984. Ky ligj sht ln n fuqi me Rregulloren e UNMIK-ut 1999/24. N procedur e sipr sht nxjerrja e Ligjit pr Prokurorin e Kosovs, i cili parasheh nj struktur tjetr pr Prokurorin e Kosovs. 40 Neni. 5. Rregullorja e UNMIK-ut 2001/28. 53

ligjor t punve dhe detyrave; Parimi i rregullimit hierarkik: Ky parim nnkupton subordinimin e prokurorive m t ulta ndaj atyre m t larta, gjegjsisht nnshtrimin e prokuroris m t lart asaj m t ults. Parimi i rregullimit hierarkik aplikohet edhe brenda prokuroris konkrete. Pra, prokurori i cili gjendet n krye t prokuroris konkrete udhheq me punn e tij, bn ndarjen e punve brenda saj, mund t ndrmerr edhe kryerjen e punve t caktuara n at mnyr q i kryen ato n vend t prokurorit t caktuar apo q ato pun ia beson prokurorit tjetr n at prokurori. Ndrkaq, krahas parimit t hierarkis s brendshme dhe vendosjes monokratike, sipas ligjit, do prokuror edhe pa autorizim t posam mund t ndrmerr fardo veprimi n procedurn para gjykats apo organit tjetr shtetror, t ciln pun do t mund ta kishte marr prokurori kryesor. Veprimi i ndrmarr n procedur nga cilido antar i prokuroris e obligon prokurorin n trsi, madje edhe ather kur sht ndrmarr n kundrshtim me udhzimin e prokurorit kryesor. Prandaj, pr procedur prokurorit nuk i duhet autorizimi, sepse gjykata nuk e verifikon se a ka vepruar prokurori n pajtim me udhzimin, kurse gjat procedurs prokurort mund t ndrrohen. Lidhur me sa u tha ka t bj edhe dhnia e udhzimeve t detyrueshme. Udhzimet kan karakter intern dhe e obligojn at prokuror t cilit i jepen ato; pra, ato nuk e udhzojn edhe gjykatn, sepse pr gjykatn sht meritore deklarata, gjegjsisht veprimi i prokurorit i ndrmarr n procedur pa marr parasysh se a sht n pajtim me udhzimin e dhn apo jo; Parimi i devolucionit: Ky parim nnkupton t drejtn e prokurorit m t lart q t ndrmerr dhe drejtprsdrejti ti kryej punt nga kompetenca e prokurorit m t ult ( p.sh. prokurori kryesor i Prokuroris s Qarkut, mund t ndrmerr ndjekjen penale n vend t Prokurorit Komunal dhe n ndonj rast t procedurs konkrete penale ta kryej at para gjykats komunale kompetente); Parimi i substitucionit: Ky parim nnkupton t drejtn e prokurorit t rangut m t lart q prfaqsimin e caktuar apo ndrmarrjen e veprimeve procedurale n ndonj lnd ta prjashtoj nga kompetenca e prokurorit kompetent t rangut m t ult, dhe at tia besoj prokurorit tjetr kompetent.
54

31. T drejtat dhe detyrat e prokurorit publik n procedurn penale. Prokuroria publike sht organ i pavarur prgjegjs pr hetimin e veprave penale, pr ndjekjen penale t akuzuarve pr veprat e kryera penale t cilat ndjekjen sipas detyrs zyrtare (ex officio), apo sipas krkess s pals s dmtuar, mbikqyrjen e puns s policis gjyqsore me rastin e kryerjes s hetimit dhe mbledhjes s provave dhe informatave. Prokurori publik sht i detyruar q ti shqyrtoj provat dhe faktet t cilat e rndojn si dhe ato t cilat jan n dobi t t pandehurit, t siguroj q hetimi t kryhet me respektimin e plot t t drejtave t pandehurit dhe q t mbledhja e provave t mos vij duke shkelur dispozitat e procedurs penale (neni 46. par. 1-3). N realizimin e funksionit t veprs penale prokurori publik ka t drejt dhe detyr: - q t ndrmerr masat e nevojshme pr zbulimin e veprave penale dhe gjetjen e kryesve t tyre dhe t ndrmarr veprime hetimore derisa zbaton dhe mbikqyr hetimet n procedurn paraprake penale; - t paraqes apo prezantoj aktakuzn, gjegjsisht propozimakuzn para gjykats kompetente; - t paraqes ankes kundr vendimeve gjyqsore t cilat nuk e kan marr formn e prer dhe t paraqes mjetet e jashtzakonshme juridike kundr vendimeve gjyqsore t forms s prer; - q t kryej dhe ndrmerr edhe pun dhe veprime tjera t parapara me ligj (neni 47). 32. I dmtuari si padits dhe paditsi privat Sipas parimit t legalitetit t ndjekjes penale prokurori publik sht i detyruar ta filloj ndjekjen penale kur pr kt ekziston dyshimi i bazuar se sht kryer vepra penale e cila ndiqet sipas detyrs zyrtare. Prokurori publik n rastin konkret mund t mos e filloj procedurn penale ose n rastin e procedurs tashm t filluar t ndjekjes t trhiqet. Nse prokurori publik konsideron se nuk ka baz pr fillimin apo vazhdimin e procedurs penale, ather rolin e tij mund ta marr pala e dmtuar nn kushtet e caktuara ligjore, (Neni 6. par. 3-4). Pra, i dmtuari ka t drejt q ta vazhdoj ndjekjen penale dhe ktu ai paraqitet si padits subsidiar vetm ather kur prokurori publik nuk e ndrmerr ndjekjen penale. Pr kt arsye kur prokurori publik nuk e
55

fillon ndjekjen apo trhiqet nga ndjekja, ai sht i detyruar q n afat prej 8 ditsh ta njoftoj pr kt t dmtuarin dhe ta udhzoj at se mund t vazhdoj vet ndjekjen si padits subsidiar.41 I dmtuari n kt rast ka t drejt t ndrmerr, gjegjsisht t vazhdoj ndjekjen penale n afat prej 8 ditsh nga dita e pranimit t njoftimit. I dmtuari i cili nuk sht i informuar pr trheqjen e prokurorit nga ndjekja apo pr mos fillimin e ndjekje penale, me deklaratn e vet mund ta vazhdoj procedurn, t ciln e jep para gjykats kompetente me afat prej 3. muajsh nga dita kur prokurori e ka hedhur posht kallzimin penal, gjegjsisht nga dita kur e ka nxjerr vendimin pr ndrprerjen e procedurs, ( Neni 62. par. 4). Kur jan n pyetje veprat penale t cilat ndiqen sipas padis private, funksionin e ndjekjes penale e realizon paditsi privat, gjegjsisht personi i dmtuar me vepr penale. Paditsi privat vendos se a do t ndrmerr ndjekjen penale pr veprn e till penale. Nse paditsi privat paraqet padin private, ather ai edhe e prfaqson at. Prokurori publik n rastin e ktyre veprave penale nuk ka kurrfar ingjerencash. Pr veprat penale t cilat ndiqen sipas padit private, padia private duhet t paraqitet n afat prej 3. muajve nga dita kur personi i autorizuar ka kuptuar pr veprn penale dhe kryesin e saj (Neni 54. par. 1). Paditsi subsidiar dhe paditsi privat kan t drejt q gjat gjith ktyre fazave t procedurs penale t demonstrojn t gjitha faktet dhe t propozojn prova t cilat jan t rndsishme pr konstatimin e veprs penale, zbulimin e kryesit apo vrtetimin e krkesave t tyre pronsore-juridike. N shqyrtimin gjyqsor paditsi subsidiar dhe paditsi privat kan t drejt t propozojn prova, ti parashtrojn pyetje t pandehurit, dshmitarit dhe ekspertve dhe t paraqesin vrejtje dhe sqarime lidhur me dshmit e tyre, si dhe t japin deklarata tjera dhe propozime. Paditsi subsidiar dhe paditsi privat kan t drejt ta kontrollojn procesverbalin, dokumentet dhe lndt t cilat shrbejn si prov, n pajtim me dispozitat e KPPPK (Neni 61, par. 13).

41

procedurn e njjt e zbaton gjykata edhe n rastin e trheqjes s prokurorit publik nga ndjekja para se t filloj shqyrtimi gjyqsor (Neni. 62.fq. 1). 56

PJESA E VI
I PANDEHURI DHE E DREJTA E TIJ PR TU MBROJTUR

33. Nocioni i dyshuar; i pandehur dhe i akuzuar I dyshuari sht personi pr t cilin policia apo organi i ndjekjes penale me arsye dyshon se ka kryer vepr penale, por q kundr tij nuk sht filluar vepra penale. i pandehuri sht personi kundr t cilit zhvillohet procedura penale. i akuzuari sht personi kundr t cilit aktakuza sht br e plotfuqishme; sht paraqitur padi private apo propozim-akuza dhe sht caktuar shqyrtimi gjyqsor. i dnuari sht personi i cili me aktgjykimin e forms s prer t gjykats sht shpallur fajtor pr veprn e kryer penale (Neni 151, pika 1- 4). Shprehja i pandehur prdort gjithashtu si shprehje e prgjithshme edhe pr t pandehurin, t akuzuarin dhe t dnuarin. do kryes i veprs penale nuk mund t jet i pandehur. Kshtu p.sh. procedura penale nuk mund t zhvillohet kundr personit i cili gzon imunitet penal dhe material juridik, apo imunitet procedural penal ( te imuniteti procedural penal, derisa prokurori publik t mos e merr lejen e nevojshme nga organi kompetent, (Neni 144. par. 1), si dhe as kundr personit i cili n momentin e kryerjes s veprs penale nuk i ka mbushur 14 vjet (Neni 11, par. 2 i KPPK). 34. Pozita procedurale e t pandehurit. N teorin e t drejts s procedurs penale theksohet se pozita procedurale e t pandehurit prcaktohet nga t drejtat dhe detyrimet e tij. Specifikat e pozits procedurale t t pandehurit mbshtetn n pozitn juridike t ciln ai e ka n procedurn penale: i pandehuri sht njri ndr tre subjektet themelore n procedurn penale. N kt kuptim sht edhe pal i cili duhet ti ket t gjitha mundsit juridike dhe reale t prfaqsoj interesat e veta. N ann tjetr, i pandehuri mund t jet edhe burim i t kuptuarit t fakteve t relevante t cilat duhet t vrtetohen n procedurn penale, n at kuptim q edhe kundr vullnetit t tij tu nnshtrohet masave t caktuara t detyrimit (p.sh. kontrollit trupor apo bastisjes). Pra, i pandehuri sht subjekt i procedurs penale i cili disponon me t drejtn pr tu mbrojtur, kurse
57

ai mund t jet edhe mjet i provs pasive.42 Kto dy pozita procedurale t t pandehurit n procedurn penale shprehen n mnyra t ndryshme n disa stade t saj: n hetuesi i pandehuri m tepr u nnshtrohet masave t detyrimit procedural t cilat jan t lidhura pr hetimin e gjendjes faktike, derisa n shqyrtimin gjyqsor nj gj e till sht m pak e shprehur, sepse ai stad i procedurs penale i prket kundrshtimeve reciproke t fakteve dhe argumenteve juridike t palve.43 Pozita procedurale e t pandehurit ka t bj n mas m t madhe me t drejtat t cilat i kontribuojn realizimit t njrit nga tre funksionet themelore t procedurs penale-funksionit pr tu mbrojtur.44 Pr shkak t rndsis s t drejts pr tu mbrojtur kjo e drejt sht parapar edhe me dokumentet ndrkombtare me t cilat i ofrohet mbrojtja t drejtave themelore t njeriut (p.sh. neni KEDNJ) si dhe me legjislacionit penal. Pjesa drmuese e ktyre t drejtave mund t shfrytzohet gjat tr procedurs penale, gjegjsisht n cilindo stad t saj. Pra, gjithmon ekzistojn t drejtat e caktuara t cilat duhet t sigurohen dhe t cilat i garantojn t pandehurit cilsin e subjektit dhe pals n procedur. Ktu do t nnvizojm disa nga t drejtat e t pandehurit (kurse pr t drejtat tjera do t flasim m von): cilido person i pandehur pr kryerje t veprs penale konsiderohet i pafajshm derisa t mos vrtetohet fajsia e tij me aktgjykim t forms s prer t gjykats (Neni 3. par. 1); cilido person i pandehur pr kryerjen e veprs penale ka t drejt pr procedur penale t ndershme t zhvilluar n afat kohor t arsyeshm( neni 5. par. 1);
42 43

V. I.. Bayer, 1995., fq. 268; G.Tomasheviq,1998.,fq.70; T. Vasiljeviq,1981.fq.154. D. Krapac, 2003.,fq. 159 160. 44 Ktu duhet cekur se nse informatat nga kallzimi penal jan baz pr dyshimin e bazuar se personi i caktuar ka kryer vepr penale e cila ndiqet sipas detyrs zyrtare, apo gjat mbledhje s informatave nga personi i caktuar, policia vjen deri tek njohuria se ai person ka kryer veprn penale e cila ndiqet sipas detyrs zyrtare, ather ai person konsiderohet si i pandehur dhe ka t drejtat t cilat jan parapar pr t pandehurit sipas KPPPK, pa marr parasysh se ende nuk iniciuar hetimi (Neni. 220. fq. 3). Pr t drejtat e t akuzuarit, shih E. Sahiti, R. Murati, E. Kunshtek, 2004., fq. 132. 58

 me rastin e par t marrjes n pyetje, i pandehuri duhet t informohet menjher dhe hollsisht n gjuhn q ai e kupton pr natyrn dhe arsyet e aktakuzs kundr tij (Neni 11. par. 1); t drejtn n heshtje n kuptim q nuk sht i detyruar q ta paraqes mbrojtjen e tij dhe as t prgjigjet n pyetje (Neni 11. par. 2); t drejtn q t mos jet i detyruar q ta akuzoj vetveten ose t afrmit e tij, as ta pranoj fajsin (Neni 11. par. 2); t drejtn pr tu mbrojtur sipas zgjedhjes s tij, pr t ciln t drejt duhet t paralajmrohet q me rastin e marrjes s par n pyetje ose privimit nga liria (Neni 12, par. 2); t drejtn pr ndihm profesionale t mbrojtsit falas (Neni 12 par. 4) Krahas t drejtave, i pandehuri n procedurn penale i ka edhe obligimet: - Kontrolli mjeksor i t pandehurit mund t zbatohet pa plqimin e tij, nse ky kontroll sht i domosdoshm pr tu vrtetuar faktet t cilat jan t rndsishme pr procedurn penale. Kontrolli mjeksor i cili prfshin kontrollin trupor si sht marrja e mostrs s gjakut, mund t bhet vetm me urdhr t gjykats, ose me plqim vullnetar t personit pr t cilin sht fjala (Neni 192. par. 1-5); - Obligimi pr tiu prgjigjur thirrjes s organit t procedurs penale. N kt kuptim jan parapar edhe masat me t cilat sigurohet prezenca e t pandehurit, kurse me kto masa kufizohet e drejta themelore e njeriut- e drejta n liri (Neni 268). 35. E drejta pr tu mbrojtur dhe llojet e mbrojtjes E drejta pr tu mbrojtur pr t pandehurin sht e drejta m e rndsishme, sepse nga ajo burojn edhe t drejtat tjera t tij. Mbrojtja paraqet aktivitetin procedural i cili sht i drejtuar n mohimin e aktakuzs n trsi apo pjesrisht, n vrtetimin e fakteve n dobi t pandehurit si dhe n zbatimin e atyre normave juridike t cilat pr t pandehurin jan m t volitshme.45

N procedurn penale na paraqiten dy lloj mbrojtjeje:

45

Kshtu, M. Gruba, 2006., fq. 180; G. Tomasheviq, 1998., fq.73. D. Krapac, 2003.,fq. 160 165; N. Matovski, 1984, fq. 13 18. 59

- Mbrojtja materiale apo mbrojtja personale (mbrojtja t ciln i pandehuri e ndrmerr vet); - Mbrojtja formale apo mbrojtja profesionale (mbrojtja me ndihmn profesionale t mbrojtsit). Pr kto lloje t mbrojtjes flet dispozita e (Neni 11. par. 2 e KPPPK). Gjithashtu, edhe Neni 6. par. 3. pika c) e KEDNJ flet pr mbrojtjen materiale dhe formale. GJEDNJ, n praktikn e saj thekson se kto dy lloje t mbrojtjes nuk prjashtohen (nuk jan dhn n mnyr alternative), por plotsohen me njra tjetrn ( jan kumulative).46 Mbrojtja materiale (personale) sht ajo mbrojtje t ciln e ndrmerr vet i pandehuri n at mnyr q jep dshmin (nse dshiron), pyet dshmitart dhe ekspertt, propozon prova, jep fjaln prfundimtare n shqyrtimin gjyqsor, paraqet kundrshtime apo mjete juridike. I pandehuri mund ta realizoj edhe t drejtn pr mbrojtje personale jo vetm me rastin e marrjes n pyetje por edhe gjat tr procedurs penale duke i shfrytzuar mjetet juridike t parapara me ligj. Mbrojtja materiale apo personale nuk i takon vetm t pandehurit, sepse kt mbrojtje e shfrytzojn edhe organet t cilat marrin pjes n procedurn penale, si dhe personat tjer. N aspektin e shfrytzimit t mbrojtjes materiale nga ana e organeve t cilat marrin pjes n procedurn penale theksohen p.sh. gjykata, prokurori publik dhe policia. P.sh. se jan t detyruar q sakt dhe n mnyr t plot ti vrtetojn faktet t cilat kan rndsi pr nxjerrjen e vendimit t drejt ligjor gjegjsisht se jan t detyruara q me kujdes ti shqyrtojn dhe vrtetojn si faktet q e ngarkojn t pandehurin ashtu edhe ato q t cilat jan n dobi t tij (Neni 7). E drejta n mbrojtje materiale iu takon edhe personave t cilt n ndonj mnyr t caktuar jan t lidhur me marrdhnie dhe lidhje shum t afrta me t pandehurin (p.sh: qifti bashkshortor apo jashtmartesor, farefisi m i afrt i t pandehurit), sepse ata persona mund t angazhojn mbrojts pr t pandehurin (neni 69. par. 6), kan t drejt t mos dshmojn n procedurn penale (neni 160) ose t paraqesin krkesn pr prsritjen e procedurs (neni 443, par. 1).

46

Kshtu psh: n lndn Pakelli kundr Gjermanis (1987.), Imbrioscia kundr Zvicrrs (1993.). 60

36. Mbrojtsi Krahas mbrojtjes materiale t ciln si theksuam e realizon i pandehuri vet (dhe organet t cilat marrin pjes n procedurn penale si dhe rrethi i caktuar i personave t cilt jan n lidhje t afrta me t pandehurin), i pandehuri ka t drejt t mbrohet edhe me an t ndihms profesionale t mbrojtsit. Konsiderohet se mbrojtja me ndihmn e mbrojtsit siguron barazin e t pandehurit me paditsin e autorizuar n kuptim t parimit t barazis s armve. Mbrojtja, t ciln t pandehurit ia ofron mbrojtsi q ai vet e zgjedh apo ia cakton gjykata, kur me ligj parashihet mbrojtja e detyrueshme, quhet mbrojtje formale. Arsyet pr mbrojtje formale jan t shumfishta, por m s shpeshti prmendet se mbrojtsi n procedurn penale ofron ndihmn teknikejuridike t pandehurit gj q i kontribuon barazis s palve n procedurn penale. Paditsi n raport me t pandehurin, n drejtsi sht person profesional, derisa i pandehuri m s shpeshti sht person i cili nuk e njeh t drejtn, prmbajtjen e saj dhe ligjet. Me vet kt f akt pozita e paditsit sht m e forte dhe m e volitshme. Mirpo, kto prparsi nuk jan edhe t vetmet q jan edhe n ann e paditsit. I pandehuri sht person kundr t cilit zhvillohet procedura penale, pra person i cili mu pr kt arsye edhe sht n nj gjendje t posame psikike. Kjo gj, mund t ndikoj seriozisht edhe n ushtrimin e mbrojtjes s tij, gjegjsisht q veprimet e tij t mos jen gjithmon t organizuara mir, t dobishme, gj q mund t oj n lshime me rastin e paraqitjes s rrethanave dhe fakteve t relevante pr mbrojtjen. Pra, deri te mbrojtja e plot e t pandehurit mund t arrihet vetm nse i pandehuri, krahas t drejtave t cilat i takojn, ka edhe mundsi t angazhoj persona t cilt sipas profesionalizmit t tyre jan t barabart me paditsin e autorizuar, n mnyr q t vendoset baraspesha e vrtet midis dy palve kundrshtuese n procedurn penale- midis paditsit t autorizuar dhe t pandehurit. Neni 6. par. 3 pika c) e KEDNJ parasheh t drejtn e t pandehurit pr tu mbrojtur me ndihmn e mbrojtsit sipas zgjedhjes s vet ose nse nuk ka mjaft mjete pr ta paguar at, kurse interesi i s drejts e krkon domosdo, ti sigurohet mbrojtsi sipas detyrs zyrtare.
61

Sipas KPPPK, i pandehuri ka t drejt t mbrohet me ndihmn profesionale t mbrojtsit t cilin vet e zgjedh, kurse nse vet nuk merr mbrojts kur kjo sht e parapar me kt ligj- do ti caktohet mbrojtsi sipas detyrs zyrtare. Gjithashtu, kur interesi i s drejts e krkon kt, nse i pandehuri nuk ka mjete t mjaftueshme pr ndihm juridike, sipas krkess s tij do ti caktohet mbrojtsi i cili paguhet nga mjetet buxhetore (Neni 12, par. 2- 4). I pandehuri ka t drejt n mbrojts n t gjitha fazat e procedurs (Neni 69, par. 1 ). I pandehuri njoftohet pr t drejtn e tij pr tu mbrojtur q nga momenti i par i marrjes n pyetje, si dhe pr at se nse ai krkon, mund ti caktohet mbrojtsi, po q se pr shkak t gjendjes materiale nuk mund ti paguaj shpenzimet e mbrojtjes (Neni 12. par. 5). pr t drejtn n ndihm juridike profesionale sipas zgjedhjes s tij, njoftohet edhe personi i arrestuar (Neni 14. par. 1. al. 2). 37. Llojet e mbrojtjes me ndihmn e mbrojtsit Mbrojtja me ndihmn e mbrojtsit mund t jet e organizuar si fakultative, obligative dhe mbrojtje e personave me gjendje t dobt materiale ( e ashtuquajtura mbrojtje e t varfrve). Lidhur me kt ekzistojn edhe dy baza juridike sipas t cilave mbrojtsi paraqitet n procedurn penale, e kto jan: a) ndihma e mbrojtsit i cili sht zgjedhur lirisht (Neni 70, par. 2); b) vendimi i gjykats n form aktvendimi pr caktimin e mbrojtsit. (Neni 73-74). Mbrojtja formale fakultative: paraqet t drejtn e t pandehurit q sipas zgjedhjes s lir t ket mbrojts nse kt e dshiron dhe sa her q ai e dshiron. Te mbrojtja fakultative, nse mbrojtsin nuk e merr i pandehuri vet kt mund ta bjn edhe personat t cilt jan n lidhje t caktuara me t pandehurin, n marrdhnie dhe lidhje shum t afrta me t. ( Neni 69, par. 6). i pandehuri ka t drejt n mbrojts gjat tr procedurs penale dhe pr kt t drejt duhet t njoftohet para momentit t marrjes s par n pyetje. I pandehuri mund t ket m s shumti tre mbrojts (Neni 71, par. 2). Pr dallim nga mbrojtja formale fakultative, ka edhe raste kur, qoft pr shkak t peshs s veprs penale, apo pr shkak t nevojave t posame t t pandehurit, i pandehuri duhet patjetr t ket mbrojts,
62

n mnyr q t realizohen me sukses qllimet e procedurs penale dhe t sigurohet mbrojtja e tij. Kjo sht mbrojtja formale obligative. Mbrojtja formale obligative sht e parapar n raste si vijon: nse i pandehuri sht memec, i shurdhr ose tregon simptoma t smundjes shpirtrore apo paaftsi mendore, pr ka nuk sht n gjendje q t mbrohet vet me sukses. N rastet e tilla ai duhet ta ket mbrojtsin q nga momenti i par i marrjes n pyetja; me rastin e marrjes n pyetje n paraburgim, gjat tr kohs sa zgjat paraburgimi; nga momenti i ngritjes s aktakuzs, nse aktakuza sht ngritur pr vepr penale pr t ciln parashihet dnimi me burgim mbi tet vjet; n procedur sipas mjeteve t jashtzakonshme juridike nse i pandehuri sht i shurdhr, memec apo tregon shenja t smundjes shpirtrore ose paaftsi mendore, apo n rast se i sht shqiptuar dnimi me burgim afatgjat( Neni 73, par. 1 al. 1 - 4). Nse n raste t mbrojtjes s detyrueshme i pandehuri nuk angazhon mbrojtjes, kryetari i gjykats apo organi kompetent i cili zhvillon procedurn paraprake, nga mjetet e fondit publik, sipas detyrs zyrtare e angazhon mbrojtsin.47 Gjithashtu, nse gjat procedurs, i akuzuari mbetet pa mbrojtsin e caktuar, kurse vet nuk angazhon mbrojts tjetr, ather kryetari i trupit gjykues apo organi kompetent i cili e zhvillon procedurn paraprake, emron mbrojtsin e ri sipas detyrs zyrtare, i cili paguhet nga buxheti publik (Neni 73. par. 3). I pandehuri mund t marr vet tjetr mbrojts n vend t mbrojtsit t emruar. N rastin e till mbrojtsi i emruar revokohet (Neni 75, par. 1). pr ta mundsuar mbrojtjen e plot t t pandehurit, KPPPK parasheh caktimin e mbrojtsit edhe pr disa raste t mbrojtjes fakultative. Kjo sht mbrojtja e personave me gjendje t dobt materiale. Me fjal tjera, n rast t gjendjes s dobt materiale, gjykata sipas krkess s t pandehurit dhe me plotsimin e kushteve t caktuara, e cakton mbrojtsin. Kushtet e prgjithshme kan t bjn me: mosekzistimi i mundsis pr mbrojtje formale obligative; krkesa e t pandehurit; dhe gjendja e dobt materiale e t pandehurit pr ka ai nuk mund ti
47

Pr shkak t ksaj q u theksua, shpesh pr mbrojtjen e ubligueshme thuhet se sht mbrojtje sipas detyrs zyrtare, sepse gjykata e emron mbrojtsin ex officio. 63

bart shpenzimet e mbrojtjes. Kushtet e veanta jan: q procedura t zhvillohet pr vepr penale t dnueshme me s paku tet vjet burg; apo nse kjo sht n interesin e s drejts (Neni 74. par. 1). N pajtim me qndrimin parimor se e drejta pr tu mbrojtur me ndihmn e mbrojtsit sht nj nga t drejtat themelore n procedurn penale, krkesa pr emrimin e mbrojtsit pr shkaka t gjendjes s dobt materiale mund t theksohet gjat tr procedurs penale, kurse pr kt t drejt i pandehuri do t kshillohet para marrjes s par n pyetje (Neni 74. par. 2-3). 38. T drejtat dhe detyrat e mbrojtsit Gjat zhvillimit t procedurs penale mbrojtsi i ka t drejta dhe detyra t caktuara. T drejtat dhe detyrat e mbrojtsit jan kan t bjn me mbrojtjen efikase dhe korrekte gjat tr procedurs penale. Mbrojtsi ka t drejtat e njjta sikurse i pandehuri, prve atyre q jan t rezervuara n mnyr eksplicite vetm pr t pandehurin. Mbrojtsi ka t drejt t komunikoj lirisht me t pandehurin, me goj dhe me shkrim, nn kushtet t cilat garantojn konfidencialitet. Mbrojtsi ka t drejt t informohet q n fillim pr vendin dhe kohn e ndrmarrjes s fardo veprimi hetimor si dhe t merr pjes n t dhe ti shikoj procesverbalet dhe provat q i prkasin lnds penale (Neni 77). Mbrojtsi ka t drejt t propozoj prezantimin e provave me qllim t vrtetimit t fakteve t cilat jan n dobi t t pandehurit. Gjithashtu mbrojtsi ka t drejt q n dobi t t pandehurit ti parashtroj t gjitha mjetet juridike-mjetet e zakonshme dhe t jashtzakonshme juridike; si dhe parashtresat dhe propozimet. Krahas t drejtave mbrojtsi ka edhe detyrime t caktuara. Detyr themelore e mbrojtsit sht ndrgjegjshmria gjat mbrojtjes s interesave t t pandehurit, ruajtja e fshehtsis q i besohet, me rast, n nga ai nuk krkohet objektivitet; ka t drejt dhe detyr ti hesht faktet e dmshme pr personin q mbron. Ai nuk guxon ta pengoj gjykatn, paditsin dhe organet tjera t procedurs gjat konstatimit t fakteve.48 Detyr e tij sht q ti ndihmoj t pandehurit pa marr qoft mbrojtja fakultative, obligative apo e personit me gjendje t dobt materiale.49

48 49

N. Matovski, 1984.,fq. 141 175. Mbrojtsi mund t refuzoj pranimin e mbrojtjes me arsyetim t ngarkess s madhe me pun tjera apo pr shkak t angazhimit n lnd tjera. 64

PJESA E VII
I DMTUARI N PROCEDURN PENALE

39. Nocioni i dmtuardhe pozit n procedurn penale Personi e drejta personale apo materiale e t cilit sht shkelur apo rrezikuar me vepr penale, quhet i dmtuar (neni 151. al.5), me vepr penale mund t jet i dmtuar si personi fizik ashtu edhe personi juridik. I dmtuari sht subjekt sekondar i procedurs penale me t drejta dhe detyrime t caktuara. I dmtuari, t drejtat e tij n procedurn penale mund ti realizoj vet ose me ndihmn e prfaqsuesit ligjor, gjegjsisht t autorizuarit.50 Gjithashtu, i dmtuari mund t jet paditsi i autorizuar: paditsi privat (te veprat penale t cilat ndiqen me padi private) apo paditsi subsidiar (te veprat penale t cilat ndiqen sipas detyrs zyrtare). Gjithashtu i dmtuari ka t drejt q propozimin tia paraqes prokurorit publik pr ndjekje t veprs penale e cila ndiqet sipas propozimit. Statusi i till i t dmtuarit sht baz pr pozitn e tij n procedurn penale dhe pr parashikimin e t drejtave dhe detyrave t caktuara. I dmtuari ka t drejt:
T paraqes kallzimin penal pr veprn e kryer e cila mund t jet

baz pr aktivitetet e prokurorit publik dhe policis;

T jet i informuar pr pezullimin e hetimit n mnyr q, nse

dshiron, ta vazhdoj ndjekjen ( Neni 224 par. 2 dhe Neni 62, par.1).
T jet i informuar pr trheqjen e aktakuzs para fillimit t

shqyrtimit gjyqsor, dhe pr at se mund ta vazhdoj ndjekjen (Neni 326. par. 1 dhe Neni 62. par. 1). N shqyrtimin kryesor, pas trheqjes s aktakuzs nga ana e prokurorit publik t deklaroj a dshiron ta vazhdoj ndjekjen (Neni 63, par. 1); Ta deklaroj ankesn lidhur me vendimin e gjykats pr sanksionet e shqiptuara penale, pr veprat penale kundr jets dhe trupit, kundr integritetit seksual, apo siguris publike n komunikacion51, apo shpenzime e procedurs penale (Neni 399. par. 3);
50

Prfaqsuesi ligjor sht prindi ose personi q e ka t drejtn e prindit, apo q ka detyr ligjore, ose q sht kujdestar ligjor (Neni 151. al. 6). Kurse i autorizuar sht personi, i cili n rastet e parapara me KPPPK vepron n emr dhe n interes t t dmtuarit (Neni. 151, al. 7). 51 Nse prokurori publik e ka ndrmarr ndjekjen nga paditsi subsidiar (Neni 65, 65

 T jet i informuar dhe t prezantoj n marrjen n pyetje t

dshmitarve apo ekspertve jasht gjykatores, si dhe n kryerjen e inspektimit t vendit t ngjarjes apo n rikonstruktimin e ngjarjes (Neni 366. par. 3); Gjat hetimit t paraqes krkesn prokurorit publik pr sigurimin e provave t caktuara (239, par. 1); Q n fjaln prfundimtare t diskutoj pr provat t cilat argumentojn krkesn pasurore juridike dhe t dftoj pr provat e prgjegjsis penale t t pandehurit (Neni 380); Ta kundrshtoj transferin e ndjekjes penale n shtetin tjetr prve nse sht dhn siguria pr realizimin e krkess s tij juridike (Neni 514. par. 4); T parashtroj krkesn pasurore juridike. Me fjal tjera, kur pr shkak t kryerjes s veprs penale sipas normave t s drejts pasurore krkesa pasurore-juridike e t dmtuarit ka lindur, ai mund t krkoj q n procedurn penale t shqyrtohet krkesa e tij (Neni 107-118); T jet q t merret n pyetje si dshmitar (Neni 158. par. 2)

Prve t drejtave t cekura i dmtuari n procedurn penale i ka edhe detyrimet si jan: Nse ai sht i lidhur si dshmitar, ndaj t dmtuarit aplikohen t gjitha detyrimet t cilat jan t lidhura pr pozitn e dshmitarit n procedurn penale. Ktu ka t bj me detyrimin e prgjigjs n thirrjen e rregullt t drguar, pr detyrimin e dshmimit, (prve nse fjala sht pr prjashtimin apo lirimin nga detyrimi i dshmis) dhe detyrimin e dshmis autentike n procedurn penale; Nnshtrimi i kontrollit t lndimeve trupore (t cilat jan t domosdoshme, t detyrueshme n rastet e lndimeve apo rrezikimeve t integritetit fizik t t dmtuarit, (Neni 191.); Nnshtrimi i kontrollit mjeksor nse i dmtuari sht dshmitar dhe nse sht e domosdoshme pr tu konstatuar se a ka gjurm n trupin e tij apo pr tu konstatuar pasoja e veprs penale (Neni 192, par. 3). 40. Krkesat pasurore juridike I dmtuari ka t drejt q n procedurn penale ti bashkohet krkess s tij pasurore juridike dhe q n procedur ta realizoj at. Krkesa
par. 2), i dmtuari mund t deklaroj ankesn sipas t gjitha bazave t ankuese. 66

pasurore juridike si lnd sekondare e procedur penale do t shqyrtohet n procedur nse: - krkesa pasurore juridike ka lindur si rezultat i veprs s kryer penale; - nse personi i autorizuar ka paraqitur propozimin; - nse kjo procedur e shqyrtuar nuk do t zvarrit procedurn penale si lnd themelore t procedurs penale (Neni 107, par. 1). Lndt e krkess pasurore juridike jan t ndryshme dhe n procedurn penale mund ti takojn kompensimit t dmit, kthimit t sendeve apo prishjes s puns s caktuar juridike (Neni 107.par.2)52 Propozimi pr realizimin e krkess pasurore juridike i paraqitet organit kompetent t cilit i sht paraqitur kallzimi penal apo gjykats para t cils zhvillohet procedura (Neni 109. par. 1). Personi i autorizuar pr paraqitjen e krkess pasurore juridike sht i detyruar ti prezantoj edhe provat pr krkesn e tij. Gjithashtu, gjykata merr n pyetje t pandehurin lidhur me faktet e propozimit t personit t autorizuar dhe hulumton faktet t cilat jan t rndsishme pr prcaktimin e krkess pasurore juridike (Neni 111. par. 1). Pr krkesn pasurore juridike vendos gjykata. N procedurn penale gjykata nuk mund t nxjerr vendim me t cilin krkesa pasurore juridike do t refuzohej. Me rastin e shqiptimit t aktgjykimit me t cilin i pandehuri shpallet fajtor, gjykata mund ta miratoj krkesn pjesrisht ose n trsi, por mund edhe ta udhzoj personin e autorizuar n procedur kontestimore, pr pjesn e pagjykuar t krkess pasurore-juridike, si dhe ather kur shnimet e procedurs penale nuk ofrojn baz t mjaftueshme pr prfundimin e gjykimit n mnyr t pjesrishme apo t trsishme lidhur me krkesn pasurorejuridike. N rast t nxjerrjes s aktgjykimit lirues apo aktgjykimit me t cilin aktakuza refuzohet, si dhe vendimit me t cilin procedura pezullohet, gjykata sht e detyruar q ta shqyrtoj krkesn pasurore juridike dhe nxjerrjen e vendimit pr t bart n procedurn kontestimore t gjykats.

52

Kompensimi i dmit prfshin kompensimin e pasuris ose prons materiale apo dmit jomaterial. Krkesa pr kthimin e sendeve, i prket si prons s luajtshme, ashtu edhe asaj t paluajtshme. Krkesa pr anulimin e puns s caktuar juridike, mund tu prket punve t ndryshme juridike (njpalshe apo dypalshe, q ngarkojn apo ato q jan lidhur midis t gjallve dhe pr rastet e vdekjeve). 67

PJESA E VIII
OBJEKTI I PROCEDURS PENALE

- N prgjithsi lidhur me objektin e procedurs penale. Objekti themelor i procedurs penale sht shtja penale si ngjarje reale e cila tregon pr mundsin e ekzistimit t veprs s caktuar penale dhe kryesin e saj, pr ka edhe zhvillohet procedura penale.53 Objekti themelor i procedurs penale mund t shqyrtohet dhe t vrtetohet vetm n procedurn penale. Veprat tjera t dnueshme (p.sh. kundrvajtjet) nuk mund t jen objekt i shqyrtimit n procedurn penale, sepse pr to diskutohet n procedur t posame (p.sh. n procedurn e kundrvajtjes. N raste t parapara me ligj mund t zhvillohet procedur e prbashkt penale pr shkak t shum veprave penale dhe/ ose kundr shum personave. N rastin e till objekt i procedurs penale jan shum shtje penale t ndrlidhura mes veti, gjegjsisht shum shtje penale t cilat qndrojn n marrdhnie me llojin e caktuar t koneksitetit (subjektiv-objektiv apo i przier). N procedurn penale, prve shqyrtimit mbi shtjen penale, shqyrtohen edhe objektet sekondare si jan: - krkesat pasurore juridike q kan lindur pr shkak t veprs penale; - shpenzimet e procedurs penale dhe ; - shtjet paraprake. 42. Objektet sekondare t procedurs penale Si kemi theksuar krkesat pasurore-juridike si objekt sekondar i veprs penale shqyrtohen n procedurn penale nse krkesa pasurorejuridike ka rezultuar nga kryerja e veprs penale, nse personi i autorizuar ka paraqitur propozimin dhe nse ajo procedur nuk do t zvarris procedurn penale. Kto tri supozime paraqesin kushtin pr t cilin gjykata duhet pasur kujdes, t vendos pr parimet dhe normat e t drejts civil, para se t vendos pr miratimin e t ashtuquajturit shqyrtim t bashkuar dhe pr krkesn pasurore-juridike.
53

G. Tomasheviq, 1998. fq. 23. 68

Shpenzimet e procedurs penale jan shpenzimet e shkaktuara gjat procedurs penale dhe shpenzimet lidhur me procedurn penale.(Neni 99. par. 1). Vendimin pr shpenzimet e procedur penale e nxjerr gjykata me t prfunduar t procedurs penale dhe varsisht nga rrjedha e saj. Mirpo, q t mund t filloj dhe vazhdoj procedura penale, sht e nevojshme q shpenzimet e procedurs t paguhen n fillim. Pagesa e shpenzimeve t procedurs n fillim sht e prkohshme, sepse organi i cili sht i detyruar ti paguaj shpenzimet nuk sht gjithmon i detyruar edhe ti bart ato detyrimisht.54 Pjesmarrsit n procedurn penale i bartin shpenzimet e caktuara t procedurs penale pa marr parasysh rrjedhn e procedurs nse ato shpenzime kan lindur me fajin e tyre (shpenzimet ardhjes, shtyrja e aktiviteteve hetimore, apo e shqyrtimit gjyqsor). Vendimi pr shpenzimet e procedurs penale sht pjes prbrse e aktgjykimit t shqiptuar, gjegjsisht vendimit me t cilin ndrpritet procedura penale. Ai duhet t prmbaj: - vendimin lidhur me at se kush i bart shpenzimet e procedurs penale, gjegjsisht vendimin pr lirimin nga detyrimi i kompensimit t shpenzimeve t pjesrishme apo t trsishme t procedurs penale. - lartsin e shpenzimeve t procedurs penale. sht rregull q nga rrjedha e procedurs penale t varet edhe vendimi lidhur me at se kujt i bije n barr kompensimi i shpenzimeve t procedurs konkrete penale. Pr kt arsye, kur gjykata e shpall fajtor t akuzuarin-ajo n aktgjykim e shqipton se sht i detyruar ti kompensoj shpenzimet e procedurs penale, kurse kur e ndrpret procedurn penale ose kur nxjerr aktgjykimin me t cilin i pandehuri lirohet nga aktakuza, apo me t cilin aktakuza hedhet apo refuzohetkonstaton se shpenzimet e procedurs penale bien n barrn e buxhetit.
54

Shpenzimet e caktuara paguhen n fillim, nga mjetet e policis,prokurorit publik apo gjykats e cila zhvillon procedurn, kurse m von iu merren personave t cilt kan qen t obliguar sipas dispozitave t KPPPK q ti paguajn ato (Neni 99.par. 4). 69

Gjykata sht e autorizuar ta liroj t pandehurin pjesrisht apo plotsisht nga kompensimi i shpenzimeve t procedurs penale, nse pr shkak t pagess s tyre vihet n pyetje ekzistenca e t akuzuarit, ose personave q ai sht i detyruar ti mbaj (Neni 102-103). sht me rndsi t theksohet se shpenzimet e mbrojtsit i cili sht caktuar pr shkak t mbrojtjes s detyrueshme profesionale, apo mbrojtsit pr shkak t gjendjes s dobt materiale dhe shpenzimet e prkthimit bien mbi barrn e buxhetit (Neni 99, par. 5 dhe Neni 104, par. 1). Duke u nisur nga mbrojtja e t drejtave themelore t njeriut, me rastin e vendosjes pr shpenzimet e procedurs penale duhet t aplikohen dispozitat e Neni 6, par. 3, pika c) dhe e) e KEDNJ dhe Neni 14, par. 3 pika d) dhe f) t PNDCP, sepse edhe me rastin e vendosjes pr shpenzimet e procedurs penale duhet t kihen parasysh t drejtat e t pandehurit pr ndihm profesionale t mbrojtsit pa pages dhe ndihm t interpretim pa pages, nse ai nuk e kupton apo nuk e flet gjuhn n t ciln zhvillohet procedura penale. Krahas krkesave pasurore juridike dhe shpenzimeve t procedurs penale, shtjet paraprake (prejudiciale) gjithashtu jan objekt sekondar i procedurs penale. Pr zgjidhjen e shtjeve paraprake kompetente sht gjykata n ndonj procedur tjetr (kontestimore apo jokontestimore dhe prmbaruese). shtjet paraprake jan shtje civile apo administrative, kurse n procedurn penale jan paraprake ather kur nga zgjidhja e tyre paraprake varet zbatimi i ligjit penal. N kt kuptim shtjet paraprake jan shtje ligjore dhe nuk mund t jen procedurale, as argumentuese. Gjykata mund t vendos n mnyr t pavarur pr shtjet paraprake sipas rregullave t argumentimit n procedurn penale me rast vendimi i gjykats pr shtjen paraprake vepron vetm n objektin konkret penal n t cilin shqyrtohet shtja e prmendur. Pr shkaqet e prmendura, vendimi pr shtjen paraprake shnohet n arsyetimin e aktgjykimit, ai nuk ka klauzol t forms s prer dhe nuk e detyron organin kompetent q t njjtn shtje paraprake ta shqyrtoj n t njjtn mnyr. Ndonse aplikohen rregullat e argumentimit n procedurn penale, megjithat vendimi pr shtjen paraprake (pr vlefshmrin e martess, pronsin, cilsin e personit t caktuar)nxirret n baz t dispozitave materiale t cilat i zbaton organi q sht kompetent pr zgjidhjen e shtjes paraprake (gjykata n ndonj procedur tjetr apo organi tjetr).

70

Vendimin pr shtjen paraprake t cilin e nxjerr gjykata n ndonj procedur tjetr apo n ndonj organ tjetr, gjykata nuk mund ta aplikoj n procedurn penale. Mirpo, gjykata n procedurn penale nuk e lidhur pr vendimin e till n aspektin e vlersimit se a sht kryer vepra e caktuar penale, sepse shtjen penale e shqyrton sipas dispozitave t procedurs penale.

71

PJESA E IX
MASAT PR SIGURIMIN E PREZENCS S T PANDEHURIT, PENGIMIN E PRSRITJES S VEPRS PENALE DHE SIGURIMIN E ZHVILLIMIT T SUKSESSHM T PROCEDURS PENALE.

