Instytut Badawczy Drg i Mostw Zakad Technologii Nawierzchni

Temat WS-07 Opracowanie i weryfikacja badania zmczenia lepiszczy asfaltowych Sprawozdanie kocowe Zadanie 1: Przegld metod badania zmczenia lepiszczy asfaltowych i wybr metody badawczej Zadanie 2. Badania wybranych lepiszczy asfaltowych i polimeroasfaltowych Zadanie 3. Badania zmczenia mieszanek mineralnoasfaltowych z wybranymi lepiszczami asfaltowymi i polimeroasfaltowymi Zadanie 4. Przygotowanie i wykonanie bada midzylaboratoryjnych lepiszczy Zadanie 5. Weryfikacja i opracowanie opisu metody badawczej

Opracowali: prof. dr hab. in. Dariusz Sybilski mgr in. Andrzej Wrbel dr in. Wojciech Bakowski Warszawa, maj 2007

Kierownik Zakadu TN:

prof. dr hab. in. Dariusz Sybilski

Spis treci:
Podstawa opracowania. Program Zmczenie asfaltowych nawierzchni drogowych Przegld metod badania zmczenia lepiszczy asfaltowych Wybr metody badawczej Badania wybranych lepiszczy asfaltowych i polimeroasfaltowych Badania zmczenia mieszanek mineralno-asfaltowych z wybranymi lepiszczami asfaltowymi i polimeroasfaltowymi 7. Przygotowanie i wykonanie bada midzylaboratoryjnych lepiszczy 8. Wyniki bada i analiza 9. Weryfikacja i opracowanie opisu metody badawczej 10. Podsumowanie 11. Literatura Zaczniki: 1. Procedura badawcza Badanie zmczenia lepiszcza asfaltowego w reometrze DSR 2. Spis laboratoriw uczestniczcych w badaniach RILEM RRBFT 3. Zaawansowanie bada RILEM RRBFT wedug stanu w maju 2007 4. Wyniki bada zmczenia lepiszczy Wykresy 5. Wyniki analizy trwaoci zmczeniowej lepiszczy - Tablice 1. 2. 3. 4. 5. 6. 5 6 16 24 36 43 48 49 60 60 61

1. Podstawa opracowania. Program

Projekt badawczy prowadzony jest na zlecenie GDDKiA na podstawie umowy nr 1110/2005 z dnia 07.06.2005 z aneksem nr 1 z 21.03.07. Niniejsze sprawozdanie jest sprawozdaniem kocowym, ktre zawiera cao pracy wraz z rozdziaami z wczeniejszych sprawozda z 2005 i 2006 r. Program pracy obejmowa zadania: Zadanie 1 Przegld metod badania zmczenia lepiszczy asfaltowych i wybr metody badawczej Zadanie 2 Badania wybranych lepiszczy asfaltowych i polimeroasfaltowych Zadanie 3 Badania zmczenia mieszanek mineralno-asfaltowych z wybranymi lepiszczami asfaltowymi i polimeroasfaltowymi Zadanie 4 Przygotowanie i wykonanie bada midzylaboratoryjnych lepiszczy Zadanie 5 Weryfikacja i opracowanie opisu metody badawczej

2. Zmczenie asfaltowych nawierzchni asfaltowych

Przyczyny i rodzaje spka nawierzchni
Podstawowe uszkodzenia asfaltowych nawierzchni drogowych to deformacje trwae i spkania. W takiej te kolejnoci ukada si poziom oceny wanoci (czy te dokuczliwoci) tych uszkodze w wikszoci regionw wiata, z wyczeniem regionw klimatu zimnego. W ostatnich latach w Polsce dokonano radykalnych zmian w projektowaniu konstrukcji nawierzchni, doborze materiaw, projektowaniu mieszanek mineralnoasfaltowych. Dziki temu nawierzchnie asfaltowe stay si bardziej odporne na odksztacenia trwae. Poniewa jednak poprawa odpornoci na deformacje trwae jest w opozycji do odpornoci na pkanie, zauwaalnym skutkiem stao si zaobserwowanie na naszych nawierzchniach zwikszenie udziau ich spka. Powodem tego by take brak przygotowania zaplecza badawczego i technologicznego administracji drogowej i przemysu do uwzgldnienia zjawiska pkania nawierzchni asfaltowej w projektowaniu nawierzchni i mieszanek mineralnoasfaltowych. Dopiero w kocu lat dziewidziesitych sta si dostpny w sprzt badawczy sucy ocenie odpornoci lepiszczy asfaltowych i mieszanek mineralnoasfaltowych na pkanie. Wwczas te podjto w IBDiM obszerne i kompleksowe prace obejmujce pkanie zmczeniowe, niskotemperaturowe, poczenie midzywarstwowe.

Rodzaje spka nawierzchni asfaltowych

Spkania klasyfikuje si [ 1 ] ze wzgldu na: kierunek (w stosunku do kierunku jazdy pojazdw, osi drogi) o o podune poprzeczne prostoliniowe krte meandrujce liniowe rozgazione przeplatane woskowate (poniej 1 mm) wskie (od 1 do 2 mm) szerokie (powyej 2 mm) pojedyncze

przebieg o o o

wygld o o o

rozwarto o o o

ukad o

o o

blokowe siatkowe (zwane w j. angielskim aligatorowymi).

Fot. 1. Pknicie pojedyncze

Fot. 2. Spkania blokowe

Fot. 3. Spkania siatkowe Spkania nawierzchni asfaltowych s bardzo zrnicowane pod wzgldem genezy powstawania. Z tego wzgldu wyrnia si spkania:

o o o o

zmczeniowe zmczeniowe termiczne termiczne odbite.

Podstawy teoretyczne
W mechanice pkni, ktra znajduje zastosowanie w analizie pkni nawierzchni drogowych, wyrniane s trzy podstawowe fazy spka: inicjacji, propagacji oraz zniszczenia (rozpadu), rysunek 1. Warto Kth odpowiada granicznemu wspczynnikowi intensywnoci napre, poniej ktrego nie nastpi inicjacja pknicia. Warto Kc odpowiada wytrzymaoci materiau na pkanie.

Rysunek 1. Teoretyczny wykres przyrostu pknicia zmczeniowego w funkcji wspczynnika intensywnoci napre [ 2 ] Po inicjacji pknicia nastpuje jego propagacja przebiegajca liniowo, ktra opisywana jest prawem Parisa-Erdogana [ 3 ]:

dc = A K n dN

Rwnanie 1

w ktrym: K rnica pomidzy maksymalnym a minimalnym wspczynnikiem intensywnoci napre, N liczba obcie, c dugo pknicia, mm, A, n parametry uzyskane na podstawie bada. Liczba obcie Nf potrzebnych do propagacji pknicia przez warstw o gruboci h jest opisana wzorem:

Nf =
0

dc A (K (c)) n

Rwnanie 2

Wan rol odgrywa wspczynnik intensywnoci napre K, ktry opisuje wielko naprenia w bezporednim otoczeniu pknicia. Zaley on od dugoci pknicia, 9

geometrii prbki (nawierzchni), warunkw obcienia przy zaoeniu, e materia jest izotropowy i homogeniczny.

Zjawisko zmczenia i samonaprawy

Zmczenie materiau jest jednym z powszechnie wystpujcych zjawisk w warunkach, w ktrych materia poddawany jest wielokrotnemu, cyklicznemu obcieniu. Dotyczy to take nawierzchni drogowych, asfaltowych lub betonowanych, poddawanych cyklicznemu obcieniu pojazdami. Obok odksztace trwaych pkanie zmczeniowe jest jednym z gwnych rodzajw uszkodzenia nawierzchni asfaltowych. S to dwa uszkodzenia lokujce si na przeciwlegych biegunach, tzn. zwikszenie odpornoci na koleinowanie nawierzchni asfaltowej moe prowadzi do zmniejszenia jej trwaoci zmczeniowej i odwrotnie. W projektowaniu konstrukcji nawierzchni drogowej jako jedno z podstawowych kryteriw przyjmuje si kryterium zmczenia warstw zwizanych (asfaltowych, betonowych, stabilizowanych spoiwem hydraulicznym). Zmczenie materiau, polegajce na inicjacji i propagacji spka (mikro- i makro-), objawia si zmniejszeniem jego moduu sztywnoci (sprystoci). W klasycznym ujciu analizy zmczenia mieszanek mineralno-asfaltowych jako moment zniszczenia uznaje si chwil, gdy modu wynosi 50% wartoci pocztkowej. Pojedyncze obcienie materiau wywouje w nim jednostkow szkod zmczeniow di, ktrych suma jest cakowit szkod zmczeniow D zgodnie z prawem Minera-Palmera:

D=
i

ni Ni

Rwnanie 3

ni Ni k D

liczba obcie jednostkowych o wartoci i niszczca liczba obcie o wartoci i liczba obcie szkoda zmczeniowa: D 1 (D = 1 oznacza zniszczenie).

