Matematika 8 Alb

2010
Skopje
I nderuar nx[n[s!
Ky lib[r do t[ mund[son ti m[sosh p[rmbajtjet e parapara p[r klas[n VIII. Do t[ m[sosh p[rmbajtje t[
reja interesante p[r ngjashm[rin[ e figurave. Do t[ m[sosh teknika p[r zgjidhjen e barazimeve lineare
dhe jobarazimeve lineare, si dhe p[r zgjidhjen e disa sistemeve t[ barazimeve lineare. Do ti zgjerosh
njohurit[ p[r funksionin linear edhe p[r trupat gjeometrik, syprin[n dhe v[llimin e tyre.
Libri [sht[ ndar[ n[ kat[r t[r[si tematike, kurse disa prej tyre jan[ ndar[ n[ n[ntema.
T[r[sit[ tematike fillojn[ me p[rmbajtje, kurse nj[sit[ m[simore n[ to jan[ t[ num[ruara.
Te nj[sit[ m[simore ka shenja me ngjyra dhe mbi ato jan[ shkruar porosi, aktivitete, obligime dhe
sygjerime t[ tjera edhe at[:
Kujtohu!
Nj[sit[ m[simore fillojn[ me di]ka q[ e ke t[ njohur. Duhet t[ kujtohesh
dhe ti zgjidhish k[rkesat e dh[na. At[ do ta shfryt[zosh gjat[ t[
m[suarit t[ m[simit t[ ri.
A
,
B
Me k[to shenja, nj[sia m[simore [sht[ ndar[ n[ pjes[ te t[ cilat
u kushtohen koncepteve t[ reja.
...
1.
2.
3.
...
Me shenjat e k[tilla jan[ sh[nuar aktivitetet, pyetjet dhe detyrat q[ do ti
zgjidhish n[ m[nyr[ t[ pavarur ose me ndihm[n e arsimtarit t[nd. N[ k[t[
pjes[ e m[son m[simin e ri, prandaj duhet t[ jesh i kujdessh[m dhe aktiv
q[ sa m[ mir[ ta m[sosh dhe ta kuptosh. Ajo q[ [sht[ m[ me r[nd[si [sht[
me ngjyr[ portokalli.
Duhet t[ dish:
Ajo q[ [sht[ m[ e r[nd[sishme nga m[simi [sht[ ve]uar n[ form[ t[
pyetjeve, detyrave ose pohimeve. At[ duhet ta mbash n[ mend dhe ta
shfryt[zosh gjat[ zgjidhjeve t[ detyrave dhe shembujve praktik.
Kontrollohu!
Kjo pjes[ p[rmban pyetje dhe detyra me t[ cilat mund t[ provosh
pjes[n m[ t[ madhe t[ asaj q[ e ke m[suar a e ke kuptuar q[ t[ mund
ta zbatosh dhe shfryt[zosh n[ jet[n e p[rditshme.
Detyra
Duhet rregullisht dhe n[ m[nyr[ t[ pavarur ti zgjidhish k[to detyra.
Me t[ m[ mir[ do ta kuptosh at[ q[ e ke m[suar, kurse ajo do t[ jet[
shum[ e dobishme p[r ty.
Prpiqu! ...
N[se has n[ v[shtir[si gjat[ t[ m[suarit t[ matematik[s mos u dor[zo, p[rpiqu p[rs[ri, kurse k[mb[ngulja
do t[ sjell[ rezultat dhe k[naq[si.
Do t[ na g[zon n[ qoft[ se me k[t[ lib[r do ta duash m[ shum[ matematik[n dhe do t[ arish sukses t[
shk[lqyesh[m.
Nga autor[t
P[rpiqu ti zgjidhish detyrat dhe problemet n[ k[t[ pjes[ (kjo nuk [sht[
e domosdoshme). Me t[ do t[ dish m[ shum[ dhe do t[ jesh m[ i pasur
me ide.
N[ fund t[ ]do teme ke teste me pyetje dhe detyra. Zgjidhe n[
m[nyr[ t[ pavarur testin dhe me t[ do t[ provosh njohurit[ tua
nga tema e m[suar.
KONTROLLO
NJOHURIN{ T{NDE
Segmentet proporcionale
3
SEGMENTET PROPORCIONALE
1. Raporti nd[rmjet dy segmenteve 4
2. Segmentet proporcionale 8
3. Ndarja e segmentit n[ pjes[ t[ barabarta 12
4. Teorema e Talesit p[r segmentet
proporcionale 16
5. Detyra me zbatimin e teorem[s s[ Talesit 20
TREK{ND{SHAT E NGJASH{M
6. Figurat e ngjashme. Trek[nd[shat e
ngjash[m 24
7. Kriteri i par[ p[r trek[nd[shat e ngjash[m 27
8. Kriteri i dyt[ dhe i tret[ p[r trek[nd[shat
e ngjash[m 31
9. Raporti i perimetrave dhe raporti i syprinave
t[ dy trek[nd[shave t[ ngjash[m 33
TEOREMA E PITAGOR{S
10. Ngjashm[ria te trek[nd[shi k[nddrejt 37
11. Teorema e Pitagor[s 41
12. Detyra me zbatimin e teorem[s s[
Pitagor[s 44
13. Popullimi, mostra 48
Provo njohurin[ t[nde 53
TEMA 1.
NGJASHM{RIA
Tema 1. Ngjashmria
4
Kujtohu!
Ke kujdes!
Gjat[sit[ e dy segmenteve te raporti duhet t[ shprehen me nj[si t[ nj[jt[ mat[se.
RAPORTI ND{RMJET DY SEGMENTEVE
1 1
1 11
Raport ose p[rpjes[ e numrit a dhe numrit
b (b 0) [sht[ her[si i a dhe b, d.m.th.
a : b ose
a
b
;
lexohet: a ndaj b;
numri a quhet an[tari i par[, kurse b an[tari
i dyt[ i raportit.
1.
A N[ vizatim jan[ dh[n[ dy segmente:
Her[sin 6 : 4 do ta marrim si raport nd[rmjet
segmentit AB dhe segmentit CD.
Shkruaje raportin e numrave mat[s t[ gjat[sis[
s[ segmentit AB dhe gjat[sis[ s[ segmentit CD.
Cakto vler[n e raportit:
a) 28 : 4; b) 35 : 5; c) 12 : 16; ]) 1,8 : 2,4.
Numri q[ fitohet duke kryer pjes[timin e a me
b quhet vlera e raportit a : b dhe sh[nohet
me k. N[ k[t[ rast a : b = k, d.m.th. a = bk.
P[r cilat raporte themi se jan[ t[ barabarta?
Cil[t prej raporteve a) - ]) jan[ t[ barabart[?
Cakto an[tarin e panjohur t[ raportit:
a) x : 8, n[ qoft[ se vler[n e ka 4;
b) 18 : y, n[ qoft[ se vler[n e ka 12.
A B
C D
ku AB = 6 cm, CD = 4 cm.
N prgjithsi
Raporti ose p[rpjesa nd[rmjet dy segmenteve
[sht[ her[si i numrave mat[s t[ gjat[sive t[ tyre
me gjat[si t[ nj[jt[ mat[se.
Raportin i nj[ segmenti AB ndaj segmentit tjet[r
CD e shkruajm[:
: AB CD ose
AB
CD
.
An[tari i dyt[
CD
a mund t[ jet[ i barabart[ me zero?
2. Cakto vler[n e raportit t[ segmentit a ndaj segmentit b, n[ qoft[ se:
a) a = 12 cm, b = 4 cm; b) a = 30 cm, b = 6 dm.
Te detyra 1, raporti : AB CD [sht[ 6 : 4, kurse vlera e tij [sht[
3
2
.
Raporti i dy segmenteve [sht[ num[r i paem[rtuar.
5
3.
}do an[tar te raporti 0,5 : 0,25: a) shum[zoje me 20; b) pjes[toje me 5.
Pastaj, vler[n e raportit t[ dh[n[ krahasoje me vlerat e raporteve t[ fituara me a) dhe b).
}ka p[rfundon?
4. Shkruaje raportin e segmentit a = 6 cm ndaj segmentit
b = 3 cm dhe cakto vler[n e tij.
a
b
Pastaj, cakto raportin a : b dhe vler[n e tij, n[ qoft[
se gjat[sit[ e segmenteve i shkruan n[:
a) mm; b) dm; c) m.
}ka p[rfundon p[r ato raporte?
Me dy detyrat paraprake u
prkujtove se:
Raporti a : b nuk ndryshon n[ qoft[ se t[ dy an[tar[t e tij shum[zohen ose pjes[tohen me num[r t[
ndryshuesh[m prej zeros, d.m.th.
n[ se a : b = k dhe m 0, at[her[ (am) : (bm) = k dhe (a : m) : (b : m) = k.
N[ qoft[ se raporti i dy numrave [sht[
a : b = k, at[her[ me se [sht[ i barabart[
numri a?
}far[ tregon numri k p[r numrat a dhe b?
N[ qoft[ se a : b = k, at[her[
a = kb. Numri k tregon sa her[
numri b p[rfshihet te numri
a.
Mbaj mend
N[se raporti i dy segmenteve AB dhe CD [sht[ k, : AB CD = k, at[her[
k = AB CD
.
Raporti k tregon sa her[ segmenti CD p[rfshihet te segmenti AB, d.m.th. k [sht[ numri mat[s i
gjat[sis[ s[ segmentit AB si nj[si mat[se do t[ meret segmenti CD.
5. B BB BB Jan[ dh[n[ segmentet a = 1,2 dm, b = 18 cm.
Shkruaje raportin a : b dhe njehso vler[n e tij.
Shkruaje raportin b : a dhe njehso vler[n e tij.
P[r raportin b : a thuhet se [sht[ i anasjellt[ i raportit a : b.
K[shtu, raporti 18 : 12 [sht[ i anasjellt[ i raportit 12 : 18.
6. Arta ka 5 vjet, Blerta ka 10 vjet, kurse Vlera ka 35 vjet.
Shkruaje raportin e vjet[ve nd[rmjet:
a) Art[s dhe Blert[s; b) Blert[s dhe Vler[s; c) Art[s dhe Vler[s.
Tema 1. Ngjashmria
6
Paraqiti ato larg[si, n[ vizatim, t[ zvog[luara 800 000 her[.
PQ thuhet se [sht[ masa e p[rbashk[t e segmenteve AB dhe CD.
Mbaj mend!
Raportet a : b dhe b : c zakonisht shkurtimisht shkruhen si a : b : c.
Shprehja a : b : c quhet raport i vazhduar i a, b, c.
Shihi raportet 5 : 10; 10 : 35 dhe v[re se ]'kan[ t[ p[rbashk[t.
K[shtu, 5 : 10 : 35 [sht[ raport i vazhduar p[r t[ dy raportet 5 : 10 dhe 10 : 35. P[rve] saj , raporti
i vazhduar e p[rmban edhe raportin 5 : 35.
7.
Larg[sia ajrore nd[rmjet tre qyteteve A, B, C jan[: AB = 40 km, BC = 100 km, CA = 120 km.
Shkruaje raportin e vazhduar : : CA AB BC n[ form[ sa m[ t[ thjesht[.
8. C
N[ vizatim jan[ dh[n[ tre segmente
AB, CD dhe PQ, ashtu q[
, = = AB 5 PQ CD 3PQ
.
A B
C D
P Q
Sa her[ segmenti PQ p[rfshihet te
segmenti a) AB; b) CD?
V[ren se segmenti PQ, te segmentet AB dhe CD, p[rfshihet num[r t[ plot[ her[sh.
N prgjithsi
P[r dy segmente thuhet se jan[ t[ bashk[matsh[m, n[ qoft[ se ekziston segment i tret[ q[ p[rfshihet
num[r t[ plota her[sh te ]donj[ri prej tyre.
Raporti i dy segmenteve t[ bashk[matsh[m [sht[ num[r racional (i plot[ ose thye).
Segmentet AB, CD n[ detyr[n 8 jan[ t[ bashk[matsh[m. T[ atill[ jan[ edhe ]iftet e segmenteve: AB,
BC dhe BC, CA, te detyra 7 (mas[ t[ p[rbashk[t e kan[ segmentin me gjat[si, p[r shembull, 1 km).
9. N[ vizatim [sht[ paraqit katrori me brinj[ a dhe diagonale d.
a
d
Shprehe diagonalen d me ndihm[n e brinj[s a.
Trego se raporti d : a [sht[ num[r iracional 2 .
Vreve se
Ka ]ifte t[ segmenteve p[r t[ cil[t nuk ekziston segment itret[ q[ do t[ p[rfshihet num[r t[ plot[
her[sh te ]donj[ri prej tyre. P[r dy segmente t[ atill[ thuhet se jan[ t[ pabashk[matsh[m dhe raporti
i tyre gjithmon[ [sht[ num[r iracional.
An[tari i dyt[ i raportit t[ par[ [sht[ i barabart[ me an[tarin e par[ t[ raportit t[ dyt[.
7
P[r shembull, brinja a dhe diagonalja d e katrorit jan[ segmente t[ pabashk[matsh[m; raporti i tyre
d : a [sht[ numri
2
.
Duhet t dish:
Detyra
1.
t[ em[rtosh dhe t[ caktosh raport t[ dy numrave dhe t[ dy segmenteve;
Jan[ dh[n[ segmentet = AB 8 cm dhe
= AC 2 cm (n[ vizatim).
Shprehe raportin a : b n[ form[ sa m[ t[
thjesht[, n[ qoft[ se:
a) a = 15 cm, b = 2 dm;
b) a = 6x, b = 4x;
c) a = 2 l, b = 800 ml.
t[ caktosh vler[n e raportit dhe raporteve t[ barabart[;
t[ shkruash raport t[ anasjellt[ dhe raport t[ vazhduar;
t[ caktosh an[tarin e panjohur te raporti.
A C B
Shprehe vler[n e raportit: a)
AB : AC
; b)
AC: CB
; c)
CB : AC
; ])
CB : AB
.
Shprehe raportin e a ndaj b n[ form[ sa m[ t[ thjesht[:
a) a = 6, b = 18; b) a = 28 cm, b = 7 cm; c) a = 1 kg, b = 800 g.
Cakto vler[n e ]donj[rit prej raporteve:
a) 6 : 8; b) 150 : 200; c) 80 : 60; ]) 0,18 : 0,24.
Cil[t prej tyre jan[ t[ barabart[?
Vlera e raportit x : 4 [sht[ 5. Sa [sht[ x?
2. Shkruaje raportin e anasjellt[ p[r ]donj[rin
prej raporteve te detyra paraprake.
3. Raportet q[ vijojn[ paraqiti n[ form[ t[
raporteve an[tar[t e t[ cil[ve jan[ numra t[
plot[.
a) 0,3 : 0,6; b) 0,35 : 0,7; c)
:
2 4
5 3
;
])
: ,
3
2 5 2
5
; d)
:
1 35
5
4 2
.
Cil[t prej tyre jan[ t[ barabart[ nd[rmjet vedi?
4. Larg[sia Shkup - Vallandov[ [sht[
150 km, Shkup - Kriva Pallank[ [sht[ 100 km,
kurse Shkup - Tetov[ [sht[ 50 km.
a) Shkruaje raportin e vazhduar t[ atyre
largesave.
b) Shkruaje at[ raport n[ form[ sa m[ t[
thjesht[.
5. Njehso an[tarin e panjohur te raporti, n[ qoft[
se [sht[ dh[n[ vlera e tij:
a) x : 5 = 3; c) 6,5 : y = 13;
b) x : 1,3 = 6; ]) : y =
2 1
4 3
3 3
.
6. Cakto raportin e brinj[s dhe perimetrit t[:
a) trek[nd[shit brinj[nj[sh[m;
b) pes[k[nd[shit brinj[nj[sh[m;
c) gjasht[k[nd[shit brinj[nj[sh[m.
Kontrollohu!
Tema 1. Ngjashmria
8
Kujtohu!
7. {sht[ dh[n[ segmenti = AB 24 cm dhe n[ t[
[sht[ zgjedhur pik[ C, ashtu q[
AC =18 cm
.
T[ caktohet:
a)
AC: CB
b) raporti i segmentit m[ t[ shkurt[r ndaj
segmentit m[ t[ gjat[.
8. Segmenti m[ i vog[l nd[rmjet dy segment[ve
p[rfshihet te segmenti m[ i madh 7 her[ dhe
ngel segmenti q[ p[rfshihet te segmenti i vog[l
2 her[. Sa [sht[ i gjat[ segmenti m[ i gjat[, n[
qoft[ se dihet se segmenti m[ i vog[l [sht[ i
gjat[ 1 cm?
9. Te trek[nd[shi k[nddrejt nj[ri prej k[ndeve
[sht[ 60
o
. Me se [sht[ i barabart[ raporti i
hipotenuz[s dhe katet[s s[ vog[l?
10. Shuma e gjat[sive t[ dy segmenteve [sht[ 35,
kurse ndryshimi i tyre [sht[ 7.
T[ caktohet raporti i atyre segmenteve.
Prpiqu! ...
Tre pula p[r tre dit[ kan[ b[r[ tre vez[.
a) Sa vez[ do t[ b[jn[ gjasht[ pula p[r gjasht[
dit[?
b) Sa pula p[r 100 dit[ do t[ b[jn[ 100 vez[?
2 2
2 22
1. A Jan[ dh[n[ kat[r segmente me gjat[si
AB = 40 cm
,
PQ = 7 cm
,

CD = 8 cm
,
RS = 35 cm.
V[re, p[r shembull:
40 cm : 8 cm = 35 cm : 7 cm,
d.m.th. prej gjat[sive t[ segmenteve mund t[
formohet p[rpjes[tim
40 : 8 = 35 : 7.
A mundesh prej tyre t[ formosh
p[rpjes[tim?
Si jan[ nd[rmjet vedi raportet 12 : 8 dhe
6 : 4?
N[ qoft[se raportet a : b dhe c : d jan[ t[
barabart[, at[her[ barazia
a : b = c : d, d.m.th.
a c
b d
=
quhet p[rpjes[tim, kurse numrat a, b, c, d
jan[ an[tar[ t[ atij proporcioni.
}ka paraqet barazia e raporteve t[ barabarta:
12 : 8 = 6 : 4?
Cili prej atyre numrave [sht[ an[tar i par[,
dhe cili [sht[ an[tari i tret[ i p[rpjes[timit?
Cil[t jan[ an[tar[t e jasht[m, dhe cil[t jan[
an[tar[t e brendsh[m?
N prgjithsi
P[r dy ]ifte t[ segmenteve a, b dhe c, d
thuhet se jan[ proporcional, n[ qoft[ se gjat[sit[
e tyre formojn[ p[rpjes[tim.
Cakto prodhimin e an[tar[ve t[ jasht[m dhe
prodhimin e an[tar[ve t[ brendsh[m t[
p[rpjes[timit 12 : 8 = 6 : 4.
Si jan[ nd[rmjet veti ato prodhime?
Formo prej tyre ndonj[ p[rpjes[tim.
P[r k[t[ shkak, mund t[ thuhet se ]ifti i
segmenteve AB, CD dhe RS, PQ jan[ pro-
porcional.
a : b = c : d , d.m.th.
a c
b d
9
4. B Jan[ dh[n[ segmentet a = 9 cm dhe
b = 4 cm. Cakto segment x, ashtu q[
a : x = x : b.
Krahaso zgjidhjen t[nde me zgjidhjen e dh[n[.
P[r numrat 5 dhe 20 cakto numrin x ashtu
q[ 5 : x = x : 20.
}ka paraqet numri
( ) = 5 20 10
p[r numrat
5 dhe 20?
Vlera k e raporteve t[ barabart[ a : b dhe c : d t[ ]ifteve t[ segmenteve proporcional a, b dhe
c, d quhet koeficienti i p[rpjes[timit.
Cili [sht[ koeficienti i p[rpjes[timit i segmenteve AB, CD dhe RS, PQ nga detyra 1?
Si do ta caktosh koeficientin e
proporcionit t[ segmenteve?
Do ta caktoj vler[n e raportit AB : CD,
d.m.th. 40 cm : 8 cm = 40 : 8 = 5; k = 5.
2. Jan[ dh[n[ segmentet a = 2 cm, b = 1,5 cm, c = 4 cm, d = 3 cm.
a
b
c
d
Trego se a, b dhe c, d jan[ proporcional. Cili [sht[ koeficienti
i p[rpjes[timit?
Shkruaj p[rpjes[tim t[ segmenteve a, b dhe c, d. Cakto prodhimin e an[tar[ve t[ jasht[m dhe
prodhimin e an[tar[ve t[ brendsh[m. Si jan[ ato prodhime nd[rmjet veti?
N prgjithsi vlen!
Prodhimi i an[tar[ve t[ jasht[m t[ nj[ p[rpjes[tim [sht[ i barabart[ me prodhimin e an[tar[ve t[
tyre t[ brendsh[m, d.m.th.
N[se a : b = c : d , at[her[ a d = b c
Kjo rregull[ quhet vetia themelore e p[rpjes[timit.
P[r ]donj[r[n prej kat[r segmenteve proporcional a, b, c, d thuhet se [sht[ proporcionalja e kat[rt
gjeometrike e tre t[ tjerave.
P[r shembull,
bc
d
a
= [sht[ proporcionalja gjeometrike e kat[rt e segmenteve a, b, c te p[rpjes[timi
a : b = c : d.
3. Cakto gjat[sin[ e proporcionales s[ kat[rt gjeometrike x t[ segmenteve a = 6 cm, b = 8 cm,
c = 12 cm te p[rpjes[timet:
a) a : b = c : x; b) x : c = a : b; c) a : x = b : c.
Krahaso zgjidhjen t[nde p[r a) me zgjidhjen e dh[n[:
a : b = c : x; 6 : 8 = 12 : x; 6x = 8 12; x =16 cm.
Cakto mesin gjeometrik t[ numrave 2 dhe 32.

p[rpjes[timi 9 : x = x : 4, sipas vetis[ themelore
sillet n[ barazimin x
2
= 9 4, pra x = = 36 6 ;
x = 6 cm.
Kujtohu!
Tema 1. Ngjashmria
10
V[re se numri 6 [sht[ mesi gjeometrik i numrave 4 dhe 9.
Mbaj mend!
Mesi gjeometrik (ose proporcionalja e mesme gjeometrike) e dy segmenteve a dhe b quhet
segmenti me gjat[si x ashtu q[ a : x = x : b, d.m.th.
5.
Cakto mesin gjeometrik t[ segmenteve:
a) a =12 cm, b = 27 cm; b) a = 5 cm, b = 12 cm.
6.
Konstato me matje se segmenti b nga vizatimi a [sht[ mesi gjeometrik
i segmenteve a dhe c.
a
b
c
7. C
{sht[ dh[n[ p[rpjes[timi =
8 10
4 5
. Trego se [sht[ p[rpjes[tim dhe barazi
+ +
=
8 4 10 5
4 5
.
N prgjithsi vlen
N[se
a c
b d
= , at[her[
a b c d
b d
+ +
= . P[rpiqu ta v[rtetosh k[t[.
V[reve se: nga
a c
b d
= vijon
a c
b d
+ = + 1 1; pastaj:
a b c d
b b d d
+ = + , d.m.th.
a b c d
b d
+ +
= .
8.
Trego se vlen edhe pohimi i anasjellt[.
N[se
a b c d
b d
+ +
= , at[her[
a c
b d
= .
Kujtohu! Kur tre ose m[ shum[ raporte jan[ t[ barabarta, at[her[ ato mund t[ shkruhen n[ form[ t[
p[rpjes[timit t[ vazhduar, si p[r shembull:
a b c
a b c
= =
1 1 1
.
a b c a b c
a b c a b c
+ +
= = =
+ +
1 1 1 1 1 1
P[r at[ vlen:

a x
x b
=
x
2
= ab
x ab
11
Duhet t dish:
ta p[rkufizosh konceptin e p[rpjes[timit;
Cakto an[tarin e panjohur te p[rpjes[timi
10 : a = 15 : 6.
t[ caktosh an[tarin e panjohur te p[rpjes[timi;
t[ sqarosh cil[t ]ifte t[ segmenteve jan[
proporcional;
t[ caktosh mesin gjeometrik t[ dy segmenteve.
Cakto gjat[sin[ e proporcionales s[ kat[rt
gjeometrike x t[ segmenteve a = 4 cm, b = 5 cm,
c = 8 cm te p[rpjes[timi a : b = c : x.
Cakto mesin gjeometrik t[ segmenteve
a = 2 cm dhe b = 8 cm.
Detyra
1. Cili num[r duhet t[ q[ndron n[ vend t[
shkronj[s a q[ t[ jet[ e sakt[ barazia:
a)
a
=
5
2 8
; b)
a
=
3
14 7
?
2. Formo p[rpjes[tim me gjat[sit[ e kat[r
segmenteve: 28 cm; 16 cm;1,2 dm; 2,1 dm.
3. Cakto gjat[sin[ x t[ proporcionales s[ kat[rt
gjeometrike a, b, c n[ p[rpjes[timin
a : b = x : c, n[ qoft[ se:
a)
a b c = = =
1 3 2
dm, dm, dm;
2 4 3
b) a = 2 m, b = 3 m, c = 4 m.
4. Te DABC n[ vizatim [sht[ dh[n[:
CM: MA = CN: NB. N[ ]do rresht nga tabela
jan[ dh[n[ disa gjat[si. Cakto gjat[sit[ q[
mungojn[.
M
C
N
A B
CM MA CN NB
a )
b)
c)
8
6
6 4
4
8 8
5
4
5. Cakto mesin gjeometrik t[ segmenteve a dhe
b, n[ qoft[ se:
a) a = 2 cm, b = 8 cm;
b)
a =
4
4 dm
5
, b = 12 cm;
c) a = 7 cm, b = 14cm.
6. Te ABC k[nddrejt n[ vizatim, segmenti CD
[sht[ lart[sia e l[shuar ndaj hipotenuz[s AB.
A D B
C
Me matje, konstato se:
a) segmenti CD [sht[ mesi gjeometrik i segmenteve
AD dhe DB;
b) segmenti AC [sht[ mesi gjeometrik i segmenteve
AD dhe AB.
7. Cakto x dhe y, n[ qoft[ se:
a) ;
x y
= =
3
4 5 2
b)
y
x
= =
7 1
6 4
.
8. Trego se prej p[rpjes[timi
a c
b d
= mund t[
fitohen p[rpjes[timet:
a b b d c d
c d a c a b
= = = ; ;
.
9. V[rteto se: n[ qoft[ se
a c
b d
= , at[her[
a b c d
b d
- -
=
.
Kontrollohu!
Tema 1. Ngjashmria
12
Kujtohu!
NDARJA E SEGMENT{VE N{ PJES{ T{ BARABART{
3 3
3 33
P[r FGH dhe PQR n[ vizatim [sht[ dh[n[:
=
1
, =
1
, FG=PQ.
1. A N[ vizatim [sht[ paraqitur k[ndi SOT
dhe n[ krahun OS jan[ bartur segmenta
t[ barabart[
OA = AB = BC
.
N[p[r pikat A, B dhe C jan[ t[rhequr nd[rmjet veti
drejt[za paralele p, q dhe r, t[ cilat e presin
p[rkat[sisht krahun OT n[ pikat A
1
, B
1
dhe C
1
.
Mati segmentet OA
1
, A
1
B
1
, B
1
C
1
. }far[ p[rfundon?
P[r segment[t OA
1
, A
1
B
1
dhe B
1
C
1
thuhet se jan[ p[rgjegj[se p[r segmentet (me radh[):OA, AB dhe BC.
2. N[ lidhje me vizatimin nga detyra 1, p[rpiqu t[ v[rtetosh se
1 1 1 1 1
OA = A B = B C .
Si do ta ndash segmentin e dh[n[ n[ pjes[ t[
barabart[:
a) n[ dy; b) n[ kat[r?
F G
H

P Q
R
1
Si jan[ nd[rmjet veti ato trek[nd[sha?
Si jan[ nd[rmjet veti brinj[t p[rkat[se t[
trek[nd[shave t[ puthitsh[m?
Shihe vizatimin te i cili jan[ t[rhequr edhe segmentet A
1
B
2
dhe B
1
C
2
, paralele me krahun OS, dhe jan[ sh[nuar disa
k[nde me numrat.
V[re OAA
1
dhe A
1
B
2
B
1
poashtu v[re:
1 = 3, 2 = 4 (Pse?)

=
1 2
OA A B
(Pse?)
OAA
1
A
1
B
2
B
1
, dhe
=
1 1 1
OA A B
(Pse?).
V[re A
1
B
2
B
1
dhe B
1
C
2
C
1
. Trego se ato jan[ t[ puthitsh[m dhe se
1 1 1 1
A B =B C .
V[re dhe mbaje mend k[t[ teorem[ p[r segmentet e barabart[ t[ krah[ve t[ nj[ k[ndi.
N[ qoft[ se n[ nj[rin krah t[ k[ndit t[ dh[n[ jan[ bartur segmente t[ barabart[ dhe n[p[r skajet e tyre
jan[ t[rhequr drejt[za paralele q[ e presin krahun tjet[r t[ k[ndit, at[her[ ato drejt[za presin edhe te
krahu tjet[r segmente t[ barabart[ nd[rmjet veti.
13
Kujtohu!
N[ baz[ t[ k[saj teoreme mund ta ndash segmentin e dh[n[ n[ pjes[ t[ barabarta p[r ]fardo num[r t[
dh[n[.
3.
Segmentin AB n[ vizatim ndaje n[ 5 pjes[ t[ barabarta.
A B
Si do ta zbatosh teorem[n
paraprake q[ ta ndash
segmentin AB n[ 5 pjes[ t[
barabarta?
Te pika A do t[ t[rheq ]far[do gjysm[drejt[z
dhe n[ t[ me fillim n[ pik[n A do t[ barti 5
segmente t[ barabart[. Pastaj do t[ t[rheq
drejt[za paralele, sipas teorem[s.
P[rcille zgjidhjen dhe v[re m[nyr[n p[r ndarjen e segmentit n[ pjes[ t[ barabarta.
T[rhiq ]far[do gjysm[drejt[z AS si n[ vizatim.
Te AS, duke filluar prej A, pes[ her[ barte ]far[do segment t[ zgjedhur, p[r shembull AE; me at[ do
t[ fitosh pes[ pika, pik[n e pest[ sh[noje me C.
T[rhiqe, s[ pari, drejt[z[n CB dhe pastaj, n[p[r ]donj[r[n prej pikave t[ fituara n[ AC, t[rhiq drejt[z
paralele me drejt[z[n CB; ato drejt[za e ndajn[ segmentin AB n[ pes[ pjes[ t[ barabarta.
Sqaro pse ato 5 pjes[ jan[ t[ barabarta nd[rmjet veti.
4.
Vizato segment AB me gjat[si 7 cm dhe ndaje n[ 6 pjes[ t[ barabarta.
5.
Vizato nj[ segment dhe cakto mesin e tij, duke shfryt[zuar teorem[n p[r segmentet e barabart[.
Te segmenti AB [sht[ sh[nuar pika M ashtu
q[: AM= 4 cm dhe MB = 3 cm.
6.
B
Vizato segment AB t[ gjat[ 6 cm.
a) Ndaje n[ 5 pjes[ t[ barabarta.
b) Sh[no pik[n M ashtu q[
AM: MB = 3 : 2.
N[ ]far[ raporti pika M e ndan segmentin AB?
A M B
Tema 1. Ngjashmria
14
Ky nd[rtim quhet ndarja e segmentit n[ raport t[ dh[n[
Krahasoje zgjidhjen t[nde me zgjidhjen t[ dh[n[ n[
vizatim.
7.
Vizato segmentin AB dhe ndaje n[ dy pjes[ raporti i
t[ cilave [sht[ 3 : 4.
8.
Segmenti AB n[ vizatim [sht[ ndar[ me pik[n M n[ raport
3 : 2. Gjithashtu, segmenti CD me pik[n N [sht[ ndar[ n[
raportin e nj[jt[ 3 : 2.
S[ pari, ndaje segmentin AC n[ 3+4=7 pjes[ t[ barabarta.
Krahaso zgjidhjen t[nde me zgjidhjen e dh[n[
n[ vizatim, ku [sht[ marr[ AK = 3 AE dhe
KM || CB.
K[shtu [sht[ fituar AM: MB = 3 : 4 .
Sqaro pse AM: MB = 3 : 4 .
A M B
C N D
Formo p[rpjes[tim p[r pjes[t e segmentit AB dhe prej
segmentit CD.
Nj[ mund[si [sht[: AM: MB = CN: ND, q[ do t[ thot[ AM, MB jan[ segmente proporcionale me
segmentet CN, ND. Prandaj themi se segmentet AB dhe CD jan[ ndar[ proporcionalisht.
Duhet t dish:
P[r dy segmente thuhet se jan[ ndar[ proporcionalisht, n[ qoft[ se raporti i pjes[ve t[ nj[rit
segment formon p[rpjes[tim me raportin e pjes[ve t[ segmentit tjet[r.
9.
Vizato dy segmente me gjat[si 7 cm dhe 4 cm dhe ndaji proporcionalisht n[ raport 1 : 2.
15
Vizato segment AB t[ gjat[ 5 cm dhe ndaje n[
3 pjes[ t[ barabarta. Pastaj, sh[no pik[n M q[ e
ndan segmentin AB n[ raport 2 : 1.
1. Vizato segment t[ gjat[ 6 cm dhe ndaje n[
pjes[ t[ barabarta:
a) n[ tre b) n[ shtat[.
Shkruaj p[rpjes[tim nd[rmjet pjes[ve t[
segmenteve PQ dhe RS t[ cil[t me pikat H dhe
K n[ vizatim jan[ ndar[ proporcionalisht.
2. Vizato segment AB dhe ndaje n[ raport
a) 2 : 1; b) 5 : 2.
3. Vizato segment me gjat[si 10 cm dhe ndaje:
a) n[ 7 pjes[ t[ barabarta;
b) n[ raport 4 : 3;
c) n[ tre segmente n[ raport 1 : 2 : 4.
4. Vizato DABC dhe brinj[t e tij ndaji n[ nga tre
pjes[ t[ barabarta.
5. Vizato ABC dhe n[ mesoren AA
1
. Cakto
pik[n e r[ndimit T t[ trek[nd[shit n[ at[
m[nyr[ q[ AA
1
ta ndash n[ raport
1
AT : TA = 2 : 1.
6. Pika M e ndan segmentin AB n[ raport
AB : MB = 5 : 3. Gjat[sia e segmentit AM [sht[
4,8 dm. Cakto gjat[sin[ e segmentit MB; AB.
7.
P[r sa duhet t[ vazhdohet segmenti AB =12cm q[
t[ fitohet segment AC i cili do te plot[soj[
p[rpjes[timin AC: BC= 5: 2 ?
8. Pika M e ndan segmentin AB n[ raport
AM: MB=3: 2. Cakto raportet AM: AB dhe
AB: MB.
Detyra
R K S
1 3
P H Q
2 6
Duhet t dish:
t[ ndash segment n[ pjes[ t[ barabarta dhe ta
sqarosh m[nyr[n;
t[ ndash segmentin n[ raport t[ dh[n[;
t[ sqarosh kur dy segmente jan[ ndar[
proporcionalisht.
Kontrollohu!
Tema 1. Ngjashmria
16
N[ vizatim [sht[ dh[n[ zgjidhja e detyr[s.
P[rgjigju n[ k[to pyetje.
}ka do t[ shfryt[zosh q[ t[ tregosh
se OC: CD = 3 : 2 ?
Do ta shfryt[zoj m[nyr[n dhe
gjykimin p[r ndarjen e segmentit n[
raport t[ dh[n[.
N[ qoft[ se krah[t e nj[ k[ndi priten me dy drejt[za t[ ndryshme paralele,
at[her[ segmentet q[ fitohen n[ nj[rin krah jan[ proporcionale me segmentet
p[rkat[se t[ krahut tjet[r.
2.
N[ vizatim [sht[ marr[ AC || BD.
N[ qoft[ se OA = 4 dm, AB =5 dm, OC=8dm,
N[ segmentin OB cakto pik[n A, ashtu q[ OA : AB = 3 : 2.
N[p[r pik[n A t[rhiq drejt[z q || p. Drejt[za q le ta prej[ OT n[ pik[n C.
Trego se OC: CD = 3 : 2 .
Si [sht[ ndar[ segmenti OB n[ 5 pjes[ t[ barabarta?
Si [sht[ p[rcaktuar pika A ashtu q[ OA : AB = 3 : 2?
Pse OC: CD = OA : AB = 3 : 2 ?
V[re dhe mbaj mend gjykimin t[ quajtur teorema e Talesit p[r
segmentet proporcionale.
A O B
D
C
AC || BD

cakto CD;
trego se OA : OB = OC: OD .
TEOREMA E TALESIT P{R SEGMENTET PROPORCIONALE
4 4
4 44
Si ndahet segmenti i dh[n[:
a) n[ pjes[ t[ barabarta;
b) n[ raportin e dh[n[ m : n?
Sqaro nd[rtimin.
1. A
N[ vizatim [sht[ dh[n[ k[ndi i ngusht[
SOT. N[ krahun OS [sht[ zgjedhur
pika B, kurse n[ krahun OT pika D.
N[p[r B dhe D [sht[ t[rhequr drejt[za
p.
O B S
T
D
p
Kujtohu!
OA : AB = OC: CD
17
N[ qoft[ se ke nevoj[ p[r ndihm[...
S[ pari, v[re se krah[t e ACB jan[ prer[ me drejt[zat paralele MN dhe AB. Pastaj, zbato teorem[n e
Talesit.
N[ p[rgjith[si vlen: prej barazis[ OA: AB=OC: CD (te teorema e Talesit) fitohet barazia
OB: OA =OD: OC ose
OA:OB=OC:OD .
Duke e shfryt[zuar k[t[ veti p[r p[rpjes[timet, prej AB: OA =CD: OC vijon
(AB+OA) : OA =(CD+OC) : OC.
3.
N[ vizatim [sht[ dh[n[ DABC dhe drejt[za MN || AB q[ i pret
dy brinj[t tjera AC dhe BC.
Konstato se brinj[t AC dhe BC me drejt[z[n
MN jan[ ndar[ proporcionalisht, d.m.th.
CM: MA =CN: NB.
A B
C
M
N
4. B
Vizato k[ndin SOT dhe barti segmentet si n[
vizatim:
OA = 4 cm
,
OB = 6 cm
,
OC = 3 cm
,
OD = 4,5 cm
.
Bindu se segmentet OA, OB dhe OC, OD jan[
proporcionale, d.m.th. OA: OB=OC: OD.
T[rhiqi drejt[zat AC dhe BD. Pastaj, me ndihm[n e dy trek[ndshave, provo se a jan[ paralele
ato drejt[za.
N[ qoft[ se ke vizatuar dhe matur mjaft mir[, sigurisht ke p[rfunduar se AC || BD.
N[ qoft[ se dy drejt[za presin prej krah[ve t[ ndonj[ k[ndi segmente paralele, at[her[ ato drejt[za
jan[ paralele.
AC || BD
OA : OB = OC: OD
N[ p[rgjith[si vlen!
Trego se OB: OA =OD: OC.
O B S
T
D
A
C
O B S
T
D
A
C
Kjo veti e segmentave paralele quhet teorema e anasjellt[ e Talesit.
Tema 1. Ngjashmria
18
Duhet t dish
Detyra
1.
ta shprehish teorem[n e Talesit dhe ta zbatosh n[ detyra t[ zakonshme;
N[ vizatim [sht[ dh[n[ PQ || BC. Plot[soji k[to pohime q[ t[ jen[ t[ sakta:
a)
AP : AB
= : ; c) : =
AQ: QC
;
b)
AP : PB
= : ; ])
AC: AQ
= : .
N[ vizatim [sht[ marr[ AC || BD.
ta shprehish teorem[n e anasjellt[ t[ Talesit dhe ta zbatosh n[ detyra t[ zakonshme.
A P B
Q
C
P[r segmentet e sh[nuara a do t[ jet[ BC || DE?
A B D
C
E
20 16
35
28
Cakto OB, n[ qoft[ se:
OA = 4 cm, OC = 6 cm,
OD = 9 cm
.
2. Te ABC n[ vizatim [sht[ dh[n[ MN || AB.
A B
C
M N
a) Cakto CN, n[ qoft[ se:
CM=12; CA =18 ;
BN= 8
;
b) Cakto CM, n[ qoft[ se:
CM= NB , MA = 4 dhe
CN= 9
.
O A B
C
D
Kontrollohu!
5.
Konstato p[r cil[t prej k[tyre gjat[sive sipas vizatimit do t[ jet[ MN || PQ:
a)
RM=10, RP =12, RN=15, RQ =18;
b)
RP =14, MP = 4, RQ = 21, NQ = 6;
c)
RM= 6, RP = 8, RN= 9, RQ =14.
P Q
R
M
N
19
3. Te ]donj[ri prej trek[nd[shave n[ vizatim
[sht[ t[rhequr segment paralel me baz[n dhe
jan[ sh[nuar gjat[sit[ e disa segmenteve.
Te t[ kat[r rastet cakto x, duke llogaritur se
shkronjat tjera jan[ numra t[ dh[n[.
a
b
x
1
c
d
1
x
1
m x
n
2
x
k 2
4. Krah[t e SOT (n[ vizatim) jan[ prer[ me
drejt[za paralele AA
1
, BB
1
dhe CC
1
, ku
OA : AB : BC = 2 : 3 : 1dhe
1
OA =6 cm. Cak-
to gjat[sit[ e segmenteve A
1
B
1
dhe B
1
C
1
.
5. P[r segmentet e sh[nuar n[ vizatimin a); b),
provo a do t[ jet[ BC || DE. Sqaro p[rgjigjen
t[nde.
a)
b )
6. Trego se prej p[rpjes[timi
OA : AB = OC: CD
fitohen p[rpjes[timet:
O A B
C
D
a) AB : OA = CD: OC; c) OB : AB = OD: CD;
b) OB : OA = OD: OC; ]) OA : OB = OC: OD.
Prpiqu! ...
Nuk sht e domosdoshme
7. N[ vizatim [sht[ dh[n[ DABC te CD [sht[
simetrale e k[ndit pran[ kulmit C. Pastaj, [sht[
vazhduar brinja AC dhe [sht[ t[rhequr
drejt[za BE || DC.
a) V[rteto se BEC [sht[
dybrinj[nj[sh[m me krah
BC = CE.
b) V[rteto se simetralja e ACB te ABC e ndan
brinj[n e p[rballt[ AB n[ dy pjes[ q[ jan[
proporcionale me dy brinj[t tjera, d.m.th.
AD: DB = CA : CB, d.m.th.
(c - x) : x = b : a.
24
18
Tema 1. Ngjashmria
20
Kujtohu!
N[ qoft[ se ke vizatuar dhe matur mjaft preciz, sigurisht v[reve se segmentet AB, AB
1
jan[
proporcionale me segmentet BC, B
1
C
1
, d.m.th.
1 1 1 1
AB: AB =BC: B C = AC: AC
N[ qoft[ se n[ nj[ trek[nd[sh [sht[ t[rhequr drejt[z q[ [sht[ paralele me nj[ brinj[ dhe i pret dy
brinj[t tjera t[ trek[nd[shit, at[her[ fitohet trek[nd[sh i ri brinj[t e t[ cilit jan[ proporcionale me
brinj[t e trek[nd[shit t[ dh[n[.
N prgjithsi vlen!
2.
P[rpiqu ta v[rtetosh pohimin te detyra 1, duke zbatuar teorem[n
e Talesit.
{sht[ dh[n[: te ABC, drejt[za B
1
C
1
|| BC (si n[ vizatim).
ku: a BC = , b AC = , c AB = , a
1 1 1
B C = , b
1 1
AC = , c
1 1
AB = .
V[rteto se:
Vizatimi i dh[n[ [sht[ plot[suar me t[rheqjen e drejt[z[s
B
1
F paralele me AC. Si do ta zbatosh teorem[n e Talesit
q[ t'i v[rtetosh barazit[ e dh[na?
Do t'i shkruaj p[rpjes[timet prej segmenteve proporcionale q[ jan[ fituar p[r k[ndet: BAC
dhe ABC. Pastaj do t[ kryej krahasimin.
Krahaso mendimin t[nd me zgjidhjen e dh[n[.
a
1
a
A B
C
B
1
C
1
A B
C
B
1
C
1
F
DETYRA ME ZBATIMIN E TEOREM{S S{ TALESIT
5 5
5 55
Si thot[ teorema e Talesit p[r segmentet
proporcionale?
1. A
Vizato ABC. Pastaj, t[rhiq drejt[z
B
1
C
1
q[ do t'i prej[ krah[t e A dhe
Shprehe teorem[n e anasjellt[ t[ teorem[s s[
Talesit.
Si jan[ nd[rmjet veti raportet
1
AB : AB dhe
1
AC: AC ?
Mati me kujdes segmentet AB, AB
1
; BC, B
1
C
1
dhe pastaj njehso raportet
1
AB : AB dhe
1 1
BC: B C .
}ka v[ren?
A B
C
B
1
C
1
[sht[ paralele me brinj[n BC, si n[ vizatim.

1 1 1 1
BC AC AB
= =
B C AC AB
, pra
a b c
a b c
= =
1 1 1
,
21
BAC [sht[ prer[ me B

1
C
1
|| BC, pra sipas teorem[s s[ Talesit:
1 1
AB AC
=
AB AC
( 1 )
ABC [sht[ prer[ me B

1
F || AC, sipas teorem[s s[ Talesit:
1
AB BC
=
AB FC
( 2 )
Kat[rk[nd[shi B
1
FCC
1
[sht[ paralelogram (pse?), pra:
1 1
FC = B C ; pas z[v[nd[simit te (2), fitohet
1 1 1
AB BC
=
AB B C
. (3)

Prej (1) dhe (3):
1 1 1 1
BC AB AC
= =
B C AB AC
, d.m.th.
a c b
a c b
= =
1 1 1
.
Ky pohim quhet edhe teorema e Talesit p[r trek[nd[shin.
N[ qoft[ se nj[ drejt[z gjat[ prerjes s[ dy
brinj[ve t[ trek[nd[shit i ndan ato n[
segmente proporcionale, at[her[ ajo
drejt[z [sht[ paralele me brinj[n e tret[ t[
trek[nd[shit.
Vlen edhe pohimi i anasjellt!
A B
C
F
G
m
n
q
p
FG || AB
m : n = p : q
3.
N[ ABC te vizatimi MN || BC.
Cakto raportin
BC: MN
, n[ qoft[ se AM =12, AB =18.
Cakto MN, n[ qoft[ se AB =15, BC =10 dhe M [sht[ mesi i AB.
4.
Drejt[zat p dhe q n[ vizatim jan[ prer[ me tre drejt[za nd[rmjet veti
paralele. Trego se segmentet p[rkat[se a, a' jan[ proporcionale me
segmentet b, b', d.m.th.
a : a' = b : b'.
p q
A B
C D
a a'
b' b
P[rcille zgjidhjen e detyr[s.
T[rhiqe segmentin AD, si n[ vizatim, dhe v[re se krah[t e CAD dhe t[

ADB jan[ prer[ me nga dy drejt[za paralele, pra:
a : b = x : y dhe a' : b' = x : y.
p q
A B
C D
a a'
b' b
x
y
Pasi an[t e djathta t[ barazis[ jan[ t[ barabarta, mund t[ p[rfundosh se

a : b = a' : b' d.m.th. a : a' = b : b'.
Sipas vizatimit paraprak, [sht[ dh[n[ a = 3, b = 5 dhe b' = 7. Cakto gjat[sin[ e segmentit a'.
5.
P[r trapezin ABCD n[ vizatim [sht[ dh[n[: MN || AB, AD =18 cm,
BC = 24 cm dhe DM= 3 cm. Cakto BN dhe NC.
A B
N
C D
M
Provo zgjidhjen p[r MN sipas vetis[ p[r vij[n e mesme t[ trek[nd[shit!

A B
C
N
M
Tema 1. Ngjashmria
22
N[ qoft[ se nuk mund ta zgjidhish vet detyr[n,
Kujtohu n[ teorem[n e Talesit.
Vizato k[ndin SOT dhe barti segmentet a=OA ,

b=AB dhe c=OC, si n[ vizatim.
T[rhiq drejt[z n[p[r B, paralele me AC dhe prerjen

sh[noje me D.
x=CD [sht[ segmenti i k[rkuar. (Pse?)

Proporcionalja e kat[rt gjeometrike x e segmenteve a, b, c mund
t[ fitohet edhe sipas vizatimit tjet[r.
Shqyrto vizatimin dhe sqaro m[nyr[n.
7.
P[r segmentet a = 4 cm, b = 6 cm dhe c = 5 cm, nd[rto proporcionalen e kat[rt gjeometrike:
; . b)
bc ac
x x
a b
= = a)
S[ pari v[re se
bc
x
a
= mund ta formosh p[rpjes[timin x : c = b : a.
8.
Vizato dy segmente a = 3 cm dhe b = 2 cm. Nd[rto segmentin x, ashtu q[ x = ab.
S[ pari v[re se prej x = ab mund ta formosh p[rpjes[timin 1: a = b : x; pastaj kryeje nd[rtimin.
Duhet t dish:
ta shprehish teorem[n e Talesit
p[r trek[nd[shin dhe ta zbatosh
n[ detyra t[ ndryshme;
P[r ABC [sht[ dh[n[: MN || AB. Cakto brinj[t e tij sipas
t[ dh[nave n[ vizatim.
t[ nd[rtosh proporcionalen e kat[rt
gjeometrike p[r tre segmente.
Sqaro m[nyr[n p[r nd[rtimin e proporcionales s[ kat[rt
gjeometrike x t[ tre segmenteve t[ dh[n[ a, b, c.
Kontrollohu!
6. B
Jan[ dh[n[ segmentet a, b, c sikurse n[ vizatim.
a
b
c
Cakto segmentin x ashtu q[ a : b = c : x, d.m.th. nd[rto proporcionalen
e kat[rt gjeometrike t[ segmenteve a, b, c.
b)
23
N[ vizatim [sht[ paraqitur situata e terenit t[
paarritsh[m me pik[n e paarritshme A dhe
pik[n e arritshme B.
Detyra
1. Te trapezi ABCD n[ vizatim, me baza
= AB 12 , = CD 5 dhe krah = AD 7, jan[ va-
2. Cakto lart[sin[ AB t[
nj[ druri (n[ vizatim)
n[ qoft[ se hija e tij
3. Te trapezi
ABCD n[
vizatim,
4. Te ABC n[ vizatim
brinja BC [sht[ ndar[
k
k
k
x
y
15
A B
C
trek[nd[sh.
5. Nd[rto proporcionalen e kat[rt gjeometrike
t[ segmenteve a = 4 cm,
b = 5 cm, c = 3 cm (a : x = b : c).
6. Vizato tre segmente a, b, c. Pastaj, nd[rto
segment x, ashtu q[:
a) x : a = b : c; b) a : x = b : c;
c) a : b = x : c.
7. Vizato segmente a dhe b. Pastaj nd[rto seg-
ment x, ashtu q[ x = a
2
.
8. Vizato segmente a dhe b. Pastaj nd[rto seg-
ment x, ashtu q[
a)
a
x
b
=
2
; b)
b
x
a
=
2
.
9. Brinja DC e trapezit
ABCD me bazat
= AD 8 dhe = BC 20 ,
n[ tre pjes[ t[ barabarta dhe
n[p[r pik[prerjet jan[
t[rhequr drejt[za, paralele me
brinj[n AB, gjat[sia e s[ cil[s
[sht[ 15 cm. Cakto gjat[sin[
e ]do segmenti, t[ formuar n[
zhduar krah[t AD dhe BC deri
te prerja e tyre S. Cakto SD.
6
6
3
A B
N
M
P Q
C D
8
MN || PQ || AB. Cakto
gjat[sit[ e krah[ve AD
dhe BC sipas t[
dh[nave n[ vizatim.
B
[sht[ ndar[ n[ tre pjes[ t[
barabarta dhe n[p[r pik[-
prerjet jan[ t[rhequr drejt[za
paralele me bazat (si n[ viza-
tim). Cakto gjat[sit[ x dhe y t[ segmenteve t[
formuara n[ trapez.
Ndihm[. T[rhiqe drejt[z[n DM paralele me AB dhe
shqyrto DMC (kujtohu se si e zgjidhe detyr[n 4).
10.
a) Cakto larg[sin[ e paarritshme BA .
b) Njehso BA , n[ qoft[ se jan[ matur gjat[sit[:
= = BC 100 m, CE 250 m dhe
= CD 80 m
.
c) Cakto larg[sin[ EA , n[ qoft[ se jan[ matur:
= = CE 250 m, CD 80 m dhe = DB 96 m.
BC [sht[ 20 m,
kurse nj[koh[-
sisht, hija e shkopit
PQ prej 1 m [sht[
e gjat[ 1,4 m.
C
A
D
x
y
Tema 1. Ngjashmria
24
Kujtohu!
FIGURAT E NGJASHME. TREK{ND{SHAT E NGJASH{M
6 6
6 66
Krah[t e k[ndit SOT jan[ prer[ me drejt[zat
paralele AC dhe BD.
TREK{ND{SHAT E NGJASH{M
A
N[ jet[n e p[rditshme shpesh her[ hasim
sende q[ e kan[ form[n e nj[jt[, kurse
madh[si t[ ndryshme ose t[ nj[jt[:
Sipas vizatimit, shkruaj raport t[ segmenteve
q[ [sht[ i barabart[ me raportin:
: : . b) a) OA AB; OC OD
1.
P[r cilat figura mund t[ themi se jan[ t[
ngjashme:
Sipas cil[s teorem[ i shkruajte raportet?
N[ vizatim vlen p[rpjes[timi i segmenteve:
: : = OA AB OD DC
.
automobili dhe modeli i tij; dy gota, dy karrika etj.
A B
C
D
T
S O
A B
C
D
O
}far[ pozite kan[ drejt[zat AD dhe BC?
Si jan[ sipas madh[sis[ k[ndet:
a) OAD dhe OBC; b) ODA dhe OCB?
P[r dy figura t[ ngjashme q[ kan[ plot[sisht
form[ t[ nj[jt[, kurse madh[si t[ ndryshme ose
t[ nj[jt[, zakonisht themi se jan[ t[ ngjashme.
dy katror[;
dy rrath[;
katrori dhe rrethi?
2.
Jan[ dh[n[ dy harta gjeografike t[ Maqe-
donis[. E para n[ raport 1 : 1000000, kurse e
dyta me raport 1 : 500000.
A jan[ t[ ngjashme ato harta?
N[ hart[n e par[, larg[sia prej Shkupi deri
n[ Kumanov[ [sht[ 4 cm. Sa [sht[ larg[sia
prej Shkupi deri n[ Kumanov[ te harta e
dyt[?
Cili [sht[ raporti i larg[sis[ Shkup - Kumanov[ prej hart[s s[ par[ me larg[sin[ Shkup - Kumanov[ n[
hart[n e dyt[?
Si [sht[ raporti i larg[sis[ nd[rmjet ]far[do dy vendeve t[ hart[s s[ par[ me larg[sin[ nd[rmjet dy
vendeve p[rkat[se t[ hart[s s[ dyt[?
Trekndshat e ngjashm
25
3. B
Shihe vizatimin te i cili kulmet e
trek[nd[shave ABC dhe A
1
B
1
C
1
shtrihen n[ gjysm[drejt[zat me pik[
O
A
A
1
C
C
1
B
B
1
T
S
t[ fillimit O dhe formojn[ segmente proporcionale:
: : =
1
OA OA 1 2
;
: : =
1
OB OB 1 2
;
: : =
1
OC OC 1 2
.
P[r trek[nd[shat ABC dhe A
1
B
1
C
1
do t[ dallojm[: kulme p[rgjegj[se, k[nde p[rgjegj[se dhe brinj[
p[rgjegj[se, etj.
kulme p[rgjegj[se jan[: A dhe A

1
; B dhe B
1
; C dhe C
1
;
k[nde p[rgjegj[se jan[: A dhe A

1
, B dhe B
1
, C dhe C
1
;
brinj[ p[rgjegj[se jan[: AB dhe A

1
B
1
; BC dhe B
1
C
1
; AC dhe A
1
C
1
.
Trego se brinj[t p[rgjegj[se t[ trek[nd[shave ABC dhe A
1
B
1
C
1
jan[ paralele, d.m.th.
AB || A
1
B
1
; BC || B
1
C
1
dhe AC || A
1
C
1
.
Trego se k[ndet p[rgjegj[se t[ trek[nd[shave jan[ t[ barabart[, d.m.th. A = A
1
; B = B
1
dhe
C = C
1
.
Trego se brinj[t p[rgjegj[se t[ trek[nd[shave jan[ proporcionale, d.m.th.