43. N prgjithsi mbi masat pr sigurimin e prezencs s t pandehurit, pengimin e prsritjes s veprs penale dhe sigurimin e zhvillimit t suksesshm t procedurs penale. Pr zhvillimin e suksesshm t procedurs s veprs penale sht e nevojshme t sigurohet prezenca e personave t caktuar. Prezenca e personave t caktuar n procedurn penale arrihet me prshkrimin e detyrimit t prgjigjes ndaj ftess s organit t procedurs penale. N kt pjes flitet ekskluzivisht pr masat t cilat jan t drejtuara ndaj personave n at kuptim q me masat e parapara u kufizohet n nj mas m t madhe apo m t vogl e drejta pr liri personale.55 Masat pr sigurimin e prezencs s t pandehurit dhe zhvillimi i suksesshm i procedurs penale nuk jan sanksione penale. Me kto masa bhen prpjekje pr zhvillim t suksesshm t procedurs penale, por edhe pr arritjen e qllimeve tjera si jan p.sh. ndalimi i kryesit t veprs penale dhe sjellja e tij para drejtsis, zhvillimi pa penges i procedurs penale dhe ndrmarrja e veprimeve procedurale penale, ekzekutimi i sanksionit penalo-juridik t shqiptuar, pengimi i akteve t reja kriminale, sigurimi i materialit argumentues apo siguria e njerzve. Kto masa e kufizojn lirin dhe t drejtn e njeriut para se t prfundohet procedura penale e forms s prer. N KPPPK theksohet n mnyr taksative shkalla e cila fillon me masn m t but-me thirrje, kurse prfundon me masn m t rnd me paraburgim. Masat tjera jan: urdhrarresti, premtimi i t pandehurit se nuk do t braktis vendqndrimin, ndalimi pr tiu afruar vendit ose personit t caktuar, paraqitja n stacionin policor, dorzania, arresti shtpiak (Neni 268. par. 1). Me rastin e vendosjes pr zbatimin e masave t cekura duhet t respektohen krkesat t cilat rezultojn nga e drejta ndrkombtare pr t drejtat e njeriut (Neni 9 i PNDCP, dhe neni 5. i KEDNJ):
55

O mjerama kojima se ograniava pravo raspolaganja predmetima ili stvarima govori se u okviru radnji dokazivanja pretresanja stana, prostorija i osoba i privremenog oduzimanja predmeta i imovine. 72

 Kushtet pr zbatimin e tyre duhet parashihen me ligj, e t cilave

duhet tu prmbahet organi kompetent. (parimi i legalitetit);

Respektimi i parimit t proporcionalitetit i cili obligon q t mos

zbatohet masa m e rnd nse qllimi mund t arrihet me mas m t but; Masa duhet t hiqet sipas detyrs zyrtare kur pushojn arsyet t cilat kan sjell deri te zbatimi i tyre, gjegjsisht t zvendsohen ato me mas tjetr m t but, nse pr kt jan pjekur kushtet ligjore (parimi subsidiar); Vendimin pr zbatimin e masave me prjashtime t kufizuara, e nxjerr gjykata (parimi i mbikqyrjes gjyqsore).56 44. Ftesa Ftesa bhet me shkrim, n raste t jashtzakonshme edhe me goj57, urdhresa e gjykats me t ciln i pandehuri urdhrohet q pr arsye t ndrmarrjes s aktiviteteve t caktuara procedurale ti prgjigjet thirrjes dhe t vij n kohn e caktuar n vendin e caktuar.58 I pandehuri sht i detyruar ti prgjigjet thirrjes e cila i drgohet n mnyr t rregullt, kurse n rast t mos prgjigjes n thirrje, ather ai mund t sillet me forc (n thirrje i pandehuri paralajmrohet se nse nuk prgjigjet n thirrje do t sillet me forc). Prmbajtja e thirrjes rregullohet me ligj (Neni 269, par. 2-3), si dhe mnyra e drgimit t saj (Neni 127, par. 1). N rast se i pandehuri thirret pr her t par, ather n thirrje udhzohet pr t drejtat e tij q ta siguroj mbrojtsin dhe t drejtn e mbrojtsit pr t marr pjes me rastin e marrjes s tij n pyetje. sht detyr e t pandehurit q pr do ndryshim t adress apo pr qllimin e ndrrimit t vendqndrimit, menjher ta informoj gjykatn. Nse i pandehuri nuk sht n gjendje ti prgjigjet thirrjes pr shkak t smundjes apo pengess tjetr t pashmangshme, ai do t merret n
56

B. Pavishiq, 2005, fq. 116; R Murati: Protection of Human Rights Under Kosovo's Criminal Code and Criminal Procedure Code. Chicago-Kent Law Review, 80 (2005) 1, fq. 109 111. 57 Ftesn pr shqyrtimin gjyqsor apo ftesn tjetr s bashku me kshilln pr pasojat e mosardhjes, gjykata mund ta komunikoj edhe me goj, pr palt q jan para gjykats (Neni 124. par. 2.). 58 N procedurn penale, ftesat iu drgohen edhe personave tjer (dshmitarve, ekspertve), me shnimin e cilsis n t ciln ata ftohen. 73

pyetje n vendin ku gjendet, ose do t sigurohet transporti i tij deri te ndrtesa e gjykats apo vendi tjetr ku zhvillohet aktiviteti ose shtyhet marrja n pyetje (Neni 269. par. 5). I pandehuri sht i detyruar ti paraqitet prokurorit publik pasi ta ket marr thirrjen, kurse dispozitat e nenit 269. par. 2-5. zbatohen me nj prshtatje t domosdoshme. I pandehuri mund t paraqes ankes gjyqtarit t procedurs paraprake lidhur me vendimet mbi ligjshmrin e detyrimit pr tiu paraqitur prokurorit publik ( Neni 230).59 45. Urdhrarresti Urdhrarrestin e lshon gjyqtari i procedurs paraprake apo kryetari i trupit gjykues. Urdhrarresti lshohet sipas detyrs zyrtare me krkes t prokurorit publik, kurse n rrethanat urgjente edhe me krkes t policis. Arsyet pr lshimin e urdhrarrestit jan: Arsyet e lshimit t urdhrarrestit jan: - Nse ekzistojn kushtet pr prcaktimin e paraburgimit (Neni 281, par. 1); - Nse i pandehuri i ftuar me thirrje t rregullt nuk vjen, kurse edhe mosardhjen nuk e arsyeton; - Nse nuk ka qen e mundur t drgohet thirrja e rregullt, kurse nga rrethanat rezulton qart se i pandehuri i shmanget pranimit t thirrjes (Neni 270. par. 1). N rastet e prmendura, lshimi i urdhrarrestit sht fakultativ. Lshimi i detyrueshm i urdhrarrestit sht i parapar n rastet kur i akuzuari ftohet me thirrje t rregullt n shqyrtimin gjyqsor, kurse n shqyrtimin gjyqsor nuk vjen, as nuk e arsyeton mosardhjen e tij. Nse i akuzuari arsyeton mungesn e tij para se t arrestohet, kryetari i trupit gjykues e pezullon urdhrarrestin (Neni 341. par. 1).Urdhrarrestin e ekzekuton policia. Me rastin e arrestimit personi duhet t informohet pr arsyet e arrestimit n gjuhn t ciln e kupton si dhe pr t drejtat q i takojn: - q t hesht dhe t mos prgjigjet n asnj pyetje prve dhnies s shnimeve pr identitetin e tij; - q ti ofrohet ndihma falas e prkthyesit nse nuk e kupton apo flet
59

I pandehuri sht i detyruar ti lajmrohet prokurorit porsa ta marr ftesn (Neni. 230). 74

gjuhn e cila flitet n polici; - q t marr ndihmn e mbrojtsit dhe ti sigurohet mbrojtsi nse ai nuk sht n gjendje ta paguaj ndihmn juridike; - ti informoj antart e familjes apo personin tjetr gjegjs sipas zgjidhjes s tij lidhur me arrestimin; - ta gzoj t drejtn pr kontrollin dhe kujdesin mjeksor, prfshir ktu edhe mjekimin psikiatrik. Gjithashtu, nse personi i arrestuar sht i huaj, ka t drejt q pr arrestimin e tij ta njoftoj zyrn pr ndrlidhje, misionin diplomatik t shtetit, shtetas i t cilit sht, apo prfaqsuesin e organizats kompetente ndrkombtare nse personi i arrestuar sht refugjat apo n ndonj form tjetr sht nn mbrojtjen e organizats ndrkombtare. Prve lajmrimit t institucioneve t prmendura, personi i arrestuar ka t drejt q me to edhe t komunikoj gojarisht apo me shkrim (Neni 270. par. 6 dhe neni 214). Urdhrarresti lshohet me shkrim. Prmbajtja e urdhress dhe mnyra e arrestimit jan parapar n KPPPK (Neni 270. par. 4) 46. Premtimi i t pandehurit se nuk do ta braktis vendqndrimin Kjo mas ka t bj me premtimin e t pandehurit para gjykats e cila zhvillon procedurn, se nuk do t fsheht dhe pa lejen e gjykats nuk do ta braktis vendqndrimin. Kt vendim gjykata mund krkoj nga i pandehuri nse ekziston dyshimi i bazuar se ai ka kryer vepr penale dhe ekzistojn arsyet q t dyshohet se i pandehuri mund t fsheht apo t shkoj n vend t panjohur, ose ta lshoj Kosovn, gjat procedurs penale (Neni 271. par. 1). I pandehuri me rastin e dhnies s premtimit do t paralajmrohet se kundr tij mund t caktohet paraburgimi gjyqsor, nse kt obligim e shkel. Premtimi i t pandehurit futet n procesverbal. T pandehurit i cili e ka dhn kt premtim, mund ti konfiskohet prkohsisht dokumenti i udhtimit. 47. Ndalimi pr tiu afruar vendit dhe personit t caktuar Gjykata mund tia ndaloj t pandehurit q ti afrohet vendit apo personit t caktuar nn kushtet si vijon: 1) nse ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer vepr penale; 2) nse ekzistojn arsyet se do ti asgjsoj, fsheh, ndryshoj apo falsifikoj provat e veprs penale; nse rrethanat e posame tregojn
75

se i pandehuri do ta pengoj rrjedhn e procedurs penale duke ndikuar n dshmitar, t dmtuarin apo n pjesmarrs tjer (Neni 381. par. 1. al. . pika (ii ) ; apo pesha e veprs penale, mnyrat ose rrethanat nn t cilat sht kryer ajo, karakteristikat personale, sjellja n t kaluarn, ambienti dhe kushtet n t cilat jeton i pandehuri, ose disa rrethana tjera personale tregojn pr rrezikun q i pandehuri mund ta prsris veprn penale, t tentoj kryerjes s veprs penale, apo t kryej vepr penale duke krcnuar se do ta kryej at( Neni 281, par. 1. al. 2, pika (iii)); 3) nse ndalesa e till mund t zvogloj rrezikun q i pandehuri t asgjsoj provn e veprs penale, t ndikoj n dshmitar, pjesmarrs dhe ndihms t veprs penale ose q t prsris veprn penale, t tentoj t kryej veprn penale apo t bj vepr penale t krcnimit (Neni 272. par. 1). Kto ndalesa shqiptohen me vendimin me t cilin parashihet largimi nga vendi dhe personi i caktuar t cilin i pandehuri sht i detyruar ta respektoj dhe t cilin nuk guxon ta shkel me qllim. Gjykata prcakton paraburgimin nse i pandehuri nuk iu prmbahet ndalesave t shqiptuara, kurse pr kt ai sht paralajmruar m par. Pr kohzgjatjen, vazhdimin apo pezullimin e ksaj mase rrjedhimisht zbatohen vendimet ligjore mbi paraburgimin gjyqsor. Paraqitja n stacionin policor Kt mas gjykata e urdhron nn kushtet si vijon: 1) nse ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer vepr penale; dhe 2) nse ekziston baza pr dyshim se i pandehuri do t fsheht, shkoj n vend t panjohur apo do ta lshoj Kosovn (Neni 273. par. 1). N qoftse urdhrohet kjo mas i pandehuri sht i detyruar q t paraqitet her pas her n koh t caktuar n stacionin policor n n qarkun ku e ka vendqndrimin apo vendbanimin e tij ose n vendin ku i pandehuri sht ndodhur n momentin e nxjerrjes s vendimit t gjykats pr kt mas. Gjykata mund t urdhroj paraburgimin nse i pandehuri nuk i prmbahet ksaj mase, pr ka i pandehuri sht informuar n fillim. Pr kohzgjatjen, vazhdimin dhe pezullimin e ksaj mase rrjedhimisht zbatohet vendimi i gjykats pr paraburgimin. Krahas ksaj mase gjykata mund t urdhroj edhe konfiskimin e prkohshm t dokumentit t udhtimit.
76

49. Dorzania Pr dorzanin flet neni 5. par. 3 i KEDNJ, duke parapar se lirimi mund t kushtzohet me dorzani se personi do ti prgjigjet thirrjes pr gjykim. Dorzania si mas pr sigurimin e pranis s pandehurit dhe zhvillimin e suksesshm t procedurs penale sht zvendsim me paraburgim. Me fjal tjera, gjykata mund t urdhroj q i pandehuri t mbetet n liri me dorzani apo q krahas dorzanis t lirohet nga paraburgimi: 1) nse ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer vepr penale; 2) nse arsyeja e vetme pr paraburgim sht ndrojtja se i pandehuri mund t ik; 3) nse i pandehuri ka premtuar se nuk do t fsheht dhe se pa leje nuk do ta braktis vendqndrimin e vet (Neni 274, par. 1). Gjykata gjithashtu mund t urdhroj q i pandehuri t mbetet n liri me dorzani apo me dorzani t lirohet nga paraburgimi; 1) nse ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer vepr penale; 2) nse i pandehuri nuk sht i dyshuar pr vepr penale t dnueshme me burgim s paku pes vjet, sipas kreut, XII, XIV, XV, XIX, XX, XXV, XXVII, XXVIII. T KPPK; 3) nse baza e vetme pr paraburgim sht dyshimi pr prsritjen e veprs penale, tentimi pr kryerje t veprs penale apo kryerja e veprs penale t krcnimit dhe ; 4) nse i pandehuri ka premtuar se nuk do ta prsris veprn penale, as t tentoj t kryej veprn penale apo ta kryej at me krcnim (Neni 274, par. 2). Pra dorzania mund t jepet pr t mos u urdhruar paraburgimi pr shkak t rrezikut nga ikja apo dhe kur i pandehuri sht n paraburgim pr shkaqet e prmendura, pr tu pezulluar paraburgimi. Dorzania mund t jepet n form t parave t gatshme, letrave me vler, sendet e mueshme, ose sende tjera t luajtshme me vler t madhe t cilat leht mund t shndrrohen n para, t ruhen ose futja n hipotek e pasurive t paluajtshme t atij q jep dorzanin (dorzania reale), ose n form t obligimit personal t nj apo m shum personave se n rast t ikjes s t pandehurit do ta paguajn shumn e parapar t dorzanis (dorzania personale). Shuma n t
77

holla e dorzanis sht quaestio facti dhe prcaktohet pr do rast konkret sipas peshs s veprs penale, sipas rrethanave personale dhe familjare t pandehurit dhe sipas gjendjes materiale t atij q jep dorzanin. Vendimi me t cilin prcaktohet dorzania ose vendimin, me t cilin lejohet dorzania ose pezullohet ajo, e nxjerr gjykata (gjyqtari i procedurs paraprake, kurse pas ngritjes s aktakuzs, kryetari i trupit gjykues), pas dgjimit t prokurorit publik, t t pandehurit dhe mbrojtsit (Neni 275. par. 3). Nse i pandehuri ik, me vendim do t prcaktohet se vlera e dhn si dorzani sht e hyr e buxhetit t Kosovs (Neni 276. par. 3). Gjithashtu, nse i pandehuri e prsrit veprn penale, tenton kryerjen e veprs penale, apo bn vepr penale t krcnimit- shuma e dhn si dorzani me vendimin e gjykats i ndahet buxhetit t Kosovs (Neni 277, par. 2). Dorzania pezullohet (ose i kthehet atij q e ka dhn) n rastin kur procedura penale sht pezulluar me vendimin e forms s prer, apo kur procedura penale prfundohet me aktgjykimin e forms s prer. Nse i pandehuri sht i dnuar me burg, dorzania pezullohet vetm ather kur i pandehuri fillon ta vuaj dnimin (Neni 277, par. 4-5). 50. Arresti shtpiak Konform parimit t proporcionalitetit, KPPPK parasheh llojin e posam t paraburgimit-arrestin shtpiak. Pr dallim nga paraburgimi gjyqsor, me arrest shtpiak kufizohet liria personale n at mnyr q t pandehurit i ndalohet braktisja e dhomave n t cilat jeton prkohsisht apo me koh t pacaktuar, gjegjsisht entin publik t mjekimit apo prkujdesit (Neni 278. par. 3). Pr arrestin shtpiak vendos gjykata nn kushtet si vijon: 1) nse ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer vepr penale; 2) nse ekzistojn rrethanat pr prcaktimin e paraburgimit gjyqsor. Duke e shqiptuar kt mas gjykata mund tia kufizoj apo ndaloj t pandehurit kontaktin me personat t cilt nuk jetojn me t, gjegjsisht me personat t cilt i pandehuri nuk i mban. Prjashtimisht, gjykata mund ti lejoj t pandehurit q n koh t caktuar t dal nga lokalet t cilat mban arrestin shtpiak, por vetm ather kur sht m se e nevojshme pr tu siguruar nevojat e
78

domosdoshme jetsore, apo pr tu kryer puna (Neni 278. par. 3 Vendimit me t cilin caktohet arresti shtpiak prmban arsyetimin dhe i dorzohet t arrestuarit dhe stacionit gjegjs policor n territorin n t cilin zbatohet kjo mas. Gjykata bn mbikqyrjen e zbatimit t mass s arrestit shtpiak, n mnyr t drejtprdrejt ose prmes policis. Policia, n do koh edhe pa krkesn e gjykats mund t kontrolloj zbatimin e ksaj mase dhe ta informoj menjher gjykatn pr shkeljet e mundshme t ksaj mase. Pr kt arsye, gjykata mund t caktoj paraburgimin gjyqsor nse i pandehuri nuk i prmbahet mass s shqiptuar pr t ciln informohet me rastin e urdhress pr arrest shtpiak. Dispozitat gjyqsore pr arrest shtpiak zbatohen me prshtatje t prcaktimit, kohzgjatjes, vazhdimit, ose pezullimit t arrestit shtpiak. Gjithashtu dispozitat e KPPPK pr llogaritjen e paraburgimit gjyqsor n dnimin e shqiptuar zbatohen me nj prshtatje t caktuar edhe n rastin e arrestit shtpiak. 51. Paraburgimi N prgjithsi pr paraburgimin: E drejta pr liri dhe siguri personale gzon mbrojtje n kuadr t s drejts ndrkombtare pr t drejtat e njeriut (Neni 9. i PNDCP, dhe Neni i 5. i KEDNJ). Pr kt arsye kjo e drejt sht e pacenueshme, kurse vendimin pr pezullimin apo kufizimin e saj e nxjerr organi i pushtetit gjyqsor sipas procedurs dhe mnyrs t cilat jan parapar me norma ligjore (lidhur me ka flasin shpjegimet paraprake pr arrestin shtpiak). Paraburgimi si arrest preventiv paraqet mbajtjen e dhunshme t t pandehurit n vend t caktuar i cili sigurohet me roje apo lloj tjetr t mbikqyrjes duke zbatuar regjim t caktuar t ekzekutimit t paraburgimit dhe ndaj t paraburgosurve. Bazn juridike pr vendimet ligjore t paraburgimit paraqet Neni 9. i PNDCP, dhe Neni 5. i KEDNJ, i cili parasheh masat pr mbrojtjen e ksaj t drejte themelore t njeriut. Kto masa kan at bjn sidomos: - me krkesn q procedura e arrestimit t prcaktohet me ligj; - me nnvizimin laksativ t bazave pr paraburgim; - me parashikimin e obligimeve konkrete t pushtetit publik lidhur me prcaktimin dhe zhvillimin e procedurs pr pezullimin e liris (kompetencn pr prcaktimin e paraburgimit, kohzgjatjen e paraburgimit, obligimin e veprimit t shpejt t organeve t cilat
79

marrin pjes n procedurn penale dhe t cilat ofrojn ndihmn juridike dhe zbatimin e paraburgimit).60 Qndrimi i dokumenteve ndrkombtare pr paraburgimin si mas e heqjes s drejts s liris ekskluzivisht sipas kushteve ligjore dhe n pajtim me procedurn e parapar ligjore, e mbshtet judikatura e GJEDNJ.61 Nse individi do t hiqte dor nga t drejtat e tij t prmendura n dokumentet ndrkombtare, dhe do t pajtohej q t privohej nga liria, heqja e liris mund t karakterizohet si e paligjshme dhe n kundrshtim me dispozitat e Konvents. N kt kuptim GJEDNJ, thekson se e drejta pr liri sht jashtzakonisht e rndsishme pr shoqrin demokratike dhe individi nuk mund t humb at vetm me faktin se vullnetarisht i nnshtrohet heqjes s liris.62 Arsyet ligjore pr prcaktimin e paraburgimit: N pajtim me dispozitn sipas s cils mund t jen t kufizuara t drejtat dhe lirit e t pandehurit, para nxjerrjes s aktgjykimit t forms s prer vetm nn kushtet ligjore (Neni 1. par. 3), KPPPK parasheh arsyet pr prcaktimin e paraburgimit. Kushtet e prgjithshme pr prcaktimin e paraburgimit jan: - s pari ekzistimi i dyshimit t bazuar se personi i caktuar ka kryer vepr penale (Neni 281. par. 1. al. 1)63; - s dyti, se masat tjera pr sigurimin e prezencs s t pandehurit, pengimi i kryerjes s veprave penale dhe zhvillimi i suksesshm i procedurs penale kan qen t pamjaftueshme pr ta siguruar prezencn e t pandehurit, pr ta penguar prsritjen e veprs penale dhe pr ta siguruar zhvillimin e suksesshm t veprs penale (281. par. 1. al. 3).

60 61

H. I. Sijeriq-oliq, 2005, fq. 226-227. Psh: Lawless kundr Irlands (1961.), Winterwert kundr Holands (1979.), Fox, Campbell dhe Hartley kundr Mbretris s bashkuar (1990.), Giulia Manzoni kundr Italis (1997.). 62 Psh: De Wilde, Ooms i Versyp kundr Belgije (1971.).
63

Pr dyshimin e bazuar flet edhe Neni 5, par. 1. pika c) e KEDNJ. GJEDNJ shum her ka theksuar n mnyr eksplicite se dyshimi i bazuar duhet t ekzistoj gjat tr kohs sa tgjat paraburgimi, e jo vetm n momentin e caktimit t tij. 80

Krahas kushteve t prgjithshme t cekura pr prcaktimin e paraburgimit krkohet edhe ekzistimi i kushteve t posame apo arsyeve pr paraburgim (Neni 281. par. 1, al. 2. pika (i)-deri te (iii) ), pra kushtet pr prcaktimin e paraburgimit kan t bjn me ekzistimin e dy kushteve t prgjithshme pr paraburgim dhe me ekzistimin e nj apo m tepr bazave t theksuara n mnyr taksative n ligj pr paraburgim. Pra, nse ekziston dyshimi i bazuar se personi i caktuar ka kryer vepr penale dhe nse masat tjera jan t pamjaftueshme pr ti arritur qllimet n procedurn penale, ather paraburgimi mund t prcaktohet: (i) nse fshihet; nse nuk mund t konstatohet identiteti 64; apo nse ekzistojn rrethana tjera q tregojn pr rrezikun e arratis. Qllimi i prcaktimit t paraburgimit n kt rast sht sigurimi i prezencs s t pandehurit n procedurn penale. Rrethanat konkrete n baz t s cilave mund t prfundohet se ekziston rreziku i arratisjes jan: nse i pandehuri fsheht, i shmanget pranimit t thirrjes apo nse pr t sht lshuar fletarresti. Ky paraburgim mund t prcaktohet gjat tr procedurs penale. T njjtin qllim e ka edhe caktimi fakultativ i paraburgimit me t cilin tentohet t sigurohet prezenca e t pandehurit n shqyrtimin gjyqsor dhe zhvillimi pa penges i shqyrtimit gjyqsor. Kjo form e paraburgimit, nse nuk sht pezulluar m hert, zgjat deri n shpalljen e aktgjykimit, kurse m s voni nj muaj (Neni 341. par. 2); (ii) nse ekzistojn arsyet pr t besuar se i pandehuri do ti asgjsoj, fsheh, ndryshoj apo falsifikoj provat e veprs penale, apo nse rrethanat e posame tregojn se i pandehuri do ta pengoj procedurn penale me ndikimin e tij n dshmitar, t dmtuar, apo n pjesmarrsit tjer. Paraburgimi i cili caktohet sipas ksaj baze, pezullohet posa t sigurohen provat pr shkak t s cilave sht caktuar paraburgimi. Paraburgimi caktohet edhe pr shkak t rrezik t koluzionit (lat. coludere - marrveshje e fsheht), i cili mohet sipas nj vargu rrethanash konkrete, p.sh: rreziku nga asgjsimi i dokumentacionit, rreziku nga marrveshja e bashkkryersve, bashkpjesmarrsve, nga lidhjet farefisnore dhe miqsore t t pandehurit dhe dshmitarit,
64

Paraburgimi heqet porsa t vrtetohet identiteti (Neni 281. par. 2.). 81

presionet mbi dshmitarin; (iii) peshn e veprs penale e bjn ose rrethanat nn t cilat ajo sht kryer, karakteristikat personale, sjellja n t kaluarn, ambienti dhe kushtet n t cilat jeton i pandehuri, ose disa rrethana tjera personale q tregojn pr rrezikun se i pandehuri mund t prsris veprn penale, ta prfundoj veprn e tentuar penale, apo t kryej vepr penale krcnimi. Ktu sht i parapar paraburgimi pr shkak t rrezikut t prsritjes (lat. iterare - prsritje). Me paraburgim pr shkak t rrezikut iterar duhet t pamundsohen aktivitetet e reja kriminale t t pandehurit (Neni 281. par. 1). Meqense gjykata n rastin konkret e mon ekzistimin e kushteve ligjore dhe domosdon e prcaktimit t paraburgimit, ajo mund t caktoj paraburgimin nse jan plotsuar kushtet ligjore pr paraburgim dhe se heqja e till e liris quhet paraburgim fakultativ. Prcaktimi i paraburgimit N pajtim me t drejtn ndrkombtare pr t drejtat dhe lirit e njeriut, prcaktimi i paraburgimit sht kompetenc ekskluzive e instancave gjyqsore (Neni 9. par. 3 PNDCP, dhe Neni 5. par. 3 i KEDNJ). Vendimi e gjykats pr paraburgim mund t kundrshtohet me ankes pr t ciln gjithashtu vendos gjykata. Me fjal tjera, personi i paraburgosur ka t drejt q para gjykats ta kontestoj ligjshmrin e paraburgimit t tij (lat. habeas corpus).65 Ky standard ndrkombtar i mbrojtjes s lirive dhe t drejtave t njeriut parasheh se do person i privuar nga liria ka t drejt t filloj procedurn n t ciln gjykata urgjentisht do ta rishikoj ligjshmrin e paraburgimit dhe urdhroj lirimin n rast se privimi nga liria sht i kundrligjshm (Neni 5. par. 4. i KEDNJ, dhe Neni 9. par. 4. i PNDCP). Sipas vendimeve t GJEDNJ, personi i privuar nga liria duhet t jet i autorizuar q ta inicioj procedurn pr rishikimin e ligjshmris s
65

Duhet pasur trup jan fjalt fillestare t Ligjit mbi pacenueshmrin e personalitetit t njeriut, i cili u miratua n Parlamentin anglez m 1679. Kuptimi i ktyre fjalve fillestare ka t bj me urdhresn e gjykats pr at q ndokend e arreston apo privon nga liria, se e ka pr detyr q menjher ta sjell para gjyqtarit, n mnyr q gjyqtari ta marr n pyetje at dhe t vendos pr arsyeshmrin e privimit nga liria. Nga kjo rezulton, gjithashtu e drejta e gjyqtarit pr liruar at nga paraburgimi apo nga burgu nse konsideron se arrestimi apo paraburgimi sht br n mnyr t kundrligjshme. V. Sijeriq-oliq, H. Haxhiomeragiq, M. Jureviq, M. Kaurinoviq, D. Simoviq, M. 2005., fq. 455 456. 82

paraburgimit brenda suazave t arsyeshme kohore.66 Sipas t drejts pozitive procedurale t Kosovs, pr paraburgimin mund t vendos vetm gjykata. N kt kuptim paraburgimin e cakton gjyqtari i procedurs paraprake i gjykats kompetente n baz t krkess s shkruar t prokurorit publik dhe pas seancs s dgjimit.(Neni 282. par. 1). Gjykata gjithashtu vendos edhe pr ankesn lidhur me vendimin pr paraburgim. Pr ankesn vendoset brenda 48. orve nga dorzimi i saj, kurse afati pr ankes lidhur me vendimin e gjykats pr paraburgim sht 24. or nga momenti i dorzimit t vendimit (Neni 283. par. 4). Si u tha tashm, paraburgimin e prcakton gjyqtari i procedurs paraprake. Me fjal tjera pas nxjerrjes s t arrestuarit para gjyqtarit t procedurs paraprake, gjyqtari e informon at menjher pr t drejtat q i takojn dhe t cilat jan theksuar n mnyr eksplicite n Nenin 214. Udhzimet juridike pr t drejtat q i takojn futen n procesverbal duke shnuar kohn e sakt t privimit nga liria dhe kohn e sjelljes s personit para gjyqtarit t procedurs paraprake. Pastaj gjyqtari i procedurs paraprake zhvillon seancn e dgjimit pr paraburgimin n t ciln prezantojn prokurori publik dhe mbrojtsi. Nse personi i arrestuar nuk angazhon mbrojts brenda 24. orsh nga momenti kur sht informuar pr at t drejt apo nse deklaron se nuk do ta angazhon mbrojtsin, ather gjykata ia angazhon mbrojtsin ex officio (zyrtarisht). N seancn dgjimore pr paraburgimin prokurori publik i prezanton argumentet e veta lidhur me paraburgimin, lidhur me t cilin mund t diskutoj i pandehuri dhe mbrojtsi i tij. Pasi q t ket vendosur pr propozimet e palve dhe krcnimet tjera, relevante pr zbatimin e masave t prmendura, gjyqtari i procedurs paraprake konstaton nse jan plotsuar kushtet ligjore. Vendimin pr paraburgimin, i cili duhet t jet i arsyetuar (Neni 282 dhe 283. par. 1). Nse gjyqtari i procedurs paraprake e refuzon krkesn e prokurorit publik pr prcaktimin e paraburgimit gjyqsor, ather mund t urdhroj cilndo mas tjetr e cila ka t bj me personalitetin e t akuzuarit.

66

Winterwerp kundr Holands (1979). 83

Kohzgjatja e paraburgimit Kohzgjatja e paraburgimit sipas aktvendimit t par t gjykats paraburgimi, i pandehuri mund t mbahet m s shumti nj muaj nga dita e arrestimit. Pas ksaj i pandehuri, mund t mbahet n paraburgim por vetm n baz t aktvendimit pr vazhdimin e paraburgimit. Paraburgimi mund t vazhdohet vetm me propozim t prokurorit publik, kurse aktvendimin pr vazhdim e nxjerr trupi gjykues i prbr nga tre gjyqtar. Lidhur me kt, KPPPK i cakton afatet e kohzgjatjes s paraburgimit n mnyrn n vijim: Para ngritjes s aktakuzs, paraburgimi nuk mund t zgjas m shum se tre muaj, nse procedura zbatohet pr vepr penale t dnueshme me burgim m pak se pes vjet, gjegjsisht 6. muaj nse procedura zbatohet pr vepr penale t dnueshme me burg m s paku pes (Neni 284. par. 1). N rrethanat e jashtzakonshme, kur aktakuza nuk sht ngritur n afatet e parapara me ligj, paraburgimi mund t vazhdohet, por nuk mund t zgjas m shum se nnt muaj (pr vepr penale t dnueshme me m pak se pes vjet burgim, gjegjsisht 12. muaj (pr veprat e rnda penale). Gjyqtari i procedurs paraprake zyrtarisht (exofficio), me marrveshje me prokurorin publik, e pezullon paraburgimin prderisa hetimi vazhdon,(Neni 286 .par. 1). Personi i paraburgosur dhe mbrojtsi i tij gjithashtu mund ti parashtrojn gjykats krkesn pr vlersimin e ligjshmris s paraburgimit (Neni 286. par. 2). Pasi t jet ngritur aktakuza, paraburgimi mund ta urdhroj, vazhdoj apo ta heq trupi gjykues, gjegjsisht kryetari i trupit gjykues. Kohzgjatja e paraburgimit nuk sht e kufizuar, por do dy muaj duke filluar q nga nxjerrja e aktvendimit t par pr paraburgim, trupi gjykues apo kryetari i trupit gjykues zyrtarisht (ex-officio), e shqyrton se a ekzistojn edhe m tutje shkaqet pr paraburgim dhe nxjerr aktvendim me t cilin paraburgimi vazhdohet apo pezullohet (Neni 287. par. 1, 2). N pikpamje t kohzgjatjes s paraburgimit pas aktvendimit t shkalls s par KPPPK parasheh q me rastin e nxjerrjes s aktgjykimit me t cilin i akuzuari dnohet me dnim me burg, trupi gjykues cakton paraburgimin nse jan plotsuar kushtet nga Neni 281. par. 1 i ktij Kodi, kurse e heq paraburgimin, nse i akuzuari gjendet n paraburgim, kurse shkaqet pr t cilat sht shqiptuar paraburgimi tashm nuk ekzistojn (Neni 393. par.1).
84

Paraburgimi i cili sht caktuar apo vazhduar mund t zgjas deri n momentin e hyrjes n fuqi t aktgjykimit, e m s gjati deri n skadimin e kohzgjatjes s dnimit t shqiptuar n aktgjykimin e shkalls s par (Neni 393. par. 6). Lidhur me aktvendimin me t cilin sht caktuar apo vazhduar paraburgimi sht e lejuar ankesa, kurse lidhur me aktvendimin me t cilin sht refuzuar krkesa pr caktimin heqjen e paraburgimit nuk sht e lejuar ankesa. (Neni 287). Gjithashtu, gjykata duke vendosur pr rishqyrtimin e shkaqeve t prcaktimit t paraburgimit mund t nxjerr vendim pr shqiptimin e mass m t leht. Urgjenca e procedurs Nse i pandehuri gjendet n paraburgim, detyr e t gjitha organeve t cilat marrin pjes n procedurn penale dhe atyre t cilat ofrojn ndihmn juridike sht q n mnyr jashtzakonisht t shpejt t veprojn dhe kohzgjatja e paraburgimit domosdo t reduktohet n kohn m t shkurt t domosdoshme (Neni 279. par. 2). Neni 5. KEDNJ, dhe res iudicata e GJEDNJ, gjithashtu krkojn pikrisht detyrat e theksuara t organeve n fjal, me qllim q t shmanget paraburgimi i pakufizuar, derisa zgjat procedura penale. Pra, i pandehuri i cili gjendet n paraburgim ka t drejt n prparsi gjykimi n raport me gjykimin e personit i cili mbrohet nga liria.67 Zbatimi i paraburgimit KPPPK prmban dispozitat mbi zbatimin e paraburgimit dhe pr veprimin me personin e burgosur (288-297). Gjithashtu, pozita e personave t cilt jan t arrestuar dhe t paraburgosur i rregullojn dokumentet e caktuara ndrkombtare si p.sh: Normat Minimale Standarde t Kombeve t Bashkuara Pr Sjellje Ndaj t Burgosurve (1955), Konventa Kundr Torturs dhe Formave Tjera t Sjelljeve dhe Dnimeve njerzore, t vrazhda dhe poshtruese (1984), Konventa Evropiane pr Pengimin e Torturs, Sjelljes dhe Dnimit njerzor, apo poshtrues(1987) dhe Rregullat Evropiane t Burgjeve (1987). Prve ksaj, dhuna ndaj integritetit fizik dhe mendor t njeriut e kryer me tortur dhe me sjellje njerzore apo poshtruese, ose me dnim, sht e ndaluar edhe sipas nenit 3. t KEDNJ, dhe Nenit 10 t PNDCP. Duke pasur parasysh se paraburgimi paraqet mas preventive (jo sanksion penal), qllimi i s cils sht sigurimi i prezencs s t
67

Wemhoff kundr RF Gjermane (1968.). 85

pandehurit dhe i zhvillimit t suksesshm t procedurs penale, me rastin e rregullimit t zbatimit t paraburgimit ligji i ngrthen ato kufizime t cilat domosdo i krkon qllimi preventiv i paraburgimit apo arrestimit. Ligji parasheh n mnyr eksplicite se personaliteti dhe dinjiteti i t arrestuarit nuk guxon t fyhet. T drejtat dhe lirit e t paraburgosurit mund t jen t kufizuara vetm n masn sa pr ta penguar ikjen apo komunikimin e tij, ka do ta rrezikonte zhvillimin efikas t procedurs penale (Neni 288). Paraburgimi mbahet n ente t posame t destinuara pr mbajtjen e paraburgimit ose n pjes t posame t enteve t destinuara pr vuajtjen e dnimit me burg. (Neni 291. par. 1). I paraburgosuri ka t drejt t komunikoj me personat jasht me leje dhe nn mbikqyrje t gjyqtarit t procedurs paraprake, por q kjo form e kontrollit nuk ka t bj n rast komunikimi me obudspersonin, apo zvendsin e tij (komunikimi midis personit i cili gjendet n paraburgim dhe obusmanit pr lirit e njeriut dhe zvendsit t tij mund t vzhgohet, por jo edhe t dgjohet nga ana e pjestarve t Shrbimit Policor, sikurse edhe e mbrojtsit (Neni 294. par. 3 dhe Neni 294, par. 4). T paraburgosurit t cilt jan shtetas t huaj kan t drejt n vizita t prfaqsuesve t tyre konsullor-diplomatik apo vizitat t prfaqsuesve t shtetit i cili i mbron interesat e tyre, n pajtim me t drejtn ndrkombtare dhe dispozitat e brendshme (interne) me t cilat rregullohet paraburgimi (Neni 294. par. 2). Sjelljen ndaj t paraburgosurve e mbikqyr kryetari i gjykats kompetente (ose gjyqtari t cilin ai e cakton, por jo edhe gjyqtari i cili ka urdhruar paraburgimin), i cili sht i detyruar q s paku nj her n jav ti vizitoj personat t cilt gjenden n paraburgim (Neni 297. par. 2). 52. Arrestimi i prkohshm dhe ndalimi policor Nga paraburgimi si mas e sigurimit t prezencs s t pandehurit dhe e zhvillimit t suksesshm t procedurs, gjithsesi duhet dalluar privimin e prkohshm nga liria dhe ndalimin policor, sepse zakonisht kto t fundit i paraprin prcaktimit t paraburgimit. Privimi i prkohshm nga liria dhe ndalimi policor si masa t prkohshme dhe afatshkurta paraqesin heqjen e liris personit pr shkak t dyshimit se ka kryer vepr penale.

86

Privimi i prkohshm nga liris Kapja e befasishme n kryerje t veprs penale (in flagranti) nuk sht arsye pr caktimin e paraburgimit, por sht arsye pr arrestim apo privim t prkohshm nga liria. Policia apo cilido person tjetr sht i autorizuar ta arrestoj personin e kapur n kryerje t veprs penale, e cila vepr ndiqet zyrtarisht (ex officio), apo personin pr t cilin sht lshuar fletarresti. N rastin e cekur sht i lejuar arrestimi edhe pa urdhres t gjykats. Personi i arrestuar nga qytetari q nuk sht pjestar i policis, menjher duhet ti dorzohet policis, ose kur kjo nuk sht e mundur, ather policia apo prokurori publik menjher duhet t informohen pr kt (Neni 210). Nocioni kapje n befasi n vepr penale do t thot kapje n befasi gjat kryerjes s veprs penale, ose menjher pas kryerjes s saj n rrethana t cilat jan t barabarta me kryerjen (p.sh. kapja me objekte t cilat rezultojn nga vepra penale, ose na udhzojn pr pjesmarrjen e personit n kryerje t veprs, kapja n befasi n rrethanat t cilat tregojn se pikrisht ai person e ka kryer veprn penale, gjurmt n kryesin e veprs penale menjher pas kryerjes s veprs, ndjekja e kryersit, p.sh. nga dshmitart e gjall q e kan par). Gjithashtu policia mund ta arrestoj personin nse ekzistojn arsyet pr paraburgim nga Neni 281. par. 1, por ajo sht e detyruar q at person menjher ta nxjerr para gjyqtarit t procedurs paraprake n mnyr q ti caktohet paraburgimi (Neni 211). Ndalimi policor Procedura e parapar pr kufizimin e t drejtave n liri bazohet n prpjekjet q prdorimi i cilsdo form t dhuns duhet t jet qysh n fillim e parapar me ligj dhe n pajtim me standardet ndrkombtare pr mbrojtjen e t drejtave dhe lirive themelore t njeriut. S kndejmi, organi policor vetm prkohsisht mund tia heq lirin personit dhe ndaloj at nn kushtet n vijim: (1) nse ekziston dyshimi i bazuar se ai person ka kryer vepr penale pr t ciln vepr duhet ndjekur zyrtarisht; (2) nse arrestimi dhe ndalimi jan t nevojshme pr ta identifikuar personin, verifikuar alibin apo pr ti mbledhur informatat dhe provat lidhur me veprn konkrete penale; dhe (3) nse ekziston arsye pr ta ndaluar at sipas Nenit 281. par. 1. al. 2, pika (i) dhe (iii) ose nse ekziston arsyeja pr ndrojtje se ai person mund ti asgjsoj gjurmt e veprs penale (Neni 212,par. 1).
87

Privimin e prkohshm nga liria dhe ndalimin policor i lejon prokurori publik, kurse pr shkak t situats urgjente kur leja e till nuk mund t sigurohet para arrestimit, ather at e lejon policia e cila pr kt e informon prokurorin publik menjher pas arrestimit. Pas arrestimit personi i privuar nga liria njoftohet gojarisht pr t drejtat nga Neni 214. dhe me shkrim pr t drejtat tjera t cilat i takojn sipas KPPPK. Ndalimi policor nuk mund t zgjas m tepr se 72. or nga momenti i privimit nga liria. Pas kalimit t ktij afati policia e liron personin e arrestuar prve nse sht caktuar paraburgimi. Sipas praktiks s GJEDNJ, do heqje lirie q nuk bhet me qllim q n kohn m t shkurtr t mundshme personi t nxirret para gjykats, paraqet shkelje t nenit 5. par. 1. pika(c), t KEDNJ68. Duke e rregulluar ndalimin policor KPPPK parasheh si vijon: q menjher pas arrestimit, e m s voni 6. or nga momenti i arrestimit, prokurori publik apo npunsi i lart i autorizuar policor, personit t arrestuar i japin aktvendimin n form t shkruar pr ndalimin policor i cili prmban: emrin dhe mbiemrin e personit t arrestuar, vendin, datn, dhe kohn e sakt t arrestimit, veprn penale pr t ciln personi sht i dyshuar, bazn ligjore pr arrestim, dhe udhzimet pr t drejtn e tij n ankes. Pra, personi i arrestuar ka t drejt ta paraqes ankesn. Ankesa i drgohet gjyqtarit t procedurs paraprake i cili vendos pr ankesn brenda 48 orsh nga momenti i arrestimit (Neni 212). Personi i arrestuar duhet t informohet pr shkaqet e arrestimit n gjuhn q ai e kupton si dhe pr t drejtat n vijim: - pr t drejtn q t hesht dhe t mos prgjigjet n asnj pyetje prve dhnies s shnimeve pr identitetin e tij; - pr t drejtn q ti ofrohet ndihma falas e prkthyesit nse nuk e kupton apo flet gjuhn e cila flitet n polici; - pr t drejtn e ndihms s mbrojtsit, q ti sigurohet mbrojtsi nse ai nuk sht n gjendje materiale ta paguaj ndihmn juridike; - pr t drejtn q ti informoj antart e familjes ose personin tjetr gjegjs sipas zgjidhjes s tij pr arrestimin, dhe; - pr t drejtn q t gzoj kontrollin dhe kujdesin mjeksor, prfshir ktu edhe mjekimin psikiatrik (Neni 214, .par. 1). Gjithashtu, personi i arrestuar ka t drejt q pr arrestimin e tij ta informoj zyrn ndrlidhse, misionin diplomatik t shtetit, shtetas i t
68

Vendimi i Lawless kundr Irlands (1961.). 88

cilit sht, ose prfaqsuesin e organizats ndrkombtare kompetente, n rastin kur sht refugjat, apo sht n ndonj form tjetr nn mbrojtjen e organizats ndrkombtare. Prve t informimit t institucioneve t cekura i arrestuari ka t drejt q me ta edhe t komunikoj gojarisht dhe me shkrim (Neni 214, par. 2). KPPPK veanrisht e dallon t drejtn e personit i cili sht privuar nga liria n prani t mbrojtsit t cilin mund ta zgjedh vet pas arrestimit (Neni 213. par. 1). nse personi i arrestuar nuk e angazhon mbrojtsin dhe nse kt nuk e bn dikush tjetr n vend t tij, ather atij do ti caktohet mbrojtsi n pajtim me Urdhresn Administrative t UNMIK-ut, 2001/15. dat. 13. Tetor 2001 Mbi Zbatimin e Rregullores 2001/28 Pr T Drejtat e Personave T Arrestuar nga Organet e Rendit (Neni 213, par. 2), personi i arrestuar ka t drejt pr komunikim konfidencial me mbrojtsin, gojarisht dhe me shkrim. Gjat marrjes n pyetje nga policia personi i arrestuar ka t drejt ta ket prezent mbrojtsin. Marrja n pyetje pa mbrojte mund t bhet vetm nse prokurori publik apo policia vendosin se shtyrja69 e marrjes n pyetje do ta rrezikonte seriozisht kryerjen e hetimit (Neni 218). Biseda midis t arrestuarit dhe mbrojtsit mund t vzhgohet por nga ana e npunsit t policis por jo edhe t dgjohet (Neni 213. par. 3). prve t drejtave t cekura, KPPPK parasheh q personi i privuar nga liria t ket t drejt q familja e tij apo personi tjetr t informohen pr arrestimin e tij dhe pr vendin ku mbahet (Neni 215), pastaj ai ka t drejt n kontrollin e mjekut dhe t dentistit (Neni 216). Me normat procedurale nuk sht prcaktuar koha prej kur llogaritet arrestim. E konsiderojm t drejt qndrimin t cilin e argumentojn legjislacionet bashkkohore dhe literatura, se ai moment mund t lidhet pr fardo kufizimi t liris i cili ka kuptimin e ndalimit t dhunshm.

69

Nse mbrojtsi nuk lajmrohet n afat prej dy orsh nga momenti kur informohet pr arrestimin, policia do t gjej mbrojtsin alternativ. Nse edhe ky nuk lajmrohet brenda nj ore nga momenti q policia e ka kontaktuar, ather personi i arrestuar mun t merret n pyetje(Neni 218, par. 1). 89

PJESA E X
VEPRIMET N PROCEDURN PENALE

53. Nocioni veprim n procedurn penale Procedura penale sht nj sistem veprimeve procedurale-penale q i ndrmarrin subjektet e procedurs penale (organet dhe personat kompetent) n rast t ekzistimit t dyshimit se sht kryer vepr penale, me qllim t vrtetimit se a sht kryer vepra penale, kush sht kryesi i saj, a sht kryesi fajtor dhe a mund t zbatohen ndaj ti sanksionet penale. N kt kuptim dallojm tri lloje normash procedurale t cilat kan t bjn me: formn e veprimit proceduralpenale; vendin e kryerjes s veprimit procedural penale dhe kohn e kryerjes s veprimit procedural penale. 54. Forma apo mnyra e veprimeve n procedurn penale E drejta procedurale penale parasheh mnyrn apo formn e veprimeve procedurale penale. Rndsia e ndrmarrjes s veprimeve procedurale n formn apo mnyrn e parapar mbshtetet: - sigurimin e provave kualitative materiale; - sigurimin e ushtrimit real dhe t pa pengesa t t drejtave t cilat u njihen subjekteve procedurale dhe; - n arritjen e rezultateve m t mira procedurale n mnyr efikase. Pr do veprim t ndrmarr gjat procedurs penale hartohet procesverbali njkohsisht me veprimin e kryer, kurse nse kjo nuk sht e mundur, ather procesverbali hartohet menjher pas veprimit. Procesverbalin e mban procesmbajtsi i gjykats apo n rastet kur veprimin e ndrmerr prokurori publik at e mban procesmbajtsi i prokuroris publike. Procesverbali mund t hartohet nga personi i cili ndrmerr veprimin vetm pasi ta ket kryer bastisjen e baness apo personit, ose veprimi ndrmerret jasht lokaleve zyrtare t organit kompetent, kurse procesmbajtsi nuk mund t sigurohet (Neni 86, par. 1, 2).

90

Qllimi i procesverbalit, si dokument i shkruar sht q veprimi procedural t ruhet nga harresa dhe t prdoret si prov pr at veprim apo t shrbej pr analizat e m vonshme pr korrektsin e veprimit t kryer.70 Pr kt arsye ligji parasheh prmbajtjen e procesverbalit si n pikpamje t pjess s tij hyrse ashtu edhe n pikpamje t rrjedhs dhe prmbajtjes s veprimit t ndrmarr. N pjesn hyrse jan shnimet e atij q kryen veprimin, vendin dhe kohn e ndrmarrjes s veprimit, objektin penal n baz t s cilit ndrmerret veprimi dhe personat q jan t pranishm. Pastaj n procesverbal futen t dhnat e rndsishme pr rrjedhn dhe prmbajtjen e veprimit t ndrmarr dhe ajo se a ka ndodhur konfiskimi i prkohshm i objekteve dhe dokumenteve (Neni 87). Prokurori publik, apo gjyqtari i procedurs paraprake apo kryetari i trupit gjykues mund t urdhrojn q marrja n pyetje t regjistrohet n audio-video trak n pajtim me kushtet ligjore.(Neni 90). 54. Vendi i Kryerjes s veprimeve n procedurn penale Zakonisht, t gjitha veprimet procedurale-penale ndrmerren n selin dhe ndrtesn e gjykats, apo t organit i cili kryen veprimin, por mund t ndrmerren edhe n tjetr vend, gj q varet nga rrethanat konkrete (p.sh: rikonstruktimi i ngjarjes jasht gjykatores). Gjat hetimit veprimet procedurale-penale mund t ndrmerren n vende t ndryshme. Kshtu sht rasti, p.sh. me kontrollet dhe obduksionet post mortem, me ekhsumimin e kufoms, kontrollimet psikiatrike, apo me vzhgimet me qllim t ekspertizs n ndonj ent shndetsor adekuat., inspektimin e vendit t kryerjes s veprs penale bastisjet e banesave, lokaleve apo personave, ose ndrmarrjen e masave t fshehta teknike t vzhgimit dhe hetimit. 55. Koha e kryerjes s veprimit n procedurn penale Pr arsye t efikasitetit t procedurs penale dhe ekonomicitetit t saj, si dhe realizimit t t drejtave dhe detyrimeve t parapara, veprimet procedurale penale duhet t kryhen doemos shpejt dhe n periudhn e caktuar kohore. Zakonisht, veprimet procedurale penale ndrmerren
70

H. Sijeriq - oliq, M. Haxhiomeragiq, M. Jureviq, D. Kaurinoviq, M. Simoviq, 2005, fq. 476. 91

gjat kohs s orarit t puns s gjykats, prokuroris ose organit tjetr i cili merr pjes n procedurn penale. Natyrisht veprimet procedurale penale mund t ndrmerren edhe pas orarit t puns, nse kjo sht e nevojshme (p.sh: veprimet hetimoret cilat nuk bn t shtyhen, format e ndryshme t bastisjeve, inspektimi n vendin e ngjarjes etj.). Me qllim q ndrmarrjes me koh dhe n mnyr efikase t veprimeve n procedurn penale, parashihen lloje t ndryshme t afateve procedurale.71 Afati sht periudha kohore n t ciln personi i autorizuar duhet ta kryej veprimin e caktuar procedural, gjegjsisht n t cilin sht e ndaluar t ndrmerret aktiviteti konkret procedural, sepse ai mund t ndrmerret vetm pas kalimit t afatit. N kt kuptim afatet ndahen n: - afate t cilat pengojn kryerjen e veprimit t caktuar procedural derisa t mos kaloj afati (afati suspenziv ose dilator); - afate brenda t cilave duhet t ndrmerret veprimi, sepse me lshimin e tyre humbet e drejta pr t ndrmarr veprime procedurale (afati prekluziv dhe preamtor); - afati n t cilat sht e lejuar ndrmarrja e veprimit por me kalimin e tij nuk humbet mundsia e kryerjes s atij veprimi edhe m von (afati instruktiv).72 Afatet mund t jen ligjore dhe gjyqsore. Afatet ligjore jan t caktuara me ligj dhe kohzgjatjen e tyre nuk mund ta ndryshojn pjesmarrsit n procedurn penale. Afatet ligjore jan prekluzive dhe me lshimin e tyre humbet e drejta pr aktivitetin e caktuar procedural. Prjashtimisht, pasojat e dmshme t lshimit t afatit ligjor mund t riparohen prmes institutit t kthimit n gjendje t mparshme (Neni 96.). Afatet gjyqsore i cakton gjykata dhe ato, kur ekzistojn kushtet pr kt, mund t vazhdohen me vendim t gjykats. Afatet mund t
71

Krahas afateve procedurale-juridie, ekzistojn edhe afatet materiale-juridike t cilat jan t caktuara me Ligjin Penal (afati i parashkrimit t ndjekjes penale, apo i parashkrimit t ekzekutimit t dnimit. 72 Afatet ve caktuara pr aktivitettet e gjykats dhe t organeve tjera q marrin pjes n procedur, quhen afate instruktive. Lshimi i ktyre afateve nuk shkakton pasoja procedurale, por mund t sjell deri te prgjegjsia e organit i cili e ka lshuar afatin. 92

ndahen n subjektive (q rrjedhin nga momenti i t kuptuarit t rrethans s caktuar), dhe objektive (afati q llogaritet nga momenti i ngjarjes s caktuar). shtja e llogaritjes s afateve sht rregulluar me ligj dhe madje n mnyr identike pa marr parasysh se a bhet fjal pr afatet ligjore apo gjyqsore. Afatet caktohen me or, dit, muaj dhe vite. Afatet e caktuara me dit, muaj apo vjet fillojn t rrjedhin n ditn e par vijuese nga dita e drgimit apo shpalljes, pa marr parasysh se a sht kjo dit pune apo dit feste. Nse afati sht i caktuar me or, pr fillimin e afatit merret ora e par vijuese nga ora kur sht kryer drgesa apo shpallja. Me kt vrtetohet rregulli se secili duhet doemos ta ket n dispozicion njsin e plot kohoresipas t cils sht prcaktuar afati. Afati rrjedh vetm nse drgesa apo shpallja ka qen korrekte (e drejt).

93

PJESA E XI
VENDIMET N PROCEDURN PENALE

57. Kuptimi dhe llojet e vendimeve n procedurn penale Vendimi sht deklarim i vullnetit t gjykats apo organit tjetr kompetent n procedurn penale me t cilin zbatohet ligji lidhur me gjendjen konkrete faktike. N procedurn penale vendimet nxirren n form t: aktgjykimit; aktvendimit dhe urdhress. Aktgjykimi - sht vendimi m i rndsishm i cili nxirret n procedurn penale dhe me t vendoset pr objektin themelor dhe sekondar n procedurn penale. Nxjerrja e aktgjykimit sht n kompetenc ekskluzive t gjykats. Ligji njeh aktgjykim me t cilin hedhet aktakuza, aktgjykim me t cilin i akuzuari lirohet nga aktakuza, dhe aktgjykim me t cilin i akuzuari shpallet fajtor. Aktvendimi - me aktvendim shqyrtohen shum shtje gjat procedurs q u prkasin situatave t ndryshme procedurale (aktvendimi pr paraburgimin, aktvendimi pr fillimin e hetimeve, aktvendimi pr prjashtimin e gjyqtarit). Urdhresa, - me urdhres zgjidhen shtjet q jan t lidhura pr rrjedhn e procedurs penale apo ndrmarrjen e veprimeve t caktuara procedurale (urdhresa pr arrest, urdhresa pr bastisje, urdhresa pr masat e fshehta t vzhgimit dhe hetimit, ejt.). Ligji ka definuar formn dhe prmbajtjen e vendimeve n procedurn penale, qoft kur parashihet prmbajtja e tyre n prgjithsi (prmbajtja e aktgjykimit), qoft kur parashihet prmbajtja e atyre vendimeve n situatn e caktuar procedurale (p.sh. prmbajtja e urdhress pr arrest, prmbajtja e aktvendimit pr paraburgim). Aktgjykimi dhe aktvendimi duhet ta ken arsyetimin, kurse urdhresa nuk e prmban arsyetimin. Nga karakteri i vendimit varet edhe mundsia e hedhjes s tij. Kshtu, kundr aktgjykimit t shkalls s par gjithmon ankesa sht e lejuar, kundr aktvendimeve ankesa sht e lejuar gjithmon kur me ligj nuk sht e caktuar n mnyr eksplicite se ankesa nuk lejohet, ndrkaq kundr urdhress ankesa
94

nuk sht e lejuar. Nn kushtet e caktuara ligjore aktgjykimi dhe aktvendimi marrin klauzoln e forms s prer dhe ekzekutive (Neni 135, dhe 138). Ndrkaq, urdhresa nuk sht e prfshir me formn e prer. 58. Forma e prer dhe ekzekutueshmria e vendimeve Prmes forms s prer vendimi gjyqsor merr prmbajtjen prfundimtare, kurse procedura penale prfundimin final. Plotfuqishmria formale do t thot se vendimi i gjykats nuk mund t atakohet me mjete t rregullta juridike. Plotfuqishmria materiale do t thot pamundsi e zhvillimit t procedurs s re penale pr t njjtn vepr penale. N procedurn penale t dy llojet e cekura t plotfuqishmris vijn n t njjtin moment. Forma e prer apo plotfuqishmria arrijn vetm n aspektin e shprehjes apo diapozitivit t aktgjykimit, respektivisht aktvendimit, derisa arsyetimi nuk hyn n fuqin ligjore. Me dispozitat juridike duhet t rregullohet dhe sigurohet q vendimi gjyqsor i nxjerr n procedurn penale t ekzekutohet kur pr kt t plotsohen kushtet ligjore. Me fjal tjera procedura penale sht e drejtuar n nxjerrjen e llojeve t ndryshme t vendimeve, sidomos t aktgjykimit me hyrjen n fuqi e t cilit kuptohet se ngjarja konkrete penale sht zgjedhur n mnyr prfundimtare. N aspektin e ekzekutimit ai paraqet realizimin e krkess penale juridike t prcaktuar gjat gjykimit dhe prmbajtur n vendimin e plotfuqishm gjyqsor, gjegjsisht realizimin e vendimit i cili sht nxjerr gjat procedurs penal. Forma e prer dhe ekzekutueshmria sipas rregullit vijn n t njjtn koh. Aktvendimi gjyqsor nuk mund t ekzekutohet para se t hyj n fuqi. Ligji procedural parasheh kushtet e caktuara pr ekzekutueshmrin e vendimeve ashtu q aktgjykimi ekzekutohet: kur ai sht i forms s prer; i drguar si i till; kur pr ekzekutimin e tij nuk ekzistojn pengesa ligjore (Neni 135, par. 2). Aktvendimi, sipas rregullit ekzekutohet kur t ket hyr n fuqi. Ndrkaq, aktvendimi mund t ekzekutohet edhe para marrjes s klauzols s forms s prer nse sht rregulluar kshtu, n mnyr eksplicite me ligj, (caktimi i paraburgimit). Ekzekutimi i urdhress fillon menjher pas nxjerrjes s saj, nse organi q e lshon at nuk e cakton ndryshe (neni 138. par. 1).