Trwao zmczeniowa
Trwao zmczeniowa konstrukcji nawierzchni drogowej definiowana jest jako liczba przej osi standardowych do zniszczenia konstrukcji, czyli wystpienia spka zmczeniowych na powierzchni nawierzchni. W badaniach laboratoryjnych trwao zmczeniowa prbki okrelana jest jako liczba cykli obcienia do spenienia kryterium zmczeniowego wyznaczajcego moment zniszczenia prbki. Prawo zmczeniowe mieszanki mineralno-asfaltowej wyraone jest oglnymi wzorami:

1 N f = K1 t
lub

k2

Rwnanie 4

N f = K1 ( t ) k2
w ktrych: Nf

Rwnanie 5

liczba obcie do zniszczenia zmczeniowego odksztacenie rozcigajce w miejscu krytycznym

10

K1, k2 wspczynniki kalibracyjne ustalane laboratoryjnie. W niektrych metodach projektowania konstrukcji to oglne rwnanie przeksztacane jest do postaci, w ktrej trwao zmczeniowa wyraona jest w bezporedniej zalenoci od moduu sztywnoci mieszanki mineralno-asfaltowej:

1 N f = k1 * E

k3

1 t

k2

Rwnanie 6 Rwnanie 7 Rwnanie 8

N f = k1 ( E * ) k3 ( t ) k2

K1 = k1 ( E * ) k3

E* modu sztywnoci materiau. k1, k3 wspczynniki kalibracyjne ustalane laboratoryjnie. W badaniach zjawiska zmczenia materiaw asfaltowych ujawnio si rwnie zjawisko samonaprawy materiau (ang. healing). Samonaprawa materiau polega na czciowym przywrceniu pierwotnych, utraconych waciwoci materiau podczas spoczynku, w okresie odcienia przed kolejnym obcieniem. Zdolno do samonaprawy wykazuj materiay asfaltowe zapewne dziki tiksotropii asfaltu czyli zdolnoci odtworzenia pierwotnej lepkoci po usuniciu obcienia.

Konwencjonalne kryterium zmczeniowe

Rysunek 2. Porwnanie trybu kontrolowanych odksztace i napre [ 4 ] Konwencjonalne kryterium zmczenia mieszanki mineralno-asfaltowej, powszechnie do niedawna uznawane i stosowane, definiuje zniszczenie materiau, kiedy jego modu sztywnoci mniejszy si do 50% wartoci pocztkowej. Stosujc tak zdefiniowane zmczenie, podaje si wymaganie trwaoci zmczeniowej w postaci minimalnej amplitudy odksztacenia oznaczanego 6, przy ktrym trwao zmczeniowa mieszanki wynosi 1 mln cykli obcienia. Konwencjonalne kryterium zmczeniowe definiujce trwao zmczeniow jest kryterium arbitralnym uwzgldniajcym jedynie modu sztywnoci prbki, a nie rzeczywiste waciwoci materiaowe. Naley rwnie doda, e w wyszej

11

temperaturze i przy duych obcieniach, spadek moduu na pocztku badania jest bardzo znaczny i nie zawsze zwizany wycznie ze zjawiskiem zmczenia. W tej fazie dominuje zjawisko wewntrznego ogrzania prbki [ 5 ].

Energetyczne kryterium zmczeniowe

Hopman i in. [6] zaproponowali now definicj trwaoci zmczeniowej (oznaczanej jako N1), wykorzystujc koncepcj energii rozproszonej opracowan przez van Dijka [ 7 ]. Wiksza cz energii rozproszonej podczas badania zmczenia jest zamieniana na energi ciepln. Jednak wzrost temperatury jest niewielki i nie moe odpowiada za cakowity spadek moduu [8, 9]. Pozostaa cz energii odpowiedzialna jest za mechaniczne zmczenie prbki. Podczas badania zmczenia mona zaobserwowa nag zmian wykresu energii rozproszonej, co wedug Pronka [10] wskazuje na rozpoczcie kocowej fazy badania, czyli gwatownej degradacji prbki. W procesie zmczenia wyrniono dwa podstawowe etapy: inicjacj mikrospka (etap 1) oraz propagacj mikro- i makrospka prowadzc do zniszczenia prbki rozpadu materiau (etap 2). W kadym z tych etapw w jednostkowym cyklu obcienia powstaje pewna energia rozproszona opisana poniszym rwnaniem:

Wn = n n sin n

Rwnanie 9

w ktrym: wn - energia rozproszona, J/m3, n - amplituda naprenia, MPa n - amplituda odksztacenia, mm/mm n - kt przesunicia fazowego, . Graficznym przedstawieniem tego zjawiska jest wykres zalenoci wskanika energii rozproszonej od liczby cykli obcienia opisany nastpujcym rwnaniem:

Wn =

n w0 wn

Rwnanie 10

w ktrym: n numer cyklu obcienia, w0 energia rozproszona w pierwszym cyklu, wn energia rozproszona w n-tym cyklu. Stosujc energetyczne kryterium zmczeniowe, wprowadzono now definicj trwaoci zmczeniowej oznaczanej jako N1, okrelan jako liczba cykli, po ktrej nastpuje odchylenie wykresu wskanika energii rozproszonej od linii prostej [11]. Wykres taki ma rny charakter w trybie kontrolowanego odksztacenia lub naprenia (rysunki 3, 4). Stosowanie tego kryterium okazao si jednak trudne, z uwagi na niejednoznaczne (matematycznie) wskazanie momentu zmiany wskanika energii rozproszonej. Zaproponowano dwie metody graficzne. Metoda przecicia stycznych (punkt A) prowadzi jednak do zawyania trwaoci zmczeniowej. Druga metoda polega na znalezieniu punktu odchylenia od prostej (punkt B). Wynik moe by jednak subiektywny, zaleny od osoby dokonujcej oblicze, gstoci punkw pomiarowych, skali wykresu itp. [ 12 ]. Konieczne wic byo poszukiwanie metody, ktra obiektywnie i dokadnie pozwalaaby wyznaczy trwao zmczeniow N1.

12

Rysunek 3. Wskanik energii rozproszonej w trybie kontrolowanych odksztace

Rysunek 4. Wskanik energii rozproszonej w trybie kontrolowanych napre [ 13 ] Tak przyjte kryterium opiera si na obserwacji samego procesu zmczenia, w odrnieniu od konwencjonalnego kryterium, wedug ktrego trwao zmczeniowa okrelana jest arbitralnie jako liczba cykli potrzebna do obnienia si sztywnoci badanej prbki o 50 % w stosunku do wartoci pocztkowej. Przeprowadzone przez Pronka wstpne badania metod belki czteropunktowo zginanej wykazay, e moliwe jest porwnywanie wynikw uzyskanych w trybie kontrolowanych napre i trybie kontrolowanych odksztace nawet przy rnych czstotliwociach [14]. Wysunito rwnie hipotez, e nowa definicja trwaoci zmczeniowej opiera si na waciwociach materiau, a nie prbki i powinna by niezalena od metody. Pniejsze badania nie potwierdziy jednak do koca tej ostatniej tezy [ 15 ]. W praktyce okazao si, e stosowanie metody graficznej jest bardzo subiektywne. Dopiero metoda Rowea [16] pozwolia na matematyczne, precyzyjne zdefiniowanie momentu odchylenia wykresu wskanika energii rozproszonej w funkcji 13

liczby cykli od linii prostej. W trybie kontrolowanego naprenia wprowadzono zredukowany wskanik energii rozproszonej opisany rwnaniem:
Rn = n E n

Rwnanie 11

w ktrym: n numer cyklu obcienia, En modu sztywnoci w n-tym cyklu, MPa.

Rysunek 5 Zredukowany wskanik energii rozproszonej Rn Graficzn ilustracj przedstawiono na rysunku 5. Wykazano, e maksimum wykresu odpowiada wanie nowemu kryterium zmczeniowemu N1. W trybie kontrolowanego odksztacenia zredukowany wskanik energii rozproszonej opisuje rwnanie:
Rn = n / E n

Rwnanie 12

w ktrym: n numer cyklu obcienia, En modu sztywnoci w n-tym cyklu, [MPa] Na podstawie tego rwnania nie mona jednak, w podobnie atwy sposb jak w trybie kontrolowanych napre, okreli trwaoci zmczeniowej N1. Wykazano natomiast, e w tym trybie mona rwnie skorzysta z rwnania 13 i uzyskuje si wykres podobny jak dla trybu kontrolowanych napre (rysunek 6). Metoda wyznaczania trwaoci zmczeniowej N1 jest rwnie taka sama.

14

Rysunek 6 Zredukowany wskanik energii rozproszonej Rn

15

3. Przegld metod badania zmczenia lepiszczy asfaltowych

Przegld historii bada zmczenia lepiszczy asfaltowych
Zagadnieniem zmczenia nawierzchni drogowych i mieszanek mineralnoasfaltowych jest przedmiotem zainteresowania i bada od kilkudziesiciu lat. Pierwsze, pionierskie badania prowadzi Pell [ 17 ] na Uniwersytecie Nottingham w latach 1950-tych. Badania te byy zainicjowane i finansowane przez Shella. Pell obj swoimi badaniami mieszanki mineralno-asfaltowe, mastyksy i asfalty. Badania mieszanek wykonywane byy metod zginania w specjalnie skonstruowanej maszynie wytrzymaociowej. Schemat badania przedstawia rys. 7.

Rysunek 7. Schemat badania zmczenia metod zginania w badaniach Pella Badania zmczenia mastyksw i asfaltw wykonano metod skrcania prbek z zastosowaniem specjalnie do tego celu skonstruowanej, unikalnej aparatury laboratoryjnej. (rys. 8).