: : : : = = =
1 1 1 1 1 1
AB A B BC B C AC A C 1 2
.
Pasi : : =
1 1
OA OA OB OB , prej teorem[s s[ anasjellt[ t[ Talesit, vijon se AB || A
1
B
1
. N[ m[nyr[ t[
nj[jt[ mund t[ tregosh se BC || B
1
C
1
dhe AC || A
1
C
1
.
Pasi AB || A
1
B
1
dhe AC || A
1
C
1
, vijon se A = A
1
, si k[nde me krah paralele. N[ m[nyr[ t[
nj[jt[ mund t[ tregosh se B = B
1
dhe C = C
1
.
P[rkujtohu n[ teorem[n e Talesit: n[ qoft[ se krah[t e k[ndit SOT jan[ prer[ me drejt[zat paralele
AB dhe A
1
B
1
, at[her[ segmentet p[rgjegj[s AB dhe A
1
B
1
jan[ proporcionale me segmentet OA dhe
OA
1
, d.m.th. : : : = =
1 1 1
OA OA AB A B 1 2 . Mund t[ tregosh se raport t[ nj[jt[ kan[ edhe brinj[t
tjera p[rgjegj[se t[ trek[nd[shave, etj.
: : : : = = =
1 1 1 1 1 1
AB A B BC B C AC A C 1 2 .
P[r trek[nd[shat ABC dhe A
1
B
1
C
1
tregove se k[ndet p[rgjegj[se
i kan[ t[ barabarta, kurse brinj[t p[rgjegj[se i kan[ propor-
cionale. Ato mund t[ jen[ dh[n[ edhe n[ tjet[r pozit[, sikurse
n[ vizatim, n[ an[n e djatht[.
N[ qoft[ se trek[nd[shin ABC e vizaton
n[ flet[ t[ tejdukshme, mund ta
vendosish n[ hap[sir[n e A
1
B
1
C
1
(sikurse n[ vizatim), ashtu q[ brinj[t p[rgjegj[se t'i ken[ paralele. V[re se ABC
dhe A
1
B
1
C
1
kan[ form[ t[ nj[jt[, por madh[si t[ ndryshme, d.m.th. se ato
jan[ trek[nd[sha t[ ngjash[m.
A B
C
A
1
B
1
C
1
A B
C
A
1
B
1
C
1
Tema 1. Ngjashmria
26
Cili [sht[ koeficienti i p[rpjes[timit t[ brinj[ve te trek[nd[shat e ngjash[m ABC dhe A
1
B
1
C
1
?
Mbaj mend!
P[r dy trek[nd[sha thuhet se jan[ t[ ngjash[m, n[ qoft[ se k[ndet p[rgjegj[se i kan[ t[ barabarta dhe
brinj[t p[rgjegj[se i kan[ proporcionale.
P[r trek[nd[shat e ngjash[m ABC dhe A
1
B
1
C
1
shkruajm[: ABC A
1
B
1
C
1
.
Lexohet: ABC [sht[ i ngjash[m me A
1
B
1
C
1
.
4. Te detyra 3 v[reve se ABC A
1
B
1
C
1
edhe koeficienti i ngjashm[ris[ [sht[
1
2
.
Pse A
1
B
1
C
1
ABC dhe cili [sht[ koeficienti i ngjashm[ris[?
Te detyra 3 v[reve se koeficienti i p[rpjes[timit t[ brinj[ve t[ trek[nd[shave t[ ngjash[m ABC dhe
A
1
B
1
C
1
[sht[ 1 : 2, d.m.th.
1
2
.
N[se shkruan ABCMNP, kjo do t[ thot[ se kulmet p[rgjegj[se jan[: A dhe M, B dhe N, C dhe
P.
Duhet t[ dish:
n[se ABC XYZ, at[her[
: : : k = = = AB XY BC YZ AC XZ
dhe A = X, B = Y, C = Z;
ta caktosh koeficientin e ngjashm[ris[ s[ dy trek[nd[shave t[ ngjash[m.
N[ vizatim: ABC MNP.
A B
C
2
3
4
6
M N
P
x
y
Shkruaji:
a) brinj[t p[rgjegj[se; b) k[ndet p[rgjegj[se.
Cakto koeficientin e ngjashm[ris[.
Cakto x dhe y.
Detyra
1. {sht[ dh[n[: ABC RST.
Shkruaji:
a)brinj[t p[rgjegj[se, b) k[ndet p[rgjegj[se.
2. Vizato dy trek[nd[sha barabrinj[s, i pari me
brinj[ a = 3 cm, kurse i dyti me brinj[ 4 cm.
Trego se ato jan[ t[ ngjash[m.
Cakto koeficientin e ngjashm[ris[.
3. N[ vizatimin ABC PQR dhe jan[ sh[nuar
gjat[sit[ e brinj[ve. Cakto x dhe y.
A B 6
12
x
C
R
Q P
15
y
10
Koeficienti i p[rpjes[timit t[ brinj[ve p[rgjegj[se t[ dy trek[nd[shave t[ ngjash[m (ABC ~ A
1
B
1
C
1
)
quhet edhe koeficienti i ngjashm[ris[.
Kontrollohu!
27
Kujtohu!
4. N[ vizatimin,
ABC MNC. Me
]ka [sht[ e barabart[
CB dhe MN, n[ qof-
t[ se = CM 5; = CN 6;
= AB 12dhe = CA 15?
A B
N M
C
5. Prej ABC A
1
B
1
C
1
, a vijon se ABC
A
1
B
1
C
1
? Sqaro.
6. Le t[ jen[ M dhe N meset e brinj[ve AC dhe
BC te trek[nd[shi ABC. Trego se MNC
ABC.
KRITERI I PAR{ P{R TREK{ND{SHAT E NGJASH{M
7 7
7 77
A
Q[ t[ konstatosh se trek[nd[shat ABC dhe
A
1
B
1
C
1
a jan[ t[ ngjash[m duhet t[ provosh
k[ndet e tyre p[rgjegj[se a jan[ proporcionale
d.m.th. A = A
1
, B = B
1
, C = C
1
dhe
: : : = =
1 1 1 1 1 1
AB A B BC B C AC A C
.
Krah[t e k[ndit MON jan[ prer[ me drejt[zat
paralele a dhe b, ashtu q[

: : : = = OB OA OC OD 2 1
O A
B
M
a
b
D
C
N
cakto raportin e brinj[ve
BC dhe AD;
Shihi trek[nd[shat
OAD dhe OBC, kurse
pastaj:
cakto si jan[ nd[rmjet veti k[ndet p[rgjegj[se
t[ trek[nd[shave.
A [sht[ OBC OAD?
1. Vizato ABC dhe segmentin A
1
B
1
q[ [sht[ tre her[ m[ i gjat[ se brinja
AB. Pastaj vizato trek[nd[sh A
1
B
1
C
1
me brinj[ A
1
B
1
,B
1
A
1
C
1
= A dhe A
1
B
1
C
1
=
B.
K[ndet e brendshme p[rgjegj[se t[
trek[nd[shave ABC dhe A
1
B
1
C
1
a
jan[ t[ barabart[? Pse?
K[ndet p[rgjegj[se jan[ t[ barabarta;
A = A
1
dhe B = B
1
, sipas
nd[rtimit;
C = C
1
, pasi
C = 180
o
- A + B) =
= 180
o
- (A
1
+ B
1
) = C
1
.
Provo me matje brinj[t p[rgjegj[se t[ A
1
B
1
C
1
me ABC a jan[ proporcionale. Cakto koefi-
cientin e p[rpjes[timit.
P[rpiqu t[ sqarosh se brinj[t p[rgjegj[se t[
A
1
B
1
C
1
dhe ABC jan[ proporcionale dhe se
A
1
B
1
C
1
ABC.
N[ vizatim jan[ dh[n[ ABC dhe A

1
B
1
C
1
, ashtu
q[
=
1 1
AB 3AB
,A=A
1
dhe B= B
1
.
Q[ t[ tregosh se A
1
B
1
C
1
ABC duhet t[
provosh se a jan[ plot[suar gjasht[ k[rkesat
p[r trek[nd[shat e ngjash[m, d.m.th.
A = A
1
, B = B
1
, C = C
1
dhe
: : : = =
1 1 1 1 1 1
A B AB B C BC A C AC
.
Tema 1. Ngjashmria
28
Ti tregove se k[ndet p[rgjegj[se t[ trek[nd[shave jan[ t[ barabart[.
Supozo se ABC [sht[ zhvendosur A

1
B
1
C
1
, ashtu q[: kulmi A puthitet me A
1
, B me B
2
dhe kulmi
C me C
2
; A puthitet me A
1
, B me A
1
B
2
C
2
dhe C me B
2
C
2
A
1
.
Pasi A
1
B
2
C
2
= B
1
, vijon se B
2
C
2
|| B
1
C
1
. Sipas vizatimit, me ndihm[n e teorem[s s[ Talesit p[r
segmentet proporcionale, ke treguar se
: : : : = = =
1 1 1 2 1 1 1 2 1 1 2 2
A B A B A C A C B C B C 3 1
, d.m.th.
: : : = =
1 1 1 1 1 1
A B AB B C BC A C AC
.
Mund t[ p[rfundosh se A
1
B
1
C
1
ABC.
V[reve se trek[nd[shat A
1
B
1
C
1
dhe ABC q[ vizatove kan[ nga dy k[nde p[rgjegj[se t[ barabart[ dhe
ti tregove se A
1
B
1
C
1
ABC. Prandaj, q[ t[ konstatosh se dy trek[nd[sha a jan[ t[ ngjash[m mjafton
t[ provosh se ato a kan[ dy k[nde p[rgjegj[se t[ barabart[.
Mbaj mend!
Dy trek[nd[sha jan[ t[ ngjash[m, n[ qoft[ se dy k[nde t[ nj[rit trek[nd[sh jan[ t[ barabart[ me dy
k[nde t[ trek[nd[shit tjet[r.
2. N[ vizatim [sht[ dh[n[: A = D = 30
o
dhe pika C
[sht[ prerje e segmenteve AE dhe BD. V[rteto se
ABC DEC.
B
3.
Te ABC [sht[ t[rhequr segmenti MN paralel me AB.
A B
C
N M
1
Trego se =
1
dhe =
1
.
V[rteto se ABC MNC.
V[re k[t[ gjykim.
N[ qoft[ se te nj[ trek[nd[sh [sht[ t[rhequr drejt[z q[ [sht[ paralele me nj[r[n prej brinj[ve dhe
i pret dy brinj[t tjera, at[her[ fitohet trek[nd[sh q[ [sht[ i ngjash[m me trek[nd[shin e dh[n[.
4. Te ABC n[ vizatim, jan[ t[rhequr segmentet:
MN || AB dhe NP || AC.
A B P
N
C
M
Sa trek[nd[sha v[ren?
Shkruaj cil[t trek[nd[sha jan[ t[ ngjash[m nd[rmjet tyre.
Krahaso k[t[ pohim me teorem[n e Talesit p[r trek[nd[shin.
Ky pohim quhet kriteri i par[ p[r trek[nd[shat e ngjash[m.
29
V[re se:
}do trek[nd[sh [sht[ i ngjash[m me vet[veten.
Dy trek[nd[sha t[ puthitsh[m jan[ t[ ngjash[m.
Sa [sht[ koeficienti i tyre i ngjashm[ris[?
5. N[ vizatim jan[ dh[n[ trek[nd[shat k[nddrejt[ ABC dhe
PQR, ashtu q[ A = P = .
Trego se ABC PQR.
V[re se trek[nd[shat kan[ nga dy k[nde p[rgjegj[se t[ barabart[: A = P dhe B = Q = 90
o
.
A B
C
P Q
R
Sipas kriterit t[ par[ p[r trek[nd[shat e ngjash[m vijon:
Dy trek[nd[sha k[nddrejt[ jan[ t[ ngjash[m n[ qoft[ se nj[ k[nd i ngusht[ i nj[rit [sht[ i barabart[
me nj[ k[nd t[ ngusht[ t[ trek[nd[shit tjet[r.
6. Te trek[nd[shi ABC n[ vizatim [sht[ t[rhequr lart[sia CD dhe
segmenti MN || AB.
Sa trek[nd[sha k[nddrejt[ mund t[ v[resh dhe cil[t prej tyre
jan[ t[ ngjash[m nd[rmjet veti?
7. N[ vizatim jan[ dh[n[ dy trek[nd[sha dybrinj[nj[sh[m ABC dhe
PQR, te t[ cil[t k[ndet pran[ maj[s i kan[ t[ barabarta, d.m.th.
C = R = .
Trego se A = P.
Trego se ABC PQR.
Dy trek[nd[sha dybrinj[nj[sh[m jan[ t[ ngjash[m, n[ qoft[ se k[ndi pran[ maj[s t[ nj[rit trek[nd[sh
[sht[ i barabart[ me k[ndin pran[ maj[s t[ trek[nd[shit tjet[r.
8. Vizato dy trek[nd[sha dybrinj[nj[sh[m ABC dhe A
1
B
1
C
1
me baza AB dhe A
1
B
1
p[rkat[sisht, ku
A = A
1
.
Trego se ABC A
1
B
1
C
1
.
Shprehe pohimin tjet[r p[r ngjashm[rin[ e dy trek[nd[shave dybrinj[nj[sh[m.
A B
C
S
D
M N
N[ p[rgjith[si
Tema 1. Ngjashmria
30
Duhet t[ dish:
ta shprehish kriterin e par[ p[r ngjashm[rin[ e
trek[nd[shave;
cil[t kushte mjaftojn[ p[r ngjashm[rin[ e dy
trek[nd[shave k[nddrejt[, p[rkat[sisht
dybrinj[nj[sh[m;
t[ konstatosh ngjashm[rin[ e dy trek[nd[shave;
t[ caktosh brinj[n e panjohur te trek[nd[shat e
ngjash[m.
N[ skajet e segmentit
AB jan[ t[rhequr seg-
mentet = AC 3 cm dhe
BD = 5 cm , normale
(pingule) n[ AB. N[
]far[ raporti drejt[za s e
ndan segmentin AB?
C
A
M B
D
Detyra
1. N[ vizatim [sht[ dh[n[ trek[nd[shi ABC dhe
MN || AB.
A
M
C
N
B
Cakto raportin:
a) N[ qoft[ se : : = CM MA 3 2, at[her[
: = CM CA
;
b) N[ qoft[ se : : = CM MA 7 3, at[her[
: = CN NB
;
c) N[ qoft[ se : : = CM CA 3 4 , at[her[
: = AB MN
.
2. {sht[ dh[n[ ABC me brinj[
= AB 20
,
= BC 12 dhe = CA 16 . N[p[r pik[n M q[
shtrihet n[ brinj[n BC [sht[ t[rhequr drejt[za
paralele me AB dhe e pren[ AC n[ pik[n N.
Cakto MN, n[ qoft[ se = CM 3 .
3. Te trapezi ABCD, me baza AB dhe CD
diagonalet AC dhe BD priten n[ pik[n S.
a) V[rteto se ABS ~ CDS.
b) Cakto CD, n[ qoft[ se = AB 12 , = AS 6
dhe
= SC 3
.
4. Nd[rto trek[nd[shin A
1
B
1
C
1
t[ ngjash[m me
ABC me brinj[t 4, 5, 6 n[ qoft[ se:
a) brinj[n m[ t[ vog[l e ka 5;
b) koeficienti i ngjashm[ris[ [sht[
3
4
5. Cakto lart[sin[ e nj[ druri hija e t[ cilit [sht[
e gjat[ 10 m, kurse nj[koh[sisht, njeriu i lart[
1,7 m e ka hijen e gjat[ 1 m.
s
Kontrollohu!
31
Kujtohu!
KRITERI I DYT{ DHE I TRET{ P{R TREK{ND{SHAT E NGJASH{M
8 8
8 88
Cilat prej gjasht[ k[rkesave duhet t[
plot[sohen p[r dy trek[nd[sha ABC dhe
A
1
B
1
C
1
q[ t[ jen[ t[ ngjash[m?
Cilat jan[ kushtet e mjaftueshme, sipas kriterit
t[ par[ t[ trek[nd[shave, q[ t[ jet[ ABC
A
1
B
1
C
1
?
A
1.
Vizato ABC me A = 60
o
brinj[
= AB 3 cm dhe = AC 2cm. Pastaj
vizato A
1
B
1
C
1
me A
1
= 60
o
dhe
brinj[ =
1 1
A B 3AB, =
1 1
A C 3AC.
Mati dhe krahasoji: B dhe B
1
, C
dhe C
1
, BC dhe
1 1
B C .
}ka p[rfundon?
N[ vizatim jan[ dh[n[ trek[nd[shat sipas kushteve
t[ detyr[s. Supozo se ABC [sht[ zhvendosur ashtu
q[ A puthitet me A
1
dhe ABC puthitet me
trek[nd[shin A
1
B
2
C
2
.
Cakto raportet:
:
1 1 1 2
A B A B
;
:
1 1 1 2
A C A C
dhe
:
1 1 2 2
B C B C
.
Trego se B = B
1
dhe C = C
1
.
A B
C
A
1
B
2
B
1
C
1
C
2
Pse ABC A
1
B
1
C
1
?
Cilat elemente p[rgjegj[se t[ dy
trek[nd[shave jan[ dh[n[ dhe
a mjafton q[ t[ tregosh se trek[-
nd[shat jan[ t[ ngjash[m?
Jan[ dh[n[ nga dy brinj[ p[rgjegj[se
proporcionale dhe k[nde t[ barabart[ q[
i formojn[ ato brinj[. Kjo mjafton q[ t[
tregosh se trek[nd[shat jan[ t[ ngjash[m.
V[re se si mund t[ shprehet kriteri p[r trek[nd[shat e ngjash[m. Ai quhet kriteri i dyt[ p[r trek[nd[shat
e ngjash[m.
N[ qoft[ se te nj[ trek[nd[sh jan[ p[rkat[sisht proporcionale dy brinj[ t[ trek[nd[shit tjet[r dhe
k[ndet q[ i formojn[ ato brinj[ jan[ t[ barabarta, at[her[ ato trek[nd[sha jan[ t[ ngjash[m.
2.
Provo a jan[ t[ ngjash[m trek[nd[shat ABC dhe A
1
B
1
C
1
, n[ qoft[ se:
a) , , = = =
o
BC 20 AC 22 C 50 ; , = = =
o
1 1 1 1 1
B C 30; A C 33 C 50 .
b) , = = =
o
BC 25, AC 70 C 70 ;
= = =
o
1 1 1 1 1
B C 50; A C 139, C 70
.
3.
Te ABC, n[ vizatim, pika M [sht[ mesi i brinj[s AB, kurse N
[sht[ mesi i brinj[s AC.
V[rteto se ABC AMN.
Trego se vija e mesme MN e ABC [sht[ sa gjysma e gjat[sis[
s[ brinj[s BC.
A M B
N
C
Tema 1. Ngjashmria
32
Brinj[t p[rkat[se t[ dy trek[nd[-
shave jan[ proporcionale. A mjaf-
ton q[ t[ konstatosh se ato jan[ t[
ngjash[m ?
Q[ dy trek[nd[sha t[ jen[ t[ ngjash[m,
mjafton q[ brinj[t p[rkat[se t[ jen[
proporcionale, pasi at[her[ k[ndet
p[rgjegj[se jan[ t[ barabart[.
V[ren se mund t[ shprehet edhe nj[ kriter p[r trek[nd[shat e ngjash[m. Ai quhet kriteri i tret[ p[r
trek[nd[shat e ngjash[m.
N[ qoft[ se t[ tre brinj[t e nj[rit trek[nd[sh jan[ proporcionale me brinj[t p[rkat[se te trek[nd[shi
tjet[r, at[her[ ato trek[nd[sha jan[ t[ ngjash[m.
3.
A jan[ t[ ngjash[m trek[nd[shat me brinj[t:
a) 3, 4, 5 dhe 6, 8, 10; b) 15, 9, 12 dhe 4, 3, 5; c) 2, 2, 3 dhe 6,6, 8; ]) 2; 3; 4 dhe 3; 6; 4,5?
B
4.
Vizato DABC me brinj[ = = = AB 8 cm, BC 6 cm, AC 4 cm, kurse pastaj A
1
B
1
C
1
me
brinj[ dy her[ m[ vogla t[ ABC.
Mati dhe krahasoji k[ndet: A dhe A
1
, B dhe B
1
, C dhe C
1
. C'p[rfundon?
A [sht[ ABC ~ A
1
B
1
C
1
?
Duhet t[ dish:
t[ shprehish kriterin e dyt[ dhe t[ tret[ p[r
trek[nd[shat e ngjash[m;
t[ konstatosh ngjashm[rin e dy trek[nd[shave
sipas kriterit t[ dyt[ dhe t[ tret[ p[r trek[nd[shat
e ngjash[m;
t[ caktosh brinj[n e panjohur te trek[nd[shat e
ngjash[m.
Brinj[t e ABC jan[: a = 6 cm, b = 4 cm dhe
c = 3 cm. Cakto perimetrin e A
1
B
1
C
1
q[ [sht[
i ngjash[m me ABC, kurse brinja e tij m[ e
vog[l [sht[ 6 cm.
Kontrollohu!
Provo se ABC dhe PQR a jan[ t[
ngjash[m, n[ qoft[ se: A = 55
o
,
AB 12 cm, AC 8 cm, = = P = 55
o
,
PR 12 cm, PQ 18 cm = = .
Detyra
1. Vizato dy trek[nd[sha ABC dhe PQR, kurse
pastaj shkruaj cilat kushte duhet t'i plot[sojn[
q[ ABC PQR sipas:
a) kriterit t[ dyt[; b) kriterit t[ tret[
2. Trego se trek[nd[shat ABC dhe EDC jan[ t[
ngjash[m dhe sipas cilit kriter.
3. Brinj[t e nj[ trek[nd[shi jan[ 6, 5 dhe 4. Brinja
m[ e madhe e trek[nd[shit tjet[r, i ngjash[m
me trek[nd[shin e dh[n[ [sht[ 9. Cakto
perimetrin e trek[nd[shit tjet[r.
4. A jan[ t[ ngjash[m dy trek[nd[sha, n[ qoft[
se dy k[nde t[ nj[rit trek[nd[sh jan[ nga 60
o
dhe 70
o
, kurse dy k[nde t[ trek[nd[shit tjet[r
jan[ nga 50
o
dhe 80
o
.
5. K[ndi pran[ maj[s t[ nj[ trek[nd[shi
dybrinj[nj[sh[m [sht[ 70
o
. K[ndi pran[ baz[s
t[ trek[nd[shit tjet[r dybrinj[nj[sh[m [sht[
55
o
. V[rteto se ato trek[nd[sha jan[ t[
ngjash[m.
A
B
C
E
D
4
6
6
9
33
Kujtohu!
Cakto larg[sin[ prej A deri te B n[ qoft[ se
= =
1
BC 40 m, CB 5 m
, kurse
=
1 1
B A 6,5 m.
N[ teren, zgjedhim
pika C dhe B
1
n[
drejt[z[n e nj[jt[
me B, ashtu q[
m =
1
BC CB .
Me instrument caktojm[ k[ndin

B
1
t[ barabart[ me B.
N[ krahun e B
1
caktojm[ pik[n A
1
, ashtu q[
pikat A, C dhe A
1
shtrihen n[ drejt[z[n e nj[jt[.
ABC A
1
B
1
C. Pse?
9. Si do ta njehsosh larg[sin[ nd[rmjet pikave t[
arritshme A dhe B, n[ teren, n[ qoft[ se
nd[rmjet pikave A dhe B ka pjes[ t[
paarritshme.
V[re vizatimin.
{sht[ zgjedhur pika C

dhe n[ vazhdim t[ AC
dhe BC, jan[ zgjedhur
pikat A
1
dhe B
1
, ashtu
ABC A
1
B
1
C. Pse?
Cakto larg[sin[ prej A deri te B n[ qoft[ se
= =
1
AC 10 m, CA 2 m dhe
1 1
A B = 3,5 m.
6. Sqaro se a [sht[ ABC MNR, n[ qoft[
se: BAC = 50
o
, = AB 4 cm, = AC 6 cm;
NMR = 50
o
, = MN 30 cm,
MR = 45 cm
.
7. Provo se trek[nd[shat ABC dhe A
1
B
1
C
1
a jan[
t[ ngjash[m, n[ qoft[ se brinj[t e tyre jan[:
a) 15, 17, 24 dhe 4,5; 5,1; 7,2;
b) 22; 8,2; 20 dhe 55; 20,5; 50.
8. Si do ta caktosh larg[sin[ prej pik[s A deri te
pika B, n[ qoft[ se pika A [sht[ e paarritshme?
V[re vizatimin.
RAPORTI I PERIMETRAVE DHE RAPORTI I SYPRINAVE T{
DY TREK{ND{SHAVE T{ NGJASH{M
9 9
9 99
A
N[ qoft[ se tre ose m[ shum[ raporte jan[ t[
barabart[, at[her[ ato mund t[ shkruhen n[
form[ t[ p[rpjes[timit t[ vazhduar, p[r
shembull:
a b c
a b c
= =
1 1 1
,d.m.th. a : b : c = a
1
: b
1
: c
1
.
Njehso perimetrin e trek[nd[shit me brinj[:
a = 15 cm, b = 9 cm dhe c = 8 cm.
1. Brinj[t e nj[ trek[nd[shi ABC jan[
a = 6 cm, b = 8 cm dhe c = 12 cm.
Brinja m[ e vog[l e trek[nd[shit tjet[r
A
1
B
1
C
1
, i ngjash[m me ABC [sht[ a
1
= 3 cm.
Njehso syprin[n e trek[nd[shit me brinj[
a = 10 cm dhe lart[sin[ p[rkat[se h = 6 cm.
P[r p[rpjes[timin vlen:
a b c a b c
k
a b c a b c
+ +
= = = =
+ +
1 1 1 1 1 1
.
Cakto koeficientin e ngjashm[ris[ s[ trek[n-
d[shave.
Cakto brinj[t b
1
dhe c
1
t[ A
1
B
1
C
1
.
Cakto perimetrat e ABC dhe A
1
B
1
C
1
.
Krahaso raportin e perimetrave t[ trek[nd[shave
me raportin e brinj[ve p[rgjegj[se. }ka
p[rfundon?
q[ n =
1
AC CA dhe n =
1
BC CB .
Tema 1. Ngjashmria
34
T[ njohura jan[ dy brinj[ p[rgjegj[se a dhe a
1
t[ trek[nd[shave t[ ngjash[m.
Prandaj
a
a
= =
1
6
2
3
, d.m.th. k = 2.
b c
k
b c
= =
1 1
;

b = kb
1
;
8 = 2b
1
;
b
1
= 4 cm;

c = kc
1
;
12 = 2c
1
;
c
1
= 6 cm.
V[re se perimetri P i ABC [sht[: P = 6 + 8 + 12, d.m.th. P = 26 cm, nd[rsa perimetri P
1
i A
1
B
1
C
1
[sht[: P
1
= 3 + 4 + 6, d.m.th. P
1
= 13 cm.
= = = =
26 6 8 12
2
13 3 4 6
. V[reve se raporti i perimetrave t[ trek[nd[shave t[ ngjash[m [sht[ i
barabart[ me raportin e brinj[ve p[rgjegj[se.
N prgjithsi vlen!
N[ qoft[ se ABC A
1
B
1
C
1
, at[her[
1 1 1 1
c
c
b
b
a
a
P
P
.
V[rtetimi. Prej ngjashm[ris[ s[ ABC dhe A

1
B
1
C
1
vijon:
a b c
a b c
= =
1 1 1
. Sipas vetis[ t[ proporcionit t[
vazhduar vijon:
a b c a b c
a b c a b c
+ +
= = =
+ +
1 1 1 1 1 1
, d.m.th.
1 1 1 1
c
c
b
b
a
a
P
P
.
A
1
B
1
C
1
c
1
a
1
b
1
A B
C
c
a
b
Mbaj mend
Perimetrat e dy trek[nd[shave t[ ngjash[m jan[ n[ raport t[ nj[jt[ me raportin e brinj[ve p[rkat[se.
2.
Brinj[t e DABC jan[ a = 6, b = 15 dhe c = 18, kurse A
1
B
1
C
1
[sht[ i ngjash[m me
trek[nd[shin e ngjash[m me koeficientin e ngjashm[ris[ k =
1
3
. Cakto perimetrin P
1
t[ A
1
B
1
C
1
.
B
3. Trek[nd[shat ABC dhe A
1
B
1
C
1
, n[ vizatim jan[ t[
ngjash[m. Jan[ t[rhequr lart[sit[ p[rgjegj[se CD
dhe C
1
D
1
.
A
1
B
1
D
1
C
1
A B
C
D
Trego se ADC A
1
D
1
C
1
.
Trego se lart[sit[ p[rgjegj[se CD dhe C
1
D
1
jan[
proporcionale me brinj[t p[rgjegj[se t[ trek[n-
d[shave.
35
V[re se trek[nd[shat k[nddrejt[ ADC dhe A

1
D
1
C
1
kan[ nga nj[ k[nd t[ ngusht[, d.m.th. A = A
1
(pasi ABC A
1
B
1
C
1
).
Mund t[ p[rfundosh se ADC A

1
D
1
C
1
. Prej k[tu vijon:
: : k = =
1 1 1 1
CD CD AC A C
.
Prej ngjashm[ris[ s[ ABC dhe A

1
B
1
C
1
vijon: k = = = =
1 1 1 1 1 1 1 1
CD AC AB BC
CD A C A B B C
.
Te trek[nd[shat e ngjash[m lart[sit[ p[rgjegj[se jan[ proporcionale me brinj[t p[rgjegj[se.
N prgjithsi
Te dy trek[nd[sha t[ ngjash[m lart[sit[ p[rkat[se, mesoret, simetralet e k[ndeve, rrezet e rrathve t[
brendashkruar dhe jashtashkruar p[rgjegj[se kan[ raport t[ nj[jt[ me brinj[t p[rgjegj[se.
4.
Perimetrat e dy trek[nd[shave t[ ngjash[m jan[ 16 cm dhe 24 cm, kurse nj[ra lart[si e trek[nd[shit
t[ par[ [sht[ 9 cm. Cakto lart[sin[ p[rgjegj[se t[ trek[nd[shit t[ dyt[.
V
5. N[ vizatim jan[ dh[n[ trek[nd[shat e ngjash[m
ABC dhe A
1
B
1
C
1
. Syprinat e tyre jan[ S dhe S
1
.
A
1
B
1
C
1
a
1
h
1
b
1
c
1
A B
C
a
c
b
h
Shkruaji formulat p[r syprinat S dhe S
1
sipas brinj[ve
t[ dh[na dhe lart[sive p[rgjegj[se t[ trek[nd[shave.
Shkruaj raport t[ barabart[ me raportin h : h
1
.
P[rpiqu t[ hjensosh sa [sht[ i barabart[ raporti i syprinave t[ trek[nd[shave, d.m.th.
S : S
1
.
1 1 1
2
1
:
2
1
: h a ah S S
d.m.th
1 1 1 1 1
h
h
a
a
h a
ah
S
S

.
Pasi ABC A
1
B
1
C
1
vijon se
h a
h a
1 1
= .

Prandaj,
2
1
2
1 1 1 1
;
a
a
S
S
a
a
a
a
S
S
.
N[ m[nyr[ t[ nj[jt[ mund t[ tregohet se:

2
1
2
1
2
1
2
1
;
c
c
S
S
b
b
S
S
.
Mbaj mend
Raporti i syprinave t[ dy trek[nd[shave t[ ngjash[m [sht[ i barabart[ me raportin e katror[ve t[
brinj[ve t[ tyre p[rgjegj[se.
6.
Syprinat e dy trek[nd[shave t[ ngjash[m ABC dhe A
1
B
1
C
1
jan[ 49 cm
2
dhe 36 cm
2
, kurse nj[
brinj[ e ABC [sht[ a = 7 cm. Cakto brinj[n p[rgjegj[se a
1
t[ trek[nd[shit tjet[r dhe lart[sive
p[rgjegj[se h dhe h
1
.

h a S
2
1

1 1 1
2
1
h a S
Tema 1. Ngjashmria 36
S: S
1
= a
2
: a
2
1
; 49 : 36 = 49 : a
2
1
; a
2
1
= 36; a
1
= 6 cm.
Prej A
1
B
1
C
1
cakto lart[sin[ h
1
, n[ qoft[ se [sht[ dh[n[: S
1
dhe a
1
.
Duhet t[ dish:
t[ shprehish ]far[ raporti kan[ perimetrat, kurse
]far[ raporti kan[ syprinat e dy trek[nd[shave
t[ ngjash[m;
Brinj[t e ABC jan[ a = 8, b = 6 dhe c = 4, pe-
rimetri i trek[nd[shit t[ ngjash[m me A
1
B
1
C
1
[sht[ 45. Cakto brinj[t e A
1
B
1
C
1
.
ta shprehish pohimin p[r raportin e lart[sive,
mesoreve dhe simetralve t[ k[ndeve
p[rgjegj[se t[ dy trek[nd[shave t[ ngjash[m;
t'i zbatosh n[ detyra raportet e perimetrave dhe
raportet e syprinave t[ dy trek[nd[shave t[
ngjash[m.
Ara n[ form[ t[ trek[nd[shit [sht[ vizatuar n[
raport 1 : 200. Cili [sht[ raporti nd[rmjet
syprin[s s[ trek[nd[shit nga vizatimi dhe
syprin[s s[ ar[s.
Detyra
1. Perimetri i nj[ trek[nd[shi [sht[ tre her[ m[ i
madh se perimetri i trek[nd[shit t[ ngjash[m
me t[. N[ qoft[ se brinja m[ e madhe e
trek[nd[shit t[ par[ [sht[ 24 cm, sa [sht[
brinja m[ e madhe e trek[nd[shit t[ dyt[?
2. Brinj[t e nj[ trek[nd[shi jan[ 8 cm, 15 cm,
9 cm, q[ [sht[ i ngjash[m me trek[nd[shin e
par[ me P
1
= 96 cm. Cakto brinj[t e trek[n-
d[shit tjet[r.
3. Perimetrat e dy trek[nd[shave t[ ngjash[m
q[ndrojn[ si 5 : 2, kurse shuma e brinj[ve m[
t[ m[dhaja [sht[ 42 cm. Cakto gjat[sit[ e
brinj[ve m[ t[ gjata.
4. Brinj[t a, b, c, t[ nj[ trek[nd[shi ABC
q[ndrojn[ si 3 : 4 : 6. Cakto brinj[t a
1
, b
1
, c
1
t[ A
1
B
1
C
1
me perimet[r P
1
= 52 cm, q[ [sht[
i ngjash[m me trek[nd[shin e dh[n[.
5. Te ABC, n[ larg[si 2 cm prej brinj[s AC
[sht[ t[rhequr drejt[za MN || AC.
Cakto lart[sin[ ndaj brinj[s AC t[ ABC, n[
qoft[ se : : AB MB 13 9 = .
6. Syprinat e dy trek[nd[shave t[ ngjash[m ABC
dhe A
1
B
1
C
1
jan[ 81 dhe 25. Brinja b e ABC
[sht[ 9. Cakto brinj[n b
1
e A
1
B
1
C
1
dhe
lart[sin[ h
1
q[ [sht[ t[rhequr ndaj asaj.
7. Vizato trek[nd[sh ABC dhe pastaj nd[rto
trek[nd[sh t[ ngjash[m me A
1
B
1
C
1
syprina e t[ cilit [sht[ nj[ e kat[rta e syprin[s
s[ ABC.
8. Brinja a e ABC [sht[ 10, kurse lart[sia
p[rkat[se [sht[ 5. Cakto brinj[n a
1
dhe
lart[sin[ p[rkat[se h
1
t[ A
1
B
1
C
1
q[ [sht[ i
ngjash[m me ABC dhe e ka syprin[n 81.
9. Syprinat e dy trek[nd[shave t[ ngjash[m jan[
n[ raport 9 : 25. Cakto koeficientin e
ngjashm[ris[ t[ atyre trek[ndshave.
10.
Ara n[ form[ t[ trek[nd[shit [sht[ vizatuar
n[ raport 1 : 500. Syprina e trek[nd[shit n[
vizatim [sht[ 2,76 dm
2
. Cakto syprin[n e ar[s
n[ hektar[.
Kontrollohu!
a
S
h
h a
S
2
;
2

cm h h 14 ; 14
7
49 2

Teorema e Pitagors
37
Kujtohu!
NGJASHM{RIA TE TREK{ND{SHI K{NDDREJT
10 10
10 10 10
A
Te ABC k[nddrejt n[ vizatim, [sht[ l[shuar
lart[sia CD ndaj hipotenuz[s AB.
}far[ pozite reciproke kan[ krah[t e k[ndeve
dhe
2
?
1. Trek[nd[shi k[nddrejt ABC n[ viza-
tim me lart[si CD t[ l[shuar ndaj
hipotenuz[s AB, [sht[ ndar[ n[ dy
trek[nd[sha k[nddrejt[: ADC dhe CDB.
Sqaro pse (sipas cilit kriter) jan[ t[ ngjash[m tre-
k[nd[shat:
a) ABC CBD; b) ABC ACD.
V[re segmentin AD te ABC n[ vizatim. P[r t[
themi se [sht[ projeksioni i katet[s AC mbi
hipotenuz[n AB. Gjat[sin[ e tij do ta sh[nojm[
me q.
Cil[t ]ifte t[ k[n-
deve t[ sh[nuara
kan[ krah[ nor-
male (pingule)?
Cil[t prej k[ndeve t[ sh[nuar jan[ t[ barabart[
nd[rmjet veti?
Jan[ dh[n[ segmentet a = 3 cm, c = 12 cm.
Njehso mesin e tyre gjeometrik.
Ngjash[m, segmenti DB quhet projeksioni i katet[s BC mbi
hipotenuz[n. Gjat[sia e tij [sht[ sh[nuar me p.
2. V[reji trek[nd[shat e ngjash[m k[nddrejt[ ABC dhe CBD
n[ vizatim dhe gjat[sit[ e sh[nuara t[ brinj[ve t[ tyre.
Cil[t brinj[ t[ CBD
jan[ p[rgje-gj[se me
brinj[t c dhe a t[
ABC?
Brinja c [sht[ hipotenuz[ te ABC, kurse brinja a
[sht[ hipotenuz[ te CBD. Prandaj: c [sht[ p[rgjegj[s
me a; brinja a e ABC [sht[ p[rgjegj[s me p t[ CBD.
Sqaro pse : : = AB CB BC BD, d.m.th. c : a = a : p.
Prej p[rpjes[timit c : a = a : p fitohet a
2
= cp.
C' paraqet kateta a p[r hipotenuz[n c dhe projeksioni p?
3. N[ vizatim te detyra 2, v[reji trek[nd[shat k[nddrejt[ t[ ngjash[m ABC dhe ACD.
Shkruaji ]iftet e brinj[ve p[rgjegj[se.
Sqaro pse c : b = b : q, d.m.th. b
2
= cq.
Shprehe me fjal[ lidhjen e katet[s b me hipotenuz[n c dhe projeksionin q t[ b mbi c.
TEOREMA E PITAGOR{S
Teorema 2
o
Pohimet 1
o
dhe 2
o
, d.m.th. lidhjet
a
2
= cp, b
2
= cq, h
2
= pq,
i ka v[rtetuar matematikani i vjet[r grek Euklidi (365-310 vjet. p.e.r.) dhe p[r at[ shkak ato quhen
teoremat e Euklidit.
Mbaj mend!
}do katet[ e nj[ trek[nd[shi k[nddrejt [sht[ mesi gjeometrik i hipotenuz[s dhe
proeksionit t[ asaj katete mbi hipotenuz[n.
4. Te ABC k[nddrejt me katete a = 12 dhe b = 5 dhe hipotenuz[ c = 13, cakto proeksionet e a dhe
b mbi c.
B
5.
Te ABC k[nddrejt [sht[ l[shuar lart[sia CD ndaj
hipotenuz[s.
Pse CAD [sht[ i barabart[ me BCD?
Teorema 1
o
Shihi ACD dhe CBD n[ vizatim dhe trego se ato jan[
t[ ngjash[m.
Cil[t jan[ brinj[t p[rgjegj[se t[ CBD p[r brinj[t q dhe h
nga ACD?
Sqaro pse q : h = h : p, d.m.th. h
2
= pq.
Shprehe me fjal[ lidhjen e lart[sis[ h me proeksionet p dhe q (t[ a dhe b mbi c).
Mbaj mend!
Lart[sia h e l[shuar ndaj hipotenuz[s c n[ nj[ trek[nd[sh k[nddrejt [sht[ mesi gjeometrik
i proeksioneve p dhe q t[ kateteve n[ hipotenuz[n.
6. Cakto p, n[ qoft[ se q = 4 dhe h = 6.
h
2
= pq
h =
pq
.
a
2
= cp, a = cp
b
2
= cq, b = cq
Teorema e Pitagors
39
Kujtohu!
N[ vizatim [sht[ dh[n[ gjysm[ rrethi me
diamet[r AB dhe [sht[ zgjedhur pika C n[
gjysm[ rrethin.
I cilit lloj [sht[ k[ndi ACB?
Si thot[ teore-
ma e Talesit
p[r k[ndin pe-
riferik mbi dia-
metrin?
C
7.
Vizato dy segmente m dhe n, sikurse
n[ vizatim.
m
n
Pastaj, nd[rto mesin gjeometrik t[ atyre segmenteve
(d.m.th. segmentin x, ashtu q[ x
2
= m n).
P[rcille m[nyr[n sikurse [sht[ treguar.
Vizato gjysm[drejt[z AT dhe barti n[ t[

segmentet
m=AD
dhe n=DB sikurse n[
vizatim.
Nd[rto mesin O t[ segmentit AB dhe vizato gjysm[vij[n rrethin

me diamet[r AB.
Nd[rto normalen (pingulen) AB n[p[r pik[n D dhe sh[noje me

C prerjen e saj me gjysm[ rrethin.
Sipas teorem[s 2
o
sqaro pse segmenti i fituar x=CD [sht[ mesi
gjeometrik i segmenteve m dhe n.
8.
Nd[rto mesin gjeometrik x t[ segmenteve m = 2 cm dhe n = 3 cm.
Duhet t dish:
t'i shprehish teoremat e Euklidit dhe t'i zbatosh n[ detyra;
Te ABC k[nddrejt, p dhe q jan[ proeksionet e katetave a dhe b, p[rkat[sisht, mbi hipotenuz[n c.
a) N[ qoft[ se c = 12 dhe p = 3, sa [sht[ a? c) N[ qoft[ se q = 2 dhe p = 8, sa [sht[ h?
b) N[ qoft[ se b = 13, sa [sht[ cq?
t[ nd[rtosh mesin gjeometrik t[ dy segmenteve.
Si nd[rtohet mesi gjeometrik i dy segmenteve? (P[rshkruaje m[nyr[n.)
Kontrollohu!
2. N[ ABC k[nddrejt, p dhe q jan[ proek-
sionet e katetave a dhe b, p[rkat[sisht, mbi
hipotenuz[n c. Cakto vler[n e madh[sis[ s[
panjohur.
a) p = 12, q = 3, h = ?
b) a = 11, cp = ?
c) c = 18, p = 8, b = ?, a = ?
3. N[ k[nddrejtin ABC [sht[ dh[n[ lart[sia
h=2,4 e l[shuar ndaj hipotenuz[s dhe
proeksioni i katet[s b mbi hipotenuz[n, q =
1,8.
Cakto:
a) segmentin p; b) hipotenuz[n c;
c) katet[n b; ]) katet[n a.
4. Nd[rto mesin gjeometrik t[ segmenteve:
a) m = 2,5 cm dhe n = 3,5 cm;
b) m = 1,5 cm dhe n = 3 cm.
5. N[ kundrej ABC k[nddrejt [sht[ dh[n[
kateta a = 8 dhe proeksioni i saj p = 6,4.
Njehso hipo-tenuz[n c dhe katet[n tjet[r b.
6. N[ k[ndrejtin ABCD [sht[ brendashkruar
ABM k[nddrejt me k[nd t[ drejt te kulmi M
(si n[ vizatim).
Njehsoe syprin[n e pjes[s s[ hiesuar n[ qoft[ se
= CM 9 cm dhe
= DM 16 cm
..
7. Nd[rto katror q[ e ka syprin[n e barabart[
me syprin[n e drejtk[nd[shit me dimensione
a = 4 cm dhe b = 3 cm.
Detyra
1. N[ baz[ t[ vizatimit plot[soji an[tar[t q[
mungojn[ te p[rpjes[timi:
a)
m
n
=
?
;
?
b)
x
x m n
=
+
?
;
c) x y = (m + n) ;
]) .
m n y
y
+
=
?
x
n
m
y
z
Teorema e Pitagors
41
Kujtohu!
TEOREMA E PITAGOR{S
11 11
11 11 11
A
Teorem[n e Pitagor[s e ke t[ njohur nga viti i
kaluar shkollor. Ajo thot[:
Te cilido trek[nd[sh k[nddrejt katrori i
hipotenuz[s c [sht[ i barabart[ me shum[n e
katror[ve t[ katetave a dhe b. D.m.th.
N[ vizatim [sht[ paraqitur AVS
k[nddrejt me gjat[si t[ kateteve a, b
dhe gjat[si t[ hipotenuz[s c. Mbi brinj[t
c
2
= a
2
+ b
2
Sa [sht[ syprina e katrorit me brinj[ a = 5 cm?
1.
e tij jan[ nd[rtuar katror[ dhe syprinat e tyre jan[
sh[nuar p[rkat[sisht me S
a
, S
b
dhe S
c
.
Shkruaje lidhjen nd[rmjet S
a
, S
b
dhe S
c
.
V[re se: S
a
= a
2
, S
b
= b
2
dhe S
c
= c
2
.
Nga c
2
= a
2
+ b
2
p[rfundo se S
c
= S
a
+ S
b
.
Sipas k[saj, teorema e Pitagor[s mund t[ shprehet edhe k[shtu:
Te cilido trek[nd[sh k[nddrejt syprina e katrorit mbi hipotenuz[ [sht[ e barabart[ me shum[n e syprinave
t[ katror[ve mbi katet[, d.m.th. S
c
= S
a
+ S
b
.
2.
Me ndihm[n e udh[zimeve vijuese p[rpiqu ta v[rtetosh teorem[n e Pitagor[s.
Vizato ABC k[nddrejt me C = 90
o
dhe l[shoje lart[sin[ CD ndaj hipotenuz[s.
Shkruaje lidhjen nd[rmjet ]do katete me hipotenuz[n dhe proeksionit
p[rkat[s, d.m.th. lidhja sipas teoremave t[ Euklidit.
Cakto shum[n e shumave t[ majta dhe shumave t[ djathta t[ barazimeve.
Krahaso mendimin t[nd me v[rtetimin e dh[n[.
V[rtetimi
Pohimi Sqarimi
1. CD AB Lart[sia te trek[nd[shi [sht[ normal (pingul) mbi brinj[n p[rgjegj[se.
2. a
2
= pc, b
2
= qc Kateta [sht[ mesi gjeometrik i hipotenuz[s dhe proeksionit p[rgjegj[s.
3. a
2
+ b
2
= pc + qc Vetia mbledhja e barazimeve.
4. a
2
+ b
2
= (p + q) c Distributiviteti i shum[zimit n[ lidhje me mbledhjen.
5. a
2
+ b
2
= c c, t.e.
a
2
+ b
2
= c
2
.
Principi i z[v[nd[simit (c = p + q).
B
Krahaso zgjidhjen t[nde me udh[zimin e dh[n[.
7. Njehso gjat[sin[ d t[ diagonales s[ drejtk[nd[shit me brinj[ a = 6 dm dhe b = 11 cm.
Vizato drejtk[nd[sh ABCD dhe sh[noji brinj[t dhe diagonalen,

sikurse n[ vizatim.
A B
D C
d
a
b
V[re se ABC [sht[ k[nddrejt; hipotenuza e tij [sht[ diagonalja

d, kurse katetet a dhe b jan[ brinj[t e drejtk[nd[shit.
Zbato teorem[n e Pitagor[s te ABC:

d
2
= a
2
+ b
2
= 60
2
+ 11
2
= 3 600 + 121 = 3 721;
d = = 3721 61
; d = 61 cm.
8. Njehso lart[sin[ h t[ ABC dybrinj[nj[sh[m me baz[ a = 18 dhe krah b = 41.
Shqyrtoji udh[zimet dhe krahaso zgjidhjen t[nde me zgjidhjen e dh[n[.
A B D
C
h
b
a
2
Vizato ABC dybrinj[nj[sh[m dhe l[shoje lart[sin[ CD ndaj baz[s, sikurse n[

vizatim.
V[re se ADC [sht[ k[nddrejt, me hipotenuz[ b dhe kateta

a
2
dhe h.
3. Cakto hipotenuz[n c t[ trek[nd[shit k[nddrejt, n[ qoft[ se katetet jan[ a = 15 dhe b = 20.
4. {sht[ dh[n[ hipotenuza c = 29 dhe kateta a = 20 e nj[ trek[nd[shi k[nddrejt. Cakto katet[n tjet[r.
5. {sht[ dh[n[ ABC me brinj[ a = 6 cm, b = 8 cm dhe c = 10 cm.
trego se vlen barazimi a
2
+ b
2
= c
2
.
Nd[rto ABC dhe me matje, bindu se ai [sht[ k[nddrejt.
N[ p[rgjith[si vlen
N[ qoft[ se p[r nj[ trek[nd[sh me brinj[ a, b, c vlen barazimi a
2
+ b
2
= c
2
, at[her[ ai trek[nd[sh
[sht[ k[nddrejt, me hipotenuz[n c.
Ky gjykim [sht[ teorem[, e quajtur, teorema e anasjellt[ e Pitagor[s.
6. Brinj[t e ABC jan[:
a) a = 7, b = 24, c = 25; b) c = 8, b = 10, c = 15.
Provo ABC a [sht[ k[nddrejt.
Si mund ta shprehish hipotenuz[n c me
ndihm[n e kateteve a dhe b?
Prej c
2
= a
2
+ b
2
vijon:
c a b = +
2 2
,
a c b = -
2 2
b c a = -
2 2
.
Si do ta shprehish nj[r[n katet[ me ndihm[n e
hipotenuz[s dhe katet[s tjet[r?
Teorema e Pitagors
43
Zbato teorem[n e Pitagor[s te ADC: b

2
= h
2
+
a

2
2
; prej k[tu:
h
2
= b
2
-
a

2
2
= 41
2
- 9
2
= 1681 - 81 = 1 600; h= = 1600 40; h = 40 cm.
9. Njehso perimetrin e trek[nd[shit dybrinj[nj[sh[m me baz[n 10 dhe lart[sin[ 12.
Duhet t[ dish:
ta shprehish dhe ta v[rtetosh teorem[n e
Pitagor[s;
Cakto hipotenuz[n c t[ trek[nd[shit k[nddrejt
me kateta a = 8 dhe b = 15.
Detyra
1. Cakto brinj[n e panjohur te trek[nd[shi
k[nddrejt me katete a dhe b, dhe hipotenuz[
c, n[ qoft[ se:
a) a = 12, b = 35, c = ?
b) b = 56, c = 65, a = ?
c) a = 25, b = 31, c = ?
ta njehsosh gjat[sin[ e nj[r[s brinj[ te
trek[nd[shi k[nddrejt, n[ qoft[ se jan[ dh[n[
dy t[ tjerat.
Njehso lart[sin[ e trek[nd[shit dybrinj[nj[sh[m
me baz[n 20 cm dhe krahun 26 cm.
2. A [sht[ ABC k[nddrejt, n[ qoft[ se brinj[t e
tij jan[:
a) 14, 48, 50; b) 9, 12, 17;
c) 5,6; 3,3; 6,5; ]) 100, 60, 80?
Kontrollohu!
3. Cakto diagonalen e drejtk[nd[shit me brinj[
0,28 dm dhe 0,96 dm.
4. Cakto perimetrin e drejtk[nd[shit me diago-
nale 8,5 dm dhe nj[ brinj[ 1,3 dm.
5. Njehso perimetrin e trek[nd[shit
dybrinj[nj[sh[m me baz[ 14 dhe lart[si 24..
6. Njehso p[raf[rsisht lart[sin[ h t[ trek[nd[shit
brinj[nj[sh[m me brinj[ a = 12.
7. Kateta e nj[ trek[nd[shi k[nddrejt [sht[ 35
cm. Shuma e hipotenuz[s dhe katet[s tjet[r
[sht[ 49. Njehso hipotenuz[n c dhe katet[n
tjet[r b.
8. Hipotenuza e trek[nd[shit k[nddrejt [sht[ 35
cm. Raporti i katetetve [sht[ 3 : 4. Cakto
katetet.
9. Syprinat e trek[nd[shave brinj[nj[sh[m mbi
katetet a,b dhe hipotenuz[n c nga DABC
k[nddrejt jan[ sh[nuar me S
a
, S
b
dhe S
c
.
Trego se:
S
c
= S
a
+ S
b
.
Provo a vlen
lidhja e k[till[, n[
qoft[ se n[ vend
t[ trek[nd[shave t[
rregullt nd[rtohen
gjasht[k[nd[sha t[ rregullt.
Kujtohu!
N[ qoft[ se nuk
mundesh vet ta zgji-
dhish detyr[n, p[rci-
lli udh[zimet.
Vizato trapez
dybrinj[nj[sh[m
ABCD dhe
t[rhiqi lart[sit[ e
A
1. Njehso lart[sin[ h t[ trapezit
dybrinj[nj[sh[m me baza 16 cm dhe
30 cm, kurse krahu 25 cm.
DETYRA ME ZBATIMIN E TEOREM{S S{ PITAGOR{S
12 12
12 12 12
Bazat e trapezit
dybrinj[nj[sh[m ABCD
jan[ a = = AB 15cm dhe
b = = CD 9 cm, kur-
se DE [sht[ lart[-
sia e trapezit.
Njehso x =AE .
Pik[prerja e diagona-
leve te rombi EFGH n[
vizatim [sht[ sh[nuar
me S. I cilit lloj [sht[
EFS? Sqaro p[rgji-
gjen t[nde.
Te vija rrethore me qend[r
O, n[ vizatim [sht[ viza-
tuar korda MN, kurse te
MNO [sht[ l[shuar lar-
t[sia OS ndaj brinj[s MN.
Si jan[ nd[rmjet veti
MSO dhe NSO? Pse?
tij DE dhe CF.
Shihe, pastaj AED k[nddrejt me hipotenuz[

c = 25 cm dhe katete x dhe h.
Shihe gjithashtu prej vizatimit se

a = b + 2x, prej ku
a b
x
-
=
2
.
Zbatoje teorem[n e Pitagor[s p[r AED; do t[

fitosh
a b
h c x c

-

= - = -

2
2 2 2 2
2
Treshet e Pitagor[s
Kjo nuk [sht[ e domosdoshme!
Interesante [sht[ pyetja p[r treshet e numrave
natyror[ a, b, c q[ e k[naqin barazimin
a
2
+ b
2
= c
2
,
Treshe t[ atilla jan[, p[r shembull:
3, 4, 5; 6, 8, 10; 5, 12, 13 etj.
Ato quhen treshe t[ Pitagor[s.
Provo se me k[to shprehje fitohen treshe t[
Pitagor[s.
1
o
2mn, m
2
- n
2
, m
2
+ n
2
,
p[r ]do m, n N, m > n.
2
o
2n + 1, 2n
2
+ 2n, 2n
2
+ 2n + 1;
p[r ]do n N fitohet nga nj[ treshe e Pitagor[s.
3
o
n,
n n - +
2 2
1 1
,
2 2
,
p[r ]do num[r tek n N, n 3.
4
o
n,
n n

- +

2 2
1, 1
2 2
,
p[r ]do num[r ]ift n N, n 4.
Teorema e Pitagors
45
2.
Bazat e trapezit dybrinj[nj[sh[m jan[ 30 dhe 20, kurse krahu [sht[ 13. Njehso syprin[n e trapezit.
Me ]ka [sht[ i barabart[ perimetri P i rombit me brinj[ a?
Duke z[v[nd[suar c, a dhe b, do t[ fitosh:
; h

-

= - = - =

2
2 2
30 16
25 625 49 576
2
h = = 576 24; h = 24 cm.
3.
Cakto perimetrin e rombit ABCD me diagonale = AC 70 dhe = BD 24 .
Si do ta njehsosh brinj[n a t[ rombit n[ qoft[ se i din[ diagonalet e tij?
Te rombi ABCD n[ vizatim, prerja e diagonaleve [sht[ sh[nuar me S.
d
1
2
d
2
2
Shihe ABS. Ai [sht[ k[nddrejt (pse?) me hipotenuz[ a dhe kateta
d
=
1
35
2
dhe
d
=
2
12
2
.
Sipas teorem[s s[ Pitagor[s:

;
d d
a

= + = + = + =

2 2
2 2 2 1 2
35 12 1225 144 1369
2 2
; a = = 1369 37 a = 37; P= 4 37 = 148.
4.
N[ rrethin me rreze r = 2 dm [sht[ t[rhequr korda MN me gjat[si t = 2,4 dm.
Sa [sht[ larg[sia d e asaj korde prej qendr[s s[ rrethit?
N[ qoft[ se ndihma [sht[ e domosdoshme, shqyrtoe vizatimin.
Shqyrtoje MSO k[nddrejt, me hipotenuz[ r dhe katet[ d dhe
t
2
, kurse
pastaj, sipas teorem[s s[ Pitagor[s, do t[ fitosh:
, , , ;
t
d r