95

PJESA XII
KONSTATIMI I FAKTEVE N PROCEDURN PENALE

59. Pr faktet dhe llojet e fakteve Q t mund t realizohen qllimet e pranueshme shoqrore t procedurs penale - q askush i pafajshm t mos dnohet, kurse kryesit t veprs penale ti shqiptohet sanksioni penal nn kushtet a parapara me ligj dhe sipas procedurs ligjore - sht e nevojshme q n procedurn penale t vrtetohen plotsisht dhe n mnyr t sakt faktet q jan relevante pr nxjerrjen e vendimit t drejt ligjor dhe n baz t gjendjes s till faktike, t konstatuar, t zbatohet e drejta materiale dhe procedurale.73 Lidhur me kt, n teorin e s drejts theksohet se gjendja faktike sht kompleks faktesh apo grup faktesh t caktuara, t cilat duhet t vrtetohen n procedurn penale, me qllim t nxjerrjes s vendimit t drejt.74 N procedurn penale duhet t vrtetohen faktet relevante juridike. Krahas ktyre n procedurn penale vrtetohen edhe indicet (lat. indicium-shenj), dhe faktet ndihmse. Indicet jan fakte irelevante juridike, sepse prej tyre nuk varet zbatimi i norms juridike dhe sepse kontribuojn n mnyr indirekte n vrtetimin e fakteve relevante juridike. Prandaj vrtetimi indirekt i fakteve do t thot se fakti relevant juridik sht vrtetuar prmes nj a m shum indiceve. Pr argumentimin me an t indiceve vlen rregulli si vijon: indicet duhet t veprojn si rreth i fort i mbyllur i cili lejon vetm nj prfundim n raport me faktin relevant dhe t prjashtoj objektivisht dhe plotsisht mundsin e prfundimit t ndryshm n raport me faktin e njjt.75 Faktet ndihmse n procedurn penale mundsojn besueshmrin e saktsis s burimit t informats pr faktet dhe indicet relevante juridike. Prandaj faktet ndihmse dallohen nga indicet pr at se me to vetm vrtetohen faktet tjera.76
73 74

H. Sijeriq-oliq, 2005.fq. 257. M. Grubia, 1980. fq. 1. 75 B. Pavishiq, 2005. fq. 403.; H. Sijeriq-oliq, M. Haxhiomeragiq, M. Jureviq, D. Kaurinoviq, M. Simoviq, M. 2005.fq. 716. 76 D. Krapac, 2003.fq. 306.; G.Tomaevi, 1998.fq. 277. dhe 278. 96

60. Faktet t cilat nuk vrtetohen n procedurn penale Si u tha n procedurn penale vrtetohen faktet t cilat jan t rndsishme pr nxjerrjen e vendimit t drejt dhe ligjor (faktet relevante juridike), dhe indicet dhe faktet ndihmse. Mirpo ekziston nj numr i fakteve t cilat n procedurn penale nuk vrtetohen. Sipas teoris t s drejts ato fakte ndahen n: fakte t cilat nuk duhet vrtetuar; fakte t cilat gjykata nuk guxon ti vrtetoj n procedur.77 Faktet t cilat nuk duhet vrtetuar jan:- faktet e qarta apo t dukshme78 dhe faktet notore, ose t njohura botrisht.79 Faktet t cilat gjykata nuk guxoj ti vrtetoj n procedur jan: faktet me vrtetimin e t cilave do t shkelej parimi i ndalimit t ndryshimit t aktgjykimit n dm t pandehurit (lat. reformatio in peius, Neni 417), faktet me vrtetimin e t cilave do t cenohej identiteti i aktgjykimit dhe i aktakuzs(Neni 386. par1), faktet me vrtetimin e t cilave do t shkeleshin dispozitat mbi prjashtimin nga detyrimi i dshmis (neni 159, 160), faktet vrtetimi i t cilave ndalohet me normat e t drejts materiale penale dhe faktet vrtetimi i t cilave ndalohet me dispozitat tjera ligjore80 61. Mnyrat e vrtetimit t fakteve n procedurn penale Vrtetimi i fakteve n procedurn penale 81 mbshtetet n: vrtetimin e tyre me perceptimin personal t organit i cili zhvillon procedurn. Duke pasur parasysh se n procedurn penale shqyrtohet vepra penale si ngjarje nga e kaluara, ai shembull i vrtetimit t fakteve prfshin vetm ato fakte t cilat ekzistojn n kohn e perceptimit
77

Shih hollsisht: M. Gruba, 2006. 238 240; D. Krapac, 2003, fq. 307 315; B. Pavishiq 2005, fq. 404; G. Tomasheviq, 1998, fqr. 278 280; T. Vasiljeviq, 1981, fq. 294 301. 78 Faktet e dukshme jan vetvetiu prova (ndrimi i nats dhe dits). 79 Kto fakte u jan t njohura rrethit t gjer njerzish, gjegjsisht t gjith t interesuarve n procedur. Ndrkaq, n rast dyshimi, mund t vrtetohet edhe fakti notor. 80 M. Gruba, 2006, fq. 239 dhe 240; D. Krapac, 2003, fq. 308; B. Pavishiq, 2005, fq. 404; G.Tomasheviq, 1998, fq. 278 dhe 279; T. Vasiljeviq, 1981, fq. 299 300. 81 Pr shpjegimin n vijim, shih: hollsisht V. Bayer, 1995,fq. 207, dhe detajet; D. Krapac, 2003, fq. 322 325; G.Tomasheviq, 1998, fq. 282 283. 97

gjat procedurs penale.82 Konsiderohet se vrtetimi i fakteve me perceptim personal t organit t procedurs penale sht mnyra m e sigurt prcaktimit t fakteve pr nevojat e procedurs penale. Shembull i vrtetimit t ktyre fakteve sht inspektimi i vendit t ngjarjes dhe rikonstruktimi i ngjarjes ( t cilat sipas definimit ligjor mund ti urdhroj prokurori publik apo gjykata n vendin e ngjarjes me qllim q t analizohen provat e mbledhura apo t qartsohen faktet t cilat jan t rndsishme pr procedurn penale (Neni 254. par1), apo kontrolli i baness, lokaleve tjera dhe pasuris s personit t caktuar( e cila urdhrohet nse ekziston dyshimi i bazuar se ai person ka kryer vepr penale e cila ndiqet zyrtarisht dhe nse ekziston mundsia reale se rezultati i bastisjes do t prfundoj me arrestimin e atij personi apo me zbulimin dhe konfiskimin e provave t rndsishme pr procedurn penale (Neni 240. par. 1), gjegjsisht kontrolli i personit (i cili mund t urdhrohet nse ekziston mundsia reale se ai kontroll do t ket pr rezultat zbulimin e gjurmve dhe marrjen e provave t veprs penale (Neni 240. par. 3); Vrtetimin e trthort t fakteve prmes dshmis s dshmitarit apo ekspertit; Vrtetimin e fakteve me ndihmn e dokumenteve duke i lexuar ato se far ka shkruar personi mbshtetur n perceptimin e tij; Shfrytzimin e incizimeve teknike (fotografit apo tingujt). Te kjo mnyr e prcaktimit t fakteve prmbajtja e cila vrtetohet sht marr prmes pajisjes teknike e jo me perceptimin e njeriut sikurse te dokumentet. N baz t ksaj q u cek mund t prfundohet se vrtetimi i fakteve me perceptimin personal t organit t procedurs penale nuk sht i mundur t zbatohet n numrin m t madh t rasteve, ndonse kjo sht mnyr e zakonshme dhe e besueshme e vrtetimit t fakteve. Rariteti i marrdhnieve procedurale-penale na on n drejtim t vrtetimit t fakteve me an t shfrytzimit t mnyrave tjera t cekura apo provave (dshmia e dshmitarit apo ekspertit), shfrytzimi i dokumenteve dhe incizimeve teknike.

82

N t vrtet, kjo mnyr e vrtetimit t fakteve, m s teprti do t shfrytzohet pr qllime t vrtetimit konstatimit t gjurmve t veprs penale t kryer n t kaluarn e t cilat ekziston tashti ( n momentin e zhvillimit t proceurs). G. Tomasheviq 1998, fq. 282. bilj. 839. 98

Prandaj, krahas vrtetimit t fakteve me an t perceptimit personal t organit t procedurs penale, paralelisht zhvillohet edhe vrtetimi i fakteve me an t argumentimit83 62. Provat dhe t provuarit Nga shqyrtimet e mparshme mund t prfundohet se t provuarit sht mjet pr vrtetimin e fakteve pr veprn penale dhe kryesin e saj. T provuarit n procedur prfshin t gjitha faktet t cilat gjykata i konsideron t nevojshme pr nxjerrjen e vendimit t drejt dhe ligjor. N teorin e s drejts s procedurs penale ekzistojn shtje t caktuara q lidhen me t provuarit n procedurn penale kshtu tentohet t prcaktohet nocioni i provs. Me kt rast paraqiten mendime t ndryshme lidhur me at se sht prova. M s shpeshti prova prshkruhet si burim i msimit t fakteve t cilat jan objekt i konstatimit n procedurn penale.84 Pastaj, gjithashtu theksohet se prov sht do baz e dshmis apo arsye q e prmban mjeti i caktuar dshmues i cili flet pr saktsin e fakteve t rndsishme. 85 Duke pasur parasysh sa u cek, prova prfshin elementet n vijim: - objekti i provs (thema probandi). Objekti i provs sht fakt t cilin duhet vrtetuar86; - baza e provs apo arsyeja (argumentum probatio); Baza e provs sht fakt tashm i vrtetuar nga i cili nxirret prfundimi pr ekzistimin apo mosekzistimin e faktit i cili vrtetohet; mjeti i provs (lat. media probandi)sht burim nga i cili merren q jan baz e provs. Mjetet e provs jan forma procedurale me ndihmn e t cilave futet materiali i msuar (marrja n pyetje e t pandehurit, dgjimi i dshmitarve dhe ekspertve)87.
83 84

M. Grubisha 1980, fq. 2. e t ngjashme; G. Tomasheviq, 1998, fq. 286. B. Pavishiq, 2005, fq. 401; G. Tomashevi, 1998,fq. 286. 85 M. Gruba, 2006, fq. 236; Z. Simiq-Jekiq, 1985,fq. 206209; T. Vasiljeviq, 1981, fq. 294. 86 Objekti i provs nuk sht i kufizuar me dispozita ligjore. Pr kt arsye argumentimi prfshin faktet t cilat gjykata i konsideron t rndsishme pr gjykim t drejt. 87 M. Gruba, 2006,fq. 236; B. Pavishiq, 2005, fq. 401. 99

Sikur ti kishim marr dhe lidhur kuptimet e cekura me veprn penale t vjedhjes (Neni 252 KPPPK), ather ato do t dukeshin kshtu: - objekti i provs do t ishte fakti i prvetsimit t sendeve t huaja t luajtshme me qllim t prfitimit pasuror t kundrligjshm pr vete apo t tjert; - baza e provs do t ishte dshmi e dshmitarit i cili e ka takuar t pandehurin duke i marr sendet; - mjeti i provs do t ishte dshmitari. N Teorin e s Drejts s Procedurs Penale, klasifikimi i provave bhet sipas kritereve t caktuara. Kshtu p.sh. flitet pr provat materiale apo reale dhe provat personale apo individuale. Provat materiale jan objektet me t cilat vrtetohen faktet n procedur (p.sh. dokumentet, incizimet teknike, gjurmt e veprs penale, mjetet me t cilat sht kryer vepra penale apo n t cilat vepra sht kryer, shenjat e gishtave), kurse provat personale prbhen nga dshmit e personave t cilt paraqiten si mjet i provs. Provat ndahen n ato t drejtprdrejta me t cilat, faktet relevante juridike vrtetohen drejtprdrejt (provat n kuptimin e ngusht t fjals dhe provat e trthorta, indirekt provat n kuptimin e gjer t fjals).88 Prmendet edhe klasifikimi i provave, n provat e aktakuzs dhe n provat e mbrojtjes, varsisht nga ajo se a jan n dm apo n dobi t t pandehurit dhe n prova primare dhe sekondare. Shembulli i provs primare apo burimore sht inspektimi i vendit t ngjarjes apo materiali i provave, kurse provat sekondare p.sh. dshmia e dshmitarit sipas dgjimit. Nga aspekti i procedurs s argumentimit t provuarit kalon prmes fazave t caktuara si jan: - konstatimi dhe demonstrimi i provave; - demonstrimi i provave n kuptim t shfrytzimit t bartsit t provs me qllim t prcaktimit t prmbajtjes s provs dhe futja n dokumentin e objektit dhe vlersimi i provave. 89 N literatur gjithashtu theksohet se provat s pari duhet gjetur (zbulimi i materialit t provs si jan zbulimi i mostrave biologjike pr analizn e ADN-s), pastaj t sigurohen ato (marrja n pyetje e
88 89

Provat n kuptimin e gjer i prfshijn edhe indicjet. G. Tomaevi, 1998, fq. 287. Provat n kuptimin e gjer i prfshijn edhe indicjet. G. Tomaevi, 1998, fq. 287. 100

dshmitarve menjher pas kryerjes s veprs penale), pastaj provat duhet t fiksohen n kuptim t demonstrimit t provave (p.sh. prpilimi i procesverbalit nga vendi i ngjarjes), dhe para vlersimit t provs sipas bindjes s lir, t verifikohet prova me analizn e prmbajtjes s saj, dhe duke e ndrlidh at me provat tjera t demonstruar.90 Vlera e provave n procedurn penale mbshtetet n ligjshmrin e tyre dhe pr kt gjykata sht e detyruar t kujdeset gjat tr procedurs penale. Sipas KPPPK, prova e fituar duke shfrytzuar dispozitat e procedurs penale sht e papranueshme sidomos nse kjo sht e parapar n mnyr eksplicite nga ky ligj apo dispozitave e ligjeve tjera.91 Kshtu p.sh. prova e t pandehurit e dhn n polici apo prokurorit publik mund t jet e lejueshme vetm nse sht marr n pajtim me dispozitat pr marrjen n pyetje t t pandehurit (Neni 156. par. 1). Ose prova e marr me bastisje sht e palejueshme nse p.sh. kontrolli sht kryer pa urdhr t gjyqtarit t procedurs paraprake, ose n kundrshtim me urdhresn (Neni 246. al.(1)-(4). E Drejta Procedurale parasheh se gjykata nuk mund ta mbshtes vendimin e saj n provat e palejueshme (Neni 153). Lidhur me kt KPPPK parasheh q gjykata vendos pr lejueshmrin e provave, me krkes t palve apo sipas detyrs zyrtare (ex officio). Prova e palejueshme veohet nga dokumentet dhe vuloset. Provn e till gjykata e ruan ndaras nga dokumentet dhe provat tjera dhe nuk mund t shfrytzohet n procedurn penale (Neni 154, par. 4). ndalimi i prdorimit t provave t palejueshme sht absolut, sepse n njrn an ka t bj me prova juridikisht t pavlefshme, pa marr parasysh se a jan n dm apo n dobi t pandehurit, dhe n ann tjetr provat e tilla jan t ndaluara pa marr parasysh se a jan t sakta, t besueshme apo autentike.92

90 91

Provat n kuptimin e gjer i prfshijn edhe indicjet. G. Tomaevi, 1998, fq. 287. D. Krapac, 2003, fq. 332 353; B..Pavii, 2005, fq. 402 403. Up. Spjegimi paraprak pr interpretimin dhe vlersimin e lir t provave 92 T.Vasiljeviq, op. cit. fq. 309 315. 101

PJESA XIII
PROCEDURA PARAPRAKE

- N prgjithsi pr procedurn paraprake. Procedura paraprake sht titulli i pjess s tret t KPPPK. Vshtrimi i prgjithshm i procedurs paraprake tregon se bhet fjal pr at segment t procedurs penale i cili prfshin procedurn para hetimore, hetimin, dhe procedurn e aktakuzs. Si flet vet titulli fjala sht pr procedurn e cila i paraprin shqyrtimit gjyqsor. Sipas dispozitave t KPPPK, procedura paraprake prfshin kapitujt: - kallzimi penal (prve kallzimit penal ky kapitull prfshin edhe detyrat dhe autorizimet e prgjithshme t policis dhe t prokurorit); - arrestimi i prkohshm dhe paraburgimi policor - Fillimi dhe kohzgjatja e hetimit; - ndrprerja e prkohshme apo pezullimi i ndjekjes penale, pr vepra t lehta penale; - procedura e ndrmjetsimit; - veprimet hetimore; - masat e fshehta teknike t vzhgimit dhe hetimit; - masat pr sigurimin e prezencs s t pandehurit, pengimi i prsritjes s veprs penale dhe sigurimi i zhvillimit t suksesshm t procedur penale; - dshmitart bashkpunues; - aktakuza dhe konfirmimi i saj

102

PJESA E XIV
KALLZIMI PENAL

A) Kallzimi penal nocioni dhe llojet Me nocionin kallzim penale n teorin kriminalistike dhe juridike nnkuptojm do informat t dhn organit kompetent lidhur me veprn penale e cila ndiqet zyrtartarisht (ex officio)93. Kallzimet penale n praktik mund t jen anonime, me pseudonime, gjegjsisht vetkallzime. N baz t prmbajtjes mund t jen t plot dhe jo t plota, kurse sipas mnyrs s kallzimit mund t jen me goj dhe me shkrim. Kallzimet i paraqesin policia ose personat juridik dhe fizik, kta t fundit mund t paraqiten si t dmtuar, dshmitar, etj.94 Detyra dhe e drejta e paraqitjes s veprs penale jan rregulluar me neni 197, 198. sht me rndsi t prmendet se KPPPK dallon t ashtuquajturin kallzim penal t policis dhe kallzim penal t personave tjer. Me kallzim penal t personave tjer nnkuptohet kallzimi penal t organeve publike dhe kallzimin penal t cilido person tjetr n kuptim t personit fizik dhe juridik. 64. Detyra pr ta paraqitur veprn penale Sipas Nenit 197. par. 1. t gjitha organet publike jan t detyruara ta paraqesin veprn penale e cila ndiqet zyrtarisht e lidhur me t ciln jan t informuar apo n ndonj form tjetr kan ardhur deri t njohuria pr t. Me rastin e kallzimit penal organet publike paraqesin provat t cilat u jan t njohura dhe ndrmarrin hapa pr ruajtjen e gjurmve t veprs penale dhe t objekteve n t cilat apo me t cilat sht kryer vepra penale si dhe provave tjera (Neni 197. par. 2). Sipas Nenit 198. par. 1-2. t KPPPK, do njeri ka t drejt ta paraqes veprn penale e cila ndiqet zyrtarisht, kurse sht edhe i detyruar q kt ta bj n rastet kur mos paraqitja e veprs s till penale paraqet vepr penale. Puntort social dhe shndetsor, edukatort dhe personat tjer q kryen pun t ngjashm, kurse edhe personat tjer q
93

Ligji pr t Miturit i Kosovs dhe Ligji pr Procedurn Penale t cilt prfshijn kryesit e smur psikik. 94 H. Sijeriq-oliq, M. Haxhiomeragiq, M. Jureviq, D. Kaurinoviq, M. Simoviq, 2005, fq. 63 69. 103

din dhe zbulojn se ekziston dyshimi i bazuar se fmija sht viktim e veprs penale, sidomos n rastet e veprs penale kundr integritetit seksual jan t detyruar ta paraqesin menjher kt. 65. Paraqitja e kallzimit penal. Kallzimi penal i paraqitet prokurorit kompetent publik n form t shkruar, prmes mjeteve teknike t komunikimit ose gojarisht. Nse vepra penale paraqitet me goj, paraqitsi paralajmrohet pr pasojat e paraqitjes s rrejshme t kallzimit penal. Paraqitja me goj regjistrohet n procesverbal, kurse n rastet kur ajo bhet me telefon apo me mjete tjera t informimit, mbahet raport zyrtar. Kallzimet penale t paraqitura gjykats, policis, apo prokurorit publik kompetent, merren dhe menjher prcillen prokurorit publik kompetent (Neni 199, par1-3). B) Detyrat dhe autorizimet e prgjithshme t policis 66. Obligimet pr hetimin e veprs penale. Me Neni 200, par. 1 dhe 2. t KPPPK, parashihet se obligim i prgjithshm i policis si organ shtetror sht q ta hetoj veprn penale dhe pa vonuar t ndrmerr masa me qllim t pengimit t fshehjes s provave. N kt kuptim, posa policia t njoftohet, qoft me paraqitjen e kallzimit penal apo n ndonj form tjetr se ekziston dyshimi pr kryerje t veprs penale e cila ndiqet zyrtarisht, pa vones, m s voni 24 or nga marrja e informats e lajmron prokurorin publik, e pastaj i raporton me informata t reja plotsuese sa her q sht e mundur. Me punn e policis gjyqsore n procedurn paraprake udhheq dhe mbikqyr prokurori publik (Neni 200. par. 3). Nse ekziston dyshimi i bazuar se kryer vepr penale e cila ndiqet zyrtarisht, policia sht e detyruar qoft zyrtarisht apo me krkes t prokurorit publik ti ndrmarr t gjitha hapat e nevojshme pr ta gjetur kryersin, pr ta penguar at, apo pjesmarrsin e saj q t fsheht apo arratisn, ti zbuloj dhe ti ruaj gjurmt dhe provat tjera t veprs penale dhe lndt q mund t shrbejn si prov dhe ti mbledh t gjitha informatat q mund t jen t dobishme pr procedurn penale. (Neni 2001. par. 1).

104

Nga sa u tha rezulton se hapat e prmendur paraprak i ndrmerr policia zyrtarisht ose n baz t krkess t prokurorit publik. Pra, policia ka t drejt dhe detyr q edhe sipas nisms s vet, jo vetm me krkes t prokurorit publik t ndrmerr masa dhe veprime adekuate. Me qllim t kryerjes s detyrave t lartcekura, policia sipas Nenit 2001. par. 2 t KPPPK, sht e autorizuar: 1. q t mbledh informata nga njerzit; 2. ta bj kontrollin e prkohshm t automjeteve udhtarve dhe valixheve t tyre; 3. ta kufizoj lvizjen n territoret e caktuara n kohn kur kjo sht nevoj urgjente; 4. t ndrmarr hapat e nevojshm pr identifikimin e personave dhe objekteve; 5. t organizoj krkimin pr gjetjen e personit apo objektit pr t cilin sht dhn fletarresti; 6. n prani t personit prgjegjs t kryej kontrollin e ndrtesave dhe lokaleve t caktuara t organeve publike, dhe ti analizoj dokumentet e caktuara q u prkasin atyre; 7. ti konfiskoj objektet t cilat sipas KPPPK duhet t konfiskohen, apo t cilat mund t shrbejn si prov n procedurs; 8. t siguroj q i dmtuari ti qaset kontrollit mjeksor n pajtim me Nenin 192. t KPPPK, dhe; 9. t ndrmarr hapa tjer dhe veprime t nevojshme t parapara me ligj. sht detyr e policis q pr faktet dhe rrethanat t cilat konstatohet pas ndrmarrjes s disa veprimeve e q mund t jen me interes pr procedurn penale, si dhe pr objektet e gjetura dhe konfiskuara, ta prpiloj procesverbalin apo raportin zyrtar (Neni 201.par.3). n pajtim me Nenin 202, policia ka t drejt dhe detyr ti ruaj informatat nga personat t cilt jan hasur n kryerjen e veprs penale. Mbahen personat t cilt mund t ofrojn informata t rndsishme pr procedurn penale, nse sht e besueshme se m von mbledhja e informatave pr kta persona sht e pamundur, apo dukshm do ta shtynin procedurn apo do t shkaktonin vshtirsi tjera. Mbajtja e personit t till nuk mund t zgjas m shum sesa sht e nevojshme pr tua marr emrat, adresat dhe informatat tjera relevante, kurse n asnj rast nuk mund t jet m i gjat se gjasht or. Mbajtja e till mund t prdort vetm kur nuk ka mnyra tjera pr marrjen e informats. N rastin e marrjes s informatave t personave nga Neni
105

201. 202, policia sht e detyruar tiu prmbahet ndalesave t prcaktuara me Nenin 155. t KPPPK. Bhet fjal pr ndalesat: 1) liria e t pandehurit pr t formuluar dhe shprehur mendimin e tij t ndikohet nprmjet keqtrajtimit, lodhjes s shkaktuar, ndrhyrjes fizike, prdorimit t drogs, torturs, shtrngimit, ose hipnotizimit; 2) i pandehuri t kanoset me masat e ndaluara me ligj; 3) t premtohet ndonj prfitim i paparapar me ligj; dhe 4) t dobsohet kujtesa e t pandehurit ose aftsia e tij pr t kuptuar. Ndalesat e cekura i zbatojn pavarsisht se a ekziston pajtimi i subjektit i cili hetohet dhe merret n pyetje. Mosveprimi n prputhje me sa u cek pr pasoj e ka mospranimin e procesverbalit t hetimit dhe marrje s till n pyetje. Gjithashtu, n pajtim me Nenin 204. policis i takon autorizim i posam t kryej t ashtuquajturn bastisje t prkohshme t personit pr shkaqe t siguris, n krkim t armve apo sendeve tjera t rrezikshme n rastet kur ekziston rreziku q personi t posedoj arm apo sende tjera q mund t prdorn pr sulm apo vetlndim. Sipas definimit eksplicit t ligjit kjo nuk paraqet bastisje t personit dhe sht e kufizuar vetm n kontrollin e jashtm t rrobave t personit, kurse prjashtimisht n verifikim provizor t valixhes apo automjetit t personit nn kontrollin drejtprdrejt t atij personi (Neni 204. par. 2). Kontrollin provizor t siguris e kryen npunsi i policis i t njjts gjini me personin q e kontrollon, prve nse kjo absolutisht nuk sht e mundur pr shkak t rrethanave t jashtzakonshme. Nse me rastin kontrollit provizor t siguris policia gjen sende t cilat mund t prdorn si prov n procedurn penale ather ajo vepron n pajtim me dispozitat t cilat e rregullojn kontrollin e personave sipas ktij ligji. (204. par. 3, 4). Policia gjithashtu n kuadr t detyrave dhe autorizimeve t saj t prgjithshme mund: 1.ta fotografoj personin dhe tia marr shenjat e gishtave nse ekziston dyshimi i bazuar se ai person ka kryer vepr penale; 2.n baz t autorizimit t prokurorit publik tia publikoj fotografin nse kjo sht e domosdoshme pr vrtetimin e identitetit t dyshuarit, ose n rastet tjera t rndsishme pr zhvillimin efikas t procedurs; 3.nse sht e nevojshme t vrtetohet se t kujt jan shenjat e gishtrinjve t gjetura n ndonjrin nga objektet, t merren shenjat e
106

gishtave nga personi pr t cilin besohet se ka qen n kontakt me at objekt; 4. me ndihmn e mjekut t kualifikuar, apo puntorit tjetr mjeksor, kurse n rrethana t jashtzakonshme edhe vet ti marr mostrat nga (Neni 192. par. 4) 95i ligjit nga i dyshuari nse kjo sht e nevojshme t bhet urgjentisht, me obligim q pr marrjen e atyre mostrave menjher t lajmrohet prokurori publik; 5.t krkoi nga i dyshuari q ti nnshtrohet testimit t alkoolit, duke dhn urinn apo duke fry, ndrkaq refuzimi i t dmtuarit pr t dhn mostrn e till paraqet prov t pranueshme, me rast i dyshuari duhet t paralajmrohet dhe t informohet q n fillim pr kt, kurse asnj mostr nuk mund t merret duke prdorur dhunn dhe pa urdhr t gjykats. 67. T drejtat e personit ndaj t cilit policia ka ndrmarr ndonj veprim N Nenin 206. t ligjit jan definuar t drejtat e personave ndaj t cilve ndrmerret ndonj veprim n baz t autorizimeve t prgjithshme t policis. N kt kuptim me rastin e mbledhjes s informatave nga i dmtuari, policia ka pr detyr ta informoj at pr t drejtn e tij q ta ket t autorizuarin, kurse me krkes s t dmtuarit edhe nse i dmtuari bn pjes n njrn nga kategorit e Nenit 82, par. 1 t ligjit, e informon shrbimin pr ndihm juridike t viktimave.96 Krahas ksaj personi ndaj t cilit sht ndrmarr cilado mas nga Neni 201, 202, 204, apo 205. i KPPPK, ka t drejt t paraqes ankes prokurorit kompetent publik brenda 3 ditsh. Prokurori publik pa vones verifikon bazueshmrin e ankess dhe nse vrteton se veprimet apo masat e ndrmarra shkelin ligjin penal apo rregulloren pr sjellje t policis, ose detyrat e puns, ather vepron n pajtim me ligjin dhe pr kt e informon personin i cili ka ushtruar ankesn (Neni 206. par. 2, 3.).

D. Modly, N.Korajliq: Kriminalistiki rjenik, Qendra pr Kultur dhe Arsim Teshanj, Teshanj, 2002, fq. 277. 96 Ibidem, fq. 277. 107

95

68. Paraqitja dhe plotsimi i kallzimit N baz t informatave t mbledhura policia bn kallzimin penal policor n t cilin duhen t prfshihen provat e zbuluara gjat procedurs s mbledhjes s informatave. Ky kallzim penal i dorzohet prokurorit publik, s bashku me objektet, skicat, fotografit, raportet e marra, procesverbalet mbi masat dhe veprimet e ndrmarra, shnimet zyrtare, deklaratat dhe materialet tjera t cilat do t mund ti kontribuonin zhvillimit efikas t procedurs (Neni 207. par.1, 2). N pajtim me Nenin 207. par. 3, 4. nse pas paraqitjes s kallzimit penal, policia kupton pr faktet e reja, provat apo gjurmt e veprs penale, ather sht e detyruar q vazhdimisht ti mbledh informatat e nevojshme dhe menjher tia drgoj prokurorit publik raportin lidhur me kt si plotsim t kallzimit penal policor. Nse policia ka ndrmarr masa dhe veprime, kurse informatat e mbledhura nuk ofrojn baz pr paraqitjen e kallzimit penal policor dhe nuk ekziston dyshimi i bazuar se sht kryer vepr penale, policia prap i drgon raport t posam pr kt prokurorit publik. C). Detyrat e prgjithshme dhe autorizimet e prokurorit publik 69. Veprimi i prokurorit pas marrjes s kallzimit penal Posa ta ket marr kallzimin penal prokurori publik mund t veproj n tri mnyra si vijon: a) ta hedh posht kallzimin penal; b) t krkoj plotsimin e tij n kuptim t mbledhjes s informatave t nevojshme dhe c) t nxjerr aktvendimin pr fillimin e hetimit. Secila nga mundsit e cekura i referohet ekzistimit apo mosekzistimit t arsyeve adekuate apo plotsimit, gjegjsisht mosplotsimit t kushteve adekuate. a). Arsyet pr hedhje posht t kallzimit penal policor apo kallzimit t personave tjer jan t definuara n Nenin 208. t KPPPK. Kshtu prokurori publik e hedh posht kallzimin penal t policis apo t personave tjer nse nga raporti shihet qart se: 1.nuk ekziston dyshimi i bazuar se personi i caktuar ka kryer vepr penale, prve kur besohet se hetimi i mtejshm policor mund t siguroj informata t mjaftueshme;
108

2.vepra e kallzuar nuk sht vepr penale q ndiqet sipas detyrs zyrtare; 3.vepra penale e kallzuar sht parashkruar; 4.vepra penale sht prfshir n amnisti ose me falje; 5.i dyshuari gzon imunitet dhe heqja e tij nuk sht e mundur ose nuk sht br nga autoriteti kompetent; 6.ekzistojn rrethana tjera q prjashtojn ndjekjen penale. sht detyr e prokurorit publik q n afat prej 8. ditsh nga dita e hedhjes posht t kallzimit penal ta njoftoj t dmtuarin, si dhe pr arsyet e hedhjes posht (Neni 208. par. 2).97 Gjithashtu, prokurori publik menjher i njofton policin pr hedhjen posht t kallzimit penal policor (Neni 208. par. 3). Neni 209. par. 1 i KPPPK definon se nse prokurori publik n baz t kallzimit penal nuk sht n gjendje t konstatoj se a jan pohimet e kallzimit penal t besueshme, apo nse informatat n kallzim nuk ofrojn mjaft baz pr fillimin e hetimit, sidomos kur kryersi sht i panjohur, apo prokurori publik vetm ka dgjuar thashetheme se sht kryer vepr penale, e nuk sht n gjendje t veproj vet, ather do t krkoj q policia gjyqsore t mbledh informatat e nevojshme. Policia gjyqsore sht e detyruar t veproj sipas krkesave ligjore t prokurorit publik. Prokurori publik vet, ose prmes organeve tjera publike mund t mbledh informata t tilla duke prfshir edhe bisedat me dshmitar dhe t dmtuar dhe me prfaqsuesit e tyre ligjor. Prokurori publik mund t marr pjes me policin gjyqsore n secilin nga trajtimet e t pandehurit, mirpo edhe at gjithashtu e obligojn krkesat e KPPPK (Neni 208. par. 2). Policia gjyqsore sht e detyruar q menjher ta lajmroj prokurorin publik pr masat e ndrmarra sipas udhzimeve t tij/saj, apo nse nuk ka qen n gjendje ti ndrmarr, gjithashtu e lajmron prokurorin publik pr shkaqet q e kan penguar ndrmarrjen e atyre masave (Neni 208. par. 3).

97

Fjala sht pr mostrat n vijim: mostra e flokut, folikuls, pshtyms, urins, sekretit t hunds, brisit t siprfaqes s lkurs, prfshir ijet, mostra e thonjve dhe mbeturins nn thonj dhe mostra tjera t ngjashme q nuk krkojn prmasa trupore. 109

Prokurori publik mund t krkoj shnimet e nevojshme nga organet publike dhe pr kt qllim mund ta ftoj personin i cili ka paraqitur kallzimin penale (Neni 208. par. 4). Nse edhe pas kryerjes s veprimeve nga paragrafi. 2, 3, 4. i ktij Neni ekzistojn rrethanat nga paragrafi 1. i ktij neni prokurori publik e hedh posht kallzimin penal, ashtu si sht parapar n Nenin 208. t ligjit (Neni 208. par. 5). Policia, prokurori publik dhe organet tjera publike jan t obliguara t veprojn me kujdes gjat mbledhjes apo sigurimit t informatave q t mos cenojn dinjitetin dhe prestigjin e personave me t cilt kan t bjn ato informata (Neni 208. par. 6)

110

PJESA XV
HETIMI

70. N prgjithsi pr hetimin, funksionin dhe specifikat e tij Hetimi sht rregulluar me Nenin 220-225 t KPPPK, kreu xxv. i cili mban titullin fillimi dhe zgjatja e hetimit. Pr dallim nga zgjidhjet e mparshme ligjore kur hetimin e ka filluar dhe zbatuar gjyqtari hetues, tashti ky rol i sht besuar prokurorit publik me ka KPPPK, sht prcaktuar pr formn e hetimit t prokurorit. Me funksionin themelor t hetimit duhet konsideruar mbledhjen e provave dhe informatave tjera n baz t s cilave duhet gjykuar se a duhet ngritur aktakuza kundr personit t caktuar pr veprn e caktuar penale, apo t ndrpritet procedura. Prve ksaj funksion i hetimit sht edhe mbledhja e provave e cila gj nuk do t mund t prsritej n shqyrtimin gjyqsor, apo prezantim i tyre do t grshetohej me vshtirsi t prmasave t mdha. 71. Fillimi dhe kohzgjatja e hetimit Sipas Nenit 220. par. 1. t ligjit, hetimin e fillon prokurori publik kundr t dyshuarit n baz t kallzimit penal apo burimeve tjera, nse ekziston dyshimi i bazuar se ai person ka kryer vepr penale e cila ndiqet zyrtarisht. Dyshimi pr t cilin sht fjala sht i bazuar kur mbshtet n prova.98

98

Sipas Nenit 82 t Ligjit, i dmtuari duhet ta ket t autorizuarin q nga fillimi i mprocedurs: 1) aNse i dmtuari sht fmi; 2) Nse i dmtuari ka lidhje familiare me t pandehurin; 3) Ns eprocedura zhvillohet pr vepr penale nga Neni 139. KPPK apo pr vepr penale kundr integritetit seksual nga Kreu XIX i KPPPK, prve veprave penale nga Neni 203. t t njjtit kapitul; 4) Nse i dmtuari sht i smur psikik apo i hendikepuar mentalisht dhe 5) Nse gjykata konstaton se i dmtuari shum i ndieshm dhe i duhet doemos ndihma e t autorizuarit. N t gjitha rastet e cekura, nse i dmtuari apo prfaqsuesi i tij ligjor nuk e angazhon t autorizuarin, kryetari i gjykats apo organi kompetent i sili zhvillon procedurn n fazn paraprake, sipas detyrs e emron nj prfaqsuesin n shpenzime t veta. 111

Prandaj, kushtet pr fillimin e hetimit jan: a) ekzistimi i dyshimit t bazuar99; b) q personi i caktuar t ket kryer veprn e caktuar penale; c) q vepra e caktuar penale ndiqet sipas detyrs zyrtare. Gjat hetimit prokurori publik vlerson jo vetm rrethanat dhe provat inkriminuese, por edhe ato q nuk ngarkojn dhe lehtsojn dhe siguron q t merret prova e cila ndoshta nuk do t jet n dispozicion n shqyrtimin gjyqsor. Qllimi i hetimit sht mbledhja e provave dhe informatave t nevojshme pr nxjerrjen e vendimit lidhur me at se a do t ngritet aktakuza apo ndrpritet procedura si dhe mbledhja e provave, prezantimi i srishm i t cilave n shqyrtimin gjyqsor do t mund t ishte i vshtir dhe pothuaj i pamundur. KPPPK, definon se nse informata nga kallzimi penal sht baz pr dyshim dhe se personi i caktuar ka kryer vepr penale e cila ndiqet sipas detyrs zyrtare apo nse kurdo gjat mbledhjes s informatave nga personat, policia kupton se personi ka kryer veprn penale e cila ndiqet sipas detyrs zyrtare, ai person trajtohet si i pandehur dhe ka t drejta t cilat me kt ligj parashihen pr t pandehurin, ndonse hetimi ende nuk ka filluar. Hetimi fillohet me aktvendim t prokurorit publik Aktvendimi pr fillimin e hetimit prmban: emrin e personit kudr t cilit zhvillohet hetimi; kohn e fillimit t hetimit; prshkrimi i veprimit i cili prmban elemente t veprs penale; emrtimi ligjor i veprs penale; rrethanat dhe faktet t cilat e arsyetojn dyshimin e bazuar se sht kryer vepr penale; provat dhe informatat t cilat tashm jan mbledhur. Kopja e aktvendimit pr hetimin vrtetohet me vul dhe i drgohet pa vones gjyqtarit t procedurs paraprake (Neni 221. par. 1).
99

Procedura e cekur sht n pajtim me dispozitn e Nenit 62. t KPPPK sipas t cils prokurori publik prve n rastet nga Neni 226 dhe 227. (ndrprerja e prkohshme e ndjekjes penale pr veprn penale pr t ciln mun t shqiptohet gjoba n t holla apo burgu deri n tri vjet dhe rastit kur prokurori publik nuk sht i detyruar ta filloj ndjekjen penale ose mund t heq dor nga ajo) dhe kur ai konstaton se nuk ka baz pr fillimin e hetimit dhe ndjekjes penale sipas detyrs zyrtare apo sipas propozimit pr ndjekje t kujtdo nga pjesmarrsit e paraqitur., gjegjsisht kur ai sipas lidjit konsideron se sht trhequr nga ndjekja, sht i obliguar q brenda 8 ditsh ta informoj t dmtuarin dhw ta udhzoj at q ta vazhdij vet ndjekjen si padits subsidiar. 112

Hetimin e udhheq dhe mbikqyr prokurori publik (Neni 221. par. 3). Ai mund t ndrmerr veprime hetimore ose ta autorizoj policin gjyqsore q t merr veprime hetimore lidhur me mbledhjen e provave (Neni 221. par. 4). Megjithat, sipas Nenit 237. par. 2. kontrollin mjeksor dhe obduksionin, prve rasteve nga neni 192, par. 2-4,100 dhe Neni 205 i ligjit, kontrollin psikiatrik, analizn molekulare gjenetike dhe analizn e ADN-s, mund ta urdhroj vetm gjyqtari i procedurs paraprake, prve kur dshmitari apo i dmtuari jep plqimin policis apo prokurorit publik pr veprime t tilla. Hetimi zhvillohet vetm lidhur me at q ka t bj me t pandehurin e caktuar dhe veprn e tij penale sipas aktvendimit konkret pr fillim e hetimit. Nse gjat hetimit duhet t zgjerohet procedura hetimore edhe n ndonj vepr tjetr penale apo edhe kundr ndonj personi tjetr, prokurori publik e fillon hetimin e ri ose e zgjeron hetimin ekzistues. Tr kjo duhet t shnohet n procesverbalin mbi hetimin, kurse prokurori publik pr kt e informon gjyqtarin e procedurs paraprake (Neni 222. par. 2). 72. Ndrprerja dhe pezullimi i hetimit N pajtim me Nenin 223. par. 1, 2, t KPPPK prokurori publik mund t nxjerr aktvendimin pr ndrprerjen e prkohshme t hetimit nse i pandehuri, pas kryerjes s veprs penale, sht smur nga nj smundje kalimtare psikike apo ka rregullim psikik apo sht i smur nga ndonj smundje tjetr e rnd, nse sht arratisur apo ekzistojn rrethana tjera t cilat prkohsisht e pengojn ndjekjen e suksesshme t t pandehurit. Para ndrprerjes s prkohshme t hetimit mblidhen t gjitha provat n dispozicion pr veprn dhe prgjegjsin penale t t pandehurit. Prokurori publik e kryen hetimin pas pushimit t shkaqeve q kan diktuar ndrprerjen e prkohshme t tij. Prokurori publik n procesverbal t hetimit mban shnimet zyrtare pr kohn dhe shkaqet e ndrprerjes s prkohshme t hetimit dhe pr kohn e prtritjes s tij dhe pr kt e informon gjyqtarin e procedurs paraprake (Neni 223. par. 3, 4).

100

V. ITako Bayer, 1995., fq. 61. 113

Koha n t ciln sht ndrprer prkohsisht hetimi nuk llogarit n afatin kohor t hetimit (Neni 223. par. 5). Shkaqet pr ndrprerjen e hetimit jan definuar me Nenin 224. t Ligjit, sipas t cilit prokurori publik e ndrpren hetimin n fardo kohe nse n baz t provave t mbledhura sht e qart se: 1. nuk ekziston dyshimi i bazuar se personi i caktuar ka kryer veprn e cekur penale; 2. vepra e kryer nuk prbn vepr penale q duhet ndjekur ex officio; 3. periudha e parashkrimit pr at vepr ka skaduar; 4. vepra penale sht e prfshir n amnisti ose falje; 5. ekzistojn rrethana tjera q e prjashtojn ndjekjen penale. Prokurori publik brenda tet ditsh pas ndrprerjes s hetimit e informon t dmtuarin pr kt fakt dhe pr shkaqet e tilla (Neni 62), dhe pr t njjtn gj e informon menjher edhe gjyqtarin e procedurs paraprake. Nse hetimi nuk kryhet brenda 6 muajve, prokurori publik i paraqet gjyqtarit t procedurs paraprake krkes me shkrim me arsyetimin pr vazhdimin e hetimit. Gjyqtari i procedurs paraprake mund t miratoj vazhdimin e hetimit edhe gjasht muaj nse kt e arsyeton ndrlikueshmria e rastit. Pr veprat penale t dnueshme m shum se 5. vjet burgim, gjyqtari i procedurs paraprake mund t lejoj edhe nj vazhdim hetimi deri n gjasht muaj. N raste t jashtzakonshme gjykata supreme mund t lejoj vazhdim plotsues deri n kohzgjatje deri n gjasht muaj (225. par. 1, 2). Pas pranimit t krkess pr vazhdimin e hetimit, gjyqtari i procedurs paraprake e informon t pandehurin dhe t dmtuarin pr hetimin dhe pr krkesn e prokurorit publik pr vazhdimin e hetimit. I pandehuri dhe i dmtuari kan t drejt t paraqesin deklarata me shkrim lidhur me vazhdimin e hetimit n afat prej 3 ditsh nga dita e marrjes s lajmrimit (Neni 225, par. 3). N krkes pr vazhdimin e hetimit prokurori publik mund t krkoj q i pandehuri dhe i dmtuari mos t informohen pr hetimin dhe krkesn e vazhdimit t hetimit, nse kjo sht e nevojshme pr mbarvajtjen dhe prfundimin e suksesshm t hetimit (Neni 225. par. 4). N baz t dispozitave t Nenit 225, par. 5 t KPPPK, lidhur me aktvendimin e gjyqtarit t procedurs paraprake pr vazhdimin e hetimit, prokurori publik, i dmtuari dhe i pandehuri mund t
114

paraqesin ankes kolegjit gjyqsor prej tre antarve. Nse n vendimin e gjyqtarit t procedurs paraprake ankohet vetm i dmtuari dhe ankesa e tij sht e suksesshme, i dmtuari konsiderohet se ka ndrmarr ndjekjen si padits subsidiar. Sipas Neni 225. par. 6 deri n nxjerrjen e aktvendimit pr vazhdimin e hetimit prokurori publik mund t kryej veprime hetimore t cilat jan t pashlyeshme. Megjithat, ai ka pr detyr q gjyqtarin e procedurs paraprake ta informoj sa m par pr ndrmarrjen e ktyre veprimeve hetimore. Prokurori publik mban shnime zyrtare n procesverbalin e hetimit pr kohn e krkess pr vazhdim t hetimit dhe pr fardo veprimi hetimor q ai e ndrmerr (Neni 225. par. 7).