16

Rysunek 8. Aparat do badania zmczenia metod skrcania w badaniach Pella W pniejszych latach skoncentrowano si na badaniach zmczeniowych mieszanek mineralno-asfaltowych. Badania zmczenia lepiszczy przez wiele lat nie byy prowadzone. Powodem by znacznie wikszy stopie komplikacji badania zmczenia lepiszczy. W pocztku lat 1990-tych Potschka [ 18 ] prowadzi badania zmczenia lepiszczy z wykorzystaniem aparatu Fraassa. Zastosowa zatem badanie metod zginania. W ramach programu badawczego SHRP w latach 1994-1998 opracowano specjalny aparat do badania zmczenia lepiszcza metod belki 4-punktowo zginanej (rys. 911) [ 19 ]. Prbka lepiszcza nakadana bya na aluminiowy paskownik. Tak przygotowana kompozytowa prbka poddawana bya zginaniu cyklicznemu z kontrolowanym odksztaceniem (przemieszczeniem) w cyklu obcienie 0,1 s, odcienie 0,9 s. Badanie przerywano, gdy na powierzchni prbki lepiszcza pojawiay si mikropknicia. Badano wwczas wycznie asfalty zwyke, niemodyfikowane (w pocztkowym etapie SHRP w USA prawie nie stosowano asfaltw modyfikowanych polimerami).

17

Rysunek 9. Aparat do badania zmczenia lepiszcza asfaltowego metod belki 4punktowo zginanej opracowany w ramach SHRP

18

Rysunek 10. Prbka kompozytowa lepiszcza asfaltowego na paskowniku aluminiowym do badania zmczenia

Rysunek 11. Schemat warunkw obcienia prbki w badaniu zmczenia wg SHRP W drugiej poowie lat 1990-tych zwrcono wiksz uwag na badania zmczenia lepiszczy w Europie. Przykadem mog by zainicjowane w BP [ 20 ]. Celem tych 19

bada byo uzyskanie korelacji miedzy zachowaniem mieszanki mineralno-asfaltowej i jej trwaoci a waciwociami reologicznymi lepiszczy asfaltowych. We wnioskach z tych bada stwierdzono, e mona uzyska wiarygodne zalenoci midzy odpornoci na koleinowanie i pkanie niskotemperaturowe a waciwociami reologicznymi lepiszcza, lecz brak takich zalenoci w wypadku zmczenia. Bahia [ 21 , 22 ] w kocu lat 1990-tych, po zakoczeniu programu SHRP, podj badania nad zmczeniem lepiszczy, przyjmujc zaoenie, e lepiszcze w nawierzchni poddawane jest znacznym odksztaceniom i napreniom, ktre sprawiaj, e pracuje ono w strefie nieliniowej lepkosprystoci, a nie w strefie liniowej lepkosprystoci, jak si powszechnie uwaa. W badaniach zastosowa metod cinania w reometrze DSR. Wedug opracowanej metodyki badanie prowadzone jest w strefie nieliniowej lepkosprystoci z ustalon liczb cykli obcienia (5000 lub 11000 z odksztaceniem 1, 10, 20, 50%). Zniszczenie materiau jest okrelane jako stopie redukcji moduu zespolonego cinania G*. W badaniach tych podjto rwnie pomiary i ocen zjawiska samonaprawy (healing) asfaltu. Wnioski z bada wskazuj, e odporno na zmczenie lepiszcza znacznie zaley od jego kompozycji. Modyfikacja polimerami przynosi w tym wzgldzie znaczn popraw. Badania te w ramach programu NCRHP zakoczone zostay now propozycj wymaga wobec lepiszczy asfaltowych modyfikowanych polimerami, alternatywn wobec systemu Superpave [ 23 ]. W Europie badania zmczenia lepiszczy asfaltowych na nowo podjte zostay w kilku laboratoriach koncernw petrochemicznych BP (Claxton [4]), Shell (Phillips [ 24 ]), Nynas (Soenen i Eckmann [ 25 ]). W badaniach tych rwnie wykorzystany by reometr DSR. Soenen i Eckmann przyjli za kryterium zniszczenia klasyczn graniczn warto moduu G* wynoszc 50% wartoci pocztkowej. W LCPC [ 26 ] opracowano now metod badania zmczenia lepiszcza: Powtarzalny Test Lokalnego Pknicia Asfaltu. W badaniu cienka warstwa asfaltu sklejajca dwie stalowe pkulowe czasze (symulujce ziarna kruszywa) poddana jest cyklicznym staym, kontrolowanym odksztaceniom rozcigajcym (rys. 6).

Rysunek 12. Schemat Powtarzalnego Testu Lokalnego Pknicia Asfaltu (LCPC)

20

Badanie to wykazao rwnie zgodno z badaniem lokalnych pkni metod emisji akustycznej (rys. 13). Rys. 13 ilustruje dwa moliwe obrazy przebiegu pknicia: jednorazowe lub wielokrotne.

Rysunek 13. Porwnanie wynikw bada pknicia asfaltu PTLPA i zdarze akustycznych metod emisji akustycznej Badania wykazay rnorodno zachowania lepiszczy (kruche, cigliwe) zalenie od temperatury i wielkoci odksztacenia. Zastosowanie przerw pomidzy kolejnymi obcieniami pozwala na rejestracj zjawiska samonaprawy lepiszcza. W ramach warsztatu Eurobitume [ 27 ] stwierdzono, e wpyw waciwoci lepiszcza asfaltowego na zmczenie nawierzchni jest wyrany, lecz trudny do oszacowania ze wzgldu na rnorodno czynnikw warunkujcych t zaleno: pooenie warstwy w nawierzchni, rne wymagania w zalenoci od konstrukcji nawierzchni uzalenionej od przewidywanego obcienia. Szczeglne trudnoci pojawiaj si w badaniach laboratoryjnych, takie jak: symulacja warunkw obcienia lub symulacja zjawiska samonaprawy. W ostatnich latach w wielu orodkach badawczych podjto prace nad zmczeniem lepiszczy asfaltowych [ 28 , 29 , 30 , 31 , 32 ]. Celem jest opracowanie wiarygodnej metody badania lepiszcza asfaltowego, ktra mogaby stanowi element nowej normy. Znalezienie wiarygodnej korelacji midzy wynikami bada lepiszcza i mieszanki mineralno-asfaltowej pozwolioby na znaczne uproszczenie zakresu prac na etapie doboru materiaw i projektowania skadu mieszanki badanie lepiszcza jest znacznie tasze i mniej czasochonne ni badanie mieszanki. Dotychczasowe prby wskazuj, e jest to jednak bardzo skomplikowane. W ostatnim okresie wraz ze zwikszeniem liczby orodkw badawczych zajmujcych si zmczeniem lepiszczy, wynikw bada i dostpnej informacji, poszerza si dyskusja na ten temat i ujawniaj si rnice pogldw. cznie ze skrajnociami w postaci podziau na wierzcych i niewierzcych. Ci ostatni kwestionuj poprawno interpretacji wynikw bada i samo zjawisko zmczenia w badaniu reometrem DSR. Twierdz, e zjawisko utosamiane ze zmczeniem jest tzw., efektem krawdziowym, polegajcym na rozdzieleniu warstwy lepiszcza inicjowanym na jej krawdzi wskutek osabienia kohezji, ktrego nastpstwem jest rejestrowane zmniejszenie wartoci moduu zespolonego G*. Ilustruj to rys. 14 i 15.

21

Rysunek 14. Fotografia efektu krawdziowego w badaniu zmczenia w DSR (wg Andersona)

Rysunek 15. Ilustracja efektu krawdziowego w DSR

Rysunek 16. Ilustracja zmczenia w badaniu DSR

22

Jednak inne prace wyranie wskazuj, e te efekty mog zachodzi, ale poprawnie wykonane badanie w niekwestionowany sposb rejestruje zjawisko zmczenia [ 33 , 34 ] (rys. 16). Konieczne jest tu spenienie pewnych wymaga, ktre zostay okrelone w wyniku licznych prac badawczych. Warsztat Eurobitume sta si w Europie impulsem do intensyfikacji bada nad waciwociami funkcjonalnymi lepiszczy asfaltowych i ich powizania z waciwociami mieszanek mineralno-asfaltowych i nawierzchni. Wnioski z Warsztatu stanowi podstaw do kolejnych prac studialnych i badawczych, zmierzajcych do opracowania nowych metod badawczych i norm europejskich. Jedn z waniejszych europejskich inicjatyw jest projekt BitVal podjty przez stowarzyszenie laboratoriw FEHRL. Efektem tego projektu jest przegld metod bada lepiszczy i korelacja ich wynikw z badaniami mieszanek mineralno-asfaltowych i nawierzchni [ 35 ].

23

4. Wybr metody badawczej

Badania zmczenia lepiszcza asfaltowego wykonywane s rnymi metodami. W pierwszych badaniach Pell stosowa metod skrcania. Nastpnie Potschka zastosowa aparat Fraassa i metod zginania prbki kompozytowej zoonej z blaszki stalowej i warstwy asfaltu. Podobn metod opracowano w programie SHRP. W LCPC stosowany jest aparat Metravib (rys. 17) pozwalajca na badania metod cinania piercieniowego lub ciskania-rozcigania. Metod cinania piercieniowego ilustruje rys. 18, a wyniki bada rys. 19.

Rysunek 17. Aparat Metravib do bada reologicznych lepiszczy asfaltowych w LCPC

Rysunek 18. Schemat badania zmczenia lepiszcza metod cinania piercieniowego

24

Rysunek 19. Wyniki badania zmczenia lepiszcza metod cinania piercieniowego Metod ciskania rozcigania ilustruje rys. 20. Podstawowym problemem w tym badaniu jest moliwo pynicia materiau trwaej deformacji ksztatu i zakcenia poprawnoci przebiegu badania, a tym samym uzyskania niepoprawnych wynikw. Przedstawia to rys. 21.