= - = - = - =

2
2 2 2 2
2 1 2 4 1 44 2 56
2

, , ; d = = 2 56 1 6
d = 1,6 dm.
B
5. Jan[ dh[n[ segmentet a dhe b (a > b) sikurse n[ vizatim.
Nd[rto segmentin x, ashtu q[:
a) x a b = +
2 2
; b) x a b = -
2 2
b
a
Krahaso zgjidhjen t[nde me vizatimin e dh[n[:
nd[rtohet trek[nd[sh k[nddrejt p[r:
a) me katete a dhe b, kurse p[r b) me hipotenuz[
a dhe katet[ b.
a) b)
7.
Nd[rto segment me gjat[si x a ab = +
2
.
Nd[rto mesin gjeometrik t[ segmenteve me gjat[si a dhe a + b.
Duhet t[ dish:
ta zbatosh teorem[n e Pitagor[s p[r njehsimin
e gjat[sive t[ figurave t[ rrafshta gjeometrike;
Njehso perimetrin e trapezit dybrinj[nj[sh[m
me baza 30 dhe 14, kurse lart[sia 15.
Detyra
1. Shkalla me gjat[si 7,4 m [sht[ mb[shtetur n[
mur ashtu q[ skaji i posht[m i shkall[s [sht[ i
larguar 2,4 m prej murit. Deri te cila lart[si ka
arritur shkalla. (B[je skic[n.)
t[ zgjidhish detyra t[ caktuara dhe detyra t[ tjera
me ndihm[n e teorem[s s[ Pitagor[s.
Brinja e nj[ rombi [sht[ a = 13 cm, kurse nj[ra
diagonale [sht[ 10. Sa [sht[ diagonalja tjet[r?
Sqaro se si nd[rtohet segmenti me gjat[si 3 .
2. Njehso: a) lart[sin[, b) syprin[n, c) diagonalen e
trapezit dybrinj[nj[sh[m, n[ qoft[ se dihen bazat
e tij a = 42 cm, b = 24 cm dhe krahu c = 41 cm.
6.
Nd[rto segment me gjat[si n , ku n = 2, 3, 4, 5, 6, 7...
Nd[rtimi [sht[ paraqitur n[ vizatim.
Segment me gjat[si 2 [sht[ nd[rtuar ashtu q[ [sht[ nd[rtuar OAB

k[nddrejt dybrinj[nj[sh[m me katete = = OA AB 1 (cm, dm,...);
hipotenuza OB e ka gjat[sin[ 2 . (Pse?)
Sqaro se si jan[ nd[rtuar segmentet me gjat[si 4, 5 etj.
N[ qoft[ se = OB 2 meret p[r nj[ katet[, kurse segmenti = BC 1 p[r katet[n tjet[r t[ OBC
k[nddrejt, at[her[ hipotenuza e OBC do ta ket[ gjat[sin[ 3 (Pse?).
Nd[rtimi i x n = mund t[ kryhet edhe ,,drejtp[rdrejt'', duke nd[rtuar mesin
gjeometrik t[ segmenteve me gjat[si n dhe 1, sikurse n[ vizatim
( )
n =CD .
Kontrollohu!
Teorema e Pitagors
47
3. Diagonalet e nj[ rombi jan[ d
1
= 40 dhe d
2
= 50.
Sa (p[raf[rsisht) [sht[ brinja a e atij rombi?
4. Syprina e trapezit barakrahas [sht[ S = 72 cm
2
,
kurse bazat i ka t[ gjata 20 cm dhe 4 cm.
Njehso perimetrin e trapezit.
5. Brinj[t e nj[ deltoidi jan[ t[ gjata 25 cm dhe
52 cm t[ gjata, kurse diagonalja q[ nuk [sht[
simetrale [sht[ 40 cm. Njehso syprin[n e
deltoidit.
6. N[ rrethin me rreze 3,4 cm [sht[ t[rhequr
korda n[ larg[si 1,6 cm prej qendr[s. Cakto
gjat[sin[ e kord[s.
7.
Nd[rto segmentin me gjat[si: a) 2 ;
b) 5 ; c) a a +
2
; ])
( ) a ab a b - >
2
ku
a dhe b jan[ segmenta t[ dh[n[.
8. Nd[rto katror syprina e t[ cilit [sht[ e barabart[
me:
a) shum[n, b) ndryshimin e syprinave t[ dy
katror[ve t[ dh[n[.
9. N[ rrethin me rreze 17 cm [sht[ brenda-
shkruar drejtk[nd[sh. Cakto perimetrin e atij
drejtk[nd[shi n[ qoft[ se raporti i brinj[ve
[sht[ 15 : 8.
10.
N[ dru q[ [sht[ n[ 8 m larg nj[ burimit kan[
hypur dy majmun[-nj[ri n[ maj[, kurse tjetri
n[ 2 m lart tok[s. P[r t[ pir[ uj[, majmuni
prej maj[s [sht[ hudhur drejt te burimi, kurse
tjetri ka zbritur prej drurit dhe ka shkuar deri
te burimi duke ecur. Megjithat[, t[ dy
majmun[t kan[ kaluar rrug[ t[ barabarta. Sa
[sht[ i lart[ druri?
P[rpiqu ...
nuk [sht[ e domosdoshme!
Dy rrath[ takohen prej jasht[ dhe jan[ t[ vendosura
brenda nj[ rrethi tjet[r. }donj[ri prej rrath[ve i takon
rrath[t e tjer[, kurse qendrat e tyre O, O
1
, O
2
shtrihen
n[ drejt[z t[ nj[jt[, AB, sikurse n[ vizatim.
{sht[ dh[n[ gjat[sia t (p[r shembull, t = 6 cm) e
kord[s CD e rrethit t[ madh e cila [sht[ tangjent[ e
p[rbashk[t e dy rrath[ve t[ vegj[l.
Njehso syprin[n S t[ pjes[s s[ qarkut t[ madh q[ [sht[
jasht[ prej rrath[ve t[ vegj[l (d.m.th. t[ pjes[s s[
ngjyrosur).
P U N A
M E T { D H { N A
Shpesh her[ nuk mund t[ b[het ndonj[ hulumtim, testim ose kontrollim dhe studim i gjith[ popullimit.
Pse?
Ajo mund t[ jet[:
- shum[ shtrenjt[;
- t[ zgjat[ shum[ koh[;
- t[ jet[ e pamundur t[ arihet deri te ]do an[tar i popullimit (p[r shembull, numri i peshq[ve
n[ Liqenin e Ohrit).
2. V[re shembujt p[r popullimit dhe mostr[s.
Shkruaj tre shembuj t[ popullimit dhe mostr[s (pjes[) nga ai populacion.
Mendo dhe p[rgjigju. Q[ t[ kontrollohet se a d[shirojn[ nx[n[sit gjat[ koh[s s[ pushimit t[ madh
t'ju l[shohet muzik[, ]far[ [sht[ m[ mir[: t[ pyeten t[ gjith[ nx[n[sit n[ t[ gjitha shkollat ose t[
pyetet mostra prej disa nx[n[sve nga ]do shkoll[?
3.
Arsyeto p[rgjigjen t[nde.
Popullimi
Nx[n[s nga klasa I deri n[ klas[n e VIII n[ nj[
shkoll[
T[ gjith[ nx[n[sit q[ shkojn[ n[ shkolla private p[r
gjuh[ angleze
Mostra
Nga nj[ paralele nga klasa I deri n[ klas[n e VIII n[
shkoll[n e njejt[
T[ gjith[ nx[n[sit e klas[s s[ VII n[ R. e
Maqedonis[ q[ kan[ not[n 5 n[ matematik[
Ekipe futbolli
Nga nj[ nx[n[s nga ]do shkoll[ private p[r gjuh[ t[
huaja
Nga nj[ nx[n[s s[ klas[s s[ VII nga ]do shkoll[ n[
R. e Maqedonis[ q[ ka not[n 5 n[ matematik[.
Nga tre futbollist[ nga ]do ekip
Pjesa e zgjedhur e elementeve, n[ t[ cilat kryhet studimi quhet most[r ose
zgjedhje.
T[r[sia e t[ gjitha atyre elementeve, n[ k[t[ rast ]okolatave, t[ cilat jan[
objekt i studimit quhet popullim.
POPULLIMI. MOSTRA
13 13
13 13 13
N[ nj[ fabrik[ ]okolatash ka t[ pun[suar nj[ degustator. Detyra e tij [sht[ t'i
provon ]okolatat dhe ta vler[son kualitetin e tyre.
1.
Asesi jo. Degustatori zgjedh nj[ num[r t[ caktuar t[ ]okolatave t[ cilat i
provon.
A
Mendo dhe p[rgjigju, a duhet degustatori ta provon secil[n ]okolat[?
49
Pun me t dhna
Merita ka dashur ta gjen gjat[sin[ mesatare t[ gjetheve t[ nj[ bime q[ ka pasur dy her[ m[ tep[r
gjethe t[ vogla se sa gjethe t[ m[dha. Cila most[r e gjetheve q[ duhet ta zgjedh ajo [sht[ e
p[rshtatshme?
a) Vet[m gjethe t[ m[dha; c) Num[r t[ barabart[ t[ gjetheve t[ vogla dhe t[ m[dha;
b) Vet[m gjethe t[ vogla;; ]) Dy her[ m[ tep[r gjethe t[ vogla se sa gjethe t[ m[dha;
6.
Shkruaj nga nj[ shkak pse [sht[ m[ mir[ t[ meret nj[ most[r n[ vend t[ popullimit t[ t[r[ p[r
secil[n nga hulumtimet e m[poshtme.
5.
Arsyeto p[rgjigjen t[nde!
Kur ka nevoj[ t[ b[het p[rfundim ose t[ deklarohet di]ka p[r t[r[ populacionin
dhe meret most[r, mostra duhet t[ jet[ reprezentativ (p[rkat[s p[r popullimin).
Emisioni televiziv m[ i shikuar n[ nj[ qytet me 50000 banor[.
4.
Kualiteti i l[ngjeve n[ nj[ nd[rrmarje.
Numri mesatar i librave q[ i ka lexuar ]do banor i R. s[ Maqedonis[ n[ vitin e kaluar.
B
V[re shembullin. P[r t[ kontrolluar se sa nx[n[sit nga shkolla e tij shfryt[zojn[ komunikacionin
urban, Agoni u ndal n[ nj[ stacion autobusash dhe mblodhi t[ dh[na duke pyetur njer[zit q[
zbritnin nga nj[ autobus.
T[ dh[nat q[ i mblodhi Agoni nuk jan[ adekuate pasi mostra nuk [sht[ p[rfaqsuese e
p[rshtatshme.
N[se Agoni ka pyetur nx[n[sit e shkoll[ s[ tij, a do t[ jet[ ekzemplari reprezentativ? Arsyeto
p[rgjigjen t[nde!
Mostra p[rkat[se mund t[ zgjedhet me metod[n e zgjedhjes s[ rast[sishme dhe
sistematike. Zgjedhja e rast[sishme do t[ thot[ se ]do objekt ose person nga popullimi
ka gjasa t[ nj[jta q[ t[ zgjedhet.
Q[ t[ zgjedhim, rast[sisht, 5 nga 30 nx[n[s n[ nj[ paralele mund ti sh[nojm[ numrat e tyre nga ditari
i paraleles n[ flet[za, flet[zat ti p[rziejm[ n[ nj[ kuti dhe ti t[rheqim 5 flet[za.
Ose t[ zgjedhim nj[ num[r (p[r shembull 7), dhe pastaj sistematikisht ta zgjedhim ]do t[ pestin
nx[n[s:
Vetoni ka dashur t[ pyes[ mostr[n e nx[n[sve nga shkolla e tij p[r ate se a d[shirojn[ q[ t[ ky]et
mbajtja e obligueshme e uniformave shkollore.
7.
Arsyeto pse asnj[ra nga m[nyrat e m[poshtme p[r zgjedhje t[ mostr[s nuk [sht[ e mir[:
a) t[ pyet 20 personat e par[ q[ do t[ hyjn[ n[ shkoll[;
b) t[ pyet nx[n[sit e paraleles s[ tij;
c) t[ pyet nx[n[sit e seksionit matematikor;
( 7 + 5 = 12 ; 12 + 5 = 17 ; 22 ; 27 )
T[ dh[nat e mbledhura
Numri vjetor i
filmave
0
1deri 4
5 deri 8
9 deri 12
13 e m[ tep[r
P[rgjigjet e t[
pyeturve
V[re!
Zgjedhja e mostr[s duhet t[ jet[ e rast[sishme dhe t[ jet[ e p[rb[r[ nga nx[n[sit e t[ gjitha klasave
(nga klasa e I deri n[ klas[n e VIII) n[ at[ m[nyr[ p[rfundimi do t[ jet[ i drejt.
N[ tabel[ Vetoni i ka rregulluar t[ dh[nat nga hulumtimi p[r
mbajtjen t[ obligueshme t[ uniformave shkollore.
8.
Sa nx[n[s gjithsej ka patur mostra e Vetonit?
N[se mostra ka qen[ 10% e popullimit, sa nx[n[s ka pasur
gjithsej n[ shkoll[?
Cili [sht[ p[rfundimi i Vetonit p[r mbajtjen t[ obligueshme t[
uniformave shkollore?
Sh[no edhe nj[ p[rfundim q[ mund t[ fitohet nga t[ dh[nat n[
tabel[.
T[ dh[nat e mbledhura nga mostra dhe vlerat e fituara p[r tendenca qendrore
mund[sojn[ q[ t[ nxiren p[rfundime dhe t[ p[rgatiten informata p[r t[ gjith[
popullimin.
V
Mostra
Mostra
Klasa e I
Klasa e II
Klasa e III
Klasa e IV
Klasa e V
Klasa e VI
Klasa e VII
Klasa e VIII
Numri i p[rgjigjeve
Po
12
10
10
9
7
7
2
0
Jo
3
5
5
6
8
8
13
15
V[re shembullin: 9.
N[ nj[ vendbanim ka pasur 5000 banor[ m[ t[ vjet[r se 15
vjet. Blendi ka dashur t[ vler[son se sa her[ brenda vitit
ata shkojn[ n[ kinema.
Ai p[r ekzemplar[ ka zgjedhur 50 persona dhe me
telefonata ka mbledhur t[ dh[nat. T[ dh[nat e mbledhura i
ka paraqitur n[ tabel[ n[ kategori sipas numrit t[ filmave
t[ shikuar n[ kinema.
Blendi plot[soi tabel[n me vlera t[ frekuencave ose dendurive
(num[r t[ p[rgjigjeve p[r ]do kategori). Pastaj njehsoi
p[rqindjen p[r numrin e p[rgjigjeve n[ ]do kategori nga numri
i p[rgjitsh[m i t[ pyeturve n[ mostr[n (50 persona).

Si duhet Vetoni ta zgjedh mostr[n?
51
Pun me t dhna
Numri vjetor i
filmave
0
1deri 4
5 deri 8
9 deri 12
13 e m[ tep[r
P[rgjigjet e t[
pyeturve
Vlera e
funksionit
21
16
6
3
4
P[rqindja
21
50
100 = 42%
16
50
100 = 32%
6
50
100 = 12%
3
50
100 = 6%
4
50
100 = 8%

N[ fund p[rqindjet
e fituara p[r
e k z e m p l a r i n ,
Blendi i zbatoi p[r
t[r[ populacionin.

42% nga 5000 [sht[ 2100 N[se 42% nga ekzemplari nuk shkojn[ n[ kinema, mund t[ konsiderohet
se 42% nga populacioni nuk shkojn[ n[ kinema, q[ [sht[ 2100 persona.
B[n p[rgjith[sim p[r populacionin p[r kategorit[ tjera (numri i filmave t[ shikuar n[ kinema-brenda
vitit).
Mimoza ka dashur t[ kontrollon se sa ndotet mjedisi jet[sor me mbeturina plastike t[ hudhura n[
oborrin shkollor gjat[ koh[s s[ pushimit t[ gjat[. Rast[sisht ka zgjedhur nj[ muaj n[ t[ cilin ka
10.
a) Njehso nga sa mbeturina mesatarisht n[ nj[ dit[ jan[ hudhur nga
secili lloj.
b) N[se viti shkollor ka 180 dit[, p[rdor p[rgjigjen n[n a) p[r ta
patur parasysh numrin e ]do lloji t[ mbeturinave gjat[ vitit shkollor.
mbledhur t[ dh[na, si ekzemplar[ nga t[r[ viti shkollor. T[ dh[nat e
mbledhura i ka paraqitur n[ tabel[.
]far[ [sht[ popullimi dhe ]far[ mostra;
Duhet t dish:
t[ vler[sosh a [sht[ mostra e dh[n[
p[rfaq[suese adekuate e popullimit te dh[n[;
Vler[so dhe p[rgjigju a [sht[ e mir[ zgjedhja e
mostr[s: "zgjedhja e rast[sishme e 50% e
popullimit t[ emrave telefonik t[ qytetit" p[r
hulumtimin: "mendim p[r kualitetin e
komunikacionit urban n[ nj[ qytet".
t[ caktosh most[r q[ [sht[ adekuate p[r
hulumtimin e dh[n[;
T[ p[rgjith[sosh p[rfundim t[ fituar nga mostra
e popullimit.
Arsyeto p[rgjigjen t[nde.
Lloji i mbeturinave
Qese plastike
Numri
Shishe jogurti
Shishe l[ngu
Got[za pudingu
137
59
72
16
Kontrollohu!
Arditi ka dashur t[ zbulon se sa fitojn[
student[t q[ punojn[ n[p[rmjet organizat[s
studentore.
Ai shkoi n[ bibliotek[n e student[ve dhe pyeti
40 vajza.
1.
Detyra
N[ tre rastet vijuese:
Cakto popullimin;
Vler[so se a [sht[ adekuate m[nyra e zgjedhjes
s[ mostr[s;
Propozo m[nyr[ tjet[r t[ zgjedhjes s[ mostr[s.
N[ or[n e gjeografis[ Jetoni duhet t[ d[rgon
n[ shkoll[ 5 lloje t[ copave t[ dheut nga
kopshti i tij.
Ai u ndal n[ mes t[ kopshtit, hodhi monedh[
dhe atje ku pikoi monedha mori most[r.
2.
Erona ka d[shiruar t[ hulumton se a [sht[ e
v[rtet[ se grat[ n[ Manastir jetojn[ m[ shum[
se burrat.
Ajo k[rkoi t[ dh[na nga Enti p[r statistik[
nga viti i kaluar.
3.
A
Hulumtim: mendim p[r ate se a duhet t[
nd[rtohet kafeteri e re.
Mostra: zgjedhje e rast[sishme nga vizitor[t
m[ t[ shpesht[ t[ bibliotek[s s[ qytetit.
4.
N[ pes[ rastet vijuese:
cil[t nga mostrat jan[ p[rfaq[sues p[r
popullimin dhe p[r hulumtimin?
Arsyeto secil[n nga p[rgjigjet e tua.
Hulumtim: A e b[n maqina p[r paqetimin
"Smoki", me gramazh[ t[ njejt[.
Mostra: 50 paqetat e par[ "Smoki" q[ dalin
nga maqina p[r nj[ dit[. Masa e tyre [sht[
matur.
5.
Hulumtim: Efikasiteti i medikamentit t[ ri p[r
kok[dhembje.
Mostra: t[ gjith[ pacient[t e nj[ mjeku q[ kan[
kok[dhembje t[ shpeshta.
6.
B
Hulumtim: kualiteti i buk[s n[ nj[ furr[ buke.
Mostra: ]do i nj[zeti bler[s n[ nj[ shitore ku
shitet buk[ nga ajo furr[.
7.
N[ nj[ qytet ka 6000 familje. Jan[ zgjedhur
100 familje p[r hulumtim: cila [sht[ dita m[
e preferuar p[r treg?
T[ dh[nat jan[ dh[n[ n[ tabel[.
8.
Dita e preferuar p[r treg
Dita
E h[n[
E mart[
E m[rkur[
E enjte
E premte
Frekuenca P[rqindja
E shtun[
E diel
Gjithsej
8
10
14
2
16
30
12
8
100
a) Cakto p[rqindjet p[r ]do dit[.
b) P[rdor p[rqindjen nga mostra p[r ta parashikuar
numrin e familjeve nga i t[r[ popullimi, t[ cil[t dit[
m[ t[ preferuar p[r treg e kan[ t[ premten.
c) Sa familje n[ qytet nuk kan[ dit[ t[ preferuar
p[r treg?
S'ka dit[ t[ pref.
Kontrollo njohurin tnde
53
M{SOVE P{R NGJASHM{RIN{
KONTROLLO NJOHURIN{ T{NDE
1. Jan[ dh[n[ dy katror[, nj[ri me brinj[
a = 12 cm, kurse tjetri me b = 8 cm. Cakto
raportin e:
a) brinj[ve t[ tyre; b) perimetave t[ tyre;
c) syprinave t[ tyre.
Ndonj[ri prej atyre raporteve a jan[ t[
barabart[?
2. Segmenti AB [sht[ i gjat[ 12 cm. Cakto
gjat[sin[ nd[rmjet pik[s S t[ segmentit dhe
pik[s M q[ e ndan segmentin n[ raport
3 : 5.
3. Cakto an[tarin e panjohur te p[rpjes[timi:
a) x : 4 = 5 : 2; b) 3 : 2x = 1 : 6;
c) 7 : 3 = 14 : (x + 2).
4. Cakto gjat[sin[ e segmentit q[ [sht[ mesi
gjeometrik i segmentit me gjat[si 8 cm dhe
18 cm.
5. Vizato ]far[do segment dhe ndaje n[:
a) 4; b) 5; c) 7 pjes[ t[ barabarta.
6. {sht[ dh[n[ DABC dhe drejt[z MN || AB
q[ e pret AC n[ M dhe BC n[ N. Cakto:
a)
AC
, n[se , = CN 6
= NB 3
dhe
= MA 4
.
b) BC, n[se = AC: CM 5: 2 dhe = CN 14 .
7. Vizato k[nd SOT. Te krahu OS barti seg-
mentat = OA 3 cm dhe = OB 5 cm, kurse
n[ krahun OT - segmentat , = OC 4 5 cm
dhe , = OD 7 5 cm. Vizatoji drejt[zat AC dhe
BD.
a) Provo n[ vizatim drejt[zat a jan[ paralele.
b) Sqaro pse p[rgjigja yte [sht[ e drejt[.
8. {sht[ dh[n[ segmenti me gjat[si 12 cm.
Nd[rto trek[nd[sh me perimet[r 12 cm,
ashtu q[ brinj[t t[ q[ndrojn[ si 3:5:6.
9. A jan[ t[ ngjash[m dy trek[nd[sha, n[ qoft[
se dy k[nde t[ nj[rit trek[nd[sh jan[ 40
o
dhe
60
o
, kurse t[ tjetrit jan[ 60
o
dhe 80
o
? Sqaro!
10. Nj[ shtyll[ elektrike e hudh hijen e gjat[
10 m, kurse nj[koh[sisht hija e nj[ njeriu t[
gjat[ 1,5 m [sht[ e gjat[ 1,5 m. Cakto
lart[sin[ e shtyll[s.
11. Nj[ ]ift i brinj[ve p[rgjegj[se t[ dy trek[n-
d[shave t[ ngjash[m jan[: a = 15 dm dhe
a
1
= 6 dm, kurse lart[sia ndaj brinj[s a [sht[
8 cm. Cakto lart[sin[ ndaj brinj[s a
1
.
12. Dy brinj[ p[rgjegj[se t[ dy trek[nd[shave
t[ ngjash[m jan[ 7,5 cm dhe 10 cm. Njehso
perimetrin dhe syprin[n e trek[nd[shit m[
t[ vog[l, n[ qoft[ se trek[nd[shi m[ i madh
e ka perimetrin 60 cm dhe syprin[n 80 cm
2
.
13. Te trek[nd[shi k[nddrejt jan[ dh[n[
proeksionet e katetave mbi hipotenuz[n,
p = 2 dhe q = 8.
Cakto: c, a, b, h.
14. Cakto perimetrin e drejtk[nd[shit me brinj[
300 dhe diagonale 340.
15. A [sht[ k[nddrejt trek[nd[shi q[ ka brinj[t:
a) 32, 24, 40; b) 20, 40, 50;
c) 0,7; 2,4; 2,5?
16. Cakto perimetrin e trek[nd[shit
dybrinj[nj[sh[m me baz[ 28 dhe lart[si 48.
17. Njehso brinj[n e rombit diagonalet e t[ cilit
jan[ 9 cm dhe 5,6 cm.
54
TEMA 2.
BARAZIMI LINEAR, JOBARAZIMI
LINEAR DHE FUNKSIONI LINEAR
BARAZIMI LINEAR
1. Barazia, barazimi, identiteti 56
2. Llojet e barazimeve 59
3. Zgjidhja e barazimit. Barazimet ekuivalente 62
4. Teoremat p[r barazimet ekuivalente-1 66
5. Teoremat p[r barazimet ekuivalente-2 70
6. Forma e p[rgjithshme e barazimit linear
me nj[ t[ panjohur 74
7. Zbatimi i barazimit linear me nj[ t[
panjohur 78
JOBARAZIMET LINEARE ME
NJ{ T{ PANJOHUR
8. Koncepti p[r jobarazi dhe jobarazim 83
9. Zgjidhja e jobarazimit. Intervalet 87
10. Teoremat p[r jobarazimet ekuivalente 92
11. Zgjidhja e jobarazimeve lineare
SISTEMI I JOBARAZIMEVE LINEARE
ME NJ{ T{ PANJOHUR
12. Zgjidhja e sistemit t[ jobarazimeve
lineare me nj[ t[ panjohur 100
FUNKSIONET LINEARE
13. Funksioni linear 104
14. Paraqitja grafike e funksionit linear 107
15. Pozita reciproke e grafik[ve t[ disa
funksioneve lineare 111
16. Vijimi i funksionit linear 114
17. Zgjidhja grafike e barazimeve lineare
18. Ngjarjet e rastit. Probabiliteti i ngjarjes 120
Tema 2. Barazimi linear, jobarazimi linear dhe funksioni linear 56
Kujtohu!
BARAZIA, BARAZIMI, IDENTITETI
1 1
1 11
Dy shprehje t[ lidhura me shenj[n ,,="
(baraz) formojn[ barazi.
Barazi jan[, p[r shembull:
8 + 5 = 5 + 8; 7 + 5 2 = 7 + 10;
2x - 3 = x + 1; x
2
- y
2
= (x - y)(x + y).
1.
BARAZIMET LINEARE
A
Shkruaj barazi me t[ cilin [sht[ shprehur:
a) vetia komutative e mbledhjes n[ Q;
b) vetia e shp[rndarjes e shum[zimit n[ lidhje
me mbledhjen n[ Q.
Jan[ dh[n[ barazit[:
a) 3 2 - 11 = 2 - 7;
b) 3x - 1 = 2x + 5;
c) x + 2y = 8;
]) 15 - 6 : 2 = 4 2 - 5.
Te cil[t prej barazive t[ dh[na ana e majt[ dhe e
djatht[ ose nj[ra prej tyre [sht[ shprehje me
ndryshore?
Te cil[t prej barazive t[ dh[na ana e majt[ dhe e
djatht[ jan[ shprehje numerike?
Shkruaj barazi ku 4x
2
- 4x [sht[ ana e majt[,
kurse x - 6 [sht[ ana e djatht[ e barazis[.
V[re dhe mbaj mend

Te barazit[ a) dhe ]) ana e majt[ dhe e djatht[ jan[ shprehje numerike.

Te barazit[ b) dhe c) ana e majt[ dhe e djatht[ ose nj[ra prej tyre [sht[ shprehje me ndryshore.
Barazit[ te t[ cilat ana e majt[ dhe e djatht[ jan[ shprehje numerike quhen barazi numerike.
2. Shkruaj sakt[sisht barazi te e cila ana e majt[ [sht[: a) 3 + 2 7; b) 5 - (9 + 2).
Barazit[ te t[ cilat ana e majt[ dhe e djatht[ ose t[ pakt[n nj[ra prej tyre [sht[ shprehje me ndryshore,
quhen barazi me ndryshore.
Ndryshoret ndryshojn[ n[ bashk[sin[ R ose n[ ndonj[ n[nbashk[si.
3. Cakto cila prej k[tyre barazive jan[ barazi me ndryshore.
a) 7 - 10 : 2 = 4 3 - 10; b) 3x + 2 - x = 8; c) 3x - 5 = x + 3; ]) 5 2 + 1 = 9 : 3 + 8.
P[r barazin[ numerike thuhet se [sht[ e sakt[, n[ qoft[ se vlera e shprehjes n[ an[n e majt[ [sht[ e
barabart[ me vler[n e shprehjes t[ an[s s[ djatht[.
Cil[t prej shprehjeve numerike a) dhe ]) jan[ t[ sakta?
Barazimi linear
57
Bashk[sia te e cila ndryshoret marrin vlerat quhet bashk[sia e p[rkufizimit dhe shpesh her[ sh[nohet
me D.
Barazia me nj[ ndryshore, n[ rastin e p[rgjithsh[m do ta sh[nojm[ me A(x) = B(x), x D, ku A(x)
dhe B(x) jan[ shprehje me ndryshore x, e p[rkufizuar n[ D.
M[ tutje, n[ qoft[ se nuk [sht[ dh[n[ bashk[sia e p[rkufizimit at[her[ do t[ n[nkuptojm[ se ajo
[sht[ bashk[sia e numrave real[ R.
4. Jan[ dh[n[ barazit[ me ndryshore:
a) 3x - 7 = x + 1, x N; b) x + y = 2 + 3y;
c) 5x - 2 = x - 6, x Z; ]) x
2
- 4x = x - 5
Te cil[t prej barazive t[ dh[na n[nkuptojm[ se bashk[sia e p[rkufizimit [sht[ bashk[sia R?
Mbaj mend
Barazit[ me ndryshore quhen barazime.
Ndryshoret te barazimet quhen t[ panjohura.
5. Cil[t prej barasive t[ dh[na jan[ barazime? Theksoji t[ panjohurat te ato.
a) 4 5 - 11 = 3 3; b) x - y = 5; c) 3x - 8 = x + 2; ]) 12 : 2 - 1 = 2 3 - 1.
6. B Jan[ dh[n[ barazimet: 2x - 3 = x - 1, x
2
+ 3 = 4x, 3(x + 2) = 3x + 6 dhe x + 4 = x - 3
me bashk[sin[ e nj[jt[ t[ p[rkufizimit D = {- 2, -1, 0, 1, 2, 3}.
V[re n[ tabel[ p[r cil[n vler[ t[
ndryshores x barazimi kalon n[ ba-
rasi numerike t[ sakt[.
2x - 3 = x - 1
x
x
2
+ 3 = 4x
3(x + 2) = 3x + 6
x + 4 = x - 3
-2
J
J
S
J
-1
J
J
S
J
0
J
J
S
J
1
J
S
S
J
2
S
J
S
J
3
J
S
S
J
Provo a [sht[ plot[suar sakt[ tabela
p[r secilin barazim dhe ]do vler[
t[ dh[na t[ x.
Prej tabel[s v[re se:
barazimi 2x - 3 = x - 1 kalon n[ barazi numerike t[ sakt[ vet[m p[r x = 2;

barazimi x
2
+ 3 = 4x kalon n[ barazi numerike t[ sakt[ vet[m p[r x = 1 dhe x = 3;

Em[rtoji ndryshoret, dhe pastaj edhe bashk[sin[ e p[rkufizimit t[ secilit prej atyre barazive.
barazimi 3(x + 2) = 3x + 6 kalon n[ barazi numerike t[ sakt[ p[r t[ gjitha vlerat e x nga D;

barazimi x + 4 = x - 3 nuk kalon n[ barazi numerike t[ sakt[ p[r asnj[ vler[ t[ x nga D.

S - e sakt[; J - jo e sakt[
Duhet t[ dish:
Detyra
1.
t[ p[rkufizosh identitet;
N[ baz[ t[ cil[s veti mund t[ konstatosh se
barazimi x + 8 = 8 + x [sht[ identitet?
t[ p[rkufizosh barazim dhe bashk[sin[ e
p[rkufizimit t[ barazimit;
}'[sht[ paraqitur me sh[nimin
5x - 3 = x + 2, x Z?
Cakto cil[t prej k[tyre barazive jan[ t[ sakt[:
a) 3 + 2 4 = 20 : 5 + 7;
b) 3x + 1 = 2x - 1 p[r x = 2;
c) x - 3 = 2x + 1 p[r x = -4.
Mbaj mend!
Barazimi q[ kalon n[ barazi numerike t[ sakt[ p[r ]do vler[ t[ x D quhet identitet.
Barazimi i cili nuk kalon n[ barazi numerike t[ sakt[ p[r asnj[ vler[ t[ ndryshores nga fusha e
p[rkufizimit quhet barazim i pamundsh[m ose barazim kund[rth[n[s.
7. N[ baz[ t[ cil[s veti mund t[ p[rfundosh se barazimi 3(x + 2) = 3x + 6, x R [sht[ identitet?
8. Cil[t prej k[tyre barazimeve jan[ identitete:
a) x + 5 = 5 + x, x R; b) (x-1) (x+1) = x
2
- 1, x Z; c) 2x - 3 = x - 1?
Cakto cili prej k[tyre barazimeve [sht[ kund[rth[n[s:
a) 2x - 1 = x + 2; b) 3 - x = 5 - x; c)
x x + = -
1 1
2 2
.
t[ p[rkufizosh barazimin kund[rth[n[s.
2. Cil[t prej k[tyre barazive jan[ barazime:
a) 15 1 - 4 = 8 + 3;
b) 4x - 5 = 3x - 2;
c) x
2
- 3 = 4x.
3. P[r cil[n vler[ t[ x {2, 1, 0, 1, 2} barazimi
2x - 3 = x - 1 kalon n[ barazi t[ sakt[
numerike?
4. Provo a [sht[ identitet ndonj[ra prej bara-
zimeve x
2
+ 6 = 5x dhe 5(x - 1) = 5x - 5 n[ t[
nj[jt[n bashk[si t[ p[rkufizimit
D = {-1, 0, 1, 2, 3}.
5. Provo cil[t prej k[tyre barazimeve jan[
barazime kund[rth[n[se:
a) 2x - 3 = 2x + 5, x {0, 1, 2, 3};
b) x
2
- 1 = x
2
+ 4, x {-1, 0, 1, 2};
c) 3x - 4 = x + 2, x {2, 3, 4, 5}.
Cakto vler[n e a, ashtu q[ p[r x = 3 barazimi
ax - 2 = 2x + 1 t[ kalon n[ barazi t[ sakt[
numerike.
6.
9.
Kontrollohu!
Barazimi linear
59
Kujtohu!
Kujtohu!
LLOJET E BARAZIMEVE
2 2
2 22
Ti m[sove se ]'[sht[ barazimi. P[r shembull,
barazime jan[:
1. A
3x - 2 = x + 4;
Jan[ dh[n[ barazimet:
3x - 2 = 2x + 1; 3x - y = y + 2;
5x - 2y = 3z -4.
Cakto numrin e t[ panjohurave te ]donj[ra prej
barazimeve t[ dh[na.
x + 2y + 1 = x + y;
x + 2y - z = 4.
Em[rtoji t[ panjohurat te ]donj[ri prej tyre.
V[ren se:
barazimi 3x - 2 = 2x + 1 ka vet[m nj[ t[ panjohur x,
barazimi 3x - y = y + 2 ka dy t[ panjohura x dhe y,
kurse barazimi 5x - 2y = 3z - 4 ka tri t[ panjohura x, y dhe z.
V[reve se disa barazime kan[ nj[ t[ panjohur, disa dy t[ panjohura, disa tre t[ panjohura e me
rradh[.
Sipas numrit t[ panjohurave, barazimet mund t[ jen[: barazime me nj[ t[ panjohur, barazime me dy
t[ panjohura, barazime me tri t[ panjohura e me rradh[.
2. Me sa t[ panjohura [sht[ ]donj[ri prej k[tyre barazimeve:
2x - 3y = 5 - 2x; 3x - 7 + 2x = 1 + x + 3x?
3. Shkruaj nj[ barazim me t[ panjohurat x dhe y.
Shkalla m[ e lart[ e ndryshores te nj[ polinom
quhet shkalla e polinomit.
4. B Cakto te cil[t prej shprehjeve nga ana
Cakto shkall[n e polinomit t[ ]donj[rit prej
polinom[ve:
a) x
2
- 2x + 3; b) x
3
+ x
2
y
2
- x
2
.
Barazimi 2x + 3 = 5x - 2 [sht[ shkruar me
shprehjet: 2x, 3, 5x dhe -2. Ato jan[ an[tar[
t[ barazimit.
V[re n[ tabel[
an[tar[t e ba-
razimeve me
shkall[ m[ t[
lart[.
e majt[ dhe nga ana e djatht[ t[ bara-
zimit e panjohura ka shkall[ m[ t[ lart[.
a) 2x + 3 = 5x - 2;
b) x
2
- 2x = 5x + 8;
c) 2x
3
- x
2
= 5 + x.
Barazimi An[tari me shkall[ m[ t[
lart[ t[ panjohur[s
Shkalla e an[tarit
2x + 3 = 5x - 2 1
2x dhe 5x
i shkall[s s[ par[
x
2
- 2x = 5x + 8 2
x
2 i shkall[s s[ dyt[
2x
3
- x
2
= 5 + x 3
2x
3 i shkall[s s[ tret[
V[reve se te disa barazime an[tar[t q[ e p[rmbajn[ t[ panjohur[n jan[ t[ shkall[s s[ par[, te t[ tjerat
ka t[ pakt[n nj[ an[tar te i cili e panjohura [sht[ e shkall[s s[ dyt[, te i treti ka t[ pakt[n nj[ an[tar te
i cili e panjohura [sht[ e shkall[s s[ tret[ etj.
Mbaj mend!
Sipas shkall[s m[ t[ lart[ t[ panjohur[s, barazimet mund t[ jen[: barazime t[ shkall[s s[ par[ ose
barazime lineare, barazime t[ shkall[s s[ dyt[ ose barazime katrore, barazime t[ shkall[s s[ tret[
ose barazime kubike e me rradh[.
5. Cakto i cil[s shkall[ [sht[ ]donj[ri prej barazimeve t[ dh[na:
2x + y - 7 = 5;
x
2
+ 7 = 2x;
x
3
- 2x
2
= 5x + 8;
x
2
y - 3x = 5y - 2.
6. C Jan[ dh[n[ barazimet
a) 2x - 1 = 3; b) 3x + 5y = 4; c) 3x
2
- 1 = 6x; ]) 8x - 3 = x + 2.
Cakto cili prej tyre [sht[ me nj[ t[ panjohur dhe t[ shkall[s s[ par[.
V[reve se barazimet 2x - 1 = 3 dhe 8x - 3 = x + 2 jan[ me nj[ t[ panjohur dhe t[ shkall[s
s[ par[.
N[ p[rgjith[si, barazime me nj[ t[ panjohur t[ shkall[s s[ par[ quhen barazime lineare me nj[ t[
panjohur.
7. Cil[t prej k[tyre barazimeve [sht[ barazim linear me nj[ t[ panjohur:
a) 5x
2
- 2 = 3x; b) 2x - 3 = 5 - x; c) 5x + y = 7?
8. Jan[ dh[n[ barazimet lineare me nj[ t[ panjohur x:
a) 8 - 2x = x +
1
2
; b) ax + 5 = x; c) ax + b = 0; ]) x - 1 = 3x.
P[r ]far[ dallohen barazimet a) dhe ]) prej barazimeve b) dhe c)?
V[reve se, duke mos marrun parasysh t[ panjohur[n, t[ gjith[ an[tar[t e barazimeve a) dhe ]) p[rmbajn[
vet[m numra real[, kurse disa an[tar[ t[ barazimeve b) dhe c) p[rmbajn[ edhe numra t[ p[rgjithsh[m.
N[ p[rgjith[si, barazime te t[ cilat an[tar[t p[rmbajn[ numra t[ p[rgjithsh[m (parametra) quhen
barazime me parametra ose barazime parametrike.
Barazimi linear
61
Duhet t[ dish:
Detyra
1.
t[ dallosh dhe t[ em[rtosh barazime: :
I cilit lloj [sht[ barazimi 5x - xy = 2x - 3 sipas:
Cakto me sa t[ panjohura [sht[ ]donj[ri prej
barazimeve:
a) x + y + z = 2x + 8;
b) 3x - 15 = 7 - 2x;
c) 10 xy - 12y = 10 + x.

sipas numrit t[ t[ panjohurave;

sipas shkall[s s[ t[ panjohur[s;
t[ dallosh barazim linear me nj[ t[ panjohur
me paramet[r ose pa paramet[r.

numrit t[ t[ panjohurave;

shkall[s?
2. Cakto i cil[s shkall[ [sht[ ]donj[ri prej
barazimeve:
a) x
3
+ x
2
= 5 - x;
b) 3xy - 5 = 2x + y;
c) x + 3 = 3x - 5.
9. Cilat prej barazimeve me t[ panjohur[n x [sht[ barazim me paramet[r:
a) ax + 2 = 5x; b)
1
2
x + 3 = 0; c) x - 6 = p?
3. Cilat prej barazimeve me qe vijojn[ t[
panjohura x ose y jan[ me parametra:
a) ax + 2y = 5 - x; b) 3x
2
+ 1 = 2x;
c) ax + c = by + 3; ]) 5x - 7 = 2x - 5?
4. Cakto cili prej k[tyre barazimeve [sht[ bara-
zim linear.
a) x + 2y = 7 + 2x; b) xy
2
+ y = 3 + 5x;
c) 3x - 1 = x + 5.
Cakto cili prej k[tyre barazimeve [sht[
barazim linear me nj[ t[ panjohur.
a) 2x - 1 + y = 5x + 3;
b) x
2
- 2x + 1 = 0;
c) 3x - 2 = 5 + x;
]) 3x - 7 + 2x = 11 - x.
5.
Kontrollohu!
Kujtohu!
Barazimi
3x - 2 = 2x + 1
x
-3
-2
2
3
Barazia numerike
3 (-3) - 2 = 2 (-3) + 1
3 (-2) - 2 = 2 (-2) + 1
3 2 - 2 = 2 2 + 1
3 3 - 2 = 2 3 + 1
Sakt[ - S
Jo e sakt[ - J
J
J
J
S
Prej tabel[s mund t[ v[resh se barazimi 3x - 2 = 2x + 1 kalon n[ barazi t[ sakt[ numerike, p[rkat[sisht
ana e majt[ dhe e djatht[ ka vlera numerike t[ barabarta vet[m p[r x = 3.
Mbaj mend!
}do vler[ e t[ panjohur[s p[r t[ cil[n barazimi kalon n[ barazi t[ sakt[ numerike quhet zgjidhje ose
rr[nja e barazimit.
2. Cakto t[ gjitha zgjidhjet e barazimit 12 - 2x = x - 3, x {3, 5, 7}.
3. Cakto t[ gjitha zgjidhjet e barazimit x
2
+ 6 = 5x, x {0, 1, 2, 3}.
Te detyra 2 dhe 3 mund t[ v[resh se zgjidhja e barazimit 12 - 2x = x - 3 [sht[ 5, kurse zgjidhje t[
barazimit x
2
+ 6 = 5x jan[ 2 dhe 3.
Krahaso zgjidhjen t[nde sipas t[ dh[nave n[ tabel[.
ZGJIDHJA E BARAZIMIT. BARAZIMET EKUIVALENTE
3 3
3 33
Shprehja me ndryshore kalon n[ shprehje
numerike n[ qoft[ se ndryshorja z[v[nd[sohet
me ndonj[ num[r.
1. A {sht[ dh[n[ barazimi 3x - 2 = 2x + 1,
me bashk[sin[ e p[rkufizimit
D = {-3, -2, 2, 3}.
Paraqite barazimin n[ barazi numerike p[r ]do
x D.
Paraqite n[ shprehje numerike shprehjen me
ndryshore x
2
+ 2x - 1 p[r x = 2.
Njehso vler[n numerike t[ shprehjes
a
2
- 2a + 5, p[r a = -3.
P[r cil[n vler[ t[ x D barazimi kalon n[ barazi
t[ sakt[ numerike?
Barazimi linear
63
V[re dhe mbaj mend!
T[ zgjidhet nj[ barazim dometh[n[ t[ caktohen t[ gjitha zgjidhjet e tij.
4. Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ barazimit, p[r x {0, 1, 2, 3}:
a) 4x - 1 = x + 5; b) x
2
+ 3 = 4x.
5. B Cakto bashk[sin[ e barazimit 3(x - 2) = 3x - 6, n[ qoft[ se D={-2, -1, 0, 1, 2}.
T[ gjitha zgjidhjet e nj[ barazimi formojn[ bashk[si e cila quhet bashk[sia e zgjidhjeve t[ atij barazimi.
Bashk[sia e zgjidhjeve t[ nj[ barazimi shpesh her[ sh[nohet me M.
P[r shembull, bashk[sia e zgjidhjeve t[ barazimit 12 - 2x = x - 3, x {3, 5, 7} [sht[
M = {5}, kurse p[r barazimin x
2
+ 6 = 5x, x {0, 1, 2, 3} [sht[ M = {2, 3}.
V[re prej tabel[s bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ barazimit 3(x - 2) = 3x - 6.
x
Barazi
numerike
Sakt[ - S
Jo e sakt[ - J
-2
3(-2-2)=3(-2)-6
S
-1
3(-1- 2)=3(-1)-6
S
0
3(0-2)=3(0)-6
S
1
3(1-2)=31-6
S
2
3(2-2)=32-6
S
V[reve se p[r ]do x D, barazimi kalon n[ barazi t[
sakt[ numerike. Si quhet ky barazim?
Ky barazim quhet
identitet.
N[ p[rgjith[si, identitet [sht[ barazimi p[r t[ cilin ]do vler[ nga fush[s s[ p[rkufizimit D [sht[ zgjidhje
e tij, d.m.th. M = D.
6. Provo se barazimi 2x - 2 = 2(x - 1), x {0, 1, 2, 3} a [sht[ identitet.
7. {sht[ dh[n[ barazimi x + 5 = x - 4 dhe D = {-2, -1, 0, 1, 2}.
P[r cil[n vler[ t[ x D ky barazim kalon n[ barazi t[ sakt[ numerike?
}ka p[rfundon?
Krahaso zgjidhjen t[nde me t[ dh[nat n[ tabel[..
x
Barazi
numerike
Sakt[ - S
Jo e sakt[ - J
-2
-2 + 5 = -2 - 4
J
-1
-1 + 5 = -1 - 4
J
0
0 + 5 = 0 - 4
J
1
1 + 5 = 1 - 4
J
2
2 + 5 = 2 - 4
J
N[ bashk[sin[ N nuk ekziston num[r i mbledhur me 7 i cili jep shum[n 4, d.m.th. barazimi
x + 7 = 4 nuk ka zgjidhje n[ bashk[sin[ N.
N[ bashk[sin[ Q zgjidhja e barazimit x + 7 = 4 [sht[ x = -3, pasi
-3 + 7 = 4 [sht[ barazi e sakt[.
Mbaj mend
Ekzistojn[ barazime t[ cilat n[ nj[ bashk[si kan[ zgjidhje, kurse n[ tjetr[n nuk kan[ zgjidhje,
d.m.th. jan[ t[ pamundshme.
10.
C
Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ ]donj[rit prej barazimeve: 2x - 1 = x + 1,
x
2
+ 2 = 3x dhe 4x - 3 = 2x + 1, n[ qoft[ se bashk[sia e p[rkufizimit t[ ]donj[rit prej
tyre [sht[ D = {0, 1, 2, 3}.
Krahaso zgjidhjen t[nde me t[ dh[nat n[ tabel[. V[re cilat vlera t[ x jan[ zgjidhje t[ barazimeve.
x
2x - 1 = x + 1
0
2 0 - 1 0 + 1
Barazimi
x
2
- 2 = 3x
4x - 3 = 2x + 1
0
2
+ 2 3 0
4 0 - 3 2 0 + 1
1
2 1 - 1 1 + 1
1
2
+ 2 = 3 1
4 1 - 3 2 1 + 1
2
2 2 - 1 = 2 + 1
2
2
+ 2 = 3 2
4 2 - 3 = 2 2 + 1
3
2 3 - 1 3 + 1
3
2
+ 2 3 3
4 3 - 3 2 3 + 1
Cil[t prej k[tyre bara-
zimeve t[ dh[na kan[
bashk[si t[ zgjidhjeve
t[ barabarta?
Bashk[sia e zgjidhjeve t[ barazimit
2x - 1 = x + 1 [sht[ {2}, t[ barazimit x
2
+ 2 = 3x
[sht[ {1, 2} dhe t[ barazimit 4x - 3 = 2x + 1 [sht[
{2}. Barazimet: 2x - 1 = x + 1 dhe 4x - 3 = 2x +
1 kan[ bashk[si t[ zgjidhjeve t[ barabarta.
Dometh[n[ nuk ekziston num[r x D i cili [sht[ zgjidhje e barazimit x + 5 = x - 4, d.m.th. M = .
N[ p[rgjith[, barazimi, bashk[sia e zgjidhjeve t[ s[ cil[s [sht[ bashk[sia e zbraz[t, [sht[ barazim i
pamundsh[m, d.m.th. barazim kund[rth[n[s.
8. Cil[t prej k[tyre barazimeve me D = {1, 2, 3, 4} jan[ t[ pamundshme
a) x + 3 = 7 + x; b) 2x + 1 = 7; c) 3 + 2x = 2x - 5; ]) 3x - 1 = 2x + 1?
9. Provo barazimin x + 7 = 4 a ka zgjidhje n[ bashk[sin[ a) N; b) Q.
N[ bashk[sin[ N a ka num[r i mbledhur me 7 q[ e jep shum[n 4? A ka num[r t[ atill[ n[
bashk[sin[ Q?
Barazimi linear
65
Dy barazime me bashk[si t[ nj[jt[ t[ p[rkufizimit dhe q[ kan[ bashk[si t[ zgjidhjeve t[ barabarta
quhen barazime ekuivalente.
11.
Cakto cil[t prej bashk[sive t[ p[rkufizuara n[ bashk[sin[ A = {0, 1, 2, 3} jan[ ekuivalente:
a) 3x - 1 = x + 1; b) x
2
- 2 = x; c) (x - 1)(x - 2) = 0; ]) 4x - 2 = x + 1.
Duhet t[ dish:
t[ provosh se numri i dh[n[ a [sht[ zgjidhje e
barazimit;
Jan[ dh[n[ barazimet: 2x + 1 = 3x - 1 dhe
x + 5 = 3x + 1.
t[ p[rkufizosh cil[t barazime jan[ ekuivalente.
Provo se ndonj[ri prej k[tyre barazimeve a [sht[
ekuivalent me barazimin 3x + 2 = 4x, n[ bash-
k[sin[ A = {1, 2, 3, 4}.
Kontrollohu!
Detyra
1. Cakto cili prej k[tyre pohimeve [sht[ i sakt[.
a) Numri -2 [sht[ zgjidhje e barazimit
3x - 1 = x + 2.
b) Numri 4 [sht[ zgjidhje e barazimit
2y - 1 = y + 3.
c) Numri 0 [sht[ zgjidhje e barazimit
2x - 3 = x - 3.
4. Bashk[sia e zgjidhjeve t[ barazimit
(x - 1)(x - 2) = 0, x {0, 1, 2, 3}, [sht[ {1, 2}.
Cili prej k[tyre barazimeve:
a) 3x - 2 = 2x - 1; b) x
2
+ 1 = 3x - 1;
c) 2x + 1 = 3x - 1
[sht[ ekuivalent me barazimin e dh[n[?
2. P[r cil[n vler[ t[ parametrit a, numri 3 [sht[
zgjidhje e barazimit 2x - 1 = a?
3. Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ ]donj[rit t[
barazimeve t[ dh[na, n[ qoft[ se bashk[sin[
e p[rkufizimit e kan[ A= {2, 3, 4}.
a) 4x - 1 = 3x + 1; b) x + 3 = 2x;
c) 2x - 3 = x + 1.
5. Cakto cili prej k[tyre barazimeve [sht[ i
pamundsh[m n[ bashk[sin[ Z.
a) 2x + 7 = 3; b) x + 5 = x - 2;
c) x - 4 = -x.
6.
Cili prej k[tyre barazimeve [sht[ i pamu-
ndsh[m n[ bashk[sin[ N, por ka zgjidhje n[
bashk[sin[ Z:
a) x + 5 = 2; b) 2x - 1 = 3; c) 8 - x = 9?
Kujtohu!

Prej tabel[s v[reve se te shtimin e numrit t[ nj[jt[ (4 ose -2) ose shprehje me ndryshoren (2x) n[ t[
dy an[t e barazimit 3x - 1 = x + 5 fitohet barazim ekuivalent me barazimin e dh[n[.
Kjo vlen n[ p[rgjith[si p[r barazimet. Mund t[ shprehet edhe kjo teorem[ p[r shtimin e numrit ose
shprehjes s[ nj[jt[ n[ t[ dy an[t e barazimit.
Teorema 1
N[se an[s s[ majt[ dhe t[ djatht[ t[ barazimit A(x) = B(x) i shtohet numri i nj[jt[ c R ose
shprehja C(x) me ndryshore x, q[ [sht[ e p[rcaktuar p[r ]do x nga bashk[sia e p[rkufizimit
t[ barazimit, fitohet barazim ekuivalent me barazimin e dh[n[. Shkruajm[:
A(x) = B(x) A(x) + C(x) = B(x) + C(x).

Shenj[n e lexojm[ ,,[sht[ ekuivalente me".
TEOREMAT P{R BARAZIMET EKUIVALENTE - 1
4 4
4 44
Dy barazime jan[ ekuivalente n[ qoft[ se
bashk[sit[ e zgjidhjeve jan[ t[ barabarta.
1. A {sht[ dh[n[ barazimi 3x - 1 = x + 5,
x {1, 2, 3, 4} = D, zgjidhja e t[ cilit
[sht[ numri 3, dhe M = {3}.
N[ an[n e majt[ dhe t[ djatht[ t[ bara-
zimit shtoje: a) 4; b) -2; c) 2x.
Provo a jan[ barazime ekuivalente, n[ bash-
k[sin[ e p[rkufizimit
D {1, 2, 3, 4} barazimet:
2x - 1 = x + 2 dhe x + 4 = 2x + 1.
Provo barazimet e fituara a jan[ ekuiva-
lente me barazimin e dh[n[..

a)

b)
v)
Barazimi
3x - 1 = x + 5
3x - 1 + 4 = x + 5 + 4
3x - 1 - 2 = x + 5 - 2
3x - 1 + 2x = x + 5 + 2x
Barazia numerike p[r x = 3
3 3 - 1 = 3 + 5; 8 = 8
3 3 - 1 + 4 = 3 + 5 + 4; 12 = 12
3 3 - 1 - 2 = 3 + 5 - 2; 6 = 6
3 3 - 1 + 2 3 = 3 + 5 + 2 3; 14 = 14
Zgjidhja e barazimit
Numri 3
Numri 3
Numri 3
Numri 3

Provo se barazimet a), b) dhe c) nuk kan[ zgjidhje tjet[r n[ bashk[sin[ D, p[rve] numrin 3.
Barazimi linear
67
2.
Sipas T
1
provo cil[t prej k[tyre barazimeve jan[ ekuivalente:
a) 3x + 1 = 5x - 3 dhe 3x + 1 + 7 = 5x - 3 + 7;
b) 5y - 2 = 3y + 4 dhe 5y - 2 - 5 = 3y + 4 + 5;
c) 4x - 1 = 3x - 2 dhe 4x + 5x - 1 = 3x + 5x - 2.
Nuk [sht[ e domosdoshme...
Shqyrto v[rtetimin e teorem[s.
Barazimi i dh[n[ A(x) = B(x) me bashk[sin[ e p[rkufizimit D dhe shprehja C(x) e p[rcaktuar
p[r ]do x D. Duhet t[ v[rtetohet se:
A(x) = B(x) A(x) + C(x) = B(x) + C(x).
Q[ ta v[rtetojm[ teorem[n duhet t[ tregosh se A(x) = B(x) dhe A(x) + C(x) = B(x) + C(x) kan[
bashk[si t[ barabarta t[ zgjidhjeve, d.m.th.
a) ]do zgjidhje e A(x) = B(x) [sht[ zgjidhje e A(x) + C(x) = B(x) + C(x) dhe
b) ]do zgjidhje e A(x) + C(x) = B(x) + C(x) [sht[ zgjidhje e A(x) = B(x).

a) Le t[ jet[ x
o
D zgjidhje e barazimit A(x) = B(x), d.m.th. A(x
o
) = B(x
o
) [sht[ barazi e
sakt[ numerike. Pasi C(x
o
) [sht[ num[r real vijon se barazia e dh[n[
A(x
o
) + C(x
o
) = B(x
o
) + C(x
o
) [sht[ barazi numerike e sakt[. (Pse?)
Prandaj, x
o
[sht[ zgjidhje e barazimit A(x) + C(x) = B(x) + C(x), d.m.th. ]do zgjidhje e barazi-
mit A(x) = B(x) [sht[ zgjidhje e barazimit A(x) + C(x) = B(x) + C(x).

b) Le t[ jet[ x
1
D zgjidhje e barazimit A(x) + C(x) = B(x) + C(x), d.m.th.
A(x
1
) + C(x
1
) = B(x
1
) + C(x
1
) [sht[ barazi numerike e sakt[. N[ qoft[ se n[ t[ dy an[t e k[saj
barazie e shtojm[ numrin e kund[rt[ t[ C(x
1
), do t[ fitojm[ barazi numerike t[ sakt[
A(x
1
) = B(x
1
). Prandaj, x
1
[sht[ zgjidhje e barazimit A(x) = B(x), d.m.th. ]do zgjidhje e barazi-
mit A(x) + C(x) = B(x) + C(x) [sht[ zgjidhje e barazimit A(x) = B(x).
B
Me zbatimin e teorem[s 1 mund t[ kryejsh transformime ekuivalente t[ barazimeve. Nj[
barazim mund ta transformosh n[ barazim t[ r[ndomt[ e q[ [sht[, ekuivalent me t[.
3.
{sht[ dh[n[ barazimi 3x - 5 = 2x + 1.
Shtoje shprehjen 5 - 2x n[ t[ dy an[t e barazimit.
Silli n[ form[n normale shprehjet n[ t[ dy an[t e barazimit.
V[re se ]far[ ka ndodhur me 2x dhe -5 te barazimi i fituar.
Me ]ka [sht[ e barabart[ shuma e
numrave t[ kund[rt[, p[rkat[sisht t[
monom[ve t[ kund[rt?
Shuma e numrave t[ kund[rt, por
gjithashtu, edhe t[ monom[ve t[
kund[rt [sht[ zero.
3x - 5 = 2x + 1 3x - 5 + 5 - 2x = 2x + 1 + 5 - 2x 3x - 2x = 1 + 5 x = 6.
8. C {sht[ dh[n[ barazimi 4x - 1 + 2x - 2 = 2x - 1 + 3x - 5.
V[re se a ka an[tar t[ barabart[ n[ an[n e majt[ dhe t[ djatht[ t[ barazimit.
Eleminoji an[tar[t e barabart[ nga t[ dy an[t e barazimit dhe provo se barazimi i fituar a [sht[
ekuivalent me barazimin e dh[n[.
7. Zgjidhe barazimin:
a) 5x - 7 = 4x + 2; b) 3x - 4 = 2 + 2x; c)
1
2
x - 1 = 2 -
1
2
x.
V[ren se n[ barazimin 3x - 2x = 1 + 5 monomi 2x [sht[ bartur prej an[s s[ djatht[ n[ an[n e
majt[ t[ barazimit, por me shenj[ t[ kund[rt (-2x), kurse numri -5 prej an[s s[ majt[ [sht[ bart n[
an[n e djatht[ t[ barazimit, por me shenj[ t[ kund[rt (+5).
At[ q[ e v[reve p[r barazimet ekuivalente 3x - 5 = 2x + 1 dhe 3x - 2x = 1 + 5 vlen n[ p[rgjith[si
p[r barazimet dhe njihet si rrjedhimi 1 nga T
1
. Ajo thot[:
}do an[tar i barazimit mund t[ bartet prej nj[r[s an[ t[ barazimit n[ an[n tjet[r, por me shenj[
t[ kund[rt.

4.
Te barazimi 4x - 1 + x = 7 + 3x - 2 an[tar[t q[ e p[rmbajn[ t[ panjohur[n barti n[ an[n e majt[ t[
barazimit, kurse ato q[ nuk e p[rmbajn[ t[ panjohur[n i bart n[ an[n e djatht[ t[ barazimit.
5.
Cil[t prej k[tyre barazimeve jan[ ekuivalente:
a) x + 3 = 2x - 1 dhe x - 2x = -1 - 3; b) 2x + 5 = 4x + 1 dhe 2x - 4x = 1 - 5;
c) 3x + 1 = 2x + 3 dhe 3x + 2x = 3 + 1?
P
1
Barazimi x = a (a R), prej t[ cilit mund t[ lexohet zgjidhja, quhet barazim n[ form[n e zgjidhur.
6.
Zgjidhe barazimin 4x - 8 = 3x - 10, e pastaj provo zgjidhjen.
Si do t[ veprosh n[ fillim gjat[
zgjidhjes s[ detyr[s?
S[ pari do ta zbatoj pasoj[n 1 nga
teorema 1..
4x - 8 = 3x - 10 4x - 3x = -10 + 8 x = -2; M = {-2}.
Prova: 4 (-2) - 8 = 3 (-2) - 10; -8 - 8 = -6 - 10; -16 = -16.
V[reve se me transformimin sipas T
1
, nga barazimi i dh[n[ 3x - 5 = 2x + 1 e fitove barazimin x =
6, ekuivalent me t[. Prej barazimit x = 6 mund t[ lexohet zgjidhja, d.m.th. numri 6 [sht[ zgjidhja e
barazimit t[ dh[n[.
Barazimi linear
69
N[ qoft[ se n[ t[ dy an[t e barazimit ka an[tar[ t[ barabart[, at[her[ ato mund t[ eleminohen
(t[ fshihen).