115

PJESA E XVI
VEPRIMET HETIMORE

A) N prgjithsi pr veprimet hetimore dhe llojin e tyre n procedurn penale Veprimet hetimore bjn pjes n nocionin e prgjithshm t veprimit procedural-penale. Termi veprim hetimoresht i lidhur pr veprimin e prokurorit, gjykats apo policis t urdhruar dhe zbatuar n pajtim me rregullat e definuara me ligj. Prandaj, kto veprime quhen edhe veprime formale, kurse rezultati i tyre sht dshmi q mund t prdort n procedur. Veprimet hetimore n disa sisteme t procedurs penale jan quajtur edhe veprime t argumentimit, gj q mund t konsiderohet edhe si emrtim adekuat, duke pasur parasysh se nuk zbatohen vetm e vetm n hetim por jan t drejtuara edhe n grumbullimin, gjegjsisht furnizimin e provave pr nevojat e procedurs s drejt dhe objektive t mbshtetur n ligj. Veprimet hetimore t cilat i njeh KPPPK, jan: 1. marrja n pyetje e t pandehurit; 2. marrja n pyetje e dshmitarit; 3. ekspertiza; 4. kontrolli dhe konfiskimi i prkohshm; 5. inspektimi i vendit t ngjarjes dhe rikonstruktimi; dhe 6. identifikimi i personave dhe sendeve C) Dshmia e t pandehurit 73. N prgjithsi pr dshmin e t pandehurit Specifika e pozits s t pandehurit n procedurn penale sht se n t njjtn koh atij i takojn dy role; nga njra an, ai sht subjekt i procedurs penale i cili i ka t gjitha mundsit fizike dhe juridike q n procedur ti prfaqsoj vet interesat e veta, dhe n ann tjetr, ai sht edhe personi dshmia e t cilit shrben si prov n procedurn penale.101

101

V. I. Bayer, 1995., fq. 268. 116

Dshmia e t pandehurit si mjet argumentimi paraqet burim njohurish pr faktet t cilat jan objekt i shqyrtimit n procedur, kurse dshmia e tij sht njra ndr provat m t rndsishme n procedurn penale.102 Prmbajtja e ksaj dshmie mund t jet pohimi (deklarata me t ciln n trsi apo pjesrisht i prezanton faktet t cilat paraqesin karakteristikat ligjore t veprs penale), apo mohimi i asaj q me aktakuz i ngarkohet, apo ndonj deklarat tjetr me t ciln pajtohet me pohimet e aktakuzs pr ekzistimin e fakteve n dm t tij.103 73. Marrja n pyetje e t pandehurit Sipas dispozits s Nenit 229. i pandehuri duhet t merret n pyetje m s voni para prmbylljes s hetimit, prve n rastin kur procedura pezullohet. N shtjet e rndomta mjafton q i pandehuri t ofroj mundsin e prgjigjes n form t shkruar. I pandehuri sht i detyruar t paraqitet t prokurori publik pasi t jet ftuar, me rast me nj prshtatje t domosdoshme do t zbatohet Neni 269.par.2-5 i Ligjit.104. T pandehurit i takon e drejta pr t parashtruar ankes gjyqtarit t procedurs paraprake lidhur me vendimmarrjen pr ligjshmrin e paraqitjes s tij t detyrueshme para prokurorit publik. Marrjen n pyetje t t pandehurit e kryen prokurori publik. Ai megjithat kt mund tia besoj policis gjyqsore ose n raste t jashtzakonshme edhe policis s rregullt. Me rastin e do marrjeje n pyetje t t pandehurit, pa marr parasysh se a sht n paraburgim apo n liri i pandehuri, ai informohet pr: 1. veprn penale e cila i ngarkohet; 2. pr t drejtn e heshtjes dhe t mosprgjigjjes n cilndo pyetje, prve t jap informata pr identitetin e tij; 3. t drejtn pr ndihm falas t prkthyesit, nse nuk e kupton apo flet gjuhn e personit i cili e kryen hetimin;
102 103 104

H. I. Sijeriq-oliq, 2005., fq. 293. D. Krapac.: Kazneno procesno pravo, Prva knjiga: Institucije, Narodne novine, Zagreb, str. 357. Dispozitat e Nenit t prmendur si nj ng a masat pr sigurimin e pranis s t pandehurit n procedurn penale, pengimin e prsritjes s veprs penale dhe zhvillimin e sukseshm t procedurs penale.. 117

4. t drejtn t ket ndihmn e mbrojtsit dhe ta konsultoj at para dhe gjat marrjes n pyetje; 5. faktin se deklarata e tij mund t prdort si dshmi para gjykats; 6. faktin se mund t krkoj q t merret prova e caktuar n mbrojtjen e tij. N pajtim me Nenin 231. t KPPPK, nse i pandehuri sht n paraburgim, ai gjithashtu informohet para marrjes n pyetje, pr t drejtn e tij q ti sigurohet avokati nse nuk sht n mundsi ti paguaj shpenzimet e ndihms juridike. I pandehuri gjithashtu ka t drejt t konsultohet me mbrojtsin e tij para dhe gjat marrjes n pyetje. (Neni 231. par. 3). Sipas dispozits s Nenit 231. par. 4, do marrje n pyetje e t pandehurit nga ana e policis apo prokurorit publik, mund t incizohet n audio-video kaset, n pajtim me Nenin 90. t Ligjit.105 N rastet kur kjo praktikisht nuk sht e mundur prpilohet procesverbal me shkrim nga marrja n pyetje, n pajtim me nenet 87, 88, 89, t Ligjit. N procesverbal shnohen arsyet pr shkak t s cilave marrja n pyetje nuk ka pasur mundsi t incizohet n audio-video kaset. I pandehuri merret n pyetje me ndihmn e prkthyesit n rastet e parapara n kt Ligj. Nse i pandehuri sht i shurdhr, apo memec, marrja n pyetje bhet prmes prkthyesit t kualifikuar pr gjuhn e shenjave apo n formn e shkruar. Nse marrja n pyetje nuk mund t kryhet n kt mnyr, personi i cili di t komunikoj me t pandehurin ftohet pr interpretim, prve nse nuk ka ndonj konflikt interesi. Nse prkthyesi nuk e ka dhn betimin n fillim, ather ai ftohet q ta jap betimin se me besnikri do ti prcjell pyetjet t cilat i parashtrohen t pandehurit, si dhe deklaratat t cilat ai i jep. Gjat marrjes s par n pyetje nga i pandehuri krkohet q ta thot emrin dhe mbiemrin, nofkn, nse e ka, emrin dhe mbiemrin e prindrve, mbiemrin e vajzris s nns, vendin e lindjes, vendin e banimit, ditn, muajin dhe vitin e lindjes, numrin personal, nacionalitetin dhe shtetsin, profesionin dhe gjendjen familjare, a sht i arsimuar, shkalln e arsimimit, a ka t ardhura personale dhe far gjendje ekonomike ka, a zhvillohet ndaj tij ndonj procedur tjetr penale pr ndonj vepr tjetr penale, dhe nse sht i mitur identiteti i
Neni 90. i KPPPK parasheh rastet e shnimit t hetimeve n shirit t audio-video traks. 118
105

prfaqsuesit t tij legjitim. I pandehuri informohet se sht i detyruar q ta paraqes do ndryshim t adress apo qllimin q ta ndrroj vendqndrimin (Neni 233. par. 1). I pandehuri merret n pyetje gojarisht. Gjat marrjes n pyetje mund ti lejohet q t shrbehet me shnimet e tij. Sipas Nenit 233. par. 3 i KPPPK, marrja n pyetje t pandehurit do t duhet ti ofronte mundsi ti kundrshton arsyet pr dyshim kundr tij dhe ti prezantoj faktet t cilat jan n dobi t tij. N pikpamje t marrjes n pyetje t t pandehurit, KPPPK, n Nenin 234. par. 1-4, definon se ajo duhet t zhvillohet ashtu q n mas t plot t respektohet personaliteti i t pandehurit. T pandehurit pyetjet i shtrohen qart, kuptueshm dhe sakt. Pyetjet t pandehurit nuk mund ti shtrohen n baz t supozimeve se i pandehuri ka pranuar di q n realitet nuk e ka pranuar. Paraprakisht ndalimet e cekura zbatohen pa marr parasysh plqimin apo jo t pandehurit. Objektet t cilat kan t bjn me veprn penale, apo t cilat shrbejn si prov i tregohen t pandehurit n mnyr q ai ti njoh, pasi q ato s pari t jen prshkruar. Nse kto objekte nuk mund t sjelln, i pandehuri mund t drgohet n vendin ku gjendet ato. Pr tu sqaruar pyetjet e caktuara teknike dhe pyetjet tjera profesionale q mund t paraqiten lidhur me provn q sht marr apo gjat marrjes n pyetje t t pandehurit, ose gjat ndrmarrjes s veprimeve tjera hetimore, prokurori publik mund t krkoj q personi profesionist apo instituti profesional t jap sqarimet e domosdoshme lidhur me ato pyetje. Nse i pandehuri dhe mbrojtsi jan t pranishm n momentin e dhnies s sqarimit, ata mund t krkojn q personi profesionist t jap sqarime t hollsishme dhe q kjo t shnohet n procesverbal (Neni 236). 75. Papranueshmria e dshmis s t pandehurit Dshmia e t pandehurit nuk do t pranohet, gjegjsisht nuk do t mund t prdort si prov n procedur nse ka ardhur deri te shkelja e dispozitave t KPPPK, Neni 125, par. 1; Neni 231, par.2, 3, ose Neni 234, par. 2. Dispozitat e prmendura kan t bjn me ndalesat e prgjithshme t cilat vlejn n rastin e do marrje n pyetje apo analize, pastaj informimi i detyrueshm i t pandehurit pr fakte t caktuara pr ka u fol m lar dhe prfundimisht ndalimi q t pandehurit ti parashtrohen pyetje t cilat jan t paqarta, t pa
119

kuptueshme dhe t pasakta, si dhe ndalimin q ti parashtrohen pyetje n baz t supozimeve se gjoja ka pranuar dika q n realitet nuk ka pranuar, pr ka gjithashtu sht br fjal n kt tekst. 76. Vlera argumentuese e dshmis s t pandehurit. Me vlersimin e rndsis s t pandehurit si prov n rastin konkret nnkuptojm vlersimin t cilin e argumenton dshmia e t pandehurit n rastin konkret duke marr n konsiderat t gjitha provat tjera n dispozicion pr rastin si dhe faktet t cilat organi i procedurs penale i ka vrtetuar me perceptimin e vet.106Vet vlera argumentuese e dshmis s t pandehurit si prov vshtrohet n kuadr t parimit t vlersimit t lir t provave me rast, pa marr parasysh prmbajtjen e dshmis s pandehurit, ajo dshmi vlersohet si do prov tjetr n procedurn penale.107 D) Dshmitari dhe eksperti Meqense pr dshmitart dhe ekspertt do t bhet fjal m tepr n pjesn q e mban titullin provat, ku do t analizohen hollsisht kto dy kategori t mjeteve argumentuese, n kt pjes do t flitet vetm pr dispozitat e Nenit 237. t KPPPK, me t cilat dshmitari apo eksperti, apo thn m sakt marrja n pyetje e dshmitarit dhe ekspertiza jan rregulluar n pjesn ku flitet pr hetimin. Kshtu sipas Nenit 237. par. 1. detyra e dshmitarit dhe ekspertit sht q t paraqiten para prokurorit publik kur ata t ftohen pr t dhn deklaratat dhe shprehur mendimet pr rrethanat e veprs penale. Nse nuk sht parapar ndryshe, dispozitat e kreut XX, XXI, XXII, t Ligjit t cilat i referohen dshmitarit dhe ekspertit, do t zbatohen me nj prshtatshmri adekuate. Me kapitujt e prmendur rregullohet marrja n pyetje e dshmitarit, mbrojtja e tij dhe e t dmtuarit dhe ekspertiza. Me rastin e marrjes n pyetje t dshmitarit dhe ekspertit, ata para prokurorit publik nuk japin betimin. Obduksionin dhe kontrollin mjeksor, prve rasteve nga Neni 192. par. 2, 4, dhe Nenit 205, t ligjit, analizat psikiatrike, molekulare dhe gjenetike dhe t ADN-s mund ti urdhroj vetm gjyqtari i procedurs paraprake, vetm kur dshmitari apo i dmtuari japin plqimin policis apo
106 107

V. I. Bayer, 1995., fq. 296. H. I. Sijeriq-oliq, 2005., fq. 301. 120

prokurorit publik pr kto veprime.108 Nse dshmitari apo eksperti nuk i prgjigjet thirrjes ose refuzojn t paraqiten pa ndonj arsyetim, prokurori publik sht i autorizuar ti ndrmerr masat e parapara me Nenin 167, dhe 177, t Ligjit. Shqiptimi i gjobs me t holla nga Neni 167 dhe 177, i KPPPK, apo i dnimit me burg nga Neni 167. mund ta urdhroj ekskluzivisht gjyqtari i procedurs paraprake me krkes t prokurorit publik (Neni 237. par.). Prfundimisht prokurori publik mund t vendos q ta ftoj t pandehurin mbrojtsin e tij dhe t dmtuarin q t jen t pranishm gjat marrjes n pyetje t dshmitarit apo ekspertit, si rezulton edhe nga paragrafi 4. i t njjtit Nen. E) Mundsia e jashtzakonshme hetimore Me Nenin 238. rregullohet instituti i ashtuquajturs i mundsis s jashtzakonshme hetimore. N kt kuptim prokurori publik apo i pandehuri prjashtimisht mund t krkojn nga gjyqtari i procedurs paraprake q ta marr n pyetje dshmitarin apo ta krkoj mendimin e ekspertit me qllim t ruajtjes s provs kur ekziston mundsia unike pr tu siguruar prova e rndsishme apo kur ekziston rrezik i madh q ajo prov, pas ksaj, t mos jet n dispozicion gjat shqyrtimit gjyqsor. Kundr aktvendimit t gjyqtarit t procedurs paraprake me t cilin ai e refuzon krkesn pr marrjen n pyetje t dshmitarit, mund t deklarohet ankesa kolegjit gjyqsor prej 3 antarve. Gjyqtari i procedur paraprake ndrmerr masat e domosdoshme pr sigurimin e efikasitetit dhe integritetit t procedurs, sidomos pr mbrojtjen e t t drejtave t pandehurit. I pandehuri, mbrojtsi i tij dhe prokurori publik marrin pjes n dgjim me qllim t marrjes s deklaratave. I dmtuari dhe prfaqsuesi i tij ligjor apo i autorizuari do t informohen pr dgjimin dhe kan t drejt t marrin pjes n t. Dhnia e deklarats para gjyqtarit t procedurs paraprake bhet n pajtim me dispozitat e Kreut XX, XXI; XXII. t KPPPK, lidhur me dshmitarin dhe ekspertin (Neni 238. par. 2) E). Krkesa e t pandehurit apo t dmtuarit pr mbledhjen e provave N pajtim me Nenin 239 t KPPPK, i dmtuari dhe i pandehuri gjat hetimit mund ti paraqesin krkes prokurorit publik pr sigurimin e
108

Vidi fusnotu 100. 121

provs s caktuar. Prokurori publik e siguron provn e till nse ka rrezik q ajo prov t humbet apo nse kjo mund ta arsyetoj lirimin e t pandehurit nga paraburgimi, ose nse ekziston ndonj arsye tjetr e bazuar pr marrjen e provs s till. Nse prokurori publik e refuzon krkesn pr pranimin e provs, ai do ta nxjerr aktvendimin e arsyetuar dhe pr kt do ta informoj t dmtuarin dhe t pandehurin. N ann tjetr, i dmtuari dhe i pandehuri kan t drejt t paraqesin ankes kundr aktvendimit t till te gjyqtari i procedurs paraprake. F) Kontrolli dhe konfiskimi i prkohshm 77. Nocioni i kontrollit dhe llojet e tij Bastisja apo kontrolli si veprim hetimi sht nj ndr veprimet m t rndsishme t argumentimit i cili n kuadr t procedurs penale shum shpesh zbatohet.109Arsyet pr kt qndrojn n faktin se ky veprim hetimor duke pas parasysh prmbajtjen e tij paraqet mnyr jashtzakonisht efikase q pr nevojat e procedurs penale n mnyr procedurale t pranueshme zbulohen dhe fiksohen objektet apo gjurmt e veprs penale, ose zbulohet kryesi i veprs penale. N teorin e s drejts s procedurs penale pr kontrollin apo bastisjen thuhet se sht hetim material ndaj personave dhe sendeve i cili ndrmerret me qllim t zbulimit t gjurmve t veprs penale apo t objekteve t rndsishme pr procedurn penale ose me qllim t kapjes s kryesit t veprs penale.110 KPPPK, i njeh dy lloje t kontrollit n baz t objektit t kontrollit si vijon: a) kontrolli apo bastisja e shtpis, lokaleve tjera dhe pasuris; b) kontrolli apo bastisja personale (kontrolli i personave). 78. Kushtet pr bastisje apo kontroll Kushtet pr kontroll apo bastisje jan rregulluar me Nenin 240 t Ligjit, sipas t cilit gjyqtari i procedurs paraprake mund ta urdhroj bastisjen e shtpis, lokaleve tjera dhe pasuris s personave t caktuar nse ekziston dyshimi i bazuar se ai person ka kryer vepr penale e cila ndiqet sipas detyrs zyrtare dhe nse
109 110

Sijeri-oli, H., I, 2005., str. 269. Gruba, M., 2004., str. 373 374. 122

ekziston mundsia reale q rezultati i bastisjes t jet arrestimi i atij personi apo zbulimi dhe konfiskimi i provave t rndsishme pr procedurn penale. Prandaj krahas dyshimit t bazuar se personi i caktuar ka kryer vepr penale e cila ndiqet sipas detyrs zyrtare, krkohet edhe ekzistimi i t ashtuquajturs mundsi reale q rezultati i bastisjes t jet arrestimi atij personi gjegjsisht zbulimi dhe konfiskimi i provave t rndsishme pr procedurn penale. Gjithashtu gjyqtari i procedurs paraprake mund ta urdhroj bastisjen e shtpis, lokaleve tjera dhe pasuris s personit i cili nuk sht i dyshuar se ka kryer vepr penale, n dy raste: 1.kur realisht besohet se rezultat i bastisjes do t jet arrestimi i t pandehurit ose; 2.kur sht e domosdoshme t ruhet prova e veprs penale ose t konfiskohen objektet e caktuara t cilat nuk mund t ruhen, apo t merren pa bastisje dhe kur ekziston mundsia reale q provat apo objektet e tilla t gjenden n lokalet apo pronn e cila duhet t kontrollohet. Kontrolli personal i personave t caktuar mund t urdhrohet nga gjyqtari i procedurs paraprake nse ekziston mundsia reale q kontrolli t ket pr rezultat zbulimin e gjurmve apo konfiskimin e provave t veprs penale Neni 240. par. 3. 79. Baza juridike dhe procedura e kontrollit Autorizimin pr dhnien e urdhrit pr bastisje e ka ekskluzivisht gjyqtari i procedurs paraprake. N pajtim me Nenin 240. par. 4, 5. t KPPPK, urdhri pr bastisje apo kontroll jepet me aktvendim t forms s shkruar n baz t krkess me shkrim t prokurorit publik ose n rastet urgjente me krkes t policis gjyqsore, dhe ky urdhr prmban: - identifikimin e personit kundr t cilit lshohet urdhresa; - emrtimin e veprs penale lidhur me t ciln lshohet urdhri; - arsyetimin e bazs pr dyshim dhe mundsi reale, n pajtim me kt nen; - prshkrimin e objektit i cili krkohet me bastisje; - prshkrimin e posam t personit, lokaleve dhe prons t cilat do t bastisen dhe informatat tjera t rndsishme pr kontroll.
123

Duhet theksuar sidomos se dispozitat ligjore t cilat i referohen bastisjes s shtpis, lokaleve tjera dhe prons vlejn me prshtatje gjegjse edhe me rastin e bastisjes s vendeve t fshehta n vetura dhe n mjete tjera transportuese (Neni 240. par. 6). Urdhrin pr bastisje e zbaton policia gjyqsore me ndihmn e domosdoshme t npunsve tjer policor, n afat prej 48. orsh nga momenti i dhnies s urdhrit. N pikpamje t kohs policia gjyqsore, zakonisht, e zbaton urdhrin pr kontroll n periudhn kohore midis ors 6 dhe 22./h. Prjashtimisht, bastisja apo kontrollim mund t kryhet edhe jasht ktij termini kohor, nse ka filluar brenda ktij termini kohor e nuk ka prfunduar deri n ora 22:00, ose ekzistojn shkaqet e arsyeshme pr bastisje edhe pa urdhrin e gjykats apo nse gjyqtari i procedurs paraprake vendos se shtyrja mund t sjell deri tek arratia e personit t krkuar apo deri te shkatrrimi i gjurmve dhe provave t veprs penale, prandaj pr kt arsye e lejon bastisjen jasht ksaj periudhe kohore (Neni 241. par. 2). Sipas nenit 242. par. 1-3, i KPPPK, para fillimit t bastisje policia gjyqsore jep urdhrin personit kudr t cilit sht lshuar ai dhe ai person informohet pr at q t vendos kontaktin me mbrojtsin i cili ka t drejt t jet i pranishm gjat kryerjes s kontrollit. Nse personi e krkon prezencn e avokatit gjat kontrollit, policia gjyqsore sht e detyruar ta shtyj kontrollin derisa t vij avokati, por jo m shum se dy or, nga momenti kur avokati sht informuar pr kontrollin. N ndrkoh policia gjyqsore mund t kufizoj lvizjen e personit prkats dhe personave tjer n vendin ku bhet kontrolli. N rrethanat urgjente policia gjyqsore mund ta filloj kontrollin edhe para kalimit t afatit pr ardhjen e avokatit. Para fillimit t kontrollit policia gjyqsore krkon nga personi q vullnetarisht ta dorzoj personin apo sendin e krkuar. Prjashtimisht kontrolli mund t filloj pa e treguar paraprakisht urdhrin apo pa krkes paraprake pr dorzimin e personit apo sendeve t cilat krkohen, nse eventualisht pritet rezistenc e armatosur, ose nse besohet se do t dmtohej efikasiteti i kontrollit, nse kontrolli nuk kryhet momentalisht dhe pa paralajmrim paraprak, apo kur bhet bastisja e lokaleve publike (Neni 242 par. 4).

124

Gjat bastisjes s shtpis apo lokaleve tjera personi shtpia e t cilit apo lokalet dhe prona e tij do t bastisen, ose prfaqsuesi i atij personi kan t drejt t jen t pranishm. Gjat bastisjes s personave, shtpis apo lokaleve tjera duhet t jen t pranishm dy persona t rritur si dshmitar. Para fillimit t kontrollit dshmitart paralajmrohen q t prcjellin me vmendje sesi po kryhet kontrolli, kurse u bhet me dije se kan t drejt t bjn vrejtje nse ato do ti ken n prmbajtjen e procesverbalit para se ta nnshkruajn at (Neni 243. par. 1,2). Sipas dispozits s Nenit 243. par. 3-6, i KPPPK, kontrollin e personit femr e kryen vetm femra, dhe vetm femrat mund t jen dshmitare. Kontrolli i lokaleve t banimit kryhet me kujdes pr tiu shmangur prishjes s qetsis. Lokalet e mbyllura, mobilet apo sendet tjera mund t hapen me dhun vetm nse pronari nuk sht i pranishm, ose refuzon q ti hap ato vullnetarisht. Me rastin e hapjes s ktyre objekteve duhet t kihet kujdes q t mos shkaktohet dm i panevojshm. Kontrolli i personit prfshin edhe bastisjen intime t ciln e kryen mjeku i kualifikuar, apo personeli i spitalit n pajtim me rregullat e shkencs s mjeksis dhe me respektim t plot t dinjitetit t personit. Nse kryhet kontrolli i lokaleve t organit publik, drejtuesi i atij organi ftohet q t prezantoj gjat kontrollit. Sipas Nenit 243. par. 7 rregullohet obligimi i mbajtjes s procesverbalit pr do bastisje t personave, shtpive dhe lokaleve. Procesverbalin e till e nnshkruan personi i cili bastiset apo lokalet dhe prona e t cilit bastisen, avokati i tij nse ka qen i pranishm gjat bastisjes apo kontrollit, dhe personat prezenca e t cilve sht e obligueshme. Gjat kryerjes s kontrollit mund t konfiskohen vetm gjrat dhe dokumentet t cilat kan lidhje me qllimin e bastisjes s caktuar. Sendet dhe dokumentet e konfiskuara shnohen n procesverbal dhe prshkruhen n mnyr t sakt, kurse po kjo shnohet edhe n vrtetimin i cili i jepet menjher personit sendet dhe dokumentet e t cilit konfiskohen. Nse gjat bastisjes s personave, shtpis dhe lokaleve zbulohen objektet t cilat nuk kan lidhje me veprn penale pr t ciln bhet kontrolli, por t cilat tregojn pr tjetr vepr penale e cilat ndiqet sipas detyrs zyrtare, ato objekte gjithashtu shnohen n procesverbal dhe konfiskohen, kurse vrtetimi mbi konfiskimin e tyre jepet menjher. Informata pr kt menjher i drgohet prokurorit publik kshtu q ai mund ta filloj procedurn penale. Gjrat e konfiskuara do t kthehen menjher nse prokurori publik konstaton
125

se nuk ka baz pr procedur penale, as ndonj baz tjetr ligjore pr konfiskimin e sendeve (Neni 244.). 80. Bastisja apo kontrolli pa urdhr t gjykats Nse sht e domosdoshme policia, nse sht e domosdoshme mund t hyj n shtpi dhe lokale tjera t personit dhe ta kryej kontrollin n masn e duhur, nse sht e domosdoshme edhe pa urdhrin e gjyqtarit t procedurs paraprake: 1.nse personi vullnetarisht dhe me vetdije pajtohet me kontrollin; 2.nse personi thrret n ndihm; 3.nse kryersi sht kapur n kryerje t veprs penale duhet t arrestohet pas ndjekjes; 4.nse arsyet e siguris s njerzve dhe pasuris e krkojn kt dhe ; 5.nse personi kundr t cilit sht dhn urdhri pr arrestim gjendet n shtpin apo lokalet tjera (Neni 245. par. 1). N rastet e prmendura nuk prpilohet procesverbali nse nuk sht kryer kontrolli, mirpo personit i jepet shnimi zyrtar n t cilin theksohen arsyet e hyrjes n shtpi dhe lokale tjera. Nse gjat hyrjes n shtpi dhe lokale tjera t personit sht kryer gjithashtu edhe kontrolli, me at rast zbatohen dispozitat e Nenit 243. par. 2, 7, i Ligjit. Me Nenin 245. par. 3, jan parapar si prjashtim t ashtuquajturat situat urgjentekur policia gjyqsore s jashtmi mund ta filloj kontrollin n baz t lejes me goj t gjyqtarit t procedurs paraprake. Kto jan: 1.pamundsia pr ta marr me koh urdhrin me shkrim pr kontroll; 2.ekzistimi i rrezikut real nga shtyrja e cila mund t sjell humbjen e provave apo rrezikun pr jet dhe shndet t njerzve. Gjithashtu, prjashtimisht kontrolli mund t kryhet pa pranin e dshmitarve nse prezenca e tyre nuk mund t sigurohet menjher dhe nse do t ishte rrezik q t shtyhej kontrolli. Arsyet e kontrollit pa dshmitar shnohen n procesverbal (Neni 245. par. 4). Policia mund ta kryej kontrollin e njerzve pa urdhr ose pa prezenc t dshmitarve, me rastin e zbatimit t vendimit pr sjelljen e dhunshme t personit apo kur e bjn arrestimin nse ekziston dyshimi i bazuar se ai person ka arm apo mjete tjera sulmuese, ose ka pr qllim ti hedh ato, ti fsheh apo ti asgjson objektet t cilat nga ai
126

krkohen dhe duhet t konfiskohen e q do t ishin prov n procedurn penale. Nse policia ka ndrmarr kontrollin pa urdhr me shkrim t gjykats, ajo m s voni 12 or pas kontrollit duhet tia paraqes raportin prokurorit publik dhe gjyqtarit t procedurs paraprake nse sht caktuar pr rastin gjyqtari i procedurs paraprake (Neni 245. par. 5, 6). 81. Papranueshmria e provave t siguruara me bastisje apo kontroll Prova e siguruar me bastisje apo kontroll sht e pa pranueshme: 1.nse kontrolli sht br pa urdhr t gjyqtarit t procedurs paraprake duke shkelur dispozitat e KPPPK; 2.nse urdhri i gjyqtarit t procedurs paraprake paraqet shkelje t procedurs t ciln e parasheh KPPPK; 3.nse esenca e urdhrit t gjyqtarit t procedurs paraprake paraqet shkelje t krkesave t KPPPK; 4.nse kontrolli nuk sht kryer n pajtim me urdhrin; 5.nse personat prezenca e t cilve sht e detyrueshme nuk kan qen t pranishm gjat kontrollit dhe ; 6.nse kontrolli nuk sht kryer n pajtim me Nenin 245. par. 1, 3, 4, 5 i KPPPK. 82. Konfiskimi i prkohshm i sendeve apo objekteve Konfiskimi i prkohshm i objekteve apo sendeve karakterizohet si mas e dhuns procedurale me karakter shumfish t ndryshm, duke pas parasysh se me kt veprim argumentues: - sigurohen provat e rndsishme pr zhvillimin e procedurs penale dhe nxjerrjen e vendimit gjyqsor; - garantohet siguria e njerzve dhe pasuris duke penguar kryerjen e veprs penale (q kryersi t mos e shfrytzoj m tutje mjetin e rrezikshm pr kryerjen e veprave penale, gjegjsisht pr prsritjen e tyre) dhe - mundson zhvillimin efikas t procedurs penale meqense konfiskimi i prkohshm sidomos i pasuris i kontribuon zhvillimit t suksesshm t procedurs penale dhe pengon kriminalitetin.111 Sendet apo objektet t cilat mund t konfiskohen prkohsisht jan ato objekte t cilat duhet t jen t konfiskuara sipas KPPPK, apo t cilat
111

Sijeri-oli, H., I, 2005., str. 281. 127

mund t shrbejn si prov n procedur penale, ose t cilat prbjn prfitim material me an t kryerjes s veprs penale, e q sipas ligjit mund t konfiskohen (Neni 247. par. 1). Objektet e konfiskuara prkohsisht vihen nn kontrollin dhe mbikqyrjen e prokurorit publik. Personi q sht i ngarkuar q ti ruaj ato sende t konfiskuara prkohsisht, sht i obliguar q me krkesn e gjyqit ti dorzoj. Gjykata lshon krkesn e till n baz t propozimit me shkrim t prokurorit publik. Nse ai person refuzon ti dorzoj ato, mund t gjobitet me t holla sipas Nenit 85. par. 1. i Ligjit. Nse edhe pas gjobs s shqiptuar refuzon q ti dorzoj ather ai mund t burgoset. Me kt rast burgimi zgjat derisa t mos dorzohen objektet apo deri n prfundim t procedurs penale, por jo m shum se nj muaj. Kt arrestim dhe burgim mund ta urdhroj vetm gjykata (Neni 247, par. 2, 3.). Pr ankesn kundr aktvendimit me t cilin sht shqiptuar gjoba me t holla apo dnimi me burg vendos kolegji gjyqsor prej tre antarsh. Ankesa lidhur me aktvendimin pr paraburgim nuk e ndalon ekzekutimin e vendimit (Neni 247. par 4). kur objektet t jen konfiskuar shnohet se ku jan gjetur dhe jepet prshkrimi i tyre. Nse sht e domosdoshme identifikimi i tyre, kjo do t sigurohet n ndonj mnyr tjetr. Pr objektet e konfiskuara jepet vrtetimi mbi konfiskimin. Megjithat, me ligj jan parapar edhe rastet kur nuk sht i mundur konfiskimi i prkohshm i objekteve. Kshtu sipas Nenit 248 t Ligjit, prkohsisht, nuk mund t konfiskohen objektet si vijon: 1.korrespondencat ose letrkmbimet ndrmjet t pandehurit dhe personave t cilt sipas ktij ligji mund t mos dshmojn (Neni 159.), ose nuk jan t detyruar t dshmojn dhe refuzojn t dshmojn (Neni 160); 2.shnimet e personave nga Neni 159 i KPPPK, q kan t bjn me informata konfidenciale t cilat ua ka besuar i pandehuri; 3.objektet tjera t prfshira n t drejtat e personave nga Neni 159 dhe 160 i Ligjit. Kufizimet e prmendura zbatohen vetm nse kto objekte jan nn mbikqyrjen e personit i cili nuk mund t dshmoj, apo nuk sht i detyruar t dshmoj (Neni 160). Gjrat e prfshira n kuadr t t drejtave t personit nga Neni 160. par. 1, al. 5. e Ligjit, gjithashtu nuk i nnshtrohen konfiskimit nse jan nn mbikqyrjen e spitalit apo institucionit tjetr mjeksor.
128

kufizimet ndrkaq nuk zbatohen lidhur me personat t cilt nuk mund t dshmojn (Neni 159), ose nuk jan t detyruar t dshmojn dhe kan refuzuar t dshmojn (Neni 160), nse jan persona t dyshuar pr nxitje, pjesmarrje apo pengim t drejtsis, ose pr marrje t mallit t vjedhur apo kur objektet prkatse jan fituar me vepr penale ose jan shfrytzuar apo sht dashur t shfrytzohen pr kryerje t veprs penale ose rezultojn nga vepra penale (Neni 248. par. 2.) N pajtim me Nenin 249. par. 1, 2. organet publike mund t refuzojn q ti ekspozojn apo ti tregojn dhe drgojn dokumentet dhe listat tjera nse konsiderojn se publikimi i prmbajtjes s tyre do t ishte i dmshm pr interesin e prgjithshm. Nse ata refuzojn ta bjn kt, vendimin prfundimtar pr kt e nxjerr kolegji gjyqsor i prbr nga tre antar. Organizatat afariste dhe personat tjer juridik mund t krkojn q informatat lidhur me afarizmin e tyre t mos publikohen. Nse dokumentet prfshir ktu edhe fajlet kompjuterike t cilat kan vler prove konfiskohen prkohsisht ather bhet lista e tyre. nse kjo nuk sht e mundur listat futen n pliko dhe vulosen. Pronari i lists mund ta vendos vuln e tij n pliko. Personi t cilit i takojn listat apo dokumentet e konfiskuar ftohet t prezantoj me rastin e hapjes s plikos. Nse personi t cilit i kan takuar listat apo dokumentet e konfiskuar nuk i prgjigjet thirrjes apo nuk sht i pranishm, plikoja hapet n pranin e tij. Me rastin e kontrollit t lists duhet t kihet kujdes q prmbajtjen e saj t mos e kuptojn personat e paautorizuar (Neni 250. par. 1-3). Sipas Nenit 251. t KPPPK , objektet e marra gjat procedurs penale i kthehen pronarit apo poseduesit nse procedura sht ndrprer apo pezulluar dhe nuk ka baz pr tu konfiskuar (Neni 489112). Nse deri n ndrprerjen e procedurs vije pr shkak t mosprgjigjjes s t pandehurit apo pr shkak t paaftsis psikike t t pandehurit ose kur me arsye besohet se hetimi i ndrprer do t prtrihet, prokurori publik mund t krkoj, kurse gjyqtari i procedurs paraprake apo kryetari i trupit gjykuese mund ta miratoj shtyrjen e kthimit t
Me dispozitn e Nenit 489.par 1. parashihet q objektet t cilat n harmoni me KPPPK mund dhe duhet t konfiskohen, do t konfiskohen edhe kurprocedura penali nuk kryhet me aktgjykim me t cilin i pandehuri shpallet fajtor, nse ekziston rreziku se do t mund t shfrytzohehen pr vepr penale apo kur kt e krkon interesi i siguris s prgjithshme ose arsyet morale. 129
112

objekteve t konfiskuara nse ekziston arsye e mir pr kt. N rastin kur objekti i gjetur te i pandehuri i takon personit tjetr t panjohur, ather organi i procedurs penale e prshkruan at objekt dhe e publikon prshkrimin n tabeln e shpalljeve t Kuvendit Komunal n territorin n t cilin i pandehuri jeton, dhe n territorin ku sht kryer vepra penale. Prmes shpalljes informohet dhe ftohet pronari q t lajmrohet brenda 1 viti nga dita e shpalljes s informats, sepse n t kundrtn objekti do t shitet. T hollat e fituar me shitjen e tij derdhen n buxhet. Nse fjala sht pr objektet me vler t madhe informata mund t shpallet edhe n gazetat e prditshme. Nse objekti sht send q prishet ose ruajtja e tij kushton shum, ather ai do t shitet sipas dispozitave t cilat zbatohen pr procedurn e dhunshme kurse parat e fituara do t deponohen n bank q t ruhen (Neni 252. par. 1-3). N t njjtn mnyr do t veprohet edhe me objektet t cilat i takojn t pandehurit i cili sht n arrati, kryesit t panjohur t veprs penale. Nse brenda nj viti asnj person nuk i krkon ato sende apo parat e fituara nga shitja e tyre, gjykata nxjerr aktvendimin me t cilin objekti apo sendi kalon n pronsi t organit kompetent publik, ose parat nga shitja e tij derdhen n buxhet. Pronari ka t drejt ta krkoj kthimin e objektit apo parave t fituara nga shitja e tij, por me procedur civilekontestimore. Periudha e parashkrimit t ksaj t drejte fillon t llogaritet nga dita e shpalljes s informats (Neni 253. par. 1-2). G) Inspektimi i vendit t ngjarjes dhe rikonstruktimi i ngjarjes 83. Inspektimi i vendit t ngjarjes dhe rikonstruktimi- kuptimi dhe formalitetet procedurale Inspektimi n vendin e ngjarjes sht veprim hetimor n suaza t kornizs procedurale t ciln organet e procedurs penale, n baz t perceptimit t tyre analizojn provat e mbledhura dhe i identifikojn, gjegjsisht i sqarojn pr procedurn penale shum fakte t rndsishme. Shikimi i vendit t ngjarjes para s gjithash i shrben zbulimit dhe mbledhjes s provave rreth veprs penale dhe provave t rndsishme pr zbulimin e kryersit t saj, por ky gjithashtu sht i rndsishm edhe pr verifikimin dhe vlersimin e provave tjera t mbledhura si dhe pr marrjen e shnimeve t cilat jan t rndsishme
130

pr identifikimin e krkesave pasurore-juridike.113 Pr dallim nga shikimi i vendit t ngjarjes, rikonstruktimi i ngjarjes sht veprim hetimor n t cilin n kuptimin substancial krijohet gjendje e ngjashme me at far ka qen gjat inspektimit apo t ndonj veprimi tjetr, n kuadr t tij pikrisht ekspertt i prsrisin disa fakte dhe rrethana t ngjarjes penale me kushte t konstruktuara t ekspertizs.114 N pajtim me Nenin 243. par. 1. prokurori publik apo gjykata mund ta urdhrojn inspektimin e vendit t ngjarjes apo rikonstruktimin e ngjarjes n vendin e ngjarjes me qllim t hetimit t provave t mbledhur apo sqarimit t fakteve t cilat jan t rndsishme pr procedurn penale. Shikimin apo rikonstruktimin e vendit t ngjarjes e udhheq gjyqtari, prokurori publik apo policia. Prokurori publik dhe polica mund ta kryejn shikimin apo rikonstruktimin pr shkak t njohurive t tyre t cilat do tu ndihmojn n identifikimin e autenticitetit apo zbulimit t fakteve, mirpo n rastin e till nse nuk sht i lajmruar i pandehuri ose mbrojtsi i tij, pr gjykatn rezultatet jan t papranueshme. Prokurori publik mund ta prsris inspektimin apo rikonstruktimin duke informuar si edhe e krkon ky nen. Me at rast rezultatet jan t pranueshme dhe mund t prdorn si prov n procedurn penale (Neni 254. par. 2). Me Ligj parashihet e drejta e t pandehurit apo mbrojtsit t tij pr t qen t pranishm n shikimin apo rikonstruktimin i cili kryhet n vendin e ngjarjes. Rikonstruktimi kryhet me vendosjen e srishme t fakteve dhe situatave n rrethanat n t cilat n baz t provave t mbledhura ka ndodhur ngjarja. Nse faktet apo rrethanat jan paraqitur ndryshe n argumentime t disa dshmitarve, rikonstruktimi i ngjarjes sipas rregullit i paraqet ndaras pr secilin dshmitar. Gjat rikonstruktimit t ngjarjes duhet pasur kujdes q t mos shkelet ligji dhe rendi, t mos fyhet morali publik apo t mos vij deri tek rrezikimi i jets dhe i shndetit t njerzve (Neni 254, par. 4, 5). Me rastin e kryerjes s shikimit dhe rikonstruktimit t ngjarjes n vendin e ngjarjes mund t shfrytzohet edhe ndihma e specialistit mjeko-ligjor, t komunikacionit dhe specialistit t fushave tjera me qllim t mbrojtjes apo prshkrimit t provave, kryerjes s matjeve dhe incizimeve t domosdoshme, skicimit apo mbledhjes s informatave tjera (Neni 254. par. 6). Me Ligj gjithashtu parashihet mundsia e ftess s ekspertit
113 114

Sijeriq-oliq, H., I, 2005., fq. 323. D. Modly, N. Korajliq, 2002., fq. 553. 131

pr t marr pjes n shikimin dhe rikonstruktimin n vend t ngjarjes nse prokurori publik apo gjykata konsideron se prania e tij sht e dobishme. H) Identifikimi i personave dhe objekteve Veprimi hetimor i identifikimit t personave dhe t objektevendrmerret ather kur sht e nevojshme pr tu vrtetuar se a mund ta identifikoj gjegjsisht njoh personin apo objektin dshmitari. Ky veprim hetimor mund t haset edhe me emrtimin ballafaqim me qllim njohjeje-identifikimi. N praktikn procedurale penale dhe kriminalistike, kurse lidhur me zbatimin e ktij veprimi paraqiten nj varg pyetjesh praktike dhe teorike si jan: 1. a duhet ballafaquar nj apo m shum objekte t identifikimit dhe n mnyr; 2. si bhet identifikimi-njohja; 3. sa objekte duhet ballafaquar; 4. a duhet ballafaquar objektet e identifikimit n t njjtn koh dhe njrin pas tjetrit; 5. si duhet sjell ndaj ballafaqimeve t srishme; 6. raporti i prshkrimit dhe identifikimit-njohjes; 7. domosdoja e konkretizimit dhe saktsimit t shenjave sipas t cilave sht vrtetuar identiteti; 8. vlera e njohjes kategorike dhe probabile; 9. distanca nga e cila dshmitari e ka vshtruar identifikimin-njohjen; 10. mundsia e identifikimit apo njohjes n errsir, n dritat e t shtnave nga armt e zjarrit; 11. a jan przgjedhur qytetart e domosdoshm pr t marr pjes me rastin e identifikimit si figurant115.

Vodineli, V.: Kriminalistika, otkrivanje i dokazivanje teoretski i praktini kriminalistiki i dokazni problemi, II Tom, Predavanja na poslediplomskim studijima iz kriminalistike i dokazne teorije na Fakultetu za bezbednost i drutvenu samozatitu u 1983/84 i 84/85. kol. god., Univerzitet Kiril i Metodij Skopje, Fakultet za bezbednost i optestvena zatita, Skopje, 1985., str. 575. 132

115

N pajtim me Nenin 255. par. 2 i KPPPK, procedura e identifikimit kryhet n at mnyr q nga dshmitari s pari krkohet t prshkruaj shenjat karakteristike t personit apo objektit t cilt do t identifikohen. Pas ksaj dshmitarit i tregohet personi s bashku me personat tjer pr t t panjohur, apo fotografit e tyre, ose objektet tjera t t njjtit lloj, ose fotografit e tyre. Dshmitari kshillohet se nuk sht i detyruar ta zgjedh me do kusht cilindo person apo objekt ose fotografi, dhe gjithashtu sht e rndsishme q t deklaroj se nuk e njeh personin, objektin apo fotografin sikurse q deklaron se i njeh ato (Neni 255. par. 3).

133

PJESA XVII
MASAT E FSHEHTA DHE TEKNIKE T VZHGIMIT DHE HETIMIT

84. N prgjithsi mbi masat e fshehta dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit Kto masa apo ndryshe masat e hetimit t fsheht (t njohura si veprime t posame hetimi, teknika speciale, hetimi etj), parashihen n legjislacionet bashkkohore t procedurs penale. KPPPK, kto masa i rregullon n kapitullin XIX, Neni 256-267. Meqense bhet fjal pr masat t cilat dukshm prekin themelet e t drejtave dhe lirit t qytetarit, edhe zbatimi i tyre supozon plotsimin paraprak t krkesave t caktuara me t cilat limitohet zbatimi i tyre vetm n rastet kur marr kushtimisht, n mnyr tjetr nuk sht e mundur t zhvillohet hetimi penal, ose zbatimi i tyre ngrthen vshtirsi t mdha n vete. Kshtu me parimet dhe standardet themelore t cilave duhet prmbajtur gjat zbatimit t masave t fshehta hetimore, sot konsiderohen: 1. parashikimi me ligj i do mase vemas t hetimit t fsheht; 2. kontrolli dhe mbikqyrja nga ana e gjykats; 3. prcaktimi kohor si dhe detyrimi pr ta pezulluar n rast t pushimit t shkakut pr t cilin jan ndrmarr; 4. zbatimi i parimit subsidiar n kuptim t moszbatimit t tyre, nse sht e mundur q qllimi i njjt t arrihet me masa m t lehta; 5. ndrmarrja e ktyre masave vetm n rastin e veprave t rnda penale sipas katalogut t tyre ligjor njkohsisht, dhe; 1. e drejta n mbrojtje n rast t zbatimit t paarsyeshm t tyre116. 85. Llojet e masave t fshehta dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit N pajtim me Nenin 256. par. 1. t KPPPK, masa e fsheht apo teknike e vzhgimit dhe hetimit e karakterizon seciln nga masat n vijim: 1. fotografimi i fsheht apo video-incizimi; 2. prgjimi i fsheht i bisedave;
Vidi: Halilovi, H.: Prikriveni istraitelj, pravno kriminalistiki pristup, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo, 2005., str. 47-48. 134
116

3. kontrolli i kutis postare; 4. prgjimi i telekomunikimit; 5. prgjimi i komunikimit prmes rrjets kompjuterike; 6. drgesa e kontrolluar postare; 7. prdorimi i pajisjeve pr gjurmim apo vendosje; 8. tregtimi i simuluar; 9. simulimi i veprs penale t mitos; 10. hetimi prmes prezantimit t rrejshm; 11. lista e numrave me thirrje telefonike dhe; 12. dhnia e shnimeve financiare. sht interesant sesi Ligji, n dispozitat e mtejme t ktij Neni prshkruan prmbajtjen e masave t cekura, gj q duhet t konsiderohet si zgjidhje jashtzakonisht e mir, pr shkak se len shum pak dyshim lidhur me at se far aktivitetesh nnkupton ndonjri veprim, gj q m von n procedur, sidomos me rastin e shfrytzimit t rezultatit t masave t prmendura mund t tregohet i vendosur. Kshtu shprehja fotografimi i fsheht apo video-incizimi karakterizon vzhgimin, prcjelljen apo incizimin e individit, lvizjen e tij apo aktivitetet tjera nga ana e pjestarit t autorizuar me ligj t policis gjyqsore, me an t fotografimit apo video-incizimit, pa dijen dhe plqimin e s paku njrit nga personat ndaj t cilve zbatohet kjo mas. Shprehja prcjellje e fsheht e bisedave karakterizon prcjelljen, incizimin apo prshkrimin e bisedave nga ana e pjestarit t autorizuar ligjor t policis gjyqsore duke shfrytzuar mjetet teknike pa dijen apo plqimin e s paku njrit nga personat ndaj t cilve zbatohet kjo mas. Shprehja kontrolli i kutis postare nnkupton kontrollin e letrave dhe drgesave tjera postare nga ana e pjestarit t autorizuar ligjor t policis gjyqsore, q mund t prfshij shfrytzimin e pajisjes pr incizim rntgeni. Shprehjadrgesa e kontrolluar e drgesave postarennkupton drgesn e letrave dhe materialit tjetr postar nga ana e pjestarit t autorizuar ligjor t policis gjyqsore.