Rysunek 20. Schemat badania zmczenia lepiszcza metod ciskania-rozcigania

25

Rysunek 21. Wyniki badania zmczenia lepiszcza metod ciskania rozcigania zakcone pezaniem prbki I jej deformacj trwa Zauwaony efekt krawdziowy w badaniu cinania w DSR przyczyni si do poszukiwania innych metod badania zmczenia lepiszcza w USA. Jedn z propozycji jest badanie skrcania mieszanki piaskowo-asfaltowej. Badania te prowadzone s obecnie w zespole H. Bahii, Uniwersytet Wisconsin, USA. Schemat badania i zniszczenia pokazuje rys. 22. Naley zauway, e badanie to nawizuje do pionierskich prac Pella.

Rysunek 22. Badanie zmczenia prbki mieszanki piaskowo-asfaltowej metod skrcania W badaniu tym wykorzystywana jest mieszana asfaltu i piasku pochodzcego z jednego cile okrelonego rda z okolic Ottawy, Kanada. Rys. 23 pokazuje form I przygotowanie prbki.

26

Rysunek 23. Przygotowanie prbek mieszanki piaskowo-asfaltowej do badania zmczenia metod skrcania

27

Rysunek 24. Badanie zmczenia metod skrcania

Rysunek 25. Zniszczona prbka po badaniu zmczenia metod skrcania

28

Rysunek 26. Wyniki badania zmczenia metod skrcania (zmniejszenie moduu sztywnoci i zwikszenie kta przesunicia fazowego) Na rys. 24 i 25 przedstawiono badanie skrcania i zniszczon prbk. Wane jest, aby pknicie nastpio w pobliu rodka prbki, a nie koca, gdzie moe wystpowa koncentracja naprenia. Rys. 26 przedstawia przykad wynikw badania, ilustrujc zmian (spadek) wartoci moduu sztywnoci materiau i kta przesunicia fazowego. W ramach projektu badawczego Bahii prowadzone s rwnoczenie badania cinania lepiszczy w DSR. Poszukuje si korelacji wynikw badania zmczenia lepiszczy w DSR i zmczenia mieszanek piaskowo-asfaltowych metod skrcania. Rys. 27 i 28 pokazuj przykad takiej zalenoci. Wykres na rys. 27 przedstawia wyniki przed przesuniciem, a na rys, 28 po przesuniciu z wykorzystaniem wspczynnika wyznaczonego uzyskanych wynikw. Wykresy te wskazuj, e pomidzy obiema metodami istnieje wyrana korelacja, a zatem wyniki obu metod mog by wiarygodnie porwnywane.

29

Rysunek 27. Wyniki badania zmczenia lepiszcza w DSR i zmczenia mieszanki piaskowo-asfaltowej w skrcaniu przed przesuniciem

Rysunek 28. Wyniki badania zmczenia lepiszcza w DSR i zmczenia mieszanki piaskowo-asfaltowej w skrcaniu po przesuniciu Z dokonanego przegldu metod badawczych zmczenia lepiszcza asfaltowego wynika, e najpowszechniej stosowan metod jest cinanie w reometrze DSR. Badanie to ma najwiksze szanse upowszechnienia ze wzgldu na powszechn obecnie dostpno reometrw DSR w laboratoriach orodkw badawczych, a naley si spodziewa, e w najbliszych latach take w laboratoriach kontrolnych. Przyczyn tego jest rozwj bada waciwoci reologicznych lepiszczy (moduu sztywnoci i kta przesunicia fazowego) i wdroeniu nowych norm lepiszczy drogowych po zakoczeniu programu SHRP w USA. Stanowio to impuls do

30

poszerzenia stosowania tych metod w Europie, gdzie przygotowywane s nowe normy lepiszczy drogowych, czego elementem jest wspomniany projekt BitVal. Z dotychczasowych dowiadcze pyncych z bada zmczenia lepiszcza metod cinania w DSR wynikaj wane spostrzeenia, ktre s brane pod uwag w przygotowywaniu kolejnych projektw badawczych [ 36 ]. Nale do nich: w przebiegu badania zmczenia lepiszcza wyrnia si trzy fazy (rys. 29, 30): o o o pierwsza, podczas ktrej nastpuje gwatowny spadek moduu sztywnoci lepiszcza G* wskutek podwyszenia temperatury druga, faza powolnego spadku moduu G* wskutek osabienia materiau trzecia faza kocowa szybszego spadku moduu G* wskutek narastajcych mikrospka

badanie mona wykona w trybie kontrolowanego odksztacenia lub naprenia (rys. 31, 32) analiz wynikw mona przeprowadzi metod konwencjonaln (uznajc za moment zniszczenia prbki punkt, w ktrym modu G* uzyskuje warto 50% wartoci pocztkowej) lub metod energetyczn (wyznaczaj przebieg zmian energii rozproszonej w kadym cyklu obcienia) (rys. 33, 34) wpyw historii termicznej i starzenia lepiszcza naley bra pod uwag temperatur badania i sztywno (podatno) aparatu (rys. 35).

Rysunek 29. Przebieg zmczenia lepiszcza w cinaniu w DSR z duym odksztaceniem

31

Rysunek 30. Przebieg zmczenia lepiszcza w cinaniu w DSR z maym odksztaceniem

Rysunek 31. Badanie zmczenia lepiszcza w DSR w trybie kontrolowanego odksztacenia

32

Rysunek 32. Badanie zmczenia lepiszcza w DSR w trybie kontrolowanego naprenia

Rysunek 33. Porwnanie charakterystyki zmczeniowej lepiszcza wedug analizy metod konwencjonaln lub metod energetyczn

33

Rysunek 34. Porwnanie charakterystyki zmczeniowej dwch rnych lepiszczy wedug analizy metod konwencjonaln lub metod energetyczn

Rysunek 35. Efekt wpywu podatnoci aparatu w niskiej temperaturze w badaniu lepiszcza w DSR (rowa linia) Wrd wanych nowych projektw badawczych dotyczcych badania zmczenia lepiszcza asfaltowego jest rozpoczty projekt Komitetu Technicznego TC 206 ATB RILEM (Midzynarodowego Stowarzyszenia Laboratoriw Badawczych 34

Materiaowych). Projekt oznaczony jako RRBFT zosta przygotowany przez Grup Celow TG1 Lepiszcza, pod kierunkiem przez D. Sybilskiego i obejmuje midzylaboratoryjne badania zmczenia lepiszczy asfaltowych oraz badania porwnawcze lepiszczy innymi metodami badawczymi, jak rwnie badania zmczenia mastyksw asfaltowych, mieszanek piaskowo-asfaltowych i mieszanek mineralno-asfaltowych. W zaczeniu przedstawiono procedur badawcz zmczenia lepiszcza metod cinania w DSR opracowan w ramach tego projektu.

35

5. Badania wybranych lepiszczy asfaltowych i polimeroasfaltowych

Badania wstpne w laboratorium IBDiM
Pierwsze prby wykonania bada zmczenia lepiszczy asfaltowych przeprowadzono w IBDiM w reometrze Carri-Med (fot. 4) uywanym w laboratorium IBDiM od poowy lat 1990-tych. Reometr ten spenia wymagania stosunkowo prostych warunkw badania po obcieniem cyklicznym sinusoidalnym lepiszczy asfaltowych do oznaczenia moduu zespolonego i kta przesunicia fazowego. Aczkolwiek uzyskiwane wyniki wykazyway znaczny rozrzut, a generowane krzywe wiodce wykazyway znaczne rozproszenie punktw.

Fot. 4 Reometr dynamicznego cinania DSR CarriMed TA Instruments w laboratorium IBDiM

36

Fot. 5 Reometr dynamicznego cinania DSR MARS Haake w laboratorium IBDiM Wykonanie bardziej zaawansowanych bada, np. zmczenia lepiszczy, wymagao nowoczeniejszego sprztu badawczego nowego DSR. Badania wstpne w IBDiM wykonano w nowym reometrze Haake MARS (fot. 5). Do bada wstpnych uyto asfaltu zwykego 50/70 PKN Orlen. Ilustracj tych wynikw bada stanowi wykresy zalenoci moduu zespolonego G* i kta przesunicia fazowego od czasu przy zaoonym odksztaceniu 0,025, 0,018, 0,008. Odrbne wykresy ilustruj zmian odksztacenia i naprenia w czasie badania.
strain 0,025

20000000 15000000 G*, Pa 10000000 5000000 0 0 500 1000 1500 time, s 2000 2500 3000 repeat 1 repeat 2 repeat 3

37

Rysunek 36. Zaleno moduu zespolonego G* od czasu w badaniu zmczenia w DSR przy odksztaceniu 0,025 m/m, asfalt 50/70 PKN Orlen
strain 0,025

20000000 15000000 G*, Pa 10000000 5000000 0 44 46 48 50

o

repeat 1 repeat 2 repeat 3

52

54

Phase angle,

Rysunek 37. Zaleno moduu zespolonego G* od kta przesunicia fazowego w badaniu zmczenia w DSR przy odksztaceniu 0,025 m/m, asfalt 50/70 PKN Orlen
strain 0,025

1,2E+11 1,0E+11 NG*, Pa 8,0E+10 6,0E+10 4,0E+10 2,0E+10 0,0E+00 0 500 1000 1500 time, s 2000 2500 3000 repeat 1 repeat 2 repeat 3