At[ q[ e v[reve vlen n[ p[rgjith[si p[r barazimet dhe njihet si pasoja 2 nga teorema 1. Ajo thot[:
P
2
9.
Te barazimi 3x - 2 + 4x + 3 = 3 + 2x + 4x eleminoji an[tar[t p[r t[ cil[t [sht[ e mundshme, q[ t[
fitosh barazim ekuivalent me barazimin e dh[n[, dhe pastaj zgjidhe barazimin e dh[n[.
Duhet t[ dish:
ta shprehish teorem[n 1 p[r barazimet
ekuivalente;
Te barazimi 7x - 3 + 5x = 5 + 2x - 3 grupoi
an[tar[t q[ p[rmbajn[ t[ panjohur[n n[ an[n e
majt[, kurse an[tar[t tjer[ n[ an[n e djatht[ nga
barazimi.
ta shprehish dhe ta zbatosh n[ detyra
rrjedhimin 1 t[ teorem[s 1;
ta shprehish dhe ta zbatosh rrjedhimin 2 t[
teorem[s 1.
Trego me transformacione ekuivalente se:
3x - 2 + x = 4 + x - 2 + x 2x = 4.
V[ren se n[ qoft[ se prej barazimit i eleminon an[tar[t e barabart[ (2x, p[rkat[sisht -1), q[ gjenden
n[ an[ e kund[rta t[ barazimit, fitohet barazim ekuivalent me barazimin e dh[n[.
Barazimi i dh[n[ Barazimi i fituar
4x - 1 + 2x - 2 = 2x - 1 + 3x - 5
4x + 2x - 2x - 3x = 1 - 1 + 2 - 5
4x - 3x = 2 - 5
x = -3
M = {-3}
4x - 2 = 3x - 5
4x - 3x = 2 - 5
x = -3
M = {-3}
Kontrollohu!
Detyra
1. {sht[ dh[n[ barazimi 2x - 3 = x + 1. Shtoje
3x n[ t[ dy an[t e barazimit.
4. Me transformacione ekuivalente trego se:
3x - 2 + x = 5 + 2x - 3 2x = 4.
Provo barazimi i fituar a [sht[ barazim
ekuivalent me barazimin e dh[n[.
2. Sqaro ekuivalenc[n:
7x - 3 = 5x + 1 7x - 3 + 2x = 5x + 1 + 2x.
3. Te barazimi 2x - 5 - 3x - 4 = 4 - 3x - 5 eliminoji
an[tar[t p[r t[ cil[t [sht[ i mundsh[m, q[ t[
fitosh barazim ekuivalent me barazimin e
dh[n[.
5. Cakto m, ashtu q[ t[ jet[ e sakt[ ekuivalenca:
3x - 1 = 2x - 3 3x - 1 + 5x = 2x - 3 + m.
6. Konstato a jan[ ekuivalente k[to dy barazime:
a) 2x - 1 = x + 3 dhe 2x - 1 + 5 = x + 3 + 5;
b) 4x - 1 = 2x + 5 dhe 4x - 2x = 5 + 1;
c) 3x - 2 = 2x + 1 dhe 3x + 2x = 1 - 2.
Sqaro p[rgjigjen.
a) 3 - 7x = 2 - 8x;
b)
3
4
x + 1 + 2x = 5 + 2x -
1
4
x.
Kujtohu!
V[reve se barazimi i dh[n[ dhe barazimet e fituara kan[ bashk[si t[ nj[jt[ t[ zgjidhjeve.
}far[ transformime
kryeve te barazimi
2x - 3 = x - 1 dhe ]far[
barazime fitove?
T[ dy an[t e barazimeve i shum[zova me 2,
p[rkat[sisht me -4 dhe fitova barazime
ekuivalente me barazimin e dh[n[.
Kjo vlen n[ p[rgjith[si p[r barazimet. Mund ta shprehim teorem[n p[r shum[zim, p[rkat[sisht pjes[timi
i barazimeve me num[r t[ ndryshuesh[m prej zeros.
Barazimi i dh[n[ Barazimi i fituar a) Barazimi i fituar b)
2x - 3 = x - 1
2x - x = - 1 + 3
x = 2
M = {2}
2x - 3 = x - 1 / (2)
2x 2 - 3 2 = x 2 - 1 2
4x - 2x = -2 + 6
2x = 4
x =
4
2
x = 2
M = {2}
2x - 3 = x - 1 / (-4)
2x (-4) - 3 (-4) = x (-4) - 1 (-4)
-8x + 12 = -4x + 4
12 - 4 = -4x + 8x
8 = 4x
x =
8
4
x = 2
M = {2}
TEOREMAT P{R BARAZIMET EKUIVALENTE - 2
5 5
5 55
Te prodhimi i dh[n[, shum[zuesi i panjohur
caktohet, n[ qoft[ se prodhimi pjes[tohet me
shum[zuesin e njohur.
Zgjidhi barazimet:
a) 2x = 4; b)
1
2
x = 3; c)
3
4
x = 3x.
Cakto SHVP(4, 5, 10).
Njehso:
3
4
+
2
5
+
7
10
;
1
2
+
1
3
+
1
6
.
1. A {sht[ dh[n[ barazimi 2x - 3 = x - 1.
Zgjidhe barazimin.
Shum[zoi t[ dy an[t e barazimit me:
a) 2; b) -4.
Provo barazimet e fituara a jan[
ekuivalente me barazimin e dh[n[.
Si do t[ provosh se barazimi i dh[n[
a [sht[ ekuivalent me barazimin e
fituar?
Do t'i zgjidh barazimet me ndihm[n
e rrjedhimit 1 nga T
1
, e pastaj do t'i
kra-hasoj bashk[sit[ e tyre t[
zgjidhjeve.
Barazimi linear
71
Teorema 2
N[ qoft[ se t[ dy an[t e barazimit A(x) = B(x) shum[zohen ose pjes[tohen me nj[ num[r t[
nj[jt[ a 0, at[her[ fitohet barazim ekuivalent me barazimin e dh[n[.

2.
Konstato me ndihm[n e T
2
a jan[ ekuivalente k[to barazime:
a) 5x + 3 = 2x + 9 dhe 10x + 6 = 4x + 18; c) 2x - 3 = x - 1 dhe 2x - 3 = 5x - 5;
b) 8x - 12 = 4 + 4x dhe 2x - 3 = 1 + x; ]) 3x - 1 = 2x + 1 dhe -6x + 2 = -4x - 2.
3.
Zgjidhi barazimet:
a) 3 - 12x = -3x - 15; b) -8x + 4 = 12 - 4x.

A(x) = B(x) A(x) a = B(x) a.
V[re m[nyr[n a).
3 - 12x = -3x - 15 -12x + 3x = -15 - 3
-9x = -18 / :(-9)
x = 2; M = {2}.

Sipas P
1
nga T
1
.

Sipas T
2
.
T[ dy an[t e barazimit 5x - 2 = 3x + 4
i shum[zojm[ me -1. }ka v[ren te
barazimi i fituar -5x + 2 = -3x - 4?
Barazimi i fituar [sht[ ekuivalent me
barazimin e dh[n[ sipas T
2
.
An[tar[t e barazimit t[ dh[n[ dhe
barazimit t[ fituar jan[ me shenja
t[ kund[rta.
4. B {sht[ dh[n[ barazimi 5x - 2 = 3x + 4.
Shum[zoi t[ dy an[t e barazimit me -1.
Pse barazimi i fituar [sht[ ekuivalent me barazimin e dh[n[?
Zgjidhe barazimin.
Trego se barazimi i fituar [sht[ ekuivalent me barazimin x = 3.
V[re barazimin e dh[n[ dhe barazimin e fituar.
5x - 2 = 3x + 4
5x - 2 = 3x + 4 / (-1)
5x (-1) - 2 (-1) = 3x (-1) + 4 (-1)
-5x + 2 = -3x - 4

Barazimi i dh[n[

Sipas T
2
.

Barazimi i fituar
V[ren se shum[zimi i an[tar[ve t[ barazimit
x x x - + -
+ =
1 3 1 9
2 4 3
me shum[fishin m[ t[ vog[l t[
p[rbashk[t fitohet barazim pa em[ruesa 6x - 6 + 9x + 3 = 4x - 36, ekuivalent me barazimin e dh[n[.
N[ qoft[ se disa an[tar[ t[ barazimit kan[ em[ruesa, at[her[ prej em[ruesave mund t[ lirohemi
me shum[zimin e t[ dy an[ve t[ barazimit me shum[fishin m[ t[ vog[l t[ p[rbashk[t.

At[ q[ e v[reve p[r barazimin
x x x - + -
+ =
1 3 1 9
2 4 3
vlen n[ p[rgjith[si p[r barazimet. Mund ta
shprehim k[t[ pasoj[ nga teorema 2.
P
2
Trego se barazimi 6x - 6 + 9x + 3 = 4x - 36 [sht[ ekuivalent me barazimin x = -3.
5.
Zgjidhi barazimet: a) 2x - 1 = 3x - 5; b) 4x + 2 = 5x - 1;
Krahaso zgjidhjen t[nde a).
2x - 1 = 3x - 5 2x - 3x = -5 + 1 -x = -4 / ( - 1) x = 4; M = {4}.
6. Barazimin
x x x - - -
+ =
1 3 1 9
2 4 3
transformoe n[ barazim pa em[ruesa.
Sa [sht[ SHVP(2, 4, 3)?
Si do t[ lirohesh prej em[ruesave
te barazimi?
SHVP(2, 4, 3) = 12. T[ dy an[t e
barazimit do t'i shum[zoj me 12 dhe
do t[ fitoj barazim pa em[ruesa.

x x x - + -
+ =
1 3 1 9
2 4 3

x x x - + -
+ =
1 3 1 9
12 12 12
2 4 3
SHVP (2, 3, 4) = 2 2 3 = 12.
T[ dy an[t e barazimit shum[zohen me
SHVP(2, 3, 4), d.m.th. me 12

Thjeshtimi i em[ruesave me 12.
Lirimi prej kllapave.
6(x - 1) + 3(3x + 1) = 4(x - 9)
6x - 6 + 9x + 3 = 4x - 36

Kjo vlen n[ p[rgjith[si p[r barazimet. Mund ta shprehim k[t[ rrjedhimt[ T
2
.
N[ qoft[ se t[ gjith[ an[tar[t e barazimit shum[zohen me -1, at[her[ fitohet barazim ekuivalent
me barazimin e dh[n[, d.m.th. n[ qoft[ se t[ gjith[ an[tar[t e barazimit z[v[nd[sohen me
an[tar[t e tyre t[ kund[rt, fitohet barazim ekuivalent me barazimin e dh[n[.

P
1
Barazimi linear
73
7. Lirohu prej em[ruesave t[ barazimit
x x - +
=
2 1 1
5 4
, e pastaj zgjidhe.
Duhet t[ dish:
ta shprehish teorem[n 2 p[r barazimet
ekuivalente;
Zgjidhe barazimin:
a) 5x - 3 = 3x - 1; b) 6x - 1 = 7x.
t'i shprehish rrjedhimet nga teorema 2;
Detyra
1. Te barazimi 3 - x = 7 - 3x t[ dy an[t shum[-
zoi me -2.
t'i zbatosh pasojat nga teorema 2 n[ zgjidhjen
e detyrave
Lirohu prej em[ruesave te barazimi
x x x - + +
- =
3 1 2 2
4 3 6
dhe trego se ai [sht[
ekuivalent me barazimin x = 5.
Trego, sipas zgjidhjeve, se barazimi i fituar
[sht[ ekuivalent me barazimin e dh[n[.
2. Te barazimi 12x - 9 + 3x = 9x + 3 t[ dy an[t
pjes[toi me 3 dhe trego se barazimi i fituar
(Krahasoji zgjidhjet e tyre.)
3. A jan[ ekuivalente t[ dy barazimet e dh[na?
Sqaro p[rgjigjen t[nde.
a) 3x - 1 = x + 3 dhe 6x + 2 = 2x + 6;
b) -2x + 3 = -3x + 5 dhe 2x - 3 = 3x - 5;
c) 4x - 1 = 3x + 2 dhe 4x + 1 = 3x + 2.
4. Te barazimi 2x - 3 = 3x - 5 z[v[nd[soi t[
gjith[ an[tar[t me an[tar[t e tyre t[ kund[rt
dhe provo sipas zgjidhjeve se barazimi i fituar
5. Lirohu prej em[rues[ve te barazimet dhe
zgjidhi.
a) ;
x x x + + +
+ =
1 2 3
2 5 10
b)
x x x - + -
- =
2 3 3 3
3 6 2
.
Kontrollohu!
Nj[ shishe me kapak kushton 11 denar[,
nd[rsa vet[m shishja (pa kapak) [sht[ 10
denar[ m[ shtrenjt[ se kapaku. Sa kushton
shishja dhe sa kapaku?
P[rpiqu...
Duke i shfryt[zuar teoremat p[r barazimet
ekuivalente dhe rrjedhimet e tyre, trego se:
x x x
x
- +
+ = =
1 1 2
3
2 4 3
.
6.
Kujtohu!
Kujtohu!
3. B {sht[ dh[n[ barazimi ax + b = 0, me
t[ panjohur[n x dhe koeficienta a dhe
b, ku a 0.
Cakto zgjidhjen e atij barazimi.
Krahaso zgjidhjen t[nde me zgjidhjen e dh[n[
ax + b = 0 ax = -b x = -
b
a
, d.m.th.
-
b
a
[sht[ zgjidhje e barazimit ax + b = 0, p[r
a 0.

Cila prej k[tyre shprehjeve nuk ka vler[:
a)
-
-
5 2 10
7 3
; b)
-
-
7 3
5 2 10
?
P[r cil[n vler[ t[ a shprehja
a-
5
3
nuk ka
vler[?
Cakto zgjidhjen e barazimit
2x - 6 = 0.
FORMA E P{RGJITHSHME E BARAZIMIT LINEAR ME NJ{ T{ PANJOHUR
6 6
6 66
Te shprehja ax + b me ndryshore x, a dhe
b jan[ koeficient[.
1. A
Cakto koeficient[t te shprehja me ndryshore
x: a) 2x - 5; b)
ax +
1
2
.
{sht[ dh[n[ barazimi 4x - 5 = 2x - 1.
T[ gjith[ an[tar[t e barazimit barti n[ an[n
e djatht[ dhe pastaj kryeji operacionet.
Sipas P
1
nga T
1
p[r barazimet ekuivalente, ]do
an[tar i barazimit mund t[ bartet prej nj[r[s
an[ n[ an[n tjet[r t[ barazimit, por me shenj[
t[ kund[rt.
A jan[ ekuivalente barazimet:
a) 4x - 3 = 2x + 1 dhe 4x - 2x = 1 + 3;
b) 4x - 3 = 2x + 1 dhe 4x + 2x = 1 - 3?
Sqaro p[rgjigjen.
Barazimi i fituar a [sht[ ekuivalent me
barazimin e dh[n[? Pse?
Cil[t rrjedhime p[r barazime
ekuivalente mund t'i zbatosh te kjo
detyr[?
Sipas rrjedhimit 1 p[r barazimet
ekuiva-lente, an[tar[t nga ana e majt[
e barazimit do t' i bart n[ an[n e
djatht[, por me shenj[ t[ kund[rt.
4x - 5 = 2x - 1 4x - 5 - 2x + 1 = 0 2x - 4 = 0.
Barazimi 2x - 4 = 0 [sht[ ekuivalent me barazimin 4x - 5 = 2x - 1.
P[r barazimin 2x - 4 = 0 thuhet se [sht[ forma normale e barazimit 4x - 5 = 2x - 1.
Mbaj mend!
Barazimi ax + b = 0 quhet forma e p[rgjithshme ose normale e barazimit linear me nj[ t[ panjohur,
ku x [sht[ e panjohura, a [sht[ koeficient para t[ panjohur[s dhe b an[tari i lir[.
2. Shkruaje n[ form[n normale k[t[ barazim 2x - 3 = x - 1.
Barazimet lineare
75
Her[si
b
a
- , p[r a 0, [sht[ gjithmon[ nj[vler[sisht i p[rcaktuar, prandaj barazimi ax + b = 0 ka
vet[m nj[ zgjidhje x =
b
a
- , d.m.th. M = {
b
a
- }.
4.
Cakto zgjidhjen e secili prej k[tyre barazimeve:
a) 3x - 6 = 0; b) x + 3 = 0; c) 3x + 1 = 0.
5.
Te barazimi ax + b = 0, le t[ jet[ a = 0 dhe b = 4 (b 0). Cakto zgjidhjen e atij barazimi.
V[re me cilin nu-
m[r duhet ta pje-
s[tosh barazimin.
Pasi a = 0 dhe b = 4, barazimi e ka form[n
0 x + 4 = 0, prej ku 0 x = -4. Me zero nuk pjes[tohet.
Shprehja -
4
0
nuk ka vler[ dhe barazimi nuk ka zgjidhje.
V[re se
N[ rastin kur te barazimi ax + b = 0, [sht[ dh[n[ a = 0 dhe b 0, barazimi nuk ka zgjidhje,
p[rkat[sisht M = . P[r barazimin e atill[ thuhet se [sht[ i pamundsh[m ose kund[rth[n[s.
6.
Cil[t prej k[tyre barazimeve [sht[ kund[rth[n[s: a) 3x + 1 = 0; b) 0 x - 2 = 0; c) 3x = 0?
7.
Te barazimi ax + b = 0, le t[ jet[ a = 0 dhe b = 0.
Shkruaje at[ barazim.
Transformoe barazimin e fituar n[ form[n ax = -b.
Provo se -2; 5;
1
2
; x = 3,5 a jan[ zgjidhje t[ barazimit t[ transformuar 0 x = 0.
Me se [sht[ i barabart[ prodhimi i zeros dhe ]far[do numri real?
Pse [sht[ do num[r real zgjidhje e barazimit 0 x = 0?
V[re se -2; 5;
1
2
dhe 3,5 jan[ zgjidhje t[ barazimit 0 x = 0.
Cakto zgjidhje tjet[r t[ k[tij barazimi.
V[reve se
Barazimi ax + b = 0, p[r a = 0 dhe b = 0 ka pafund shum[ zgjidhje, dhe M = R.
12.
Zgjidhe barazimin
x x x - - -
- =
2 3 3 4 1 14
5 3 15
.

Lirohu prej kllapave.

Vepro si te zgjidhja e detyr[s 9.
8.
Shkruaj vlera p[r a dhe b ashtu q[ barazimi ax + b = 0 t[:
a) ket[ vet[m nj[ zgjidhje b) mos ket[ zgjidhje; c) ket[ pafund shum[ zgjidhje.
9.
C
Zgjidhe barazimin 5x - 7 + x = 1 + 2x.
Si do t[ veprosh gjat[
zgjidhjes s[ barazi-
mit t[ dh[n[?
S[ pari do t'i barti t[ gjith[ an[tar[t q[ e p[rmbajn[ t[
panjohur[n n[ an[n e majt[ t[ barazimit, kurse ato q[
nuk e p[rmbajn[ - n[ an[n e djatht[. Pastaj barazimin
do ta sjell[ n[ form[n ax = -b dhe do ta zgjidh bara-
zimin.
5x - 7 + x = 1 + 2x
5x + x - 2x = 1 + 7
4x = 8
x =
8
4
x = 2
Zbatimi i P
1
nga T
1
.

Sjellja e shprehjeve nga t[ dy an[t e barazimit.

Zbatimi i T
2
; t[ dy an[t e barazimit jan[ pjes[tuar me 4.

Mbaj mend!
Barazimi linear ax + b = 0:
a) p[r a 0 ka zgjidhje t[ vetme x =

b
a
- dhe M = {
b
a
- }.
b) p[r a = 0 dhe b 0 nuk ka zgjidhje, d.m.th. M = .
c) p[r a = 0 dhe b = 0 ka pafund shum[ zgjidhje, ku M = R.

Dometh[n[, zgjidhja e barazimit 5x - 7 + x = 1 + 2x [sht[ 2, d.m.th. M = {2}.
10.
Zgjidhe barazimin 5x - 1 - x = x + 4 - 2x.
11.
Zgjidhe barazimin 3(x - 1) + x = 2x - 2 - (x - 5).
Barazimet lineare
77
Duhet t[ dish:
Detyra
1.
Zgjidhe barazimin
x x x - +
- =
3 1 6
4 3 6
t[ sjellish barazimin linear n[ form[n e
p[rgjithshme (normale);
Sille n[ form[n normale k[t[ barazim
3x + 1 = 2x - 2 - x.
Silli n[ form[n normale k[to barazime:
a) 3x + 1 = x + 5; b) 3x - 5 = x + 1.
t[ zgjidhish barazim linear me nj[ t[ panjohur;
/
x x x - - -
- =
2 3 3 4 1 14
15
5 3 15
3(2x - 3) - 5(3x - 4) = 1 - 14x
6x - 9 - 15x + 20 = 1 - 14x
6x - 15x + 14x = 1 + 9 - 20
5x = -10
x = -
10
5
x = -2.
Sipas P
2
nga T
2
.

Dometh[n[, zgjidhje e detyr[s s[ dh[n[ [sht[ -2, d.m.th. M={-2}.
{sht[ kryer lirimi prej kllapave.

Sipas P
1
nga T
1
.

Sjellja e t[ dy an[ve t[ barazimit.

Sipas T
2
.

2. Cili prej k[tyre barazimeve [sht[ i pamun-
dsh[m:
a) 3x = 0; b) 5x = -1; c) 0 x = 4?
t[ caktosh zgjidhje t[ barazimit
ax + b = 0 p[r:
a) a 0; b) a = 0, b 0;
c) a = 0, b = 0.
Si do ta sjellish barazimin e dh[n[
n[ barazim pa em[rues, ekuivalent
me barazimin e dh[n[?
T[ dy an[t e barazimit do t'i shum[-
zoj me SHVP(5, 3, 15) = 15, kurse
pastaj do t[ vazhdoj si te detyra
paraprake!
Kontrollohu!
3. Zgjidhi barazimet:
a) 3x - 5 + 2x = 7 + x - 4;
b) 1,4x + 2,8 = 0,7x + 4,2;
c) x x x - - = -
1 1 1 1 1
2 4 4 2 4
.
4. P[r cil[n vler[ t[ panjohur[s x shprehjet:
2x - 8 dhe 1 - x kan[ t[ nj[jt[n vler[ nume-
rike?
Kujtohu!
Zgjidhi barazimet:
a) (x - 1)
2
- 2 = x(x - 3) + 2;
b) (x - 3)(x + 4) - 2(3x - 2) = (x - 4)
2
;
c) (x - 2)(x + 2) + 2x = x
2
+ 2.
7.
ZBATIMI I BARAZIMIT LINEAR ME NJ{ T{ PANJOHUR
7 7
7 77
Gjot[ t[ m[suarit t[ matemtik[s shpesh her[
has detyra te t[ cilat var[sit[ nd[rmjet
madh[sive jan[ t[ p[rshkruara me fjal[, n[
gjuh[n ,,e t[ folurit". ,,P[rkthimi" i atyre
var[sive n[ gjuh[n matematike shpesh her[
kryhet n[p[rmjet barazimit.
N[na dhe djali s[ bashku kan[ 32 vjet. N[na
[sht[ p[r 20 vjet m[ e vjet[r se djali. Sa vjet
ka n[na, dhe sa djali?
P[r cil[n vler[ t[ parametrit a barazimi
8x - 3a - 5 = 2a + 5x - 16 e ka zgjidhjen x = 3?
8.
V[reje at[ te kjo detyr[:
Fto shokun t[nd t[ zgjedh (ose t[ vizaton) nj[
domino, kurse ti t[ mos dish cila [sht[ ajo.
Pastaj, urdh[roi t'i kryej me radh[ k[to ope-
racione:
Trik me domino...
Nj[rin prej numrave
shum[zoe me 2.
Shtoe numrin 6.
Shum[zoe me 5.
Shtoe numrin tjet[r
nga dominoja.
Zbrite numrin 30.
Trego numrin q[ fitove.
Ti q[llon! Shifrat e rezulltatit t[ fituar jan[
numrat e dominos s[ zgjedhur.
Sqaro trikun matematikisht..
1. A N[na tani [sht[ tre her[ m[ e vjet[r se
vajza. Pas 10 vjet n[na do t[ jet[ dy
her[ m[ e vjet[r se vajza. Sa vjet ka
tani n[na dhe sa vajza?
V[re se cil[t madh[si dhe raporte
nd[rmjet tyre jan[ t[ njohura, kurse
cilat t[ panjohura.
Dihet se n[na tani [sht[ tre her[ m[ e
vjet[r se vajza, kurse pas 10 vjet n[na
do t[ jet[ dy her[ m[ e vjet[r se vajza.
Nuk dihet sa vjet ka vajza dhe sa n[na.
a)
x x x + - -
+ =
4 4 1
6 2 3
;
b)
x x x x - + - -
- = -
3 1 5 4
4 6 2 3
a) 5(x + 3) = 2(x + 3);
b) 2(x + 1) - 3(x - 1) = 4(x + 1) + 1;
c) 5(x - 1) - 2(x + 1) = 3(x - 2) - (x - 5).
Barazimet lineare
79
Zgjidhe barazimin 3x + 10 = 2(x + 10).
2. N[na tani ka 36 vjet, kurse vajza e saj 10 vjet. Pas sa vjet n[na do t[ jet[ tre her[ m[ e vjet[r se
vajza?
Detyrat me tekst zgjidhen me sukses n[ qoft[ se punohet me plan t[ caktuar. V[reje at[ n[
k[t[ detyr[.
Sa vjet ka vajza?
Sa vjet ka n[na?
B
3. N[ provimin kontrollues me shkrim arsimtari u ka dh[n[ nx[n[sve 15 detyra. P[r ]do detyr[ t[
zgjidhur sakt[ nx[n[si ka fituar 5 pik[, kurse p[r detyr[n e zgjidhur gabimisht ka humbur 2 pik[.
Sa detyra ka zgjidhur nx[n[si i cili n[ fund ka fituar 54 pik[?
1.
T[ kuptuarit e detyr[s
Dihet se nx[n[si ka pasur 15 detyra, p[r ]do detyr[ t[
zgjidhur ai ka fituar nga 5 pik[, kurse p[r detry[n
pazgjidhur ka humbur 2 pik[. N[ fund nx[n[si ka fituar
54 pik[. Nuk dihet sa detyra ka zgjidhur nx[n[si.
2.
T[ sh[nuarit e madh[sive t[ panjohura
Sh[no numrin e detyrave t[ zgji-
dhura me x. Si do ta sh[nosh numrin
e detyrave t[ pazgjidhura?
N[ qoft[ se numri i detyrave t[ zgji-
dhura [sht[ x, at[her[ numri i detyra-
ve t[ pazgjidhura [sht[ 15 - x.
V[re n[ tabel[ se cilat jan[ var[sit[ nd[rmjet madh[sive dhe si [sht[ formuar barazimi.
N[ qoft[ se numrin e viteve t[
vajz[s e sh[nojm[ me x, at[her[ se
si do ta sh[nosh numrin e viteve t[
n[n[s? Sa vjet do t[ ket[ selila prej
tyre pas 10 vjet?
N[ qoft[ se vitet e vajz[s jan[ x,
at[her[ n[na tani ka 3x vjet. Pas 10
vjet vajza do t[ ket[ (x + 10) vjet,
kurse n[na (3x + 10) vjet.
vajza
n[na
sa vjet ka tani
x
3x
sa vjet do t[
ket[ pas 10 vjet
x + 10
3x + 10
barazimi
3x + 10 = 2(x + 10)
Zgjidhja e barazimit [sht[ 10.
}ka [sht[ e njohur
te detyra, kurse ]ka
[sht[ e panjohur?
3.
T[ v[rejturit e lidhjeve nd[rmjet madh[sive
Sa pik[ ka fituar nx[n[si,
kurse sa pik[ ka humbur?
Nx[n[si ka fituar 5x pik[ (x detyra nga 5 pik[),
kurse ka humbur 2 (15 - x) pik[ (15 - x detyra nga
2 pik[) dhe ka fituar 54 pik[.
4.
Formimi i barazimit
Cili barazim prej lidhjeve t[ v[rejtura
nd[rmjet madh[sive fitohet?
Prej lidhjes nd[rmjet madh[sive
vijon barazimi 5x - 2(15 - x) = 54.
5.
T[ zgjidhurit e detyr[s
V[re t[ zgjidhurit e detyr[s: 5x - 2(15 - x) = 54.
5x - 2(15 - x) = 54 5x - 30 + 2x = 54 5x + 2x = 54 + 30 7x = 84 x =
84
7
, d.m.th.
x = 12.
V[re m[nyrat paraprake n[ tabel[.
6.
P[rgjigje p[r pyetjen e parashtruar dhe prova
}ka tregon zgjidhja e barazimit?
N[ qoft[ se x = 12, kjo do t[ thot[ se
nx[n[si ka zgjidhur sakt[sisht 12 detyra,
kurse nuk ka zgjidhur 15 - 12 = 3 detyra.
B[je prov[n e zgji-
dhjes.
12 detyra nga 5 pik[ [sht[ 60 pik[. 3 detyra nga 2
pik[ [sht[ 6 pik[. 60 - 6 = 54 pik[.
Dometh[n[, zgjidhja e detyr[s [sht[ e sakt[.
Detyra
Gjithsej
Detyrat e
zgjidhura
Detyrat e
pazgjidhura
Numri i
detyrave
Numri i pik[ve
sipas detyrave
Barazimi
15
x
15 - x
5x
2(15 - x)
5x - 2(15 - x) = 54
4. N[ nj[ shitore ka 22 automobil[ dhe moto]ikleta. Ato gjithsej kan[ 74 rrota. Sa automjete jan[
automobila, kurse sa moto]ikleta?
5. Te trek[nd[shi dybrinj[nj[sh[m krahu [sht[ p[r 2 cm m[ i gjat[ se baza, kurse perimetri i tij [sht[
25 cm. Cakto baz[n dhe krahun e atij trek[nd[shi.
Barazimet lineare
81
6. Gjat[sia a e nj[ drejtk[nd[shi [sht[ p[r 3 cm m[ e gjat[ se gjer[sia b, kurse perimetri i tij [sht[
34 cm. Cakto gjat[sin[ dhe gjer[sin[ e atij drejtk[nd[shi.
7.
Prej vendit A nga vendi B nisen nj[koh[sisht dy bi]ikletist[. I pari l[viz me shpejt[si 16 km/or[,
kurse tjetri me shpejt[si 12 km/or[.
Cakto larg[sin[ nd[rmjet vendeve A dhe B, n[ qoft[ se bi]ikletisti i par[ arrin 1 or[ m[ her[t se i
dyti.
V[re var[sin[ nd[rmjet madh[sive n[ k[t[ detyr[ te tabela.
Bi]ikletisti i par[
Bi]ikletisti i dyt[
Shpejt[sia
12 km/or[
16 km/or[
Barazimi
16x = 12(x + 1)
Koha
x + 1or[
x or[
Rruga
AB = 16 x
AB = 12 (x + 1)
Zgjidhe barazimin dhe cakto larg[sin[ nd[rmjet vendeve A dhe B.
B[je prov[n e zgjidhjes s[ barazimit.
1. Krahu b [sht[ p[r 2 cm m[ i gjat[ se baza a, kurse perimetri [sht[ 25 cm.
2. N[ qoft[ se baza a = x, at[her[ b = x + 2.
3. a + 2b = P.
4. x + 2(x + 2) = 25.
5. x + 2(x + 2) = 25 x + 2x + 4 = 25 x + 2x = 25 - 4 3x = 21 x =
21
3
x = 7.
Dometh[n[, baza a = 7 cm, kurse krahu b = 7 + 2 = 9 cm.
6. Prova: P = a + 2b; P = 7 + 2 9; P = 25 cm.
V[re var[sin[ nd[rmjet
madh[sive n[ k[t[
detyr[ te tabela.
Madh[sit[
Baza
Krahu
Perimetri
Shenjat e madh[sive
b = a + 2; b = x + 2;
P = 25 cm; P = 2a + b; P = x + 2(x + 2)
a = x
Barazimi
x + 2(x + 2) = 25
Duhet t[ dish:
t'i zbatosh barazimet gjat[ zgjidhjes s[ detyrave
tekstuale;
N[ nj[ trek[nd[sh nj[ra prej brinj[ve [sht[ p[r
2 cm m[ e madhe se tjetra, kurse p[r 1 cm m[
e vog[l se e treta.
t[ kryejsh prov[n e zgjidhjes s[ fituar.
Cakto brinj[t e trek[nd[shit, n[ qoft[ se
perimetri i tij [sht[ 43 cm.
V[re sh[nimin e shkurt[r t[ planit p[r zgjidhjen e k[saj detyre.
Kontrollohu!
5. Mentori ka 25 monedha prej 2 dhe 5 denar[
ose gjithsej 80 denar[. Sa monedha jan[ prej
2 denar[ dhe sa prej 5 denar[?
3. Ndryshimi i dy numrave [sht[ 46. Kur numri
m[ i madh do t[ pjes[tohet me numrin e vog[l
fitohet her[si 4 dhe mbetja 7.
Cil[t jan[ ato numra?
6. Detyr[ e vjet[r kineze. N[ nj[ kafaz ka lepuj
dhe fazan[. Ato s[ bashku kan[ 35 koka dhe
94 k[mb[. Sa jan[ gjithsej lepuj dhe fazan[?
7.
Nj[ korrier e kalon larg[sin[ nd[rmjet vendeve
A dhe B p[r koh[ t[ caktuar. N[ qoft[ se l[viz
me shpejt[si 35 km/or[, do t[ vonohet 2 or[,
por n[ qoft[ se l[viz me shpejt[si 50 km/or[,
do t[ arrin nj[ or[ m[ her[t. Cakto larg[sin[
nd[rmjet vendeve A dhe B.
4. Te trek[nd[shi dybrinj[nj[sh[m baza [sht[ 2
cm m[ e vog[l se krahu. Cakto baz[n dhe
krahun e atij trek[nd[shi n[ qoft[ se perimetri
i tij [sht[ 43 cm.
8.
Nj[ pun[tor vet mund ta kryen nj[ pun[ p[r 6
or[, kurse tjetri p[r 12 or[. P[r sa or[ t[ dy do
ta kryejn[ t[ nj[jt[n pun[?
9.
Nj[ pishin[ mbushet prej dy gypave. Nga gypi
i par[ pishina mbushet p[r 4 or[, kurse nga i
dyti p[r 6 or[. P[r sa or[ do t[ mbushet pishina
e zbraz[t, n[ qoft[ se n[ t[ nj[koh[sisht hapen
t[ dy gypat?
10.
Dy gypa s[ bashku mund ta mbushin nj[
pishin[ p[r 12 or[. Nj[ri gyp vet mund ta
mbush pishin[n p[r 20 or[. P[r sa or[ gypi
i dyt[ vet do ta mbush pishin[n e zbraz[t?
Mbi pllak[n e varrit t[ matematikanit t[ vjet[r grek
[sht[ shkruar:
,,Udh[tar, k[tu [sht[ varrosur Diofanti. Numrat tre-
gojn[, ]udira, sa e gjat[ ka qen[ jeta e tij. F[mij[ria
e mrekullueshme ia ka marr[ nj[ t[ gjasht[n e jet[s,
por kur ka kaluar edhe nj[ e dymb[dhjeta e jet[s s[
tij, fytyr[n e tij e mbuloi mjekrra. Pasi kaloi edhe
nj[ e shtata e jet[s s[ tij, Diofanti u martua. Kur
kaluan 5 vjet t[ jet[s bashk[shortore, e g[zoi lindja
e f[mij[s s[ tij t[ par[, t[ cilit fati i dhuroi vet[m
gjysm[n e viteve t[ jet[s s[ babait t[ tij. Prej
s[mundjes s[ r[nd[ plaku e priti fundin e jet[s s[
tij duke jetuar edhe 4 vjet pas humbjes s[ djalit".
Sa vjet ka jetuar Diofanti?
P[rpiqu ...
Epitafi i Diofantit
Detyra
1. N[ qoft[ se ndonj[ numri i shtohet numri 12
dhe shuma e fituar shum[zohet me 5, at[her[
fitohet numri 200. Cili [sht[ ai num[r?
2. Shuma e dy numrave [sht[ 180. Numri i par[
[sht[ p[r 36 m[ i vog[l se i dyti. Cil[t jan[
ato numra?
Jobarazimet lineare me nj t panjohur
83
Kujtohu!
KONCEPTI P{R JOBARAZI DHE JOBARAZIM
8 8
8 88
Shprehje numerike jan[: 5 + 8, 9 : 3 - 2,
4,6 3,5 - 1, 8 : 0,2 etj.
Pasi t'i kryen t[ gjitha operacionet te shprehja
fitohet num[r i cili quhet vlera numerike e
shprehjes.
JOBARAZIMET LINEARE ME NJ{ T{ PANJOHUR
Njehso vler[n numerike t[ shprehjes
15 - 2
2
3 - 6,4 : 0,4.
Gjat[ krahasimit t[ numrave racional i
shfryt[zove shenjat =, < dhe >.
Cila prej shenjave: > ose < duhet t[ q[ndron
te rrethi q[ t[ jet[ i sakt[ krahasimi i numrave:
5 -12; 0 3,5;
-1 -5; -4 0?
Cili prej k[tyre jobarazive [sht[ i sakt[:
a) 7 > 5; b) -5 > -4; c) -3,2 < -2,3?
Cila shenj[ duhet t[ q[ndron te rrethi,
q[ t[ jet[ i sakt[ krahasimi i vlerave
}ka duhet s[ pari t[ b[jsh q[ t'i
krahasosh shprehjet numerike?
1. A
a) 3 (5 - 2) 8 - 4 3;
S[ pari duhet t' i njehsoj vlerat
numerike t[ shprehjeve t[ dh[na,
pastaj t[ caktoj cila shenj[ duhet t[
q[ndron te rrethi.
b) 8 2,5 - 10,8 (- 4)
2
+ 1?
numerike t[ shprehjeve:
a) 3 (5 - 2) = 3 3 = 9; 8 - 4 3 = 8 - 12 =
= -4; 9 > -4, pra 3 (5 - 2) > 8 - 4 3.
b) 8 2,5 - 10,8 = 20 - 10,8 = 9,2; (-4)
2
+ 1 =
=16 + 1 = 17; 9,2 < 17 pra
8 2,5 - 10,8 < (-4)
2
+ 1.
Duke e zgjidhur detyr[n 1 t[ dy shprehjet numerike:

3 (5 - 2) dhe 8 - 4 3, p[rkat[sisht 8 2,5 - 10,8 dhe (-4)
2
+ 1
i lidh me nj[r[n prej shenjave > ose < dhe fiton:
3 (5 - 2) > 8 - 4 3, p[rkat[sisht 8 2,5 - 10,8 < (-4)
2
+ 1.
3 (5 - 2) > 8 - 4 3 dhe 8 2,5 - 10,8 > (-4)

2
+ 1 jan[ jobarazi numerike.
2.
Formo jobarazi t[ sakt[ numerike prej shprehjeve: 8 5 - 6
2
dhe 3 4 + 5.
3.
Cakto cil[t prej k[tyre jobarazive numerike jan[ t[ sakta:
28 - 8 3 > -9 2 + 20; 7 < 3 12 - 5
2
; -9 + 6 > 8 3 - 35.
Kujtohu!
Shprehje me ndryshore jan[: x - 1; 2y -
3, x
2
- 2x + 1 etj.
4. B Cila prej shenjave: > ose < duhet t[
q[ndroj te rrethi q[ t[ jet[ i sakt[
}far[ shprehje do t[ fitosh n[ qoft[ se te
shprehja 2y - 3 ndryshoren y e z[v[nd[son
me 2?
Njehso vler[n numerike t[ shprehjes x
2
- 2x
+ 1 p[r x = 3.
x
2
- 2x + 1 2x + 3, p[r x = -2?
}far[ shprehje do t[ fitosh n[ qoft[
se te shprehjet e dh[na me ndryshore,
x e z[v[nd[soni me -2?
}'duhet b[r[ pastaj?
Me z[v[nd[simin e ndryshores x me -2, do t[ fitoj shprehje numerike, t[ cilat mund t'i
krahasoj dhe ta vendos shenj[n e nevojshme te rrethi.
x
2
- 2x + 1 = (-2)
2
- 2(-2) + 1 = 4 + 4 + 1 = 9; 2x + 3 = 2(-2) + 3 = -4 + 3 = -1.
Pasi 9 > -1, vijon se x
2
- 2x + 1 > 2x + 3 p[r x = -2.
Jobarazia x
2
- 2x + 1 > 2x + 3 quhet jobarazi me ndryshore.
Mbaj mend!
Jobarazia te e cila ana e majt[ dhe e djatht[ ose t[ pakt[n nj[ra prej tyre [sht[ shprehje me ndryshore
quhet jobarazi me ndryshore ose jobarazim.
5.
Cakto cila prej k[tyre jobarazive jan[ jobarazime:
a) 5 > -2 3; c) x
2
+ 1 < x
2
- 2x + 3, x Z;
b) 2x + 3 > 0, x R; ]) 8 3 - 2
2
< 5 6 + 3.
Ndryshoret te jobarazimet shpesh her[ sh[nohen me x, y, z, ... dhe ato ndryshojn[ n[ bashk[sin[
R ose n[ ndonj[ n[nbashk[si t[ saj.
Me dh[n[jen e jobarazimit jepet edhe bashk[sia te e cila marrin vlera ndryshoret, d.m.th. bashk[sia
e p[rkufizimit.
N[ qoft[ se nuk [sht[ dh[n[ bashk[sia e p[rkufizimit do t[ llogarisim se ajo [sht[ bashk[sia R.
Jobarazimi me nj[ t[ panjohur, n[ rastin e p[rgjithsh[m shkruajm[: f(x) < g(x), x D, ku f(x) dhe
g(x) jan[ shprehje me ndryshores x, t[ p[rkufizuar n[ bashk[sin[ D.
krahasimi i shprehjeve me ndryshore:
85
6.
C Jan[ dh[n[ jobarazimet:
2x - 1 < 3x + 1;
x
2
- 1 > 2x;
2x - y > 5 - x;
x
2
y - 2 < 3x.
Kujtohu!
Sipas shkall[s s[ t[ panjohur[s barazimet
mund t[ jen[: lineare (t[ shkall[s s[ par[),
katrore (t[ shkall[s s[ dyt[), kubike (t[
shkall[s s[ tret[) etj.
Cil[t lloje t[ barazimeve i kemi sipas numrit
t[ t[ panjohurave?
I cil[s shkall[ [sht[ barazimi: 2x - 3 = x + 1;
x
2
- 3x = 2?
Me sa t[ panjohura [sht[ ]donj[ra prej
jobarazimeve?
Si do t'i em[rtosh jobarazimet 2x - 1 < 3x + 1
dhe x
2
- 1 > 2x sipas numrit t[ t[ panjohurave,
dhe si jobarazimet
2x - y > 5 - x dhe x
2
y - 2 < 3x?
Mbaj mend!
Jobarazimet: 2x - 1 < 3x + 1 dhe x
2
- 1 > 2x jan[
me nj[ t[ panjohur, kurse jobarazimet:
2x - y > 5 - x dhe x
2
y - 2 < 3x me dy t[ panjohura.
Sipas numrit t[ t[ panjohurave, jobarazimet mund t[ jen[: jobarazime me nj[ t[ panjohur, jobarazime
me dy t[ panjohura, jobarazime me tri t[ panjohura etj.
Cilat jobarazime jan[ me
nj[ t[ panjohur, kurse cilat
me dy t[ panjohura?
7. Cakto me sa t[ panjohura [sht[ secili prej k[tyre jobarazimeve.
a) 2x - 1 < x + 2; b) x + y < 7 - z; c) x + 2y < x - y + 1; ]) 2x > x + 2.
8. Jan[ dh[n[ jobarazimet:
a) x
2
+ 2 > 2x; b) x
2
y - 2 > 3x; c) x - 2 < 2x + 3; ]) x - y < y + 3.
Cakto shkall[n m[ t[ lart[ t[ t[ panjohurave te secila prej jobarazimeve.
Sipas shkall[s t[ t[ panjohurave, t[ cilit lloj jan[ jobarazimet?
Jobarazimet x - 2 < 2x + 3 dhe x -y < y + 3 ja-
n[ t[ shkall[s s[ par[; jobarazimi x
2
+ 2 > 2x
[sht[ i shkall[s s[ dyt[, kurse jobarazimi
x
2
y - 2 > 3x [sht[ i shkall[s s[ tret[.
Cakto llojin e jobarazimeve
sipas shkall[s t[ t[ panjo-
hurave sikurse te barazimet.
Duhet t[ dish:
Detyra
1.
ta p[rkufizosh konceptin jobarazim;
se dy shprehje t[ lidhura me shenj[n < ose >
formojn[ jobarazim;
Cakto cil[t prej k[tyre jobarazive jan[
jobarazime:
a) 5 8 - 3 > 17 - 2
2
; b) x
2
- 1 < 5x; c) 3x +
y < y + 2; ]) 5 - 2 3 > 3 - 4 2.
Cakto cila prej k[tyre jobarazive jan[ t[ sakta:
a) 12 - 2 5 > 3 2 - 8;
b) 5
2
- 3

4 > 12 : 4;
c) 17 - 3 5 > 7
2
- 5 6.
ta caktosh llojin e jobarazimit sipas numrit t[
t[ panjohurave dhe sipas shkall[s t[ t[
panjohur[s.
2. P[r cil[n vler[ t[ x {2, 0, 2} [sht[ e sakt[
jobarazia: x
2
- 2x < x + 5?
3. Cakto llojin e ]donj[rit prej jobarazimeve
sipas numrit t[ t[ panjohurave:
a) x - 3 < 2x + 5; c) 3x + 1 - x > x + 5;
b) x - 2y + 3 > 2x; ]) x - 5 < y + 3.
4.
Cakto llojin e ]donj[rit prej jobarazimeve
sipas shkall[s t[ panjohur[s:
a) x
2
- 3 < 2x - 1; c) x + 2 > 6 - x;
b) x - 2 - 3x < 5; ]) x
2
y - 3x > 2y - 1.
Cakto cila prej k[tyre jobarazimeve jan[
jobarazime lineare me nj[ t[ panjohur:
a) x
2
+ 6 > 5x; b) x + 2y < 5x + 1;
c) y - 2 < 3y; ]) x + 2 > 2x - 5.
Mbaj mend!
Jobarazimet f(x) < g(x) ose f(x) > g(x), te t[ cil[t ana e majt[ dhe e djatht[ jan[ shprehje t[ plota
racionale, sipas shkall[s t[ t[ panjohur[s mund t[ jen[: jobarazime t[ shkall[s s[ par[ (jobarazime
lineare), jobarazim t[ shkall[s s[ dyt[ (jobarazime katrore), jobarazime t[ shkall[s s[ tret[
(jobarazime kubike) etj.
9. Cakto i cil[s shkall[ [sht[ ]donj[ri prej jobarazimeve:
a) 5x - 2 < x + 4; b) x
2
- 2x < 6; c) x
2
y - 5 > 2x; ]) 2x + y < 7.
Kontrollohu!
87
Kujtohu!
ZGJIDHJA E JOBARAZIMIT. ITERVALET
9 9
9 99
Vlera e t[ panjohur[s p[r t[ cil[n barazimi
kalon n[ barazi t[ sakt[ numerike quhet
zgjidhje (rr[nj[) e barazimit.
1. A Cakto p[r cilat vlera t[
x {-2, -1, 0, 1, 2} = D ]donj[ri prej
jobarazimeve t[ dh[na kalon n[ joba-
razi t[ sakt[ numerike:
a) 3x + 1 > x - 1; c) 2x - 3 > x + 2.
b) 2x - 2 < x + 4;
Provo numri 2 a [sht[ zgjidhje e barazimit:
a) 2x - 1 = x + 1; b) 3x - 5 = x + 3.
N[ c'menyr[ prej jobarazimeve do
t[ fitosh jobarazi numerike?
P[rpiqu q[ zgjidhjen e detyr[s ta
paraqesish me tabel[.
Duke z[v[nd[suar t[ panjohur[n x me vlerat e fush[s s[ p[rkufizimit D jobarazimin do ta
shnd[rroj n[ jobarazi numerike dhe do t[ konstatoj a [sht[ i sakt[ (T) ose jo i sakt[ ().
Cakto zgjidhjen e barazimit:
a) 3x - 1 = 2x + 3; b) 2x + 1 = 2x + 5.
Krahaso zgji-
dhjen t[nde
me zgjidhjen
e dh[n[.
Vlera e x
Jobarazimi
3x + 1 > x - 1
2x - 2 < x + 4
2x - 3 > x + 2
-2
-5 > -3
-6 < 2
T
-7 > 0
-1
-2 > -2
-4 < 3
T
-5 > 1
0
1 > -1
T
-2 < 4
T
-3 > 2
1
4 > 0
T
0 < 5
T
-1 > 3
2
7 > 1
T
2 < 6
T
1 > 4
Prej tabel[s konstatove se:
jobarazimi 3x + 1 > x - 1 kalon n[ jobarazi t[ sakt[ numerike p[r x = 0, x = 1 dhe x = 2;
jobarazimi 2x - 1 < x + 4 kalon n[ jobarazi t[ sakt[ numerike p[r ]do vler[ t[ x nga fusha e
p[rkufizimit D;
jobarazimi 2x - 3 > x + 2 nuk kalon n[ jobarazi t[ sakt[ numerike p[r asnj[ vler[ t[ x nga D.
}do vler[ e t[ panjohur[s p[r t[ cil[n jobarazimi kalon n[ jobarazi t[ sakt[ numerike quhet zgjidhje
e jobarazimit.
T[ gjitha zgjidhjet e nj[ jobarazimi f (x) < g (x) formojn[ nj[ bashk[si, e cila quhet bashk[sia e
zgjidhjeve t[ jobarazimit dhe zakonisht sh[nohet me Z(f (x) < g(x)).
P[r jobarazimin 3x + 1 > x - 1 nga detyra e m[sip[rme kemise Z(3x + 1 > x - 2) = {0, 1, 2}.
Krahaso zgjidhjen t[nde me t[ dh[nat n[ tabel[.
x
Jobarazimi
3x + 2 > 2x + 1
-1
3 (-1) + 2 > 2 (-1) + 1
0
3 0 + 2 > 2 0 + 1
T
1
3 1 + 2 > 2 1 + 1
T
2
3 2 + 2 > 2 2 + 1
T
2x - 3 > x - 4
2 (-1) - 3 > -1 - 4
2 0 - 3 > 0 - 4
T
2 1 - 3 > 1 - 4
T
2 2 - 3 > 2 -4
T
V[ren se Z(3x + 2 > 2x + 1) = {0, 1, 2}, Z(2x - 3 > x - 4) = {0, 1, 2}, d.m.th.
Z(3x + 2 > 2x + 1) = Z(2x - 3 > x - 4). P[r jobarazimet e atilla thuhet se jan[ ekuivalente dhe shkruajm[
3x + 2 > 2x + 1 2x - 3 > x - 4, x D.
Mbaj mend!
Dy jobarazime me bashk[si t[ nj[jt[ t[ p[rkufizimit jan[ ekuivalente n[ qoft[ se bashk[sit[ e zgjidhjeve
jan[ t[ barabarta.
5. Provo se jobarazimet: 3x - 1 > 2x + 1 dhe 2x + 3 < 3x + 1, a jan[ ekuivalente n[ bashk[sin[
D = {1, 2, 3, 4}.
2.
Shkruaji zgjidhjet e jobarazimeve 2x - 2 < x + 4 dhe 2x - 3 > x + 2 nga detyra 1..
3.
Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ jobarazimit 2x - 3 < 3x - 2, n[ qoft[ se x {-3, -1, 1, 2, 3}.
Sigurisht caktove se bashk[sia e zgjidhjeve [sht[ Z(2x - 3 < 3x - 2) = {1, 2, 3}. Me t[ e zgjidhe
jobarazimin 2x - 3 < 3x -2.
Mbaj mend!
T[ zgjidhet jobarazimi do t[ thot[ t[ caktohet bashk[sia e zgjidhjeve t[ atij jobarazimi.
4. B Jan[ dh[n[ jobarazimet: 3x + 2 > 2x +
1 dhe 2x - 3 > x - 4 me bashk[sin[
e p[rkufizimit D = {-1, 0, 1, 2}.
Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ dy
jobarazimeve.
Krahaso zgjidhjet e t[ dy jobarazimeve.
}ka v[ren?
Kujtohu!
P[r dy barazime themi se jan[ ekuivalente n[
qoft[ se kan[ bashk[si t[ barabarta t[
zgjidhjeve.
Provo a jan[ ekuivalente barazimet: 3x - 4 =
2x - 1 dhe 2x - 5 = x - 2.
89
6. C {sht[ dh[n[ drejt[za numerike dhe n[
t[ jan[ sh[nuar pikat A dhe B. Pikave
A dhe B u jan[ shoq[ruar p[rkat[sisht
numrat 1 dhe 4.
Pse 2 [sht[ nd[rmjet 1 dhe 4? Pasi 2 1,41, ai [sht[ djathtas prej 1, kurse
majtas prej 4..
Cil[t numra natyror[ gjenden nd[rmjet 1 dhe 4?
B A
5 4 3 2 1 0 -1
Pasi pika A [sht[ n[ t[ majt[ t[ pik[s B, at[her[ p[r numrat e tyre p[rkat[se vlen: 1 < 4.
Cili prej numrave
3
2
; -3; 3 ; 2,8;
16
3
[sht[ nd[rmjet 1 dhe 4?
T[ gjith[ numrat real[ q[ gjenden nd[rmjet 1 dhe 4 formojn[ nj[ bashk[si,t[ quajtur interval me skaje
1 dhe 4.
N[ p[rgjith[si
N[ qoft[ se a dhe b jan[ numra t[ dh[n[ real[ dhe a < b, at[her[ bashk[sia e t[ gjitha numrave
real[ nd[rmjet a dhe b quhet interval, kurse numrat e dh[n[ a dhe b - skaje t[ atij intervali.
7.
Shkruaj interval me skaje 3 dhe 5 dhe paraqite n[ drejt[z[n numerike:
a) intervalin e mbyllur b) intervalin e hapur;
c) interval i cili nuk e p[rmban ]) interval i cili nuk e p[rmban
vet[m skajin e majt[; vet[m skajin e djatht[.
Krahaso zgjidhjen t[nde c) dhe ]).
N[ qoft[ se skajet a dhe b i takojn[ intervalit, at[her[ ai quhet interval i mbyllur.
Sh[nohet [a; b]
Paraqitet n[ drejt[z[n numerike:

c) (3; 5]
5
3
(
]) [3; 5)
5
3
)
N[ qoft[ se skajet a dhe b nuk i takojn[ intervalit, at[her[ ai quhet interval i hapur.
Sh[nohet (a; b)
Paraqitet n[ drejt[z[n numerike:

b
a
( )
O
b
a
[ ]
O
] [
Interval paraqet edhe bashk[sia e t[ gjitha numrave reale q[ jan[:
m[ t[ m[dhej se a; (a; +)
m[ t[ m[dhej ose t[ barabart[ me a; [a; +)
m[ t[ vegj[l se a; (-; a)
m[ t[ vegj[l ose t[ barabart[ me a; (-; a]

V[reve se bashk[sia e zgjidhjeve t[ jobarazimit x > -1 p[rb[het prej t[ gjitha numrave real[ prej -1
deri n[ +, kurse ai [sht[ intervali (-1, +).
Mbaj mend!
Jobarazimet: x > a, x < a dhe 0 x < a, ku a [sht[ num[r i dh[n[ real i sh[nuar n[ form[n e
zgjidhur dhe quhen jobarazime themelore.
V[reji bashk[sit[ e zgjidhjeve t[ jobarazimeve t[ dh[na, n[ drejt[z[n numerike.
Jobarazimet x > -1 dhe x < 2 kan[ t[ ashtuquajtur form[ t[ zgjidhur; p[r jobarazimet e atilla
bashk[sia e zgjidhjeve mund t[ lexohet menj[her[, drejtp[rdrejt.
8. Shkruaje si interval, kurse pastaj paraqite n[ drejt[z[n numerike bashk[sin[ e t[ gjitha numrave
real[:
a) m[ t[ m[dhej ose t[ barabart[ se 2; b) m[ t[ vegj[l ose t[ barabart[ se 1.
V[re se nj[ri skaj i intervaleve [sht[ shenja + ose -.
Intervali (a; +) lexohet: ,,a, plus pakufi".
Intervali (-; a) lexohet: ,,minus pakufi, a".

Bashk[sia R mund t[ shkruhet si interval: (-; +).
V[re se nuk kan[ kuptim shenjat: (3; -); [1; +]; (+; 4).
a) (2, +) b) (-, 1]
9. D Jan[ dh[n[ jobarazimet:
a) x > -1; x R; b) x < 2; x R.
Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ ]donj[r[s prej jobarazimeve t[ dh[na.
Paraqite ]donj[r[n prej atyre bashk[sive n[ drejt[z[n numerike.
Ndryshorja x te jobarazimi x > -1 duhet
t[ z[v[nd[sohet me ]far[do num[r real,
m[ i madh se -1, dhe te jobarazimi x < 2,
- me ]far[do num[r real q[ [sht[ m[ i
vog[l se 2, q[ t[ fitohen jobarazi t[ sakta
numerike.
Me cilat numra duhet t[
z[v[nd[sohet x te jobarazimi
x > -1, dhe me cil[t te jobarazimi
x < 2, q[ t[ fitohen jobarazi t[
sakta numerike?
0 -1 -2 2 1 2 1 0 4 3
( ]
91
Zgjidhe jobarazimin 0 x < -5.
Pasi ]far[do num[r i shum[zuar me 0 [sht[ 0,
kurse 0 nuk [sht[ m[ i vog[l se -5, jobarazimi
0 x < -5 nuk ka zgjidhje.
A ekziston num[r real i cili i
shum[zuar me 0 e jep prodhi-
min -5?
V[reji zgjidhjet e jobarazimit 0 x < a:
Z(0 x < a, p[r a < 0) = dhe Z(0 x < a, p[r a > 0) = R.
12.
Shkruaje bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ jobarazimit: x > -5; x < 4; 0 x < -1; 0 x < 3, me
ndihm[n e intervalit.
Zgjidhjet e jobarazimeve t[ llojit x a jan[ intervalet [a; +), kurse t[ jobarazimeve x a jan[
intervalet (-; a].
13.
Paraqite me interval dhe n[ drejt[z[n numerike bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ jobarazimit:
a) x 3; b) x -2.
V[re se si zgjidhet detyra e k[tij lloji.
a) N[ qoft[ se x 3, at[her[ x (-; 3].