135

Shprehja shfrytzimi i aparateve lokator dhe prcjellsnnkupton se pjestari i autorizuar ligjor i policis gjyqsore shfrytzon pajisjet t cilat identifikojn lokalitetin e personit apo objektit pr t cilin ngjiten. Shprehja blerje e simuluar nnkupton aktin e blerjes nga personi i dyshuar pr vepr penale t ndonj gjsendi q mund t shrbej si prov n procedurn penale, ose nga personi i cili dyshohet se sht viktim e veprs penale, tregti me njerz, si sht definuar n Nenin 139 t KPPPK. Shprehja simulim i veprs penale-mit nnkupton aktin i cili sht i ngjashm sikurse vepra penale lidhur me mits, prve q kryhet me qllim t mbledhjes s informatave dhe provave n procedurn penale. Shprehja hetimi me an t prezantimit t rrejshm karakterizon interaksionin e pjestarit t autorizuar t policis gjyqsore i cili nuk mund t jet i identifikuar si pjestar i autorizuar i policis gjyqsore, ose personi i cili vepron nn mbikqyrjen e pjestarit t autorizuar t policis gjyqsore, me personat e dyshuar pr vepr penale. Shprehja furnizimi i lists me thirrje nga numri prkats telefonik shnon marrjen e t dhnave pr thirrjet telefonike t kryera nga numri i caktuar telefonik; Shprehja dhnia e shnimeve financiare nnkupton marrjen e informatave nga bankat apo institucionet tjera financiare pr depozitat, llogarit apo transaksionet. Prfundimisht, ligji e definon edhe se kush sht npunsi i legjislacionit i cili jep autorizim n kuptimin q ai nnkupton gjyqtarin e procedurs paraprake apo prokurorin publik n kuadr t autorizimit t s cilit sht dhn urdhresa n baz t ksaj kaptine; Shprehja objekti i urdhress me t cilin shnohet personi kundr t cilit jan urdhruar masat e fshehta dhe teknike t hetimit dhe vzhgimit. 86. Kushtet ligjore pr zbatimin e masave t vzhgimit dhe hetimit N pikpamje t kushteve ligjore pr zbatimin e masave t fshehta dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit ligjvnsi sht prcaktuar pr mnyrn e till t definimit t tyre me rast kto kushte
136

definohen si: a) dyshimi i bazuar se personi ka kryer vepr penale q ndiqet sipas detyrs zyrtare ose n rastet kur tentimi i till sht i dnueshm dhe personi i till ka tentuar t kryej vepr penale e cila ndiqet sipas detyrs zyrtare; b) bindja se nuk ekzistojn gjasat q informatat e mbledhura, t urdhruara me masat ndihmse n hetimin e veprs penale t mund t mblidhen me veprime tjera hetuese pa vshtirsi t jashtzakonshme ose rrezik potencial pr t tjert. Sipas Nenit 257. par. 1. t KPPPK, fotografimi i fsheht apo videoincizimi, prgjimi i fsheht i bisedave n vendet publike, sigurimi i listave t thirrjeve nga numri i caktuar i telefonit, ose dhnia e shnimeve financiare mund t urdhrohet kundr ndonj personi nse : 1.ekziston dyshimi i bazuar se personi i till ka kryer vepr penale e cila ndiqet sipas detyrs zyrtare apo n rastet kur tentimi sht i dnueshm dhe ai ka tentuar t kryej vepr penale e cila ndiqet sipas detyrs zyrtare; 2.ekziston besueshmri se informatat t cilat mund t merren me masat t cilat duhet urdhruar do t ndihmojn n hetimin e veprs penale, kurse besohet se ato nuk mund t merren me kurrfar masash tjera hetimore pa vshtirsi t mdha apo rrezik potencial pr t tjert. Sigurimi i lists s thirrjeve nga ndonj numr i telefonit apo zbulimi i shnimeve financiare mund t urdhrohet kundr personit i cili nuk sht i dyshuar n rastin kur ndaj t dyshuarit zbatohen kriteret e cekura m par dhe kur jan plotsuar kushtet e plotsuar m par (Neni 257. par. 1. pika 1, 2), dhe nse ekziston dyshimi i bazuar q: 1) ai person merr dhe drgon porosi t cilat rrjedhin nga i dyshuari apo i destinohen t dyshuarit, ose merr pjes n transaksionet financiare t t dyshuarit; 2) i dyshuari e shfrytzon telefonin e atij personi (Neni 257. par. 2).n pajtim me Nenin 257, par. 3; monitorimi i fsheht i bisedave n vendet private, kontrollimi i drgesave postare, ndrprerja e telekomunikimeve, ndrprerja e komunikimeve me an t rrjetit kompjuterik, drgimi i kontrolluar i drgesave postare, shfrytzimi i prcjelljes ose i vendosjes s mjeteve t prgjimit, blerja e simuluar e ndonj sendi, simulimi i nj vepre penale t korrupsionit apo hetimi i fsheht mund t urdhrohet kurdr personi konkret
137

nse: 1) ekziston dyshimi i bazuar se ai person ka kryer ose n rastin kur tentimi ndshkohet ka tentuar t kryej: a) vepr penale t dnueshme me t paktn katr vjet burgim ose b) nj a m shum vepra penale nse jan kryer si vazhdim i veprs penale t terrorizmit t kriminalitetit t organizuar: (1) shtrngimi si sht prkufizuar me Nenin 160 t KPPK; (2) shkaktimi i rrezikut t prgjithshm si sht prkufizuar me Nenin 291. t KPPK; (3) tregimi i materialeve pornografike personave m t rinj se 16. vjet, si prkufizuar n Nenin 203 t KPPK; (4) vepr penale t falsifikimit t dokumenteve dhe parave si sht prkufizuar n nenet 239, 244 dhe 245 t KPPK; (5) tregtim t ndaluar si sht e prkufizuar me Nenin 246. t KPPK; (6) marrja t paarsyeshme t dhuratave si sht si sht prkufizuar me Nenin 250 t KPPK; (7) dhnie t paarsyeshme t dhuratave si sht prkufizuar n Nenin 251, t KPPK; (8) ndrhyrje n sistemet kompjuterike si sht prkufizuar n Nenin 264 t KPPK; (9) deklarata e rreme si sht prkufizuar n Nenin 307. t KPPK; (10) ushtrim i ndikimit si sht prkufizuar n Nenin 245. KPPK; (11) bashkim kriminal si sht prkufizuar n Nenin 26. t KPPK; (12) pronsia, kontrolli, posedimi ose shfrytzimi i paautorizuar i armve si sht prkufizuar n Nenin 328 t KPPK; (13) mosrespektimi i kushteve pr mbajtjen e autorizuar t armve si sht prkufizuar n Nenin 329 t KPPK; (14) marrje e ryshfetit si sht prkufizuar n nenin 343. t KPPK; (15) dhnia e ryshfetit si sht prkufizuar n Nenin 344. t KPPK; (16) heqje e paligjshme e liris si sht prkufizuar n Nenin 162 t KPPK; (17) kalim i paautorizuar i kufirit si sht prkufizuar n Nenin 114. t KPPK; 2) ekziston besueshmria se informacioni i cili do t mund t merrej me masat e urdhruara me gjas do t ndihmonte n hetimin e veprs penale dhe nuk do t kishte mundsi t merrej me veprime t tjera
138

hetimore pa shkaktuar vshtirsi t jashtzakonshme apo rrezik potencial pr t tjert. Kontrollimi i drgesave postare, prgjimi i telekomunikimeve apo i komunikimeve nprmjet rrjetit kompjuterik, poashtu mund t urdhrohen kundr personit i cili nuk sht i dyshuar, kur kriteri i cekur dhe kushti mund t zbatohen kundr t dyshuarit (Neni 257, paragrafi 3. pika 1, 2, ) dhe ekziston dyshim i bazuar se: 1). Nj person pranon ose transmeton komunikime q burojn prej t dyshuarit, dhe i dedikohen t dyshuarit; ose 2). I dyshuari prdor telefonin e personit t till ose ka qasje n sistemin kompjuterik (Neni 257. par. 4); 87. Autorizimi pr dhnien e urdhrit pr zbatimin e masave Autorizimi pr prcaktimin e masave t fshehta dhe teknike t hetimit dhe vzhgimit sht i ndar midis prokurorit publik dhe gjyqtarit t procedur paraprake, me rast sht shum e rndsishme t konstatohet se prcaktimi i atyre masave t fshehta dhe teknike t hetimit dhe vzhgimit t cilat pr nga prmbajtja e tyre dhe karakteri i till, dukshm cenojn t drejtat dhe lirit themelore t qytetarit e q i jan ln n kompetenc gjyqtarit t procedurs paraprake. Prve ksaj, urdhri i shumics s ktyre masave gjithashtu sht n kompetenc t gjyqtarit t procedurs paraprake. Qasja e ktill e legjislacionit mund t arsyetohet me bindjen se pr mbrojtjen e t drejtave dhe lirive themelore t qytetarve t cilt mund t jen objekt i zbatimit t masave t cekura, megjithat m i qlluar sht funksioni i gjyqtarit sesa i prokurorit. Si do t shohim nga shpjegimi i mvonshm n rastet e caktuara (kur shtyrja e dhnies s urdhress nga gjyqtari i procedurs paraprake do t rrezikonte sigurin e hetimit apo jetn dhe sigurin e t dmtuarit, dshmitarit drguesit apo antarve t familjeve t tyre), prokurori publik mund t urdhroj zbatimin e cilsdo mas t fsheht dhe teknike t hetimit dhe vzhgimit duke dhn urdhr t prkohshm. Kshtu prokurori publik mund t jap urdhrin pr zbatimin e masave si vijon: 1. fotografimi i fsheht apo video-incizimi n vendet publike; 2. prgjimi i fsheht i bisedave n vende publike;
139

3. hetimi me ndihmn e prezantimit t rrejshm apo; 4. sigurimi i lists s thirrjeve nga numri i caktuar i telefonit (Neni 258. par. 1). Pr dallim nga prokurori, gjyqtari i procedurs paraprake mund t jep urdhr pr seciln nga masat n vijim n baz t krkess s prokurorit publik, si jan: 1. fotografimi i fsheht apo video-incizimi n vendet publike; 2. prgjimi i fsheht i bisedave n vendet publike; 3. kontrollimi i drgesave postare; 4. prgjimi i telekomunikimeve; 5. prgjimi i komunikimeve prmes rrjetit kompjuterik; 6. kontrollimi i drgesave dhe porosive postare; 7. shfrytzimin e prcjelljes ose vendosjes s mjeteve t prgjimit; 8. blerje t simuluar t ndonj sendi; 9. simulimin t nj vepre penale t korrupsionit; ose 10. zbulim t t dhnave financiare Me Ligj gjithashtu parashihet se krkesa pr zbatimin e cilsdo nga masat e fshehta dhe teknike t hetimit dhe prgjimit duhet t jet e rregulluar n form t shkruar dhe duhet t prmbaj informatat si vijon: (1) Identitetin e pjestarit t autorizuar zyrtar t policis gjyqsore ose prokurorit publik i cili paraqet krkesn; (2) Deklaratn e plot pr faktet n t cilat bazohet parashtruesi i krkess pr ta arsyetuar bindjen se kriteret relevante nga Neni 257 jan plotsuar; (3) Deklaratn e plot pr cilndo krkes paraprake e cila ka t bj me personin e njjt dhe i cili pr parashtruesin e krkess sht i njohur si dhe pr procedurat e npunsit t legjislacionit q jep autorizimin n baz t ktyre krkesave. N rastet urgjente nse do t vinte deri te vonesa e dhnies s urdhress nga ana e gjyqtarit t procedurs paraprake pr ato masa t fshehta dhe teknike t hetimit dhe vzhgimit pr prcaktimin e t cilave ai sht kompetent dhe vonesa e till do t kanoste sigurin e hetimit apo jetn dhe sigurin e t dmtuarit, dshmitarit, drguesit apo antarve t familjeve t tyre, prokurori publik mund t jep urdhrin e prkohshm pr ndonj nga masat pr prcaktimin e t cilave sht kompetent ekskluzivisht gjyqtari i procedurs paraprake. Urdhri i till i prkohshm pushon s vazhduari nse gjyqtari i procedurs paraprake
140

nuk e konfirmon me shkrim n afat prej 24. orve nga dhnia e urdhrit. Gjyqtari i procedurs paraprake me rastin e konfirmimit t urdhrit t prkohshm t prokurorit publik, sipas detyrs zyrtare e nxjerr aktvendimin pr vlefshmrin e tij. Prokurori ndrkaq nuk mund t shrbehet me kt autorizim pr t dhn urdhrin n baz t Nenit 259. par. 3 ose 5. i Ligjit. Urdhri pr zbatimin e masave t fshehta dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit sikurse edhe krkesa duhet t jet i dhn n form t shkruar dhe t prmbaj: 1.emrin dhe adresn e nj apo m shum personave t cilt jan objekt i urdhrit; 2.llojin e mass; 3.bazn pr dhnien e urdhrit; 4.afatin deri kur urdhri duhet t jet n fuqi, por nuk guxon t jet m gjat se 60. dit nga dita e dhnies s urdhrit; 5.emri i organit t policis gjyqsore i cili sht i autorizuar ta zbatoj masn dhe i npunsit q sht prgjegjs pr monitorim t zbatimit t tij (Neni 259. par. 1). Urdhri pr zbatim t cilsdo mas t fsheht dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit krkon q pjestart e autorizuar ligjor t policis gjyqsore t drgojn raport pr zbatimin e urdhrit, npunsit t legjislacionit i cili e ka dhn autorizimin n intervale prej 15. ditsh nga dita e dhnies s urdhrit. Sipas Nenit 259. par. 3 t KPPPK, urdhri pr fotografim t fsheht dhe video monitorim n vendet private, prcjellja e bisedave n vendet private, prgjimi i telekomunikimit, prgjimi i komunikimeve prmes rrjets kompjuterike, apo shfrytzimi i pajimeve pr prcjellje dhe vendosjen e tyre, mund ti autorizoj pjestari i autorizuar ligjor i policis gjyqsore pr hyrje n lokalet private, nse gjyqtari i procedurs paraprake konsideron se hyrja e till sht e domosdoshme pr tu aktivizuar apo paaftsuar mjetet teknike pr zbatimin e mass s till. Nse pjestari ligjor i autorizuar i policis gjyqsore hyn n lokale private n baz t urdhress t parapar n kt paragraf, aktivitetet e tij n lokalet private duhet t jen t kufizuara n suaza t atyre q jan prshkruar n urdhr. Urdhri pr sigurimin e lists s thirrjeve nga numri telefonik apo pr prgjim t komunikimit prmes rrjets kompjuterike duhet ti ket t gjitha elementet pr identifikimin e t gjith telefonave apo t vendeve ku ka qasje kompjuterike e t
141

cilt duhet t prgjohen. Prve n rastet nga Neni 259. par. 5, urdhri pr prgjim t telekomunikimeve duhet ti prmbaj t gjitha elementet pr identifikimin e do telefoni i cili do t prgjohet (Neni 259, par. 4). Para se ta ket paraqitur krkesn prokurori publik, urdhri pr prgjimin e telekomunikimeve mund t prmbaj vetm prshkrimin e prgjithshm t telefonave t cilt mund t prgjohen nse kolegji gjyqsor prej 3. antarsh i gjykats kompetente t qarkut vendos se ekziston dyshimi i bazuar se: 1. i dyshuari shfrytzon telefona t ndryshm pr ti ikur hetimit nga ana e pjestarit t autorizuar ligjor t policis gjyqsore; 2. i dyshuari shfrytzon apo do ta shfrytzoj telefonin apo telefonat q jan prshkruar n urdhres (Neni 259. par. 5). Nse urdhrin pr prgjim t telekomunikimeve e ka dhn kolegji gjyqsor i prbr nga tre gjyqtar t gjykats s qarkut n pajtim me at q parashihet n Nenin 259, par. 5: (1). Pjestari i autorizuar ligjor i policis gjyqsore duhet menjher pas zbatimit t urdhrit lidhur me telefonin e caktuar, ta informoj me shkrim trupin gjykues prej tre gjyqtarve mbi faktet relevante duke prfshir edhe numrin e telefonit; (2). Urdhri nuk guxon t shfrytzohet pr prgjim t personave t cilt nuk jan t dyshuar dhe ; (3). Kohzgjatja e urdhrit sht e kufizuar n 15. dit dhe mund t prtritet deri n afatin e plot prej 20 ditsh nga dita e dhnies s urdhrit (Neni 259, par. 6). Sipas Nenit 259. par. 7, urdhri pr kontrollin e drgesave postare apo t porosive t drgesave postare duhet ta ket adresn e drgesave postare t cilat duhet t kontrollohen. Ajo adres duhet t jet e nj apo m shum personave q jan objekt i urdhrit. Urdhri pr prgjim t telekomunikimeve, prgjim t komunikimeve prmes rrjetit kompjuterik, sigurimin e lists s thirrjeve nga numri i caktuar i telefonit, kontrollin e drgesave postare, kontrollimi i porosis s drgess postare, apo zbulimi i informatave financiare si shtes duhet t prmbaj udhzim t shkruar t posam pr personat t cilt nuk jan pjestar t autorizuar ligjor t policis gjyqsore, kurse ndihma e tyre mund t jet e nevojshme pr zbatimin e urdhrit.
142

Udhzimi i till i shkruar duhet t jet i titulluar n emr t drejtorit apo udhheqsit kompetent t sistemit t telekomunikimit, rrjetit kompjuterik, shrbimit postar, banks apo institucioneve tjera financiare dhe n t duhet t jen vetm informatat q krkohen si ndihm pr zbatimin e urdhrit.(Neni 259. par. 8) N pajtim me Nenin 260. par. 1, 2, t Ligjit, pjestari i autorizuar i policis gjyqsore duhet ta filloj zbatimin e urdhrit pr ekzekutimin e cilsdo mas t fsheht dhe teknike t hetimit dhe vzhgimit t parapar me KPPPK, jo m von se 15 dit pas dhnies s tij. Zbatimi i urdhrit duhet t bhet n mnyrn e cila do ti reduktoj prgjimet e komunikimeve t cilat prndryshe nuk jan objekt i prgjimeve sipas kreut me t cilin rregullohen masat e fshehta t hetimit dhe prgjimit. Nse cilido nga kushtet e urdhrit t masave pushon s ekzistuari, pjestari ligjor i autorizuar i policis gjyqsore duhet ta ndrpres zbatimin e urdhrit dhe me shkrim ta njoftoi npunsin e gjyqsis i cili e ka autorizuar zbatimin e mass. Nse urdhri sht dhn nga gjyqtari i procedurs paraprake pjestart e autorizuar t policis gjyqsore duhet ta informojn edhe prokurorin publik. Pas pranimit t informats me shkrim npunsi i judikaturs i cili e ka autorizuar zbatimin e mass duhet t vendos n form t shkruar se a do t trhiqet urdhri, Neni 260. par. 3. Pjestart e autorizuar ligjor t policis gjyqsore duhet ta prpilojn shnimin pr datn, kohn e fillimit dhe prfundimin e do veprimi t kryer gjat zbatimit t urdhrit. Shnimi duhet t prmbaj emrin e pjestarit t autorizuar t policis gjyqsore i cili e ka kryer secilin nga operacionet dhe funksionet q i ka pas. Shnimi i till do ti bashkohet raportit i cili i drgohet npunsit t judikaturs q e ka autorizuar at n pajtim me Nenin 259. par. 2 i Ligjit (Neni 260, par. 4). Sipas Nenit 260 par. 5 t Ligjit, lidhur me zbatimin e urdhrit pr prgjim t telekomunikimeve, t komunikimit me rrjet kompjuterike, kontrollit t drgesave postare, porosi t kontrolluara t drgesave postare dhe marrja e lists s thirrjeve nga numrat e telefonave t caktuar, personi prgjegjs pr pun me telekomunikime, rrjeta kompjuterike apo shrbime postare sht i detyruar t ndihmoj zbatimin e urdhrit nn mbikqyrjen e drejtorit apo npunsit kompetent t sistemit t komunikimit, rrjets kompjuterike apo shrbimit postar. Ligji n Nenin 260. par. 6, parasheh detyrimin e t punsuarve n institucionin financiar pr t ndihmuar n zbatimin e
143

urdhrit pr zbulimin e informatave financiar nn mbikqyrjen e drejtorit apo npunsit kompetent t institucionit financiar. Prfaqsuesi i autorizuar ligjor i policis gjyqsore ose personi i cili vepron nn mbikqyrjen e pjestarit t autorizuar t policis gjyqsore mund ta kryej simulimin e blerjes s ndonj sendi apo simulimin e veprs s korrupsionit (Neni 260. par. 7). N raport me zbatimin e urdhrit pr hetim t fsheht, simulimi i blerjes apo simulimi i veprs penale t korrupsionit: 1). Personi i cili zbaton urdhrin nuk guxon ta nxis ndonj person tjetr pr t kryer vepr penale t ciln prndryshe ai person nuk do ta kishte kryer po t mos ishte intervenimi i personit i cili po zbaton urdhrin; 2). Personi i cili n pajtim me dispozitat e ktij kreu zbaton urdhrin e till nuk bn vepr penale (Neni 260. par 2). N rast t veprs penale e cila sht shkaktuar me shkeljen e paragrafit 8. t ktij Neni, nuk fillohet procedura penale (Neni 260. par. 9). N raport me zbatimin e urdhrit pr prgjimin e telekomunikimeve, prgjimin e komunikimit prmes rrjets kompjuterike apo kontrollit t drgesave postare, urdhri i till nuk guxon t zbatohet n rastin e komunikimit midis t dyshuarit dhe avokatit t tij, prve nse ekziston dyshimi i bazuar se kta t dy jan bashkuar n aktin penal i cili sht baz pr dhnien e urdhrit (Neni 260. par. 10). Npunsi i judikaturs q e ka dhn autorizimin, mund t mos jap urdhr shtes me shkrim pr vazhdimin e urdhrit prve nse kushtet pr urdhr t cilat nga masa e parapar n kreun XIX si sht prkufizuar n Nenin 257. t Ligjit, edhe m tutje zbatohen dhe ekziston shkaku i arsyeshm pr ka nuk sht arritur t merren disa nga informatat e krkuara n urdhrin paraprak (Neni 262. par. 1). N pajtim me Nenin 261. par. 2 urdhri pr fotografim t fsheht apo mbikqyrje me video-kamer n vendet publike, prcjellja e fsheht e bisedave, kontrolli i drgesave postare, prgjimi i komunikimeve me telefon dhe rrjet kompjuterike, kontrollimi i porosive n drgesa postare, prdorimi dhe vendosja e pajisjes s prgjimit, prezantimi i rrejshm, marrja e lists s thirrjeve nga numri telefonik apo zbulimi i
144

informatave financiare mund t vazhdohet pr periudhn kohore m s shumti 60 dit, i cili mund t prtritet deri n periudhn e plot prej 360. ditsh nga dita e dhnies s urdhrit. Urdhri pr fotografim t fsheht apo video-monitorim n vendet private, ose prgjimi i telekomunikimeve mund t vazhdohet pr nj periudh m s shumti 60 dit i cili mund t prtritet pr periudhn tjetr m s shumti 60. dit, Neni 261. par. 3. Urdhri pr simulimin e blerjes s ndonj objekti apo simulimin e veprs penale t korrupsionit autorizohet vetm pr nj blerje t sendit apo pr nj simulim t veprs s korrupsionit. Npunsi i judikaturs q e jep autorizimin, mund t jap urdhr t till plotsues nse parakushtet pr urdhrimin e mass nga ky kapitull si sht prkufizuar n Nenin 257. t Ligjit edhe m tutje vlejn dhe ekziston shpjegim i arsyeshm, se prse nuk jan marr disa nga informatat t cilat jan krkuar me urdhrin e mparshm (Neni 261. par. 4). Npunsi i judikaturs i cili jep autorizimin mund ta ndryshoj urdhrin n do koh nse konsideron se ndryshimi i till sht i nevojshm pr tu siguruar se kushtet pr urdhres t mass s parapar n kreun XIX, si sht definuar n Nenin 257. t Ligjit, edhe m tutje vazhdon. Sipas Nenit 261. par. 6, npunsi i judikaturs i cili jep autorizimin mund ta ndrpres urdhrin n do koh nse konsideron se kushtet pr urdhrimin e mass si sht definuar n Nenin 257, kan pushuar t vlejn. Vazhdimi i urdhrit pr zbatimin e mass t ciln e ka nxjerr gjyqtari i procedurs paraprake mund t urdhrohet vetm me propozimin e prokurorit publik (Neni 261, par. 7 ). Pas prfundimit t zbatimit t cilsdo mas t fshehta dhe teknike t hetimit dhe prcjelljes, prfaqsuesit e autorizuar me ligj t policis gjyqsore jan t detyruar q ti drgojn prokurorit publik t gjitha procesverbalet e dokumentacionit, kasetat dhe sendet tjera q kan lidhje me urdhrin dhe zbatimin e tij (materialin e mbledhur), (Neni 262, par. 1). Materiali i mbledhur vazhdimisht duhet t sigurohet. Drgesat postare q nuk prmbajn informata q do t ishin t dobishme n hetim t veprs penale menjher duhet t jen t bartura marrsit (Neni 262, par. 2,3).

145

Prokurori publik duhet t informoj me shkrim do person i cili sht objekt i urdhrit menjher, me shkres t drguar rekomande pr at se jan br objekt i urdhrit, dhe se kan t drejt t ankohen n trupin gjykues pr rishqyrtimin e prcjelljes dhe hetimit (Neni 265.) i Ligjit. Prmes kryeshefit t organit publik kompetent pr judikatur n afat prej 6 muajsh nga informimi dhe se do tu lejohet qasja n materialin e mbledhur, nse: 1.nuk ekziston m dyshimi i bazuar se i dyshuari ka kryer vepr penale; 2.prokurori publik nuk krkon hapjen e hetimit brenda nj viti nga pushimi i vlefshmris s urdhrit pr zbatimin e masave t fshehta dhe teknike t prcjelljes dhe hetimit (Neni 263. par. 1). Gjyqtari i procedurs paraprake sipas Nenit 263, par. 2 t KPPPK, me krkes t prokurorit publik mund t urdhroj q: (1) personit i cili sht objekt i urdhrit nuk i lejohet qasje n pajtim me Nenin 263. par. 1 pjesve t caktuara t materialit t mbledhur, nse qasja e personit i cili sht objekt i urdhrit do t rrezikonte sigurin e hetimit apo jetn dhe sigurin e t dmtuarit, dshmitarit, drguesit dhe antarve t familjeve t tyre; (2) obligimi i informimit t personit i cili sht objekt i urdhrit n pajtim me Nenin 263. par. 1 t KPPPK, t shtyhet pr nj periudh jo m shum se nj vit, nse plotsimi i obligimit t till para skadimit t afatit t parapar do t rrezikonte sigurin e hetimit apo jetn dhe sigurin e t dmtuarit, dshmitarit dhe t dmtuarit t familjeve t tyre. prjashtimisht gjyqtari i procedurs paraprake me krkes t prokurorit publik mund t urdhroj n form t shkruar q kur sht fjala pr drguesin apo pjestarin e autorizuar ligjor t policis gjyqsore i cili ka realizuar masn e fsheht dhe teknike t hetimit dhe t vzhgimit: 1.t fshihet apo t mos shkruhet emri, adresa, vendi i puns, profesioni ose cilido shnim apo informat n materialin e mbledhur t cilat do t mund t shfrytzofshin pr identifikimin e atij personi; 2.t mos publikohen incizimet n materialin e grumbulluar t cilat identifikojn at person, nse konstaton se provat nuk mund t konsiderohen liruese dhe se zbulimi i atyre pjesve t provave t akuzuarit apo mbrojtsit t tij mund ta rrezikoj sigurin e hetimit apo
146

jetn dhe sigurin e atij personi ose antarve t familjes s tij. Urdhri i tij mund t jet i dhn para se personi i cili sht objekt i urdhrit t informohet, Neni 263. par. 1 (Neni 263, par. 3). KPPPK, prkufizon se asgj nga Neni 263 nuk do t interpretohet n asnj mnyr e cila do t prejudikonte t drejtn e t akuzuarit dhe mbrojtsit pr ta shikuar procesverbalin n pajtim me ligjin prve q t akuzuarit dhe mbrojtsit mund ti shkurtohet qasja n t dhnat e caktuara, informata apo incizime n pajtim me dispozitn e paragrafit. 3, Nenit 263, me kusht q: (1) pjest e provs nuk mund t jen baz pr aktvendimin pr paraburgim apo fajsi; (2) kryetari i trupit gjykues, q n fillim t gjykimit, e analizon urdhrin e gjyqtarit t procedurs paraprake nga paragrafi 3 i ktij neni dhe pasi t jen marr n pyetje t gjith dshmitart. vlerson se a jan provat liruese dhe e informon prokurorin publik pr vendimin e tij, kurse me plqimin e prokurorit publik ato prova i bashkohen dosjes s lnds gjyqsore. Nse prokurori publik nuk pajtohet q provat ti bashkohen dosjes s lnds gjyqsore, provat kontestuese t cilat kryetari i trupit gjykues i konsideron liruese, gjykata duhet ti interpretoj n dobi t pandehurit. Nse kryeshefi i organit publik kompetent pr judikatur nuk merr prgjigje nga personi i cili sht objekt i urdhrit brenda gjasht muajve pasi q ai person t jet informuar n pajtim me par. 1. t ktij Neni, prokurori publik sht i detyruar q ta asgjsoj materialin e mbledhur (Neni 263, par. 5). Sipas Nenit 263. par. 6, prokurori publik sht i detyruar q ta prpiloj protokollin me shkrim pr asgjsimin e materialit t mbledhur. 88. Shqyrtimi i pranueshmris apo papranueshmris s provave t mbledhura me an t masave t fshehta dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit Provat e mbledhura me an t masave t fshehta dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit do t konsiderohen t papranueshme nse urdhri pr zbatimin e mass dhe realizimi i tij kan qen kundrligjor. Provat t cilat jan marr prmes prcjelljes s fsheht t bisedave n vende private, kontrollit t drgesave postare, prgjimit t telekomunikimit, prgjimit t komunikimit prmes rrjetit kompjuterik, me kontrollin e
147

drgesave postare, me shfrytzimin e pajisjeve pr prcjellje dhe vendosje me blerjen e simuluar, me simulimin e veprs penale t korrupsionit apo me prezantimin e rrejshm do t jen t pranishm n procedurn penale vetm n relacion me veprn penale t theksuar n Nenin 257. par. 3 t Ligjit (Neni 264, par. 1,2). Para se aktakuza t marr formn e prer, gjyqtari i cili udhheq procedurn e vrtetimit t aktakuzs shqyrton sipas detyrs zyrtare pranueshmrin e materialit t mbledhur. Dispozitat e Nenit 154 t Ligjit zbatohen prshtatshmrisht. Pas pranimit t materialit t mbledhur s bashku me aktakuzn, gjyqtari ua lshon palve aktvendimin lidhur me at se a kan qen ligjor urdhri pr shqiptimin e mass t parapar me kt kapitull dhe zbatimi i tij. Pala ka t drejt t paraqes ankes kundr ktij aktvendimi, Panelit tre antarsh jashtgjyqsor 72. or pas pranimit t aktvendimit. Aktvendimi se urdhri dhe zbatimi i tij kan qen kundrligjor hyn n fuqi: 1.kur Paneli tre antarsh jashtgjyqsor nxjerr vendimin e tij sipas ankess; 2.pas skadimit t afatit t parapar pr paraqitjen e ankess kundr aktvendimit t gjyqtarit, pra nse nuk sht paraqitur kurrfar ankese (Neni 264. par. 3). Sipas Nenit 264. par. 4, kur vendimi pr at se urdhri dhe zbatimi i tij kan qen kundrligjor merr formn e prer, gjyqtari i cili udhheq me procedurn e konfirmimit t aktakuzs duhet ta largoj tr materialin e mbledhur nga procesverbali dhe materialin e till tia paraqes kolegjit pr rishqyrtimin e vzhgimit dhe hetimit prmes kryeshefit t organit publik kompetent pr legjislacion, me qllim t nxjerrjes s aktvendimit pr kompensim. Paneli pr rishqyrtimin e vzhgimit dhe prcjelljes (Paneli rishqyrtues) duhet: 1.ta nxjerr aktvendimin sipas ankess s paraqitur n baz t par. 5. t ktij Neni, n raport me masn apo urdhrin pr masn e parapar me kt kapitull dhe t vendos pr kompensimin kur kjo sht e nevojshme; ose 2.t vendos pr kompensimin e personit apo personave t cilt jan objekt i urdhrit nga ky kapitull, nse gjyqtari n pajtim me Nenin 264. par. 3 t Ligjit, ka nxjerr aktvendimin prfundimtar se urdhri
148

dhe zbatimi i tij kan qen kundrligjor (Neni 265, par. 1). Kolegji rishqyrtues, t cilin e emron organi kompetent pr shqyrtimin e ankesave individuale ose pr vendosje lidhur me kompensimin pas nxjerrjes s aktvendimeve individuale, sht i prbr nga tre gjyqtar ndrkombtar n pajtim me Nenin 264, par. 3. Asnjri nga tre antart e kolegjit nuk guxon t jet i lidhur profesionalisht pr subjektin e ankess, as pr materialin e mbledhur t cilat jan objekt i aktvendimit, sipas Nenit 264, par. 3 (Neni 265, par. 2). Pjestart e policis gjyqsore dhe prokurori publik, Kolegjit rishqyrtues duhet tia drgojn dokumentacionin t cilin ai e krkon pr ta kryer funksionin e tij, kurse sipas krkess jan t detyruar q edhe gojarisht t dshmojn para Kolegjit (Neni 265, par. 3). Nse vendimi i gjyqtarit pr masn e urdhruar, t parapar me kt kapitull, dhe zbatimi i saj jan kundrligjor dhe ka marr formn e prer, ather kjo bhet detyr e Panelin Rishqyrtues (Neni 265, par. 4). Nse ndonj person konsideron se ka qen objekt i mass s fsheht apo teknike t vzhgimit dhe hetimit, kurse masa ka qen kundrligjore, ose ka qen objekt i urdhrit pr zbatimin e mass s prmendur, kurse urdhri ka qen kundrligjor, ka t drejt t paraqes ankes Kolegjit rishqyrtues t vzhgimit dhe hetimit, prmes kryeshefit t organit publik kompetent pr legjislacion (Neni 265, par. 5). Nse me rastin e vendosjes lidhur me ankesn, Paneli rishqyrtues konstaton se masa e parapar me kt kapitull apo urdhri pr zbatimin e saj sht kundrligjore, ai mund t vendos q: 1. ta trheq urdhrin, nse ende sht n fuqi; 2. ta urdhroj shkatrrimin e materialit t mbledhur; dhe /ose 3. tia paguaj kompensimin personit apo personave t cilt jan objekt i urdhrit. Sipas dispozits s Nenit 266. policia gjyqsore sipas nevojs mund t krkoj ndihm nga organet tjera t pushtetit prgjegjse pr ruajtjen e rendit dhe ligjit dhe sigurimin e ambientit n Kosov, lidhur me zbatimin e masave t fshehta dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit. Prfundimisht KPPPK n Nenin 267. parasheh n mnyr t posame
149

se dispozitat e t njjtit Nen me t cilat rregullohen masat e fshehta dhe teknike t vzhgimit dhe hetimit t mos prejudikojn autorizimet e dhna me Ligjin n fuqi personave zyrtar pr ta br kontrollin dhe hetimit me rastin e ushtrimit t punve doganore dhe punve t tjera t ngjashme.

150

PJESA XVIIII
PROVAT

89. Vrejtjet e prgjithshme KPPPK, n pjesn e dyt me titullprovat, kreu XIX: dispozitat e prgjithshme mbi provat rregullon materien e pranueshmris, gjegjsisht papranueshmris s provave. Duke pasur parasysh se shqyrtimet e prgjithshme teorike mbi provat si dhe n prgjithsi mbi vrtetimin e fakteve n procedurn penale tashm kan qen objekt i studimit n kt punim, kjo e udhzon lexuesin n pjesn XII, e cila ka titullin vrtetimi i fakteve n procedurn penale, kurse tashti ktu n pika t shkurta do ti referohemi dispozitave ligjore me t cilat prkufizohet e drejta e gjykats pr ti pranuar apo jo shqyrtimin e disa provave, ndalesat procedurale n pikpamje t mnyrs s mbledhjes s disa provave, pranueshmrin e dshmis s t pandehurit, gjegjsisht dshmitarit kur kjo sht dhn n polici, gjegjsisht prokurorit publik, dhe dispozitat pr pamundsin e gjykats q t akuzuarin ta shpall fajtor vetm n baz t disa provave. Sipas dispozits eksplicite t Nenit 152, par. 1, KPPPK, rregullat q kan t bjn me provat t prcaktuara n kreun XIX, do t zbatohen n t gjitha veprimet para gjykats, kurse kur kjo sht e parapar me KPPPK, zbatohen edhe n procedurn para prokurorit dhe policis. Gjykatat sipas vlersimit t saj mund ti pranoj dhe marr n shqyrtim cilndo nga provat e pranueshme pr t ciln konsideron se sht e rndsishme dhe se ka vler provuese pr procedurn relevante penale. Gjykata sht e autorizuar q lirisht ti vlersoj t gjitha provat e prezantuara me qllim t prcaktimit t fuqis apo pranueshmris s tyre. (Neni 152, par. 2). Shkaqet pr t cilat gjykata sipas dispozitave t KPPPK, mund ta refuzoj krkesn pr prezantimin e provave jan: - nse prezantimi i provs s till me qllim t plotsimit me prova tjera sht i panevojshm ose i teprt, sepse materia sht krejtsisht e njohur; - nse fakti i cili do t argumentohej sht i parndsishm pr vendimin ose tashm sht argumentuar; - nse prova sht e pakapshme apo e paprshtatshme ose;
151

- nse propozimi sht paraqitur me qllim t shtyrjes s procedurs. Prova e marr duke shfrytzuar dispozitat e procedurs penale sht e papranueshme sipas dispozitave t ktij kodi t cilat e parashohin kt n mnyr eksplicite. Gjykata nuk mund ta zbatoj aktvendimin e saj n baz t provs s papranueshme (Neni 153. par. 1,2). N pajtim me Nenin 154. par. 1,2, mbi pranueshmrin e provs, gjykata vendos sipas krkess s pals apo sipas detyrs zyrtare. Pala mund ta filloj shtjen lidhur me pranueshmrin e provs, kur prova ti jet paraqitur gjykats, sidomos n procedurn pr konfirmimin e aktakuzs. Prjashtimisht, kjo shtje mund t fillohet edhe m von n rastin kur pala nuk ka qen e informuar me kt n kohn kur sht paraqitur prova, ose n rastin kur ekzistojn rrethana tjera t arsyeshme. Gjykata mund t krkoj q kjo shtje t iniciohet n form t shkruar. N rastin kur nuk ka krkes t pals, gjykata duhet ta nxjerr vendimin pr pranueshmrin e provs sipas detyrs zyrtare nse n cilndo faz gjat procedurs paraqitet dyshimi rreth ligjshmris s provs. Gjykata arsyeton cilindo vendim t saj q ka t bj me pranueshmrin e provs. Nse aktvendimi pr pranueshmrin e provs sht nxjerr n fazn e procedurs paraprake, kundr tij mund t ushtrohet ankes e posame kolegjit gjyqsor prej tre gjyqtarsh n afat prej 48 orsh nga momenti i pranimit t aktvendimit (Neni 154, par. 3). Prova e papranueshme veohet nga shkresat e lnds dhe vuloset. Provn e till gjykata e ruan ndaras nga dokumentet dhe provat tjera. Prova e veuar nuk mund t kontrollohet apo prdort n procedurn penale, prve n procedurn e ankimit kundr vendimit pr pranueshmrin e provs. N t gjitha fazat e procedurs gjykata sht e obliguar t siguroj q asnj prov e papranueshme, mbshtetja n prov t till apo dshmi lidhur me t, t mos hyj n shkresat e lnds apo prezantohet n shqyrtimin gjyqsor, ose n seanc dgjimi para shqyrtimit gjyqsor (Neni 154. par. 4, 5). Prova e cila sht shpallur e papranueshme me aktvendim n fazn e mvonshme t procedurs me vendim mund t shpallet e pranueshme (Neni 154. par. 6). Me rastin e cilsdo marrjeje n pyetje apo dgjimi, KPPPK, prcakton n mnyr eksplicite se sht e ndalur q:
152

1. liria e t pandehurit pr t formuluar dhe shprehur mendimin e tij t ndikohet nprmjet keqtrajtimit, lodhjes s shkaktuar, ndrhyrjes fizike, prdorimit t drogs, torturs, shtrngimit ose hipnotizimit; 2. i pandehuri t kanoset me masa t ndaluara me ligj; 3. premtohet ndonj prfitim i paparapar me ligj; 4. t dobsohet kujtesa e t pandehurit ose aftsia e tij pr t kuptuar. Ndalesat e cekura zbatohen pa marr parasysh a ekziston pajtimi i subjektit i cili i sht nnshtruar marrjes n pyetje apo dgjimit, kurse n rast se marrja n pyetje apo dgjimi sht kryer me an t shkeljeve t prmendura t ndaless, asnj procesverbal i marrjes n pyetje dhe dgjimit t till nuk sht i pranueshm, as q mund t prdoret si prov n procedur (Neni 155. par. 2,3). Dshmia e t pandehurit e dhn policis apo prokurorit publik mund t jet e pranueshme n gjykat vetm nse sht marr n pajtim me dispozitat e Nenit 229 deri 236. t Ligjit. dshmia e till mund t prdort pr kontestimin e dshmis s t pandehurit n gjykat (Neni 372. par. 2). Dshmia e dshmitarit e dhn policis apo prokurorit publik mund t jet e pranueshme n gjykat vetm nse t pandehurit apo mbrojtjes i sht dhn mundsia q ta kontestoj at duke i shtruar pyetje dshmitarit gjat procedurs penale(Neni 156. par. 1-2). Gjykata nuk mund ta shpall fajtor t pandehurin vetm n baz t dshmive apo provs tjetr ose duke i dhn rndsi m t madhe dshmive dhe provave t cilat i pandehuri apo mbrojtsi nuk mund ti kontestojn duke marr n pyetje dshmitarin gjat procedurs penale (Neni 157. par. 1). Gjykata nuk mund ta shpall t pandehurin fajtor vetm n baz t dshmive ose duke i dhn rndsi vendimtare dshmis s t pandehurit e cila sht dhn n polici ose prokurorit publik (Neni 156. par. 1). Gjykata nuk mund ta shpall fajtor t pandehurin vetm n baz t dshmis duke i dhn rndsi vendimtare dshmis s nj dshmitari identiteti i t cilit sht i panjohur pr mbrojtjen apo t pandehurin. Gjykata asknd nuk mund ta shpall fajtor vetm n baz t dshmive t cilat i ka dhn dshmitari bashkpunues sipas dispozitave t Nenit 298. deri 303. t Ligjit (Neni 157. par. 2-4).
153

PJESA XIX
DSHMITART

90. Nocioni dshmitardhe dshmi

Me nocionin dshmitar duhet kuptuar personin e pa zvendsueshm dhe t ndryshm nga i dyshuari dhe i pandehuri, i cili me ftes t organit t procedurs penale dshmon pr faktet t cilat jan objekt i konstatimit n procedur dhe i cili ka 117 perceptime shqisore. Objekt i dshmis s dshmitarit gjithmon jan

faktet t cilat ai i ka vrejtur me perceptim personal (i ashtuquajturi dshmitar i gjall), apo dgjuar nga personat tjer (dshmitar sipas dgjimit), kurse jo eventualisht mendimet qndrimet dhe vlersimet e tij.118 N kuadr t teoris s prgjithshme mbi provat dhe argumentimin n procedurn penale dshmitari sht mjet dshmie, dshmia e tij sht baz argumentuese, kurse dshmimi veprim procedural i prezantimit t provave i cili ka t bj me njohjen e bazave argumentuese sipas mnyrs s prcaktuar me ligj, t prmbajtura n mjetin argumentues.119 Sipas dispozits s Nenit 158. par. 1, si dshmitar ftohen personat pr t cilt besohet se mund t jep njoftime pr veprn penale, pr kryesin dhe pr rrethanat e rndsishme pr procedurn penale. Ligji nuk e prjashton mundsin q i dmtuari, paditsi subsidiar dhe paditsi privat mund t merren n pyetje si dshmitar. Parimisht, do person i cili ka njohuri pr faktet q vrtetohen n procedurn penale mund t jet dshmitar n procedurn penale prve nse me ligj nuk sht prcaktuar ndryshe, nuk prjashtohen shprehimisht nga dshmia.120 Megjithat, sht prjashtuar mundsia q i pandehuri t paraqitet si dshmitar n procedur. 91. Detyrimet i dshmitarit dhe sanksionet pr shkeljen e tyre.
117 118

Sijeri-oli, H., I, 2005., str. 305. D.Krapac, 2003, fq. 365. 119 H.I. Sijeriq-oliq, 2005, fq. 305. cit. i t njjtit autor: Svjedok u kaznenom postupku . .., fq. 3-14. 120 V. I. Bayer, 1995, fq. 296. 154

T drejtat e dshmitarit Cilido person q thirret si dshmitar sht i detyruar ti prgjigjet thirrjes dhe, nse me ligj nuk sht prcaktuar ndryshe, t dshmoj (Neni 158.) Thirrja e dshmitarit bhet duke ia dorzuar thirrjen me shkrim n t ciln shkruan: emri dhe mbiemri, profesioni i dshmitarit, koha dhe vendi ku duhet t vij, lnda penale lidhur t ciln ftohet, shenja se ai/ajo sht i ftuar n cilsi t dshmitarit dhe paralajmrimi pr pasojat e mosardhjes. Personi m i ri se 16. vjet ftohet n cilsi t dshmitarit prmes prindrve t tij/saj apo prmes prfaqsuesit ligjor, prve nse kjo nuk sht e mundur, pr shkak t urgjencs ose pr shkak t rrethanave tjera. Dshmitari i cili pr shkak t moshs smundjes ose invaliditetit t dhn nuk mund ti prgjigjet thirrjes mund t merret n pyetje jasht gjykats (Neni 163. par. 1,2,3). Zakonisht n literaturn e procedurs penale theksohen detyrimet e dshmitarit si vijon: 1.detyrimi i prgjigjes n thirrje; 2.detyrimi i dshmimit, gjegjsisht dhnies s dshmis; 3.detyrimi i dshmitarit pr ta thn t vrtetn; 4.detyrimi i dshmitarit pr ta dhn betimin ose deklaratn para dhnies s dshmis, mirpo ajo nuk sht domosdo e parapar n t gjitha legjislacionet e procedurs penale.121 Sanksionet pr shkeljen e detyrimit pr dshmitarin jan t vendosura dyfish, varsisht prej asaj se dshmitari i ftuar n mnyr t rregullt nuk i sht prgjigjur thirrjes apo i sht prgjigjur sipas rregullit thirrjes por refuzon t dshmoj. N t vrtet nse dshmitari i cili sht ftuar n mnyr t rregullt nuk vjen kurse mosardhjen e tij nuk e arsyeton apo nse pa plqim t gjykats ose pr shkaqe t paarsyeshme e lshon vendin ku sht dashur t merret n pyetje, dshmitari i till mund t detyrohet t vij dhe mund t gjobitet me dnim n t holla deri n 250. (neni 167. par. 1). N ann tjetr nse dshmitari vije kur sht ftuar, mirpo, pasi sht paralajmruar pr pasojat refuzon t dshmoj pa arsyetim ligjor,
121

H. I. Sijeriq-oliq, 2005,fq. 307 311. 155

mund t gjobitet me dnim n t holla deri n 250 . Nse edhe pas ksaj dshmitari refuzon t dshmoj mund t burgoset. Burgimi zgjat derisa dshmitari refuzon t dshmoj, apo derisa dshmia e tij/saj, t bhet e panevojshme, ose derisa procedura penale t mos prfundoj, por jo m gjat se nj muaj (Neni 167. par. 2). N paragrafin tre t ktij Neni prkufizohet se pr ankesn ndaj aktvendimit me t cilin sht caktuar gjoba n t holla apo dnimi me burg, gjithmon vendos kolegji prej tre gjyqtarsh. Ankesa lidhur me aktvendimin pr dnimin me burg nuk e pezullon zbatimin e aktvendimit, me rast pa marr parasysh se a sht fjala pr gjobn n t holla apo dnimin me burg t njjtn e cakton gjithmon gjyqtari. Ushtarakt dhe pjestart e policis nuk mund t burgosen por pr refuzimin e tyre q t dshmojn informohet komanda e tyre kompetente (Neni 167. par. 4). Me dispozitn e ktill sht pasur parasysh specifika e pozits s personave t cilt jan pjestar t ushtris dhe policis. 92. Prjashtimi dhe lirimi nga detyrimet e dshmimit (dshmitari i privilegjuar) KPPPK, personat t cilt nuk mund t merren n pyetje n cilsi t dshmitarit dhe ata t cilt jan t liruar nga detyrimet e dshmimit quan me nj emr t prbashkt dshmitar t privilegjuar. Kshtu sipas Nenit 159 t Ligjit, personat n vijim nuk mund t merren n pyetje si dshmitar: 1) personi i cili me deklarimin e vet do t shkelte detyrn e ruajtjes s fshehtsis zyrtare ose ushtarake, derisa organi kompetent nuk e liron nga ky detyrim; 2) mbrojtsi, pr at q i pandehuri ia ka besuar atij n cilsi t mbrojtsit t vet, prve kur krkon vet i pandehuri dhe 3) i bashkpandehuri derisa zbatohet procedur e prbashkt. Sipas Nenit 160. t KPPPK, jan prcaktuar personat q jan t liruar nga detyrimi i dshmimit: 1) bashkshorti legjitim dhe bashkshorti jashtmartesor i t pandehurit, prve kur procedura zbatohet pr vepr penale pr t ciln mund t shqiptohet dnimi me t paktn pes vjet burgim dhe ai sht i dmtuar me at vepr penale;
156

2) personi i gjinis s gjakut n vij t drejt me t pandehurin, personat e gjinis s gjakut n vij ansore deri n shkall t tret ose gjinis s krushqis deri n shkall t dyt, prve kur procedura zbatohet pr vepr penale pr t ciln mund t shqiptohet dnimi me burgim me t paktn dhjet vjet ose ai ishte dshmitar i veprs penale kundr fmijs q bashkjeton ose sht i afrt me t apo me t pandehurin ; 3) prindi adoptues ose fmija i adoptuar i t pandehurit, prve kur procedura zbatohet pr vepra penale pr t ciln mund t shqiptohet dnimi me t paktn dhjet vjet burgim, ose ai sht dshmitar i veprs penale kundr fmijs q bashkjeton, ose sht i afrt me t apo me t pandehurin; 4) personi fetar pr at ka i pandehuri apo nj person tjetr i sht rrfyer; 5) mbrojtsi, mbrojtsi i viktims, mjeku, puntori social ose ndonj person tjetr pr faktet q i ka msuar gjat ushtrimit t veprimtaris s tyre ku detyrohen ta ruajn si fshehtsi at q kan msuar me rastin e ushtrimit t profesionit dhe; 6) gazetari ose redaktori i cili punon me mjetet e komunikimit publik ose nj nga ndihmsit e tij n pajtim me Nenin 29 t KPPK; Nuk mund t jen dshmitar nse ekziston baza ligjore sipas t cils nuk mund t jen t liruar nga ruajtja e fshehtsis (Neni160. par. 2). Lirimi nga detyrimi apo lirimi q kshilla dhe prgjigja t futen n procesverbal ka pr pasoj pavlefshmrin e dshmis dhe pamundsin q ajo t prdort si prov n gjykat. Fmija i cili n baz t moshs dhe zhvillimit intelektual nuk mund ta kuptoj rndsin e s drejts lidhur me refuzimin e dshmimit, nuk mund t merret n pyetje si dshmitar, prve kur gjykata konsideron se sht i aft t kuptoj se u nnshtrohet pyetjeve pr ta thn t vrtetn Neni 160. par. 4. Personi i cili ka t drejt t refuzoj t dshmoj kundr njrit nga t akuzuarit do t lirohet nga detyrimi i dshmis kundr t tjerve t akuzuar nse dshmimi i tij/saj, sipas natyr s rastit nuk mund t kufizohet vetm n t pandehurit tjer(Neni 160. par. 5). Dshmitari nuk sht i detyruar t prgjigjet n disa pyetje nse besohet se me ato prgjigje do ta turproj vetn apo t afrmin e tij, ti shkaktoj atij dm t madh material apo do ti ekspozohet ndjekjes penale (Neni 160. par.
157

1. pika 1-3. t KPPPK). Gjykata sht e detyruar ta njoftoj dshmitarin pr kt. (Neni 162.). 93. Marrja n pyetje e dshmitarit Mnyra dhe rrjedha e marrjes n pyetje e dshmitarit sht rregulluar me Nenin 160 dhe 165. t KPPPK. Kshtu sipas dispozits s Nenit 164. dshmitari do t merret n pyetje vemas pa prezencn e dshmitarve tjer, dhe prgjigjet gojarisht n pyetjet e shtruara. S pari dshmitarit i thuhet se sht i detyruar t flas t vrtetn dhe nuk guxon asgj t hesht, pastaj paralajmrohet se dshmia e rreme paraqet vepr penale. Dshmitari gjithashtu kshillohet se nuk sht i detyruar t prgjigjet n cilndo pyetje nse besohet se me prgjigjn e till i shkakton turp, dm t madh material, apo i ekspozohet vet ndjekjes penale apo t afrmit e tij dhe se kjo kshill shnohet n procesverbal. Pastaj nga dshmitari krkohet ta thot t emrin dhe mbiemrin, emrin e babs dhe nns, numrin identifikues, profesionin, vendbanimin, vendin e lindjes, moshn, dhe marrdhnien e tij me t pandehurin dhe t dmtuarin. Dshmitari paralajmrohet se sht i detyruar q pr fardo ndryshimi t adress apo vendbanimit ta informoj gjykatn, prve nse kjo sht n kundrshtim me masn pr mbrojtjen e t dmtuarit dhe dshmitarit t ciln e parasheh KPPK (Neni 164. par. 3, 4). Gjykata ka obligim t informoj npunsit e policis pr t drejtn e tyre q n vend t adress s vendbanimit t japin adresn e tyre policor (Neni 164. par. 5). N t njjtin nen, paragrafi 6. sht edhe dispozita pr marrjen e dshmis me kujdes nga personi m i ri se 16. vjet, sidomos nse sht i dmtuar me vepr penale, kurse pr ti shmangur pasojat e dmshme pr gjendjen e tij psikike. Nse sht e nevojshme do t ftohet psikologu i fmijve apo personi tjetr profesional q t ndihmoj n rastin e marrjes n pyetje t personit t till. Renditja e marrjes n pyetje sht rregulluar me Nenin 165. t Ligjit. Kshtu prokurori publik s pari merr n pyetje dshmitart t cilt i ka ftuar vet, kurse mbrojtja s pari merr n pyetje dshmitart t cilat i ka propozuar vet. Secils pal i jepet mundsia ti marr n pyetje dshmitart t cilt i ka pyetur pala tjetr (para. 1). Pas ktij dgjimi, kryetari dhe antart e trupit gjykues dshmitarit
158

mund ti parashtrojn pyetje t cilat ata i konsiderojn t domosdoshme pr sqarim t mtejm t rastit. Nse dshmitari sht ftuar me krkes t gjykats, ather kryetari i trupit gjykues i pari i shtron pyetje dshmitarit t till (par. 2). I dmtuari, prfaqsuesi i tij ligjor apo ndihmsi, i bashkakuzuari ose eksperti mund t shtrojn pyetje t drejtprdrejta dshmitarit vetm me lejen e gjykat.(par. 3). N aspektin e marrjes n pyetje t dshmitarit m t ri se 16. vjet parashihet q kt ta bj vetm kryetari i trupit gjykues. Prokurori publik ose mbrojtja mund t krkojn nga kryetari i trupit gjykues q dshmitarit t till ti shtrojn pyetje plotsuese. Kryetari i trupit gjykues mund tu lejoj ktyre personave q ti shtrojn pyetje t drejtprdrejta dshmitarit nse nuk pritet q me kt rrezikohet mirqenia e dshmitarit t till (Neni 165. par. 4). KPPPK, n Nenin 165. par. 6, parasheh edhe mundsin e ballafaqimit t dshmitarve. Kshtu dshmitart mund t ballafaqohen nse dshmit e tyre esencialisht dallojn. Dshmitart e ktill do t merren n pyetje ve e ve rreth do situate ku dallohen dshmit e tyre, kurse deklaratat e tyre do t shnohen n procesverbal. Njkohsisht mund t ballafaqohen edhe vetm dy dshmitar. Me ligj gjithashtu prcaktohet detyrimi q t dmtuarit i cili merret n pyetje si dshmitar ti shtrohet pyetja se a dshiron q n procedurn penale ta inicioj krkesn pasurore-juridike (Neni 165. par. 7). Prfundimisht, nse marrja n pyetje e dshmitarit bhet me ndihmn e prkthyesit apo nse dshmitari sht i shurdhr apo memec, marrja e tij n pyetje bhet n mnyrn e cila sht identike me at t t pandehurit122 (Neni, 166.). 94. Rastet t dshmis s papranueshme t dshmitarit N Nenin 161. t Ligjit jan t shnuara n mnyr taksative rastet kur dshmia e dshmitarit nuk mund t prdort si prov n procedur. Rastet e tilla jan: 1) personi nuk mund t pyetet si dshmitar (Neni 159. i ktij Kodi) 2) personi nuk ka detyrim dshmimi (Neni 160 i ktij kodi) e nuk sht vn n dijeni pr kt ose shprehimisht nuk ka hequr dor nga kjo e drejt, apo nuk udhzimi dhe heqja dor nuk sht
122