Rysunek 38. Zaleno wskanika energii rozproszonej od czasu w badaniu zmczenia w DSR przy odksztaceniu 0,025 m/m, asfalt 50/70 PKN Orlen
strain 0,018

25000000 20000000 G*, Pa 15000000 10000000 5000000 0 0 500 1000 1500 time, s 2000 2500 3000 repeat 1 repeat 2 repeat 3

38

Rysunek 39. Zaleno moduu zespolonego G* od czasu w badaniu zmczenia w DSR przy odksztaceniu 0,018 m/m, asfalt 50/70 PKN Orlen
strain 0,018

25000000 20000000 G*, Pa 15000000 10000000 5000000 0 44 46 48 50

o

repeat 1 repeat 2 repeat 3

52

54

Phase angle,

Rysunek 40. Zaleno moduu zespolonego G* od kta przesunicia fazowego w badaniu zmczenia w DSR przy odksztaceniu 0,018 m/m, asfalt 50/70 PKN Orlen
strain 0,018

2,5E+11 2,0E+11 NG*, Pa 1,5E+11 1,0E+11 5,0E+10 0,0E+00 0 500 1000 1500 time, s 2000 2500 3000 repeat 1 repeat 2 repeat 3

Rysunek 41. Zaleno wskanika energii rozproszonej od czasu w badaniu zmczenia w DSR przy odksztaceniu 0,018 m/m, asfalt 50/70 PKN Orlen
strain 0,008

25000000 20000000 G*, Pa 15000000 10000000 5000000 0 0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 time, s repeat 1 repeat 2 repeat 3

39

Rysunek 42. Zaleno moduu zespolonego G* od czasu w badaniu zmczenia w DSR przy odksztaceniu 0,008 m/m, asfalt 50/70 PKN Orlen
strain 0,008

25000000 20000000 G*, Pa 15000000 10000000 5000000 0 44 46 48 50

o

repeat 1 repeat 2 repeat 3

52

54

Phase angle,

Rysunek 43. Zaleno moduu zespolonego G* od kta przesunicia fazowego w badaniu zmczenia w DSR przy odksztaceniu 0,008 m/m, asfalt 50/70 PKN Orlen
strain 0,008

3,0E+12 2,5E+12 NG*, Pa 2,0E+12 1,5E+12 1,0E+12 5,0E+11 0,0E+00 0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 time, s repeat 1 repeat 2 repeat 3

Rysunek 44. Zaleno wskanika energii rozproszonej od czasu w badaniu zmczenia w DSR przy odksztaceniu 0,008 m/m, asfalt 50/70 PKN Orlen

40

Zmiana odksztacenia i naprenia podczas badania zmczenia, odksztacenie 0,025

350000 0,035

300000

0,03

250000

0,025 Odksztacenie, m/m Odksztacenie, m/m

Naprenie, Pa

200000

0,02

Naprenie Odksztacenie

150000

0,015

100000

0,01

50000

0,005

0 0 500 1000 1500 Czas, s 2000 2500

0 3000

Rysunek 45. Zmiana naprenia i odksztacenia w badaniu zmczenia w DSR przy odksztaceniu 0,025 m/m, asfalt 50/70 PKN Orlen
Zmiana odksztacenia i naprenia podczas badania zmczenia, odksztacenie 0,018
350000 0,025

300000 0,02 250000

Naprenie, Pa

200000

0,015

Naprenie Odksztacenie

150000

0,01

100000 0,005 50000

0 0 500 1000 1500 Czas, s 2000 2500

0 3000

Rysunek 46. Zmiana naprenia i odksztacenia w badaniu zmczenia w DSR przy odksztaceniu 0,025 m/m, asfalt 50/70 PKN Orlen

41

Zmiana odksztacenia i naprenia podczas badania zmczenia, odksztacenie 0,008

180000 0,014

160000

0,012

140000 0,01 120000 0,008 Odksztacenie, m/m Naprenie, Pa

100000

80000

Naprenie Odksztacenie

0,006

60000 0,004 40000 0,002

20000

0 0 5000 10000 Czas, s 15000 20000

0 25000

Rysunek 47. Zmiana naprenia i odksztacenia w badaniu zmczenia w DSR przy odksztaceniu 0,025 m/m, asfalt 50/70 PKN Orlen Wykresy zmiany odksztacenia w czasie badania zmczenia (rys. 45-47) wskazuj na nieprawidowo zadanych warunkw badania odksztacenie powinno by stae w przyjtym trybie kontrolowanego odksztacenia. Uzyskane w badaniach wstpnych w laboratorium IBDiM wyniki nie pozwalay na kontynuowanie prac. Okazao si, e przyczyn tych nieprawidowoci byy wady programu sterujcego reometrem. Dalsze badania wstpne byy wykonane po poprawkach wniesionych do programu sterujcego. Ocena tych wynikw bya pozytywna. Przystpienie do waciwych bada prbek lepiszczy w ramach bada midzylaboratoryjnych RILEM nastpio po uzyskaniu pewnoci poprawnoci wykonywanych bada i uzyskiwanych wynikw. Niedua wielko prbek lepiszczy nakazywaa ostrono w ich uyciu.

42

6. Badania zmczenia mieszanek mineralno-asfaltowych z wybranymi lepiszczami asfaltowymi i polimeroasfaltowymi

Do bada przygotowano jedn mieszank mineralno-asfaltow beton asfaltowy drobnoziarnisty z trzema lepiszczami wybranymi do bada zmczenia. Mieszanki byy zaprojektowane i sporzdzone w laboratorium LCPC Nantes, Francja. Mieszanki oznaczono F10, F20, F30. Nie ujawniono lepiszcza zawartego w poszczeglnych mieszankach. Z mieszanek wykonano w LCPC Nantes pyty, ktre przesano do laboratorium IBDiM. Tu z pyt wycito prbki prostopadocienne do bada zmczenia. Warunki badania zmczenia mieszanek mineralno-asfaltowych przyjto nastpujce: metoda 4PB czteropunktowego zginania belki prostopadociennej temperatura 10C czstotliwo obcienia 10 Hz warunki staego odksztacenia kada mieszanka badana przy 3 poziomach odksztacenia, po 6 prbek w tych samych warunkach.

Zbadano po 18 prbek kadej mieszanki, czyli cznie 54 prbki. W badaniu wstpnym oznaczano warto zespolonego moduu sztywnoci mieszanki w 10C. Na rys. 48-50 przedstawiono modu w funkcji czstotliwoci obcienia poszczeglnych mieszanek, a na rys. 51 ich porwnanie. Na rys. 52 przedstawiono porwnanie kta przesunicia fazowego mieszanek.
F10
16000

14000

12000 Modu sztywnoci, MPa

10000

8000

6000

4000

2000

0 0 2 4 6 Czstotliwo, Hz rednia Poszczeglne wyniki 8 10 12

Rysunek 48. Zespolony modu sztywnoci mieszanki mineralno-asfaltowej F10 w 10C

43

F20
16000

14000

12000 Modu sztywnoci, MPa

10000

8000

6000

4000

2000

0 0 2 4 6 Czstotliwo, Hz rednia Poszczeglne wyniki 8 10 12

Rysunek 49. Zespolony modu sztywnoci mieszanki mineralno-asfaltowej F20 w 10C

F30
14000

12000

10000 Modu sztywnoci, MPa

8000

6000

4000

2000

0 0 2 4 6 Czstotliwo, Hz rednia Poszczeglne wyniki 8 10 12

Rysunek 50. Zespolony modu sztywnoci mieszanki mineralno-asfaltowej F30 w 10C

44

14000

12000

10000

E modulus, MPa

8000

6000

4000

2000

0 0 2 4 6 Frequency, Hz F10 F20 F30 8 10 12

Rysunek 51. Porwnanie zespolonego moduu sztywnoci mieszanek mineralnoasfaltowych w 10C

25,0

20,0

15,0 Phase angle 10,0 5,0 0,0 0 2 4 6 Frequency, Hz F10 F20 F30 8 10 12

Rysunek 52. Porwnanie kta przesunicia fazowego mieszanek mineralnoasfaltowych w 10C W tablicy 1 zestawiono rednie wartoci odksztacenia podczas badania poszczeglnych mieszanek.

45

Tablica 1. rednie odksztacenie w badaniu zmczenia mieszanek mineralnoasfaltowych Odksztacenie, m/m 149 192 244 F20 185 216 322 F30 155 190 219 Na podstawie bada zmczenia opracowano charakterystyk zmczeniow kadej z trzech mieszanek wedug rwnania Wohlera: Mieszanka F10

N = A b

Rwnanie 13

Zestawienie parametrw rwnania Wohlera A i b warz z obliczonymi 6 (odksztacenie, przy ktrym liczba obcie do zniszczenia wynosi 1 milion) oraz jego wartociami maksymaln i minimaln przy poziomie ufnoci 95% przedstawia tablica 2, a rys. 53 i 54 porwnanie odpowiednio 6 i charakterystyki zmczeniowej mieszanek. Tablica 2. Parametry charakterystyki zmczeniowej mieszanek mineralnoasfaltowych Mieszanka F10 F20 F30 b -5,25 -4,99 -5,73 A 2,02E+17 2,33E+17 3,54E+18 6 142,2 190,4 154,3 max 6 151,4 207,9 158,3 min e6 133,7 174,3 150,3

6
250,0 microstrain, um/m 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 F10 F20 F30

Rysunek 53. Porwnanie 6 mieszanek mineralno-asfaltowych w badaniach RILEM

46

10 000 000

Fatigue life

1 000 000

100 000

10 000 100 microstrain, um/m F10 F20 F30 1000

Rysunek 54. Porwnanie charakterystyki zmczeniowej mieszanek mineralnoasfaltowych

47

7. Przygotowanie i wykonanie bada midzylaboratoryjnych lepiszczy

Przygotowanie
Przygotowanie bada midzylaboratoryjnych obejmowao: wybr metody badawczej wybr lepiszczy do bada i wykonanie bada przygotowawczych okrelenie warunkw wykonania bada zmczenia opracowanie procedury badania zmczenia lepiszcza asfaltowego w reometrze cinania dynamicznego DSR przygotowanie i rozesanie zaproszenia do udziau laboratoriw w badaniach midzylaboratoryjnych.