10.
Zgjidhe jobarazimin 0 x < 5. 11.
b) N[ qoft[ se x -2, at[her[ x [-2; +).

Duhet t[ dish:
t[ provosh cil[t prej vlerave jan[ zgjidhje t[
jobarazimit t[ dh[n[;
Provo a [sht[ Z(2x -1 > x + 1) = {2, 3, 4} n[
qoft[ se x {0, 1, 2, 3, 4}
t[ konstatosh dy jobarazime a jan[ ekuivalente;
14.
Shkruaje bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ jobarazimit x -1 me ndihm[n e intervalit.
t[ sqarosh kur dy jobarazime jan[ ekuivalente;
ta paraqesish me intervale dhe n[ drejt[z[n
numerike bashk[sin[ e zgjidhjeve t[
jobarazimit t[ dh[n[.
Konstato se jobarazimi 3x - 1 > x + 1 a [sht[
ekuivalent me jobarazimin 4x - 1 > 3x, n[ qoft[
se x {0, 1, 2, 3, 4} = D.
Paraqite me interval zgjidhjen e jobarazimit
x < -3.
Kontrollohu!
Kujtohu! 1. A
N[ bashk[sin[ D = {-2, -1, 0, 1, 2} [sht[
dh[n[ jobarazimi 3x - 2 > 2x - 3.
Si do t[ konstatosh se jobarazimi i
dh[n[ a [sht[ ekuivalent me joba-
razimin e fituar?
Do t'i caktoj bashk[sit[ e zgjidhjeve
t[ dy jobarazimeve dhe do t'i kra-
hasoj ato.
Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ jobarazimit t[
dh[n[.
Shtoje n[ t[ dy an[t e jobarazimit shprehjen x -
1 dhe provo jobarazimi i fituar a [sht[ ekuivalent
me jobarazimin e dh[n[.
TEOREMAT P{R JOBARAZIMET EKUIVALENTE
10 10
10 10 10
P[r cil[t barazime thuhet se jan[ ekuivalente?
Provo a jan[ ekuivalente n[ bashk[sin[
D = {1, 2, 3, 4} jobarazimet: 3x - 1 > x + 3 dhe
2x - 1 > x + 1.
Si thot[ teorema 1 p[r barazimet ekuivalente?
Detyra
1. Te bashk[sia D = {-1, 0, 1, 2, 3} jan[ dh[n[
jobarazimet:
a) 3x + 1 > 2x + 1; b) 2x + 3 > x + 3.
Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ ]donj[rit prej
jobarazimeve t[ dh[na.
2. Cakto cil[t prej k[tyre jobarazimeve jan[
ekuivalente n[ bashk[sin[
D = {-2, -1, 0, 1, 2}:
a) 3x - 2 > 2x - 3; c) 2x + 5 > x + 4.
b) 2x - 1 > x - 2;
3. Paraqite me interval bashk[sin[ e zgjidhjeve
t[ jobarazimit:
a) x > -2; b) x < 0; c) x 1; ]) x -3.
4. Paraqite me interval dhe n[ drejt[z[n
jobarazimeve:
a) x > -3; b) x < 2.
5. Paraqite me intervale dhe n[ drejt[z[n
jobarazimeve:
a) x -2; b) x 1.
6. Cili prej k[tyre jobarazimeve nuk ka zgjidhje?
Sqaro p[rgjigjen.
a) x > 0; c) 0 x > -2;
b) 0 x < -1; ]) x < -5.
93
2 3 2 - 2 > 2 2 - 3 T 3 2 - 2 + 2 - 1 > 2 2 - 3 + 2 - 1 T
1 3 1 - 2 > 2 1 - 3 T 3 1 - 2 + 1 - 1 > 2 1 - 3 + 1 - 1 T
0 3 0 - 2 > 2 0 - 3 T 3 0 - 2 + 0 - 1 > 2 0 - 3 - 0 - 1 T
-1 3 (-1) - 2 > 2 (-1) - 3 3 (-1) - 2 - 1 - 1 > 2 (-1) - 3 - 1 - 1
Vlera
p[r x
Jobarazimi i dh[n[
3x - 2 > 2x - 3
I sakt[
jo i sakt[
Jobarazimi i fituar
3x - 2 + x - 1 > 2x - 3 + x - 1
I sakt[
jo i sakt[
-2 3 (-2) - 2 > 2 (-2) - 3 3 (-2) - 2 - 2 - 1 > 2 (-2) - 3 - 2 - 1
Prej tabel[s v[reve se:
Z(3x - 2 > 2x - 3) = {0, 1, 2} dhe Z(3x - 2 + x - 1 > 2x - 3 + x -1) = {0, 1, 2},
p[rkat[sisht duke shtuar shprehjen x + 1 n[ t[ dy an[t e jobarazimit 3x - 2 > 2x - 3 fitojm[
jobarazim 3x - 2 + x - 1 > 2x - 3 + x - 1, ekuivalent me jobarazimin e dh[n[.
Kjo vlen n[ p[rgjith[si p[r jobarazimet. Prandaj mund ta shprehim k[t[ teorem[ p[r shtimin e numrit
ose shprehjes n[ t[ dy an[t e jobarazimit.
Teorema 1
N[ qoft[ se n[ t[ dy an[t e jobarazimit f (x) > g (x) shtohet numri i nj[jt[ ose shprehje racionale
h(x), q[ [sht[ e p[rcaktuar p[r ]do x nga bashk[sia e p[rkufizimit, fitohet jobarazim ekuivalent
me jobarazimin e dh[n[, d.m.th.
f (x) > g(x) f (x) + h(x) > g(x) + h(x).

2.
A jan[ ekuivalent k[to dy jobarazime:
a) 5x + 1 > 4x + 3 dhe 5x + 1 + 3x > 4x + 3 + 3x;
b) 2x - 5 > x - 2 dhe 2x - 5 + 5x - 1 > x - 2 + 5x - 1;
c) 3x - 1 < x + 2 dhe 3x - 1 - 4x < x + 2 - 4x?
Sqaro p[rgjigjen.
B
3. Jobarazimin 4x - 1 < 3x + 2 sille n[ jobarazim t[ form[s s[ zgjidhur.
Cil[n shprehje mund ta shtojsh n[ t[ dy an[t
e jobarazimit q[ ta sjellish n[ form[n e
zgjidhur?
N[ t[ dy an[t e jobarazimit
mund ta shtoj shprehjen
-3x + 1.
Sipas teorem[s 1 kemi:

4x - 1 < 3x + 2 4x - 1 - 3x + 1 < 3x + 2 - 3x + 1 4x -3x < 2 + 1 x < 3.
Prej 4x - 1 < 3x + 2 4x - 3x < 2 + 1 mund t[ v[resh se: an[tari 3x [sht[ bart prej an[s s[
djatht[ n[ an[n e majt[, por me shenj[ t[ kund[rt, kurse an[tari 1 [sht[ bart prej an[s s[ majt[ n[ an[n
e djatht[, gjithashtu me shenj[ t[ kund[rt.
Kjo vlen n[ p[rgjith[si p[r jobarazimet. Prandaj, mund ta shprehim k[t[ pasoj[ 1 nga teorema 1:
}do an[tar i nj[ jobarazimi mund t[ bartet prej nj[r[s an[ n[ an[n tjet[r, me shenj[ t[ kund[rt.

P
1
Me zbatimin e teorem[s 1 mund t[ kryejsh transformacione ekuivalente t[ jobarazimeve, me t[ cil[n
do t'i sjellish deri n[ jobarazime t[ zakonshme, ekuivalente me ato. V[reje at[ n[ k[t[ detyr[.
4. Transformoe n[ jobarazim n[ form[n e zgjidhur 4x - 1 > 3x + 2.
Paraqite zgjidhjen e jobarazimit me interval.
Zbato rrjedhimin 1 dhe grupoji t[
panjohurat n[ an[n e majt[, kurse
t[ njohurat n[ an[n e djatht[.
Sipas rrjedhimit 1 vlen:
4x - 1 > 3x + 2 4x - 3x > 2 + 1
x > 3, kurse Z(4x - 1 > 3x + 2) =
= (3; +).
5. {sht[ dh[n[ jobarazimi 3x - 5 > x - 3. Transformo jobarazimin n[ form[n e zgjidhur.
Paraqite zgjidhjen n[ jobarazim me interval.
6. Provo jobarazimet 3x - 2 + 4x < x + 1 + 4x dhe 3x - 2 < x + 1, t[ p[rkufizuar n[ bashk[sin[
D = {0, 1, 2, 3, 4} a jan[ ekuivalente.
Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ dy
jobarazimeve dhe provo a jan[
ekuivalente.
Z(3x - 2 + 4x < x + 1 + 4x) = {0, 1, 2};
Z(3x - 2 < x + 1) = {0, 1, 2},
pra jobarazimet e dh[na jan[
ekuivalente.
V[ren se n[ t[ dy an[t e jobarazimit t[ par[ kan[ an[tar t[ nj[jt[ 4x. Me eleminimin e 4x nga t[ dy
an[t [sht[ fituar jobarazimi 3x - 2 < x + 1, ekuivalent me jobarazimin e par[.
Sqaro se si do ta zbatosh teorem[n 1 q[ t[ tregosh se an[tari 4x i cili gjendet n[ t[ dy an[t e jobarazimit
mund ta eleminosh dhe t[ fitosh jobarazim ekuivalent me jobarazimin e dh[n[.
95
Kjo vlen n[ p[rgjith[si p[r jobarazimet. Prandaj mund ta shprehim edhe nj[ pasoj[ nga teorema 1:
N[ qoft[ se n[ an[t e ndryshme t[ jobarazimit ka an[tar t[ barabart[, at[her[ mund t[
eleminohen.

P
2
7. Transformo n[ form[n e zgjidhur jobarazimin 4x - 2 - 5x < 3x - 1 - 5x.
8. C {sht[ dh[n[ jobarazimi 3x - 1 > 2x + 1 me D = {1, 2, 3, 4, 5}.
Shum[zoi t[ dy an[t e jobarazimit me 2.
Provo jobarazimi i fituar a [sht[ ekuivalent me jobarazimin e dh[n[.
V[re n[ tabel[ zgjidhjen e detyr[s.
Vlera e x
Jobarazimi
3x - 1 > 2x + 1
6x - 2 > 4x + 2
1
2 > 3
4 > 6
2
5 > 5
10 > 10
3
8 > 7
T
16 > 14
T
4
11 > 9
T
22 > 18
T
5
14 > 11
T
28 > 22
T
Prej tabel[s mund t[ v[resh se Z(3x - 1 > 2x + 1) = {3, 4, 5} dhe Z(6x - 2 > 4x + 2) = = {3, 4, 5},
d.m.th. 3x - 1 > 2x + 1 6x - 2 > 4x + 2.
Kjo vlen n[ p[rgjith[si p[r jobarazimet, vet[m n[ qoft[ se numri me t[ cilin shum[zohen t[ dy an[t e
jobarazimit [sht[ pozitiv. Prandaj, mund ta shprehim k[t[ teorem[ p[r shum[zimin e jobarazimit me
num[r pozitiv:
Teorema 2
N[ qoft[ se t[ dy an[t e nj[ jobarazimi f (x) > g(x) shum[zohen me nj[ num[r a > 0, at[her[
fitohet jobarazim ekuivalent me jobarazimin e dh[n[, d.m.th.
f (x) > g(x) a f (x) > a g(x) p[r a > 0..

9. Sqaro pse jobarazimet jan[ ekuivalente: 3x - 2 < 2x - 3 dhe 9x - 6 < 6x - 9.
10.
{sht[ dh[n[ jobarazimi 4x - 8 < 12 - 8x, te i cili jan[ krye k[to transformacione ekuivalente:
x x - < -
1 1 1 1
4 8 12 8
4 4 4 4
x - 2 < 3 - 2x;
4x : 4 - 8 : 4 < 12 : 4 - 8x : 4 x - 2 < 3 - 2x.
Sqaro cil[t transformacione jan[ krye te jobarazimi 4x - 8 < 12 - 8x.
Krahasoi jobarazimet e fituara. }ka v[ren?
Shum[zoi t[ dy an[t e ]donj[rit nga jobarazimet e dh[na me -2.
Provo jobarazit[ numerike t[ fituara a jan[ t[ sakta. }ka v[ren?
7 > 4; -2 7 > -2 4, -14 > -8 jobarazi numerike jo e sakt[.

-5 < -3, -2 (-5) < -2 (-3), 10 < 6 jobarazi numerike jo e sakt[.
1 > -4, -2 1 > -2 (-4), -2 > 8 jobarazi numerike jo e sakt[.
V[reve se: n[ qoft[ se t[ dy an[t e jobarazimit 4x - 8 < 12 - 8x shum[zohen me

1
4
, at[her[ [sht[
krye transformacioni i nj[jt[ sikurse t[ dy an[t e atij jobarazimi t[ pjes[tohen me 4. Mund t[ jepet ky
rrjedhim i teorem[s 2.
N[ qoft[ se t[ dy an[t e jobarazimit kan[ shum[zues pozitiv t[ p[rbashk[t, at[her[ t[ dy an[t
e jobarazimit mund t[ pjes[tohen me at[ vler[ dhe n[ at[ rast fitohet jobarazim i ri ekuvalent
me te parin.

P
1
11.
{sht[ dh[n[ jobarazimi 10x - 25 < 5x + 15. Transformo k[t[ jobarazim n[ jobarazim t[ zakonsh[m
me zbatimin e rrjedhimit 1.
12. {sht[ dh[n[ jobarazimi x x + > -
3 1 5 1
4 2 8 4
. Me cilin num[r mund t'i shum[zosh t[ dy an[t e
jobarazimit, q[ t[ fitosh jobarazim pa em[ruesa?
SHVP(4, 2, 8) = 8; x x x x + > - + > -

3 1 5 1
8 8 8 8 6 4 5 2
4 2 8 4
.
Transformimi i jobarazimit x x + > -
3 1 5 1
4 2 8 4
[sht[ krye n[ baz[ t[ teorem[s 2. V[re se mund t[
shprehet ky rrjedhi i T
2
.
Jobarazimi me koeficient thyes mund t[ transformohet n[ jobarazim ekuvalent me koeficient
numra t[ plot[, n[se shum[zohen t[ dy an[t e jobarazimit me shumefishin m[ t[ vog[l t[
p[rbashk[t t[ emrues[ve t[ atyre koeficient[ve

P
2
13. Transformo n[ jobarazim me koeficient t[ plot[ numerik jobarazimin
x x - > +
1 1 5 1
3 2 6 2
.
14.
Jan[ dh[n[ jobarazit[ e sakta numerike: 7 > 4, -5 < -3 dhe 1 > -4.
97
Q[ t[ fitohet jobarazi t[ sakt[ numerike, [sht[ e nevojshme t[ ndryshon shenja e jobarazis[, d.m.th. -
14 > -8 t[ z[v[nd[sohet me -14 < -8, 10 < 6 t[ z[v[nd[sohet me 10 > 6 dhe
-2 > 8 t[ z[v[nd[sohet me -2 < 8.
Kjo vlen p[r ]far[do numra real[ a, b dhe c.
P[r shenjat te jobarazit[ 3 < 5 dhe 2 > -1 themi se kan[ kahe t[ kund[rta.
Prandaj, p[r jobarazimet mund ta parashtrojm[ k[t[ teorem[:
Teorema 3
N[ qoft[ se t[ dy an[t e jobarazimit f (x) > g(x) shum[zohen ose pjes[tohen me nj[ num[r t[
nj[jt[ negativ c dhe poashtu shenja e jobarazimit z[vend[sohet me shenj[n e kund[rt, at[her[,
do t[ fitohet jobarazim ekuivalent me jobarazimin e dh[n[, d.m.th. p[r c < 0:
f (x) > g(x) c f (x) < c g(x).

15.
Transformo n[ form[n e zgjidhur jobarazimin 2x - 7 > 5x - 1.
Zbatoje pasoj[n 1 nga teorema 1,
pasoj[n 1 nga teorema 2 dhe
teorema 3.
2x - 7 > 5x - 1 2x - 5x > -1 + 7
-3x > 6 -x > 2 x < -2,
d.m.th.Z(2x - 7 > 5x - 1) = (-, - 2).
Duhet t[ dish:
t' i shprehish edhe rrjedhimet e tyre p[r
jobarazimet ekuivalente; Sqaro pse jobarazimet jan[ ekuivalente:
t' i zbatosh teoremat dhe rrjedhimet p[r
jobarazimet ekuivalente lineare n[ detyra.
Detyra
1. K[to jobarazime transformoji n[ form[n e
zgjidhur.
2x - 5 < x - 3 dhe 2x - 5 - x < x - 3 - x;
2
3
x - 1 <
1
2
x + 2 dhe 4x - 6 < 3x + 12;
-5x + 3 < -3x - 1 dhe 5x - 3 > 3x + 1.
a) 3x - 1 < 2x + 1; b) 4x - 3 > 3x - 1.
2. Te jobarazimi 2x - 3 - 5x < x - 1 - 5x elemino
dy an[tar ashtu q[ t[ fitosh jobarazim
ekuivalent me jobarazimin e dh[n[.
V[re v[rtetimin e pohimit.
{sht[ dh[n[: a > b dhe c < 0.
Duhet t[ v[rtetohet: a c < b c.
a c - b c = (a - b) c; pasi c < 0 dhe a - b > 0 (pse a > b), vijon se prodhimi (a - b) c

[sht[ negativ, d.m.th. a c - b c < 0; a c < b c.
N[ qoft[ se a > b dhe c < 0, at[her[ a c < b c, por n[ qoft[ se a < b dhe c < 0, at[her[ a c > b c.
Kontrollohu!
Kujtohu!
5. Jobarazimin 3x - 5 < 4x - 3 transformo n[
jobarazim n[ form[n e zgjidhur.
Paraqite zgjidhjen e jobarazimit me inter-
val.
6. Sqaroi k[to ekuivalenca:
a) -5x + 1 > 2x - 3 5x - 1 < -2x + 3;
b) 4x - 2 < 3x + 1 -4x + 2 > -3x - 1.
ZGJIDHJA E JOBARAZIMEVE LINEARE
ME NJ{ T{ PANJOHUR
11 11
11 11 11
Cakto cili prej k[tyre jobarazimeve jan[
jobarazime lineare me nj[ t[ panjohur:
1. A Zgjidhe jobarazimin 4x - 3 > 2x + 1.
Paraqite zgjidhjen me interval n[
drejt[z[n numerike.
x
2
+ 6 > 4x;
Transformo n[ form[n e zgjidhur k[t[
jobarazim 5x - 3 > 3x + 1.
3x - 1 < 2x + 3;
x + 5 > 3x -1; x + 2y < 3 - x.
4x - 3 > 2x + 1 4x - 2x > 1 + 3 (sipas P

1
t[ T
1
)
4x - 2x > 1 + 3 2x > 4 (sjellja e t[ dy an[ve t[ jobarazimit)
2x > 4 x > 2 (pjes[timi i jobarazimit sipas P
1
t[ T
2
)
Z(4x - 3 > 2x + 1) = Z(x > 2) = (2; +).
2. Zgjidhi k[to jobarazime: a) x - 4 > 8 - 3x; b) 3x - 5 < -x + 3.

3. {sht[ dh[n[ zgjidhja e jobarazimit 3(2x - 1) -(9 - 8x). Sqaro ]do transformacion ekuivalent t[
zbatuar gjat[ zgjidhjes.
3(2x - 1) -(9 - 8x) 6x - 3 -9 + 8x 6x - 8x -9 + 3 -2x -6 -x -3
x 3; Z(3(2x - 1) -(9 - 8x)) = Z(x 3) = [3, +).
Si do ta sjellish jobarazimin e dh[n[
n[ form[n e zgjidhur?
Do t[ zbatoj pasoj[n 1 nga teorema
1 dhe pasoj[n 1 nga teorema 2.
Jobarazime jan[ edhe:f (x) g(x); f (x) g(x);
3. K[t[ jobarazim transformoe n[ jobarazim
ekuivalent pa em[ruesa:
a)
x +1
2
<
x
4
+ 1; b)
x + 3 2
6
<
x -1
3
- 1.
4. Jobarazimin
x
2
- 1 <
x
3
+ 1, sille n[
jobarazim n[ form[n e zgjidhur.
99
5. Zgjidhe jobarazimin
x x - +
- <
2 1 1 1
3 2 6
.
Si do t[ lirohesh prej em[ruesave te
jobarazimi i dh[n[?
T[ dy an[t e jobarazimit do t'i shu-
m[zoj me SHVP(3,2,6)=6.
x x - +
- <
2 1 1 1
3 2 6
2(2x - 1) -3 1 < x + 1 4x - 2 - 3 < x + 1 4x - x < 1 + 2 + 3
3x < 6 x < 2.
Z(
x x - +
- <
2 1 1 1
3 2 6
) = Z(x < 2) = (-; 2), d.m.th. x (-; 2).
6. Zgjidhe jobarazimin
x x - -
- >
1 1 2 3
3 6 4
.
Duhet t[ dish:
t[ zgjidhish jobarazim linear me nj[ t[
panjohur;
Zgjidhe k[t[ jobarazim:
2(x - 3) -(9 - 5x).
t[ provosh intervalin e dh[n[ a [sht[ zgjidhje
e jobarazimit t[ dh[n[;
Detyra
1. Zgjidhi k[to jobarazime:
a) 5x - 2 > 3x + 4; b) 2x - 7 < 5x + 2.
t[ formosh jobarazim p[r detyr[n e dh[n[ t[
p[rshkruar me fjal[.
P[r cilat vlera t[ x shprehja 2x - 4 [sht[ pozi-
tive?
Zgjidhe jobarazimin:
x x x - + -
- <
3 1 2 1 3 1
2 3 6
.
a) 2x - 3(x - 1) -(5 - x);
b) 3x - 2(x + 3) -3(4 - x);
3. Provo se intervali (-3; +) a [sht[ zgjidhje e
jobarazimit:
x x + -
<
5 4 4
4 2
.
a)
x x - +
- <
3 5 2 1
0
2 3
;
b)
x x - +
- < -
3 1
1 2
3 2
5. Cakto p[r cilat vlera t[ x shprehja

x x - +
-
9 3
2 4
ka vler[ pozitive.
Gjat[sia e nj[ drejtk[nd[shi [sht[ p[r 3 cm
m[ e madhe se gjer[sia. Sa duhet t[ jet[
gjat[sia e drejtk[nd[shit q[ t[ jet[ perimetri
m[ i vog[l p[r 54 cm?
6.
4. Zgjidhe jobarazimin 2x - (3 - x) 5x - 1.
Kontrollohu!
Kujtohu!
3x + 1 > 2x - 1 4x - 1 < 3x + 2
3x - 2x > -1 - 1 4x - 3x < 2 + 1
x > -2 x < 3
Z(3x + 1 > 2x - 1) = (-2; +) Z(4x - 1 < 3x + 2) = (-; 3)
ZGJIDHJA E SISTEMIT T{ JOBARAZIMEVE
LINEARE ME NJ{ T{ PANJOHUR
12 12
12 12 12
}do vler[ e t[ panjohur[s p[r t[ cil[n
jobarazimi kalon n[ jobarazi t[ sakt[ numerike
quhet zgjidhje e jobarazimit.
1. A Jan[ dh[n[ jobarazimet:
3x + 1 > 2x - 1 dhe 4x - 1 < 3x + 2.
Provo x = 3 a [sht[ zgjidhje e jobarazimit
3x - 1 > 2x - 3.
Zgjidhi jobarazimet e dh[na.
Si do t[ konstatosh jobarazimet e
dh[na a kan[ zgjidhje t[ p[rbash-
k[ta?
SISTEMI I JOBARAZIMEVE LINEARE
ME NJ{ T{ PANJOHUR
T[ gjitha zgjidhjet e nj[ jobarazimi formojn[
bashk[si e cila quhet bashk[si e zgjidhjeve t[
atij jobarazimi.
Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ jobarazimit
5x - 2 < 3x + 4.
Paraqite bashk[sin[ e zgjidhjeve t[
]donj[rit prej jobarazimeve me interval
dhe n[ drejt[z[n e nj[jt[ numerike.
Konstato se jobarazimet e dh[na a kan[

zgjidhje t[ p[rbashk[ta.
Jobarazimet e dh[na do t'i sjell[ deri te forma e zgjidhur, pastaj zgjidhjet do t'i paraqes me
interval dhe n[ t[ nj[jt[n drejt[z numerike, prej ku do t[ v[rej prerjen e bashk[sis[ s[
zgjidhjeve t[ tyre.
N[ drejt[z[n numerike n[ p[rgjith[si mund t[ v[resh se numrat q[ i takojn[ intervalit (-2, 3) jan[
zgjidhje edhe t[ nj[rit jobarazim edhe t[ joabrazimit tjet[r. P[r dy jobarazime t[ dh[na themi se
formojn[ sistem t[ dy jobarazimeve lineare me nj[ t[ panjohur.
Z(3x + 1 > 2x - 1) Z(4x - 1 < 3x + 2)

Sistemi i jobarazimeve lineare me nj t panjohur
101
V[re hapat gjat[ v[rtetimit.
B
Sille sistemin e dh[n[ n[ form[n normale.
Mbaj mend!
P[r dy ose m[ shum[ jobarazime lineare me t[ panjohur[n e nj[jt[, p[r t[ cilat k[rkohen zgjidhjet e
p[rbashk[ta, thuhet se formojn[ sistem t[ jobarazimeve lineare me nj[ t[ panjohur.
2. {sht[ dh[n[ sistemi i jobarazimeve
.
x x
x x
- < +
- > +
3 1 2 3
5 3 2 9
T[ gjitha vlerat e t[ panjohur[s x q[ jan[ zgjidhje t[ p[rbashk[ta t[ jobarazimeve t[ sistemit,
p[rkat[sisht prerja e bashk[sive t[ zgjidhjeve t[ jobarazimeve nga sistemi, quhet bashk[si e zgjidhjeve
t[ jobarazimeve t[ sistemit dhe sh[nohet me Z
s
, d.m.th.
Z
s

= Z(ax > b) Z(a
1
x > b
1
).
Shkruaje me interval bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ sistemit t[ dh[n[.
}do sistem prej dy jobarazimeve lineare me nj[ t[ panjohur mund t[ sillet n[ form[n normale, si
p[r shembull:
ax b
a x b
>
>
1 1
(a, b, a
1
, b
1
R).
Cakto zgjidhjet e p[rbashk[ta t[ jobarazimeve t[ sistemit n[ drejt[z[n numerike.
Dy sisteme t[ p[rkufizuara n[ bashk[sin[ e nj[jt[ jan[ ekuivalente n[ qoft[ se kan[ bashk[si t[
zgjidhjeve t[ barabarta.
3. {sht[ dh[n[ sistemi i jobarazimeve lineare
ax b
a x b
>
>
1 1
dhe jobarazimi a
2
x > b
2
q[ [sht[
ekuivalent me ax > b.
V[rteto se sistemi i jobarazimeve
ax b
a x b
>
>
1 1
[sht[ ekuivalent me sistemin
.
a x b
a x b
>
>
2 2
1 1
1
Zgjidhja e sistemit t[ jobarazimeve
ax b
a x b
>
>
1 1
[sht[ Z
s

= Z(ax > b) Z(a
1
x > b
1
).
2
Prej ax > b a
2
x > b
2
vijon Z(ax > b) = Z(a
2
x > b
2
).
3
Zgjidhja e sistemit
a x b
a x b
>
>
2 2
1 1
[sht[ Z
s
= Z(a
2
x > b
2
) Z(a
1
x > b
1
).
4
Prej Z(ax > b) = Z(a
2
x > b
2
) vijon se Z(a
2
x > b
2
) Z(a
1
x > b
1
) = Z(ax > b) Z(a
1
x > b
1
),
d.m.th.
ax b
a x b
>
>
1 1

.
a x b
a x b
>
>
2 2
1 1
Me k[t[ v[rtetuam se vlen:
Teorema 1
N[ qoft[ se n[ nj[ sistem t[ jobarazimeve z[v[nd[sohet cilido jobarazim me jobarazimin
ekuivalent me t[, fitohet sistemi i jobarazimeve ekuivalent me sistemin e dh[n[.

4.
Zgjidhe sistemin e jobarazimeve
.
x
x x
- <
< -
2
3 0
3
1
1
4 2
Zgjidhjen e sistemit paraqite me interval t[
boshtit numerik.
S[ pari, jobarazimet e sistemit do t' i
transformojm[ n[ form[n e zgjidhur,
pastaj do t[ caktoj prerjen e bashk[sive
q[ jan[ zgjidhje e jobarazimeve t[
sistemit.
N[ ]far[ forme duhet t'i sjellish
jobarazimet e sistemit dhe si do
ta caktosh zgjidhjen e tij?
x
x x
- <
< -
2
3 0
3
1
1
4 2

x
x x
+ - <
+ < -
2 9 0
1 4 2

x
x x
<- +
+ < -
2 9
2 4 1

x
x
<
<
7
3 3

x
x
<
<
7
1
.
Z
s
= (-; 7) (-; 1) = (-; 1)
5.
Zgjidhe sistemin e jobarazimeve
x x
x x
.
+ -
- >
+ <
2 1 1
1
3 6
3 1
1
4 2
Zgjidhjen e sistemit paraqite me inter-
val t[ boshtit numerik.
Sistemi nuk do t[ ket[ zgjidhje n[
qoft[ se prerja e bashk[sive t[
zgjidhjeve t[ dy jobarazimeve [sht[
bashk[si e zbraz[t.
Kur sistemi prej dy jobarazimeve
lineare mund t[ mos ket[ zgjidhje?
Z
s
= Z(x < 7) Z(x < 1) = (-; 1)
Sistemi i jobarazimeve lineare me nj t panjohur
103
Mbaj mend!
N[ qoft[ se bashk[sia e zgjidhjeve t[ dy jobarazimeve [sht[ bashk[si e zbraz[t, at[her[ thuhet se
sistemi nuk ka zgjidhje ose sistemi [sht[ kund[rth[n[s.
6. Zgjidhe sistemin e jobarazimeve:
x x
x x
- -
<
- +
<
1 5
2 4
2 1 2
2 3
Duhet t[ dish:
t[ zgjidhish sistemin e jobarazimeve lineare me nj[ t[ panjohur;
Zgjidhe sistemin e jobarazimeve lineare me nj[ t[ panjohur:
.
x
x x
- <
+ >
2
1 0
3
1
1
2 4
n[ drejt[z[n numerike dhe me interval ta paraqesish bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ sistemit t[
jobarazimeve lineare me nj[ t[ panjohu
Cila [sht[ zgjidhje e sistemit t[ jobarazimeve me nj[ t[ panjohur:
ax b
a x b
>
>
1 1
n[ qoft[ se
Z(ax > b) = (-, -1) dhe Z(a
1
x > b
1
) = (0, +)?
x x
x x
+ -
- >
+ <
2 1 1
1
3 6
3 1
1
4 2

x x
x x
+ - > -
- + <
4 2 6 1
3 1 4 2

x x
x x
- >- - +
- < -
4 1 2 6
3 2 1 4

x
x
>
<-
3 3
3

x
x
>
<-
1
3
.
Z(x > 1) = (1; +), Z(x < -3) = (-; -3); Z
s
= Z(x > 1) Z(x < -3) = .
Kontrollohu!
Tema 2. Barazimi linear, jobarazimi linear dhe funksioni linear
104
Kujtohu!
3. Zgjidhe sistemin:
a)
( ) ( )
( ) ( )
x x x
x x
- > + -
- - < -
3 2 2 3 2
2 2 5 1 3 1
b)
( ) ( )
( ) ( ).
x x x
x x
- - > - +
- >- -
5 2 2 1
2 1 5
a)
( ) ( )
( ) ( ) ;
x x x
x x x x
+ - > +
+ - - <
2
2 3 2
2 1 2 1 4
b)
( ) ( ) ( )
.
x x x
x x x
- + - > - -
- - -
+ > +
2 2 2
1 2 2 3 1
1 1 2 1 9
2 3 3 6
Detyra
a)
;
x x
x x
- >-
+ >
6 3 2
9 6 3
b)
.
x x
x x
- > -
+ > +
3 2 2 5
2 2 3
a)
;
x
x
x x
- < +
+ -
- >
2
7
2 3
2 3 2
1
4 3
b)
.
x x x
x x
- +
- < -
- >
2 1 1
3 2 6 2
1 2
2 6 3
FUNKSIONI LINEAR
13 13
13 13 13
1. A N[ nj[ en[ q[ nxen 35 l ka 5 l uj[. Nj[
gyp hedh[ n[ en[ nga 3l uj[ n[ minut[.
Sa litra uj[ do t[ ket[ n[ en[ pas: 1 minut[;
2 minuta; 2,5 minuta; 5 minuta; 10 minuta?
FUNKSIONI LINEAR
P[rpjes[timi i drejt[ dhe i zhdrejt[ jan[ fun-
ksione. Ato zakonisht jepen me formula.
Sa litra uj[ (y) do t[ ket[ n[ en[ pas (x)
minuta?
B[je tabel[n me t[ dh[nat e detyr[s.
Cili p[rpjes[tim [sht[ shprehur me formul[n
y = 2x?
Cili p[rpjes[tim [sht[ shprehur me formul[n
y
x
=
1
?
P[r x = 1 minut[, y = 3 1 + 5 = 8 ;
p[r x = 2 minuta, y = 3 2 + 5 = 11 .
Si do ta njehsosh sa uj[ ka n[ en[
p[r x = 1 minuta, kurse sa p[r x = 2
minuta?
Funksioni linear
105
V[reve se pas x minuta n[ en[ do t[ ket[ 3x + 5 litra uj[, d.m.th. y = 3x + 5.
V[re se procesi i mbushjes s[ en[s me uj[ mund t[ p[rshkruhet si funksion f t[ dh[n[ me formul[
f(x) = 3x + 5.
Sipas formul[s mund t[ formosh tabel[ dhe p[r vlera tjera t[ x (koha), p[rve] t[ dh[nave tjera..
f(x) = 3x + 5
x
8
1
9,5
1,5
11
2
12,5
2,5
14
3
20
5
32
9
35
10
Pas sa minuta ena do t[ mbushet me
uj[?
V[ren se, sipas natyr[s s[ problemit, koha x mund t[ ndryshon prej 0 deri m[ 10 minuta.
N[ qoft[ se e shqyrton vet[m formul[n f(x) = 3x + 5, at[her[ x mund t[ jet[ ]far[do num[r real.
}do numri real x i shoq[rohet num[r real i caktuar y, i atill[ q[ y = f(x).
Me formul[n f(x) = 3x + 5 [sht[ dh[n[ funksioni f n[ bashk[sin[ R dhe paraqet shembull p[r
funksion linear.
V[re dhe mbaj mend!
Funksioni f q[ [sht[ dh[n[ me formul[n f(x) = kx + n, ku k dhe n jan[ ]far[do numra t[ dh[n[
real[, quhet funksion linear.
2. Shkruaje funksionin linear p[r t[ cilin:
a) k = 3 dhe n = 5; c) k = -2 dhe n = -1;
b) k = 2 dhe n = -3; ]) k = 5 dhe n = 0.
Numri k quhet koeficienti para argumentit x, kurse n an[tari i lir[.
N[ qoft[ se funksioni linear [sht[ dh[n[ me formul[ dhe n[ qoft[ se nuk [sht[ th[n[ asgj[ p[r
fush[n e p[rkufizimit, at[her[ do t[ llogarisim se fusha e p[rkufizimit t[ atij funksioni [sht[ R.
N[ qoft[ se k = 5 dhe n = 0, at[her[
funksioni e mer form[n f(x) = 5x.
Ai [sht[ p[rpjes[tim i drejt[.
}far[ forme ka funksioni te i cili
k = 5 dhe n = 0 nga detyra 2?
}far[ p[rpjes[timi paraqet funksioni?
koeficienti para argumentit [sht[ 4, kurse an[tari i lir[ 2;
3.
Shkruaje funksionin linear te i cili:
koeficienti para argumentit [sht[ -3, kurse an[tari i lir[ 1;
koeficienti para argumentit [sht[ -2, kurse an[tari i lir[ 0.
106
6. Cakto zeron e funksionit: a) y = -3x + 6; b) y = 2x - 1.
Krahaso zgjidhjen t[nde p[r funksionin a).
a) Vlera e funksionit y = -3x + 6 [sht[ zero n[ qoft[ se: -3x + 6 = 0; -3x = -6; 3x = 6; x = 2, d.m.th.
numri 2 [sht[ zero e funksionit y = -3x + 6.
Q[ t[ jet[ y = 0, duhet kx + n = 0. Prej

k[tu kx = -n, kurse
n
x
k
=- , p[r k 0.
Si do ta caktosh x te funksioni
y = kx + n q[ t[ jet[ y = 0?
7. Cakto zeron e ]donj[rit prej funksioneve:
a) y = x - 5; b) y = 5x - 3; c) y = -3x; ]) y x = -
1
2
2
.
Duhet t[ dish:
t[ p[rkufizosh funksion linear;
t[ caktosh koeficientin dhe an[tarin e lir[ te
funksioni linear;
t[ caktosh zeron e funksionit linear.
Mbaj mend!
Vlera e argumentit x p[r t[ cil[n vlera e funksionit y [sht[ zero, quhet zero e funksionit.
5.
Provo se numir -3 a [sht[ zero e funksionit f(x) = x + 3.
P[r cil[n vler[ t[ argumentit x, vlera
f(x) e funksionit [sht[ zero?
P[r x = 2 fitohet f(x) = 2 - 2, d.m.th.
f(x) = 0, p[r x = 2.
V[re se, te funksionet e dh[na, n[ vend t[ f(x) q[ndron y. K[shtu do t'i shkruajm[ funksionet lineare
p[r m[ tutje.
4.
{sht[ dh[n[ funksioni linear f(x) = x - 2. Cakto:
f (-2); f (0); f (2).
B
Cili prej k[tyre funksioneve [sht[ funksion li-
near?
a) y = 6x; b) y
x
=
6
; c) y = 2x
2
- 1;
]) y = -2x + 1; d) y = x + 3.
Cakto zeron e funksionit y = -2x - 6.
Kontrollohu!
Funksioni linear
107
Kujtohu!
Detyra
1. Cakto cili prej k[tyre funksioneve [sht[ li-
near:
a)
y
x
=
12
; b) y = x
2
- 1; c) y = 3x;
]) y = -2x + 3; d) y x = +
1
2
2
.
2. Shkruaje funksionin linear te i cili:
a) k = -2, n = 3; b) k = -1, n = 2;
c) k = -2, n = 0; ])
k =
1
2
, n =
1
4
.
3. Cakto koeficientin para argumentit dhe
an[tarin e lir[ te funksioni:
a) y = 2x - 3; b) y = 2x;
c)
y x =- +
1
3
3
; ])
y x =-
1
2
.
4. Cakto zeron e funksionit:
a) y = 3x - 6; b)
y x = -
1 1
2 4
;
c) y = 2x - 5; ]) y = 2x.
5. Zero e funksionit y = kx + n [sht[ x = 2,
kurse n = -3. Cakto koeficentin para
argumentit.
6. P[r funksionin y = kx + n, x = -2 [sht[ zero e
funksionit, kurse an[tari i lir[ [sht[ p[r 3 m[ i
madh se koeficienti para argumentit. Cakto k
dhe n.
PARAQITJA GRAFIKE E FUNKSIONIT LINEAR
14 14
14 14 14
1. A N[p[r pikat O dhe A n[ vizatim [sht[
t[rhequr drejt[z.
Trego se ajo drejt[z [sht[ grafiku i fun-
ksionit y = 2x.
N[ vizatim [sht[ dh[n[ sistemi k[nddrejt
koordinativ Oxy.
Cakto koordinatat e pik[s A.
Provo se pikat
O(0,0) dhe A(1, 2)
a i takojn[ grafikut
t[ funksionit
y = 2x.
Trego se pika
(2,4) i takon gra-
fikut t[ funksionit
y = 2x.
Si quhet boshti x, dhe si quhet boshti y?
Si quhet pika O?
Sa drejt[za kalojn[ n[p[r dy pika?
108
3. B
N[ vizatim [sht[ dh[n[ grafiku i funksionit:
y = 2x dhe n[p[r pikat P dhe B [sht[ t[rhequr drejt[z.
Trego se ajo drejt[z [sht[ grafik i funksionit y = 2x + 3.
Cakto koordinatat e pik[s P ku grafiku i funksionit
y = 2x + 3 e pret boshtin y.
Sipas vizatimit, cakto koordinatat e pik[s B e cila i
takon grafikut t[ funksionit y = 2x + 3.
Cakto
OP
dhe AB.
Teorema 1
Grafiku i funksionit linear y = kx, p[r ]far[do num[r k R [sht[ drejt[z q[ kalon n[p[r
origin[n e koordinatave.

P[r x = 0, y = 2 0, y = 0.
P[r x = 1, y = 2 1, y = 2.
Vijimisht pikat O dhe A i takojn[ grafikut
t[ funksionit.
Si do t[ tregosh se pikat O(0, 0) dhe
A(1,2) i takojn[ grafikut t[ fun-
ksionit?
V[re, n[ vizatim, se [sht[ t[hequr drejt[za n[p[r pikat O dhe A, t[ cilat i takojn[ grafikut t[ funksionit
y = 2x.
T[ zgjedhim ]far[do pik[ B(x

1
, y
1
) q[ shtrihet n[ drejt[z[n OA (shihe vizatimin).
2.
{sht[ dh[n[ funksioni y = -3x.
Provo pikat: A(1, -3) dhe B(-1, 3) a i takojn[ grafikut t[ funksionit.
Paraqite grafikisht funksionin.
V[re sqarimin se ]do pik[ e drejt[z[s OA e plot[son kushtin y = 2x, kurse pika q[ nuk i takon OA
nuk e plot[son k[t[ kusht.
V[re se ONB ~ OMA. Nga ngjashm[ria e trek[nd[shave vijon se : : = NB ON MA OM, d.m.th.
y
1
: x
1
= 2 : 1; y
1
= 2x
1
. Pra pika B(x
1
, y
1
) i takon grafikut t[ funksionit y = 2x.
T[ zgjedhim nj[ pik[ C q[ nuk i takon drejt[z[s OA, kurse ka abshis[ t[ nj[jt[ me pik[n B (shihe
vizatimin).
Pasi y
1
= 2x
1
, vijon se
= NB 2ON
. V[re se
NC 2ON
, d.m.th. pika C nuk e k[naq kushtin y = 2x.
Dometh[n[ pika C nuk i takon grafikut t[ funksionit.
Mund t[ themi se grafiku i funksionit linear y = 2x [sht[ drejt[z[ e cila kalon n[p[r fillimin (origjin[n)
e koordinatave.
N[ p[rgjith[si, d.m.th. vlen teorema vijuese:
Funksioni linear
109
V[re se grafiku i funksionit linear y = 2x + 3 [sht[ drejt[z paralele me grafikun e funksionit y = 2x,
kurse boshtin e ordinat[s e pret n[ pik[n (0, 3).
N[ p[rgjith[si, d.m.th. vlen
4. Cakto koordinatat e pik[s te e cila grafiku i funksionit y = 2x - 3 e pret boshtin y .
5. C Paraqite grafikun e funksionit y = 3x - 2.
Drejt[za [sht[ p[rcaktuar me dy pika q[ i
takojn[. Dometh[n[, duhet t' i caktoj
koordinatat e dy pikave q[ i takojn[ grafikut
t[ funksionit.
Me sa pika [sht[ p[rcaktuar nj[
drejt[z? A mund at[ ta shfryt[-
zosh n[ k[t[ detyr[?
P[r x = 0, y = 2 0 + 3; y = 3. Grafiku i funksionit y = 2x + 3, e pret boshtin y n[ pik[n P me

koordinata P(0, 3).
P[r x = 1, y = 2 1 + 3; y = 5. Pika B(1, 5) i takon grafikut t[ funksionit

y = 2x + 3.
N[ qoft[ se argumentit x i jep vler[ a, at[her[ funksioni y = 2x fiton vler[ 2a, kurse funksioni
y = 2x + 3 e ka vler[n 2a + 3.
V[re se ordinata e ]do pike nga grafiku i funksionit y = 2x + 3 [sht[ p[r 3 (an[tari i lir[) m[ e madhe
se ordinata me abshis[n e nj[jt[ t[ funksionit y = 2x.
Segmentet OP dhe AB jan[ paralele dhe = OP AB . Prandaj kat[rk[nd[shi OAPB [sht[ paralelogram,
kurse nga kjo vijon se drejt[zat OA dhe PB jan[ paralele.
Teorema 2
Grafiku i funksionit y = kx + n [sht[ drejt[z paralele me grafikun e funksionit
y = kx, kurse boshtin e ordinatave e pret n[ pik[n (0, n).

x
y
0
-2
1
1
y = 3x - 2
y = 3 0 - 2, y = -2, A(0, -2)
y = 3 1 - 2, y = 1, B(1, 1)
110
Cila prej pikave: A(0, 0), B(2, 6) dhe C(-1, 3)
i takon grafikut t[ funksionit y = -3x?
Paraqite grafikisht funksionin y = 2x - 1.
Detyra
1. Cila prej pikave: A(-2, -5), B(-1, -2),
C(0, 3) dhe D(2, -1) i takon grafikut t[
funksionit y = x - 3?
Prej grafikut cakto zeron e funksionit, kurse
pastaj kryeje prov[n.
2. P[r cil[n vler[ t[ x pika A(x, 2) i takon gra-
fikut t[ funksionit y = 3x - 1?
V[re dhe mbaj mend!
Funksioni linear grafikisht paraqitet n[ at[ m[nyr[ q[ n[ fillim caktohen koordinatat e dy pikave t[
grafikut t[ tij, pastaj ato pika paraqiten n[ rrafshin koordinativ dhe n[p[r ato t[rhiqet drejt[z. Ajo
drejt[z e paraqet grafikun e funksionit t[ dh[n[.
6. Paraqite grafikisht funksionin y = -2x + 1.
7. N[ vizatim grafikisht [sht[ paraqitur funksioni y = x - 2.
Cakto koordinatat e pik[prerjes A t[ grafikut me
boshtin e abshis[s.
Cakto zeron e funksionit.
Krahaso zeron e funksionit me abshis[n e pik[prerjes.
}far[ v[ren?
x
y
0
-2
2
0
N[ qoft[ se y = 0, at[her[ 0 = x - 2, x = 2, d.m.th. A(2, 0); zero e funksionit [sht[ 2.

Mbaj mend!
Abshisa e pik[prerjes s[ grafikut t[ funksionit linear dhe boshtin x [sht[ zero e funksionit.
Duhet t[ dish:
t[ konstatosh se pika e dh[n[ a i takon grafikut
t[ funksionit t[ dh[n[;
t'i caktosh koordinatat e pik[s te e cila grafiku
i funksionit e pret boshtin e ordinatave;
grafikisht ta paraqesish funksionin linear;
prej grafikut t[ funksionit ta caktosh zeron e
funksionit.
Kontrollohu!
Funksioni linear
111
Kujtohu!
3. Paraqiti grafikisht funksionet:
y = 3x; y = 3x + 2; y = 3x - 2.
4. Cakto koordinatat e pik[s te e cila funksioni
y = 2x - 4 e pret boshtin e abshis[s.
5. Te funksioni y = -2x + n cakto n ashtu q[
pika P(1, 3) t'i takon grafikut t[ tij.
6. Te funksioni y = kx - 2 cakto k ashtu q[
pika A(1, 0) t'i takon grafikut t[ tij.
POZITA RECIPROKE E GRAFIK{VE
T{ DISA FUNKSIONEVE LINEARE
15 15
15 15 15
1. A Paraqiti grafikisht, n[ t[ nj[jtin sistem
t[ koordinatave, k[to funksione:
Te cili funksion: y = 3x, y = x - 3, y x =-
1
2
,
grafiku kalon n[p[r fillimin e koordinatave?
V[re ]'kan[ t[ p[rbashk[t funksionet e
dh[na.
Grafiku i funksionit y = kx kalon n[p[r
fillimin e koordinatave.
Cil[t funksione:
y x = +
1
1
2
;
y = 2x + 1; y x = -
1
1
2
;
e kan[ koeficientin e nj[jt[ para argumentit?
Funksionet e dh[na kan[ koeficient t[ nj[jt[ para
argumentit, kurse grafik[t e tyre jan[ drejt[za paralele.
N[ vizatim jan[ paraqitur grafik[t e funksioneve. Si
jan[ koeficient[t e tyre dhe si [sht[ pozita reciproke e
grafik[ve t[ tyre?
y = 2x; y = 2x - 3; y = 2x + 3;
N[ ]far[ pozite reciproke jan[ grafik[t e
funksioneve y = 2x - 3 dhe y = 2x + 3
me grafikun e funksionit y = 2x?
Kjo vlen n[ p[rgjith[si p[r funksionet me koeficient t[ nj[jt[ para argumentit.
Mbaj mend!
Grafiqet e funksioneve lineare me koeficient t[ nj[jt[ para argumentit jan[ drejt[za paralele.
2. {sht[ dh[n[ funksioni y x = -
1
2
2
. Te cili funksion: y x =- +
1
2
2
; y x = -
1
2
2
;
y x = +
1
5
2
grafiku [sht[ drejt[z paralele me grafikun e funksionit t[ dh[n[?
112
7. C
Shkruaji funksionet te t[ cilat: a) k = 0, n = 3; b) k = 0, n = 1; dhe c) k = 0, n = -2.
Paraqiti funksionet e fituara grafikisht.
a) k = 0, n = 3
y = 0 x + 3
y = 3
b) k = 0, n = 1
y = 0 x + 1
y = 1
c) k = 0, n = -2
y = 0 x - 2
y = -2
x
y
1
3
2
3
y = 0 x + 3
x
y
1
1
2
1
y = 0 x + 1
x
y
1
-2
2
-2
y = 0 x - 2
3. Te funksioni y = kx - 3 cakto k ashtu q[ grafiku i tij t[ jet[ drejt[z[ paralele me grafikun e
funksionit y = 5x - 2.
4. B
Paraqiti grafikisht, n[ t[ nj[jtin sistem koordinativ,
k[to funksione:
y = -2x + 3; y = x + 3; y = -x + 3.
Cakto koordinatat e pik[s te e cila grafiku i ]do fun-
ksioni e pret boshtin y;
V[re ]far[ kan[ t[ p[rbashk[ta funksionet e dh[na.
Funksionet e dh[na kan[ an[tar t[ lir[ t[ nj[jt[
+3 dhe koeficient t[ ndrysh[m para argumentit.
Ato e presin boshtin e ordinat[s n[ pik[n (0, 3).
V[re an[tar[t e lir[ t[
funksioneve. Si jan[ ato
nd[rmjet vedi?
Kjo vlen n[ p[rgjith[si p[r funksionet me an[tarin e nj[jt[ t[ lir[ n.
Mbaj mend!
Grafik[t e funksioneve lineare me an[tar t[ nj[jt[ t[ lir[ jan[ drejt[za t[ cilat boshtin e ordinat[s e
prejn[ n[ pik[n me koordinata (0, n).
5. Jan[ dh[n[ funksionet: y = 3x - 2;
; y x = -
1
2
2
dhe y = -2x + 3.
Cili prej grafiqeve t[ atyre funksioneve priten n[ pik[n e boshtit y?
Cakto koordinatat e asaj pike.
6. Cakto koordinatat e pik[s te e cila grafiku i funksionit y x =- -
1
2
2
e pret boshtin e ordinat[s.
Funksioni linear
113
V[ren se koeficienti para argumentit te funksioni t[ dh[n[ [sht[ 0, kurse grafik[t e tyre jan[ drejt[za
paralele me boshtin e abshis[s.
Te funksioni y = 0 x + n, y = n d.m.th. p[r ]do vler[ t[ x, vlera e y [sht[ n. Funksioni y = n
quhet funksion konstant.
V[re dhe mbaj mend!
Grafiku i funksionit konstant y = n [sht[ drejt[z paralele me boshtin x.
Grafiku i tij e pret boshtin y n[ pik[n (0, n).
Duhet t[ dish:
t[ sqarosh kur grafiku i funksioneve lineare
jan[ drejt[za paralele;
t[ sqarosh kur grafik[t e funksioneve priten n[
pik[n e nj[jt[ t[ boshtit y;
grafikisht t[ paraqesish funksion konstant.
{sht[ dh[n[ funksioni y = 2x - 3. Grafiku i
cilit funksion y = -2x + 3, y = 2x - 1 dhe
y x = -
1
3
2
[sht[ drejt[z q[:
a) [sht[ paralele me grafikun e funksionit t[
dh[n[;
b) e pret boshtin e ordinat[s n[ pik[n e nj[jt[
me grafikun e drejt[z[s s[ dh[n[?
Detyra
1. Cili prej funksioneve:
y = 3x - 2; y = -3x + 2; y x = -
1
2
3
e ka grafikun paralel me grafikun e funksionit
y = 3x?
2. Cakto k ashtu q[ grafiku i funksionit
y = kx + 2 t[ jet[ drejt[z paralele me grafikun
e funksionit
y x =- +
1
3
2
.
3. Cakto k dhe n ashtu q[ grafiku i funksionit
y = kx + n t[ jet[ paralel me grafikun e
funksionit y = 2x - 1 dhe ta pret boshtin e
ordinat[s n[ pik[n M(0, -3).
Paraqiti grafikisht, n[ t[ nj[jtin sistem
koordinativ k[to funksione: y = -3; y = 2
dhe y = 4.
4. Te funksioni y = 2x + n cakto n ashtu q[
pika M(0, -1) t'i takon grafikut t[ funksionit.
5. Cakto k dhe n ashtu q[ grafiku i funksionit
y = kx + n t[ jet[ paralel me grafikun e
funksionit y = -2x + 1 dhe pika P(-2, 6) t'i
takon grafikut t[ funksionit.
6.
Kontrollohu!
114
Kujtohu!
N[ p[rgjith[si
P[r funksionin linear y = kx + n thuhet se [sht[ rrit[s, n[ qoft[ se me ritjen e vlerave t[ argumentit
x riteri edhe vlera e funksionit y.
2. {sht[ dh[n[ funksioni y = 4x - 1.
Paraqite me tabel[ funksionin p[r x {0, 1, 2, 3}.
Konstato se funksioni a [sht[ rrit[s.
3. B
{sht[ dh[n[ funksioni y = -2x + 1.
Paraqite me tabel[ funksionin p[r x {-2, -1, 0, 1, 2}.
Si ndryshon vlera e funksionit, n[ qoft[ se vlera e argumentit ritet?
VIJIMI I FUNKSIONIT LINEAR
16 16
16 16 16
1. A {sht[ dh[n[ funksioni linear
y = 3x - 2.
Paraqite funksionin me tabel[ p[r
x {-2, -1, 0, 1, 2}
N[ vizatim [sht[ paraqitur sistemi k[nddrejt
koordinativ Oxy.
Si ndryshon madh[sia e numrave q[ jan[
paraqitur n[ boshtin x, prej an[s s[ majt[ n[
t[ djatht[?
Paraqite funksionin grafikisht.
Si ndryshon madh[sia e numrave q[ jan[
paraqitur n[ boshtin y, prej posht lart[?
Si ndryshon vlera e funksionit n[ qoft[
se argumenti x ritet?
Prej tabel[s mund t[ v[resh se:

n[ qoft[ se ritet vlera e argumentit, at[her[ ritet edhe vlera e funksionit.
Prandaj p[r funksionin y = 3x - 2 thuhet se [sht[ rrit[s.
x
y
-2
-8
-1
-5
0
-2
1
1
2
4
y = 3x - 2
Funksioni linear
115
x
y
-2
5
-1
3
0
1
1
-1
2
-3
Prej tabel[s mund t[ v[resh se:

n[ qoft[ se ritet vlera e x,
at[her[ vlera e funksionit y zvog[lohet.
P[r k[t[ shkak p[r funksionin y = -2x + 1 thuhet se [sht[ zvog[lues.
N[ p[rgjith[si
P[r funksionin linear y = kx + n thuhet se [sht[ zvog[lues, n[ qoft[ se me ritjen e vlerave argumentit
x vlera e funksionit zvog[lohet.
4. {sht[ dh[n[ funksioni y = -3x + 2.
Paraqite me tabel[ funksionin p[r x {0, 1, 2, 3}.
Cakto se funksioni a [sht[ zvog[lues.
5. }far[ numri (pozitiv ose negativ) [sht[ koeficienti para argumentit te funksionet: y = 3x - 2 dhe
y = 4x - 1 nga detyrat 1 dhe 2?
}far[ numri [sht[ koeficienti para argumentit te funksionet: y = -2x + 1 dhe y = -3x + 2 nga
detyrat 3 dhe 4?
Cil[t prej funksioneve jan[ rrit[s, dhe cil[t zvog[lues?
Te funksionet: y = 3x - 2 dhe y = 4x - 1 koeficienti
para argumentit [sht[ num[r pozitiv dhe ato jan[ rrit[s.
Te funksionet: y = -2x + 1 dhe y = -3x + 2 koeficienti
para argumentit [sht[ num[r negativ dhe ato jan[
zvog[lues.
}ka p[rfundove p[r
funksionet e dh[na:
kur ato jan[ rrit[s,
dhe kur jan[ zvog[-
lues?
At[ q[ e konstatove p[r funksionet: y = 3x - 2 dhe y = 4x - 1, p[rkat[sisht p[r y = -2x + 1 dhe y = -3x
+ 2 vlen n[ p[rgjith[si p[r funksionet lineare.
Mbaj mend!
N[ qoft[ se te funksioni y = kx + n, koeficienti k [sht[ pozitiv, at[her[ funksioni [sht[ rrit[s, kurse
p[r k < 0, funksioni [sht[ zvog[lues.
6.
Cakto cili prej funksioneve [sht[ rrit[s, dhe cili zvog[lues:
a)
y x = +
1
3
2
; b) y = x - 5; c) y = -5x + 2; ]) . y x =- -
1
1
2
116
Grafiku i funksionit y = kx + n e pret boshtin
y n[ pik[n P(0, 2) dhe kalon n[p[r pik[n
A(1, -1).
Cakto se funksioni a [sht[ rrit[s ose
zvog[lues.
5.
Paraqite grafikisht funksionin
y = (a - 3)x + 1 dhe konstato se ai a [sht[
rrit[s ose zvog[lues, n[ qoft[ se:
a) a = 0; b) a = 5.
6.
Duhet t[ dish:
t[ konstatosh se funksioni linear a [sht[ rrit[s ose zvog[lues;
ta sqarosh m[nyr[n se nj[ funksion linear a [sht[ rrit[s ose zvog[lues.
Cakto prej tabel[s funksioni a [sht[ rrit[s ose zvog[lues.
a) y = 3x - 5; b) y x =- +
1
2
2
.
Detyra
1. Cakto cili prej funksioneve t[ dh[na [sht[
rrit[s:
a) ; y x = -
2
2
5
c) y = -x - 3;
b) y = -2x + 5; ]) y = x - 2.
2. Cakto cili prej funksioneve t[ dh[na [sht[
zvog[lues:
a) ; y x = +
1
2
3
c) y = 3x - 5;
b) y = -3x + 1; ]) y x =- +
1
2
2
.
x
y
0
-5
1
-2
2
1
3
4
x
y
0
2
2
1
4
0
6
-1
Cakto se funksioni y = kx + n a [sht[ rrit[s ose zvog[lues n[ qoft[ se:
a) k =
1
2
; b) k = -3; c) k =-
2
3
.
3.
P[r cil[n vler[ t[ k {-2, -
1
2
,
1
3
, 3}
funksioni y = kx + n [sht[
a) rrit[s; b) zvog[lues?
4.
Paraqite grafikisht funksionin y = 2px - 1 dhe
konstato se ai a [sht[ rrit[s ose zvog[lues, n[
qoft[ se:
a) p = 2; b) p = -1.
Kontrollohu!
Funksioni linear
117
Kujtohu!
ZGJIDHJA GRAFIKE E BARAZIMEVE LINEARE
ME NJ{ T{ PANJOHUR
17 17
17 17 17
1. A {sht[ dh[n[ funksioni y = 3x - 6.
Zero e funksionit [sht[ vlera e argumentit p[r
t[ cil[n vlera e funksionit [sht[ e barabart[
me zero..
Cakto zeron e funksionit y = 2x - 4.
Prej grafikut t[ funksionit cakto zeron e
funksionit.
Cakto koordinatat e pik[s te e cila grafiku i
funksionit y = 2x - 4 e pret boshtin x.
Funksionin y = 3x - 6 do ta paraqes grafikisht
dhe do t'i caktoj koordinatat e pik[prerjes t[
grafikut me boshtin x. Me k[t[ do ta caktoj edhe
zeron e funksionit, kurse ai num[r [sht[ zgjidhje
e barazimit 3x - 6 = 0.
Si do ta caktosh zgjidhjen e
barazimit 3x - 6 = 0 me ndih-
m[n e grafikut t[ funksionit
y = 3x - 6?
Cakto zgjidhjen e barazimit 3x - 6 = 0.
Krahaso zeron e funksionit y = 3x - 6 me
zgjidhjen e barazimit 3x - 6 = 0.
Zero e funksionit y = 3x - 6 [sht[ x = 2.
Zgjidhje e barazimit 3x - 6 = 0 [sht[

3x - 6 = 0 3x = 6 x =
6
3
, x = 2.
Zgjidhje e barazimit 3x - 6 = 0 [sht[ abshisa e prerjes s[

grafikut t[ funksionit y = 3x - 6 dhe boshtit x, d.m.th.
x = 2.
Kjo vlen n[ p[rgjith[si p[r funksionin linear.
V[re dhe mbaj mend!
Zgjidhja e barazimit ax + b = 0, p[r a 0 [sht[ abshisa e pik[prerjes s[ grafikut t[ funksionit
y = ax + b me boshtin x.
Prerja e grafikut dhe boshtit x [sht[ pika M(2, 0).