Shih Nenin 232. PZKPK. 159

shnuar n procesverbal; 3) personi sht fmij, i cili nuk kupton t drejtn e tij pr t refuzuar dshmimin ose ; 4) dshmia e dshmitarit sht marr me forc, me kanosje ose me ndonj mjet tjetr t ngjashm t ndaluar (Neni 155 i ktij Kodi). 95. Vlera argumentuese e dshmis s dshmitarit N literaturn e procedurs penale prmenden dy arsye themelore pr shkak t cilave dshmia e ndonj dshmitari n rastin e caktuar mund ta sjell trupin gjykues t procedurs penale deri te vrtetimi i gabueshm i fakteve t cilat jan objekt i dshmis s dshmitarit: a) dshmitari me vetdije mund ta flas t pavrtetn (me vetdije t dshmoj rrejshm), me rast e din se prmbajtja e dshmis s tij nuk prputhet me realitetin, dshmia sht edhe subjektive edhe objektive e rrejshme; b) dshmitari mund t dshiroj ta flas t vrtetn, por dshmia e tij pr shkaqe t ndryshme nuk prputhet me realitetin kurse ai pr kt nuk di; dshmia n pikpamje subjektive sht e vrtet, kurse n pikpamje objektive e rrejshme.123 sht cekur shkaku prse teoria e s drejts nuk sht e prir t mendoj edhe pr miratimin e dshmis s dshmitarit si dshmi autentike, kurse me kt ksaj dshmie nuk i jepet vler argumentuese n procedur para gjykats. N krahasim me mjetet tjera argumentuese si theksohet, shprehet mosbesim konstant dhe at q n fillim, dhe in abstrakto n kualitetin e ktij mjeti argumentues.124 Megjithat dshmia n procedurn penale paraqet veprim t shpesht argumentues dhe si e till ajo sht burim i pashmangshm i njohuris mbi faktet t cilat n kt procedur vrtetohen. Mirpo sht krejtsisht shtje tjetr se n far mnyre gjykata ose organi tjetr i procedurs do ta vlersoj saktsin e dshmis, kurse ajo n rend t par duhet t varet nga rrethanat konkrete (besimi n dshmitar, mosha e tij, gjinia, etj) dhe t vlersohet duke marr parasysh edhe provat tjera. 96. Dshmitari bashkpunues
123 124

V. I. Bayer, 1995, fq. 315. H. I. Sijeriq-oliq, 2005, fq. 316. 160

Sipas Nenit 298 t KPPPK, Dshmitari bashkpunues, sht i dyshuari apo i pandehuri lidhur me t cilin aktakuza ende nuk sht lexuar n shqyrtimin gjyqsor, kurse prej tij pritet q gjykats tia prezantoj provat: 1). T cilat ka gjas ta pengojn personin tjetr t kryej vepr penale; 2). T cilat ka gjas t ojn n zbulimin e s vrtets n procedurn penale; 3). T cilat jan dhn me plqimin e plot q dshmia n gjykat t jet e vrtet; 4). Pr t cilat gjykata vendos se jan t plot dhe t vrteta ose 5). T cilat do t mund t qonin n ndjekje t suksesshme t veprave penale. Propozimin e shkruar pr dhnien e urdhrit me t cilin personi shpallet dshmitar bashkpunues i gjykats mund ta dorzoj prokurori publik. I njjti duhet t prmbaj deklarat t posame t prokurorit publik pr shnimet faktike (Neni 299. par. ). Prokurori mund t paraqes krkes t arsyetuar pr dhnie t urdhrit q faktet e dhna n deklarat t mbahen n fshehtsi pr pjesmarrsit tjer dhe prfaqsuesit tjer ligjor. Gjykata pas marrjes s krkess pr fshehtsin nga prokurori publik, n do koh mund t nxjerr urdhr pr ruajtjen e fakteve t fshehta t deklarats (Neni 299. par. 2, 3). do shkelje e urdhrit pr ta ruajtur fshehtsin do t ndiqet nga prokurori publik n pajtim me Nenin 169. KPPK, Neni 169, par. 2 i Kodit n fuqi nuk zbatohet (Neni 299. par. 4). Veprimi pas marrjes s krkess pr dhnie t urdhrit q faktet n deklarat t ruhen n fshehtsi pr pjesmarrsit tjer dhe prfaqsuesit e tyre ligjor sht rregulluar me Nenin 300. t Ligjit. Kshtu pas marrjes s krkess, gjyqtari i procedurs paraprake apo kryetari i trupit gjykues n seanc t mbyllur pr publikun e dgjon propozimin. Prokurori publik dhe mbrojtsi i mbrojtsi dshmitarit bashkpunues mund t jetn t pranishm n seanc dgjimi pr t vlersuar besueshmrin e dshmitarit bashkpunues dhe pr t siguruar plotsimin e kushteve nga Neni 298 i ktij Kodi. Deklarimet e bra t gjyqtari gjat marrjes n pyetje nuk mund t prdorn n procedur penale kundr dshmitarit bashkpunues ose kundr ndonj personi tjetr si prova q mbshtesin zbulimin e fajsis. Pr shkak t marrje n pyetje t dshmitarit bashkpunues KPPPK prkufizon zbatimin e dispozitave t cilat vlejn pr marrjen n pyetje t dshmitarit me prshtatje
161

prkatse, me detyrim q marrja n pyetje t shnohet n procesverbal. N prfundimin e marrjes n pyetje, gjyqtari i procedurs paraprake apo kryetari i trupit gjykues mund t japin urdhr me t cilin personi shpallet dshmitar bashkpunues nse vendos se kriteret pr dshmitarin bashkpunues t parapara me Nenin 298 t Ligjit jan plotsuar. Urdhri i cekur prmban: 1) veprat penale me prshkrimin e veprimeve dhe kualifikimit t tyre pr t cilat urdhrohet ndalimi i fillimit ose i vazhdimit t procedurs penale apo shqiptimi i dnimit: 2) ndalimi i fillimit ose t vazhdimit t procedurs penale kundr dshmitarit bashkpunues dhe shqiptimit t dnimit ndaj dshmitarit bashkpunues pr vepr penale t prcaktuar n urdhr; 3) natyrn dhe prmbajtjen e bashkpunimit t dhn nga dshmitari bashkpunues dhe 4) kushtet pr revokimin e urdhrit (Neni 300. par.4) Megjithat urdhri i prmendur paraprakisht nuk do t lshohet kur dshmitari bashkpunues dyshohet nga prokurori publik ose akuzohet me aktakuz si organizator a udhheqs i grupit prej dy apo m shum personave t cilt kan kryer vepr penale. Sipas ligjit urdhri nuk e ndalon fillimin apo vazhdimin e procedurs penale kundr dshmitarit bashkpunues pr vepra penale t kryera pas lshimit t urdhrit ose pr vepra penale q dnohen me t paktn dhjet vjet burgim. Me krkes t prokurorit publik, urdhri i parapar n Nenin 300. t ktij kodi mund t revokohet nga kolegji prej tre gjyqtarsh kur dshmia e dshmitarit bashkpunues vrtetohet si e rreme n ndonj pjes t rndsishme t saj, ose kur dshmitari bashkpunues nuk prezanton t vrtetn e plot.( Neni 301. par. 1). Dshmitari bashkpunues paralajmrohet pr pasojat e dhnies s dshmis s rreme n ndonj pjes t rndsishme t saj ose kur qllimisht nuk paraqet t vrtetn e plot para se t merret n pyetje nga gjyqtari i procedurs paraprake sipas nenit 300. par. 1 i ktij kodi, dhe para se t dshmoj nn mbrojtjen e urdhrit. do dshmim i till duhet t jet ose n form t shkruar n gjuhn e dshmitarit bashkpunues dhe e nnshkruar nga ai pr t vrtetuar saktsin e saj ose e incizuar n audio a videotrak e cila pr gjykatn sht autentike.
162

(Neni 301. par. 2) T pandehurit kundr t cilit duhet t dshmoj dshmitari bashkpunues i jepet nj kopje e urdhrit me t cilin personi i till sht shpallur dshmitar bashkpunues para shqyrtimit gjyqsor (Neni 302). Me krkes t prokurorit publik, gjykata mund t heq dnimin pr kryersin i cili nuk sht dshmitar bashkpunues, ose kt dnim ta ul n pajtim me Nenin 67. t KPPK, kur kryersi bashkpunon vullnetarisht ose kur bashkpunimi i tij ka parandaluar vepra tjera penale nga t tjert ose ka rezultuar me ndjekje t suksesshme nda kryersve tjer t veprave penale.(Neni 303. par. 1). Kur kryersi shpallet fajtor pr vepr penale t dnueshme me t paktn dhjet vjet burgim, gjykata nuk e pezullon ose nuk e heq dnimin (Neni 303. par. 2).

163

PJESA XX
MBROJTJA E T DMTAURIT DHE E DSHMITARIT

97. N prgjithsi mbi mbrojtjen e t dmtuar dhe t dshmitarit n procedurn penale Mbrojtja e t dmtuarit dhe mbrojtja e dshmitarit jan institute t kohs s re t procedurs penale. Me fjal tjera, qasja bashkkohore e luftimit t kriminalitetit ka krkues edhe zgjidhje esencialisht t ndryshme ligjore t statusit t atyre personave t cilt pr shkak t faktit se jan t dmtuar me vepr penale (Me kt edhe dshmitar potencial), gjegjsisht q t mund t shfaqen n procedur n rolin e dshmitarit do t mund t ishin t rrezikuar (ata ose antart e familjeve t tyre), ose t ekspozuar krcnimit apo rrezikimit t integritetit t tyre fizik dhe psikik. Pikrisht, pr kt arsye tr legjislacioni penal bashkkohor e njeh institutin e mbrojtjes s dshmitarit, gjegjsisht t dmtuarit (duke rregulluar kt materie me ligje t posame apo drejtprdrejt me ligjet e procedurs penale) duke parapar dhe prkufizuar masat gjegjse me t cilat dshmitari, gjegjsisht i dmtuari duhet t mbrohen nga rrezikimi i mundshm, gjegjsisht lndimi. KPPPK, n pikpamje t mbrojtjes s t dmtuarit dhe t dshmitarit jep definimet si vijon: rrezik serioz, antar familje, gjyqtar, dhe anonimitet. Kshtu rreziku serioz paraqet frikn e arsyeshme pr shkak t rrezikut pr jet, pr shndetin fizik apo mendor ose pr pasurin e t dmtuarit, dshmitarit apo antarit t familjes s t dmtuarit ose dshmitarit si pasoj e pritur e prezantimit t prove nga ana e t dmtuarit apo dshmitarit gjat marrjes n pyetje apo dshmimit n gjykat. antari i familjes sht bashkshorti legjitim ose qifti jashtmartesor, ose farefisi n vij t drejt, adoptuesi, i adoptuari, vllai, motra ose ushqyesi. Shprehja gjyqtar prfshin gjyqtarin e procedurs paraprake apo kryetarin e trupit gjykues. Prfundimisht anonimiteti paraqet pamundsin e zbulimit t informatave lidhur me identitetin apo lvizjen e t dmtuarit apo dshmitarit, apo identitetin ose lvizjen e antarit t familjes s t dmtuarit, ose dshmitarit, ose identitetin e cilido person lidhur me t dmtuarin ose dshmitarin
164

98. Masat e mbrojtjes s t dmtuarit dhe t dshmitarit N fardo faz t procedurs, prokurori publik, paditsi privat, paditsi subsidiar, i pandehuri, mbrojtsi, i dmtuari apo dshmitari mund ti paraqesin lutje me shkrim gjykats me t ciln krkohet masa mbrojtse ose urdhri pr anonimitet nse ekziston rreziku serioz pr t dmtuarin, dshmitarin apo antarin e familjes s tij. Lutja e prmendur prmban deklaratn me shnimin e fakteve. Gjyqtari lutjen dhe deklaratn i fut n pliko t vulosur dhe vetm gjyqtari dhe prokurori publik mund t ken qasje n prmbajtjen e mbyllur dhe t vulosur (Neni 169. par. 1,2). Pas pranimit t lutjes gjyqtari mund t urdhroj masa mbrojtse adekuate pr t dmtuarin apo dshmitarin, ose nse konsideron se kjo sht e domosdoshme para nxjerrjes s vendimit pr lutjen, konvokon seanc dgjimore t mbyllur pr t marr informata shtes nga prokurori, i pandehuri, mbrojtsi i dmtuarit dhe dshmitart. N rast se sipas lutjes lshohet urdhresa n pajtim me Nenin 171. dhe 172. t KPPPK, gjyqtari konvokon seancn e dgjimit t mbyllur (169. par .3). gjyqtari mund t lshoj urdhresn pr masn mbrojtse apo pr anonimitet t t dmtuarit ose dshmitarit ather kur prfundon se: 1. ekziston rrezik serioz pr t dmtuarin, dshmitarin apo antarin e familjes s tij; 2. masa mbrojtse sht e domosdoshme pr tu evituar rreziku serioz ndaj t dmtuarit, dshmitarit ose antarit t familjes s tij (Neni 169. par. 4) Gjyqtari menjher informon prokurorin publik pr cilndo lutje q e ka paraqitur i akuzuari, mbrojtsi, i dmtuari, dshmitari, paditsi privat apo paditsi subsidiar, kurse ai ka t drejt t jap rekomandime dhe deklarata lidhur me faktet gjyqtarit n seancn e dgjimit ose me an t shkress nse gjyqtari nuk ka urdhruar seancn dgjimore (Neni 169. par. 5). Gjyqtari sipas dispozits s Nenit 170. par. 1 mund t urdhroj masat mbrojtse t cilat i konsideron t domosdoshme, duke prfshir por jo edhe: 1. lnia anash apo shlyerja e emrit, adress, vendit t puns, profesionit apo cilitdo shnim dhe informat tjetr e cila do t mund t shfrytzohet pr identifikimin e t dmtuarit ose dshmitarit; 2. mosshpallja e cilitdo dokument q identifikon t dmtuarin apo dshmitarin;
165

3. prpjekjet pr ti mbuluar skicat e fytyrs apo pamjen fizike t t dmtuarit ose dshmitarit i cili jep dshmin prfshir ktu dshmimin pas perdes s padukshme, ose me ndihmn e pajimeve teknike q ndryshojn zrin apo figurn, ose njkohsisht marrin n pyetje n vend tjetr i cili me gjykatoren sht i lidhur me televizion intern, ose marrjen n pyetje duke incizuar n videotrak para takimit me prani t mbrojtsit; 4. ndarja e pseudonimeve; 5. seancn e mbyllur pr publikun n pajtim me Nenin 336. t Ligjit; 6. urdhrin pr mbrojtsin q t mos e zbuloj identitetin e t dmtuarit ose t dshmitarit ose t mos publikoj fardo materiali i cili do t mund t zbulonte identitetet; 7. largimin e prkohshm t t pandehurit nga gjykatorja nse dshmitari refuzon t dshmoj n pranin e t pandehurit apo nse rrethana tregojn se dshmitari nuk do ta flas t vrtetn n prani t t pandehurit ose; 8. cilindo kombinim t metodave t prmendura pr ta penguar zbulimin e identitetit t dmtuarit ose dshmitarit Dispozitat tjera t KPPPK, nuk zbatohen nse ato u kundrvihen masave mbrojtse t cilat i ka urdhruar gjyqtari duke i konsideruar ato t domosdoshme. Urdhri pr zbatimin e mass mbrojtse jepet n formn e shkruar dhe nuk guxon t prmban kurrfar informate e cila do t mund t zbulonte identitetin e t dmtuarit dshmitarit apo antarit t familjes ose do t mund t zbulonte ekzistimin ose t ekspozonte rrezikun serioz t siguris operative, t hetimit vijues dhe konfidencial policor (Neni 170. par. 3). Kur sht urdhruar masa mbrojtse ndaj t dmtuarit apo dshmitarit, pala e cila ka paraqitur lutje pas ksaj mund t krkoj edhe ndrrimin e mass mbrojtse. Vetm gjyqtari i cili e ka miratuar masn e till mund ta ndryshoj apo pezulloj at me urdhres ose t miratoj kalimin e materialit mbrojts t gjyqtarit tjetr pr prdorim dhe pr veprime tjera. Nse n kohn e paraqitjes s krkess pr ndryshimin apo lirimin, gjykata e cila ka miratuar masn nuk sht m kompetente pr at rast, gjyqtari kompetent n gjykatn kompetente mund t miratoj masn e till apo lirimin pasi t ket lshuar informatn me shkrim prokurorit publik dhe pasi ti ket dgjuar argumentet e tij (Neni 170,par. 4).

166

Nse masat mbrojtse nga Neni 170. par. 1 i KPPPK, jan t pamjaftueshme pr t garantuar mbrojtjen e dshmitarit t ciln gjyqtarit ja ka propozuar mbrojtja, gjyqtari n rrethanat e jashtzakonshme mund t lshoj urdhrin pr anonimitet me t cilin dshmitari t cilin gjyqtarit ia ka propozuar mbrojtja mbetet anonim pr publikun, t dmtuarin, paditsin privat apo subsidiar dhe t autorizuarit e tyre ligjor (Neni 171, par. 1). Para se ta lshoj urdhrin pr anonimitet, gjyqtari zhvillon seancn e dgjimit t mbyllur n t ciln merr n pyetje dshmitarin konkret dhe personat tjer t cilt konsiderohen t domosdoshm si sht personeli policor dhe ushtarak i cili garanton sigurin. Prve ktyre personave mund t jet i pranishm vetm prokurori publik, personeli i domosdoshm i gjykats dhe prokuroris si dhe mbrojtsi (Neni 171. par. 2). Gjyqtari mund t lshoj urdhrin pr anonimitet vetm nse paraprakisht vlerson se: 1.ekziston rreziku serioz pr dshmitarin apo antarin e familjes s tij prandaj anonimiteti i plot pr dshmitarin sht i domosdoshm pr tu evituar rreziku i till serioz; 2.deklarimi i dshmitarit sht me rndsi materiale pr rastin dhe do t ishte e paarsyeshme q mbrojtja t detyrohet t vazhdoj pa t ; 3.kredibiliteti i dshmitarit sht plotsisht i analizuar dhe i zbuluar pr gjyqtarin n seancn e mbyllur; 4.nevoja pr anonimitetin e dshmitarit me qllim t sigurimit t drejtsis sht m e rndsishme sesa interesi i publikut, i t dmtuarit, paditsit subsidiar apo privat dhe prfaqsuesve t tyre ligjor apo t autorizuarve q ta kuptojn identitetin e dshmitarit me rastin e zbatimit t procedurs (Neni 171, par. 3). Nse masat mbrojtse t parapara me Nenin 170, par. 1 t Ligjit jan t pamjaftueshme pr t garantuar mbrojtjen e t dmtuarit apo dshmitarit t ciln nuk e ka propozuar mbrojtja, n rastet e jashtzakonshme, gjyqtari mund ta nxjerr urdhrin pr ruajtjen e anonimitetit me t cilin i dmtuari ose dshmitari mbeten anonim pr t pandehurin dhe mbrojtsin (Neni 172, par. 1). Para nxjerrjes s urdhress pr anonimitet gjyqtari zhvillon seanc t mbyllur dgjimore n t ciln merren n pyetje i dmtuari dhe dshmitari konkret dhe personat tjer t cilt konsiderohen t
167

domosdoshm, si sht personeli ushtarak dhe policor q e garanton sigurin. Prve ktyre personave t pranishm mund t jen vetm prokurori publik, personeli i domosdoshm i gjykats dhe prokuroris si dhe mbrojtsi (Neni 172, par. 2). Gjyqtari mund t nxjerr urdhrin e till vetm nse paraprakisht vlerson se: 1. ekziston rreziku serioz pr t dmtuarin, dshmitarin apo antarin e familjes s tij, prandaj anonimiteti i plot i t dmtuarit ose dshmitarit sht i domosdoshm pr evitimin e rrezikut t till serioz; 2. deklarimi i t dmtuarit ose dshmitarit sht me rndsi materiale pr rastin dhe do t ishte e paarsyeshme q aktakuza t detyrohet t vazhdoj pa t; 3. kredibiliteti i t dmtuarit dhe dshmitarit sht plotsisht i analizuar dhe i zbuluar pr gjyqtarin n seancn e mbyllur; 4. nevoja pr anonimitetin e t dmtuarit ose dshmitarit me qllim t garantimit t s drejts sht m e rndsishm sesa interesi i t pandehurit q ta dij identitetin e t dmtuarit apo dshmitarit para zhvillimit t mbrojtjes (Neni 172. par. 3). Ligji prkufizon se urdhri pr anonimitet duhet t jet n formn e shkruar dhe nuk guxon t prmbaj kurrfar informate e cila do t mund t zbulonte identitetin e t dmtuarit dshmitarit dhe antarit t familjes s tij, ose e cila do t mund t zbulonte ekzistimin e rrezikut apo t ekspozonte rrezikun serioz pr sigurin kooperuese t hetimit vijues, konfidenca policor. Informatat n procesverbal nga seancat e mbyllura fshihen, vulosen dhe ndahen si sekret zyrtar menjher pas identifikimit, kurse para marrjes n pyetje t t dmtuarit apo dshmitarve. Shnimet t cilave u kufizohet qasje, aktakuza dhe gjyqtari mund ti kontrollojn dhe prdorin vetm n ankes me aktvendim nga neni 171. ose Neni 172. Ankesn lidhur me urdhrin pr anonimitet dhe pr prdorimin e metods pr pengimin e zbulimit t identitetit, i dmtuari, dshmitari, mbrojtsi dhe i pandehuri mund ta paraqesin kolegjit tre antarsh jasht gjyqsor, nse urdhrin e ka lshuar gjyqtari i procedurs paraprake. N t kundrtn ankesa sht e mundur vetm prmes ankess lidhur me aktgjykimin (Neni 173, par. 3).

168

Gjykata sht e obliguar ti ndaloj t gjitha pyetjet prgjigjet e t cilave mund ta zbulojn identitetin e t dmtuarit ose dshmitarit t mbrojtur me masa mbrojtse apo informats konfidenciale.

169

PJESA XXI
EKSPERTIZA

99. nocioni ekspert dhe ekspertizs Me nocionin ekspert nnkuptojm personin profesional (profesionistin) nga sfera jasht juridike t cilin organi i procedurs penale e ka urdhruar q ta jap dshmin e tij (konstatimin, mendimin, nganjher vetm mendimin) lidhur me vrtetimin e fakteve t caktuara n procedurn penale t cilat mund t vrtetohen vetm me ndihmn e dijs dhe njohurive profesionale.125 Arsyet pr thirrjen e ekspertit n procedurn penale jan pasoj e faktit se gjykata apo organi tjetr i procedurs nuk disponon me njohuri profesionale adekuate jasht juridike apo me dije t till n baz t s cils do t mund ti vrtetonte faktet n mnyr t pavarur, vrtetimi i t cilave krkon nj dije dhe njohuri t till. Me nocionin ekspertiz nnkuptojm veprimin procedural n kuadr t s cilit eksperti si person me dije shkencore dhe profesionale zbaton njohurit shkencore dhe profesionale, shkathtsit dhe metodat n faktet t cilat paraqesin objektin e ekspertizs.126 100. Caktimi i ekspertizs Sipas dispozitave t KPPPK, ekspertiza caktohet ather kur pr prcaktimin apo vlersimin e ndonj fakti t rndsishm sht e nevojshme q t merret mendimi dhe konstatimi i specialistit q ka njohuri t nevojshme profesionale. Me kt rast gjykata me shkrim urdhron krkimin e mendimit t ekspertit, sipas propozimit t prokurorit publik, mbrojts ose sipas detyrs zyrtare. N urdhres ceken faktet t cilat duhet t konstatohen apo vlersohen me ekspertiz si dhe personat t cilve u besohet ekspertiza. Urdhresa u dorzohet palve. Nse lloji i caktuar i ekspertizs bn pjes n fushn profesionale t ndonj instituti apo ekspertiza mund t kryhet n kuadr t organit t caktuar publik, ather ajo detyr sidomos nse sht e ndrlikuar, zakonisht i besohet
125 126

V. I. Bayer, 1995, fq. 324. H. I. Sijeriq-oliq, 2005, fq. 332. 170

institutit t till, gjegjsisht organit t till. Organizata profesionale, gjegjsisht organi publik cakton nj apo m tepr ekspert t cilt japin mendimin profesional (Neni 176. par. 1, 2). Nse gjykata emron ekspertin ajo zakonisht emron nj ekspert, por nse detyra e ekspertit sht e komplikuar ather emron nj apo m tepr ekspert. Nse gjykata ka ekspert t caktuar t cilt jan me detyr t prhershme pr vlersime t caktuara profesionale, ather ekspertt tjer mund t emrohen vetm nse shtyrja do t ishte e rrezikshme apo nse ekspertt e prhershm jan t penguar t marrin pjes apo nse rrethanat tjera e krkojn kt (Neni 176. par. 3, 4). 101. T drejtat dhe detyrat e ekspertit Personi i ftuar si ekspert sht i detyruar ti prgjigjet thirrjes pr ta dhn konstatimin dhe mendimin. Eksperti i cili sht ftuar n mnyr t rregullt nuk vjen kurse edhe mungesn nuk e arsyeton apo nse refuzon ta bj ekspertizn mund t gjobitet me t holla deri n 250 euro, kurse n rast t mungess s paarsyeshme mund t detyrohet me forc q t vij (Neni 177. par. 1, 2). N ankesn lidhur me vendimin me t cilin i sht shqiptuar gjoba me t holla, vendos kolegji jashtgjyqsor prej 3 antarve. Krahas dnimit me t holla pr shkak se eksperti i cili sht ftuar n mnyr t rregullt nuk ka ardhur kurse edhe mungesn nuk e ka arsyetuar, apo ka refuzuar ta bj ekspertizn, organi i cili e zhvillon procedurn mund t krkoj nga eksperti q ta caktoj afatin brenda t cilit do ta paraqes konstatimin dhe mendimin dhe t mer obligimin ta paguaj shumn deri n 250 euro n llogari, po q se nuk paraqet konstatimin dhe mendimin n afatin e parapar. Procesverbali me deklaratn e ekspertit pr kt detyrim sht dokument prfundimtar. (Neni 177. par. 4). personi i cili nuk mund t merret n pyetje si dshmitar ( Neni 159,) apo i cili sht i liruar nga detyrimi pr t dshmuar ( Neni 160.), apo kundr t cilit sht kryer vepr penale, nuk mund t emrohet si ekspert. Nse personi i till sht emruar pr ekspert konstatimi mendimi dhe deklarata e tij jan t papranueshme (Neni 178. par. 1).

171

Arsyeja pr prjashtim t ekspertit (Neni 45), ka t bj gjithashtu me personat t cilt kan t njjtin pundhns sikurse i pandehuri dhe i dmtuari dhe personat t cilt jan t punsuar te i dmtuari apo i pandehuri. Mirpo ligji nuk e prjashton mundsin q n rolin e ekspertit t shfaqet personi i cili paraprakisht sht marr n pyetje si dshmitar. N kt kuptim sht edhe dispozita e Nenit 178. par. 3 sipas t cils zakonisht personi q sht marr n pyetje si dshmitar nuk mund t jet i emruar si ekspert. N rastet kur sht e lejuar ankesa e posame lidhur me aktvendimin me t cilin refuzohet krkesa pr prjashtimin e ekspertit (Neni 43. par. 4), ankesa e shtyn ekspertizn prve nse ajo do t jet e rrezikshme (Neni 178. par. 4). 102. Procedura e ekspertizs Para fillimit t ekspertizs eksperti kshillohet lidhur me at se ka pr detyr q me vmendje ta shqyrtoj objektin e ekspertizs, q sakt ti theksoj t gjitha q i vren dhe i gjen dhe q mendimin e tij ta jap n mnyr t paanshme dhe n pajtim me rregullat shkencore dhe rregullat e ekspertizs profesionale. Eksperti sidomos do t paralajmrohet pr at se dshmimi i rrem paraqet vepr penale. Organi para t cilit zhvillohet procedura udhheq marrjen n pyetje t ekspertit, i dfton ekspertit pr lndt t cilat ai duhet ti analizoj, i parashtron pyetje e sipas nevojs krkon sqarime nga aspekti i konstatimit dhe mendimit t tij (Neni 179. par. 1,2). Ekspertit mund ti jepen sqarime kurse edhe mund ti lejohet ti kontrolloj dokumentet. Eksperti mund t propozoj q provat t prezantohen ose t sigurohen lndt dhe shnimet t cilat ai i analizon dhe pr t cilat jep mendimin. Nse eksperti merr pjes n inspektimin e vendit t ngjarjes dhe rikonstruktimin e saj apo n ndonj veprim tjetr lidhur me mbledhjen e provave, ather eksperti mund t propozoj q disa rrethana t sqarohen apo q personit t marr n pyetje ti shtrohen pyetje t caktuara. Sipas Neni 180 eksperti kontrollon lndt e ekspertizs n prani t organit i cili udhheq procedurn dhe procesmbajtsin, prve nse sht e domosdoshme marrja e thukt n pyetje ose nse marrja n pyetje zbatohet n entin profesional apo brenda organit publik, apo nse kt e krkojn arsyet morale. Nse sht n qllimin e nxjerrjes s mendimit profesionale e nevojshme t kryhet analiza e ndonj materie, ekspertit kur kjo sht e mundur i jepet mostra e asaj materie,
172

kurse mbetja ruhet n rast se ka nevoj pr analiza t mvonshme. Konstatimi dhe mendimi i ekspertit menjher futen n procesverbal. Ekspertit mund ti lejohet q mendimin e vet ta jap n form t shkruar gjegjsisht mendimin n afatin e parapar t cilin e cakton organi q e udhheq procedurn (Neni 181). Nse ekspertiza i besohet organizats profesionale apo organit publik, organi i cili e udhheq procedurn paralajmron se personi nga neni 178 i ktij ligji, apo personi i cili pr shkaqe tjera t cilat pr kt qllim i parasheh ky ligj, nuk mund t jet ekspert, nuk mund prandaj t marr pjes n dhnien e konstatimit apo mendimit, kurse i paralajmron ata edhe pr pasojat e mendimit dhe konstatimit t rrem (Neni 182. par. 1). Organizats profesionale, organit publik i jepet n dispozicion materiali i nevojshm pr ekspertiz, e nse sht e nevojshme do t jet plotsisht n pajtim me dispozitat e Neni 179. par. 3. Organizata profesionale, gjegjsisht organi publik ia drgon gjykats konstatimin dhe mendimin e vet n form t shkuar dhe me nnshkrimet e personave q e kan kryer ekspertizn (Neni 182. par. 2,3.). Palt nga udhheqsi i organizats profesionale, gjegjsisht organit publik mund t krkojn emrat e ekspertve t cilt do ta kryejn ekspertizn. Dispozitat nga Neni 179. par. 1, 2, i Ligjit nuk zbatohen ather kur ekspertiza i besohet organizats profesionale apo organit publik. Organi para t cilit zhvillohet procedura mund t krkoj nga organizata profesionale apo organi publik q t japin sqarime lidhur me mendimin dhe konstatimin e dhn (Neni 182. par. 3,4). N procesverbalin e ekspertizs apo n rezultatin me shkrim t ekspertizs dhe mendimit shnohet emri i personit i cili e ka kryer ekspertizn, profesioni i tij, prgatitja profesionale dhe specializimi. Kur t jet kryer dshmia e ekspertit pa pranin e palve, palt informohen se dshmia e ekspertit sht kryer dhe se mund ta shikojn procesverbalin e dshmis s ekspertit apo konstatimin dhe mendimin e shkruar t ekspertit (Neni 183. par. 1, 2). Nse shnimet e ekspertit n konstatimet e tyre dallohen dukshm ose nse konstatimet e tyre jan dykuptimshe, jo t plota apo kontradiktore midis tyre apo n raport me rrethanat e analizuara, kurse kto mangsi nuk mund t eliminohen me marrjen n pyetje t srishme t ekspertit, ather ekspertiza prsritet me pjesmarrjen e ekspertve t njjt apo ekspertve tjer (Neni 184.). Nse n
173

mendimin e ekspertit ka kundrthnie apo mangsi ose paraqitet dyshimi i arsyeshm lidhur me saktsin e mendimit t prezantuar, kurse ato mangsi apo dyshime nuk mund t eliminohen me marrjen e srishme n pyetje t ktyre ekspertve, ather do t krkohet mendimi i ekspertve tjer. 103. Llojet e detyrueshme t ekspertizave Kodi i Prkohshm i Procedurs Penale t Kosovs, njeh obligimet e ekspertizs n vijim: 1. kontrolli dhe obduksioni i kufoms post mortem; 2. analizat toksikologjike; 3. kontrolli i lndimeve trupore dhe kontrolli mjeksor. termi ekspertiz e detyrueshme n t vrtet nnkupton q gjykata sht e detyruar ti vrtetoj faktet e prhershme kontestuese me an t ekspertizs, madje me llojin e caktuar t saj. N kt kuptim kurdo q ekziston dyshimi ose shihet qart se vdekja ka ndodh pr shkak t veprs penale apo ajo ka lidhje me kryerjen e saj, gjykata ka pr detyr t urdhroj t bhet obduksionit. Ose n rastet kur ekziston dyshimi se vdekja ka ndodhur pr shkak t helmimit gjykata sht e detyruar t urdhroj t bhet analiza toksikologjike si lloj i veant i ekspertizs. kontrolli dhe obduksioni post mortem i kufoms: kontrollin dhe obduksionin post mortem t kufoms e urdhron gjykata. Kontrolli dhe obduksionin post mortem i kufoms gjithmon ndrmerret kur ekziston dyshimi apo sht e qart se vdekja sht shkaktuar me vepr penale ose ajo ka lidhje me kryerjen e veprs penale (Neni 186. par. 1). Nse trupi sht, urdhrohet zhvarrosja me qllim t shikimit t kufoms dhe t autopsis s saj. Me rastin e autopsis s kufoms ndrmerren t gjitha masat e nevojshme q t vrtetohet identiteti i kufoms dhe pr kt qllim duhet t prshkruhet posarisht karakteristikat e jashtme dhe t brendshme trupore t kufoms. (Neni 186. par. 2). N qoft se autopsia nuk sht br nga nj institucion profesional, nse sht e nevojshme at e bn nj mjek ose m shum prej tyre t cilt preferohet t jen specialist t mjeksis ligjore(Neni 187. par. 1). Ekspertimin e drejton gjyqtari i procedurs paraprake dhe n procesverbal shnon konstatimin dhe mendimin e ekspertit.
174

Autopsia nuk mund ti besohet mjekut i cili e ka mjekuar t vdekurin (Neni 187. par. 2). Ai mund t thirret gjat autopsis pr t dhn shpjegime pr rrjedhn dhe rrethanat e smundjes (Neni 187. par. 2). N mendimin e vet ekspertt sidomos theksojn shkakun e drejtprdrejt t vdekjes, ka ka sjell deri te ai shkaktar dhe kur sht shkaktuar vdekja (Neni 188. par. 1). N qoft se n kufom gjendet ndonj lndim, me analiz vrtetohet se at lndim a e ka shkaktuar ndokush tjetr, nse po, ather me ka, n mnyr, sa koh para vdekjes dhe a e ka shkaktuar ai lndim vdekjen. Nse n kufom gjenden disa lndime, me analiz vrtetohet se a sht secili lndim i shkaktuar me t njjtin mjet dhe cili prej tyre ka shkaktuar vdekjen. Ndrkaq, nse ka shum lndime vdekjeprurse, sht e nevojshme t konstatohet cili prej tyre me efektin e prbashkt t tij ka shkaktuar vdekjen (Neni 188. par. 2). N rastin e prmendur nga paragrafi dy i ktij Neni, veanrisht duhet vrtetuar se a sht shkaktuar vdekja pikrisht nga lloji i till i lndimit dhe nga natyra e prgjithshme e lndimit, pr shkak t rrethanave t rastit apo rrethanave n t cilat sht shkaktuar lndimi. Gjithashtu sht e nevojshme t vrtetohet se ndihm e dhn a ka mundur ta mnjanoj vdekjen(Neni 188. par. Ko 3,4). Sipas Nenit 189. par. 1, 2. t Kodit t Prkohshm t Procedurs Penale t Kosovs, me rastin e inspektimit t kufoms dhe autopsis s fetusit vmendja duhet prqendruar n veanti n prcaktimin e shkalls s zhvillimit t fetusit, aftsit e tij pr t jetuar edhe jasht mitrs dhe shkakun e vdekjes s tij. Gjithashtu me rastin e inspektimit t kufoms dhe autopsis s kufoms s fmijs s porsalindur, vmendja duhet prqendruar veanrisht n vrtetimin e faktit se i porsalinduri a sht i gjall apo i vdekur, a ka qen i aft pr jet, sa ka jetuar, kur ka vdekur dhe ka e ka shkaktuar vdekjen. Analizat toksikologjike: Analizat toksikologjike bhen ather kur ekziston dyshimi i helmimit. Me at rast gjykata urdhron q materiet e dyshimta t gjetura n kufom ose n ndonj vend tjetr t drgohen n institutin pr helmime toksikologjike pr ekspertim.
175

Me rastin e analizs s materieve t dyshimta, eksperti prqendrohet veanrisht n prcaktimin e llojit, sasis dhe efektit t helmit t gjetur, nse materia e dyshimt sht gjetur n kufom, ather sasia e helmit t prdorur duhet t prcaktohet sa her q kjo sht e mundur (Neni 190. par. 1 dhe2). Inspektimi i lndimeve trupore dhe kontrolli mjeksor: Sipas Nenit 191, par. 1, 2, parimisht analizn e lndimeve trupore e bn eksperti prmes ekzaminimit fizik por nse kjo nuk sht e nevojshme ather kjo duhet t bhet n baz t informacionit nga dosja. Pasi q eksperti t ket br prshkrimin e sakt t lndimeve, posarisht duhet t jap mendimin e tij pr natyrn dhe peshn e secilit lndim dhe efektin e tyre t trsishm lidhur me natyrn dhe rrethanat e posame t rastit konkret, mjetin me t cilin jan shkaktuar lndimet dhe mnyrn e shkaktimit t tyre. kontrollin mjeksor e kryen mjeku i kualifikuar apo infermieri n pajtim me normat e profesionit t mjeksis dhe duke pasur respekt t plot pr dinjitetin e personit dhe konsideratn ndaj ndikimeve fizike dhe psikologjike n lndimin e tij. (Neni 192. par. 1) Kontrolli mjeksor i t pandehurit mund t zbatohet pa plqimin e tij nse kjo sht e nevojshme pr vrtetimin e fakteve q jan me rndsi pr procedurn penale dhe kjo nuk e keqson shndetin e tij (Neni 192. par. 2). Kontrolli mjeksor i personit, q nuk sht i pandehur , mund t zbatohet pa plqimin e tij vetm nse ky person mund t konsiderohet si dshmitar dhe nse sht e domosdoshme pr t vrtetuar nse trupi i tij tregon ndonj gjurm ose pasoj t veant t veprs penale dhe kjo nuk e keqson shndetin e tij (Neni 192. par. 3). Sipas Neni (192. par. 4), kur sht e nevojshme mostra e flokut dhe e folikuls, pshtyms, urins, sekretit t hunds, pjess siprfaqsore t lkurs duke prfshir edhe zonn e ijve, thonjt dhe mostrat e pjess s poshtme t thoit, si dhe mostra tjera t ngjashme t cilat nuk krkojn ndrhyrje trupore, ato mund t merren gjat ekzaminimit (Neni 192. par. 4). Ekzaminimi fizik i cili prfshin prmasat trupore, si sht marrja e mostrave t gjakut gjat kontrollit fizik mund t bhet vetm me urdhr t gjykats ose me plqim vullnetar t personit n fjal (Neni 192. par. 5).
176

Mostrat e gjakut ose mostrat e qelizave tjera trupore t marra nga personat gjat ekzaminimit mund t prdorn vetm pr nevoja t procedurs penale pr shkak t s cils merren ato pr procedura tjera penale q jan n shqyrtim e sipr. Ato do t shkatrrohen pa vones, sa m shpejt, kur nuk jan m t nevojshme pr kto qllime. (Neni 192. par. 6). Pr ekzaminim fizik nga Neni 192. par. 1-4, nuk sht i detyrueshm urdhri i gjykats. Dispozita nga Neni 167. par. 2 i ktij Kodi zbatohet prshtatshmrish n rastet kur personi q nuk sht i pandehur refuzon, ti nnshtrohet kontrollit t urdhruar nga gjykata. Shtrngimi mund t prdoret vetm me urdhr t posam t gjykats. 104 Ekzaminimet molekulare dhe gjenetike dhe analizat e ADN-s

Analiza e ADN-s sht emrtim i prbashkt pr nj numr t ndryshm t teknikave t ekspertizs si sht ADN mitohondrike etj. me t ciln sot vrtetohet e ashtuquajtura shenja gjenetike e individit dhe qllimet e ndryshme, ndr t tjera edhe pr nevoja t procedurs penale. Sipas Nenit 194. t Kodit gjykata mund t urdhroj q materiali i siguruar me an t masave nga Neni 191, 192, ti nnshtrohet analizs molekulare dhe gjenetike n masn e cila sht e nevojshme pr konstatimin e prejardhjes ose q t kuptohet se gjurmt e gjetura a burojn nga i dmtuari apo i akuzuari. Analizat e prmendura mund t kryhen edhe n provat materiale t cilat jan gjetur, siguruar apo konfiskuar. Me qllim t prcaktimit t identitetit n procedurn penale mund t merret mostra e indit qelizor t t pandehurit me qllim identifikimi t ADN-s. Indi i marr qelizor mund t prdort vetm pr identifikim t ADN-s ashtu si sht parapar n par. 1, t ktij neni. Ai shkatrrohet sa m par q sht e mundur posa t pushon nevoja pr kt qllim. Me rastin e analizs nuk bn t hulumtohen informata tjera dhe do t jen t papranueshme ato prve atyre q jan krkuar t vrtetohen n Kodin e ADN-s(Neni 195. par. 1,2).

177

105. Ekspertiza financiare Ekspertiza financiare ndrmerret ather kur n procedur paraqitet krkesa pr zbatimin e kontrollit financiar t librave afariste. N rast t nevoje pr kryerjen e ekspertizs financiare, gjykata e udhzon ekspertin pr qllim dhe fushveprim t kontrollit financiar si dhe fakteve dhe rrethanave duhet t vrtetohen. Nse pr kontrollin profesional t librave afariste t ndrmarrjes ose personit juridik sht e nevojshme t paraprakisht t rregullohen llogarit e tyre, shpenzimet e kryerjes s asaj pune bien n barrn e ndrmarrjes afariste apo personit tjetr juridik (Neni 196. par. 1,2). Aktvendimin pr rregullimin e kontabilitetit e merr gjykata n baz t raportit me shkrim nga eksperti i caktuar pr t kontrolluar librat afariste. N aktvendim po ashtu saktsohet shuma q ndrmarrja afariste apo personi tjetr juridik detyrohet tia deponoj gjykats si paradhnie pr shpenzimet rreth rregullimit t kontabilitetit t tij. Kundr ktij aktvendimi nuk lejohet ankes( Neni 196. par. 3). Pas rregullimit t kontabilitetit, gjykata, n baz t raportit t ekspertve, merr aktvendimin me t cilin cakton lartsin e shpenzimeve t krijuara pr shkak t rregullimit t kontabilitetit dhe urdhron q kt shum ta paguaj ndrmarrja afariste ose personi tjetr juridik. Ndrmarrja afariste apo personi juridik mund t ankohen pr bazueshmrin e vendimit lidhur me kompensimin dhe shum e shpenzimeve. Pr ankes vendos kolegji prej tre gjyqtarsh.(Neni 196. par. 4). Arktimi i shpenzimeve, po qe se shuma e tyre nuk ka qen paradhnie, bhet n dobi t organit i cili q m par ka paguar shpenzimet dhe shprblimin pr ekspertt (Neni 196. par. 5). 106. Rndsia argumentuese e deklarimit t ekspertit Konstatimi dhe mendimi i ekspertit i nnshtrohen vlersimit t provave sikurse do prov tjetr me rast edhe pr t sikurse pr t gjitha provat tjera vlen rregulli i t ashtuquajturit vlersim i lir i provave127. N shqyrtimin gjyqsor gjykata vlerson lirisht t gjitha
127

sht theksuar rregulla dominuese n teorin bashkkohoe t provave me disa 178

provat, prandaj edhe mendimin dhe konstatimin e ekspertit me rast ky vlersim sht i pavarur por edhe i ndrlidhur me provat tjera t prezantuara n shqyrtimin gjyqsor. 128 Me rast pikrisht vlersimi i rndsis argumentuese t ksaj prove n teorin e procedur penale dhe n teorin e provave sot paraqet n nga shtjet m t rndsishme duke pasur parasysh prparimin e prhershm t shkencs dhe teknologjis dhe mundsis gjithnj e m t madhe t ciln ekspertiza bashkkohore shkencore dhe profesionale ofron me nj saktsi dhe precizitet shum t madh e me kt edhe rezultate gjithnj e m autentike, dhe me shum m pak gjasa pr gabime. Kshtu n pikpamje t rndsis argumentuese t ekspertit konsiderohet se mundsia e gjyqtarit pr vlersimin e mendimit dhe konstatimit t ekspertit sht e kufizuar dhe di m pak n raport me mundsin e tij pr ti vlersuar rrethanat dhe faktet e prcaktuara me ndihmn e provave tjera.129 sht theksuar pasoja logjike e faktit se ekspertiza pikrisht edhe caktohet pr shkak se gjykata nuk disponon me ekspert t nevojshm apo me njohuri dhe dije shkencore pr konstatimin dhe vlersimin e ndonj fakti t rndsishm, prandaj pr kt shkak e urdhron personin i cili zotron dije dhe njohuri t tilla, q ta kryej ekspertizn.

prjashtime dhe n pikat e shkurtra do t thot se gjykata me rastin e vlersimit t provave nuk sht i lidhur pr kurrfar rregullash formale t provave, pr dllim nga i ashtuquajturai vlersim formal apo ligjor i provave ku gjykata n procedurn e vlersimit t rndsis s provave sht i detyruar q t vlersoj n pajtim me rregullat e caktuara ligjore. 128 H. I. Sijeriq-oliq, 2005., fq. 341. 128 . Stevanoviq.: Vetaenje u krivinom postupku, Savremena administracija, Beograd, 1976, fq. 119. 179

PJESA XXII
PROCEDURA E AKUZIMIT

107. Aktakuza - Nocioni Me nocionin aktakuz duhet kuptuar krkesn e shkruar dhe t prpiluar n formn e caktuar ligjore t Prokurorit publik nn kushtet e caktuara me ligj, dhe t dmtuarit si padits me qllim t caktimit t shqyrtimit gjyqsor kundr personit t caktuar si i pandehur pr shkak t veprs s caktuar penale130. Aktakuza paraqet aktin themelor procedural t akuzimit n procedurn e rregullt penale.131 108. Ngritja e aktakuzs Pas prfundimit t hetimit ose kur prokurori publik konsideron se informacionet me t cilat ai disponon pr veprn penale dhe kryersin e saj paraqesin baz t mjaftueshme pr ngritjen e aktakuzs, procedura para gjyqit mund t zbatohet vetm n baz t aktakuzs s ngritur nga prokurori publik. 132 Sipas dispozits s Nenit 305. par. 1, i KPPPK aktakuza prmban: 1) Emrin dhe mbiemrin e t pandehurit dhe t dhnat e tij personale (Neni 233 i ktij Kod); 2) T dhnat nse sht shqiptuar paraburgimi dhe sa koh ka zgjatur ose masat e urdhruara nga kapitulli XXX i ktij Kodi kundr t pandehurit, nse ai ndodhet n liri dhe nse ai sht liruar para ngritjes s aktakuzs, sa sht mbajtur n paraburgim; 3) Emrtimin ligjor t veprs penale duke iu referuar dispozitave t Kodit t Prkohshm Penal t Kosovs; 4) Kohn dhe vendin e kryerjes s veprs penale, objektin n t cilin sht kryera dhe mjetin me t cilin sht kryevepra penale si dhe rrethanat tjera t nevojshme pr t prcaktuar me saktsi
130 131 132

M Iliq: Krivino procesno pravo, redaktuar, dr. Hajrija Sijeriq-oliq, Sarajev, 2001.,fq. 215. M Iliq.: Krivino procesno pravo, redaktuar, dr. Hajrija Sijeriq-oliq, Sarajev, 2001.,fq. 215.. Dispozitat pr aktakuzn zbatohen prshtatshmrisht edhe pr padin q e ngrit prokurori apo paditsi subsidiar. 180

veprn penale; 5) Shpjegimin e arsyeve pr ngritjen e aktakuzs bazuar n rezultatet e hetimit dhe provat q vrtetojn faktet kryesore; 6) Prcaktimin e gjykats ku do t mbahet shqyrtimi gjyqsor dhe 7) Rekomandimin pr provat q duhet prezantuar n shqyrtimin gjyqsor s bashku me emrat e dshmitarve dhe ekspertve, shkresat q duhet lexuar dhe sendet q duhet marr si prov. Nse i pandehuri gjendet n liri, prokurori publik n aktakuz mund t propozoi q t jepet urdhri pr paraburgim, e kur i pandehuri gjendet n paraburgim, prokurori publik mund t propozoj q ai t lirohet.(Neni 305, par. 2). Nj aktakuz e vetme mund t ngritet pr disa vepra penale ose kundr disa t pandehurve vetm ather kur n pajtim me Nenin 33. t KPPPK zbatohet procedura e prbashkt (Neni 305. par. 3). 109. Kontrolli gjyqsor i aktakuzs Aktakuza i drgohet gjykats kompetente n aq kopje sa ka t akuzuar dhe mbrojts t tyre dhe nj kopje pr gjykatn. Prokurori publik gjithashtu s bashku me aktakuz drgon edhe lndn komplete t hetimit. Menjher pas pranimit t aktakuzs gjyqtari i cili e udhheq procedurn pr konfirmimin e aktakuzs, verifikon se a sht prpiluar aktakuza n pajtim me Nenin 305. t KPPPK. Nse gjyqtari pr konfirmimin e aktakuzs vrteton se aktakuza nuk sht n pajtim me dispozitat e Nenit 305. ia kthen prokurorit publik q ti plotsoj mangsit n afat prej tri ditsh. Me krkes t prokurorit pr shkaqe t arsyeshme gjyqtari mund ta shtyj kt afat t parapar. N qoftse paditsi subsidiar apo privat e lshon afatin e prmendur konsiderohet se ka hequr dor nga ndjekja, dhe procedura pushon (Neni 306, par. 1,2). Sipas Nenit 306,par,3, gjyqtari aktakuzn dhe lndn penale e shqyrton n mnyr q t shoh se a prmban ajo ndonj prov t papranueshme ose referim n prov t till. Nse prova e till apo mbshtetja n t ekziston, gjyqtari nxjerr aktvendim t posam me t ciln provn e till e shpall t papranueshme dhe pr kt e informon prokurorin.