Wybran metod badawcz jest badanie cinania w reometrze cinania dynamicznego DSR w systemie pytka-pytka. Do bada wybrano trzy lepiszcza: lepiszcze A - asfalt zwyky 50/70 z zasobw LCPC, Francja - podobny asfalt uywany by w wykonanych w ramach wczeniejszego projektu RILEM TC PEB bada midzylaboratoryjnych zmczenia mieszanek mineralno-asfaltowych lepiszcze B - asfalt zwyky 50/70 Nynas asfalt tego samego rodzaju jak lepiszcze A, lecz o innych waciwociach reologicznych lepiszcze C elastomeroasfalt Elf Total, przygotowany w laboratorium w Lyon, Francja.

Warunki badania lepiszczy ustalono na podstawie wnioskw z bada wstpnych wykonanych w laboratoriach przygotowujcych lepiszcza LCPC, Nynas, Elf-Total. Warunki badania wczono do procedury badawczej przygotowanej do rozesania wrd zgoszonych uczestnikw bada midzylaboratoryjnych. Procedura badawcza w zaczeniu (Zacznik 1).

Przebieg bada midzylaboratoryjnych RILEM

Do bada midzylaboratoryjnych RILEM RRBFT zgosio akces uczestnictwa 23 laboratoria. Ich spis przedstawia zacznik 2. Prcz badania zmczenia lepiszcza asfaltowego zdecydowano wykona badania zmczenia mieszanek mineralno-asfaltowych wykonanych z tymi lepiszczami. Do tych bada zgosiy si dwa laboratoria: LCPC, Francja (badanie metod dwupunktowego zginania) oraz IBDiM, Polska (badanie metod czteropunktowego zginania). Prbki mieszanek zostay sporzdzone w LCPC. Wyniki bada IBDiM przedstawiono w rozdziale 5 niniejszego sprawozdania. LCPC nie dostarczyo dotychczas wynikw sowich bada zmczenia mieszanek, jak i lepiszczy. Kilku uczestnikw zgosio ch wykonania dodatkowych bada z zastosowaniem innych metod badawczych (obok badania DSR, a w jednym wypadku jedynie). Dodatkowe metody badawcze to: cinanie piercieniowe (annular shearing), LCPC, Francja

48

skrcanie prbki mieszanki piaskowo-asfaltowej (Torsion cylinder test on sandbinder mixture) UWisconsin, H. Bahia, cinanie piercieniowe prbki mastyksu asfaltowego (wypeniacz + asfalt) (annular shearing), ENTPE, H. di Benedetto, wycznie to badanie dodatkowe.

W kocu maja 2007 stan zaawansowania bada zmczenia lepiszczy metod cinania DSR jest nastpujcy (zacznik 3): 10 laboratoriw zakoczyo badania lepiszczy i przekazao wyniki bada, w tym: o o wyniki bada 9 laboratoriw mona uzna za akceptowalne (tj. do wykorzystania w analizie) wyniki bada 1 laboratorium uznano za nieakceptowalne

1 laboratorium powiadomio o zakoczeniu bada, a wyniki przele po wprowadzeniu ich do specjalnie w tym celu przygotowanym arkuszu MS Excel 5 laboratoriw prawdopodobnie nie zakoczy bada 7 laboratoriw nie przekazao informacji o zaawansowaniu bada. Niektre laboratoria nie stosoway si do przekazane procedury badawczej, np. badanie zakoczono po upywie pewnego ustalonego przez wykonawc czasu (np. 2150 s), czyli wczeniej ni okrelono w procedurze, a wic nie speniono warunku zakoczenia badania, gdy modu sztywnoci lepiszcza zmaleje do 80% wartoci pocztkowej Znaczny rozrzut wynikw bada pomidzy laboratoriami I w ramach jednego laboratorium, nawet uywajc podobne reometry (np. Paar Physica MSR 500 lub MSR 501) Powszechny problem w uyciu reometru Bohlin (odksztacenie znacznie odbiegajce od zaoonej wartoci) lub reometru CarriMed (niedostatki oprogramowania) W niektrych wypadkach modu zespolony wzrasta w czasie badania, a dopiero w kocu badania mala Badanie zmczenia lepiszcza elastomerowo-asfaltowego nie mogo by przeprowadzone z najmniejszym zaoonym odksztaceniem nie uzyskano granicy koczcej badanie (80% moduu pocztkowego).

Uwagi o uzyskanych wynikach bada zmczenia lepiszczy metod cinania w DSR:

8. Wyniki bada i analiza

W zaczniku 4 na kolejnych rysunkach przestawiono wyniki bada uzyskane w poszczeglnych laboratoriach. Uwzgldniono wyniki laboratoriw A, B, G, J, K, L, N, P, T. Po analizie wstpnej wyniki laboratorium G i L uznano za nieakceptowalne, a przedstawiono je w celach porwnawczych. Uzyskane wyniki bada zalenoci moduu sztywnoci cinania G* oraz kta przesunicia fazowego wykorzystano do wyznaczenia charakterystyki zmczeniowej badanych lepiszczy. Zastosowano dwie metody badawcze: konwencjonaln

49

energetyczn.

Obie metody opisano wczeniej. Wynikami analizy s: modu sztywnoci cinania G* i kt przesunicia fazowego liczba obcie do zniszczenia N (w metodzie konwencjonalnej) lub N1 (w metodzie energetycznej) przy rnym poziomie odksztacenia charakterystyka zmczeniowa lepiszcza w postaci zalenoci trwaoci zmczeniowej od poziomu odksztacenia, wyraona parametrami rwnania 14: A, b wraz z ocen statystyczn w postaci wspczynnika determinacji R2 parametr 6.

Wyniki analizy zmczenia przestawiono w tablicach w Zaczniku 5. Na rys. 55-69 przedstawiono wybrane wyniki bada. Rys. 55 ilustruje wadliwe wyniki uzyskane w laboratorium G. Powodem jest niezdolno sprztu DSR Bohlin do spenienia warunkw wymaganych w badaniu wielokrotnego obcienia prbki asfaltu. Stosowany reometr nie pozwoli na utrzymanie staego odksztacenia w dugotrwaym badaniu. Podobne zjawisko wystpowao w IBDiM w starym reometrze CarriMed. Wyniki laboratorium J bada tego samego asfaltu A (zwykego) ilustruj rnic midzy dobrym a zym sprztem lub raczej odpowiednim i nieodpowiednim do badania zmczenia (rys. 56). Trzeba wyranie podkreli, e niektre DSR, np. Bohlin, mog by stosowane do prostego badania moduu sztywnoci lepiszcza, lecz badanie zmczenia wymagajce wielokrotnego, dugotrwaego obcienia powtarzalnego jest znacznie bardziej wymagajce. Podobnie rys. 57 pokazuje, e odpowiedni DSR pozwala wykona badania take polimeroasfaltu, ktry jak si okazao sprawia dodatkowe problemy wskutek swej innej charakterystyki reologicznej. Badanie w tym wypadku jest wyranie dusze ni zwykego asfaltu. Rys. 58 i 59 przedstawiaj wyniki bada wstpnych, w ktrych mierzono modu i kt przesunicia fazowego lepiszczy przed przystpienieniem do bada zmczeniowych. Podane wyniki wykazuj do due zrnicowanie, mimo odrzucenia wynikw odchylonych dwch laboratoriw G i L. Badane trzy lepiszcza wykazuj zbliony modu G* oraz kt przesunicia fazowego w temperaturze badania 10C. Rys. 60 i 61 ilustruj rnice midzy wynikami odrzuconymi (laboratoria G i L) a akceptowanymi, cho dotycz najprostszego w badaniu zmczenia asfaltu zwykego. Znaczny wpyw na trudno wykonania badania, jak i na trwao zmczeniow lepiszcza, wywiera wielko odksztacenia im mniejsze odksztacenie, tym trudniejsze w wykonaniu badanie zmczenia, jak te tym wiksza trwao zmczeniowa. W wypadku polimeroasfaltu skala trudnoci znacznie wzrasta spord 9-ciu laboratoriw wiarygodne wyniki zmczenia polimeroasfaltu przy maym odksztaceniu uzyskano tylko w 3-ech.