2.
Zgjidhe grafikisht barazimin x + 2 = 0.
118
Grafik[t e funksioneve y = 2x - 1 dhe y = 2x + 3 jan[ drejt[za
paralele. Ato nuk kan[ pik[ t[ p[rbashk[t, pra barazimi nuk ka
zgjidhje.
V[re se barazimin 2x - 3 = -x + 3 mund ta zgjidhish grafikisht n[ qoft[ se paraprakisht e transformon
n[ form[n e p[rgjithshme ax + b = 0.
Vepro sipas k[rkesave dhe v[re tjet[r m[nyr[ t[ zgjidhjes grafike t[ barazimit.
Zgjidhe barazimin 2x - 3 = -x + 3.
Prej shprehjeve nga ana e majt[ dhe e djatht[ e barazimit shkruaji funksionet y = 2x - 3 dhe y = -x +3,
kurse pastaj paraqite grafikisht
Krahaso zgjidhjen e barazimit me abshis[n e pik[prerjes s[ grafik[ve t[
funksioneve.
Krahaso zgjidhjen t[nde me zgjidhjen e dh[n[..
V[ren se grafiqet e t[ dy funksioneve priten n[ pik[n M(2, 1).
Abshisa e pik[s M [sht[ x = 2, kurse ajo [sht[ edhe zgjidhje e

barazimit 2x - 3 = -x + 3.
Koeficient[t para argumentit t[ dy funksioneve jan[ t[ ndryshme (2 -1), grafik[t kan[ nj[ pik[ t[
p[rbashk[t dhe barazimi ka zgjidhje t[ vetme.
4.
Zgjidhe grafikisht barazimin 2x - 3 = x + 1.
5.
Zgjidhe grafikisht barazimin 2x - 1 = 2x + 3.
T[ dy funksionet y = 2x - 1 dhe y = 2x + 3
kan[ koeficient t[ nj[jt[ para argumentit,
kurse an[tar[t e lir[ i kan[ t[ ndrysh[m.
Grafik[t e k[tyre funksioneve jan[ drejt[za
paralele, d.m.th. nuk kan[ pik[ t[ p[rbashk[t.
Krahasoi koeficient[t para
argumentit t[ funksioneve q[
do t'i fitosh. }ka v[ren? }far[
pozite reciproke kan[ gra-
fik[t?
Krahaso zgjidhjen t[nde me zgjidhjen e dh[n[..
x
y
0
-1
1
1
x
y
0
3
-1
1
y = 2x - 1 y = 2x + 3
3.
Zgjidhe grafikisht barazimin 2x - 3 = -x + 3. B
x
y
0
-3
1
-1
x
y
0
3
1
2
y = 2x - 3 y = -x + 3
Funksioni linear
119
6.
Cili prej k[tyre barazimeve nuk ka zgjidhje?
a) 2x - 3 = 3x - 2; b) 4x - 1 = 4x + 2; c) 2x - 5 = -2x + 3.
7.
Zgjidhe barazimin 2x + 1 = 2x + 1.
Koeficient[t para argumentit dhe
an[tar[t e lir[ t[ funksioneve:
y = 2x + 1 dhe y = 2x + 1 jan[ t[ ba-
rabarta, kurse grafik[t e funksioneve
puthiten.
Krahasoji koeficient[t dhe an[tar[t e
lir[ t[ funksioneve q[ i fiton me
shprehjet t[ an[s s[ majt[ dhe t[
djatht[ t[ barazimit. }fare konstaton?
V[re se barazimi 2x + 1 = 2x + 1 [sht[ identitet.

V[ren se grafik[t e funksioneve jan[ drejt[za q[ puthiten dhe
barazimi ka pafund shum[ zgjidhje.
8.
Cakto cili prej k[tyre barazimeve:
3x - 1 = 2x + 1; 3x - 2 = 3x + 1; 5x - 1 = 5x -1.
a) ka nj[ zgjidhje; b) nuk ka zgjidhje; c) ka pafund shum[ zgjidhje.
Duhet t[ dish:
grafikisht t[ zgjidhish barazim li-
near me nj[ t[ panjohur;
Sipas vizatimit cakto zgjidh-
jen e barazimit 2x - 1 = x + 1.
prej grafikut t[ p[rfundosh se
barazimi a ka nj[ zgjidhje, a nuk
ka zgjidhje ose ka pafund shum[
zgjidhje.
Cakto sa zgjidhje ka secili
prej barazimeve t[ dh[n[:
2x - 1 = 2x + 3;
3x - 2 = 2x - 3.
x
y
0
1
-1
-1
y = 2x + 1 y = 2x + 1
x
y
0
1
1
3
Detyra
1. Zgjidhe grafikisht barazimin:
a) x - 2 = 0; b) 2x - 6 = 0.
2. Zgjidhe grafikisht barazimin:
a) x + 1 = 2x - 1; b) 3x - 1 = -x + 3.
3.
Te barazimi 2x - 3 = kx + 1, cakto k ashtu q[
barazimi t[ mos ket[ zgjidhje.
Kontrollohu!
120
NGJARJET E RASTIT. PROBABILITETI I NGJARJES
18 18
18 18 18
Nj[ grup i kosit[sve [sht[ dashur t[ kosisin dy livadhe, ku nj[ri [sht[ dy her[ m[ i madh se tjetri.
Gjysm[ dite t[ gjith[ kosit[sit kan[ kositur n[ livadhin e madh, e pastaj jan[ ndar[ n[ dy grupe.
Grupi i par[ ka ngelur t[ kosit te livadhi i madh dhe e ka krye kositjen deri n[ fund t[ dit[s, kurse
grupi i dyt[ ka kositur te livadhi i vog[l dhe n[ fund t[ dit[s i ka ngelur edhe nj[ pjes[ e livadhit. At[
pjes[ e ka kositur nj[ kosit[s, duke kositur t[r[ dit[n e nes[rme.
Sa kosit[s gjithsej kan[ qen[ n[ grup?
P[rpiqu ...
Kosit[sit e Tolstoit
4.
Cakto k dhe n te funksioni y = kx + n ashtu q[ barazimi kx + n = 2x + 3 t[ ket[ pafund shum[
zgjidhje.
P U N A
M E T { D H { N A
Kujtohu!
1. A Driloni hedh[ monedh[n n[ aj[r. Pas
r[nies s[ saj n[ tok[, e mundshme [sht[
q[ n[ pjes[n e saj t[ sip[rme t[ paraqitet
"numri" ose " stema".
Sa ngjarje t[ mundshme ka?
Nj[ ekip futbolli luan ndeshje. Rezultatet e
mundshme t[ ndeshjes jan[: fitore, barazi, ose
humbje.
N[ nj[ kuti ka toptha t[ bardh[, t[ zi dhe t[
kuq. Nxirret nj[ topth.
Cilat jan[ ngjarjet e mundshme t[ nxjerrjes.
Nj[ zar hudhet mbi tavolin[ dhe pas ndaljes
s[ saj, nj[ faqe [sht[ lart[. Cilat ngjarje jan[
t[ mundshme n[ lidhje me
numrin e pikave t[ asaj ane?
Driloni d[shiron t[ paraqitet "numri"
d.m.th. ngjarje e d[shiruar p[r
Drilonin [sht[ "numri". Sa jan[ mund[sit[ t[ bjer[
"numri" n[ raport me "stem[n"?
Sa her[ mund t[ p[rs[ritet hudhja e monedh[s
n[ aj[r.
Hudhja e monedh[s n[ aj[r [sht[ eksperiment.
T[rheqja e kart[s nga grumbulli prej 52 sosh
[sht[ shembull tjet[r i eksperimentit.
do rezultat n[ lidhje me eksperimentin e
dh[n[ E quhet ngjarje ose pasoj[ q[ ka t[
b[j[ me at[ eksperiment.
Gjat[ eksperimentit hudhja e monedh[s n[ aj[r mund[sia q[ t[ paraqitet "numri" ose "stema" jan[ t[
njejta. P[r k[to ngjarje themi se kan[ mund[si t[ paraqiten ose jan[ te barabarta.
Eksperimenti E "hudhja e monedh[s n[ aj[r" mund t[ p[rs[ritet, n[ kushte t[ njejta, sa her[ q[ t[
duam, d.m.th. mund t[ b[het nj[ seri n prej eksperimenteve t[ tilla.
Funksioni linear
121
N[ secilin nga eksperimentet ta v[rejm[ ngjarjen A: "ra numri". Me p(A) ta sh[nojm[ numrin e
eksperimenteve n[ t[ cilat [sht[ paraqitur ngjarja A n[ nj[ seri prej n eksperimentesh. Konkretisht! N[
tabel[n vijuese jan[ paraqitur rezultatet e ngjarjes A: "ra numri" n[ pes[ seri me nga 100 eksperimente.
V[re her[sin
( ) r A
n
, d.m.th.
( )
100
r A
p[r ]do seri.
Seria
r(A)
( ) r A
n
1 52 0,52
2 49 0,49
3 53 0,53
4 51 0,51
5 48 0,48
V[reve se numrat n[ kolon[n
( ) r A
n
jan[ af[r numrit 0,5. N[se numri
i eksperimenteve n[ seri rritet, at[her[ numri i atij her[si do t[ jet[ m[
af[r 0,5. Ky num[r paraqet vler[n statistikore p[r ngjarjen A.
Numri deri te i cili afrohen her[sat
( ) r A
n
nga serit[ e realizuara,
quhet probabiliteti i ngjarjes A.
Ai sh[nohen me V(A).
N[se shqyrtojm[ seri me nga n eksperimente, at[her[ numri p(A) n[ paraqitje t[ ngjarjes A mund t[
jet[ m[ s[ paku 0, dhe m[ s[ shumti n, d.m.th.
( ) 0 r A n . N[se pjes[tojm[ me n, do t[ fitojm[
( ) 0
r A
n
n n n
, d.m.th.
( )
0 1
r A
n
.
V[reve se numri
( ) r A
n
p[r ]do seri nga n eksperimente [sht[ nd[rmjet 0 dhe 1. Sipas saj edhe
probabiliteti i ngjarjes A [sht[ nd[rmjet 0 dhe 1, d.m.th. ( ) A 0 V 1.
N[ p[rgjith[si
P[r nj[ ngjarje A n[ lidhje me eksperimentin E thuhet se [sht[ ngjarje e rastit, n[se vlejn[ dy kushtet
vijuese:
1.
Eksperimenti E mund t[ p[rs[ritet gjat[ kushteve t[ njejta sa her[ q[ duam.
2. Nga shum[ seri t[ kryera t[ eksperimentit E, p[raf[sisht jan[ t[ barabart[ her[sat
( ) r A
n
e atyre
serive.
Ngjarja A: "ra numri" n[ eksperimentin "hudhja e monedh[s n[ aj[r" quhet ngjarje e rastit.
2.
Merita ka nj[ loj[ q[ quhet rrotulluese. N[se e rrotullon shigjet[n jan[
t[ mundshme tre ngjarje: shigjeta t[ ndalet n[ fush[n e kuqe, n[ fush[n
e verdh[ ose n[ fush[n e kalt[r.
V[re madh[sin[ e secil[s fush[. A [sht[ secila nga ngjarjet nj[lloj e
mundshme.
N[se jo, cila ngjarje [sht[ me mund[si m[ t[ m[dha.
122
Ngjarjet nuk jan[ nj[lloj t[ mundshme pasi tre fushat e ngjyrosura nuk kan[ madh[si t[ njejt[.
Gjasat q[ shigjeta t[ ndalet n[ fush[n e kuqe jan[ m[ t[ m[dha pasi fusha e kuqe ka syprin[ m[
t[ madhe.
Dometh[n[, shigjeta t[ ndalet n[ fush[n e kuqe [sht[ mund[si m[ e madhe se n[ fushat tjera.
3.
V[re vizatimet nga eksperimentet. P[r ]do eksperiment shkruaj:
ngjarjet e mundshme;
a jan[ ata ngjarje nj[lloj t[ mundshme;
n[se ngjarjet nuk jan[ nj[lloj t[ mundshme, cila ngjarje [sht[ m[ e mundshme.
Rrotullimi i shigjet[s
n[ rrotulluese
Hudhja e zarit me faqet
e sh[nuara me A, B, C,
D, G, H
Hudhja e zarit t[ kalt[rt dhe zarit t[ kuq
nj[koh[sisht
(ngjarjet jan[ ]ifte t[ renditura)
Gjuajtja e topit n[
shport[
Rrotullimi i shigjet[s
n[ rrotulluese
Hudhja e monedh[s dy
denar[she
Ngjarja e ndonj[ eksperimenti mund t[ jet[ e sigurt, e pamundshme ose e mundshme. B
4.
V[re shembujt:
Jan[ dh[n[ tre kuti me toptha me ngjyr[. Nd[r ]do kuti jan[ sh[nuar pohime p[r ngjarjet nga
t[rheqja e topthave pa shikuar.
Me siguri mund t[ t[rhiqet
topth i zi.
E pamundur [sht[ t[
t[rhiqet topth i kuq.
E mundshme [sht[ q[ t[
t[rhiqet ose topth i zi ose
i kuq.
E mundshme [sht[ q[ t[
t[rhiqet ose topth i zi ose
i kuq.
E pamundur [sht[ t[
t[rhiqet topth i bardh[.
M[ tep[r [sht[ e mundshme
q[ t[ t[rhiqet topth i kuq se
sa i zi.
P[rmban
20
P[rmban
10 10
P[rmban
6 14
Funksioni linear
123
5.
V[re shkall[n e probabilitetit.
Duk[ shfryt[zuar shkall[n e gjas[s p[r ]do ngjarje nga tabela e dh[n[ m[ posht[, p[rgjigju:
a) Sa [sht[ gjasa p[r t[ ndodhur ngjarja, parashtroje me rastet: e pamundshme, m[ pak e mundshme,
nj[lloj e mundshme, m[ shum[ e mundshme ose e sigurt[.
b) Vizato shkall[ si e dh[na dhe n[ t[ sh[no ngjarjet 1, 2, 3, ...,10, sipas
asaj se sa [sht[ gjasa q[ t[ ndodh ajo.
c) Sqaro secil[n p[rgjigje.
Kur [sht[ e pamundshme se ngjarja do t[ ndodh, themi se ka probabilitet 0.
Shembull, t[rheqja e topthit t[ bardh[ nga kutia e dyt[.
T[ gjitha mund[sit[ ose probabilitet tjera jan[ nd[rmjet 0 dhe 1.
Shembull, t[rheqja e topthit t[ kuq nga kutia e tret[.
e pamundshme
m[ pak e mundshme
nj[lloj e mundshme
m[ shum[ e mundshme
e sigurt
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
e pamundshme
nj[lloj e mundshme
e sigurt
Kur [sht[ e sigurt se ngjarja do t[ ndodh, themi se ka probabilitet 1 ose 100%.
Shembull, t[rheqja e topthit t[ zi nga kutia e par[.

m
[

p
a
k

e

m
u
n
d
s
h
m
e
Sonte do t[ shkruash detyra sht[pie nga matematika.
T[ gjith[ shok[t e tu do t[ shkojn[ nes[r n[ shkoll[.
Sot do t[ bjerr shi.
Do t[ bjerr shi k[t[ vit.
Nj[ vullkan do t[ ket[ erupcion k[t[ vit.
Do t[ bjerr bor[ n[ gusht.
N[se hudhish shishe plastike, ajo do t[ thehet.
Ngjarja
Nes[r udh[tosh p[r n[ Mars.
Do t[ udh[tosh me anije nga Shkupi p[r n[ Manastir.
N[se hudhish zarin do t[ bjerr numri 5.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

m
[

s
h
u
m
[

e

m
u
n
d
s
h
m
e
124
t[ dallosh ngjarjet e mundshme nga t[
pamundshmet.
Duhet t[ dish:
t[ tregosh shembuj t[ ngjarjeve me probabilitet
0, nd[rmjet 0 dhe 1 dhe probabilitet 1.
Shkruaj nga nj[ shembull:
t[ vler[sosh probabilitetin e ngjarjes
gjat[ eksperimentit t[ r[ndomt[.
ngjarje q[ ka gjas[ 0;
ngjarje q[ ka gjas[ 0,5;
ngjarje q[ ka gjas[ 1;
V[re rrotullueset:
1.
Detyra
Cili rresht nga rradha sipas cil[s jan[ sh[nuar
[sht[ p[rkat[se p[r renditje sipas probabilitet
shigjeta t[ ndalet n[ fush[n e kalt[r?
a b c ];
] c b a;
a c b ];
c b ] a.
a) ]) c) b)
N[ nj[ qese ka 2 kube t[ kalt[rta dhe 3 kube
ngjyr[ portokalli.
P[rshkruaje probabilitetin q[ t[ t[rhiqet:
2.
kub i kalt[r;
kub ngjyr[ portokalli;
ose kub i kalt[rt ose kub ngjyr[ portokalli;
kub i verdh[;
Shkruaje ]do shkronj[ t[ fjal[s ANANAS n[
kartel[ t[ ve]ant[.
P[rziej kartelat dhe t[rhiq kartela pa shikuar.
3.
P[rshkruaj probabilitetin q[ t[ t[rheqish:
a) shkronj[n N;
b) shkronj[n A;
c) shkronj[n A ose shkronj[n N;
]) shkronj[n C;
Sa kartela m[ paku duhet t[ t[rheqish q[ t[
jesh i sigurt se do ta fitosh emrin ANA?
P[rpiqu:
N[ nj[ raft ka ]orap[ t[ zi dhe t[ kuq.
Sa her[ m[ pak Genti duhet t[ marr[, pa shikuar,
nga nj[ ]orap nga rafti, p[r t[ qen[ i sigurt[ se
do t[ t[rheq nj[ pal[ ]orap[ me ngjyr[ t[ njejt[?
Kontrollohu!
t[ sqarosh se cila ngjarje [sht[ e rastit;
Provo njohurin tnde
125
M{SOVE P{R BARAZIMIN LINEAR, JOBARAZIMIN
LINEAR DHE P{R FUNKSIONIN LINEAR.
PROVO NJOHURIN{ T{NDE
1.
Zgjidhe sistemin e jobarazimeve:
a)
;
y y
y y
- - > +
- > -
8 2 1
2 3 5 15
b)
( ) .
x x
x x
- +
> -
- - < -
1 1
1
3 4
3 1 3 1
Zgjidhjen e sistemit paraqite me interval dhe
grafikisht.
Provo se x = 3 a [sht[ zgjidhje e barazimit
3x - 2 = x + 4.
2. Barazimi 5x - 3 = 2x + 3 ka zgjidhje x = 2.
Cili prej k[tyre barazimeve [sht[ ekuivalent
me barazimin e dh[n[:
a) x + 2 = 7 - x;
b) 2x - 1 = x + 1;
c) 3x - 1 = 2x + 3?
a) 3x - 2,5 = x + 1,7;
b) 4(x - 1) - 3(2x + 1) = -9;
c)
x x - +
- =
3 1 2
1
4 5
.
4. Te barazimi ax + 4 = 5x - a + 11 cakto a
ashtu q[ x = -2 t[ jet[ zgjidhje e atij
barazimi.
5. Shuma e tre numrave natyrore t[ nj[pas-
nj[sh[m [sht[ 84. Cil[t jan[ ato numra?
6. Prej vendit A nga vendi B [sht[ nisur kamio-
ni i cili l[viz me shpejt[si 50 km/n[ or[. Dy
or[ m[ von[ prej vendit A [sht[ nisur
automobil i cili l[viz me shpejt[si 75 km/
n[ or[. Automobili e ka arritur kamionin n[
vendin B. Cakto larg[sin[ nd[rmjet vendeve
A dhe B.
9. Zgjidhe jobarazimin:
a) 4(x - 1) > 3x - 1;
b)
x x x + + +
- <
1 2 3
3 6 2
.
Zgjidhjen paraqite me interval dhe grafikisht.
10.
7. Provo se x = -1 a [sht[ zgjidhje e jobarazimit
3x
2
- 2x > x + 3.
8. N[ bashk[sin[ D = {0, 1, 2, 3} jan[ dh[n[
jobarazimet: 2x - 1 > x - 2; 3x + 1 > 2x - 3.
Provo se jobarazimet e dh[na a jan[
ekuivalente.
{sht[ dh[n[ funksioni linear y = 2x -3. 11.
Cakto zeron e funksionit.
{sht[ dh[n[ funksioni y = 2x - 3.
Cakto cila prej pikave: A(0, -3), B(1,1) dhe
C(2, 1) i takon grafikut t[ funksionit.
12.
Te funksioni y = 2x + n cakto n ashtu q[
pika M(1, -1) i takon grafikut t[ atij funksioni.
13.
Cakto cili prej k[tyre funksioneve [sht[
rrit[s, kurse cilizvog[lues:
y = -3x + 1; y = 3x - 2;
y = 2x - 3; y = -x - 1.
14.
Zgjidhe grafikisht barazimin
3x - 1 = x + 3.
15.
126
Barazimet lineare me dy t panjohura
127
TEMA 3.
SISTEMI I BARAZIMEVE LINEARE
BARAZIMET LINEARE ME
DY T{ PANJOHURA
1. Barazimet lineare me dy t[ panjohura 128
2. Barazimet lineare ekuivalente me dy t[
panjohura 131
SISTEMI I BARAZIME LINEARE
ME DY T{ PANJOHURA
3. Sistemi i dy barazimeve lineare
me dy t[ panjohura 134
4. Zgjidhja grafike e sistemit t[ barazimeve
lineare me dy t[ panjohura 138
5. Zgjidhja e sistemit t[ barazimeve lineare
me dy t[ panjohura me metod[n e
z[v[nd[simit 141
6. Zgjidhja e sistemit t[ barazimeve lineare
me dy t[ panjohura me metod[n e
koeficient[ve t[ kund[rt 145
7. Zbatimi i sistemit t[ dy barazimeve
lineare me dy t[ panjohura 148
8. Zgjidhja e problemeve me principin e
Dirihles 153
Tema 3. Sistemi i barazimeve lineare
128
Kujtohu!
BARAZIMI LINEAR ME DY T{ PANJOHURA
1 1
1 11
Sipas numrit t[ panjohurave nj[ barazim
mund t[ jet[::
- me nj[ t[ panjohur;
- me dy t[ panjohura etj.
1.
BARAZIMET LINEARE ME DY T{ PANJOHURA
A
Sipas shkall[s t[ panjohurave barazimi mund
t[ jet[:
- linear (barazim i shkall[s s[ par[);
- katrore (barazimi i shkall[s s[ dyt[);
- kubik (barazim i shkall[s s[ tret[) etj.
Barazimi a p[rmban parametra ose jo, mund
t[ jet[:
- barazim parametrik;
- barazim me koeficient[ t[ ve]ant[.
V[reji barazimet:
a) 2x + 3 = 5; b) 2x + y = 3;
c) 2x
2
= x + 1; ]) 2x + y = kx + 3.
P[r ]do barazim cakto llojin sipas numrit t[
t[ panjohurave dhe sipas shkall[s t[ panjo-
hur[s. Cili barazim [sht[ barazim me para-
met[r?
Jetoni dhe Iliri s[ bashku kan[ 9
sheqerka. Sa sheqerka ka Jetoni dhe
sa ka Iliri?
Le t[ jet[ x numri i sheqerkave t[ Jetonit, kurse
y [sht[ numri i sheqerkave t[ Ilirit. Fjalia Jetoni
dhe Iliri s[ bashku kan[ 9 sheqerka, mund t[
shkruhet: x + y = 9.
V[re se x + y = 9 [sht[ barazim i cili sipas numrit t[ panjohurave [sht[ me 2 t[ panjohura, kurse sipas
shkall[s s[ t[ panjohurave [sht[ barazim linear.
Cakto llojin e barazimit 2x - y = 5 sipas numrit t[ panjohurave dhe sipas t[ shkall[s s[ t[ panjohur[s.
Bashk[sia A = {0, 1, 2, 3, ..., 9} paraqet bashk[sin[ e p[rkufizimit
p[r barazimin x + y = 9.
Shkruaji si ]ifte t[ renditura t[ gjitha zgjidhjet
tjera, n[ qoft[ se numri i par[ te ]ifti [sht[ numri
i sheqerkave t[ Jetonit, kurse numri i dyt[ te
]ifti [sht[ numri i sheqerkave t[ Ilirit.
Sa zgjidhje ka detyra?
V[re k[to zgjidhje t[ detyr[s:
Jetoni
Iliri
0
9
1
8
2
7
3
6
4
5
5
4
6
3
7
2
8
1
9
0
Me ]iftin e numrave (0,9) le t[ jet[ paraqitur
zgjidhja: Jetoni ka 0 sheqerka, kurse Iliri ka 9
sheqerka.
}far[ vlera mund t[ ket[ x,
dhe ]far[ y te barazimi
x + y = 9?
Vlerat e ndryshoreve x dhe y jan[ elemente t[
bashk[sis[ A = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9}, ashtu q[
shuma e tyre t[ jet[ 9.
Bashk[sia e ]ifteve t[ renditura R = {(0, 9), (1, 8), (2, 7), (3, 6), (4, 5), (5, 4), (6, 3), (7, 2),
(8, 1), (9, 0)} paraqet bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ barazimit x + y = 9.
129
N[ qoft[ se p[r barazimin nuk [sht[ dh[n[ bashk[sia e p[rkufizimit, m[ tutje do t[ llogarisim se ajo
[sht[ bashk[sia R e numrave real[.
Mbaj mend
Barazimi i form[s ax + by = c, ku a, b dhe c jan[ numra reale (koeficient[), kurse x dhe y jan[
t[ panjohura reale, quhet barazim linear me dy t[ panjohura.
V[re shembullin: p[r x = 1 dhe y = 4.
3x + y = 7; 3 1 + 4 = 7; 7 = 7.
V[re se ]ifti i renditur
(x, y) = (1, 4) [sht[ nj[ zgjidhje e barazimit.
{sht[ dh[n[ barazimi 3x + y = 7. Cakto disa vlera t[ x dhe y, p[r t[ cilat barazimi kalon n[
barazi t[ sakt[ numerike.
Provo se ]ifti i renditur (x, y) [sht[ zgjidhje e
barazimit:
a) x = 2 dhe y = 1; c) x = 4 dhe y = -5;
b) x = 1 dhe y = 3; ]) x = -1 dhe y = 10.
Bashk[sia M = {(x, y) | x, y R dhe 3x + y = 7}, paraqet bashk[si t[ zgjidhjeve t[ barazimit
3x + y = 7.
Provo se ]ifti i renditur (x, y) = (4, -6) a [sht[ zgjidhje e barazimit 2x -
1
3
y = 10.
Barazimi 3(u - 2) = 2(1 - v) a kalon n[ barazi t[ sakt[ numerike p[r u = 0 dhe v = -5?
V[re m[nyr[n.
Zgjedhet ]far[do num[r real p[r x. Shembull: x = 3.
Z[v[nd[sohet vlera p[r x te barazimi: 3 - 2y = 4.
Zgjidhet barazimi i fituar linear me nj[ t[ panjohur zgjidhja e t[ cilit [sht[:
3 - 2y = 4; -2y = 4 - 3; -2y = 1; -y =
1
2
; y = -
1
2
.
Dometh[n[, ]ifti i renditur (x, y) = (3, -
1
2
) [sht[ nj[ zgjidhje e barazimit t[ dh[n[.
V[re barazimin 4x + 3y = 9; ai [sht[ linear me 2 t[ panjohura x dhe y, kurse koeficient[t jan[ numrat
4, 3 dhe 9.
3.
B
Zgjidhje e barazimit linear me dy t[ panjohura [sht[ ]do ]ift i renditur i numrave real[ p[r t[ cil[t
barazimi kalon n[ barazi t[ sakt[ numerike.
4. {sht[ dh[n[ barazimi x - 2y = 4. Cakto tre zgjidhje t[ tij.
Duke e zbatuar m[nyr[n e treguar cakto edhe 2 zgjidhje t[ tjera t[ barazimit t[ dh[n[.
2.
130
Detyra
1.
{sht[ dh[n[ barazimi 3(x + y) = 2x - 3. kryej
k[to k[rkesa sipas radhitjes s[ dh[n[:
1
o
lirohu prej kllapave te barazimi;
2
o
shkruaji an[tar[t me t[ panjohur[n nga ana
e majt[, kurse an[tarin me pa t[ njohur[n n[
an[n e djatht[ pas shenj[s "=";
3
o
sille shprehjen n[ an[n e majt[ n[ form[n
normale.
Cili barazim fitohet?
}ifti i renditur (1, 6) a [sht[ zgjidhje e barazimit
3x - y = -3?
Cili prej barazimeve: x + 5 = y - 3; y - 7x = 10
dhe 9 = 2y [sht[ barazim linear me 2 t[
panjohura?
P[r ]do barazim shkruaji cilat jan[ t[ panjo-
hurat e tij, dhe cil[t jan[ koeficient[t e tij:
a) 2x - y = 3; c) y = 2z - 1;
b) 3x + 2y = x - 4y + 1; ]) 5u + 3v = 16.
2. }ifti i renditur:
a) (4,-6) a [sht[ zgjidhje i barazimit
2x -
1
3
y = 10;
b) (0, -5) a [sht[ zgjidhje e barazimit
3(u -2) = 2(1 - v).
3. Cakto komponent[n e panjohur te ]ifti i
renditur (x, y) p[r barazimin p[rkat[s ashtu
q[ t[ kalon n[ barasi t[ sakt[ numerike.
a) ( , -2) p[r barazimin y = 2x;
b) (0, ) p[r barazimin 2x + y =
1
2
;
c) (-6, ) p[r barazimin
1
2
x + 2y = 7.
4. Pasi te barazimi linear me dy t[ panjohura
nj[ra prej t[ panjohurave z[v[nd[sohet me
vler[n e dh[n[ numerike, barazimi kalon n[:
a) barazi t[ sakt[ numerike;
b) barazim linear me nj[ t[ panjohur;
c) barazim linear me dy t[ panjohura
]) jobarazim linear.
Cil[t prej k[tyre pohimeve jan[ t[ sakta?
5.
Cakto zgjidhjet e barazimit
2x + y = -1 p[r x {-2, -1, 0, 1, 2}.
6.
Duhet t[ dish:
t[ caktosh zgjidhje t[ barazimit linear me dy t[
panjohura.
cili barazim [sht[ barazim linear me 2 t[
panjohura;
Kontrollohu!
131
Kujtohu!
Krahaso zgjidhjen t[nde me zgjidhjen e
dh[n[.
2. Provo se barazimet: 3(x + 2y) = 5y + 1 dhe 3x + y = 1 a kan[ zgjidhje t[ barabarta p[r:
x {-1, 0, 1, 2}.
V[re m[nyr[n p[r x = -1.
3(x + 2y) = 5y + 1; 3x + y = 1;
3(-1 + 2y) = 5y + 1; 3(-1) + y = 1;
-3 + 6y = 5y + 1; -3 + y = 1;
6y - 5y = 1 + 3; y = 1 + 3;
y = 4; y = 4;
(x, y) = (-1, 4). (x, y) = (-1, 4).
V[re dhe mbaj mend
Dy barazime lineare me dy t[ panjohura jan[ ekuivalente n[ qoft[ se bashk[sit[ e zgjidhjeve t[ tyre
jan[ t[ barabarta.
Nj[ lloj si te barazimet lineare me nj[ t[ panjohur, mund t[ zbatosh transformime t[ barazimit linear
me dy t[ panjohura dhe ta sjellish n[ form[n ax + by = c.
A: 4x + y = 6; 4x + y = 6; 4x + 4 = 6; 4x = 6 - 4; 4x = 2; x =
2
4
; x =
1
2
. Zgjidhja: (
1
2
, 4).
BARAZIMET LINEARE EKUIVALENTE ME DY T{ PANJOHURA
Cili ]ift i renditur i numrave real[ [sht[ zgji-
dhje e nj[ barazimi linear me dy t[ panjohura?
2 2
2 22
Provo se ]ifti i renditur (x, y) = (-1, 2) [sht[
zgjidhje e barazimit 2x - y = -4 dhe e barazimit
3x - y = x - 4.
A 1. Cakto zgjidhjet e barazimeve
A: 4x + y = 6 dhe
B: 2x +
1
2
y = 3 p[r y=4.
B: 2x +
1
2
y = 3; 2x +
1
2
y = 3; 2x +
1
2
4 = 3; 2x + 2 = 3; 2x = 3 - 2; 2x = 1; x =
1
2
.
Zgjidhja: (
1
2
, 4).
V[reve se ]ifti i renditur (
1
2
, 4) [sht[ zgjidhje e barazimit A dhe e barazimit B.
Zgjedh vler[ p[r x dhe cakto zgjidhjet e barazimeve A dhe B. }far[ p[rfundon?
V[re transformimet e barazimeve B
1
dhe B
2
B
1
:

2(2x + y) - 7 = 3x - 2 dhe B
2
:
2( 3 )
3
+ x y
= 5 - x.
132
P[r x = k, k R,
caktohet bashk[sia e
zgjidhjeve t[ barazimit
x + 2y = 5; k + 2y = 5; 2y = 5 - k;
y =
5
2
-k
;
5
, |
2

-

k
k k R
7x + 6y = 15; 7k + 6y = 15;
6y = 15 - 7k; y =
15 7
6
- k
;
15 7
, |
6

-

k
k k R
V[re se me shfryt[zimin e transformimeve, barazimet B
1
dhe B
2
jan[ sjellur n[ form[n: x + 2y = 5
dhe 7x + 6y = 15, d.m.th. n[ form[n ax + by = c. Me k[t[ forme m[ leht[ mund t[ caktosh
bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ barazimeve.
Cakto zgjidhjet e barazimeve B
1
dhe B
2
p[r: a) k = 0; b) k = 2; c) k = 4.
3.
Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ barazimit: a) y = 3x - 5; b) x - 1 = 3x - y.
B 4. Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ barazimit -2x + y = 1, kurse pastaj
paraqite grafikisht n[ sistemin koordinativ k[nddrejt.
Barazimi B
2
:
Barazimi B
1
:
Transformimi (T)
T
1
: Nj[ra an[ e barazimit z[v[nd[sohet me
shprehje identike
4x + 2y - 7 = 3x - 2
4 6
3
+ x y
= 5 - x
T
2
: }do an[tar i barazimit mund t[ bartet prej
nj[r[s an[ n[ an[n tjet[r, por me shenj[ t[
kund[rt:
Antar[t me t[ panjohura n[ an[n e majt[,
nd[rsa antar[t konstant n[ an[n e djatht[.
4x + 2y - 3x = -2 + 7

4 6
3
+ x y
+ x = 5
2( 3 )
3
+ x y
= 5 - x
2(2x + y) - 7 = 3x - 2
(4x - 3x) + 2y = 7 - 2
x + 2y = 5

3(4 6 )
3
+ x y
+ 3x = 5 3
4x + 6y + 3x = 15
7x + 6y = 15
T
3
: T[ dy an[t e barazimit shum[zohen me
num[r t[ nj[jt[ t[ ndryshuesh[m prej zeros.
V[re m[nyr[n dhe krahaso zgjidhjen t[nde me zgjidhjen e dh[n[.

-2x + y = 1 y = 2x + 1; p[r x = k, k R; y = 2k + 1.

Bashk[sia e zgjidhjeve t[ barazimit [sht[: {(k, 2k + 1) | k R}.
Shkruajm[: R(-2x + y = 1) = {(k, 2k + 1) | k R}.
Cakto zgjidhjet e barazimit p[r: a) k = -1;
b) k = 0; c) k = 1.
V[re se me barazimin -2x + y = 1 n[ bashk[sin[ R (numra
reale) [sht[ p[rcaktuar funksioni linear
y = 2x + 1.
x -1 0 1 2
y -1 1 3 5
{(k, 2k + 1) | k R}
C(1, 3)
D(2, 5)
B(0, 1)
A(-1, -1)
133
Cakto vler[n e parametrit p p[r ]iftin e renditur
(0, 1) q[ t[ jet[ zgjidhje e barazimit:
(p - 5)x - (3p - 1)y = 5 - p.
Pasi -2x + y = 1 y = 2x + 1,
at[her[ ]ifti i renditur i koordinatave
t[ ]far[do pike nga grafiku i
funksionit y = 2x + 1 [sht[ zgjidhje e
barazimit -2x + y = 1.
V[re se me grafikun e funksionit linear y = 2x + 1, grafikisht [sht[ paraqitur bashk[sia e zgjidhjeve t[
barazimit -2x + y = 1. Themi se ai [sht[ grafiku i barazimit.
Provo se ]iftet e renditura t[ cilat paraqesin koordinata t[ pikave: A(-1, -1); B(0, 1); C(1, 3) dhe
D(2, 5) a jan[ zgjidhje t[ barazimit -2x + y = 1.
5.
Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ barazimit: 3x - y = 1.
Provo se ]ifti i renditur (-1, -4) a [sht[ zgjidhje e barazimit.
Bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ barazimit paraqite grafikisht.
Prej grafikut t[ barazimit cakto koordinat[n e dyt[ t[ pik[s S(2, ). V[re se ]ifti i renditur [sht[
zgjidhje e barazimit 3x - y = 1.
Duhet t[ dish:
Detyra
1.
t[ shfryt[zosh transformime q[ t[ fitosh barazim
ekuivalent me barazimin e dh[n[ linear me dy
t[ panjohura;
Bashk[sin[ e zgjidhjeve {(k, k - 1) | k R} t[
nj[ barazimi linear me dy t[ panjohura paraqite
grafikisht.
cil[t prej dy barazimeve lineare me dy t[
panjohura jan[ ekuivalente;
Duke shfryt[zuar transformimet provo se
barazimi x + 2y = 6 a [sht[ ekuivalente me
barazimin
3
2
= -
x
y
.
Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ barazimit:
a) 2x + y = 3; b) 3x + 2y = x - 4y + 1.
t[ caktosh bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ barazimit;
grafikisht ta paraqesish bashk[sin[ e zgjidhjeve
t[ barazimit.
2.
Secilin prej barazimeve sille n[ form[n
ax + by = c duke i shfryt[zuar transformimet.
a) 3(x + y) = 2x - 3;
3. Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ ]donj[rit prej
barazimeve dhe paraqiti grafikisht:
a) 2x + 3y = 6; b)
1
3
2
- = x y
;
c) 2x + 0 y = 4.
4.
N[ vizatim grafikisht [sht[ paraqitur funksioni linear y = 2x + 1.
}iftet e renditura (x, y) t[ grafikut
t[ funksionit jan[ zgjidhje t[
barazimit y = 2x + 1.
}far[ paraqesin ato ]ifte t[
barazimit -2x + y = 1?
Kontrollohu!
b) (x - 3) (y - 2) - 1 = xy;
c)
3
2 ;
4 3
+ +
- = +
x y x y
x
])
x y
x y - + - = - 5( 3) 8( 2) .
4 4
134
Kujtohu!
N[ nj[rin akuarium ka 7 peshq, kurse te tjetri ka 3 peshq. Shuma e tyre [sht[
7 + 3 = 10, kurse ndryshimi i tyre [sht[ 7 - 3 = 4.
K[t[ detyr[ e zgjidhe ashtu q[ caktove zgjidhje t[ p[rbashk[ta p[r t[ dy barazimet lineare me dy t[
panjohura, d.m.th. caktove prerjen e bashk[sive t[ zgjidhjeve t[ tyre.
SISTEMI I DY BARAZIMEVE LINEARE ME DY T{ PANJOHURA
3 3
3 33
1.
SISTEMI I BARAZIMEVE LINEARE ME DY T{
PANJOHURA
A
Cili barazim quhet barazim linear me dy t[
panjohura?
Edona dhe Mentori kan[ nga nj[
akuarium me peshq.
Sa peshq ka n[ akuariumin e Edon[s, kurse sa
te akuariumi i Mentorit?
V[re zgjidhjen:
Te akuariumi i Edon[s le t[ ket[ x peshq, kurse te i Mentorit ka y peshq.
Cakto bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ barazimit
linear me dy t[ panjohura:
x + y = 7
Sa zgjidhje ka barazimi?
Shuma e numrit t[ peshq[ve n[ t[ dy akuariumet
[sht[ 10.
Ndryshimi i numrit t[ peshq[ve n[ t[ dy akuariumet
[sht[ 4.

x + y = 10. Prej kushtit t[ par[ t[ detyr[s kemi:
Ndryshoret x dhe y ndryshojn[ n[ bashk[sin[
A={1, 2, 3,..., 9}. Pse? N[ tabel[ jan[ dh[n[ zgjidhjet
e barazimit.
x 1 2 3 4 5 6 7 8 9
y 9 8 7 6 5 4 3 2 1

x - y = 4. Prej kushtit t[ dyt[ t[ detyr[s vijon:
Shqyrto tabelat dhe v[re zgjidhjet.
x 5 6 7 8 9
y 1 2 3 4 5
Cakto cili prej ]ifteve t[ renditura (x, y) [sht[ zgjidhje e p[rbashk[t p[r t[ dy barazimet.
V[re se ]ifti (x, y) = (7, 3) [sht[ zgjidhje e barazimit x + y = 10 dhe i barazimit x - y = 4.
Mbaj mend
Dy barazime lineare me dy t[ panjohura t[ nj[jta, p[r t[ cilat k[rkohet zgjidhja e p[rbashk[t,
p[rkat[sisht prerja e bashk[sive t[ zgjidhjeve t[ tyre, quhet sistemi i dy barazimeve lineare me dy
t[ panjohura.
Shkruhet:
1 1 1
2 2 2
,
a x b y c
a x b y c

x dhe y jan[ t[ panjohurat, a

1
, a
2
, b
1
, b
2
, c
1
dhe c
2
jan[ numra reale
(koeficient[).
Sistemi i barazimeve lineare me dy t panjohura
135
Kujtohu!
2.
Shkruaji barazimet nga detyra 1 si sistem dhe cakto t[ panjohurat dhe koeficient[t e sistemit.
3.
V[re sistemin:
x y
x y
+ =
- =-
3 1
2
3 2.
3
Em[rtoji t[ panjohurat. Cakto koeficient[t e barazimit.
4. B Provo se ]ifti i renditur (x, y) = (2, -1) a [sht[ zgjidhje e barazimit: 3x + 2y = 4.
Provo se ]ifti (x, y) = (2, -1) a [sht[ zgjidhje e barazimit: x - y = 3.
V[re se ]ifti i renditur (x, y) = (2, -1) [sht[ zgjidhje e sistemit:
3 2 4
3
+ =
- =
x y
x y
N[ p[rgjith[si, zgjidhje e sistemit t[ dy barazimeve lineare me dy t[ panjohura [sht[ ]ifti i renditur
i numrave reale i cili [sht[ zgjidhje e p[rbashk[t e t[ dy barazimeve.
5.
Provo p[r cilin sistem ]ifti i renditur (-2, 3) [sht[ zgjidhje:
a)
x y
x y
5
2 2 1;
- =-
+ =-
b)
x y
x y
+ =
+ =
2 4
3 5 9;
c)
x y
x y
- =
+ =
2 3 3
5 1.
6.
C
N[ qoft[ se n[ nj[ sistem jobarazimesh nj[ri
prej jobarazimeve z[v[nd[sohet me jobara-
zimin ekuivalent me t[, fitohet sistem
jobarazimesh ekuivalente q[ [sht[ ekuivalent
me sistemin e dh[n[.
Jan[ dh[n[ sistemet: A:
5
3 3
+ =
- =
x y
x y
dhe B:
y x
x y
= -
- =
5
3 3.
Pse sistemi
x
x
>
>-
10 20
3
[sht[ ekuivalent me
x
x
>
>-
5 10
3?
N[ qoft[ se dy barazime lineare me dy t[
panjohura kan[ bashk[si t[ barabarta t[
zgjidhjeve, at[her[ ato jan[ ekuivalente.
Provo se barazimi 3(x + 2y) = 5y +1 dhe
barazimi 3x + y = 1 a jan[ ekuivalent.
Bashk[sia e zgjidhjeve t[ sistemit A [sht[ prerje
e bashk[sis[ s[ zgjidhjeve p[r barazimin
x + y = 5: {(k, 5 - k) | k R} edhe p[r barazimin
3x - y = 3: {(k, 3(k - 1) | k R}.
Provo se ]ifti (x, y) = (2, 3) a [sht[ zgjidhje e
sistemit A.
Prerjen e bashk[sive t[ zgjidhjeve do ta caktosh
duke barazuar komponentat e ]ifteve t[
renditura. Komponentat e par[ jan[ t[ barabart[,
d.m.th. k = k. Cakto k nga komponentat e dyta,
d.m.th. zgjidhe barazimin 5 - k = 3(k - 1).
Bashk[sia e zgjidhjeve e sistemit B [sht[ prerje
e bashk[sive t[ zgjidhjeve p[r barazimin:
y = 5 - x: {(k, 5 - k) | k R} dhe p[r barazimin:
3x - y = 3: {(k, 3k - 3) | k R}.
136
K[to dy sisteme kan[ bashk[si t[ barabarta t[ zgjidhjeve.
}ifti (x, y) = (2, 3) {sht[ zgjidhje e sistemit A dhe i sistemit B.
N[ qoft[ se ndonj[ri prej barazimeve t[ sistemit t[ dh[n[ z[v[nd[sohet me barazimin ekuivalent t[
tij, fitohet sistem ekuivalent me sistemin e dh[n[.
Sistemi A:
5
3 3
+ =
- =
x y
x y
dhe sistemi B:
5
3 3
y x
x y

jan[ ekuivalent.
Cili prej barazimeve te sistemi B [sht[ ekuivalent me barazimin x + y = 5 te sistemi A, dhe me cilin
transformim [sht[ fituar?
7. V[re dhe sqaro pse jan[ ekuivalent sistemet:
5 4
3
- = -
+ =
x y x
x y
dhe
x y
x y
= -
+ =
4 4
3;
8
2 3
+ =
+ =
x y
x y
dhe
x y
x y
+ =
+ =
2 3
2 2 16.
Me transformime ekuivalente sistemi i dh[n[ transformohet n[ sistem ekuivalent i cili e ka form[n
x a
y b
, prej t[ cilit drejtp[rdrejt mund t[ lexohet zgjidhja e sistemit.
}ifti (x, y) = (a, b) [sht[ zgjidhje.
8.
V[re zgjidhjen e sistemit:
x y y
y
+ = +
2( ) 6 2
5.
x y y x y y
y y

+ = + + = +

= =

2( ) 6 2 2 2 6 2
5 5

Ana e majt[ e barazimit t[ par[ [sht[
z[v[nd[suar me shprehjen identike.
x y y
y
+ - =
2 2 2 6
5

An[tari 2y [sht[ bart n[ an[n e majt[ t[ barazimit (me shenj[
t[ kund[rt[).
x
y
2 6
5

Shprehja n[ an[n e majt[ t[ barazimit t[ par[ [sht[ sjellur n[ form[n
normale.
x
y
3
5

Barazimi i par[ [sht[ zgjidhur sipas x, p[rkat[sisht ana e majt[ dhe e
djatht[ jan[ pjes[tuar me 2.
V[re se barazimet te sistemi B kan[ bashk[si t[ nj[jt[ t[ zgjidhjeve si barazimet te sistemi A.
Provo se ]ifti (x, y) = (2, 3) a [sht[ zgjidhje e sistemit B.
N[ qoft[ se dy sisteme t[ barazimeve kan[ bashk[si t[ zgjidhjeve t[ barabarta, at[her[ ata jan[
ekuivalente.
Kush [sht[ prerja e bashk[sive t[ zgjidhjeve t[ barazimeve n[ sistemin B.
}ifti (x, y) = (3, 5) [sht[ zgjidhje e sistemit t[ barazimeve.
x
y x x
=-
- + = +
7
2( 1) 3 3( 2).
137
Duhet t[ dish:
Detyra
1.
t[ provosh se ]ifti i renditur i dh[n[ a [sht[
zgjidhje e sistemit t[ barazimeve t[ dh[n[;
]'[sht[ sistem i dy barazimeve lineare me dy
t[ panjohura dhe si shkruhet;
Cakto sistem ekuivalent t[ sistemit

5 3 2 1
2 3
- = +
= +
x y x
y x
, te i cili t[ dy barazimet e
Caktoji t[ panjohurat dhe koeficient[t te
]donj[ri prej sistemeve:
a)
x y y
y
- = -
2 6
2;
b)
x y
x y
+ =
+ =
2 0
2 1
2;
3 2
c)
x y
x y
+ =
+ =
0, 25 0,04 0
4 25 641.
2. Shkruaji si sistem t[ dy barazimeve lineare
me dy t[ panjohura:
Bashkimi dhe Dritoni jan[ v[llez[r. Shuma e
viteve t[ Bashkimit dhe t[ Dritonit [sht[ 16.
Shuma e viteve t[ Bashkimit dhe gjysma e
viteve t[ Dritonit [sht[ 12.
t[ caktosh sistem ekuivalent me sistemin e
dh[n[;
t[ zgjidhish sistem duke e sjellur n[ form[n prej
ku drejtp[rdrejt mund t[ lexohet zgjidhja.
Provo se ]ifti i renditur (x, y) = (3, 2) [sht[
zgjidhje e sistemit:
x y y
y
- = -
2 6
2.
Shuma e dy numrave [sht[ 64, kurse
ndryshimi i tyre [sht[ 17.
Nj[ k[nd i brendsh[m i trek[nd[shit ABC
[sht[ 52
o
. Ndryshimi i dy k[ndeve tjer[
[sht[ 18
o
.
N[ dy arka gjithsej ka 440 denar[. N[ qoft[
se prej t[ par[s barten te e dyta 180 denar[,
te arkat do t[ ket[ shum[ t[ barabart[ t[
parave.
3. Provo se ]ifti i renditur:
a) (2, 10) a [sht[ zgjidhje e sistemit:
x y
y x
- =-
3 4
5 ;
b) (2, 2) a [sht[ zgjidhje e sistemit:
x y
x y
- =-
- =
4 6
5 3 4;
c) (1, 1) a [sht[ zgjidhje e sistemit:
x y
x y
+ =
- =
2
2 0.
4. Cakto nj[ sistem ekuivalent t[ sistemit:
a)
x y
x y
+ =
- - =
1
2
2
2 5 0;
b)
x y
x y
+ =
+ =
2 0
2 1
2.
3 2
5. Cakto sistem ekuivalent t[ sistemit
:
x x y x
x y
x
- + - = -
- =
2
( 1)( 1) 2 ( 3)
,
2 2
te i cili t[ dy
barazimet e kan[ form[n ax + by = c.
a)
x y y
y
2
4;
- =- -
b)
x
x y x
3
3 .
=-
+ = +
7.
Shkruaj sistem prej dy barazimeve lineare
me dy t[ panjohura sipas kushteve te detyra.
Bashkimi dhe Dritoni a jan[ bineq?
kan[ form[n ax + by = c.
Kontrollohu!
138
Kujtohu!
ZGJIDHJA GRAFIKE E SISTEMIT T{ BARAZIMEVE ME DY T{
PANJOHURA
4 4
4 44
1. A
V[re se me barazimet e dh[na jan[ p[rcaktuar
funksionet: y = 5 - x dhe y = 3x - 3.
Cakto koordinatat e ]do pik A, B, C dhe D.
}far[ paraqesin koordinatat e atyre pikave p[r
barazimin e dh[n[?
N[ t[ nj[jtin rrafsh koordinativ (n[
vizatimin e nj[jt[), vizato grafik[t e
Pika ku priten grafik[t e barazimeve le t[ jet[ pika M. Cakto koordinatat e pik[s M.
Grafikisht zgjidhe sistemin e barazimeve:
x y
x y
- =
+ =
3 3
3 0.
V[re grafikun e barazimit 2x - 3 = y. barazimeve: x + y = 5 dhe 3x - y = 3.
x + y = 5
y = 5 - x
3x - y = 3
y = 3x - 3
x y
0
1
-3
0
C(0, -3)
D(1, 0)
x y
0
4
5
1
A(0, 5)
B(4, 1)
Prerja e bashk[sive t[ zgjidhjeve t[ dy barazimeve [sht[ ]ifti i renditur i koordinatave t[ pik[s
M(2, 3).
}ifti (x, y) = (2, 3) [sht[ zgjidhja e vetme e sistemit t[ barazimeve
x y
x y
+ =
- =
5
3 3.
2.
B
Dy drejt[za n[ rrafsh mund t[ jen[:
- t[ priten n[ nj[ pik[;
- t[ puthiten;
- t[ jen[ reciprokisht drejt[za paralele.
Grafik[t e barazimeve n[ nj[ sistem jan[
drejt[za, dhe sistemi ka aq zgjidhje sa pika t[
p[rbashk[ta kan[ grafik[t.
Sistemi i dy barazimeve lineare me dy
t[ panjohura:
ka pafund shum[ zgjidhje, n[ qoft[ se
grafik[t e barazimeve jan[ drejt[za q[
puthiten;

nuk ka zgjidhje, n[ qoft[ se grafik[t e
barazimeve jan[ drejt[za t[ ndryshme
paralele.
ka nj[ zgjidhje, n[ qoft[ se grafik[t e bara-
zimeve priten;
x y
-1 -5
0 -3
2 1
3 3

Kujtohu!
139
V[re se, sistemi ka nj[ zgjidhje
Z
s
= {(1, 2)}, d.m.th. (x, y) = (1, 2).
V[re se t[ gjitha pikat e grafik[ve jan[ t[ p[rbashk[ta dhe
sistemi ka pafund shum[ zgjidhje.
V[re se grafik[t jan[ drejt[za t[ ndryshme paralele dhe sistemi nuk ka zgjidhje, d.m.th.Z
s
= .
3. V[re zgjidhjen grafike t[ sistemit:
x y
x y
+ =
- =-
2 5
1.
x - y = -1
x y
-3
2
-2
3
A

B

x + 2y = 5
x y
-1
3
3
1
C

D

Shkruaj koordinatat e pikave A, B, C, D dhe M.
Cila prej pikave [sht[ prerje e grafik[ve?
4. V[re zgjidhjen grafike t[ sistemit:
x y
x y
+ =
+ =
2 3
2 4 6.
x + 2y = 3
x y
1
3
1
0
A

B

2x + 4y = 6
x y
1
3
1
0
C

D

Shkruaj koordinatat e pikave A, B, C dhe D.
5.
V[re zgjidhjen grafike t[ sistemit:
x y
x y
+ =
+ =
3 2
3 5.
x + 3y = 2
x y
-1
2
1
0
A