181

Neni 154. i KPPPK, zbatohet prshtatshmrish. Nse prjashtimi i provs s papranueshme shkakton ndryshime n aktakuz, par. 2, Neni 106, zbatohet prshtatshmrish. N qoftse aktakuza prmban propozim pr urdhrin e paraburgimit kundr t pandehurit apo pr lirimin e tij nga paraburgimi, kolegji prej tre antarsh jashtgjyqsor menjher vendos pr rekomandimin, madje m s voni brenda 48 orsh nga paraqitja e aktakuzs. Nse i pandehuri sht n paraburgim, kurse aktakuza nuk prmban propozim pr lirimin e tij, kolegji pre tre antarsh jashtgjyqsor, sipas detyrs zyrtare dhe n afat prej tre ditsh nga dita e pranimit t aktakuzs konstaton se a ekzistojn ende shkaqet pr paraburgim dhe nxjerr aktvendimin pr vazhdimin ose lirimin nga paraburgimit. Ankesa kundr ktij aktvendimi nuk e pengon zbatimin e tij (Neni 306. par, 4,5). Prokurori sht i detyruar q m s voni deri n momentin e ngritjes s aktakuzs tia siguroj mbrojtsit materialet apo kopjet e tyre t cilat i posedon, i kontrollon ose jan nn mbikqyrjen e tij, nse kto materiale gjat fazs s hetimit nuk i jan dhn mbrojtsit. Kto materiale jan: 1. procesverbalet e deklarimeve dhe pranimeve t t pandehurit t nnshkruara apo t pannshkruara; 2. emrat e dshmitarve t cilt prokurori ka pr qllim ti ftoj pr t dshmuar dhe deklaratat e mhershme t atyre dshmitarve; 3. informata pr personin pr t cilin prokurori ka njohuri se posedon prov t pranueshme dhe liruese ose informata pr rastin relevant dhe cilido dokument i deklarats s personit t till i nnshkruar apo i pannshkruar; 4. rezultatet e analizave fizike dhe mentale dhe testet shkencore apo eksperimentet e shpallura lidhur me at rast; 5. kallzimin penal dhe raportet e policis; 6. pasqyra e provave materiale ose referimi n prova materiale t marra gjat hetimit (Neni 397. par. 1). Deklarimet e dshmitarve duhet t plotsohen n gjuhn t ciln e flet dhe e kupton i pandehuri. Pas ngritjes s aktakuzs prokurori publik i siguron mbrojtsit fardo informate dhe dokumenti t ri, si sht parapar n par. 1 t ktij neni n afat prej 10 ditsh nga dita e pranimit t tyre.

182

Dispozitat e ktij Neni jan objekt i masave pr mbrojtjen e t dmtuarit, dshmitarve t privatsis s tyre dhe t dhnave konfidenciale, si parashihet me ligj (Neni 307, par. 3, 4). Jo m von se tet dit pasi q mbrojtsi nga prokurori i merr materialet e parapara sipas Nenit 307. t ktij Kodi dhe jo m von se n seancn e konfirmimit, ose kur nuk ka seanc t till, para fillimit t shqyrtimit gjyqsor, mbrojta sipas rrethanave: 1). Njofton prokurorin pr qllimin e prezantimit t alibis duke precizuar vendin ose vendet ku i pandehuri pohon t ket qen n kohn e kryerjes s veprs penale dhe emrat e dshmitarve n do prov tjetr q e mbshtet alibin; 2) Njofton prokurorin pr qllimin e prezantimit t arsyeve pr prjashtim t prgjegjsis penale duke precizuar emrat e dshmitarve dhe do prov q e mbshtet arsyen e till; 3) Prokurorit i siguron emrat e dshmitarve t cilt mbrojtja synon ti thrret pr dshmim (Neni 308. par. 1). N rast se mbrojtsi nuk e plotson detyrimin e lartprmendur, kurse gjykata nuk gjen shkak t arsyeshm pr lshimin e till, mund ta gjobit at me t holla deri n 250 euro (Neni 146133) dhe pr kt e informon Odn e Avokatve. 110. Konfirmimi i aktakuzs N momentin kur gjyqtari vlerson se aktakuza sht prpiluar n pajtim me Nenin 305. t ktij Kodi, ai menjher e cakton seancn pr konfirmimin e aktakuzs. Gjykata menjher thrret t pandehurin dhe prokurorin n seancn e konfirmimit t aktakuzs. Aktakuza i dorzohet t pandehurit dhe mbrojtsit t tij s paku tet dit para seancs pr konfirmimin e saj.
Neni146. rregullon gjobn n t holla pr mbrojtsin, t autorizuarin apo prfaqsuesin ligjor, paditsin subsidiar apo privat n rastet kur veprimet e tyre jan t drejtuara n shtyerjen e procedurs penale. Me t njjtin, gjithashtu perashihet informimi i ods s avokatve pr dnimin e antarit t tyre apo avokatit praktikant si dhe njoftimi i prokurorit mbikqyrs n rastin kur prokurori shkakton shtyerje t procedurs. 183
133

N seancn e konfirmimit thirret edhe i dmtuari (Neni 309. par. 1,2). Pasi q t pandehurit ti jet dorzuar aktakuza ai ka t drejt: 1. t heq dor nga shqyrtimi i aktakuzs dhe provave; 2. t heq dor nga seanca pr konfirmimin e aktakuzs dhe t paraqes kundrshtim me shkrim kundr aktakuzs ose pranueshmris s provs; 3. t vazhdohet me seanc pr konfirmimin e aktakuzs. I pandehuri gjithashtu mund t propozoj emrat e dshmitarve dhe ekspertve t cilt ai dshiron ti thrras n shqyrtimin gjyqsor. N thirrje pr seancn e konfirmimit t aktakuzs gjyqtari e informon t pandehurin pr t drejtat e tij, n pajtim me Nenin 309. par.1-3, si dhe pr detyrimet sipas Nenit 308. t Kodit. Nse i pandehuri dshiron q t heq dor nga shqyrtimi i aktakuzs dhe provave, gjyqtarit i parashtron dorheqje me shkrim s paku tri dit para dits s parapar pr seancn e konfirmimit t aktakuzs. Gjyqtari merr aktvendim pr pranimit t aktit t dorheqjes dhe anulimin e seancs s konfirmimit nse ai sht i bindur se i pandehuri i kupton pasojat e dorheqjes s tij. Gjyqtari pr kt menjher e informon t pandehurin, prokurorin dhe t dmtuarin. Nse gjyqtari merr aktvendim pr refuzimin e aktit t dorheqjes s t pandehurit, seanca e konfirmimit vazhdon sipas orarit t parapar (Neni 310. par.1-3). Nse i pandehuri dshiron t heq dor nga seanca e konfirmimit dhe paraqet kundrshtim me shkrim ndaj aktakuzs ose pranueshmris s provs ai e paraqet aktin e dorheqjes me shkrim gjyqtarit dhe dorzon do kundrshtim me shkrim s paku tri dit para dits s seancs s konfirmimit. Gjyqtari merr aktvendim pr pranimin e aktit t dorheqjes nse ai sht i bindur se i pandehuri i kupton pasojat e aktit t dorheqjes s till. Gjyqtari menjher e njofton t pandehurin, prokurorin dhe t dmtuarin me vendimin dhe kundrshtimin me shkrim t t pandehurit, ia dorzon prokurorit dhe t t dmtuarit (Neni 311. par. 1,2) Prokurori dhe i dmtuari deklaratat e tyre me shkrim mund ti dorzojn brenda tet ditve nga momenti i njoftimit. Brenda tri ditve nga pranimi i deklaratave me shkrim nga prokurori dhe i dmtuari ose prej skadimit t afatit nga paragrafi 3 i ktij Neni, gjyqtari vepron n pajtim me Nenin 316. t ktij Kodi.

184

Nse gjyqtari merr vendim pr refuzim e aktit t dorheqjes s t pandehurit, seanca e konfirmimit vazhdon sipas orarit t parapar. (Neni 311. par. 3-5). Gjyqtari sipas detyrs zyrtare merr aktvendimin mbi aktakuzn ose pranueshmrin e provave n pajtim me Nenin 316 t ktij Kodi, nse: 1. Gjyqtari e pranon dorheqjen mbi shqyrtimin e aktakuzs dhe provave n pajtim me Nenin 310 t ktij Kodi; 2. I pandehuri nuk paraqet kundrshtim me shkrim ndaj aktakuzs, n pajtim me Nenin 311. t ktij Kodi; 3. I pandehuri nuk paraqet kundrshtim me shkrim ndaj pranueshmris s provave n pajtim me Nenin 311. t ktij Kodi (Neni 312. par. 1). Aktvendimin e prmendur gjyqtari mund ta nxjerr m s voni 2 muaj nga dita e ngritjes s aktakuzs. Seanca pr konfirmim drejtohet nga gjyqtari. Prokurori dhe i pandehuri duhet t jen t pranishm n seancn e konfirmimit. T drejt pjesmarrje ka edhe i dmtuari. Dispozitat e ktij Kodi pr publicitetit e shqyrtimit gjyqsor, udhheqjen e shqyrtimit gjyqsor, shtyrjen dhe ndrprerjen e shqyrtimit gjyqsore zbatohen prshtatshmrish edhe n seancn pr konfirmimin e aktakuzs. (Neni 313. par. 1-3). N fillim t seancs pr konfirmim t aktakuzs, gjyqtari e udhzon t pandehurin pr t drejtn e tij pr t mos u deklaruar pr shtjen e tij ose t mos prgjigjet n pyetje dhe se, nse ai deklaron pr shtjen, nuk ka pr detyr ta akuzoj vetveten ose t afrmin apo ta pranoj fajsin; t mbrohet vet apo nprmjet ndihms juridike nga mbrojtsi sipas zgjidhjes s tij, t kundrshtoj aktakuzn dhe pranueshmrin e provave t paraqitura n aktakuz. Gjyqtari duhet t bindet se i sht kumtuar t pandehurit e drejta pr mbrojts dhe se t dy palt e kan plotsuar obligimin lidhur me shpalosjen e provave (Neni 307,308). Prokurori pastaj t pandehurit ja lexon aktakuzn (Neni 314. par. 1-3). Pasi q gjyqtari bindet se i pandehuri e kupton aktakuzn, t pandehurit i ofron mundsin ta pranoj fajin ose t deklarohet i pafajshm. Nse i pandehuri nuk e ka kuptuar aktakuzn, gjyqtari thrret prokurorin tia shpjegoj n mnyr q i pandehuri ta kuptoj pa vshtirsi. Nse i pandehuri nuk dshiron t bj ndonj deklarim lidhur me fajin e tij, konsiderohet se ai nuk e pranon fajsin.
185

I pandehuri ose mbrojtsi i tij dhe prokurori kan t drejt t japin deklarata n seancn e konfirmimit. Gjyqtari mund t lejoj t dmtuarin t jap deklarat. Gjat seancs s konfirmimit nuk do t merret n pyetje asnj dshmitar apo ekspert dhe as t prezantohen prova t reja. Pas dgjimit t deklaratave t palve, gjyqtari vepron n pajtim me Nenin 316. t ktij Kodi (Neni 315. par. 4-7). Kur i pandehuri pranon fajsin pr t gjitha pikat e aktakuzs sipas Nenit 314. par. 4, i ktij Kodi, gjyqtari prcakton se: 1. I pandehuri kupton natyrn dhe pasojat e pranimit t fajit; 2. pranimi bhet vullnetarisht nga i pandehuri pas kshillimeve t mjaftueshme me mbrojtsin nse i pandehuri ka mbrojts; 3. pranimi i fajit mbshtetet n faktet e shtjes q prmban aktakuza, materialet e prezantuar nga prokurori pr plotsimin e aktakuzs nga i pandehuri dhe do prov tjetr si sht dshmia e dshmitarve e paraqitur nga prokurori ose i pandehuri; 4. nuk ekziston asnj nga rrethanat e Nenit 316. par.1-3, i KPPPK, (Neni 316. par. 1-3) i ktij Kodi. Duke vlersuar pranimin e fajsis s t pandehurit gjyqtari mund t krkoj mendimin e prokurorit, mbrojtsit dhe t dmtuarit. Kur gjyqtari nuk pajtohet se jan vrtetuar faktet nga paragrafi 1. i ktij Neni ai procedon n seancn e konfirmimit sikur pranimi i fajsis t mos ishte br. Kur gjyqtari pajtohet se jan vrtetuar faktet nga par. 1, i Nenit 315, ai merr aktvendimin me t cilin miraton pranimin e fajsis nga i pandehuri dhe vepron sipas Nenit 316. t Kodit. (Neni 315, par,2-4). 111. Hedhja e aktakuzs Gjyqtari merr aktvendim pr hedhjen posht t aktakuzs dhe pezullimin e procedurs penale kur ai vlerson se: 1.vepra me t ciln akuzohet nuk prbn vepr penale; 2.ekzistojn rrethana t cilat e prjashtojn prgjegjsin penale, 3.ka kaluar afati i parashkrimit, vepra sht prfshir me amnisti apo falje, apo ekzistojn rrethana t tjera t cilat e pengojn ndjekjen;
186

4.nuk ka prova t mjaftueshme q mbshtesin dyshimin e bazuar se i pandehuri e ka kryer veprn pr t ciln akuzohet (Neni 316. par. 1). Gjyqtari merr aktvendim pr hedhjen posht t aktakuzs ose pushimin e procedurs kur vlerson se aktakuza nuk sht ngritur nga paditsi i autorizuar, nse propozimi i pals s dmtuar ose leja e organit publik mungon, ose sht trhequr apo nse ekzistojn rrethana t tjera t cilat prkohsisht e pengojn ndjekjen. Gjyqtari merr aktvendim me t cilin gjykatn e shpall jokompetente dhe shtjen ia drgon gjykats kompetente kur ai vlerson se vepra penale n aktakuz sht n kompetenc t nj gjykate tjetr. Kundr aktvendimit palt mund ti parashtrojn ankes kolegjit prej tre antarsh (Neni 316. par. 2, 3). Gjyqtari merr aktvendim me t cilin konfirmon aktakuzn kur ai vlerson se nuk ekziston asnj rrethan nga paragrafi 1-3 t ktij Kodi. (Neni 316. par. 4). Gjyqtari merr aktvendim t posam pr ta deklaruar t papranueshme provn konkrete kur vlerson se prova e till e marr gjat hetimit ose e propozuar nga prokurori pr ta prezantuar n shqyrtim gjyqsore, sht e papranueshme. Neni 154. i ktij Kodi zbatohet prshtatshmrish. (Neni 316. par. 5). Me rastin e marrjes s aktvendimit nga ky nen gjyqtari nuk sht i obliguar me cilsimin juridik t veprs penale si sht parashtruar nga prokurori n aktakuz, as nuk detyrohet n asnj marrveshje ndrmjet prokurorit dhe mbrojtjes lidhur me ndryshimin e aktakuzs apo pranimin e fajit. (Neni 316, par. 6). Sipas Nenit 317, t gjitha aktvendimet q i nxjerr gjyqtari lidhur me konfirmimin e aktakuzs duhet t arsyetohen ashtu q t mos prejudikohet gjykimi i shtjeve t cilat do t shqyrtohen n shqyrtimin gjyqsor. N aktvendimin e gjyqtarit pr hedhjen posht t aktakuzs mund t ushtrohet ankes nga prokurori dhe i dmtuari n kolegjin prej tre gjyqtarsh. Nse ndaj vendimit t gjyqtarit pr kundrshtim t aktakuzs ankohet vetm i dmtuari dhe ankesa sht e suksesshme konsiderohet se i dmtuari ndrmerr ndjekjen si padits subsidiar .
187

112. Forma e prer e aktakuzs N pajtim me Nenin 318 t Kodit, aktakuza merr formn e prer: 1. n ditn kur aktvendimi mbi aktakuzn merr form t prer n pajtim me Nenin 316. t ktij Kodi; 2. n ditn kur aktvendimi nga Neni 310. par. 2, ose 311. par. 2, i ktij Kodi merr form t prer, nse gjyqtari nuk vepron n pajtim me Nenin 312. t Kodit. Pasi q aktakuza t ket marr formn e prer, gjyqtari menjher ia drgon aktakuzn dhe lndn penale kryetarit t trupit gjykues.

188

PJESA XXIII. SHQYRTIMI GJYQSOR 113. Koncepti, rndsia, dhe qllimi i shqyrtimit gjyqsor Shqyrtimi gjyqsor si faz e tret e procedurs s rregullt penale e ka rndsin t pjess kryesore dhe qendrore t procedurs penale. N shqyrtimin gjyqsor shqyrtohet krkesa penale juridike gjegjsisht krkohen prgjigje n pyetjet lidhur me konfirmimin e veprs penale dhe rrethanat nn t cilat sht kryer, kryesi i veprs penale dhe personaliteti i tij, dhe caktimi i sanksionit penal. N shqyrtimin gjyqsor me zbatimin e parimit kontradiktor, t drejtprdrejt, dhe transparent, me goj paraqiten teza e aktakuzs dhe teza e mbrojtjes, ndrmerren veprime argumentuese pr t ardhur deri te provat t cilat jan esenciale pr nxjerrjen e aktgjykimit, konstatohet gjendja faktike dhe nse nuk lindin pengesa procedurale, nxirret aktgjykimi me t cilin gjykata n mnyr meritore shqyrton lndn e aktakuzs. Aktakuza mund t nxirret kshtu vetm n baz t shqyrtimit t mbajtur gjyqsor dhe si aktvendim m i rndsishm n procedurn penale, ekskluzivisht bazohet n fakte dhe prova t cilat jan prezantuar n shqyrtimin gjyqsor (Neni 387. par. 1). Kjo faz e procedurs penale prfshin prgatitjet pr mbajtjen e shqyrtimit gjyqsor. (Neni 319-327), shqyrtimi gjyqsor( 328-384), marrja e aktgjykimit (Neni 385-391), dhe shpallja e aktgjykimit (392397).134 Shqyrtimin gjyqsor e cakton kryetari i trupit gjykues me urdhr, menjher pasi q aktakuza t marr formn e prer (Neni 319. par. 1,2). 114. Supozimet pr mbajtjen e shqyrtimit gjyqsor. Drejtprdrejt para fillimit t shqyrtimit gjyqsor sht e nevojshme t vrtetohen supozimet pr mbajtjen dhe zhvillimin rregullt t tij. Supozimet pr mbajtjen e shqyrtimit gjyqsor ka t bj me pranin e subjekteve t caktuara t procedurs penale. Kryetari i trupit gjykues
134

E. Sahiti, R..Murati, E., Kunshtek, 2004,fq. 136. 189

hap seancn, shpall shtjen pr gjykim n shqyrtim gjyqsor dhe prbrjen e trupit gjykues, pastaj konstaton nse kan ardhur t gjitha personat e thirrur dhe kur nuk kan ardhur verifikon se a u jan dorzuar ftesat dhe a e kan arsyetuar mosardhjen e tyre (Neni 339.). Mosardhja e prokurorit publik n shqyrtim gjyqsor ka pr pasoj shtyrjen e shqyrtimit gjyqsor. Nse n shqyrtimin gjyqsor nuk paraqitet paditsi subsidiar, paditsi privat, ose prfaqsuesi i autorizuar i tyre, edhe prkundr ftess me rregull, trupi gjykues me aktvendim e pushon procedurn (Neni 340). Prezenca e t pandehurit n shqyrtimin gjyqsor sht e detyrueshme. Nse i pandehuri sht ftuar me rregull, me aktvendim pezullohet procedura (Neni 340). Pjesmarrja e t pandehurit n shqyrtimin kryesor sht e detyruar. Nse i pandehuri sht ftuar me rregull, kurse n shqyrtimin gjyqsor nuk paraqitet as mungesn e tij nuk e arsyeton para trupit gjykues, ather jepet urdhri pr shoqrimin e t pandehurit, kurse nse ai nuk mund t sillet menjher ather shtyhet shqyrtimi gjyqsor dhe urdhrohet q i akuzuari n shqyrtimin e ardhshm gjyqsor t sillet me dhun (Neni 341). Mosardhja e mbrojtsit n shqyrtimin gjyqsor dhe pamundsia e angazhimit t avokatit tjetr ka pr pasoj shtyrjen e shqyrtimit gjyqsor.(Neni 342). Mosardhja e paarsyetuar e dshmitarit apo ekspertit n shqyrtimin gjyqsor mund t ket pr pasoj sjelljen me masa t detyrimit t dshmitarit dhe ekspertit. N pikpamje t mbajtjes s shqyrtimit gjyqsor, trupi gjykues do t vendos se a duhet shtyr shqyrtimi gjyqsor (Neni 343). 115. Rrjedha e shqyrtimit gjyqsor Renditja e veprimeve n shqyrtimin gjyqsor sht parapar me KPPPK135 Veprimi procedural me t cilin fillon shqyrtimi gjyqsor, n kuptimin juridik sht leximi i aktakuzs apo padis private (Neni 357. par. 1). Aktakuzn sipas rregullit e lexon prokurori. Nse i dmtuari do t jet i pranishm mund ta arsyetoj krkesn e vet pasurore juridike t tij, kurse nse nuk ka qen i pranishm krkesn e tij do ta lexoj kryetari i trupit gjykues. Kryetari i trupit gjykues verifikon se i akuzuari a e ka kuptuar aktakuzn dhe ofron mundsin q t deklarohet se a sht fajtor apo jo. Nse i pandehuri nuk dshiron t
135

Shih E. Sahiti, R..Murati, E., Kunshtek, 2004, fq. 136- 137. 190

jap kurrfar deklarate pr fajsin e tij do t konsiderohet se sht deklaruar se nuk sht fajtor (Neni 358 par. 3). Nga deklarata e t pandehurit varet rrjedha e mtejm e shqyrtimit gjyqsor. Kshtu nse deklarohet se sht fajtor konsiderohet pranim i tij dhe verifikohet mnyra vullnetare e argumentimit dhe pranimit.136 Kur trupi gjykues vlerson se krkesat jan plotsuar, shqyrtimi gjyqsor vazhdon me fjaln prfundimtare t palve (Neni 359. par. 5). Nse i pandehuri pranon fajin sipas t gjitha pikave t aktakuzs n seancn e konfirmimit t aktakuzs, kurse n shqyrtimin gjyqsor deklaron se nuk sht fajtor, kryetari i trupit gjykues mund ta shtyj shqyrtimin gjyqsor n mnyr q ti ftoj dshmitart dhe ekspertt (Neni 359. par. 1). Kur i akuzuari deklaron se nuk sht fajtor ose kur deklarimi i tij nuk i plotson kushtet ligjore, kalohet n procedur t provave. Prezantimi i provave ka t bj me t gjitha faktet pr t cilat gjykatat konsideron se jan t rndsishme pr gjykim t drejt dhe t ndershm(Neni 360. par. 1). Sipas rregullit, s pari prezantohen provat t cilat i ka propozuar prokurori, pastaj pasojn provat t cilat i ka propozuar mbrojtsi apo i akuzuari, dhe pastaj provat q ka urdhruar gjykata t mblidhen sipas detyrs zyrtare (Neni 360. par. 3). Pas marrjes n pyetje t dshmitarit dhe ekspertit dhe t prezantimit t provave materiale merret n pyetje i pandehuri i cili ka deklaruar se nuk sht fajtor si dhe i pandehuri i cili ka dhn deklarimin e till por q nuk sht pranuar (Neni 371. par. 1). Pr kt qllim kryetari i trupit gjykues s pari e fton prokurorin, e pastaj mbrojtsin q ti shtrojn pyetje t pandehurit. Gjithashtu me leje t kryetarit t trupit gjykues t pandehurit mund ti parashtroj i dmtuari, prfaqsuesi ligjor, i autorizuari, i bashkakuzuari dhe eksperti. Pas personave t prmendur t pandehurit mund ti shtroj pyetje kryetari i trupit gjykues dhe antart e trupit gjykues. Kryetari i trupit gjykues e pyet t pandehurin nse n prgjigjet e tij ka zbrazsi, dykuptimsi ose kundrthnie, kurse antart e trupit gjykues mund ti shtrojn t pandehurit pyetje t drejtprdrejta. (Neni 372). Palt dhe t dmtuarit gjat shqyrtimit gjyqsor mund t propozojn q t kryhet inspektimi dhe faktet e reja dhe t merren provat e reja. N
136

Me rastin e shqyrtimit t deklarats s t pandehurit kryetari i trupit gjykues mund t krkoj mendimin e prokurorit publik, mbrojtsit dhe t dmtuarit (Neni. 359. par. 3.) 191

shqyrtimin gjyqsor drejtprdrejti merren n pyetje edhe dshmitart, kurse ekspertt mendimin dhe konstatimin e shprehin me goj. I dmtuari jep deklarimin e tij n cilsi t dshmitarit para se t merreshin n pyetje dshmitart tjer. N shqyrtimin gjyqsor sht e lejuar edhe prezantimi i fsheht i provave duke lexuar procesverbalin pr dshmit e dshmitarit apo t ekspertit nga dgjimet e mhershme (Neni 366, 368), apo me leximin e procesverbalit pr vzhgimin, kontrollin e baness, apo konfiskimin e objekteve Neni 367. par.1. Pas prfundimit t procedurs t dshmimit kalohet n fjaln prfundimtare. Fjala prfundimtare paraqet pjes shum t rndsishme t aktiviteteve procedurale n shqyrtimin gjyqsor. me rastin e diskutimit prokurori, i dmtuari, mbrojtsi, dhe krejtsisht n fund i pandehuri (Neni 378. par. 1). Prfundimi i shqyrtimit gjyqsor pason pas fjals hyrse t prokurorit, t dmtuarit, mbrojtsit dhe t akuzuarit dhe pasi q trupi gjykues t konsideroj se nuk sht e nevojshme t prezantohen provat tjera. Prfundimin e shqyrtimit gjyqsor e shpall kryetari i trupit gjykues dhe pastaj pas s cils gj gjykata trhiqet n seancn pr kshillim dhe votim me qllim t nxjerrjes s aktgjykimit.

192

PJESA XXIV
AKTGJYKIMI

116. Nocionet, lloji dhe objekti i aktgjykimit. Shpallja e aktgjykimit dhe prpilimi me shkrim i aktgjykimit Aktgjykimi sht vendimi m i rndsishm i cili nxirret n procedurn penale dhe me t vendoset pr objektin themelor dhe sekondar t procedurs penale. Aktgjykimi merret pas prfundimit t shqyrtimit gjyqsor dhe pasi q t jet trhequr trupi gjykues n seancn pr kshillim dhe votim pr ta marr aktgjykimin. Marrja e aktgjykimit sht n kompetenc ekskluzive t gjykats. Aktgjykimet ndahen n meritore (thelbsore), dhe formale (procedurale). Me aktgjykime meritore zgjidhet esenca (lat. in merito), e shtjes penale n at kuptim q sht kryer vepr penale, a sht fajtor i pandehuri, dhe ndaj t pandehurit a mund t zbatohet sanksioni penal. Me aktgjykim formal zgjidhet lnda penale, sepse nuk ekzistojn supozimet procedurale pr t. Aktgjykimet meritore jan: aktgjykime me t cilat i pandehuri shpallet fajtor (neni 391). Dhe aktgjykime me t cilat i pandehuri lirohet nga aktakuza (Neni 390). Aktgjykimi formal apo procedural sht aktgjykim me t cilin aktakuza hedhet posht. Duke pranuar parimin e drejtprdrejt ligji ka parapar q gjykata aktgjykimin e mbshtet vetm n fakte dhe prova t cilat prezantohen n shqyrtimin gjyqsor. gjithashtu gjykata sht e detyruar q do prov ta vlersoj me ndrgjegje dhe individualisht,kurse lidhur me provat tjera dhe n baz t vlersimit t till ta nxjerr prfundimin se a sht argumentuar ndonj fakt (Neni 387. par. 2). aktgjykimin e shpall kryetari i trupit gjykues menjher pasi t jet nxjerr ai, kurse nse kjo nuk sht e mundur ather e shtyn shpalljen e aktgjykimit m s shumti tri dit (Neni 392. par. 1). aktgjykimi i cili shpallet duhet t prpilohet me shkrim n afat prej 15 ditsh pasi q t jet shpallur, nse i pandehuri sht n paraburgim, gjegjsisht n afat prej 30 ditsh n rastet tjera (Neni 395. par. 1). Aktgjykimi i prpiluar me shkrim duhet t ket: hyrjen, diapozitivin dhe arsyetimin (Neni 396).
193

117. Aktgjykimi me t cilin refuzohet aktakuza Aktgjykimin, me t cilin refuzohet aktakuza, gjykata e nxjerr ather kur ekzistojn pengesa procedurale pr shqyrtimin e objektit kryesor t procedurs penale. Arsyet pr marrjen e aktgjykimit me t cilin refuzohet aktakuza jan: nse prokurori q nga fillimi deri n prfundim t gjykimit t prgjithshm e ka trhequr aktakuzn; nse i dmtuari ka hequr dor nga propozimi; nse i akuzuari pr t njjtn vepr tashm sht dnuar me formn e prer, i liruar nga aktakuza apo procedura kundr tij me aktvendim t forms s prer sht pezulluar dhe ;nse i akuzuari me amnisti, falje sht liruar nga ndjekja, ose sht parashkruar apo nse ekzistojn rrethana tjera t cilat pengojn ndjekjen penale. 118. Aktgjykimi me t cilin i akuzuari lirohet nga aktakuza Aktgjykimi lirues (lat. liberatorna), me t cilin personi lirohet nga aktakuza pr arsye: nse vepra pr t ciln sht akuzuar nuk paraqet vepr penale; nse ekzistojn rrethanat t cilat prjashtojn prgjegjsin penale; apo nse nuk sht vrtetuar se i akuzuari ka kryer vepr penale pr t ciln sht akuzuar (Neni 390). 119. Aktgjykimi me t cilin i akuzuari shpallet fajtor Aktgjykimi me t cilin i akuzuari shpallet fajtor, gjithashtu sht aktgjykim meritor me t cilin zgjidhet objekti kontestues. Aktgjykimi me t cilin i akuzuari shpallet fajtor merret pasi q gjykata t vrtetoj se i akuzuari ka kryer vepr penale pr t ciln sht akuzuar dhe se sht fajtor pr veprn pr t ciln sht akuzuar. Aktgjykimi me t cilin i akuzuari shpallet fajtor mund t jet: aktgjykim dnues, apo aktgjykim me t cili personi shpallet fajtor dhe dnohet me lartsi dhe lloj t caktuar t dnimit (lat. condemnatorna); dhe aktgjykimi me t cilin i akuzuari shpallet fajtor pr veprn e caktuar penale, por lirohet nga dnimi me dispozitat e Kodit Penal (Neni 391.).

194

PJESA XXV MJETET JURIDIKE 120. N prgjithsi pr mjetet juridike Aktgjykimi duhet t jet n pikpamje t gjendjes faktike- i drejt, kurse n raport me zbatimin e t drejts penale materiale dhe procedurale-ligjor. Mirpo, edhe prkundr normave ligjore pr zhvillimin e procedurs penale, sht e mundur q gjykata ta marr vendimin i cili nuk sht i drejt apo ligjor. Pr tu penguar q vendimi i till t mos prodhoj pasoja juridike, shfrytzohet mjeti juridik. Mjeti juridik sht mjet i ktij lloji me t cilin palt dhe personat tjer t autorizuar e thyejn vendimit e nxjerr n procedurn penale me qllim q ai t ndryshohet apo t abrogohet.137 Nga sa u cek mund t prfundohet se rndsia e mjeteve juridike sht evitimi i veprimit juridik t vendimeve gjyqsore t padrejta dhe kundrligjore, gjegjsisht marrja e vendimeve gjyqsore t drejta dhe ligjore. T drejtn e shfrytzimin t mjetit t caktuar juridik e njohin edhe dokumentet ndrkombtare duke parapar q do njri t ket t drejt n mjetin efikas juridik kundr vendimit t gjykats (Neni 2. par. 3, pika a e PNDCP, dhe Neni 2. par. 1. i Protokollit 7 t KEDNJ). N kt kuptim do njri i i gjykuar nga gjykata pr vepr penale ka t drejt t krkoj nga gjykata m e lart rishqyrtimin e dnimit apo aktgjykimit t tij. Me kt e drejta pr parashtrimin e mjetit juridik sht e pandashme nga e drejta pr gjykim t drejt138 Teoria e t drejts s procedurs penale e njeh ndarjen e mjeteve juridike n: 1. Mjete t rregullta dhe 2. mjete t jashtzakonshme juridike

137

H., II, Sijeriq-oliq, 2005., fq. 101. Prkufizime t ngjashme t mjeteve juridike mund t hasim edhe te librat tjer apo te komentet t drejtave t procedurave penale (M., Grubaq, 2006., fq. 429.; B. Pavishiq, 2005., fq. 439.). 138 H., Sijeriq-oliq, M. Hadiomeragiq, M. Jureviq, , D. Kaurinoviq, M. Simoviq, 2005., fq. 756. 195

Me mjet t rregullt juridik hedhet posht vendimi i cili ende nuk ka marr formn e prer, dhe qllimi i tij sht rishqyrtimi i korrektsis s vendimit gjyqsor para forms s tij t prer. Me mjete t jashtzakonshme juridike thyhen vendimet e forms s prer. Mjetet e jashtzakonshme juridike shfrytzohen n mas t kufizuar dhe me prjashtime kundr vendimeve gjyqsore t cilat tashm kan marr formn e prer. Sipas KPPPK, mjetet e rregullta juridike jan: ankesa lidhur me aktgjykimin e shkalls s par; ankesa lidhur me aktgjykimin e gjykats s shkalls s dyt dhe ankesa kundr aktvendimit. Kurse mjetet e jashtzakonshme juridike jan: rishikimi i procedurs penale; zbutja e jashtzakonshme e dnimit; krkesa pr mbrojtjen e ligjshmris. - Mjetet juridike suspenzive dhe jo suspenzive, mjeti juridik suspensiv e shtyn ekzekutimin e vendimit t kundrshtuar. Mjeti juridik jo suspensiv nuk e shtyn ekzekutimin e vendimit. Sipas rregullit, mjetet juridike t rregullta jan suspenzive, kurse mjetet juridike t jashtzakonshme jan jo suspenzive. - mjetet juridike devolutive dhe jo devolutive, mjeti juridik jo devoutiv ka pr pasoj se me rastin e mjetit juridik n shtjen penale gjykohet para gjykats m t lart e jo para asaj gjykate e cila e ka marr vendimin tashm t kundrshtuar. Mjet juridik jo devolutiv sht ai pr t cilin vendos e njjta gjykat e cila edhe e ka marr vendimin i cili kundrshtohet. - mjetet juridike t plota dhe jo t plota, mjeti juridik i plot mund t deklarohet nga t gjitha bazat ligjore, kurse mjeti juridik jo i plot vetm nga disa baza. Mjetet juridike t rregullta sipas rregullit jan t plota, kurse mjeti juridik i jashtzakonshm sht jo i plot. Procedura pr mjet juridik pr nga natyra e saj sht fakultative, e jo obligative. N t vrtet, pasi t ket prfunduar procedura e shkalls s par me vendim gjyqsor, gjykimi pr shtjen e caktuar penale sht e mundur t vazhdohet vetm n baz t prdorimit t mjetit juridik nga ana e subjektit t autorizuar. T gjitha vendimet e gjykats t marra n shkalln e par nuk rishqyrtohen, madje as me krkes ex officio t gjykats por vetm sipas krkess s personave t autorizuar.
196

121. Ankesa lidhur me aktgjykimin e shkalls s par dhe shkalls s dyt A)ankesa lidhur me aktgjykimin e shkalls s par sht e rregullt suspensive, devolutive dhe sht mjet juridik i plot me t cilin subjektet e mjetit juridik krkojn nga gjykata e shkalls s dyt q pr shkak t mangsive t caktuara n gjykimin e shkalls s par apo n procedurn e shkalls s par t aktgjykimit t shqiptuar t rishqyrtohen apo abrogohen plotsisht ose pjesrisht.139 Ankesa lidhur me aktgjykimin e shkalls s par sht e garantuar me dokumentet ndrkombtare, me ka sht siguruar q gjykata e shkalls s dyt ta verifikoj rregullsin dhe ligjshmrin e aktgjykimit t shkalls s par para forms s prer. Pr parashtrimin e ankess n kt rast jan t autorizuara subjektet e ankess, palt, mbrojtsi, prfaqsuesi ligjor i t pandehurit, i dmtuari,140 si dhe personat juridik dhe fizik t cilve u sht konfiskuar pasuria apo fitimi material i krijuar me vepr penale (Neni 399. par. 1,4). Paditsi i autorizuar mund t paraqes ankes si pr dmin ashtu edhe n dobi t akuzuarit. Ankesa e cila deklarohet nga subjektet e autorizuara konsiderohet e lejueshme. Ankesa mund t deklarohet brenda 15. ditve nga dita e drgimit t kopjes s aktgjykimit. Ankesa e deklaruar n afatin ligjor konsiderohet si ankes n kohn e duhur (Neni 398). Prmbajtja e ankess sht e prcaktuar me ligj. Ankesa duhet t prmbaj: (1). T dhnat pr aktgjykimin i cili ankimohet; (2). Arsyet - bazn e ankimit n aktgjykim; (3). Arsyetimin e ankess; (4). Propozimin pr prishje t trsishme ose t pjesrishme t aktgjykimit ose pr ndryshimin e tij; (5). Nnshkrimin e ankuesit. (Neni 401. par. 1). N ankes mund t theksohen faktet dhe provat e reja, por parashtruesi i saj sht i
M., Gruba, 2006., fq. 445 - 446; B. Pvii, 2005. fq. 442.; G. Tomasheviq, 1998.,fq. 218. 140 E drejta e t dmtuarit pr ankes sht shpjeguar n pjesn q i referohet t drejtave t t dmtuarit m procedurn penale. 197
139

detyruar ti theksoi arsyet se prse ato m hert nuk i ka prmendur (Neni 401. par. 4). Aktgjykimi mund t kundrshtohet pr shkak t Shkeljes esenciale t dispozitave t procedurs penale; shkeljes s ligjit penal; vrtetimit t gabuar dhe jo t plot t gjendjes faktike; vendimit pr sanksionet penale, konfiskimit t dobis pasurore t fituar me vepr penale, pr shpenzimet e procedurs penale, pr krkesn pasurore juridike, si dhe pr shkak t urdhrit pr shpalljen e aktgjykimit prmes shtypit, radios apo televizionit (Neni 402). Bazat e prmendura pr kundrshtimin e aktgjykimit t shkalls s par prcaktojn masn e kundrshtimit t vendimit me ankes. Vendimet gjyqsore pra mund t kundrshtohen n suaza t bazave ankimore- ligjore, kurse gjykata e shkalls s dyt kujdeset sipas detyrs zyrtare pr disa shkelje t dispozitave t procedurs penale, si dhe pr shkeljet e ligjit penal n dm t t akuzuarit (Neni 415. par.1). Shkeljet esenciale t dispozitave t procedurs penale, kto shkelje mund t jen absolutisht t rndsishme (ndrmjet shkeljes s ligjit procedural dhe kundrshtimit t aktgjykimit ekziston lidhja shkakore), dhe relativisht t rndsishme (lidhja shkakore ndrmjet shkeljes dhe aktgjykimit duhet t prcaktohet n kuptimin se a ka qen ajo shkelje, shkelje apo ka mundur t jet me ndikim n marrjen e aktgjykimit t drejt dhe ligjor). Shkeljet absolute jan cekur n mnyr taksative n Ligj dhe t tilla jan dymbdhjet; shkeljet relative qensore pukjan t cekura n mnyr taksative n ligj, por jan prcaktuar me klauzoln e prgjithshme. shkeljet e esenciale t dispozitave t procedurs penale mund t jen baz pr abrogimin e aktgjykimit t shkalls s par dhe kthimin e lnds gjykats s shkalls s par n rigjykim, dhe n rivendosje (Neni 403). Shkelja e ligjit penal Shkelja e ligjit penal sht ajo kur gjykata gabimisht e ka zbatuar dispozitn penalo-juridike apo nuk e ka zbatuar fare. Shmangia jo e drejt e gjendjes faktike e nn dispozitave t ligjit penal e cila ka si pasoj rishqyrtimin e aktgjykimit t shkalls s par. Shkeljet e ligjit penal jan theksuar n mnyr taksative n KPPPK, dhe t tilla jan gjasht (Neni 404).
198

Baz pr zbatimin e drejt t ligjit penal dhe nxjerrjen e aktgjykimit ligjor sht prcaktimi i sakt dhe i plot i fakteve vendimtare pr nxjerrjen e aktgjykimit t drejt dhe ligjor. Pa vrtetimin e drejt dhe jo t plot t gjendjes faktike nuk ka zbatim t drejt ligjor, as aktgjykim ligjor.141 Gjendja faktike e vrtetuar n mnyr t gabueshme dhe jo t plot, mund t jet baz pr abrogimin e aktgjykimit t shkalls s par dhe kthimit e lnds n gjykatn e shkalls s par p rigjykim dhe rivendosje, gjegjsisht rishqyrtim. Gjendja faktike gemisht e vrtetuar ekziston kur gjykata n procedurn e argumentimit merr n shqyrtim t gjitha faktet vendimtare, kurse i hedh t gjitha provat t cilat disponon pr vrtetimin e atyre fakteve, mirpo pas ksaj vlerson gabimisht karakterin e provave t prezantuara de vije deri te prfundimi i gabueshm i gjendje faktike. Gjendja faktike e vrtetuar n mnyr jo t plot kur gjykata e shkalls s par ka br lshim me rastin e vrtetimit t ndonj fakti vendimtar ose nuk i ka prezantuar t gjitha provat e rndsishme pr argumentet vendimtare t cilat i ka konfirmuar (Neni 405). Aktgjykimi mund t kundrshtohet pr shkak t vendimit pr sanksione penale, mjeteve sporadike t procedurs penale, (shpenzimet dhe krkesa pasurore-juridike), si dhe urdhresat r shpalljen e aktgjykimit prmes shtypit, radios dhe televizionit (Neni 406). Me rastin e ksaj baze t ankess, aktgjykimi i shkalls s par mund t rishqyrtohet. Procedura sipas ankess,zhvillohet n dy pjes: procedura para gjykats s shkalls s par, para gjykats e cila e ka nxjerr vendimin e kundrshtuar dhe procedura para gjykats s shkalls s dyt. Procedura para gjykats s shkalls s par parashtrohet gjykats e cila e ka shqiptuar dnimin e shkalls s par me numr t mjaftueshm t kopjeve pr gjykatn si dhe pr paln kundrshtare dhe mbrojtsin.

141

M. Gruba, 2006, fq. 453. 199

Ankesa e cila nuk sht n kohn e parapar, apo sht e papranueshme do t hedhet me aktvendimin e kryetarit t trupit gjykues (neni 407). N afat prej tet ditsh pala e kundrt mund t jep prgjigje lidhur me ankes. Ankesa, prgjigjet lidhur me ankes dhe t gjitha dokumentet i dorzohen gjykats s shkalls s dyt. Procedura para gjykats s shkalls s dyt Pjesa e dyt dhe m e rndsishmja e procedurs ankimore zhvillohet para gjykats s ankess apo t shkalls s dyt. Gjykata e shkalls s dyt merr vendimin n seancn gjyqsore apo dgjimore. Seanca fillon me raportin e gjyqtarit raportues mbi faktet. Gjithashtu n punn e ksaj seance mund t prfshihet edhe pala edhe mbrojtsi.(Neni 410.). Pr seancn gjyqsore informohet prokurori, i akuzuari dhe mbrojtsi. Mosardhja e palve dhe mbrojtsit t ftuar n mnyr t rregullt, nuk e pengon mbajtjen e seancs. N seancn gjyqsore n t ciln prezantojn palt dhe mbrojtsi mund t kyet publiku vetm nn kushtet ligjore (Neni 410. par. 4, 5) Marrja n pyetje para gjykats s shkalls s dyt mbahet vetm nse sht e nevojshme q pr shkak t gjendjes faktike t vrtetuar gabimisht dhe n mnyr jo t plot midis provave t reja apo prsriten provat e prezantuara m par ndonse ekzistojn shkaqet e arsyeshme q lnda t mos i kthehet gjykats s shkalls s par n rigjykim (Neni 412. par. 1) B). Ankesa pr aktgjykimin e gjykats s shkall s dyt, sht e lejuar jashtzakonisht. Kjo ankes i paraqitet Gjykats Supreme t Kosovs. Nse gjykata e shkalls s par ka shqiptuar dnimin me burgim afatgjat, por nse sht vrtetuar dnimi i till; nse gjykata e shkalls s dyt ka konstatuar gjendjen faktike m ndryshe e jo ashtu me gjendje faktike t konfirmuar ka nxjerr aktgjykimin; nse gjykata e shkalls s dyt e ka ndryshuar aktgjykimin e shkalls s par me t cilin i akuzuari sht liruar nga ankesa dhe ka shqiptuar dnimin me t cilin e shpall fajtor (Neni 430. par. 1). 122. Ankesa kundr aktvendimit Sipas KPPPK, ankesa kundr aktvendimit sht e lejueshme n rastin e disa aktvendimeve, gjegjsisht kundr disa aktvendimeve. Ky mjet juridik sht i prjashtuar. Duke pasur parasysh se n procedurn penale merren shum aktvendime, ligji parasheh se kundr aktvendimeve t gjyqtarit paraprak dhe kundr t tjerave t nxjerra n shkalln e par, palt dhe personat, t drejtat e t cilve jan cenuar
200

gjithmon mund ti kundrshtojn kur n kt ligj nuk sht ndaluar n mnyr eksplicite ankesa. Ky ishte grupi i par aktvendimeve n pikpamje t t cilave, me ligj sht rregulluar n trsi procedura e ankess (Neni 431, par. 1) Grupin e dyt e prbjn ato aktvendime, t cilat n procedurn paraprake i nxjerr kolegji i t treve. Me ligj parashihen prjashtimet n kuptim t paraqitjes s ankess edhe pr vendimin e till. Pra, n grupin e dyt hyjn ato aktvendime, t cilat i nxjerr Kolegji jashtgjyqsor dhe kundr t cilave, zakonisht nuk lejohet ankesa (Neni 431 par. 2). Grupin e tret e prbjn ato aktvendime, t cilat nxirren me qllim t prgatitjes s shqyrtimit gjyqsor dhe aktgjykimit dhe t cilat mund t kundrshtohen vetm me ankes kundr aktgjykimit, prve nse me KPPPK nuk sht parapar ndryshe (Neni 431, par. 3). Afati pr ankes lidhur me aktvendimin sht tri dit nga dita e drgimit t vendimit, prve nse me KPPPK nuk sht prkufizuar ndryshe (afati pr ankes n vendimin e caktimit t paraburgimit sht 24 or nga momenti i pranimit t aktvendimit). Me paraqitjen e ankess lidhur me aktvendimin, zakonisht, shtyhet ekzekutimi i tij. Pra, ankesa lidhur me aktvendimin ka ndikim suspensiv, me vrejtje se ka edhe aktvendime t tilla t cilat ekzekutohen pa marr parasysh paraqitjen e ankess. (Neni 433). 123. Rndsia dhe kuptimi i mjetit t jashtzakonshm juridik Pasi q t jet paraqitur mjeti i rregullt juridik, dhe t jet nxjerr vendimi pr t, apo kur subjektet e autorizuara nuk e shfrytzojn kt t drejt, aktvendimi i gjykats merr formn e prer. Prandaj me aktvendimin e forms s prer theksohet se nuk mund t shqyrtohet m. Forma e prer e aktvendimit ka karakter t siguris juridike, pr arsye se do procedur penale n momentin e caktuar duhet t jet e prfunduar. Gjithashtu, forma e prer sht edhe supozim pr ekzekutimin e aktvendimit. Vetm prjashtimisht mund t shqyrtohet aktvendimi i gjykats, pas forms s prer, me an t mjeteve t jashtzakonshme juridike. Aktvendimi i forms s prer mund t jet i padrejt kur ai bazohet n konstatimet jo t sakta t gjendjes faktike apo kur me aktvendimin e gjykats shkelet ligji.
201

KPPPK njeh tri mjete t jashtzakonshme juridike: 142 - prsritjen e procedurs penale ; - zbutja e jashtzakonshme e dnimit; - krkesa pr mbrojtje t ligjshmris. 124. Prsritja e procedurs penale N raste t caktuara dhe sipas kushteve t parapara me KPPPK, procedura penale e kryer me aktvendim/aktgjykim t forms s prer mund t prsritet me krkes t personit t autorizuar (Neni 438). Prsritja e procedurs penale paraqet kthimin e procedurs s forms s prer, t kryer, n nj faz t mparshme t procedurs dhe zhvillim t serishm t procedurs nga ajo faz..143 N kt kuptim, procedura penale e cila ka prfunduar me formn e prer t aktvendimit apo aktgjykimit, me krkes t personit t autorizuar, mund t prsritet vetm n rastet dhe nn kushtet e parapara me ligj. N kuadr t ktij mjeti t jashtzakonshm juridik dallojm: - rishqyrtimin e aktgjykimit t forms s prer, pa procedur penale (Neni 439); - vazhdimin e procedurs penale (nse ajo sht ndrpre pr shkak t ekzistimit t ndonj pengese formale, psh. kompetenca reale e gjykats, Neni 440); - prsritja e procedurs penale t prfunduar me aktvendim t forms s prer (psh. n rastin kur prokurori publik heq dor nga aktakuza, kurse m von dshmohet se heqja dor e tij nga aktakuza ka qen rezultat i veprs penale-keqprdorim i pozits zyrtare t prokurorit publik, Neni 441); - prsritja e procedurs penale t prfunduar me aktgjykim t forms s prer n dobi t t pandehurit (psh. nse prezantohen faktet apo provat e reja, t cilat e arsyetojn lirimin e t dnuarit ose mundsojn dnimin e tij m t leht ligjor, Neni 442, par. 1, al. 3), apo edhe

142

Opirno o ovom vanrednom pravnom lijeku Murati, R.: Rishikimi i procedures penale per shkak te fakteve dhe provave te reja. Prishtine, 2006. G. Tomasheviq, 1998, fq. 243. 202

143

prjashtimisht, n dm t t akuzuarit144 (psh. nse aktgjykimi i forms s prer ka qen i bazuar n dshmi t rreme t dshmitarit, kurse dshmia e till e rreme sht rezultat i veprs penale t t pandehurit kundr dshmitarit, Neni 442, par. 2). Krkesn pr prsritjen e procedurs penale mund ta paraqesin palt dhe mbrojtsi, kurse pas vdekjes s t dnuarit edhe prokurori publik, pastaj bashkshorti legjitim, qifti jashtmartesor, t afrmit farefisnor, i prvetsuari dhe prvetsuesi si dhe ushqyesi i personit t dnuar (Neni 443, par. 1). Krkesa pr prsritje t procedurs mund t parashtrohet edhe pasi q i dnuari ta ket vuajtur dnimin, pa marr parasysh parashkrimin, amnestimin apo faljen (abolicionin) Neni 443, par. 2. Pr kt mjet t jashtzakonshm juridik, (jo devolutiv), vendos gjykata e cila ka gjykuar n shkalln e par 124. Lehtsimi i jashtzakonshm. Ky mjet i jashtzakonshm juridik, kur t jen paraqitur pas forms s prer t aktgjykimit rrethanat t cilat nuk kan ekzistuar n kohn e shqiptimit t dnimit, ose ndonse kan ekzistuar, pr to nuk ka ditur gjykata, mund t sjell deri te dnimi m i but (Neni 448) . Rrethanat t cilat shrbejn si baz pr lehtsimin e jashtzakonshm t dnimit jan rrethanat e ashtuquajtura lehtsuese dhe rrethanat tjera t cilat ndikojn pr mas apo lloj t dnimit m t but (psh. rrethanat personale dhe familjare t t dnuarit)145 . Krkesn mund ta paraqes edhe prokurori publik, i dnuari dhe mbrojtsi i tij. Pr krkesn vendos Gjykata Supreme e Kosovs. Kjo Gjykat e refuzon krkesn nse nuk jan plotsuar kushtet, kurse, nse e miraton krkesn, ather me aktvendim e ndryshon aktgjykimin e forms s prer n aspektin e dnimit.(Neni 450, par. 6).