50

Laboratorium G, lepiszcze A
strain 0,0188

7E+12 6E+12 5E+12 4E+12 3E+12 2E+12 1E+12 0 0 20000 40000 time, s
strain 0,0188

G*, Pa

repeat 1

60000

80000

7E+12 6E+12 5E+12 4E+12 3E+12 2E+12 1E+12 0 0 20 40 60

o

G*, Pa

repeat 1

80

100

Phase angle,
strain 0,0188

2E+18 1,5E+1 8 1E+18 5E+17 0 0 20000 40000 time, s 60000 80000

repeat 1

Rysunek 55. Przykad wadliwych wynikw badania zmczenia lepiszcza, asfalt zwyky A, laboratorium G, DSR Bohlin

NG*, Pa

51

Laboratorium J, lepiszcze A
strain 0,025

40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000

000 000 000 000 000 000 000 000 0 0 500 1000 1500 2000 2500 time, s

G*, Pa

repeat 1 repeat 2 repeat 3

strain 0,025

40 000 000 30 000 000 G*, Pa 20 000 000 10 000 000 0 43,5 repeat 1 repeat 2 repeat 3

44,0

44,5

45,0 45,5

46,0
o

46,5

47,0

Phase angle,

strain 0,025

5,0E+11 4,0E+11 NG*, Pa 3,0E+11 2,0E+11 1,0E+11 0,0E+00 0 500 1000 1500 2000 2500 time, s repeat 1 repeat 2 repeat 3

Rysunek 56. Przykad akceptowalnych wynikw badania zmczenia lepiszcza, asfalt zwyky A, laboratorium J, DSR UDS 200 Paar Physica

52

Laboratorium J, lepiszcze C
strain 0,008

54 000 000 52 000 000 G*, Pa 50 000 000 48 000 000 46 000 000 44 000 000 42 000 000 0 50 000 100 000 time, s 150 000 200 000 repeat 1 repeat 2 repeat 3

strain 0,008

54 000 000 52 000 000 G*, Pa 50 000 000 48 000 000 46 000 000 44 000 000 42 000 000 35,0 35,5 36,0 Phase angle,
o

repeat 1 repeat 2 repeat 3

36,5

37,0

strain 0,008

8,0E+13 7,0E+13 6,0E+13 5,0E+13 4,0E+13 3,0E+13 2,0E+13 1,0E+13 0,0E+00 0 50 000 100 000 time, s 150 000 200 000

NG*, Pa

repeat 1 repeat 2 repeat 3

Rysunek 57. Przykad trudnoci wykonania badania zmczenia, polimeroasfalt C, mae odksztacenie, laboratorium J, DSR UDS 200 Paar Physica

53

Shear Complex Modulus G*, no outliers

St.dev. Average T P

Laboratory

N L K J G B A 0,00E+00 1,00E+07 2,00E+07 3,00E+07 4,00E+07 5,00E+07 6,00E+07 7,00E+07

G*, Pa A B C

Rysunek 58. Modu sztywnoci G*, bez wynikw odchylonych

Phase Angle, no outliers
St.dev. Average T P

Laboratory

N L K J G B A 0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 35,00 40,00 45,00 50,00

, deg A B C

Rysunek 59. Kt przesunicia fazowego, bez wynikw odchylonych

54

Fatigue life, binder A, high strain, all results

St.dev. Average T P

Laboratory

N L K J G B A 0 50000 100000 150000 200000 250000 300000 350000 400000 450000 500000

N or N1 N N1

Rysunek 60. Trwao zmczeniowa, lepiszcze A, due odksztacenie, wszystkie wyniki

Fatigue life, binder A, high strain, no outliers
St.dev. Average T P

Laboratory

N L K J G B A 0 50000 100000 150000 200000 250000 300000 350000 400000 450000 500000

N or N1 N N1

Rysunek 61. Trwao zmczeniowa, lepiszcze W, bez wynikw odchylonych

55

Fatigue life, binder A, High, Medium, Low strain, no outliers

St.dev. Average T P

Laboratory

N L K J G B A 0 100000 200000 300000 400000 500000 600000 700000 800000

N or N1 N(AH) N1(AH) N(AM) N1(AM) N(AL) N1(AL)

Rysunek 62. Trwao zmczeniowa, lepiszcze A, due, rednie i mae odksztacenie

Fatigue life, binder B, High, Medium, Low strain, no outliers
St.dev. Average T P

Laboratory

N L K J G B A 0 100000 200000 300000 400000 500000 600000 700000 800000 900000

N or N1 N(BH) N1(BH) N(BM) N1(BM) N(BL) N1(BL)

Rysunek 63. Trwao zmczeniowa, lepiszcze B, due, rednie i mae odksztacenie

56

Fatigue life, binder C, High, Medium, Low strain, no outliers

St.dev. Average T P

Laboratory

N L K J G B A 0 500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000

N or N1 N(CH) N1(CH) N(CM) N1(CM) N(CL) N1(CL)

Rysunek 64. Trwao zmczeniowa, lepiszcze C, due, rednie i mae odksztacenie

Binders' fatigue characteristics
1,00E+11 1,00E+10 1,00E+09 1,00E+08 1,00E+07

1,00E+06 1,00E+05 1,00E+04 1,00E+03 1,00E+02 1,00E+01 1,00E+00 0,001 0,01 0,1

N(A) N1(A) N(B) N1(B) N(C) N1(C)

N or N1

Strain, m/m

Rysunek 65. Charakterystyka zmczeniowa lepiszczy A, B, C wyznaczona metod konwencjonaln N i metod energetyczn N1

57

Fatigue life 6, binder A, no outliers

St.dev. Average T P

Laboratory

N L K J G B A 0 0,001 0,002 0,003 0,004 0,005 0,006 0,007 0,008

6 eps6 (N) eps6(N1)

Rysunek 66. Parametr 6 lepiszcza A, bez wynikw odchylonych

Fatigue life 6, binder B, no outliers
St.dev. Average T P

Laboratory

N L K J G B A 0 0,001 0,002 0,003 0,004 0,005 0,006 0,007 0,008 0,009

6 eps6 (N) eps6(N1)

Rysunek 67. Parametr 6 lepiszcza B, bez wynikw odchylonych

58

Fatigue life 6, binder C, no outliers

St.dev. Average T P

Laboratory

N L K J G B A 0 0,002 0,004 0,006 0,008 0,01 0,012 0,014 0,016

6 eps6 (N) eps6(N1)

Rysunek 68. Parametr 6 lepiszcza A, bez wynikw odchylonych

Fatigue life, average 6, all binders

Laboratory

Average

0,002

0,004

0,006

0,008

0,01

0,012

0,014

6 eps6 (N A) eps6(N1 A) eps6 (N B) eps6 (N1 B) eps6 (N C) eps6 (N1 C)

Rysunek 69. Warto rednia parametru 6 lepiszczy A, B, C Podsumowanie porwnania charakterystyki zmczeniowej badanych lepiszczy przestawiono na rys. 65. Oba zwyke asfalty wykazay nieco rn charakterystyk. Lepiszcza te byy tak dobrane, aby wykazyway rn charakterystyk zmczeniow przy podobnym module sztywnoci. Asfalt B przy wikszym odksztaceniu wykazuje nieco lepsz trwao zmczeniow ni asfalt A.

59

Najlepsz charakterystyk zmczeniow wykazuje polimeroasfalt C, zwaszcza w strefie maego odksztacenia jego trwao zmczeniowa jest wyranie wiksza ni zwykych asfaltw. Potwierdzaj to rysunki 66-69 przedstawiajce wartoci parametru 6 charakteryzujcego trwao zmczeniow lepiszczy. Naley zwrci uwag, e metoda energetyczna i konwencjonalna w wypadku zwykych asfaltw nie daje istotnych rnic w prognozowaniu trwaoci zmczeniowej. Lecz w wypadku polimeroasfaltu rnica jest ju istotna. Moe to mie wane znaczenie w projektowaniu konstrukcji nawierzchni. Ten sam wniosek zosta sformuowany na podstawie bada mieszanek mineralno-asfaltowych w pracy doktorskiej W. Bakowskiego [5]. Wyniki bada lepiszczy uzyskuj rwnie potwierdzenie w badaniach mieszanek mineralno-asfaltowych (rys. 54). Mieszanka F20 wykazuje wyranie lepsz charakterystyk zmczeniow ni dwie pozostae F10 i F30. Take obraz charakterystyki tych dwch mieszanek jest zbliony do charakterystyki lepiszczy A i B. Taka zgodno potwierdza suszno poszukiwania metody badania zmczenia lepiszcza jako badania wspomagajcego prognozowanie trwaoci zmczeniowej nawierzchni asfaltowej. Badania wykonywane na lepiszczu, pomimo wszelkich problemw, s znacznie tasze i szybsze ni badania mieszanek mineralnoasfaltowych. Badanie to moe stanowi znaczne uatwienie procesu projektowania i prognozowania, jak te optymalizacji trwaoci zmczeniowej nawierzchni.

9. Weryfikacja i opracowanie opisu metody badawczej

Na podstawie przeprowadzonych bada sformuowano nastpujce uwagi do procedury badawczej zmczenia lepiszcza asfaltowego w reometrze DSR: zaproponowana temperatura 60C rozgrzewania pytki do przyklejenia asfaltu lub polimeroasfaltu nie jest uniwersalna, w wypadku bardziej mikkich asfaltw w tej temperaturze w prbce tworzy si dwustronny menisk wklsy czas wykonania wszystkich wymaganych w badaniach midzylaboratoryjnych RILEM 9-ciu pomiarw jest zbyt krtki naley kontrolowa, czy delaminacja (odspojenie) prbki ma charakter kohezyjny, czy adhezyjny bardzo istotna jest geometria prbki, np. prbka Total, powtrzenie 3 z odksztaceniem 0,008, zostaa poddana badaniu zmczenia bez obcinania, z minimalnym meniskiem wypukym obserwujemy dwa razy wyszy modu polimeroasfalt le przykleja si do pytek, a czas badania jest bardzo dugi warunki badania s bardzo rygorystyczne, wrcz krytyczne czasem niewykonalne ze wzgldw sprztowych.