B

x + 3y = 5
x y
5
2
0
1
C

D

Shkruaj koordinatat e pikave A, B, C dhe D.
A kan[ grafik[t pik[ t[ p[rbashk[t?
140
Duhet t[ dish:
Detyra
1.
grafikisht t[ zgjidhish sistem prej dy barazimeve
me dy t[ panjohura;
t'i vizatosh grafik[t e t[ dy barazimeve t[
sistemit n[ nj[ rrafsh koordinativ;
N[ cilin rast sistemi prej dy barazimeve
lineare me dy t[ panjohura:
a) ka vet[m nj[ zgjidhje;
b) ka pafund shum[ zgjidhje;
c) nuk ka zgjidhje?
Zgjidhe grafikisht secilin prej sistemeve:
a)
y x
y x
= -
= -
8 4
5 1;
b)
y x
x y
= +
- =-
2
3 6;
c)
y x
x y
- =
- =
6 0
4 2.
ta vler[sosh bashk[sis[n e zgjidhjeve t[ sistemit
sipas grafik[ve t[ barazimeve.
2.
3.
Nga sa zgjidhje ka secili prej tyre?
a)
x y
y x
2 1
1 ;
- =
= -
b)
x y
x y
+ =
+ =
3 2
2 6 4;
c)
y x
x
2;
])
x y
y
+ =
1
2 1
2
1.
Zgjidhe grafikisht secilin prej sistemeve.
Kujtohu!
Secili prej barazimeve te sistemet m[ posht[
shkruaji si funksione:
a)
y x
y x
- =-
2
2 3;
b)
x y
y
+ - =
2 1 0
1;
c)
x
y
3
2;
])
x y
x y
+ =
+ =
2
3 3 6.
Grafiku i funksionit y = ax [sht[ drejt[z q[
kalon n[p[r fillimin e koordinatave.
Grafiku i funksionit y = ax + b, [sht[ drejt[z q[
[sht[ paralele me grafikun e funksionit y = ax.
Grafiku i funksionit y = a [sht[ drejt[z paralele
me boshtin x. Grafiku i funksionit x = a [sht[
drejt[z paralele me boshtin y.
P[r ]do sistem vler[so pozit[n reciproke t[
grafik[ve t[ funksioneve dhe vler[so bashk[sin[
e zgjidhjeve t[ sistemit.
Zgjidhe grafikisht secilin prej sistemeve dhe
provo vler[simin t[nd.
Kontrollohu!
141
Kujtohu!
1. A
V[re sistemet A dhe B prej dy
barazimeve lineare me dy t[ panjohura.
Si jan[ fituar barazimet te sistemi i dyt[
nep[rmjet barazimeve t[ sistemit t[ par[?
Barazimet e para A dhe B jan[ ekuivalente, kurse te barazimi i dyt[ nga sistemi B, e
panjohura y [sht[ z[v[nd[suar me shprehje nga barazimi i par[.
Trego se ]ifti i renditur (x, y) = (2, -3) [sht[ zgjidhje e sistemeve.
N[ qoft[ se n[ nj[r[n prej barazimeve te sistemi, nj[ra prej t[ panjohurave shprehet n[p[rmjet t[
dyt[s, dhe pastaj me shprehjen e fituar z[v[nd[sohet ajo e panjohur te barazimi i dyt[, at[her[
barazimi i ri i fituar dhe barazimi i par[ nga sistemi formojn[ sistem t[ ri q[ [sht[ ekuivalent me
sistemin e dh[n[. Kjo quhet vetia e z[v[nd[simit.
2.
V[re zgjidhjen e sistemit
3 2 13
5
+ =
x y
y
duke shfryt[zuar vetin[ e z[v[nd[simit.
3 2 13 3 2 5 13
5 5

+ = + =

= =

x y x
y y

Te barazimi i par[, e panjohura y [sht[ z[v[nd[suar
me vler[n e y nga barazimi i dyt[.
3 10 13
5
+ =
x
y

Fitohet sistem ekuivalent me sistemin paraprak.
3 13 10
5
= -
x
y

Shfryt[zohet transformimi ekuivalent (10 bartet prej
nj[r[s an[ n[ an[n tjet[r t[ shenj[s ,,=" me shenj[ t[
kund[rt[).
ZGJIDHJA E SISTEMIT T{ BARAZIMEVE LINEARE ME
DY T{ PANJOHURA ME METOD{N E Z{V{ND{SIMIT
5 5
5 55
Kur dy sisteme t[ barazimeve jan[ ekuivalente?
Provo se ]ifti i renditur (x, y) = (5, 1) [sht[
zgjidhje e sistemeve:
8 3
2 4 6
= -
- =
x y
x y
dhe
8 3
2(8 3 ) 4 6
= -
- - =
x y
y y
}far[ v[ren p[r barazimet e t[ dy sistemeve?
A:
2 1
3 5 21
+ =
- =
x y
x y
dhe
B:
1 2
3 5(1 2 ) 21
= -
- - =
y x
x x
.
3 3
5
x
y
1
5
x
y
Z
s
= {(1, 5)}.
Sistemi i fituar [sht[ i form[s

x a
y b
,
prej ku drejt-
p[rsdrejti lexohet ]ifti i renditur (x, y) = (1, 5) q[ [sht[
zgjidhje e sistemit.
142
V[re!
Mund ta shfryt[zosh vetin[ e z[v[nd[simit ashtu q[ te barazimi i dyt[ t[ panjohur[n y do ta
z[v[nd[sosh me shprehjen x - 5 t[ barabart[ me y nga barazimi i par[.
y x y x
x y x x

= - = -

+ = + - =

5 5
5 2 4 5 2( 5) 4
N[ qoft[ se vazhdon t[ zgjidhish drejt, do ta fitosh sistemin ekuivalent:
5
2
= -
y x
x
2 5
2
= -
y
x
y
x
=-
3
2.
N[ qoft[ se t[ panjohur[n x te barazimi i par[ e z[v[nd[son me vler[n

2 p[r x nga barazimi i dyt[, do t[ fitosh sistem prej t[ cilit mund ta
shkruajsh zgjidhjen.
Provo se p[r ]iftin e renditur (x, y) = (2,-3),a jan[ barazimet e sistemit barazi t[ sakta numerike.
N[ m[nyr[ t[ ngjashme zgjidhe sistemin e barazimeve:
y x
x y
= -
+ =
1
3.
4. V[re zgjidhjen e sistemit t[ barazimeve:
x y
x y
+ =
- =-
3 2 5
2 3 14.
3 2 5
3 2 5
3 14
2 3 14
2
+ =

+ =

-

- =- =

x y
x y
y
x y x

V[re: Te barazimi i dyt[ e panjohura x [sht[ shprehur
n[p[rmjet t[ panjohur[s y.
M[ tutje, x te barazimi i par[ z[v[nd[sohet me shprehjen
p[r x nga i dyti dhe kryhen transformimet.
y
y
y
x
3 14
3 2 5/ 2
2
3 14
2
+ =

y
y
x
13 52
3 14
2

9 42 4 10
3 14
2
- + =
y y
y
x

y
y
x
13 10 42
3 14
2
= +
( ) y y
y
3 3 14 + 4 10
3 14
x
2
- =

4
3 4 14
2
y
x

4
12 14
2
y
x

4
1
=-
y
x
ose
x
y
=-
1
4.
Zgjidhe sistemin e barazimeve
x y
x
+ =
2 6
3.
3.
Cakto ]iftin e renditur q[ [sht[ zgjidhje e sistemit:
y x
x y
= -
+ =
5
5 2 4.
143
M[nyra e k[till[ e zgjidhjes s[ sistemit t[ barazimeve lineare me dy t[ panjohura quhet zgjidhje e
sistemit me metod[n e z[v[nd[simit.
5. Te sistemi i barazimeve:
x y x y
x y x y
8
2 3
11;
3 4
+ -
- =
+ -
+ =
asnj[ra prej barazimeve nuk [sht[ shkruar n[

form[n ax + by = c.
Q[ t[ zgjidhet sistemi i k[till[, s[ pari [sht[ e nevojshme barazimet t[ sillen n[ form[n ax + by = c .
V[re zgjidhjen:
8 / 6
2 3
11/ 12
3 4
+ -
- =
+ -
+ =
x y x y
x y x y
6 6 8 6
2 3
12 12 11 12
3 4
+ -
- =
+ -
+ =
x y x y
x y x y

3( ) 2( ) 48
4( ) 3( ) 132
+ - - =
+ + - =
x y x y
x y x y
3 3 2 2 48
4 4 3 3 132
+ - + =
+ + - =
x y x y
x y x y
5 48
7 132
+ =
+ =
x y
x y

48 5
7(48 5 ) 132
= -
- + =
x y
y y
...
Vazhdo me zgjidhjen. Sakt[sisht e ke zgjidhur n[ qoft[ se ke fituar sistemin
18
6
x
y
, p[rkat[sisht
]ifti i renditur (x, y) = (18, 6), i cili [sht[ zgjidhje e sistemit t[ barazimeve t[ dh[na.
Zgjidhe sistemin e barazimeve:
1
3 2
4
2 2
- =
+ =
x y
x y
.
N[ qoft[ se gjat[ zgjidhjes s[ sistemit t[ barazimeve, pas transformimeve t[ kryera fitohet sistemi
te i cili nj[ri prej barazimeve nuk ka zgjidhje (p[r shembull, n[ qoft[ se fitohet
0 x = -1), at[her[ sistemi nuk ka zgjidhje.
N[ qoft[ se, pra, fitohet sistemi te i cili ]do num[r real [sht[ zgjidhje e nj[rit prej barazimeve (p[r
shembull, 0 y = 0), at[her[ sistemi ka pafund shum[ zgjidhje.
provo se ]ifti (x, y) = (-1, 4) [sht[ zgjidhje e sistemit t[ barazimeve.
x y
x y
- =
+ =
5 3 17
2 3 11.
144
Duhet t[ dish:
Detyra
1.
drejt t'i shfryt[zosh transformimet ekuivalente
gjat[ zgjidhjes s[ sistemit t[ barazimeve.
t[ caktosh zgjidhje t[ sistemit prej dy
barazimeve lineare me dy t[ panjohura duke
shfryt[zuar metod[n e z[v[nd[simit;
Sqaro se si do t[ veprosh gjat[ zgjidhjes s[
sistemit:
x
x y
+ =
5
2 7,
duke shfryt[zuar
metod[n e z[v[nd[simit.
a)
x y
y ;
+ =
3 2 14
4
b)
.
x y x y
x y
y
1 1
3 2 3
3 3
2
4 2
+ + -
- =
- -
- =
Zgjidhi sistemet e barazimeve me metod[n e z[v[nd[simit.

b)
;
x y
y
- =
2 3 5
5
2.
a)
x y
x y ;
- =
- =
2
3 2 9
b)
11 2
5 4 8
= -
- =
y x
x y
;
c)
x
x y .
+ =
4 0
3 2 14
c)
x y
x y .
+ - =
- - =
3 13 0
2 3 5 0
3.
a)
x y
x y ;
- =
+ =
2 2
3 4 3
b)
y z
y z ;
- =
+ =
2 3
5 4
c)
.
x y
x y
= -
- =
3 3 6
5 16
4.
a)
( ) ( )
;
x x x y
x y
+ - - =
+ =
2 1
2 8
3 2
2
b)
.
x y
x y
+ =
- =-
6
2 3
1
2 4
5.
a)
;
x y
x
y
+ =
5
1
3 2
1
2
6. Zgjidhe sistemin A:
3
2 2 5
+ =
+ =
x y
x y
edhe sistemin B:
x y
x y
+ =
+ =
2 3 1
4 6 2.
V[re se sistemi A nuk ka zgjidhje, kurse sistemi B ka pafund shum[ zgjidhje.
Kontrollohu!
145
N[ qoft[ se an[t p[rkat[se t[ dy barazimeve i mbledhim, p[rkat[sisht i zbresim, themi se kemi b[r[
mbledhje, p[rkat[sisht zbritje e barazimeve.
N[ qoft[ se te sistemi i dh[n[ cilido barazim z[v[nd[sohet me shum[n ose ndryshimin e barazimeve,
fitohet sistem i ri q[ [sht[ ekuivalent me sistemin e dh[n[.
Kjo quhet vetia e shum[s e barazimeve t[ sistemit.
2. V[re zgjidhjen e sistemit
,
x y
x y
- =
+ =
5 2 5
7 2 31
duke shfryt[zuar vetin[ e shum[s.
, ( ) ( )
5 2 5 5 2 5
7 2 31 5 2 7 2 31 5

- = - =

+ = - + + = +

x y x y
x y x y x y

Barazimi i par[ i sistemit i [sht[ shtuar barazimi
t[ dyt[.
5 2 5 5 2 5
5 2 7 2 31 5 12 36

- = - =

- + + = + =

x y x y
x y x y x
5 2 5
3
- =
x y
x
Fitohet sistemi ekuivalent me barazimin e par[

dhe barazimi i dyt[ [sht[ transformuar n[
barazim me nj[ t[ panjohur.
5 3 2 5 2 5 15
3 3

- = - = -

= =

y y
x x
.
y y
x x

- =- =

= =

2 10 5
3 3
Zgjidhet sistemi me metod[n e z[v[nd[simit.
Barazimet sillen n[ form[n
x a
y b
.
Provo se (x, y) = (3, 5) a [sht[ zgjidhje e sistemit.
.
x y
x y
+ =
- =
2 1
3 9
ZGJIDHJA E SISTEMIT T{ BARAZIMEVE LINEARE ME DY T{
PANJOHURA ME METOD{N E KOEFICIENT{VE T{ KUND{RT
6 6
6 66
1. Jan[ dh[n[ sistemet e barazimeve : A
2 3 12
5 3 9
- =
+ =
x y
x y
dhe :
( ) ( ) .
x y
x y x y
- =
- + + = +
2 3 12
B
2 3 5 3 12 9
Trego se ]ifti i renditur (x, y) = (3, -2) [sht[ zgjidhje e sistemit.
V[re se sistemet jan[ ekuivalente. Si jan[ fituar barazimet e sistemit t[ dyt[ prej barazimeve te sistemi
i par[?
Barazimet e para edhe te dy sistemet jan[ t[ nj[jta, kurse barazimi i dyt[ te sistemi B [sht[
fituar me mbledhjen e an[ve t[ majta, p[rkat[sisht an[ve t[ djathta t[ barazimit t[ par[ nga
sistemi A.
146
N[ qoft[ se t[ dy an[t e barazimit t[ dyt[ i shum[zoj me -5, at[her[ koeficient[t para x do
t[ jen[ numra t[ kund[rt.
N[ qoft[ se t[ dy an[t e k[tij barazimi i shum[zoj me -2, at[her[ koeficient[t para y do t[
jen[ numra t[ kund[rt.
/ ( )
5 2 3 5 2 3
3 5 5 5 15

+ = + =

+ = - - - =-

x y x y
x y x y

Duke e shum[zuar barazimin e dyt[ me (-5), fitohet
sistem ekuivalent te i cili koeficient[t para x jan[
numra t[ kund[rt.
( ) ( )
5 2 3
5 2 5 5 3 15
+ =
+ + - - = -
x y
x y x y

Mblidhen barazimet dhe fitohet sistem te i cili
barazimi i dyt[ [sht[ me nj[ t[ panjohur.
. . .
5 2 3 5 2 3
3 12 4

+ = + =

- =- =

x y x y
y y

M[ tutje sistemi zgjidhet me metod[n e z[v[-
nd[simit.
P[rfundo zgjidhjen e sistemit.
Provo se (x, y) = (-1, 4) a [sht[ zgjidhje e sistemit.
Zgjidhe sistemin e nj[jt[ ashtu q[ koeficient[t para y t[ jen[ numra t[ kund[rt.
Zgjidhe sistemin
.
x y
x y
+ =
+ =-
3 1
2 3 4
4.
.
m n
m n
+ =
+ =
2 7 9
3 2 5
N[ k[t[ sistem, q[ t[ fitohen barazime me koeficienta t[ kund[rta para m (ose para n) duhet t[
shum[zohen me 3 barazimi i par[ dhe me (- 2) barazimi i dyt[ (ose me 2 barazimi i par[, kurse me
(-7) barazimi i dyt[).
{sht[ e r[nd[sishme t[ v[resh se
koeficient[t para x, p[rkat[sisht para y te t[ dy barazimet duhet t[ jen[ numra t[ kund[rt;
gjat[ mbledhjes t[ an[ve p[rkat[se t[ barazimeve fitohet barazim me nj[ t[ panjohur;
te sistemi ekuivalent i ri i fituar nj[ri barazim [sht[ me nj[ t[ panjohur, pastaj sistemi zgjidhet me
metod[n e z[v[nd[simit.
3.
.
x y
x y
+ =
+ =
5 2 3
3
Koeficient[t para x, p[rkat[sisht para y, nuk jan[ numra t[ kund[rt, pra n[ qoft[ se i mbledh
barazimet nuk do t[ fitosh sistem ekuivalent te i cili nj[ri barazim [sht[ me nj[ t[ panjohur.
Cilin transformim duhet ta kryesh te barazimi i dyt[ i sistemit ashtu q[ koeficient[t para x ose para y
t[ jen[ numra t[ kund[rt?
147
Duhet t[ dish:
Detyra
1.
t[ zgjidhish sistem barazimesh me metod[n e
koeficient[ve t[ kund[rt.
metoda e koeficient[ve t[ kund[rt ve]an[risht
[sht[ e p[rshtatsh[m p[r shfryt[zim kur
koeficient[t para t[ panjohurave jan[ numra t[
kund[rt ose duke shum[zuar leht[ mund t[
sillen te ajo form[;
Vler[so cili prej sistemeve [sht[ m[ i p[r-
shtatsh[m p[r zgjidhje me metod[n e
koeficient[ve t[ kund[rt:

.
x y x y
y x x y
ili
6 7 40 2 11 15
5 2 3 10 11 9

- = + =

- =- - =

; .
x y y x
x y x y

- = - =

+ = - =

2 3 12 3 7 32
5 3 9 2 3 3
Sqaro p[rgjigjen.
Me metod[n e koeficient[ve t[ kund[rt zgjidhe
sistemin:
2.
; .
x y x y
x y y x

+ =- - =

+ =- - =-

4 3 4 6 7 44
6 5 7 5 2 4
3.
.
x y
x y
- =
+ =
7 8 19
3 5 25
4.
( )
( ) .
x y x
x y y
+ - = +
- = -
5 2 3 5
4 3 50
; .
x y x y
x y x y

+ = + =

- = + =

7 5
7 34
2 3 6 3
2 7
1 17
3 4 6 4
6. ; .
2 6 0 4 8
3 2 2 3 2 6 0

+ + = - =

- =- - + =

x y x y
x y x y
Cakto zgjidhjen e sistemit grafikisht, kurse
pastaj kryeje prov[n duke e zgjidhur me
metod[n e z[v[nd[simit ose me koeficient[t
e kund[rt.
7.
a)
;
x y
x y
+ =
- =
2 3 9
3 2 7
b)
;
x y
x y
+ =
+ =
2 3 3
4 6 5
c)
.
2 2
3 6 6
+ =
+ =
x y
x y
P[rfundo zgjidhjen e sistemit:
/
/ ( )
2 7 9 3 6 21 27
3 2 5 2 6 4 10

+ = + =

+ = - - - =-

m n m n
m n m n

( ) ( )
6 21 27
6 21 6 4 27 10
+ =
+ + - - = -
m n
m n m n

...
m n
n
6 21 27
17 17
+ =
Provo se (m, n) = (1, 1) [sht[ zgjidhje e sistemit.

Zgjidhe sistemin e nj[jt[ ashtu q[ koeficient[t para n t[ jen[ numra t[ kund[rt.
M[nyra e k[till[ e zgjidhjes t[ sistemit t[ barazimeve quhet zgjidhje me metod[n e koeficient[ve t[
kund[rt.
5. Me shfryt[zimin e metod[s s[ koeficient[ve t[ kund[rt[ zgjidhe sistemin e barazimeve:
.
x y
x y
- =
+ =-
7 2 3
3 8 43
5.
Kontrollohu!
ose
148
Kujtohu!
Provo se ]ifti (x, y) = (4, 2) a [sht[ zgjidhje e
sistemit, p[rkat[sisht t[ dy numrat e k[rkuar
jan[ 4 dhe 2.
A
Duke zgjidhur detyra t[
ndryshme nga matematika,
shkencat tjera ose probleme nga
1.
Shihi udh[zimet q[ duhet t[ lexohen gjat[
zgjidhjes t[ detyrave t[ k[tilla dhe
radhitjen e m[nyrave q[ duhet t[
shfryt[zohen.
Fillimi
Me kujdes lexohet
detyra dhe cakto-
het ]'[sht[ e njohur,
kurse ]' [sht[ e
panjohur.

Sh[nimi i
madh[sive
T[ panjohurat sh[-
nohen (x, y, a, b
etj.) dhe v[rehen
karakteristikat e
tyre.

T[ v[rejturit e
lidhjeve reciproke
V[rehen lidhjet re-
ciproke nd[rmjet
madh[sive t[ pa-
njohura dhe t[ njo-
hura.

Formimi i
sistemit
Formohen bara-
zime, formohet
sistem dhe sistemi
zgjidhet.
Shembulli: Adhurimi ka 17 monedha me vler[ t[ p[rgjithshme 67 denar[. Monedhat jan[ 2 denarshe,
dhe 5 denarshe. Sa monedha 2 denarshe dhe sa monedha 5 denarshe ka Jetoni?
Fillimi
I njohur:
numri i monedhave
vlera e p[rgjith-
shme;
lloji i monedhave
I panjohur:
nga sa monedha ka
prej ]do lloji.

Sh[nimi
me x numrin e
monedhave prej 5
denar[;
me y numrin e
monedhave prej 2
denar[.

Lidhjet reciproke
numri i mone-
dhave [sht[ 17;
(x + y = 17);
vlera e p[rgjith-
shme [sht[ 67 den.
(5x + 2y = 67).

Sistemi
17
5 2 67
+ =
+ =
x y
x y
ZBATIMI I SISTEMIT T{ DY BARAZIMEVE
LINEARE ME DY T{ PANJOHURA
7 7
7 77
Shkruaje fjalin[: ,,Shuma e dy numrave [sht[
6, kurse ndryshimi i gjysm[s s[ numrit t[ par[
dhe numrit t[ dyt[ [sht[ 0" me sistem t[ dy
barazimeve lineare me dy t[ panjohura.
Sistemin q[ duhet ta fitosh [sht[:

.
x y
x
y
+ =
- =
6
0
2
Me zgjidhjen e k[tij sistemi do
t[ zbulosh cil[t jan[ ato numra.
Zgjidhe sistemin.
Zgjidhja e sistemit [sht[ (x, y) = (11, 6). Provo se a jan[ t[ sakta pohimet te detyra n[ qoft[ se
Adhurimi ka 11 monedha 5 denarshe dhe 6 monedha 2 denarshe.
jeta e p[rditshme, shpesh her[ duhet t[ caktosh vlera
t[ panjohura.
Problemet (detyrat) n[ situatat e k[tilla jan[ shprehur
me fjal[, por q[ t[ zgjidhen ato shpesh [sht[ e
nevojshme t[ paraqiten n[ form[ t[ barazimeve.
149
Kjo detyr[ [sht[ me l[vizje. P[r zgjidhjen e k[tyre detyrave m[ leht[ [sht[ t[ v[rehen
lidhjet reciproke n[ qoft[ se b[het vizatim.
Shihe vizatimin:
E
N
J
O
H
U
R
Prej vendit K niset kamioni,
prej vendit A niset autobusi.
Vendi ku takohen [sht[
pika C.
Prej K deri n[ C kamioni ka l[vizur 2 or[.
Prej A deri n[ C autobusi ka l[vizur 1,5 or[.
Prej C deri n[ D kamioni ka udh[tuar 1 or[.
Prej C deri n[ B autobusi ka udh[ztuar 1 or[.
Larg[sia prej B deri n[ D [sht[ 110 kilometra.
S H { N I M I
Shpejt[sia e kamionit [sht[ x.
Shpejt[sia e autobusit [sht[ y.
LIDHJET RECIPROKE
Kamioni prej vendit K deri n[ vendin C (p[r 2 or[) e ka kaluar rrug[n 2x.
Autobusi prej vendit A deri n[ vendin C (p[r 1,5 or[) ka kaluar rrug[n 1,5y.
Pasi l[vizjet e kamionit dhe autobusit jan[ t[ nj[trajtshme, shfryt[zohet formula p[r l[vizjen e nj[trajtshme
s = v t, p[rkat[sisht n[ rastin ton[ v [sht[ x ose y.
P[r 1 or[ prej vendit C deri n[ vendin D kamioni ka kaluar 1 x.
P[r 1 or[ prej vendit C deri n[ vendin B kamioni ka kaluar 1 x y.
Sipas vizatimit: KC+CA =KA ose 2x + 1,5y = 190; CD+CB=DB ose 1x + 1y =110.
SISTEMI I BARAZIMEVE
, 2 1 5 190
110
+ =
+ =
x y
x y
Zgjidhe sistemin.
Provo a [sht[ e sakt[ se kamioni l[viz me shpejt[si 50 km/h, kurse autobusi me shpejt[si 60 km/h.
4.
Nj[ anije l[viz n[p[r rrjedhjen e lumit me shpejt[si 25 km/h, kurse p[rball[ rrjedhjes s[ lumit me
shpejt[si 20 km/h. Cakto shpejt[sin[ e anijes dhe shpejt[sin[ e lumit.
kamioni (k) autobusi (a)
2.
N[ dy rafte ka 124 libra. N[ raftin e par[ ka pasur 3 her[ m[ shum[ libra se sa n[ t[ dytin. Nga sa
libra ka pasur n[ ]do raft?
3.
Vendi K dhe vendi A jan[ 190 km largnj[ri tjetrit. Prej vendit K kah vendi A [sht[ nisur kamion,
kurse pas gjysm[ ore prej vendit A kah vendi K [sht[ nisur autobusi. Pas dy or[ t[ nisjes t[
kamionit ato jan[ takuar dhe kan[ vazhduar l[vizjen.
Nj[ or[ pas takimit autobusi dhe kamioni kan[ qen[ t[ larguar 110 km. Me ]far[ shpejt[si kan[
l[vizur autobusi dhe kamioni?
150
Tretja K
1
[sht[ 36%.
T { S H { N U A R I T
Numri i litrave q[ duhet t[ meren prej K
1
le t[ jet[ x.
Numri i litrave q[ duhet t[ meren prej K
2
le t[ jet[ y.
E N J O H U R
N[ x litra tretje prej K
1
ka
36
100
x
litra thartir[.
x y
x y
+ =
+ =
120
36 96 120 80
100 100 100
x y
x y
+ =
+ =
120
3 8 800
Tretja K
2
[sht[ 96%.
Tretja e re duhet t[ jet[ 80%.
LIDHJET RECIPROKE
N[ y litra thartir[ K
2
ka
96
100
y
litra thartir[.
N[ 120 litra n[ tretjen e re ka
120 80
100
litra thartir[ ose

36 96 120 80
100 100 100
+ =
x y
.
N[ 120 litra prej tretjes s[ re ka x litra K
1
dhe y litra K
2
ose: x + y = 120.
5.
Jan[ dh[n[ dy tretje t[ thartirave K
1
dhe K
2
. Tret[si K
1
[sht[ 36%, kurse tret[si K
2
[sht[ 96%.
Nga sa litra duhet t[ meren prej ]do tret[si, q[ t[ fitohen 120 litra tretje prej 80%?
Duhet t[ p[rkujtohesh p[r p[rqindjet.
Mbaj mend se n[ m litra me k% tretje ka
100
k m
litra thartir[.
Zgjidhe sistemin.
Prova (x, y) = (32, 88) a i plot[son kushtet e detyr[s.
6.
Sa litra uj[ dhe sa litra shpirto prej 90% duhet t[ p[rzihen q[ t[ fitohen 60 litra prej 75% shpirto?
7.
Shuma e gjat[sive t[ dy kateteve te trek[nd[shi k[nddrejt [sht[ 20 cm. N[ qoft[ se kateta e vog[l
vazhdohet p[r 2 cm, kurse m[ e gjata shkurtohet p[r 4 cm, at[her[ syprina e trek[nd[shit do t[
zvog[lohet p[r 8 cm
2
.
Cakto gjat[sit[ e kateteve t[ trek[nd[shit.
151
Syprina e trek[nd[shit n[ fillim [sht[ , ku a [sht[ brinja e trek[nd[shit, kurse h [sht[
lart[sia p[rkat[se.
T { S H { N U A R I T
Gjat[sia e katet[s s[ vog[l [sht[ x.
Gjat[sia e katet[s s[ gjat[ [sht[ y.
Shuma e kateteve [sht[: x + y = 20.
( ) ( )
20
20
2 4
4 2 8 8
2 2
+ =

+ =

+ -

- = = -

x y
x y
x y x y
x y
LIDHJET RECIPROKE
Pas vazhdimit t[ katet[s s[ vog[l, gjat[sia e saj [sht[ x + 2.
Pas zvog[limit t[ katet[s s[ madhe, gjat[sia e saj [sht[ y - 4.
Syprina e trek[nd[shit n[ fillim [sht[
2
x y
.
Syprina e trek[nd[shit pas vazhdimit dhe shkurtimit t[ katetave p[rkat[se [sht[
8
2
-
x y
.
Q[ t'i zgjidhish detyrat e k[tilla duhet t[ kujtohesh p[r formulat dhe vetit[ e figurave
gjeometrike rrafshore.
Shuma e kateteve t[ trek[nd[shit [sht[ 20 cm.
E N J O H U R
Te trek[nd[shi k[nddrejt kateta [sht[ edhe lart[si e trek[nd[shit.
Zgjidhe sistemin.
Prova se ]ifti (x, y) = (8, 12) a jan[ gjat[sit[ e k[rkuara t[ katetave t[ trek[nd[shit.
8.
Lart[sia e nj[ trapezi [sht[ 6 cm, kurse syprina e tij [sht[ 96 cm
2
. Gjat[sit[ e brinj[ve paralele
ndryshojn[ p[r 4 cm. Cakto gjat[sit[ e brinj[ve paralele t[ atij trapezi (bazat).
2
h a
S


152
Duhet t[ dish:
t' i shprehish dhe t[ zbatosh m[nyrat p[r
zgjidhjen e problemiti cili sillet n[ sistem t[ dy
barazimeve me dy t[ panjohura.
P[r detyr[n: "Cakto dy numra shuma e t[ cil[ve [sht[
100, kurse raporti i tyre [sht[ 4, zbatoi rregullat:
Sh[noji t[ panjohurat dhe shkruaji raportet
reciproke t[ madh[sive t[ njohura dhe t[
panjohura.
Formo sistem t[ barazimeve dhe zgjidhe.
Provo zgjidhjen.
Kontrollohu!
Detyra
1. Shuma e dy numrave [sht[ 72, kurse ndry-
shimi i tyre [sht[ 2. Cil[t jan[ ato numra?
N[ nj[ kafaz ka pasur lepuj dhe fazan[.
Dardani n[ kafaz ka num[ruar 35 koka, kurse
94 k[mb[. Sa lepuj dhe sa fazan[ ka pasur
n[ kafaz?
2.
N[ nj[ paralele gjithsej ka 28 nx[n[s. Numri
i djemve [sht[ p[r 4 m[ i madh se numri i
vajzave. Sa nx[n[s n[ paralele kan[ qen[
djem dhe sa vajza?
3.
Nj[ anije ka kaluar 63 km p[r 5 or[ duke
lundruar p[rball[ rrjedhjes s[ lumit. Kur anija
ka lundruar n[p[r rrjedhjen e lumit t[ nj[jt[n
at[ larg[si e ka kaluar p[r 3 or[. Sa [sht[
shpej-t[sia e anijes, dhe sa [sht[ shpejt[sia e
lumit?
4. N[ qoft[ se n[ 8 litra uj[ t[ nxeht[ shtohen 2
litra uj[ t[ ftoht[, at[her[ temperatura e ujit
[sht[ 66
o
. N[ qoft[ se, tani n[ 7 litra uj[ t[
nxeht[ shtohen 3 litra t[ ftoht[, temperatura
e ujit t[ p[rzier [sht[ 59
o
.
Sa ka qen[ temperatura e ujit t[ nxeht[, dhe
sa e ujit t[ ftoht[?
5.
6.
Afrimi ka bler[ 8 fletore (t[ m[dha dhe t[
vogla) dhe ka paguar 250 denar[. Fletoret e
m[dha kan[ kushtuar nga 50 denar[, kurse
t[ voglat nga 20 denar[.
Sa fletore t[ m[dha dhe sa t[ vogla ka bler[
Afrimi?
7.
E [ma dhe bija s[ bashku kan[ 37 vjet. Para
dy vjet e [ma ka qen[ 10 her[ m[ e vjet[r se
e bija.
Sa vjet kan[ e [ma dhe sa e bija?
Cakto numrat mat[s t[ k[ndit t[ ngusht[ dhe
t[ gjer[ me krah paralel n[ qoft[ se ndryshimi
i tyre [sht[ 36
o
.
8.
Perimetri i nj[ trek[nd[shi dybrinj[nj[sh[m
[sht[ 36 cm. Ndryshimi i gjat[sive t[ krahut
dhe baz[s [sht[ 3 cm. Cakto syprin[n e
trek[nd[shit.
9.
Sistemi i dy barazimeve lineare me dy t panjohura
153
P U N A
M E T { D H { N A
ZGJIDHJA E PROBLEMEVE ME PARIMIN E DIRIHLES
8 8
8 88
Shembull: Shtat[ toptha rradhiti n[ tre kuti t[ cilat nuk jan[ t[ sh[nuara n[ m[nyr[ t[ ve]ant[.
K[t[ mund ta b[sh n[ tet[ m[nyra. V[re vizatimin.
M[ tutje, q[llimi yn[ nuk [sht[ caktimi i numrit t[ mund[sive (m[nyrat) p[r zgjidhjen e detyr[s. Q[llimi
yn[ [sht[ respektimi i nj[ parimi.
V[re!
Si do q[ t[ rradhiten shtat[ topthat, gjithmon[ do t[ ekziston kuti n[ t[ cil[n do t[ ket[ patjet[r tre
toptha.
A
Shembulli i p[rshkruar paraqet form[ t[ thjesht[ t[ nj[ parimi t[ r[ nd[sish[m i njohur si parimi i Dirihles.
1. a) A mund t[ thuhet se n[ paralelen me 34 nx[n[s me siguri ka m[ s[ paku dy nx[n[s mbiemrat e
t[ cil[ve fillojn[ me shkronj[ t[ njejt[?
b) A vlen ky pohim n[se n[ paralele ka 30 nx[n[s?
Petar Gustav
Lezhen Dirihle
(1805-1859)
matematikan
gjerman
Ai thot[:
N[se n[ n kuti rradhiten m[ shum[ se n sende, at[her[ patjet[r n[
nj[r[n prej kutive do t[ ket[ m[ shum[ se nj[ send.
a) K[tu, sipas parimit t[ Dirihles, shkronjat nga alfabeti jan[ "kuti".T[ atilla ka 31 (alfabeti qirilik).
N[ rastin m[ t[ p[rshtatsh[m, p[r mbiemrat e 31 nx[n[sve do t[ "mereshin" 31 shkronja.
154
2. N[ gar[n e matematik[s kan[ mar[ pjes[ 372 nx[n[s. V[rteto se nd[rmjet tyre ka s[paku dy nxn[s
t[ cil[t n[ t[ njejt[n dit[ e festojn[ dit[lindjen.
3. N[ nj[ shkoll[ ka 16 paralele nga klasa e V deri n[ klas[n e VIII. N[ seksionin "Matematikan[t e
rinj" jan[ t[ an[tar[suar 18 nx[n[s. V[rteto se nd[rmjet tyre ka s[paku dy nx[n[s nga e njejta
paralele.
V[re!
Rast m[ i pap[rshtatsh[m [sht[ n[se nga ]do paralele n[ seksion do t[ kishte nga nj[ nx[n[s
an[tar.Por, kjo [sht[ gjithsej 16 nx[n[s.
C'mund t[ p[rfundosh p[r dy nx[n[sit e mbetur t[ seksionit?
4. N[ paralele ka 30 nx[n[s. N[ provimin me shkrim nga
matematika disa nx[n[s kan[ b[r[ m[ s[ shumti 8 gabime,
nd[rsa nx[n[sit tjer[ kan[ b[r[ m[ pak gabime. V[rteto se n[
paralele ka m[ s[ paku 4 nx[n[s t[ cil[t kan[ b[r[ num[r t[
njejt[ t[ gabimeve n[ provimin me shkrim.
Krahaso p[rgjigjen t[nde me p[rgjigjen e dh[n[.
Numri m[ i madh i gabimeve t[ b[ra [sht[ 8. Dometh[n[, ka nx[n[s q[ kan[ b[r[ 8 gabime; e
mundur [sht[ q[ t[ ket[ nx[n[s me: 7 gabime; 6 gabime;---;1 gabim, por edhe nx[n[s q[ nuk kan[
b[r[ gabim (d.m.th. kan[ b[r[ zero gabime).
T[ gjith[ nx[n[sit i ndajm[ n[ 9 grupe:
1) nx[n[s q[ kan[ b[r[ 8 gabime;
2) nx[n[s q[ kan[ b[r[ 7 gabime dhe ashtu me rradh[. N[ grupin e n[nt[ jan[ nx[n[sit q[ nuk kan[
b[r[ asnj[ gabim.
Cili [sht[ numri m[ i madh i gabimeve t[ b[ra?
Ata fillojn[ me ndonj[r[n nga shkronjat q[ jan[ marr[ m[ par[.
N[ paralele ka m[ s[ paku dy nx[n[s mbiemrat e t[ cil[ve fillojn[ me t[ njejt[n shkronj[.
Me ]far[ shkronje fillojn[ mbiemrat e tre nx[n[sve tjer[ t[ mbetur?
M[ s[ paku te sa nx[n[s mbiemrat fillojn[ me t[ njejt[n shkronj[?
b) Pse pohimi nuk do t[ vlente n[se n[ paralele do t[ kishte m[ pak se 31 nx[n[s?
155
Por, 30 = 3 9 + 3. Tre nx[n[sit e tjer[ kan[ b[r[ 8, 7, ..., 2, 1 ose 0 gabime, d.m.th. sipas parimit t[
Dirihles, ka grup nx[n[sish n[ t[ cil[n ka m[ s[ paku 4 nx[n[s q[ kan[ b[r[ num[r t[ njejt[ t[
gabimeve ose nuk kan[ b[r[ gabime.
5. N[ paralele ka 34 nx[n[s. Gjat[ t[ sh[nuarit t[ tekstit t[ njejt[
n[ kompjuter Petriti ka b[r[ 13 gabime, nd[rsa t[ tjer[t m[ pak.
V[rteto se ka tre nx[n[s q[ kan[ b[r[ num[r t[ njejt[ t[
gabimeve.
B
6. Jan[ dh[n[ 5 numra t[ ]far[dosh[m. V[rteto se nd[rmjet tyre ka s[paku dy numra ashtu q[
ndryshimi i tyre [sht[ i pjes[tuesh[m me 4.
Puno sipas udh[zimit:
Sa dhe cilat mbetje fitohen gjat[ pjes[timit me 4? Fitohen 4 mbetje: 0, 1, 2 ose 3.
Gjat[ pjes[timit t[ 4 numrave me pes[ fitohen 5mbetje. Dometh[n[, m[ s[ paku dy nga mbetjet jan[
t[ barabarta (sipas parimit t[ Dirihles).
Numrat a dhe b gjat[ pjes[timit me 4 le t[ japin mbetje t[
njejt[ p, ku p {0, 1, 2, 3}.
a = 4m + p; b = 4n + p.
Ndryshimi a - b = (4m + p) - (4n + p) = 4(m - n) = 4k [sht[ i form[s 4k, d.m.th. ajo [sht[ e
pjes[tueshme me 4.
Shkruajm[ 4 | (a - b).
Rast m[ i pa favorsh[m [sht[ n[se 3 nx[n[s kan[ b[r[ 8 gabime, 3 nx[n[s kan[ b[r[ 7 gabime e
k[shtu me rradh[, nd[rsa 3 nx[n[s nuk kan[ b[r[ asnj[ gabim. K[ta jan[ gjithsej 3 9 = 27 (kemi 9
grupe nx[n[sish).
Parimi i Dirihles [sht[ i zbatuesh[m n[ shum[ l[mi t[ matematik[s.
Ndiqi disa detyra me zbatimin e tij n[ pjes[tueshm[rin[ e numrave dhe n[ gjeometri.
7. Sa numra natyrore m[ s[ paku duhet t[ meren p[r t[ pasur nd[rmjet tyre dy numra t[ atill[ q[
ndryshimi t[ jet[ i pjes[tuesh[m me 7?
8. N[ flet[ t[ bardh[ (20 cm x 30 cm) [sht[ derdhur ngjyr[. V[rteto se n[ k[t[ flet[ ekzistojn[ s[
paku dy pika me ngjyr[ t[ nj[jt[ t[ cilat jan[ n[ larg[si 10 cm nj[ra nga tjetra.
156
Ndiqe sqarimin.
Nd[rto trek[nd[sh brinj[nj[sh[m me brinj[ 10 cm n[ at[ flet[.
V[re se nga tre kulmet e k[tij trek[nd[shi, dy jan[ t[ bardh[,
nd[rsa nj[ri i kalt[r, ose dy jan[ t[ kalt[r, nd[rsa nj[ri i bardh[,
ose t[ tre jan[ t[ bardh[ ose t[ tre jan[ t[ kalt[r.
Dy kulme me ngjyr[ t[ nj[jt[ jan[ kulmet e k[rkuara.
9. N[ rrafsh jan[ dh[n[ 5 drejt[za nga t[ cilat asnj[ dyshe nuk
[sht[ paralele. V[rteto se nd[rmjet tyre ekzistojn[ dy drejt[za
q[ formojn[ k[nd m[ t[ vog[l se 37
o
.
Puno n[ m[nyr[n vijuese.
Zgjidh pik[ M n[ rrafsh dhe zhvendosi paralelisht t[ gjitha drejt[zat
ashtu q[ ata t[ kalojn[ n[p[r pik[n M.
M
V[re se drejt[zat n[p[r pik[n M e ndajn[ rrafshin n[ 10 k[nde.
N[se k[ndet jan[ t[ barabarta, at[her[ secili ka 360 : 10 =
36
o
, nd[rsa 36
o
< 37
o
, d.m.th. gjithmon[ ka k[nd q[ [sht[
m[ i vog[l se 37
o
.
N[ nj[ shkoll[ ka 1200 nx[n[s. V[rteto se:
a) m[ s[ paku 4 nx[n[s nga ajo shkoll[
festojn[ dit[lindjen n[ t[ njejt[n dit[;
b) m[ s[ paku dy nx[n[s kan[ iniciale t[
nj[jta.
1.
Detyra
T[ v[rtetohet se n[ Shkup ka m[ s[ paku tre
persona q[ kan[ num[r t[ nj[jt[ t[ qimeve
n[ kok[. (Nj[ njeri n[ kok[ nuk ka m[ shum[
se 200 000 qime).
2.
N[ nj[ paralele ka 37 nx[n[s. V[rteto se ka
nj[ muaj n[ vit n[ t[ cilin jan[ lindur m[ s[
paku se 4 nx[n[s nga paralelja.
3.
N[ 25 kuti ka 3 lloje mollash, ashtu q[ n[
]do kuti ka vet[m nj[ lloj molle. V[rteto se
nd[rmjet tyre ka 9 kuti me molla nga lloji i
nj[jt[.
4.
N[se k[ndet jan[ t[ ndryshme, at[her[ nuk jan[ t[ gjith[
m[ t[ m[dhenj se 37
o
, pasi 10 37
o
= 370
o
> 360
o
.
D.m.th. ndonj[ri prej atyre k[ndeve [sht[ m[ i vog[l se 37
o
.
157
M{SOVE P{R SISTEMIN E BARAZIMEVE LINEARE
1.
Shuma e viteve t[ babait dhe djalit [sht[ 46.
Pas 10 vjet babai do t[ jet[ dy her[ m[ i vjet[r
se djali. Nga sa vjet kan[ tani?
}' [sht[ zgjidhje e barazimit linear me dy t[
panjohura?
2. Cakto parametrin k p[r ]iftin e renditur
(2, 6) q[ t[ jet[ zgjidhje e barazimit
(4x - 2)k - 1 = y - k.
3. Paraqite bashk[sin[ e zgjidhjeve t[ barazimit
x y - + =
1
2 0
2
grafikisht.
4. }'[sht[ zgjidhje e sistemit t[ barazimeve
lineare me dy t[ panjohura?
5. Cakto sistem ekuivalent te sistemi i dh[n[
te i cili t[ dy barazimet e kan[ form[n
ax + by = c.
.
x y x y
x y
y
1 2 3
3
3 6
2 4
6
3
+ + -
+ =-
- -
- =
6. Zgjidhe grafikisht sistemin:

.
x y
x y
+ =
- =
2 7
1
0
3
7. Zgjidhe sistemin me metod[n e z[v[nd[simit.
x y
x y
- =
- =
4 5
5 3 1
8. Zgjidhe sistemin me metod[n e koefi-
cient[ve t[ kund[rt[:
( )
( ) .
x y x y
x x y
1
2 3
3
2 2 3 3
+ + = +
+ = -
9. Sipas zgjidhjes grafike t[ sistemit t[

barazimeve lineare, vler[so sa zgjidhje ka
sistemi:
a)
x y
x y
- =
+ =
1
3 3 0
; b)
x y
x y
- =
- =
2 0
4 2 0
10.
158
Pika, drejtza dhe rrafshi n hapsir
159
PIKA, DREJT{ZA DHE RRAFSHI
N{ HAP{SIR{
1. Pika, drejt[za dhe rrafshi 160
2. Dy drejt[za 163
3. Dy rrafshe 165
4. Proektimi paralel. Proektimi ortogonal 168
5. Paraqitja e trupit gjeometrik me vizatim 171
PRIZMI
6. Prizmi. Llojet e prizmave.
Prerjet diagonale 174
7. Paralelopipedi.
Rrjeti dhe syprina e prizmit 177
8. V[llimi i poliedrit.
V[llimi i kuboidit dhe kubit 183
9. V[llimi i prizmit t[ drejt[ 187
PIRAMIDA
10. Piramida. Syprina e piramid[s 190
11. V[llimi i piramid[s 194
CILINDRI, KONI DHE TOPI
12. Cilindri, syprina dhe v[llimi 197
13. Koni, syprina dhe v[llimi 200
14. Topi, syprina dhe v[llimi 203
15. Gjasa (Probabiliteti) 206
TEMA 4. TRUPAT GEOMETRIKE
Tema 4. Trupat gjeometrik
160
Kujtohu!
Kujtohu!
PIKA, DREJT{ZA DHE RRAFSHI
1 1
1 11
Drejt[za, k[ndi, trapezi dhe rrethi jan[ figura
rrafshore.
PIKA, DREJT{ZA DHE RRAFSHI N{ HAP{SIR{
A
N[ vizatim jan[ paraqitur kubi dhe
kuboidi.
T[ gjitha pikat e kubit a i takojn[ t[ nj[jtit rrafsh?
A [sht[ kuboidi figur[ e rrafsh[t? Pse?
Pjesa e gjeometris[ q[ i studion figurat e
rrafshta quhet planimetri.
Disa veti t[ drejt[z[s jan[ p[rvet[suar si veti
themelore (aksioma).
Si aksiom[ e par[ aksioma (A
1
) e p[rvet[suam
vetin[: n[ ]do drejt[z shtrihen pafund shum[
pika, por ka edhe pika q[ nuk shtrihen n[ at[
drejt[z.
Pjesa e gjeometris[ q[ i studion figurat n[ hap[-
sir[ quhet stereometri.
Pikat, drejt[zat dhe rrafshet jan[ figura themelore gjeometrike n[ hap[sir[.
Rrafshi mund t[ paramendohet si qelq i rrafsh[t, sikurse sip[rfaq[ja e ujit t[ qet[ etj. Ajo [sht[
sip[rfaqe e pakufizuar. P[r at[ [sht[ pranuaur kjo aksiom[:
A
1
N[ ]do rrafsh shtrihen pafund shum[ pika, ekzistojn[ pika q[ nuk shtrihen n[ at[ rrafsh.
1.
{sht[ dh[n[ rrafshi edhe pikat A, B, C, D, M n[ vizatim.
A D
C
B
M
Pika A i takon rrafshit , d.m.th. A . Mund t[ thuhet se A
shtrihet n[ , p[rkat[sisht kalon n[p[r A..
Cilat pika tjera t[ sh[nuara shtrihen n[ ?
P[r tre ose m[ shum[ pika q[ shtrihen n[ nj[ rrafsh thuhet se jan[ komplanare. K[shtu, n[ vizatim
pikat A, B, C, D , M , pra A, B, C, D jan[ komplanare, kurse B, C, D, M nuk jan[ komplanare.
B
P[r rrafshin [sht[ p[rvet[suar kjo veti themelore (aksiom[): N[p[r ]do tri pika q[ nuk
shtrihen n[ nj[ drejt[z kalon sakt[sisht vet[m nj[ rrafsh.
Ka edhe figura tjera gjeometrike t[ rrafshta
161
P[r rrafshin [sht[ p[rvet[suar kjo veti themelore (aksiom[):
A
2
N[p[r ]far[do tre pika q[ nuk shtrihen n[ nj[ drejt[z kalon sakt[sisht nj[ rrafsh.
2. Pse karrika me tre k[mb[ nuk ,,l[kundet" edhe kur k[mb[t nuk jan[ me gjat[si t[ barabarta?
A vlen kjo edhe te tavolina me kat[r k[mb[?
3. Shihe kuboidinn n[ vizatim dhe p[rgjigju n[ pyetjet.
Cili kulm i kuboidit shtrihet n[ rrafsh t[ p[rcaktuar me
pikat A, B dhe B
1
?
Kulmi C a shtrihet n[ at[ rrafsh?
A jan[ komplanare k[to pika:
a) A, B, C, D; b) A, B, C
1
, D
1
; c) A, B, C, C
1
?
Cakto kat[r kulme tjera ashtu q[ t[:
a) shtrihen; b) mos shtrihen n[ rrafshin e nj[jt[.
Vizato kuboid dhe sh[noje si n[ vizatim. Pastaj, hijezoje pjes[n e rrafshit q[ kalon n[p[r pikat B,
C, D
1
, A
1
q[ shtrihet edhe n[ kuboid.
C
N[ qoft[ se ]do pik[ e nj[ drejt[ze shtrihet n[ nj[ rrafsh, at[her[ thuhet se drejt[za shtrihet n[
at[ rrafsh, kurse p[r rrafshin thuhet se kalon n[p[r at[ drejt[z.
N[ nj[ rrafsh shtrihen pakufi shum[ drejt[za.
4. N[ vizatim [sht[ paraqitur rrafshi dhe dy pika A dhe B, q[
shtrihen n[ t[.
A
B
Sa drejt[za kalojn[ n[p[r pikat A dhe B?

Pikat tjera t[ drejt[z[s AB a shtrihen n[ rrafshin ?
{sht[ p[rvet[suar si e sakt[ kjo veti themelore (aksiom[) e rrafshit.
A
3
N[ qoft[ se dy pika t[ nj[ drejt[ze shtrihen te ndonj[ rrafsh, at[her[ edhe drejt[za shtrihet n[
at[ rrafsh.
Kjo aksiom[ do t[ ndihmon t[ v[resh pozitat reciproke t[ drejt[z[s dhe rrafshit n[ hap[sir[.
Shihi vizatimet dhe p[rcjelli sqarimet p[r pozit[n reciproke t[ mundshme t[ nj[ drejt[ze dhe nj[
rrafshi.
162
3. Tehu AB i kubit nga detyra 1 [sht[ paralel
vet[m me dy faqe t[ tij dhe nuk ka pika t[
p[rbashk[ta me ato. Em[rtoji ato faqe.
Diagonalja AC e baz[s s[ kubit nga detyra 1
nuk ka pika t[ p[rbashk[ta vet[m me nj[ faqe
t[ kubit. Cila [sht[ ajo faqe?
4.
P[r rrafshin dhe drejt[z[n a jan[ t[ mundshme k[to tre raste.
Drejt[za dhe rrafshi nuk kan[ pika t[ p[rbashk[ta.

At[her[ thuhet se ato jan[ paralele, dhe shkruhet a || .
Drejt[za dhe rrafshi kan[ vet[m nj[ pik[ t[ p[rbashk[t.