Prsritja e procedurs penale n dm t t pandehurit sht e lejuar n afatin kohor prej 5 vjetsh nga dita e nxjerrjes s aktgjykimit t forms s prer (Neni 442, par.2). 145 T. Vasiljeviq, M. Grubaq, 2003, fq. 789. 203

144

125. Krkesa pr mbrojtjen e ligjshmris Me kt mjet t jashtzakonshm juridik, sulmohet shkelja e ligjit n aktgjykimin e forms s prer. Krkesa pr mbrojtjen e ligjris paraqitet pr shkak t shkeljes s ligjit penal- t cenimit absolutisht esencial t dispozitave t KPPPK apo shkeljeve tjera t ligjit procedural, nse ato shkelje ligjore kan ndikuar n ligjshmrin e aktvendimit gjyqsor (Neni 451, par.1, al.1-3). Prve ksaj q u cek, Prokurori Publik i Kosovs, mund t paraqes kt mjet t jashtzakonshm juridik pr shkak t fardo shkeljeje t ligjit (Neni 451, par. 3). Subjektet t cilat mund t paraqesin krkes jan Prokurori Publik i Kosovs, i pandehuri, mbrojtsi edhe pas vdekjes s t akuzuarit, personat e autorizuar pr paraqitje t krkess pr prsritje t procedurs,(Neni 452,par.1). Afati pr paraqitjen e krkess sht nj muaj nga data kur i pandehuri e ka marr aktvendimin e forms s prer t gjykats. Nse me aktvendimin e GJEDNJ sht vrtetuar se me aktgjykim t forms s prer sht shkelur ndonj e drejt themelore e njeriut, afati fillon t rrjedh nda dita kur sht pranuar vendimi i GJEDNJ nga ana e t pandehurit (Neni 452, par. 3 dhe 4). Pr krkesn pr mbrojtje t ligjshmris vendos Gjykata Supreme e Kosovs, dhe nse e miraton krkesn, ather do ta ndryshoj vendimin aktvendimit/ aktgjykimin ose do ta anuloj n trsi, apo pjesrisht dhe lndn do ta kthej n rigjykim n gjykatn kompetente, ose vetm do t konstatoj se ekziston shkelja ligjore (Neni 454. par.1, dhe Neni 457).

204

PJESA E XXVI
PROCEDURA E SHKURTUAR , DHNIA E URDHRIT PENAL DHE PARALAJMRIMI GJYQSOR

27. Procedura e shkurtuar Procedura e shkurtuar para gjykats komunale zbatohet pr veprat penale pr t cilat si dnim kryesor sht parapar gjoba me t holla apo dnimi me burg deri n tri vjet (Neni 461). Kt procedur, Ligji e ka rregulluar me dispozita t posame (t cilat nnkuptojn shmangie nga procedura e rregullt penale, kshtu psh. n sipas procedurs s shkurtuar nuk ka hetim apo procedur t vrtetimit t aktakuzs), zbatimin adekuat t dispozitave tjera t KPPPK. N kt mnyr i kontribuohet thjeshtsimit t veprimeve procedurale n rastet e veprave t lehta penale. Ndrkaq, baza mbi t ciln jan ngritur normat materiale sht rregullim i till i procedurs s shkurtuar, i cili siguron t drejtat dhe detyrimet e palve, bn rregullimin e drejt t fakteve, e mundson procedurn e drejt dhe mundsin e parashtrimit t mjeteve juridike. Specifik themelore e procedurs s shkurtuar sht se: - Kjo procedur iniciohet n baz t propozimit t aktakuzs s prokurorit publik apo paditsit subsidiar ose n baz t padis private t ciln e paraqet paditsi privat (Neni 462, paragrafi 1); - me kt procedur, paraburgimi mund t caktohet vetm prjashtimisht dhe kohzgjatja e tij zvoglohet n kohn m t shkurtr t mundshme (para paraqitjes s propozimit t aktakuzs, paraburgimi mund t zgjas m s shumti 15 dit, kurse pas paraqitjes s propozimit t aktakuzs, gjyqtari pr do muaj verifikon se a ekzistojn ende arsyet pr paraburgim, Neni 463); - shqyrtimi gjyqsor zhvillohet para gjyqtarit individual (Neni 22, par. 2); - shqyrtimi gjyqsor mund t mbahet edhe pa pjesmarrjen e t pandehurit dhe mbrojtsit t tij (Neni 472); - shqyrtimi kryesor fillon me leximin e prmbajtjes kryesore t propozimit t aktakuzs apo padis private dhe, sipas mundsis, prfundon pa u ndrpre (Neni 473, par. 1); - ankesa lidhur me aktgjykimin mund t paraqitet n afat prej 8 ditsh nga dita e drgimit t kopjes s aktgjykimit (Neni 473, par. 3);
205

- para caktimit t shqyrtimit gjyqsor, gjyqtari individual, mund ti ftoj paditsin privat dhe t akuzuarin pr pajtim (Neni 474); 128 Procedura e dhnies t urdhrit penal Procedura pr dhnien e urdhrit penal, gjithashtu paraqet form t shkurtuar t procedurs penale e cila zbatohet n rastet e veprave t lehta penale dhe n kuadr t ksaj sht e mundur q t pandehurit ti shqiptohet masa apo sanksioni penal edhe pa shqyrtimin gjyqsor (Neni 467 480). Sipas natyrs s saj, procedura pr lshimin e urdhrit penal, i sht dedikuar zbatimit dhe prfundimit t shpejt t procedurs s lidhur me veprat e lehta penale. Prmes procedurs s dhnies s urdhrit penal mundsohet thjeshtsimi i shqyrtimit t veprs penale, dhe kryesit t saj, prshpejtohet procedurs penale por edhe lehtsohet puna e legjislacionit penal. Kusht ligjor pr zbatimin e ksaj procedure sht: - q t jet n pyetje vepra penale pr t ciln sht parapar dnimi me burg deri n tri vjet apo gjoba me t holla si dnim kryesor; - q prokurori publik t ket kuptuar pr veprn penale n baz t kallzimit penal autentik; - q prokurori publik, n propozimin e aktakuzs, t ket krkuar nga gjykata lshimin e urdhrit penal; - q prokurori t ket krkuar shqiptimin e mass apo sanksionit t caktuar penal pa shqyrtim gjyqsor (Neni 476, par. 1). Prokurori publik mund t krkoj shqiptimin e nj a m shum masave dhe sanksioneve penale: gjoba me t holla, ndalesa e ngasjes s automjetit, urdhri pr shpalljen e aktgjykimit n media, konfiskimi i objektit, paralajmrimi i gjykats apo konfiskimi i prfitimeve pasurore t arritura me an t veprs penale (Neni 476, par. 2). Pr propozimin e aktakuzs, i cili prmban krkesn pr lshimin e urdhrit penal, vendos gjyqtari individual i cili mund ta miratoj krkesn e prokurorit publik dhe me aktgjykim ta lshoj urdhrin penal (Neni 478, par. 1). T akuzuarit i shqiptohet dnimi n baz t krkess s prokurorit publik. Krahas aktvendimit pr masn, urdhri penal prmban edhe kshilln e mjetit juridik, gjegjsisht t drejtn n ankes, si dhe at se pas skadimit t afatit t ankess, nse nuk sht paraqitur ajo, urdhri penal do t bhet i plotfuqishm dhe se masa apo dnimi i shqiptuar penal do t zbatohet (Neni 478, par. 3). Pra, kundr urdhrit penal, i akuzuari dhe mbrojtsi i tij mund t parashtrojn ankesn n afat prej tet ditsh. Nse gjyqtari individual nuk e hedh
206

posht ankesn, e cakton shqyrtimin gjyqsor dhe vepron sipas dispozitave t procedurs s shpejt (t shkurtuar) Neni 479, par. 4). Gjyqtari individual, gjithashtu mund ta hedh posht lshimin e urdhrit penal (psh: nse vepra nuk sht vepr penale, apo nse krkesa sht parashtruar pr veprn penale pr t ciln nuk mund t parashtrohet krkes e till-Neni 477, par. 2). 129. Shqiptimi i paralajmrimit t gjykats Paralajmrimi i gjykats sht sanksion specifik penal i cili mund t shqiptohet pr vepra t lehta penale. KPPPK prmban dispozita t posame pr shqiptimin e saj (Neni 481 488). Paralajmrimi gjyqsor shqiptohet me aktgjykim. Me kt aktgjykim, i pandehuri nuk shpallet fajtor pr veprn penale, por n shqiptimin e aktgjykimit, ndr t tjera, vetm theksohet se t pandehurit i shqiptohet masa e paralajmrimit t gjykats (Neni 482, par. 2). Nse prokurori publik ankohet lidhur me aktgjykimin e paralajmrimit gjyqsor n dm t t pandehurit, ather gjykata e shkalls s dyt mund t nxjerr aktgjykimin me t cilin i pandehuri shpallet fajtor dhe dnohet me burg ose dnim alternativ (Neni 485, par. 1).

207

PJESA XXVII
PROCEDURAT E POSAME

130. llojet e procedurave t posame Kodi i Prkohshm i Procedurs Penale i Kosovs i njeh procedurat e posame penale si vijon: - procedura kundr personave t cilt pr shkak t vartsis nga droga ose alkooli kan kryer vepra penale (Neni 486-488); - procedura e konfiskimit (Neni 489 499); - procedura e revokimit t dnimeve alternative (Neni 500); - procedura e nxjerrjes s aktvendimit pr shlyerjen e dnimit nga evidenca (Neni 501- 505); - procedura e ofrimit t ndihms ndrkombtare juridike dhe zbatimi i marrveshjeve ndrkombtare n shtjet penalo-juridike (Neni 506515); - procedura e transferimit t t akuzuarve dhe t t dnuarve n kompetenc t legjislacionit t huaj dhe e kundrta, nga kompetenca e legjislacioni t huaj n at t vendit (Neni 516-533); - procedura pr kompensim t dmit, rehabilitim dhe realizim t t drejtave tjera t personave t dnuar pa arsye, apo pa baz t privuar nga liria (Neni 534-542) dhe - procedura pr lshimin e kumtesave dhe shpalljeve (Neni 543-547). A) Procedura kundr personave t cilt, pr shkak t vartsis nga droga ose alkooli, kan kryer vepra penale Masn e mjekuese t rehabilitimit t detyrueshm, gjykata me aktgjykim t prer, n pajtim me dispozitat prkatse t KPPK, ia shqipton personit i cili ka kryer vepr penale nn ndikimin e alkoolit apo pr shkak t vartsis nga droga. Kjo mas mund t shqiptohet t pandehurit pavarsisht nga sanksioni i shqiptuar, kurse koha t ciln i dnuari e kalon n entin shndetsor pr shkak t mass s prmendur, llogaritet n dnimin me burg (Neni 486). Gjykata sipas detyrs zyrtare (ex officio), do dy muaj vendos se a ekziston ende kushti pr zbatimin e ksaj mase. Pr marrjen e vendimit i cili ka t bj me kohzgjatjen apo ndryshimin e ksaj mase, gjykata dgjon mendimin e ekspertit dhe merr n pyetje kryesin e veprs, nse kt e lejon gjendja e tij shndetsore. Kryesi i veprs domosdo duhet ta ket mbrojtsin, kurse pr marrjen e tij n pyetje informohet edhe prokurori.
208

B) Procedura e konfiskimit Me KPPPK parashihet q objektet t cilat jan n pajtim me KPPK, mund dhe duhet t konfiskohen, madje ato konfiskohen edhe ather kur procedura penale ende nuk ka prfunduar me aktgjykim me t cilin i pandehuri duhet t shpallet fajtor, nse ekziston rreziku se objektet mund t prdoren pr vepr penale, apo nse kt e krkojn arsyet morale dhe interesi i siguris s prgjithshme (Neni 489, par. 1). S dyti, objektet do t konfiskohen me vendim t posam (aktvendim), nse gjykata me aktgjykim sipas t cilit i pandehuri sht shpallur fajtor, ka lshuar nxjerrjen e vendimit pr konfiskim t detyrueshm t objektit. Sipas zgjidhjeve nga e drejta materialepenale, askush nuk mund ta mbaj pasurin e krijuar prmes veprs s kryer penale, prandaj ajo duhet t konfiskohet sipas procedurs s parapar me Ligj. Pr kt arsye, si prgjigje n dispozitat materialejuridike pr konfiskimin e pasuris s krijuar me kryerje t veprs penale, Ligji i Procedurs Penale, njeh procedurn e posame pr konfiskimin e dobis s till pasurore. Prandaj, kusht pr zbatimin e ksaj procedure t posame dhe specifike sht krijimi i dobis pasurore prmes kryerjes s veprs penale. Sipas t Drejts s Procedurs Penale, specifikat e tilla, t parapara do t ishin: - Pasuria materiale e krijuar prmes kryerjes s veprs penale, prcaktohet n procedurn penale, sipas detyrs zyrtare (Neni 490, par. 1). - Gjykata dhe organet tjera, jan t detyruar q gjat procedurs ti mbledhin provat dhe ti hetojn rrethanat q jan t rndsishme pr prcaktimin e pasurimit material t krijuar me vepr penale. - Nse i dmtuari ka paraqitur krkes pronsore-juridike pr kthimin e objektit t marr prmes kryerjes s veprs penale, gjegjsisht pr shumn n t holla e cila i prgjigjet vlers s sendeve, ather dobia pasurore do t prcaktohet vetm n at pjes e cila nuk sht prfshir me krkesn pronsore-juridike (Neni 490) - Konfiskimin e pasuris materiale t marr me vepr penale, gjykata mund ta shqiptoj n aktgjykim me t cilin i pandehuri shpallet fajtor, apo n lajmrimin gjyqsor, ose n aktvendim n t cilin shqiptohet masa mjekuese e rehabilitimit t detyrueshm nga alkooli apo droga t kryesit t veprs penale (Neni 494).

209

C. Procedura e revokimit t dnimeve alternative Kur dnimi me kusht varet nga plotsimi i obligimeve t caktuara, kurse i akuzuari nuk i plotson ato obligime n afatin q e cakton gjykata, ather gjykata e cila ka gjykuar n shkalln e par, me propozim t prokurorit publik, paditsit t autorizuar, apo sipas detyrs zyrtare, inicion procedurn pr revokimin e dnimit me kusht. Nse gjykata, pas marrjes n pyetje t t dnuarit, konstaton se i dnuari nuk e ka plotsuar obligimin sipas mass s shqiptuar, ather nxjerr aktgjykimin me t cilin e revokon dnimin me kusht, pr shkak t mosplotsimit t obligimit (Neni 500, e lidhur me Nenin 47 t KPPK). C) Procedura e nxjerrjes s aktvendimit pr shlyerjen e dnimit nga evidenca Aktvendimi pr shlyerjen e dnimit nga evidenca nxirret sipas detyrs zyrtare (ex officio). Aktvendimin e nxjerr organi publik, kompetent pr fushn e drejtsis. Para shlyerjes nga evidenca, verifikohet sidomos; a sht ngritur kundr personit t dnuar procedur penale edhe pr ndonj vepr tjetr penale, t kryer para skadimit t kohs pr shlyerjen e dnimit. Nse organi kompetent nuk e nxjerr aktvendimin pr shlyerjen e dnimit, personi i dnuar mund ta parashtroj krkesn pr kt. Krahas ksaj procedure pr nxjerrjen e aktvendimit pr shlyerjen e dnimit nga evidenca (Rehabilitimi Ligjor Neni 87 i KPPK), KPPPK parasheh procedurn pr shlyerjen e dnimit edhe n baz t aktvendimit gjyqsor(Rehabilitimi GjyqsorNeni 88 i KPPK). Pr kt lloj rehabilitimi, lutja i parashtrohet gjykats e cila e ka dnuar n shkalln e par. Pas kryerjes s veprimeve t caktuar, gjykata e nxjerr aktvendimin pr shlyerjen e dnimit ose e refuzon lutjen (Neni 504).

210

PJESA E XXVIII
PROCEDURA E OFRIMIT T NDIHMS JURIDIKE NDRKOMBTARE DHE ZBATIMI I MARRVESHJEVE NDRKOMBTARE N SHTJET PENALE-JURIDIKE. PROCEDURA PR TRANSFERIN E PERSONAVE T AKUZUAR DHE T DNUAR N KOMPETENCA T LEGJISLACIONEVE T HUAJA DHE NGA KOMPETENCAT E LEGJISLACIONEVE T HUAJA N AT VENDORE

131. N prgjithsi pr ndihmn juridike ndrkombtare dhe llojet e ndihms s till Ndihma juridike ndrkombtare paraqet grup veprimesh t llojllojshme t cilat ndrmerren n kuadr t bashkpunimit t legjislacioneve penale me qllim t luftimit t kriminalitetit. Lnda e ndihms juridike ndrkombtare ka t bj me ndrmarrjen e veprimeve procedurale penale dhe transferin e personave t akuzuar dhe t dnuar. Pr kt arsye, mund t thuhet se ndihma penalo-juridike ndrkombtare ka shum forma, si jan: ndihma e vogl penalo-juridike ndrkombtare; ekzekutimi i aktgjykimit t jashtm; dorzimi i ndjekjes penale shtetit tjetr (t huaj); dhe ekstradimi.146

Gjithashtu sipas kuptimit t prgjithshm, ndihma penalo-juridike ndrkombtare karakterizohet si: - ndihm aktive juridike (ofrim i ndihms juridike); dhe - ndihm pasive juridike (krkimi i ndihms juridike). Ndihma penalo-juridike ndrkombtare zhvillohet n baz t marrveshjeve bilaterale dhe multilaterale ndrkombtare apo n baz t dispozitave ligjore t vendit. Me dispozitat e marrveshjeve ndrkombtare jan parapar bazat dhe kushtet e zbatimit t ndihms procedurale-penale, gjegjsisht ekstradimi i personave t dnuar dhe t
146

D. Krapac, Birin, 1987, fq.7. 211

akuzuar dhe prderisa ato veprime kryhen, edhe vet procedura rreth ekstradimit t personave t prmendur zbatohet nga organet vendore, n mnyrn dhe formn e cila sht parapar me normat procedurale vendore. Trheqja apo zmbrapsja sht e mundur me krkes t atij q krkon ndihmn ndrkombtare penalo-juridike, nse ajo nuk sht n kundrshtim me sistemin juridik vendor, apo nse ajo sht e parapar me marrveshje ndrkombtare. Pra, normat e ndihms penalo-juridike ndrkombtare na paraqiten si norma t s drejts ndrkombtare apo si norma t s drejts s brendshme t vendit. N raportin e ndrsjell midis tyre, e drejta ndrkombtare gjithmon ka prparsi.147 132. Ndihma e vogl penalo-juridike ndrkombtare Kjo form e ndihms prfshin forma t ndryshme t veprimeve procedurale, (drgimi i letrave apo marrja n pyetje e dshmitarit), t cilat i ndrmarrin organet e procedur penale me lutje dhe n dobi t organeve t jashtme (t shteteve t huaja). Kto veprime ndrmerren sipas rregullave procedurale t organeve vendore t procedurs penale. N kuadr t ksaj forme t ndihms ndrkombtare juridiko-penale vlen parimi i identitetit t norms apo parimi i sanksionimit t ndrsjell. Pra, vepra pr shkak t s cils krkohet ndihma e vogl ndrkombtare juridiko-penale duhet t jet vepr penale e parapar si me legjislacionin e atij i cili lut pr ndihm, ashtu edhe me legjislacionin e atij i cili lutet pr ndihm. Sipas KPPPK, lutjet e gjykatave vendore pr ndihm juridike n shtjet penale, u drgohen organeve t jashtme prmes rrugve diplomatike. Po n t njjtn mnyr, lutjet e organeve t jashtme pr ndihm juridike, u drgohen edhe gjykatave vendore, (Neni 507, par. 1).

Pr kt dshmojn edhe vendimet n procedurn penale t Kosovs. Ksht npr. Ndihma ndrkombtare juridike-penale ofrohet sipas dispozitave t KPPPK, nse me marrveshje ndrkombtare nuk sht parapar ndryshe (Nnei 506). Vet procedurat pr ndihm ndrkombtare t ktij lloji dhe zbatimi i marrveshjeve ndrkombtare n shtjet penale bhet n pajtim me Nenin 8.1(n), 8.1 (m) dhe 8.1 (o) t Kornizs Kushtetuese KK. dhe Neni. 516, par. 1. 212

147

N raste urgjente dhe n baz t reciprocitetit, lutjet pr ndihm juridike mund t drgohen edhe prmes organit publik kompetent pr pun t brendshme apo prmes organit publik kompetent pr luftimin e shplarjes s fitimit prmes aktiviteteve kriminale.(Neni 50,par. 2). Organi kompetent, lutjen e organit t jashtm pr ndihm juridike, ia drejton organit kompetent pt fushn e gjyqsis, i cili pastaj ia prcjell gjykats s qarkut n territorin e s cils sht personi t cilit duhet drguar dhe dorzuar dokumentin, t hetohet, n territorin e s cils e ka vendqndrimin apo n territorin e s cils duhet ndrmarr veprimin e krkuar t hetimit. Pr lejueshmrin dhe mnyrn e zbatimit t veprimit i cili sht objekt i lutjes s organit t jashtm, vendos gjykata e qarkut n pajtim me ligjin n fuqi (Neni 508, par.1 dhe 3). 133. Zbatimi i aktgjykimit t jashtm penal Zbatimi i aktgjykimit t jashtm paraqet form shum t ndrlikuar t ndihms ndrkombtare penale-juridike. Gjykatat e vendit veprojn sipas lutjes s organit t jashtm me t ciln krkohet zbatimi i aktgjykimit ndshkues ndaj banorit t Kosovs, t cilin aktgjykim e ka sjell gjykata e jashtme, nse kjo sht e parapar me marrveshje ndrkombtare ose n baz t reciprocitetit. (Neni 509, par. 1). Pr zbatimin e aktgjykimit t jashtm penal, krkohet zbatimi i procedurs gjegjse. N t vrtet, gjykata e nxjerr vendimin pr zbatimin e sanksioneve t cilat i ka vendosur gjykata e jashtme n kolegjin e prbr nga tre gjyqtar (Neni 511, par. 1). Pr sesionin gjyqsor informohet prokurori publik, i dnuari dhe mbrojtsi. N shqiptimin e dnimit t cilin e miraton gjykata e vendit, gjykata do ta fus shqiptimin dhe emrtimin e gjykats nga dnimi i jashtm dhe do ta shqiptoj sanksionin penal. N arsyetimin e dnimit do t ceken shkaqet t cilat i ka pasur parasysh gjykata me rastin e shqiptimit t sanksionit. Kundr dnimit i cili sht shqiptuar sipas ligjeve penale vendore lejohet ankesa. Ankesn mund ta ushtroj prokurori publik, i dnuari dhe mbrojtsi i tij. (Neni 511, par. 2 7). Personi i dnuar mund t privohet nga liria nse pr veprn e kryer penale sht parapar paraburgimi dhe nse rrethanat specifike tregojn pr rrezikun e arratis s tij. (Neni 510).
213

Ktu duhet shtuar se sht e mundur q shtetasi i huaj i dnuar nga gjykata vendore apo personi i autorizuar me kontrat ia paraqet lutjen gjykats q i dnuari ta vuaj dnimin n vendin e vet. N shembujt e till gjykata do t veproj sipas marrveshjeve ndrkombtare apo n baz t reciprocitetit. Neni 512). 134. Cedimi i ndjekjes penale shtetit tjetr (t huaj) Ndonse parimi territorial si njri ndr parimet themelore, n kuadr t vlefshmris hapsinore t legjislacionit penal, obligon q legjislacioni penal t zbatohet ndaj secilit q kryen vepr penale n territorin e caktuar, prap parashihet mundsia q nn kushtet e caktuara ndjekja penale e kryesit t huaj t veprs penale ti cedohet apo lihet shtetit tjetr (t huaj), gjegjsisht q pr shtetasin e vet ta marr ndjekjen penale nga shteti tjetr i huaj n territorin e t cilit prndryshe sht kryer vepra penale. Lnia e ndjekjes penale shtetit t huaj sht e mundur nn kushtet n vijim: - q i huaji i cili e ka vendqndrimin n shtetin tjetr t huar ta ket kryer veprn penale n territorin e Kosovs; - q shteti i huaj t mos e kundrshtoj cedimin e dokumenteve penale me qllim t ndjekjes dhe dnimit; - t bhet fjal pr veprat penale pr t cilat sht parapar dnimi me burg deri n dhjet vjet apo pr veprn penale t rrezikimit t komunikacionit publik; dhe - q i dmtuari t ket marr garanci pr realizimin e krkess pasurore-juridike (Neni514). Vendimin e nxjerr trupi gjyqsor me propozimin e prokurorit publik. Krkesa e shtetit t huaj q n Kosov t ndrmerret ndjekja e banorit t Kosovs pr shkak t veprs penale, t kryer n botn e jashtme s bashku me dokumente i drgohet prokurorit publik n territorin e t cilit ai person e ka vendbanimin e prhershm. Pr aktvendimin me t cilin hedhet posht krkesa pr marrjen e ndjekjes penale, si dhe pr aktvendimin e forms s prer t nxjerr n procedurn penale, informohet shteti i jashtm i cili ka drejtuar krkesn pr fillimin e ndjekjes n Kosov (Neni 515).

214

135. Procedura e bartjes s personave t akuzuar dhe t dnuar n kompetenc t gjyqsis s jashtme dhe nga gjyqsia e jashtme n at vendore (Ekstradimi. Kjo sht njra ndr format m t vjetra dhe m t rndsishme t ndihms ndrkombtare juridike-penale. Parimet themelore q kan t bjn me ekstradimin jan: parimi i reciprocitetit; parimi i identitetit t norms apo sanksionimit t ndrsjell; parimi i specialitetit (q do t thot se personi i ekstraduar mund t ndiqet penalisht apo dnohet vetm pr ato vepra penale t cilat jan kryer para paraqitjes s krkess pr ekstradim); dhe parimi ekstradibil i cili nnkupton se ekstradimi sht i mundur vetm n pikpamje t atyre veprave penale t cilat si t atilla jan t parapara me marrveshje ndrkombtare apo me t drejtn e brendshme.148

KPPPK rregullon: supozimet pr bartjen e personit n gjyqsin e jashtme (Neni 517 dhe 533); procedurn pr bartjen e till(Neni 518 519); privimin nga liria t personit, bartja e t cilit krkohet dhe caktimi i paraburgimit (Neni 520), veprimet q i ndrmerr gjyqtari i procedurs paraprake pr t konstatuar se a ekzistojn supozimet pr ekstradim t t huajit (Neni 521); procedura para gjykats kompetente e cila mund t rezultoj me aktvendimin pr refuzim t lutjes pr ekstradim apo aktvendimit me t cilin konstatohet se jan plotsuar kushtet ligjore pr ekstradim (neni 522-524); Nxjerrja e vendimit prfundimtar me t cilin lejohet bartja nga ana e organit publik kompetent.(Neni 525); informimi i shtetit t jashtm (Neni 527, par. 1); ekstradimi i t njjtit person t cilin e krkojn shum shtete (Neni 528); kalimin prtej territorit t Kosovs t personit ekstradimin e t cilit e krkon nj shtet i jashtm nga shteti tjetr i jashtm (Neni 532); dhe procedura e organit kompetent publik n rastin kur kundr personit i cili jeton n shtetin e jashtm zhvillohet procedur penale n Kosov. (Neni 531). Procedura e ekstradimit n gjyqsin e jashtme t t huajit i cili sht i akuzuar ose i dnuar iniciohet n baz t lutjes s shtetit t jashtm. Lutja paraqitet prmes rrugve diplomatike.

148

D. Krapac, V. Birin, 1987, fq. 32 37 215

Me lutje duhet t paraqiten: - shnimet e identifikimit t t akuzuarit apo t dnuarit (prshkrimi i sakt, fotografia,shenjat papilare t gishtit etj); - certifikata apo shnimet tjera pr shtetsin e t huajit; - aktakuza apo aktgjykimi ose aktvendimi pr paraburgimin apo ndonj dokument tjetr adekuat n t cilin duhet t shnohet emri dhe mbiemri i personit dhe t dhnat tjera t nevojshme pr prcaktimin e identitetit t tij, prshkrimi i rrobave, emrtimi ligjor i veprs penale dhe provat n baz t dyshimit; - ekstrakti nga teksti i ligjit penal t shtetit t jashtm i cili duhet t zbatohet apo sht zbatuar ndaj t akuzuarit pr veprn, pr shkak t s cils krkohet ekstradimi, kurse, nse vepra sht kryer n territorin e shtetit t tret, ather edhe ekstrakti i tekstit t ligjit penal t atij shteti (Neni 518). Lutja pr ekstradimin e t huajit drgohet prmes organit kompetent publik t fushs s drejtsis, gjyqtarit t procedurs paraprake, gjyqtarit t gjykats s qarkut n territorin e t cils qndron apo banon i huaji (Neni 519, par. 1). Kurse vendimin definitiv se a do t ekstradohet apo jo e nxjerr organi kompetent publik (Neni 525, par. 1).

216

PJESA E XXIX

PROCEDURA PR KOMPENSIM, REHABILITIM, REALIZIM T T DREJTAVE TJERA T PERSONAVE T DNUAR PA ARSYE DHE T PRIVUAR PA T DREJT NGA LIRIA

Kompensimi i dmit personit i cili sht dnuar apo sht paraburgosur pa arsye, paraqet nj ndr t drejtat dhe lirit themelore t njeriut Analizimi i dispozitave ndrkombtare n kt fush tregon se do person i cili sht viktim e arrestimit dhe paraburgimit t kundrligjshm, ka t drejt pr kompensim t dmit (Neni 9,par. 5 i PNDCP dhe Neni 5, par. 5 i KEDNJ). Garancit ndrkombtare t t drejts pr kompensim t dmit pr shkak t dnimit t pa arsyeshm. parashohin se personit, i cili me aktgjykim t forms s prer sht dnuar pr vepr penale, dhe nse m von dnimi i tij sht hequr ose sht falur pr shkak se ndonj fakt i ri m von i zbuluar ka treguar pr gabimin gjyqsor, personi i cili ka vuajtur dnimin si pasoj e atij dnimi, do ta marr kompensimin e dmit n pajtim me ligjin apo praktikn e shtetit gjegjs, nse nuk dshmohet se ai sht pjesrisht apo plotsisht prgjegjs pr at q fakti i panjohur nuk sht zbuluar me koh (Neni 14, par. 6 i PNDCP dhe Neni 3 i Protokollit 7 me KEDNJ). Sipas KPPPK, personi i cili sht dnuar apo sht arrestuar n mnyr kundrligjore, apo sht mbajtur n paraburgim para shqyrtimit gjyqsor, ka t drejt n rehabilitim, kompensim t drejt nga mjetet e buxhetit dhe n t drejtat tjera t parapara me ligj (Neni 16). E drejta pr kompensim t dmit pr shkak dnimit apo arrestimit t pabaz prfshin t drejtn pr pages t dmit pasuror dhe jopasuror. Ekzistojn pra, forma dhe lloje t ndryshme t dmit, kurse kompensohet tr ajo q sipas dispozitave t t drejts pasurore nnkupton dmin.149
149

Praktika gjyqsore merr qndrim pr at se pr cilat forma t dmeve t shkaktuara mund t shtrohet krkesa pr kompensim. Lidhur me kt, m s shpeshti diskutohet pr krkesat n vijim pr kompensim t dmit, t cilat mund t shtrohen n procedur para gjykats ose drejtprdrejt organit kompetent t administrats:Dmi i krijuar pr shkak t ndrprerjes s marrdhnies s puns dhe cilsis s t siguruarit t prkujdesit social; shpenzimet e antarve t familjes s t dnuarit pr shkak t vizitave t dnuarit dhe drgimit t drgesave; ndrprerja e shkollimit dhe shtyerja e punsimit;; konfiskimi i dobis pasurore; kthimi i gjrave t konfiskuara, gjegjsisht 217

Gjykata e cila n procedurn penale e ka dnuar, n shkalln t par nxjerr aktvendimin sipas detyrs zyrtare, me t cilin anulon regjistrin e dnimit t paarsyeshm n evidencn penale. Aktvendimi i drgohet organit kompetent publik t judikaturs. Pr anulimin e regjistrit nuk guxon ti jepen askujt informata nga evidenca penale (Neni 540). Me kt dispozit garantohet edhe m shum realizimi i rehabilitimit t plot moral, sepse veprimi sipas detyrs zyrtare form e posame e rehabilitimit t domosdoshm. E drejta pr kompensimin e dmit pr shkak t dnimit t paarsyeshm arrihet duke i plotsuar kushtet ligjore si vijon: - nse personit i sht shqiptuar dnimi penal apo sht shpallur fajtor me aktgjykim t forms s prer dhe pastaj sht liruar nga dnimi; - nse me rastin e mjetit t jashtzakonshm ligjor, procedura e re sht pezulluar me form t prer apo me aktgjykim t forms s prer sht liruar nga aktakuza ose aktakuza sht hedhur posht dhe - ns personi, me pranim t rrejshm apo n ndonj mnyr tjetr nuk e ka shkaktuar me qllim dnimin e tij, prve nse pr kt ka qen i shtyr me forc (Neni 534, par, 1 dhe 2). Ndrkaq, e drejta pr kompensim t dmit nuk ekziston: - nse procedura ka prfunduar apo sht nxjerr aktgjykimi me t cilin aktakuza refuzohet pr shkak t mosheqjes dor nga ndjekja t paditsit subsidiar apo privat ose pr shkak se i dmtuari e ka trhequr propozimin, kurse deri te trheqja ka ardhur n baz t marrveshjes me t pandehurin; - apo nse n procedurn prtritu, akuza sht hedhur posht pr shkak t mungess s kompetencs s gjykats, kurse prokurori i autorizuar ka ndrmarr ndjekjen para gjykats kompetente (Neni 534, par. 1, al. 1 dhe 2). KPPPK, parasheh jo vetm t drejtn pr kompensim t dmit pr shkak t dnimit t paarsyeshm, por edhe t drejtn pr kompensim t dmit pr shkak t arrestimit dhe paraburgimit t pabazuar. T drejt pr kompensimin e dmit ka: - personi i cili ka qen n paraburgim, kurse nuk ka ardhur deri te
dhnia e kompensimit pr to prve nse bhet fjal pr sende t cilat duhet t merren; kompensimi i dmit material (pr shkak t rrnimir t prestigjit apo nderit, vuajtjeve dhe dhembjeve shpirtrore dhe fizike). 218

fillimi i procedurs penale ose aktakuza sht hedhur posht me vendim t forms s prer, ose procedura sht ndrpre apo me aktgjykimin e forms s prer sht liruar nga aktakuza apo aktakuza sht refuzuar; personi i cili e ka vuajtur dnimin e arrestit, kurse me rastin e prtritjes s procedurs penale apo krkess pr mbrojtje t ligjshmris i sht shqiptuar sanksioni i paraburgimit n afat m t shkurtr se sa dnimi t cilin e ka vuajtur ose i sht shqiptuar dnimi penal i cili nuk sht privim lirie apo sht shpallur fajtor dhe sht liruar pastaj nga dnimi; personi i cili pr shkak t gabimit apo pr shkak t puns kundrligjore t organit t pushtetit, sht privuar nga liria pa arsye ose sht mbajtur gjat n paraburgim apo n entin pr vuajtje t dnimit apo mass; personi i cili n paraburgim ka kaluar m tepr se sa q zgjat sanksioni me burg me t cilin sht dnuar; personi i privuar nga liria pa baz ligjore, nse nuk i sht caktuar paraburgimi dhe as koha e kaluar n paraburgim nuk iu ka llogaritur n vuajte dnimi pr kundrvajtje apo vepr penale (Neni 538, par. 1 dhe 2); E drejta pr kompensim t dmit t shkaktuar pr shkak t privimit nga liria pa baz ligjore nuk i takon personit i cili me sjelljet e tij t pahijshme ka shkaktuar privimin e tij nga liria (Neni 538, par. 3).

E drejta pr kompensim parashkruhet tri vjet nga dita e forms s prer t aktgjykimit me t cilin i akuzuari sht liruar nga aktakuza apo me t cilin aktakuza sht hedhur posht, gjegjsisht me formn e prer t aktvendimit me t cilin sht refuzuar aktakuza ose sht ndrprer procedura. Nse me rastin e ankess, gjykata e lart e ka zgjidhur t drejtn pr krkesn e kompensimit t dmit, ather ajo parashkruhet tri vjet pas pranimit t aktvendimit t asaj gjykate (Neni 535, par. 1). Procedura pr realizimin e t drejts n kompensim t dmit i ka dy pjes: Procedura administrative dhe kontestimore Faza e par pra sht procedura administrative e cila duhet t filloj para paraqitjes s padis pr kompensimin e dmit. I dmtuari i paraqitet organit kompetent publik t drejtsis me krkes, me qllim t arritjes s marrveshjes pr ekzistimin e dmit dhe pr llojin dhe lartsin e kompensimit. Paraqitja atij organi sht rregull procedurale,
219

pa t ciln n procedurn kontestimore nuk sht i mundur shqyrtimi. Nse arrihet marrveshja, ather me t prcaktohet lloji dhe lartsia e dmit. Ndrkaq, nse deri te kjo marrveshje nuk vihet, ose nse organi kompetent nuk e nxjerr vendimin brenda tre muajve nga dita e paraqitjes s krkess, i dmtuari, te gjykata kompetente mund ta paraqes padin pr kompensimin e dmit (Neni 535, par.2 dhe Neni 536, par. 1). Pasardhsit e t dmtuarit trashgojn vetm t drejtn e personit t dmtuar pr kompensim t dmit pasuror. Nse i dmtuari ka paraqitur tashm krkesn pr kompensimin e dmit, pasardhsit mund ta vazhdojn procedurn vetm brenda kufijve t krkess tashm t paraqitur pr kompensim t dmit pasuror. Pasardhsit e personit t dmtuar, pas vdekjes s tij mund ta vazhdojn procedurn pr kompensimin e dmit, gjegjsisht ta fillojn procedurn, nse personi i dmtuar ka vdekur para skadimit t afatit t parashkrimit, kurse nga krkesa nuk ka hequr dor (Neni 537). Nse rasti, i cili ka t bj me gjykimin e paarsyeshm apo arrestimin e pabaz t ndonj personi sht publikuar n mjetet e informimit dhe me kt sht dmtuar prestigji i personit, gjykata, me krkes t tij do ta publikoj n gazet apo n mjete tjera t informimit publik aktvendimin nga i cili rezulton pabazueshmria e dnimit t mparshm, gjegjsisht pabazueshmria e arrestimit. Nse rasti nuk sht shpallur n mjete t informimit publik, komunikatn till me krkesn e atij personi do ti drgohet pundhnsit t tij. Pas vdekjes s t dmtuarit t drejtn pr paraqitje t krkess e ka bashkshorti i saj/tij, gjegjsisht qifti jashtmartesor, fmijt, prindrit, vllezrit dhe motrat. Krkesa mund t paraqitet edhe nse nuk sht parashtruar krkesa pr kompensim t dmit. Krkesa i paraqitet gjykats n afat prej gjasht muajsh (Neni 539). Personit, t cilit pr shkak t gjykimit t padrejt apo paraburgimit t pabaz i ka pushuar marrdhnia e puns ose cilsia e t siguruarit n kuadr t sistemit t sigurimit social, i njihet prvoja e puns, apo prvoja e sigurimit sikurse t kishte punuar gjat tr kohs sa ka qen i burgosur pr shkak t gjykimit t padrejt apo paraburgimit t pabaz. N prvoj pune llogaritet edhe koha e papunsis q ka rezultuar pr shkak t gjykimit t padrejt apo paraburgimit t pabaz e q kjo nuk ka ndodhur me fajin e personit (Neni 542).
220

PJESA XXX
PROCEDURA E LSHIMIT T FLETARRESTIT DHE NJOFTIMI PUBLIK

Lshimi i fletarrestit mund t urdhrohet n rastet kur i pandehuri kundr t cilit sht filluar procedura penale pr shkak t veprs penale e cila ndiqet sipas detyrs zyrtare dhe pr t ciln sht parapar dnimi me burg s paku dy vjet, sht n arrati dhe kur sht lshuar urdhresa pr arrestimin e tij apo vendimi gjyqsor me t cilin i prcaktohet paraburgimi. Lshimin e fletarrestit e urdhron gjykata e cila sht duke zhvilluar procedurn penale. N procedurn paraprake, lshimin e fletarrestit e urdhron gjyqtari i procedurs paraprake me propozimin e prokurorit publik. Lshimi i fletarrestit urdhrohet edhe n rastin e arratisjes s t akuzuarit nga burgu, pa marr parasysh kohzgjatjen e dnimit, apo n rastin e arratisjes nga enti n t cilin shqiptohet masa institucionale e privimit nga liria. N kt rast, shpalljen e fletarrestit e urdhron udhheqsi i entit. Urdhresa t ciln e lshon gjykata apo udhheqsi i entit, i drgohet policis pr ta ekzekutuar (Neni 544). Nse t dhnat pr disa lnd kan lidhje me veprn penale, apo kto lnd duhet gjetur, sidomos nse kjo sht e nevojshme pr prcaktimin e identitetit t kufoms s gjetur t pa njohur, organi kompetent i cili zhvillon hetimin do t urdhroj lshimin e shpalljes publike me t ciln do t krkoj q t dhnat apo informatat ti drgohen organit i cili zhvillon procedurn. Policia mund ti publikoj fotografit e kufomave dhe personave t zhdukur, nse ekziston baza pr dyshim se deri te vdekja, gjegjsisht zhdukja e atyre personave ka ardhur si pasoj e veprs penale (Neni 544.). Organi i cili e ka urdhruar lshimin e fletarrestit apo t shpalljes publike, sht i detyruar q at ta trheq menjher porsa t jet gjetur personi apo objekti i krkuar, n rast se ka kaluar koha e parashkrimit t ndjekjes penale, apo t vuajtjes s dnimit, apo ather kur arsyet tjera tregojn se fletarresti dhe shpallja publike, nuk jan m t nevojshme (Neni 546). Fletarrestin dhe informatn publike e shpall organi kompetent shtetror i punve t brendshme (Neni 547, par. 1).
221

PJESA E XXXI
PROCEDURA NDAJ T MITURVE

N Kosov, procedura ndaj t miturve t cilt kan kryer vepra penale, rregullohet me Ligjin pr t Miturit.150 Me kt Ligj jan parapar dispozitat materiale dhe procedurale-juridike si dhe dispozitat tjera t cilat kan t bjn me kryesit e mitur t veprave penale e t cilat jan t ndryshme nga ato q kan t bjn me kryesit e moshs madhore t veprave penale. Kto norma ligjore e prcaktojn pozitn e t miturve n Procedurn Penale dhe n t Drejtn Penale, duke iu dhn prparsi masave ndihmse korrektuese dhe t integrimit social t t miturve. Ato gjithashtu vejn n pah ndarjen e t miturve nga t rriturit e moshs madhore duke penguar ndikimet negative t delinkuentve t moshs madhore. Krahas t cekurave, ky Ligj prmban edhe dispozitat mbi veprat penale t cilat kryhen n dm t fmijve. Dispozitat specifike t s drejts materiale dhe prmbaruese procedurale-penale pr t miturit, lidhen pr moshn e t miturve, madje si pr kohn e kryerjes, ashtu edhe pr kohn e gjykimit t t miturit, gjegjsisht ekzekutimit t sanksionit penal-juridik. N kt kuptim, pr t miturit t cilt kryejn vepra penale, ekzistojn rregulla t prpunuara dhe t prshtatura t procedurs specifike penale. Ky grup i posam i rregullave procedurale do t duhej t siguronte procedur t till n t ciln do t mbroheshin t drejtat e t miturve si pjesmarrs, gjegjsisht si subjekt procedural, t shmangnin pasojat pr personalitetin e personit t mitur n zbatimin e procedurs dhe t siguronin realizimin e qllimit t ndihms dhe riedukimit t t miturve. Vrejtja tjetr e rndsishme sht se kjo procedur specifike ndaj t miturve i zbaton standardet ndrkombtare q kan t bjn me pozitn e kryesit t mitur t veprave penale, me 'rast shprehen prpjekjet pr mbrojtjen e garancive procedurale dhe t drejtave t njeriut, sidomos t t miturit. Qllimi i dnimit t t miturit nuk paraqet krkimin e prgjigjes ekskluzive pr shtjet e caktuara (a sht kryer vepra penale, kush e ka kryer at dhe se a mund t zbatohen ndaj kryesit sanksionet penale), gjykimi i t miturit mbshtetet para s gjithash n krkimin e masave m t prshtatshme pr integrimin e tij pozitiv n shoqri.
Ky Ligj sht nxjerr me Rregulloren e UNIMIK-ut, .2004/8, e cila ka hyr n fuqi m 20 prill 2004. 222
150

PJESA E XXXII
PROCEDURA N RASTET E PAPRGJEGJSHMRIS N MOMENTIN E KRYERJES S VEPRS PENALE

Me t Drejtn Ndrkombtare mbi t Drejtat e Njeriut parashtrohen krkesat e pozits specifike t personave t cilt kan kryer vepra penale n gjendje t paprgjegjshmris. Duke pasur parasysh mbrojtjen e t drejtave dhe lirive themelore t njeriut, n kt kontekst, status t posam duhet t ken personat t cilt kan kryer vepra penale n gjendje t paprgjegjshmris. Kshtu pra, n procedurn kundr ktyre personave, para s gjithash, duhet doemos t respektohen standardet e parapara me Nenin 3 t KEDNJ, n kuptimin q ata persona nuk guxojn t torturohen, as t trajtohen dhe ndshkohen n mnyr njerzore. Kjo e drejt e mbrojtjes s liris personale nga Neni 5 i KEDNJ dhe e drejta pr procedur t drejt sht parapar me Nenin 6 t KEDNJ. N Kosov, kto t drejta rregullohen me ligj t posam i cili prfshin procedurn ndaj personave me smundje mentale.151 Ky Ligj parasheh q gjykata t konstatoj se a sht kryer vepra penale dhe n momentin e kryerjes s saj, a ka qen kryesi i prgjegjshm, apo mos ai ka qen n gjendje t paprgjegjshme. Me propozimin e prokurorit publik gjykata e shqipton masn mjekimit t detyrueshm psikiatrik, natyrisht, nse provat e paraqitura n shqyrtimin gjyqsor, dshmojn se i pandehuri ka kryer vepr penale n gjendje paprgjegjshmrie.

SQARIMI I SHKURTESAVE KEDNJ: Konferenca Evropiane e t Drejtave dhe Lirive themelore t Njeriut (1950) GJEDNJ: Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut. PNDCP: Pakti Ndrkombtar i t Drejtave Civile dhe Politike (1966) me Protokollet plotsuese (1989). KPPK: Kodi i Prkohshm Penal i Kosovs. (Rregullorja e UNMIK-ut 2003/25.) KPPPK: Kodi i Prkohshm i Procedurs Penale t Kosovs. LMK: Ligji pr t Mitur i Kosovs (Rregullorja e UNMIK-ut 2004/8). Ndrkaq, numrat e neneve, pa shenjn e afrt t tyre, paraqesin nenet e Kodit t Prkohshm t Procedurs Penale t Kosovs (KPPPK).
151

Rregullorja e UNIMK-ut, 2004/34, e cila ka hyr n fuqi m 24 gusht 2004. 223

LITERATURA: V. Bayer: Kazneno procesno pravo odabrana poglavlja. Knjiga I. Uvod u teoriju kaznenog procesnog prava. Priredio D. Krapac. Zagreb, 1995. (V. I. Bayer , 1995.) L. Bianku: Jurisprudenca e Gjykates se Strazburgut. Tirana, 2005. V. . Degan., B. Pavii : Meunarodno kazneno pravo. Rijeka, 2005. M.Delmas-Mart,J.R.Spencer: European Criminal Procedures. Cambridge, 2002. P.van Dijk, G.J.H. van Hoof: Teorija i praksa Evropske konvencije o ljudskim pravima. Tree izdanje. Sarajevo, 2001. M. Gruba: Krivino procesno pravo. Uvod i opti deo. etvrto izmenjeno i dopunjeno izdanje. Beograd, 2006. (Gruba, M., 2006.) M Grubia: injenino stanje u krivinom postupku. Drugo, dopunjeno i izmijenjeno izdanje. Zagreb, 1980. (Grubia, M., 1980.) H. Halilovi: Prikriveni istraitelj, pravno-kriminalistiki pristup. Sarajevo, 2005. M. Ili: Krivino procesno pravo, priredila dr. Hajrija Sijeri-oli, Sarajevo, 2001. Izvod iz sudske prakse Evropskog suda za ljudska prava. Knjiga 1 i 2. Sarajevo, 2001. D.Krapac: Kazneno procesno pravo. Prva knjiga: institucije. II. Izmijenjeno i dopunjeno izdanje. Zagreb, 2003. (Krapac, D., 2003.) D. Krapac, V . Birin: Meunarodna krivinopravna pomo, Zagreb, 1987. (Krapac, D., Birin, V., 1987.) N. Matovski: Branilac u krivinom postupku, Vranje, 1984. (Matovski, N., 1984.) D. Modly, N. Korajli: Kriminalistiki rjenik, Centar za kulturu i obrazovanje Teanj, Teanj, 2002. R. Murati: Protection of Human Rights Under Kosovo's Criminal Code and Criminal Procedure Code. Chicago-Kent Law Review, 80 (2005) 1, str. 99. 116. R. Murati: Rishikimi i procedures penale per shkak te fakteve dhe provave te reja. Prishtine, 2006. Murati, R.: Neki aspekti institucije ponavljanja krivinog postupka zbog novih injenica i dokaza, Godinjak Pravnog Fakulteta u Sarajevu, 2006., str. B. Pavii: Komentar Zakona o kaznenom postupku. 5. izdanje. Rijeka, 2005. (Pavii, B., 2005.) E. Sahiti: Argumentimi ne proceduren penale. Prishtin, 2006. E. Sahiti, R. Murati, E. Kuntek: Criminal Procedure System of Kosov, botuar ne edicionin: Transition of Criminal Procedure System (ed. B. Pavii). Rijeka, 2004. (Sahiti, E., Murati, R., Kuntek, E., 2004.) E. Sahiti: E drejta e procedures penale. Prishtin, 2005.
224

H. Sijeri-oli: Krivino procesno pravo. Knjiga I, Krivinoprocesni subjekti i krivinoprocesne radnje. Knjiga II, Tok redovnog krivinog postupka i posebni postupci. Sarajevo, 2005. (Sijeri-oli, H., I, 2005. i Sijeri-oli, H., II, 2005.) H. Sijeri-oli: Krivini postupak i mediji. U: Novinarstvo u borbi protiv korupcije. Sarajevo, 2003., str. 3. 46. H. Sijeri-oli: M. Hadiomeragi, M. Jurevi, D. Kaurinovi, M. Simovi: Komentari zakona o krivinom/kaznenom postupku u Bosni i Hercegovini. Sarajevo, 2005. (Sijeri-oli, H., Hadiomeragi, M., Jurevi, M., Kaurinovi, D., Simovi, M., 2005.) Z. Simi-Jeki: Krivino procesno pravo SFRJ. Drugo izmenjeno i dopunjeno izdanje. Beograd, 1985. .Stevanovi: Vetaenje u krivinom postupku, Savremena administracija, Beograd 1976. G. Tomaevi: Kazneno procesno pravo. Temeljni pojmovi i osnove praktine primjene. Split, 1998. (Tomaevi, G., 1998.) T. Vasiljevi: Sistem krivinog procesnog prava SFRJ. Tree izmenjeno i dopunjeno izdanje. Beograd, 1981. (Vasiljevi, T., 1981.) T. Vasiljevi, M. Gruba: Komentar Zakonika o krivinom postupku, Beograd, 2003. (T. Vasiljevi,, M. Gruba, 2003.) B. M. et al. Zupani: Ustavno kazensko procesno pravo. Tretja izdaja. Ljubljana, 2000.

225