Podane uwagi oddaj problemy, jakie pojawiaj si w badaniach zmczenia lepiszcza w DSR. Te i uwagi innych laboratoriw bd rozpatrywane przez grup robocz Komitetu Technicznego RILEM.

10.

Podsumowanie

Prowadzone badania midzylaboratoryjne majce na celu opracowanie i weryfikacj metody badawczej zmczenia lepiszcza asfaltowego wykazuj znaczne trudnoci w wykonywaniu tego badania. Stwierdzono liczne problemy w uczestniczcych laboratoriach wynikajce z niedostatkw sprztu pomiarowego (reometrw DSR), oprogramowania, trudnoci przygotowania prbek do bada, 60

przyklejenia prbek do pytek reometru (delaminacja odklejanie prbki asfaltu od pytki). Wyniki bada zmczenia lepiszcza wykazay znaczne trudnoci sprztowe i poprawnego wykonania procedury badawczej. Dugi czas badania stanowi czynnik zniechcajcy wielu uczestnikw deklarujcych pocztkowo ch uczestnictwa. Pomimo trudnoci uzyskano zachcajce wyniki potwierdzajce poprawno decyzji o podjciu bada zmczenia lepiszcza w IBDiM i pracy badawczej z tym zwizanej na zlecenie GDDKiA. Uzasadnione te okazay si badania midzylaboratoryjne RILEM. Stwierdzono wyran rnic w trwaoci zmczeniowej asfaltw zwykych i polimeroasfaltu. Trwao zmczeniowa polimeroasfaltu jest wyranie wiksza. Uzyskano zgodno wynikw bada mieszanek mineralno-asfaltowych i lepiszczy. Jest to bardzo optymistyczna informacja, wskazujca, e warto kontynuowa prace nad doskonaleniem procedury badawczej i sprztu pomiarowego do badania zmczenia lepiszczy. Badanie to mimo wszelkich trudnoci jest znacznie szybsze, tasze i atwiejsze ni badanie mieszanki mineralno- asfaltowej.

11.

Literatura

1 Prevention of Reflective Cracking in Pavements. State of the Art Report of RILEM TC 157 PRC. Edited by A.Vanelstraete & L. Francken. E&FN Spon, 1997 2 Jacobs M.M.J.: Crack growth in asphaltic mixes TU Delft 1995

4 Lundstrm R.: Rheological and fatigue characterization of asphalt concrete mixtures using uniaxial testing, KTH 2002 5 Bakowski W.: Analiza trwaoci zmczeniowej kompozytw mineralno-asfaltowych metod konwencjonaln oraz metod energii rozproszonej. Praca doktorska, PW, 2005 6 Hopman P.C., Kunst P.A.J.C., Pronk A.C.: A renewed interpretation method for fatigue measurements-verification of Miners rule, Proc. 4-th Eurobitume, Madryt 1989 7 Van Dijk W.: Practical Fatigue Characterization of Bituminous Mixes. Proc. AAPT, Vol. 44, 1975 8 Pronk A.C.: Analitycal description of the heat transfer in an asphalt beam, DWW 1996 9 Pronk A.C., Krans F. Gogh: Temperature increase in an asphalt beam during fatigue theory and practice, CROW 1996 10 Hopman P., Kunst p., Pronk A.C.: A renewed interpretation method for fatigue measurement verification of Miner' rule", Eurobitume 1989 11 Pronk A.C.: Fatigue lives of asphalt beams in 2 and 4 point dynamic bendings tests based on a new fatigue life definition using the dissipated energy concept. Controlled displacement mode DWW 1997 12 Pronk A.C.: Fatigue lives of asphalt beams in 2 and 4 point bending tests based on a new fatigue life definition using the Dissipated energy Concept; Phase IV: DAB 0/8; Weibull stressed volume effect raport W-DWW-99-070; Delft 1999 13 Pronk A.C.: Fatigue lives of asphalt beams in 2 and 4 point dynamic bending tests based on a new fatigue life definition using the dissipated energy concept. Controlled force mode DWW 1997 14 Pronk A.C., Hopman P.C.: Energy dissipation: the leading factor of fatigue, Proc. SHRP: Sharing the benefits, London 1990 15 Pronk A.C.: Fatigue lives of asphalt beams in 2 and 4 point bending tests based on a new fatigue life definition using the Dissipated energy Concept; Phase II: DAB 0/8; Controlled Displacement Mode, raport W-DWW-98-001; Delft 1998 16 Rowe G.M., Bouldin M.G.: Improved techniques to evaluate the fatigue resistance of asphalt mixtures, Proc. Euroasphalt&Eurobitume Congress, Barcelona 2000

3 Paris P., Erdogan F.: A critical analysis of crack propagation laws, Journal of Basic Engineering 85, 1963

61

17 Pell P.S.: Fatigue Characteristics of Bitumen and Bituminous Mixes. The International Conference on Structural Design and Asphalt Pavements, Ann Arbor, 1962 18 Potschka V., Schmidt H.: Fatigue life of polymer modified bitumen. Proc. Eurobitume Congress, Stockholm, 1993 19 Anderson D.A., Christensen D.W., Bahia H.U., Dongre R., Sharma M.G., Antle C. E, Button J.: Binder Characterization and Evaluation--Volume 3: Physical Characterization Strategic Highway Research Program Washington, DC 1994 20 Claxton M., Lesage J., Planque J.: When can bitumen rheological properties be used successfully to predict asphalt mix performance. Eurasphalt&Eurobitume Congress, Strasbourg, 1996 21 Bahia H.U., Zhai H.: Critical properties of modified binders: summary of results from NCHRP 9-10 project. 78th TRB Meeting, Washington DC, 1999 22 Bahia H., Zhai H., Bonnetti K., Kose S.: Non-Linear Viscoelastic and Fatigue properties of Bitumen, Proc. of AAPT, Vol. 68, 1999 23 Bahia H. U., Hanson D. I., Zeng M., Zhai H., Khatri M. A., Anderson R. M.: Characterization of Modified Asphalt Binders in Superpave Mix Design, NCHRP Report 459, Transportation Research Board, 2001 24 Phillips M.: Multi-Step Models for Fatigue and Healing, and Binder Properties Involved in Healing. Eurobitume Workshop: Performance Related Properties for Bituminous Binders, Luxemburg, 1999 25 Soenen H., Eckmann B.: Binder-related fatigue properties studied by rheology. V International Conference Durable and Safe Road Pavements, Kielce, Poland, 1999 26 de La Roche C., Piau J.-M., Stefani C.: Study of the bitumen behaviour in the pseudocontact between aggregate and first results of the Repeated Local Fracture of Bitumen Test. Eurobitume Workshop: Performance Related Properties for Bituminous Binders, Luxemburg, 1999 27 Bonnot J., Phillips M., Sybilski D.: Module 2 Briefing Binder properties needed for the Performance Requirements. Eurobitume Workshop: Performance Related Properties for Bituminous Binders, Luxemburg, 1999 28 Bahia H. U. Using Damage Testing to Relate Binder Properties to Pavement Performance The First International Symposium on Binder Rheology and Pavement Performance Calgary, Alberta, CA 2000 29 Anderson D.A., Le Hir M.Y., Marasteanu M., Planche J-P., Martin D., Gauthier G.: Evaluation of Fatigue Criteria for Asphalt Binder, Transportation Research Record 1766, 2001 30 Hammoum F., de La Roche C., Piau J.-M., Stefani C.: Experimental investigation of fracture and healing of bitumen at pseudo-contact of two aggregates. Ninth International Conference on Asphalt Pavements. ISAP, Copenhagen, 2002 31 Airey G.D., Thom N.H., Osman S., Huang H., Collop A.C., A comparison of bitumen/mastic fatigue data from different test methods, Fifth Rilem Conference: Cracking in Pavements, Mitigation, Risk assessment, and Prevention, May 5-7, 2004 32 Gauthier G., Le Hir Y., Planche J.P., Fatigue of bituminous binders and mixes: analysis and correlations using a new, intrinsic approach, 3 rd Eurasphalt &Eurobitume Congress Vienna 2004 Paper 318 33 Planche J.-P., Anderson D.A., Gauthier G., Le Hir Y.M., Martin D.: Evaluation of fatigue properties of bituminous binders. 6th International RILEM Symposium on Performance Testing and Evaluation of Bituminous Materials PTEBM 03, Zurich, 2003 34 Lu X., Soenen H., Redelius P.: Fatigue and Healing Characteristics of bitumens studied using dynamic shear rheometer. 6th International RILEM Symposium on Performance Testing and Evaluation of Bituminous Materials PTEBM 03, Zurich, 2003 35 Analysis of Available Data for Validation of Bitumen Tests, Report on Phase 1 of the BiTVal Project (Antunes M.L., Baena J.M., Blab R., Carswell I., Hirsch V., Jrgensen T., Kalman B., Nicholls C., Sez R.J., Such C., Sybilski D., Tusar M., Vanelstraete A., Vansteenkiste S., de Visscher J., Beuving E., Harrison T., Phillips S., Stawiarski A.) 36 Bahia H.: Prezentacja podczas spotkania TG1 TC 206 ATB RILEM, Madryt, stycze 2005

62