At[her[ thuhet se rrafshi e pret drejt[z[n ose drejt[za
a e dep[rton rrafshin n[ pik[n P; p[r pik[n P thuhet
se [sht[ pik[ dep[rtuese.
Drejt[za a shtrihet n[ rrafshin ;

edhe n[ k[t[ rast thuhet se ato jan[ paralele.
5. Shihe kuboidin dhe v[re rrafshin , t[ p[rcaktuar me
kulmet A, B, C.
Em[rtoji drejt[zat e p[rcaktuara me tehet q[:
a) jan[ paralele me ;
b) e dep[rtojn[ ;
c) shtrihen n[ .
Duhet t[ dish:
Detyra
1.
t' i shprehish figurat themelore
gjeometrike n[ hap[sir[;
Vizato kubin ABCDA
1
B
1
C
1
D
1
.
Em[rto kat[r kulme t[ cil[t jan[:
a) komplanare; b) jokomplanare.
t[ caktosh pozit[n reciproke t[
drejt[z[s dhe rrafshit.
2. Sa drejt[za mund t[ p[rcaktohen me nj[ kulm
nga baza e sip[rme dhe nj[ kulm nga baza e
poshtme e nj[ kubi?
Si [sht[ pozita reciproke e: a) pik[s dhe
rrafshit; b) drejt[z[s dhe rrafshit?
Pikat A, B, C, M, D jan[ kulme t[ kuboidit n[
vizatimin e sip[rm. Cil[t prej k[tyre kat[r
kulmeve:
a) jan[ komplanare, b) nuk jan[ komplanare?
Sa rrafshe mund t[ kalojn[ n[p[r:
a) pik[n e dh[n[ A; b) dy pika t[ dh[na B
dhe C; c) tre pika t[ dh[na A, B, C?
Kontrollohu!
163
Kujtohu!
DY DREJT{ZA
2 2
2 22
Shprehi aksiomat p[r rrafshin.
A
Dy drejt[za n[ hap[sir[:
Sa pika p[rcakton nj[ drejt[z
a) n[ rrafsh, b) n[ hap[sir[?
Si [sht[ pozita reciproke e dy drejt[zave (n[
hap[sir[) q[ kan[ dy pika t[ p[rbashk[ta?
Me sa pika [sht[ p[rcaktuar nj[ rrafsh?
Drejt[za a ka dy pika t[ p[rbashk[ta me
rrafshin . Si [sht[ pozita reciproke e a dhe
?
ose kan[ vet[m nj[ pik[ t[ p[rbashk[t

(priten);
ose nuk kan[ pika t[ p[rbashk[ta;

1.
N[ vizatim, drejt[zat a dhe b priten, d.m.th.
kan[ nj[ pik[ t[ p[rbashk[t P. Shihe vizatimin
dhe p[rgjigju n[ pyetjet.
P
A
B
a
b
A mundet ]far[do pik[ e zgjedhur A a, B b dhe prerja P (AP dhe BP) t[ jen[ kolineare? Pse?
Pikat A, B dhe P p[rcaktojn[ sakt[sisht nj[ rrafsh. Pse?
Drejt[zat a dhe b shtrihen n[ at[ rrafsh. Pse?
2.
N[ vizatim [sht[ paraqitur nj[ kuboid.
Shqyrtoje dhe p[rgjigju n[ pyetjet.
A B
C D
A
1
B
1
C
1
D
1
Tehu AB a shtrihet n[ rrafshin e nj[jt[ me tehun:
a) BB
1
; b) A
1
B
1
; c) B
1
C
1
?
Tehet CB dhe C
1
B
1
shtrihen n[ rrafshin e nj[jt[. Pse?
Tehet AB dhe A
1
B
1
shtrihen n[ rrafshin e nj[jt[ dhe nuk kan[
pik[ t[ p[rbashk[t; dhe drejt[zat AB dhe A
1
B
1
nuk kan[ pik[
t[ p[rbashk[t - ato jan[ paralele, d.m.th. AB || A
1
B
1
.
Dy drejt[za paralele gjithmon[ shtrihen n[ rrafshin e nj[jt[. Tehet, p[rkat[sisht drejt[zat AB dhe
B
1
C
1
, gjithashtu, nuk kan[ pika t[ p[rbashk[ta, por ato nuk shtrihen n[ rrafshin e nj[jt[; p[r ato
thuhet se jan[ shmang[se.
3.
Me ndihm[n e kuboidit shih edhe disa ]ifte t[ drejt[zave paralele. Tre drejt[za paralele a shtrihen
gjithmon[ n[ rrafshin e nj[jt[?
ose puthiten (n[ qoft[ se kan[ dy pika

t[ p[rbashk[ta).
Ke kujdes!
164
Sipas aksiom[s A
2
, rrafshi [sht[ plot[sisht i p[rcaktuar me tre pika jokolineare.
B
Disa pozita t[ dy drejt[zave n[ hap[sir[, gjithashtu, p[rcaktojn[ nj[ rrafsh. Cilat jan[ ato
pozita?
Mbaj mend dhe shihi vizatimet!
shtrihen n[ rrafshin e nj[jt[; at[her[ ato ose priten ose jan[ paralele (por mund edhe t[ puthiten),
sikurse n[ fig. 1;
Dy drejt[za n[ hap[sir[ mund t[:

nuk shtrihen n[ rrafshin e nj[jt[, d.m.th. t[ jan[ drejt[za shmang[se (a dhe c n[ fig. 2).
Fig. 1 Fig. 2
4.
Sipas fig. 2 shkruaj disa ]ifte t[: a) drejt[zave aplanare; b) drejt[zave paralele.
5.
Pik[prerjet e drejt[zave n[ fig. 2 jan[ kulme t[ nj[ kuboidi. Konstato se jan[ t[ sakta k[to pohime.
a) Drejt[zat b dhe m nuk priten dhe nuk jan[ paralele, d.m.th. ato jan[ shmang[se.
b) Drejt[zat m dhe d nuk priten dhe shtrihen n[ rrafshin e nj[jt[, d.m.th. ato jan[ paralele.
c) Drejt[zat a dhe d priten dhe nuk shtrihen n[ rrafshin e nj[jt[.
]) Drejt[zat b dhe m jan[ shmang[se dhe nuk shtrihen n[ rrafshin e nj[jt[.
6.
Shihi vizatimet dhe sqaro pse nj[ rrafsh n[
hap[sir[ [sht[ plot[sisht i p[rcaktuar:
a) me tre pika jokolineare;
b) me drejt[z dhe pik[ q[ nuk shtrihet n[
at[ drejt[z;
c) me dy drejt[za paralele;
]) me dy drejt[za q[ priten.
a) b)
c) ])
Kujtohu!
165
7.
Sa rrafshe p[rcaktojn[ tehet an[sore t[ nj[ kuboidi?
(Ke kujdes: ka m[ shum[ se kat[r rrafshe)
Duhet t[ dish:
t'i sqarosh pozitat reciproke t[ dy drejt[zave n[ hap[sir[.
P[r cilat drejt[za thuhet se jan[: a) paralele, b) shmang[se?
Detyra
1. Tre drejt[za t[ ndryshme n[ hap[sir[ kalojn[
n[p[r t[ nj[jt[n pik[. Sa rrafshe mund t[
p[rcaktojn[ k[to drejt[za?
3. Le t[ jen[ a dhe b drejt[za n[ hap[sir[. Sa
rrafshe mund t[ kalojn[ n[p[r ato drejt[za?
Vizato kub ABCDA
1
B
1
C
1
D
1
dhe vizatoji diagonalet e bazave t[ tij. Cilat ]ifte t[ drejt[zave AC, BD,
A
1
C
1
, B
1
D
1
: a) priten, b) jan[ paralele, c) jan[ shmang[se?
2. Vizato kuboidin ABCDA
1
B
1
C
1
D
1
dhe vizatoji
diagonalet e dy faqeve fqinje t[ tij, p[r shem-
bull, ABB
1
A
1
dhe BCC
1
B
1
. Cilat ]ifte t[ drej-
t[zave AB
1
, BA
1
, CB
1
, BC
1
:
a) priten; b) jan[ paralele;
c) jan[ shmang[se?
4. Sa rrafshe p[rcaktojn[ kat[r pika jokom-
planare?
5. Sqaro gjykimin:
,,N[ qoft[ se drejt[zat AB dhe CD priten,
at[her[ pikat A, B, C, D jan[ komplanare.
DY RRAFSHE
3 3
3 33
Si thot[ aksioma me t[ cil[n plot[sisht
p[rcaktohet nj[ rrafsh n[ hap[sir[?
A
}far[ pozit[ reciproke mund t[ ken[ nj[
drejt[z dhe nj[ rrafsh n[ hap[sir[?
1.
Mendo dhe p[rgjigju:
A mundet dy rrafshe t[ ken[ vet[m nj[
pik[ t[ p[rbashk[t?
A mundet dy rrafshe t[ ken[ vet[m dy
pika t[ p[rbashk[ta?
P[rgjigjen n[ k[t[ pyetje e jep kjo veti themelore
(aksioma A
4
):
A
4
N[ qoft[ se dy rrafshe t[ ndryshme kan[ nj[ pik[ t[ p[rbashk[t, at[her[ ato rrafshe kan[ nj[
drejt[z t[ p[rbashk[t q[ kalon n[p[r at[ pik[.
Sipas aksiom[s, dometh[n[, dy rrafshe t[ ndryshme
1
dhe
2
:
a) ose nuk kan[ pika t[ p[rbashk[ta; b) ose kan[ nj[ drejt[z t[ p[rbashk[t.
N[ qoft[ se rrafshet kan[ tre pika t[ p[rbashk[ta jokolineare, ato puthiten.
Kontrollohu!
Kujtohu!
166
Mbaj mend
Kur dy rrafshe t[ ndryshme
1
dhe
2
kan[ nj[ drejt[z t[ p[rbashk[t thuhet se ato rrafshe priten, kurse
drejt[za e p[rbashk[t [sht[ drejt[za prer[se e tyre.
P[r dy rrafshe
1
dhe
2
thuhet se jan[ paralele n[ qoft[ se nuk kan[ pika t[ p[rbashk[ta ose n[ qoft[
se puthiten, kjo sh[nohet me
1
||
2
.
2.
V[re se jan[ t[ sakta k[to gjykime. (B[n vizatim!)
a) N[ qoft[ se
1
||
2
dhe n[ qoft[ se a e dep[rton
1
, at[her[ a e dep[rton edhe
2
.
b) N[ qoft[ se
1
||
2
dhe a ||
1
, at[her[ a ||
2
.
c) N[ qoft[ se
1
||
2
dhe
3
pritet me
1
, at[her[
3
pritet edhe me
2
.
Shihe vizatimin dhe p[rcille sqarimin.
Rrafshet
1
dhe
2
priten dhe s [sht[ drejt[z prer[se.
M nj[ pik[ e ]far[doshme e s, prej t[ cil[s jan[ t[rhequr dy
gjysm[drejt[za pingule (normale) n[ s, ashtu q[ nj[ra shtrihet n[
S
1
, kurse tjetra n[
2
. Ato gjysm[drejt[za e formojn[ k[ndin .
K[ndi , krah[t e t[ cilit jan[ ato gjysm[drejt[za quhet k[ndi
nd[rmjet rrafsheve
1
dhe
2
. Edhe k[ndi i tij i puq[t paraqet
k[nd nd[rmjet atyre rrafsheve.
N[ qoft[ se k[ndi nd[rmjet rrafsheve [sht[ i drejt[, at[her[ p[r
rrafshet thuhet se jan[ pingule (normale) nd[rmjet veti, d.m.th.
1

2
.
3.
}far[ k[ndi formojn[ dyshemeja dhe faqeja n[ klas[n t[nde?
A jan[ pingul nd[rmjet tyre faqeja e muret dhe e tavanit? Po tavani dhe dyshemeja?
4.
}far[ k[ndi formojn[ baza dhe nj[ faqe an[sore e kuboidit?
167
Shihi vizatimet dhe p[rcjelli sqarimet.
B
Drejt[za a e dep[rton rrafshin n[ pik[n P.
N[p[r pik[n dep[rtuese P jan[ t[rhequr drejt[zat b dhe c q[
shtrihen n[ ; ato me drejt[z[n a formojn[ k[nde dhe . N[p[r
pik[n P mund t[ t[rhiqen dhe drejt[za t[ tjera t[ atilla; t[ gjitha ato
me a formojn[ k[nde t[ ndryshme.
Sigurisht v[reve se ato k[nde mund t[ jen[ t[ barabart[ nd[rmjet
veti kur ato jan[ k[nde t[ drejt[.
At[her[ p[r drejt[z[n a thuhet se [sht[ pingule n[ rrafshin,
d.m.th. se a [sht[ pingule n[ rrafshin ; ajo sh[nohet me a
.
Mbaje mend
P[r drejt[z[n a thuhet se [sht[ pingule n[ rrafshin , n[ qoft[ se a [sht[ pingule n[ ]do drejt[z q[
shtrihet n[ dhe q[ kalon n[p[r pik[n dep[rtuese t[ me a.
5.
V[re se p[r rrafshet
1
,
2
dhe drejt[zat a, b, k[to pohime jan[ t[ sakta. B[je vizatimin!
a) N[se a || b dhe a
1
, at[her[ b
1
. b) N[se
1
||
2
dhe a
1
, at[her[ a
2
.
6.
N[ vizatim pika M nuk shtrihet n[ rrafshin . Prej M
mund t[ l[shojm[ pingule (normale) n[ . Le t[ jet[ M'
pika dep[rtuese e asaj normaleje.
C
Shihe vizatimin, pra mendo dhe p[rgjigju n[ pyetjet.
Sa pingule (normale) t[ atilla n[ mund t[ l[shohen prej M?
N[p[r M [sht[ t[rhequr drejt[za b q[ e dep[rton n[ pik[n N M'.
Drejt[za b a [sht[ pingule (normale) n[ ?
}far[ trek[nd[shi [sht[ MM'N?
Nxirre p[rfundimin se MM' [sht[ pingulja (normalja) e vetme e e l[shuar prej pik[s M.
Sqaro ]'[sht[ pingule (normale) e rrafshit e l[shuar prej pik[s q[ shtrihet jashta rrafshit.
P[r segmentin MM' (prej vizatimit) thuhet se [sht[ ortogonale n[ rrafshin , kurse p[r ]do segment
tjet[r (sikurse [sht[ MN) - se [sht[ i pjerr[t.
Larg[sia MM' quhet edhe larges[ e pik[s M deri te rrafshi .
Shprehe p[rkufizimin p[r larges[n e pik[s deri te rrafshi.
Prej vizatimit konstato se < MM' MN.
168
Duhet t[ dish:
t[ sqarosh ]'[sht[ prerje e dy rrafsheve;
Si [sht[ pozita reciproke e dy rrafsheve n[ qoft[
se kan[:
a) nj[; b) dy; c) tri pika t[ p[rbashk[ta?
Detyra
1. P[r cil[t dy rrafshe thuhet se:
a) jan[ paralel; b) jan[ pingul (normal)?
3.
P[r drejt[zat e dh[na a dhe b dhe rrafshet
1
,
2
,
3
a jan[ t[ sakta gjykimet? (B[je
vizatimin.)
a) N[ qoft[ se a || b dhe a ||
1
, at[her[ edhe
b ||
1
.
b) N[ qoft[ se a
1
dhe a
2
, at[her[
edhe
1
||
2
.
c) N[ qoft[ se
1
||
2
dhe
1
||
3
, at[her[
edhe
2
||
3
.
P[r drejt[zat a, b dhe rrafshin a jan[ t[ sak-
ta gjykimet (b[je vizatimin):
a) N[ qoft[ se a || b dhe drejt[za a e dep[rton
, at[her[ edhe drejt[za b e dep[rton .
b) N[ qoft[ se a dhe b , at[her[ a || b.
2. Sa drejt[za pingule (normale) mund t[ t[rhiqen
prej pik[s s[ dh[n[, n[ rrafshin e dh[n[?
4. Largesa prej pik[s M me rrafshin [sht[ d.
Sqaro se p[r gjat[sin[ e ]do segmenti t[
l[shuar prej p[k[s M deri te cila do pik[ X t[
rrafshit vlen: d MX .
5. }far[ pozit[ reciproke mund t[ ken[ rrafshi
1
, q[ kalon n[p[r pikat A, B, C dhe rrafshi
2
, q[ kalon n[p[r pikat A, B, D?
me vizatim t'i paraqesish pozitat reciproke t[
dy rrafsheve;
me vizatim t[ sqarosh: k[ndin nd[rmjet dy
rrafsheve dhe larges[n prej pik[s deri n[ rrafsh.
PROJEKTIMI PARALEL. PROJEKTIMI ORTOGONAL
4 4
4 44
A
1.
{sht[ dh[n[ rrafshi dhe drejt[za s q[ nuk [sht[
paralele me .
Zgjedh pik[ A dhe n[p[r t[ t[rhiq drejt[z a q[ [sht[
paralele me drejt[z[n s.
Drejt[za a e dep[rton rrafshin . (Pse?) Vizato at[
pik[ t[ dep[rtimit dhe sh[noe me A'.
Krahaso p[rgjigjen t[nde me p[rgjigjen e dh[n[.
Pika A' quhet projeksion i pik[s A n[ rrafshin n[ drejtim t[ s.
P[r drejt[z[n s thuhet se [sht[ drejtimi projektues.
Drejt[za a quhet drejt[za projektuese e pik[s A.
P[r rrafshin thuhet se [sht[ rrafshi projektues.
Me k[t[ [sht[ p[rcaktuar pasqyrim i pikave prej hap[sir[s mbi rrafshin . Ky pasqyrim quhet
projektim paralel, me drejtimin projektues s.
Kontrollohu!
169
Kujtohu!
2.
Pikat A , B dhe C n[ vizatim jan[ p[rkat[sisht projeksione t[
pikave A, B dhe C.
Pse A B dhe C C?
3.
Pikat X' dhe Y n[ vizatim jan[ projeksione t[ disa pikave,
mbi rrafshin , n[ drejtim t[ drejt[z[s s.
Cilat pika nga hap[sira proektohen n[ pik[n X ?
Cilat pika nga rrafshi proektohen n[ pik[n Y?
V[re dhe mbaj mend!
N[ qoft[ se A [sht[ projeksion i pik[s A, at[her[ A [sht[ projeksion i ]do pike t[ drejt[z[s
projektuese q[ kalon nep[r piken A.
}do pik[ nga rrafshi projektues puthitet me projeksionin e tij.
4.
Vizato rrafsh me drejtim projektues s dhe drejt[z p, p s. Zgjedh n[ drejt[z[n p tri pika A,
B, C dhe vizatoji projeksionet e tyre A , B , C . (Ke kujdes: pikat A , B , C do t[ jen[ kolineare!)
}'[sht[ projektim paralel?
B
Figura gjeometrike (edhe rrafshore edhe
hap[sinore) paraqet nj[ bashk[si pikash.
Projeksioni i nj[ figure mbi rrafshin e
dh[n[ [sht[ bashk[sia e pikave q[
jan[ proeksione t[ pikave t[ asaj figure.
}donj[ra prej atyre pikave ka projeksion t[
vet gjat[ projektimit t[ tij paralel.
N[ k[t[ m[nyr[ projektimi i drejt[z[s n[ rrafshin
, n[ rastin m[ t[ p[rgjithsh[m [sht[ drejt[z, i
segmentit - [sht[ segment, i trek[nd[shit - [sht[
trek[nd[sh e me rradh[.
5.
{sht[ dh[n[ rrafshi , drejt[za s dhe s , A , B .
N[ rastin kur drejtimi proektues [sht[ pingul (normal) n[ rrafshin
projektimin e dh[n[ , p[r projektimin paralel thuhet se [sht[
K[shtu, pikat A dhe B jan[ projeksione ortogonale t[ pikave A dhe B mbi rrafshin .
ortogonal, kurse p[r projeksionet thuhet se jan[ projeksione ortogonale.
6.
Shihe vizatimin dhe sqaro se si [sht[ b[r[ nd[rtimi i projeksionit
ortogonal a' i drejt[z[s a n[ rrafshin .
Cakto projeksionet e A dhe B n[ n[ drejtim t[ s.
Shihe dhe p[rcille sqarimin.
170
7.
B[n vizatim n[ fletore sikurse vizatimi i dh[n[ dhe vizato
projeksionin ortogonal t[ drejt[z[s a mbi rrafshin .
8.
}'[sht[ projeksioni ortogonal i segmentit AB n[ rrafshin
e dh[n[ :
a) n[ rastin kur AB nuk [sht[ pingule (normale) n[ ;
b) n[ qoft[ se AB || ?
Shihi vizatimet dhe v[re sqarimet.
a) N[ qoft[ se A dhe B jan[ projeksionet e pikave t[ skajshme

A dhe B t[ segmentit AB, at[her[ proeksioni i segmentit AB
mbi rrafshin [sht[ segmenti AB.
b) N[ qoft[ se segmenti AB [sht[ paralel me rrafshin e

projeksionit , at[her[ projeksioni i tij AB [sht[ paralel me
segmentin e dh[n[, d.m.th. A' B' || AB, = A'B' AB , pasi
kat[rk[nd[shi ABBA [sht[ paralelogram. (Pse?)
9.
}'[sht[ projeksioni ortogonal i segmentit, q[ [sht[ normal n[ ?
C
10.
Projeksioni i trek[nd[shit, n[ rastin e
p[rgjithsh[m [sht[ trek[nd[sh.
}far[ pozite reciproke ka rrafshi te i cili
shtrihet trek[nd[shi, me rrafshin projektues,
projeksioni i trek[nd[shit nuk [sht[ trek[n-
d[sh?
N[ qoft[ se rrafshi te i cili shtrihet trek[nd[shi [sht[
pingul (normal) n[ rrafshin projektues, at[her[
Duhet t[ dish:
t[ sqarosh: projektimin paralel dhe projeksionin
ortogonal mbi rrafsh;
Drejt[za b [sht[ pingule (normale) n[ me
pik[n dep[rtuese P. Cakto projeksionin
ortogonal b t[ drejt[z[s b.
Si [sht[ pozita reciproke e drejt[zave projek-
tuese dhe rrafshit t[ projeksionit gjat[
projeksionit ortogonal?
t[ b[jsh projeksionin ortogonal t[ pik[s,
drejt[z[s, segmentit dhe trek[nd[shit mbi
rrafsh.
projeksioni i tij [sht[ segment. Te vizatimi, PQR projektohet n[ segment P'R'.
Kontrollohu!
171
Kujtohu!
Detyra
1. Pikat e skajshme t[ segmentit AB shtrihen n[
an[ t[ ndryshme t[ rrafshit projektues. Cakto
projeksionin ortogonal t[ segmentit. B[je
vizatimin.
2. Projeksionet ortogonale t[ segmentave AB
dhe CD jan[ A'B' dhe C'D'. Cili prej k[tyre
pohimeve [sht[ i sakt[?
a) N[ qoft[ se = AB CD , at[her[ = A'B' C'D' .
b) N[ qoft[ se AB || CD, at[her[ = A'B' C'D' .
c) N[ qoft[ se AB | | CD dhe = AB CD ,
at[her[ = A'B' C'D' .
3. Drejt[zat a dhe b priten. A mundet proek-
sionet e tyre t[ jen[ dy drejt[za t[ ndryshme
paralele?
4. Projeksionet A', B', C' t[ pikave A, B, C jan[
kolineare. Pikat A, B, C a jan[ patjet[r koli-
neare?
5. Pika C [sht[ mesi i segmentit AB.
Sqaro se projeksioni C' (i pik[s C) [sht[ mesi
i segmentit A'B'.
6. Pika M nuk shtrihet n[ drejt[z[n a. A mundet
projeksioni M' t[ shtrihet n[ drejt[z[n a'?
PARAQITJA E TRUPAVE GJEOMETRIK ME VIZATIM
5 5
5 55
Me kubin dhe kuboidin je njohur m[ her[t
gjat[ shkollimit t[nd. P[r ato din[ t[ njehsosh
edhe syprin[n dhe v[llimin.
A
Cil[t prej trupave gjeometrik n[ vizatim jan[
me tehe (trupa tehor) kurse cil[t t[
rrumbullak[t?
1.
Vizato nj[ kuboid n[ fletore.
kuboidi
kubi
cilindri
koni
topi
P[rve] k[tyre dy trupave gjeometrik ke njohur
edhe trupa t[ tjer[ me form[n: cilindrike,
konike dhe t[ topit.
Gjat[ t[ vizatuarit duhet t[ kesh kujdes p[r k[t[:
1
o
Faqja e cila [sht[ vendosur n[ ndonj[ rrafsh dhe faqja p[rball[ saj,
quhen baza ( posht[ dhe lart[); ato gjithmon[ jan[ paralele dhe
paralelograme t[ puthitshme nd[rmjet veti paralelograme. Kjo vlen
edhe p[r t[ gjitha prizmat.
2
o
Faqet an[sore dhe tehet an[sore t[ kuboidit (edhe te prizmat e drejt[)
duhet t[ jen[ ortogonale (pingule) me t[ dy bazat.

172
3
o
Tehet paralele t[ kuboidit (edhe t[ ]do prizmi) patjet[r jan[ paralele
edhe n[ vizatim!
4
o
T[ gjith[ 12 tehet e kuboidit nuk mund t[ shihen. N[ vizatim, tehet q[
shihen paraqiten me vij[ t[ plot[, dhe ato q[ nuk shihen me vija t[ nd[rprera.
Cilat prej tyre do t[ ,,shihen", dhe cilat nuk shihen, varet prej ku shihet
kuboidi: a) prej lart[ (sikurse shohin zogjt[ - ,,perspektiva e zogut") ose
prej posht[ (sikurse shohin bretkosat - ,,perspektiva e bretkos[s"), ose
b) prej an[s s[ djatht[ ose prej an[s s[ majt[.
1
2
3
4
5
6
kontura
prej lart[,
nga e djathta
prej posht[, nga
e majta
5
o
Gjasht[ tehet q[ e formojn[ kontur[n te vizatimi (1, 2, ..., 6) ,,shihen". Shihi tehet prej 1 deri 6;
ato shihen edhe n[ dy vizatimet tjera.
6
o
Prej 6 teheve tjera duhet t[ vler[sosh: cil[t prej tre teheve kan[ kulm t[ p[rbashk[t i cili nuk
shihet. Ato tehe nuk shihen.
B
Shpesh her[ (por edhe rekomandohet), trupat gjeometrik t[ vizatohen ashtu q[ t[ shihen prej
lart[ dhe na ana e djatht[.
2.
T[ vizatojm[ pjes[risht nj[ kuboid (me tehe: a, b, c). Vizato n[ fletore, duke i p[rcjellur hapat prej
a) deri n[ ]):
a) vizato drejtk[nd[sh me brinj[ a dhe c
(faqeja e p[rparme an[sore);
b) vizato baz[n e sip[rme;
c) prej kulmeve t[ baz[s s[ sip[rme l[sho (dy)
tehe an[sore me gjat[si c dhe paralele me c;
]) tani mund t[ vizatohet edhe baza e posh-
t[me dhe t[ shihet cilat tehe nuk shihen.
c
a a
c
b
a
c
b
a
a
c
c
a
b
c
a) b) c) d)
3.
Vizato kub q[ e sheh
a) prej lart[ dhe nga ana e djatht[;
b) prej lart[ dhe nga ana e majt[.
a) b)
Krahaso vizatimin t[nd me vizatimin e dh[n[.

173
4.
Vizato kubin q[ shihet:
a) prej posht[ dhe nga ana e djatht[;
b) prej posht[ dhe nga ana e majt[.
Krahaso vizatimin t[nd me vizatimin e dh[n[.
a) b)
C
Shihi vizatimet. Te ato jan[ paraqitur
nj[ priz[m e drejt[ gjasht[k[ndore dhe
dy piramida (nj[ra trek[ndore dhe
tjetra kat[rk[ndore). K[to trupa tehor
do t'i hasish n[ m[simet q[ pasojn[.
5.
Vizato priz[m t[ drejt[ trek[ndore.
6.
Vizato piramid[ me baz[ pes[k[nd[sh.
Duhet t[ dish:
t[ paraqesish trup gjeometrik me vizatim.
Vizato nj[ kuboid q[ shihet prej lart[ dhe nga
ana e majt[.
Detyra
1.
Vizato kub me brinj[ a = 2,5 cm.
2.
Vizato kuboid me baz[ katror q[ shihet prej
lart[ dhe:
a) nga ana e djatht[; b) nga ana e majt[.
3.
Vizato kuboid me baz[ katror q[ shihet prej
posht[ dhe:
a) nga ana e majt[ b) nga ana e djatht[
4.
Paraqit nj[ kuboid n[ kat[r rastet e shiqimit.
Nj[ bllok druri n[ form[ t[ kubit me
teh prej 3 dm [sht[ ngjyrosur me
P[rpiqu t[ num[rosh...
ngjyr[ t[ kuqe (d.m.th. me ngjyr[ t[ kuqe) n[
gjasht[ faqet. Zdrukthtari e ka prer[ n[ 27 kube
]donj[rin me teh 1 dm.
a) Sa kube nuk kan[ asnj[
faqe t[ ngjyrosur me t[
kuqe?
b) Sa kube ka me nga nj[ faqe
t[ kuqe?
c) Sa kube ka me nga dy faqe
t[ kuqe?
]) Sa kube ka me nga tre faqe
t[ kuqe?
d) Sa kube ka me nga kat[r faqe t[ kuqe?
Kontrollohu!
174
A
P[rcjelle sqarimin se si fitohet prizmi.
1. N[ lidhje me vizatimin, konstato cil[t prej k[tyre pohimeve
jan[ t[ sakt[ dhe pse.
V[re se tre pohimet jan[ t[ sakta. Prej aty mund t[ p[rfundosh
se:
a) kat[rk[nd[shat ABB
1
A
1
, BCC
1
B
1
etj. jan[ paralelograme;
b) pes[k[nd[shi A
1
B
1
C
1
D
1
E
1
[sht[ i puthitsh[m me pes[-
k[nd[shin ABCDE.
AA
1
|| BB
1
dhe =
1 1
AA BB .
Meren dy rrafshe t[ ndryshme paralele dhe
1
, skurse n[ vizatim.
Pastaj, meret edhe nj[ drejt[z p q[ i dep[rton ato dy

rrafshe.
Meret edhe nj[ shum[k[nd[sh, p[r shembull

pes[k[nd[shi ABCDE, q[ shtrihet n[ .
N[p[r kulmet e shum[k[nd[shit t[ zgjedhur t[rhiqen

drejt[za paralele me drejt[z[n p; n[ vizatim, pikat e
AB || A
1
B
1
dhe =
1 1
AB A B .
EAB = E
1
A
1
B
1
.
Figura gjeometrike q[ p[rb[het prej atyre dy pes[k[nd[shave dhe pes[ paralelogram[ve t[ ve]uar
[sht[ paraqitur n[ vizatim.
Ajo [sht[ nj[ sip[rfaqe q[ e ndan bashk[sin[ e pikave t[ hap[sir[s n[ dy zona:
e brendshme dhe e jashtme.
PRIZMI. LLOJET E PRIZMAVE. PRERJET DIAGONALE
6 6
6 66
Kubi dhe kuboidi jan[ figura gjeometrike
hap[sinore.
PRIZMI
}far[ figura gjeometrike jan[ faqet e tyre?
N[ nj[r[n prej tyre t[ gjitha faqet jan[ figura
t[ puthitshme. }far[?
Vizato nj[ kub dhe nj[ kuboid dhe sqaro se
p[r ]far[ ndryshojn[.
tyre dep[rtuese t[ rrafshit
1
sh[nohen p[rkat[sisht me A
1
, B
1
, C
1
, D
1
, E
1
.
Kujtohu!
Prizmi
175
Zona e brendshme, s[ bashku me at[ sip[rfaqe, formojn[ nj[ trup gjeometrik i
cili quhet priz[m pes[k[ndor
N[ t[ nj[jt[n m[nyr[ mund t[ fitohet edhe: priz[m trek[ndor, priz[m kat[rk[ndor
etj. Trek[nd[shat, kat[rk[nd[shat, pes[k[nd[shat etj., q[ e p[rcaktojn[ form[n
}do priz[m ka dy baza dhe sip[rfaqe an[sore. Kulmet e bazave jan[ kulmet e
prizmit, kurse brinj[t (segmentat) e bazave dhe t[ faqeve an[sore jan[ tehe,
dhe at[: tehe te baz[s dhe tehe an[sore.
e prizmit, quhen baza t[ prizmit. Faqet tjera jan[ paralelogram[ - ato jan[ faqe
an[sore, kurse unioni i tyre, pra, quhet sip[rfaqe an[sore.
2. N[ vizatim jan[ paraqitur dy trek[nd[sha dhe nj[
kuad[r, d.m.th. priz[m kat[rk[ndor.
Em[rtoji bazat e t[ tre prizmave.
Em[rtoji faqet an[sore t[ dy prizmave trek[ndore.
Cil[t tehe jan[ t[ baz[s, dhe cil[t jan[ tehe an[sore
te prizmi pes[k[ndor nga detyra paraprake?
Sa kulme dhe sa tehe ka nj[ priz[m kat[rk[ndor?
3. Num[roji kulmet (k), faqet (f) dhe tehet (t) t[ prizmit pes[k[ndor nga vizatimi i sip[rm, dhe
provo a vlen barazia: f + k = t + 2..
B
Prizmi te i cili tehet an[sore jan[ pingule(normale)
n[ bazat quhet priz[m i drejt[.
T[ atilla jan[ prizmat I dhe II n[ vizatim.
Prizmi ku tehet an[sore nuk jan[ normale n[ bazat quhet
prizmi i pjerr[t.
Prizma t[ atilla jan[ III dhe IV n[ vizatim.
I II
III IV
4. Em[rtoji prizmat I - IV n[ vizatim:
sipas llojit t[ baz[s;
sipas pozit[s s[ teheve an[sore (ndaj baz[s);
sipas llojit t[ bazave dhe pozit[s t[ teheve an[sore.
}do priz[m i drejt[ me baz[ shum[k[nd[sh t[ rregullt quhet
priz[m i rregullt.
K[shtu, p[r nj[ priz[m t[ drejt[ me baz[ katror thuhet se [sht[
prizmi i rregullt kat[rk[ndor.
Prizmi kat[rk[ndor quhet paralelopiped.
176
C
Shihi vizatimet dhe v[re:
5. Sa dhe ]far[ faqe ka:
a) prizmi kat[rk[ndor; c) prizmi i rregullt kat[rk[ndor;
b) prizmi i drejt[ kat[rk[ndor; ]) prizmi i rregullt gjasht[k[ndor?
Mbaj mend
Larg[sia nd[rmjet bazave paralele t[ nj[ prizmi quhet lart[sia e prizmit.
P[r prizmin n[ vizatimin IV ai [sht[, p[r shembull, gjat[sia e segmentit MM, kurse p[r prizmin e
drejt[ II ajo [sht[ gjat[sia e cilitdo tehu an[sor, p[r shembull AA
1
.
N[ qoft[ se nj[ priz[m pritet me rrafsh fitohet
shum[k[nd[sh i cili quhet prerja e prizmit.
Prerja e prizmit me rrafsh q[ kalon n[p[r dy tehe
an[sore jofqinje t[ prizmit quhet prerje diagonale.
Segmenti pikat e skajshme t[ t[ cilit jan[ dy kulme t[ nj[ prizmi, q[ nuk shtrihen n[ faqen e nj[jt[,
quhet diagonale hap[sinore ose vet[m diagonalja e prizmit.
P[r prizmin te vizatimi segmenti DB
1
[sht[ diagonale hap[sinore.
6.
Te vizatimi i m[ sip[rm [sht[ paraqitur (hijezuar) prerja diagonale ACC
1
A
1
e prizmit pes[k[ndor
ABCDEA
1
B
1
C
1
D
1
E
1
.
Em[rto t[ pakt[n edhe dy prerje diagonale t[ tij.
Si do t[ sqarosh se ]do prerje diagonale [sht[ paralelogram ku nj[ri ]ift i brinj[ve [sht[ ]ifti
,,diagonalet p[rkat[se" t[ bazave?
}far[ paralelogrami [sht[ prerja diagonale e prizmit t[ drejt[?
Sa prerje diagonale ka prizmi: a) pes[k[ndor; b) gjasht[k[ndor; c) tet[k[ndore?
7.
N[ lidhje me vizatimin paraprak, p[rgjigju n[ k[to k[rkesa.
Em[rtoji t[ gjitha diagonalet (hap[sinore) t[ prizmit kat[rk[ndor ABCDA
1
B
1
C
1
D
1
. (Ke kujdes,
ka 4 diagonale!)
Sa diagonale ka prizmi pes[k[ndor n[ vizatim?
Sa diagonale t[ prizmit shtrihen n[ nj[ prerje t[ tij diagonale? }far[ jan[ ato p[r prerjen?
Prizmi
177
Kujtohu!
Duhet t[ dish:
Detyra
1.
t'i njohish dhe em[rtosh llojet e prizmave;
A mundet bazat e nj[ prizmi t[ dallohen sipas
numrit t[ brinj[ve?
Sa faqe an[sore ka prizmi i drejt[ shtat[-
k[ndor? }far[ shum[k[nd[sha jan[ ato?
PARALELOPIPEDI. RRJETI DHE SYPRINA E PRIZMIT
7 7
7 77
}far[ shum[k[n[shash jan[ faqet an[sore t[
nj[ prizmi?
}'[sht[ prizmi i: a) drejt[, b) pjerr[t?
P[r cilin priz[m thuhet se [sht[ i rregullt?
Kuboidi a [sht[ priz[m i rregullt?
t[ em[rtosh elementet e prizmit (bazat, faqet
an[sore, tehet...);
t[ p[rkufizosh dhe t[ vizatosh prerjen e prizmit,
prerjen diagonale dhe diagonalen hap[sinore
t[ prizmit.
Numri i p[rgjithsh[m i teheve t[ nj[ prizmi a
mund t[ jet[:
a) 6; b) 9; c) 12, ]) 15?
}'[sht[ prizmi i drejt[?
}'[sht[ prizmi i rregullt?
2. Sa faqe ka prizmi n-k[ndor?
3. Si [sht[ lidhja nd[rmjet numrit f t[ faqeve
an[-sore dhe numrit t t[ teheve t[ baz[s?
4. A mundet bazat e prizmit t[ pjerr[t t[ jen[
shum[k[nd[sha t[ rregullt?
5. A ekziston priz[m me:
a) 4; b) 8; c) 13 faqe?
6. Sa diagonale (hap[sinore) mund t[ t[rhiqen
prej nj[ kulmi t[ baz[s s[ sip[rme te prizmi:
a) trek[ndor; b) pes[k[ndor;
c) gjasht[k[ndor?
T[ gjasht[ faqet e paralelopipedit jan[ parale-
lograme.
Prej tyre mund t[ formohen tre ]ifte faqe t[
p[rballta (d.m.th. ]ifte t[ faqeve q[ nuk kan[
tehe t[ p[rbashk[ta.
1.
V[re ]iftin e faqeve t[ p[rballta ADD
1
A
1
dhe BCC
1
B
1
t[ paralelopipedit nga vizatimi dhe p[rgjigju n[ k[rkesat.
Em[rto dy ]ifte tjera t[ faqeve t[ p[rballta.
Si jan[ nd[rmjet vedi, sipas pozit[s reciproke dhe gjat[sis[,
tehet: AD dhe BC; AA
1
dhe BB
1
; AB dhe A
1
B
1
?
A
1
AD = B
1
BC. Pse?
Nxirre p[rfundimin se faqet ADD
1
A
1
dhe BCC
1
B
1
jan[
paralelograme t[ puthitshme.
Kubi a [sht[ priz[m i rregullt?
Kontrollohu!
178
N[ p[rgjith[si vlen
Te paralelopipedi ]far[do dy faqe reciprokisht t[ p[rballta jan[ paralele dhe t[ puthitshme.
Paralelopipedi [sht[ i drejt[ dhe e ka baz[n drejtk[nd[sh quhet
paralelopiped k[nddrejt ose kuboid.
Gjat[sit[ e t[ tre teheve q[ dalin prej nj[ kulmi (p[r shembull, n[
vizatim: AB, BC, BB
1
) quhen p[rmasa (dimensione) t[ kuboidit.
Kuboidi te i cili p[rmasat jan[ t[ barabarta quhet kub.
2.
N[ vizatim, v[re prerjen diagonale BDD
1
B
1
t[ kuboidit, mendo
dhe p[rgjigju n[ pyetjet.
}far[ kat[rk[nd[sha jan[ prerjet diagonale t[ kuboidit?
Si jan[ nd[rmjet veti, sipas madh[sive dhe pozit[s reciproke,
diagonalet hap[sinore BD
1
dhe DB
1
?
Sa diagonale hap[sinore ka kuboidi? Si jan[ ato nd[rmjet veti sipas
madh[sis[ dhe pozit[s reciproke?
Shihe kat[rk[nd[shin BCD
1
A
1
n[ vizatim. Ai [sht[ drejtk[nd[sh (pse?)
dhe diagonalet e tij BD
1
dhe CA
1
jan[ t[ barabarta nd[rmjet veti. Prandaj:
( )
1 1 1 1
CA BD DB AC = = =
.
Mbaj mend
Te kuboidi t[ gjitha diagonalet hap[sinore jan[ t[ barabarta nd[rmjet
veti.
Ato priten n[ nj[ pik[ dhe p[rgjysmohen me at[.
3.
N[ vizatim [sht[ paraqitur kuboidi me p[rmasa a, b, c.
Shihe diagonalen hap[sinore BD
1
dhe mendo se si do t[
p[rfundosh p[r gjat[sin[ d =
1
BD vlen:
d a b c = + +
2 2 2
P[r cilin paralelopiped
mund t[ themi se [sht[
paralelopiped i drejt[ dhe
p[r cilin i pjerr[t?
Pasi paralelopipedi [sht[ priz[m, mund t[ themi
se ai [sht[ i drejt[ n[ qoft[ se tehet an[sore jan[
normale me bazat. N[ qoft[ se ato nuk jan[
pingule (normale) n[ bazat, at[her[
paralelopipedi [sht[ i pjerr[t.
Prizmi
179
Q[ ta nxjerrish p[rfundimin e k[rkuar, v[re se:
a) DBAD [sht[ k[nddrejt, pra a b = +
2 2 2
BD (pse?);
b) DBDD
1
[sht[ k[nddrejt, pra d c = +
2 2 2
BD (pse?).
Prandaj vlen barazimi: d

2
= a
2
+ b
2
+ c
2
.
4.
Njehso diagonalen e kuboidit me p[rmasa 8 cm, 6 cm, 24 cm.
B
Paramendo se [sht[ ,,e prer[" sipas nj[ tehu
an[sor dhe n[p[r tre tehet e bazave t[ dy bazave,
sikurse n[ vizatim.
Le t[ jet[ dh[n[ nj[ priz[m
kat[rk[ndore.
N[ qoft[ se, pastaj, t[ gjitha faqet e tij i hapim
n[ nj[ rrafsh, do t[ fitojm[ nj[ figur[ e cila qu-
het rrjeti i atij prizmi.
Mbaj mend
}do priz[m i drejt[ e ka rrjetin e tij. Rrjeti p[rb[het prej dy shum[k[nd[shave (baza t[ prizmit) dhe
prej nj[ drejtk[nd[shi me dimensione: P (perimetri i baz[s) dhe H (gjat[sia e tehut an[sor, d.m.th.
lart[sia) e prizmit.
5.
Figura p[rb[het prej nj[ drejtk[nd[shi dhe dy trek[nd[shave
t[ puthitsh[m, ,,t[ ngjitur" te drejtk[nd[shi.
Sqaro se ai [sht[ rrjeti i nj[ prizmi trek[ndor t[ drejt[.
A [sht[ ai priz[m i drejt[? Pse?
6. T[ tre figurat a jan[ rrjeta t[ kubeve?
P[rpiqu t[ formosh kubin ose b[j model.
a) b) c)
180
Kujtohu!
Sip[rfaqja e nj[ prizmi shum[k[ndor p[rb[het
prej: dy bazave (t[ cilat jan[ shum[k[nd[sha
t[ puthitsh[m) dhe sip[rfaqja an[sore (e cila
p[rb[het prej paralelogram[ve).
C
Shihe vizatimin te i cili [sht[
paraqitur nj[ priz[m shum[-
k[ndore dhe v[re t[ cilit lloj
t[ shum[k[nd[shave jan[
faqet e tij.
Shuma e sip[rfaqeve t[ t[ gjitha faqeve t[ nj[
prizmi quhet syprina e prizmit.
P[r syprin[n S t[ nj[ prizmi kemi:
S = 2B + M
B - syprina e nj[r[s baz[;
M - syprina e baz[s an[sore (mb[shtjell[si).
7.
Njehso syprin[n e prizmit trek[ndor t[ drejt[ me tehet e baz[s a = 6 cm, b = 25 cm, c = 29 cm dhe
lart[si H = 35 cm.
Zgjidhjen t[nde krahaso me zgjidhjen e dh[n[.
Syprina B e baz[s mund t[ njehsohet me formul[n e Heronit:

( )( )( ) s s a s b s c = - - - B
, 2s = a + b + c = P; 2s = 6 + 25 + 29 = 60; s = 30;
= = = 30 24 5 1 3600 60 B
, d.m.th. B = 60 cm
2
.
Sip[rfaqja an[sore p[rb[het prej tre drejtk[nd[shave, pra p[r syprin[n e tij M kemi:
M = a H + b H + c H = (a + b + c) H = P H = 60 35, d.m.th. M = 2100 cm
2
.
Dometh[n[, syprina S e prizmit [sht[:

S = 2B + M = 2 60 + 2100 = 2220, d.m.th. S = 2220 cm
2
.
N[ p[rgjith[si
Syprina M e sip[rfaqes an[sore t[ prizmit t[ drejt[ njehsohet me formul[n:
M = P H,
ku P [sht[ perimertri i baz[s, kurse H [sht[ lart[sia e prizmit.
8.
Njehso M e prizmit t[ rregullt gjasht[k[ndore me tehun a = 5 cm dhe lart[si H = 7 cm.
Syprin[n e kuboidit dhe t[ kubit e ke njehsuar
edhe m[ par[.
9.
Prizmi
181
Syprina e kuadrit me p[rmasa a, b, c (shprehi me t[ nj[jt[n nj[si mat[se) njehsohet me formul[n:
S= 2(ab + ac + bc),
Syprina e kubit me teh a:
S = 6a
2
.
Njehso tehun e kubit me syprin[ S= 61,44 cm
2
.
10. Sqaro formulat p[r njehsimin e syprinave t[:
a) prizmit t[ rregullt[ trek[ndor ;
b) prizmit t[ rregullt[ kat[rk[ndor: S = 2a (a + 2H);
c) prizmit t[ rregullt[ gjasht[k[ndor:
) 2 3 ( 3 H a a S
. .
me tehun e baz[s a dhe lart[si H.
Duhet t[ dish:
t[ njohish dhe t[ skicosh paralelopiped dhe t'i
shprehish vetit[ e tij;
Cakto formul[n p[r gjat[sin[ d t[ diagonales
s[ kubit me brinj[ a.
Detyra
1. Njehso syprin[n e:
a) kuboidit me p[rmasa 2,4 dm; 2 dm; 8,5 cm;
b) kubit me teh 2,5 cm.
Vizato rrjetin e prizmit t[ rregullt kat[rk[ndor.
t[ vizatosh kuboid dhe kub si edhe rrjetin e
llojeve t[ ndryshme t[ prizmave;
t[ shprehish m[nyr[n e p[rgjithshme dhe t[
njehsosh syprin[n e llojeve t[ ndryshme t[
prizmave.
Njehso syprin[n e prizmit t[ rregullt
kat[rk[ndor me tehun e baz[s 5 cm dhe lart[si
10 cm.
2. Syprina e nj[ kubi [sht[ 294 cm
2
. Njehso tehun
dhe diagonalen e kubit.
3. Njehso lart[sin[ e prizmit t[ rregullt
kat[rk[ndor, n[ qoft[ se syprina e sip[rfaqes
an[sore [sht[ M = 160 cm
2
, kurse syprina e
prizmit [sht[ S= 210 cm
2
.
V[re dhe sqaro:
Kontrollohu!
aH
a
S 3
2
3
2

182
5. Sa her[ do t[ zmadhohet syprina e nj[ kubi,
n[ qoft[ se tehu i tij zmadhohet tre her[?
6. Nd[rmjet madh[sive a, H, B, M, S te prizmi
trek[ndor i rregullt cakto t[ panjohurat, n[
qoft[ se jan[ dh[n[ (n[ centimetra):
a) a = 6, H = 15; b) a = 4, M = 108;
c) a = 12, ; ])
=4 3 B
, H = 9;
d) M = 270, =9 3 B ; dh) M = 240, S 326,5.
7. Prizmi i drejt[ me tehun e baz[s 12 cm e ka
baz[n romb me diagonale 6 cm dhe 8 cm.
Cakto syprin[n e prizmit.
8. Cil[t prej figurave t[ dh[na 1 - 8 paraqesin
rrjete t[ kubit?
1 2
3
6
5
4
8 7
N[ vizatim [sht[ paraqitur prizmi i rregullt kat[rk[ndor me tehun e
baz[s 1 cm dhe lart[si 3 cm.
Nj[ merimang[ (P) dhe nj[ miz[ (M) jan[ n[ pozit[n sikurse n[
vizatim. Merimanga e ka pyetur miz[n: ,,A do t[ m[ presish t[ vij[
deri te ty?" Miza i [sht[ p[rgjigjur: ,,Do t[ pres[ n[ qoft[ se i plot[son
k[to dy kushte:
A mundet merimanga t[
arrin[ deri te miza?
1) t[ kalosh n[p[r t[ gjitha kat[r faqet ansore dhe
2) rruga e kaluar t[ mos jet[ m[ e madhe se 5 cm."
Mz
Mr
4. Nd[rmjet madh[sive a, H, B, M, S te prizmi
i rregullt kat[rk[ndor t[ caktohen t[
panjohurat, n[ qoft[ se jan[ dh[n[:
a) a = 4,5 cm, H = 8,4 cm;
b) a = 12 cm, M = 432 cm
2
;
c) a = 8 cm, S = 480 cm
2
;
]) B = 49 cm
2
, H = 12 cm;
d) B = 81 dm
2
; S = 342 dm
2
;
dh) H = 8 dm, M = 208 dm
2
;
e) M = 120 dm
2
, B = 36 dm
2
;
[) M = 180 cm
2
, S = 342 cm
2
.
Prizmi
183
Kujtohu!
P[rve] tyre ka edhe trupa t[ tjera gjeometrike.
Em[rto ]donj[rin prej tyre.
Cil[t prej tyre jan[ tehor, kurse cil[t trupa
rrotulluese?
A
N[ vizatim jan[ vizatuar modele t[ trupave
geometrike.
1
2
3
4
5
6
N[ p[rgjith[si
Trupi gjeometrik [sht[ pjes[ e mbyllur e kufizuar e hap[sir[s.
N[ qoft[ se sip[rfaqja e trupit p[rb[het vet[m prej shum[k[nd[shave, at[her[ p[r at[ thuhet se
[sht[ trup tehor ose polied[r (si] jan[, prizmi, dhe piramida).
N[ qoft[ se tani, disa pjes[ t[ sip[rfaqes q[ e kufizojn[ trupin jan[ t[ lakuara, at[her[ p[r at[ themi
se [sht[ trup rrotullues (p[r shembull: cilindri, koni dhe topi).
2.
Em[rto tre sende (d.m.th. ,,trupa fizik") nga rrethi i yt q[ e kan[ form[n e trupit gjeometrik:
a) tehor, b) rrotullues.
3.
N[ vizatim jan[ paraqitur dy prizma, bazat e t[
cil[ve jan[ trek[nd[sha t[ puthitsh[m (ABC
MNP),kurse tehet an[sore i kan[ t[ barabarta
( ) =
1 1
AA MM .
}do t[ ndodh n[ qoft[ se p[r ndonj[ l[vizje t[ kulmeve A,
B, C puthitet me kulmet M, N, P p[rkat[sisht, kurse kulmet
V[ren se, me at[ l[vizje, prizmat do t[ sillen deri n[ puthitje t[ plot[sishme. P[r k[t[ shkak themi se
ato jan[ t[ puthitshme nd[rmjet veti.
Mbaj mend
P[r dy figura gjeometrike (kurse ve]an[risht, p[r dy trupa gjeometrik) mund t[ thuhet se jan[ t[
puthitshme, n[ qoft[ se ato, me ndonj[ l[vizje, mund t[ sillen deri n[ puthitje.
A
1
, B
1
, C
1
puthiten me kulmet M
1
, N
1
, P
1
, p[rkat[sisht?
V{LLIMI I POLIEDRIT. V{LLIMI I KUBOIDIT DHE KUBIT
8 8
8 88
Kubi, kuboidi dhe prizmat tjera jan[ figura tjera
hap[sinore.
Ato ,,z[n[ nj[ pjes[ t[ hap[sir[s" dhe quhen
trupa gjeometrike.
184
Numrin q[ e fitove poashtu (45 cm
3
) e karak-
terizon madh[sin[ e pjes[s s[ brendshme t[
kuboidit.
}'tregon ai num[r (45 cm
3
)?
Cakto v[llimin e kuboidit me p[rmasa a = 5 cm, b = 3 cm, c = 3 cm;
Ai num[r tregon se te kuboidi i dh[n[ mund
t[ vendosim 45 kube me teh 1 cm, d.m.th.
45 kube me v[llim 1 cm
3
. Prandaj themi se
ai kuboid e ka v[llimin 45 cm
3
.
B
}do trup formon ndonj[ pjes[ t[ hap[sir[s.
P[r ,,madh[sin[" e pjes[s s[ brendshme t[ trupit, d.m.th. t[ pjes[s s[ kufizuar nga hap[sira
thuhet se [sht[ v[llimi i trupit.
Detyra e p[rgjithshme p[r p[rcaktimin, d.m.th. p[r matjen e v[llimit t[ trupit [sht[ e ngjashme me
detyr[n p[r matjen e syprin[s s[ figur[s s[ rrafshit.
P[rkat[sisht, madh[sia e pjes[s s[ brendshme t[ nj[ trupi gjeometrik, por ve]an[risht t[ poliedrit
mund t'i shoq[rohet nj[ num[r real i cili quhet v[llimi i trupit.
Mbaj mend
Cilitdo polied[r mund t'i shoq[rohet numri real V, q[ quhet v[llimi i poliedrit, ashtu q[ t[ plot[sohen
k[to kushte (aksiomat p[r v[llimin).
1
o
V[llimi V i cilitdo polied[r [sht[ num[r pozitiv, d.m.th. V > 0.
4.
Kuboidi n[ vizatimin a) [sht[ prer[ me rrafshin
EFF
1
E
1
, ashtu q[ fitohen dy kuboide.
Ato kan[ faqe t[ p[rbashk[ta, por nuk kan[ pika t[
brendshme t[ p[rbashk[ta.
P[r ato themi se jan[ pjes[ p[rb[r[se (ose p[rb[r[sa)
t[ kuboidit t[ dh[n[.
a)
b)
N[ sa pjes[ p[rb[r[se [sht[ ndar[ prizmi n[
vizatimin b)? Em[rtoji ato pjes[.
2
o
N[se dy poliedra jan[ t[ puthitsh[m, at[her[ v[llimet e tyre V
1
dhe V
2
jan[ t[ barabart[, d.m.th. V
1
= V
2
.
3
o N[ qoft[ se nj[ polied[r [sht[ ndar[ n[ pjes[ p[rb[r[se, at[her[ v[llimi i tij V [sht[ i barabart[
me shum[n e v[llimeve V
1
dhe V
2
t[ pjes[ve p[rb[r[se, d.m.th.. V = V
1
+ V
2
.
Kujtohu!
Prizmi
185
Ke kujdes dhe mbaj mend
N[ lidhje me kushtin 4
o
, [sht[ shum[ e r[nd[sishme t[ konstatohet nj[sia themelore mat[se p[r
v[llimin. P[r nj[sin[ e atill[ mund t[ meret v[llimi i cilitdo kub. Por, me Sistemin Nd[rkomb[tar t[
nj[sive mat[se (SI), [sht[ p[rvet[suar t[ jet[ kubi me teh 1 m i cili quhet met[r kub; shenja: m
3
.
7.
Cilat jan[ nj[sit[ m[ t[ vogla q[ nxirren prej met[r kubit?
Sa: a) decimet[r kub (dm
3
); b) centimet[r kub (cm
3
); c) milimet[r kub (mm
3
) p[rfshihen
n[ 1 m
3
?
Njehso n[ m
3
: a) 2 350 dm
3
; b) 625 000 cm
3
; c) 55 10
6
mm
3
.
P[r matjen e v[llimit (zakonisht t[ l[ngjeve) p[rdoret edhe nj[sia mat[se litri (l)
Gjat[ s[ cil[s:
1 = 1 dm
3
.
8.
Sa litra ka n[: a) 35 dm
3
; b) 2 500 cm
3
; c) 2 m
3
?
C
N[ baz[ t[ aksiomave p[r v[llim mund t[ v[rtetohet se v[llimi
V i kuboidit me p[rmasa a, b, c, mund t[ njehsohet me formul[n
(q[ e din[):
V = abc
kurse i kubit me tehun a (d.m.th. kuboidit me p[rmasa a = b = c):
V = a
3
V = B H
5.
Te kuboidi n[ figur[n a) te detyra 4 jan[ sh[nuar p[rmasat e tij, si edhe p[rmasat e dy kuboideve t[
tij p[rb[r[s.
Njehso v[llimin V t[ kuboidit, dhe pastaj edhe v[llimet V
1
dhe V
2
t[ p[rb[r[sve t[ tij.
Provo, p[r k[t[ rast, aksiomat (1
o
dhe 3
o
) p[r v[llimin.
6.
Si mundet prej aksiom[s 3
o
t[ nxirret p[rfundimi se v[llimi i nj[ poliedri [sht[ m[ i madh se v[llimi
i ]far[do pjese t[ tij p[rb[r[se?
4
o Meret se kubi me teh 1 cm (1 dm, p[rkat[sisht, 1m, etj) e ka v[llimin 1 cm
3
(1 dm
3
, p[rkat[sisht
1m
3
, etj.).
Formula p[r v[llimin e kuboidit mund t[ shkruhet edhe n[ form[n:
ku B = a b [sht[ syprina e baz[s, kurse H = c [sht[ lart[sia e kuboidit.
186
Detyra
1. Njehso v[llimin e kubit me syprin[ 54 cm
2
.
2. P[rmasat e nj[ kuboidi jan[: 16 cm,
4 dm, 1 m. Cakto tehun e kubit q[ e ka v[llimin
e barabart[ me v[llimin e kuboidit.
3. Te ndonj[ kub, syprina n[ cm
2
dhe v[llimin
n[ cm
3
jan[ shprehur me num[r t[ nj[jt[. Sa
[sht[ tehu i kubit?
6. V[llimi i nj[ kubi [sht[ i barabart[ me v[llimin
e nj[ kuboidi me p[rmasa 8 cm, 4 cm,
2 cm. Njehso syprin[n e kubit.
7. Q[ t[ b[het nj[ mur i lart[ 2,80 m dhe i gjer[
40 cm jan[ shpenzuar 2 600 tjegulla. Dihet se
p[r 1 m
3
mur jan[ shfryt[zuar 400 tjegulla. Sa
[sht[ i gjat[ muri?
4. Nj[ kuboid e ka baz[n katror me brinj[ 4 cm
dhe syprin[n an[sore M = 112 cm
2
. Njehso
v[llimin e atij kuboidi.
5. Baza e nj[ kuboidi i ka tehet 6 cm dhe 8 cm,
kurse diagonalja e atij kuboidi [sht[ 26 cm.
Cakto v[llimin e atij kuboidi.
8. Nj[ priz[m i drejt[ e ka lart[sin[ 8 cm dhe ba-
z[n trek[nd[sh k[nddrejt me kateta a = 3 cm
dhe b = 4 cm. Njehso v[llimin e tij, duke pasur
parasysh se ai [sht[ gjysma e kuboidit me
p[rmasa 3 cm, 4 cm, 8 cm.
Duhet t[ dish:
t[ njehsosh v[llimin e kuboidit dhe kubit me
shembulla t[ ndryshme praktike;
Sa kube me teh 1 cm, mund t[ vendosen te kubi
me teh
a) 2 cm, b) 3 cm, c) 1 dm?
t'i shfryt[zosh nj[sit[ mat[se p[r v[llimin.
Nj[ kov[ n[ form[ t[ kuboidit me p[rmasa
a = b = 30 cm dhe lart[sia H = 40 cm. Sa litra
uj[ nxen kova?
Kontrollohu!
9.
Nj[ kov[ n[ form[ t[ kuboidit, baza e t[ cilit e ka tehun a = b = 25 cm, nxen 25 6 uj[. Sa [sht[
lart[sia e kov[s?
Prizmi
187
Kujtohu!
1.
Shprehe me fjal[ formul[n p[r njehsimin e v[llimit t[ prizmit t[ drejt[ me baz[ trek[nd[sh k[nddrejt.
2.
Trek[nd[shi k[nddrejt me kateta 6 dm dhe 8 dm [sht[ baza e prizmit t[ drejt[ me lart[si 1,5 m.
Njehso v[llimin e atij prizmi.
B
3.
Vizato ]far[do trek[nd[sh dhe ndaje n[ dy trek[nd[sha
k[nddrejt p[rb[r[s.
At[ mundesh gjithmon[ ta b[jsh (sikurse n[ vizatim) me lart[si
t[ l[shuar nga brinja e tij m[ e madhe.
4.
N[ vizatim [sht[ paraqitur prizmi i drejt[ me baz[ ]far[do trek[nd[sh.
Sqaro se si [sht[ prer[ prizmi dhe me at[ [sht[ ndar[ n[ dy prizma t[
drejt[ p[rb[r[s me baza trek[nd[sha k[nddrejt.
V{LLIMI I PRIZMIT T{ RREGULLT
V[llimi i kuboidit me p[rmasa a, b, c njehsohet
me formul[n V = abc.
A
P[r njehsimin e v[llimit t[ prizmit t[ drejt[
me baz[ trek[nd[sh k[nddrejt vlen for-
mula e nj[jt[ sikurse p[r kuboidin:
Si fitohet formula p[r njehsimin V = BH t[
v[llimit t[ kuboidit t[ nj[jt[?
P[r kubin e din[ se V = a
3
. P[r at[ a vlen:
V = BH?
Si njehsohet syprina e trek[nd[shit k[nddrejt
me katete a dhe b?
V = BH,
ku B [sht[ syprina e baz[s, kurse H [sht[ lart[sia
e prizmit.
P[rcille sqarimin e k[tij pohimi.
Te vizatimi a) [sht[ paraqitur prizmi i drejt[

me lart[si H dhe baz[ trek[nd[sh k[nddrejt
me katete a dhe b.
te vizatimi b) prizmi i dh[n[ [sht[ plot[suar n[ kuboid

me priz[m tjet[r q[ [sht[ i puthitsh[m me t[.
V[llimi V
k
i kuboidit [sht[ dy her[ m[ i madh se v[llimi
V i prizmit t[ dh[n[ trek[ndor, d.m.th. V
k
= 2V (pse?).
E dijm[ se V
k
= abH, pra: 2V = abH, d.m.th..
ab
=
2
V H .
Pasi
ab
2
[sht[ syprina e baz[s t[ prizmit t[ dh[n[ (pse?), d.m.th.
ab
=
2
B ,
p[r v[llimin e prizmit mund t[ shkruajm[:
V = B H
a) b)
9 9
9 99
188
Sigurisht je p[rgjigjur se v[llimi i prizmit pes[k[ndor t[ drejt[ [sht[ i barabart[ me shum[n e v[llimeve
t[ prizmave trek[ndore p[rb[r[se.
P[rfundimi i atill[ vlen p[r ]do priz[m shum[k[ndore t[ drejt[.
Prandaj:
V[llimi V i prizmit t[ drejt[ [sht[ prodhimi i syprin[s B t[ baz[s dhe lart[sis[ H, d.m.th.
V = B H
8.
Njehso v[llimin e kov[s n[ form[ t[ prizmit gjasht[k[ndor t[ rregullt me tehun e baz[s a = 10 cm
dhe lart[si H = 60 cm.
Sa litra l[ng nxen ajo kof[?
9.
Prizmi i drejt[ me lart[si 12 cm e ka baz[n trek[nd[sh dybrinj[nj[sh[m k[nddrejt me katete 8 cm.
Njehso v[llimin e prizmit.
Shfryt[zoe at[ q[ t[ tregosh se v[llimi V i prizmit trek[ndor t[ dh[n[ njehsohet me formul[n
V = B H. (B - syprina e baz[s, H - lart[sia).
V[re se, n[ qoft[ se V
1
= B
1
H dhe V
2
= B
2
H jan[ v[llimet e prizmave p[rb[r[se, at[her[ (sipas
aksiom[s 3
o
p[r v[llimin), v[llimi V i prizmit t[ dh[n[ do t[ jet[:
V = V
1
+ V
2
= B
1
H + B
2
H = (B
1
+ B
2
) H.
N[ qoft[ se e sh[nojm[ me B syprin[n e baz[s t[ prizmit t[ dh[n[, at[her[ B = B
1
+ B
2
, pra
V = B H
d.m.th. v[llimi i prizmit trek[ndor t[ rregullt [sht[ i barabart[ me prodhimin e lart[sis[ dhe syprin[s s[
baz[s s[ prizmit.
5.
Trek[nd[shi me brinj[ a = 13 cm, b = 14 cm, c = 15 cm [sht[ baza e nj[ prizmi t[ drejt[ me lart[si
H = 20 cm. Njehso v[llimin e prizmit.
6.
Njehso v[llimin e prizmit trek[ndor t[ rregullt me tehun e baz[s 6 cm dhe lart[si 8 cm.
C
7.
N[ vizatim [sht[ paraqitur prizmi i drejt[ pes[k[ndor dhe prej nj[ kulmi
jan[ t[rhequr dy diagonale t[ baz[s. Shihe vizatimin dhe p[rgjigju n[
pyetjet.
Sa prerje diagonale mund t[ vendosen n[p[r nj[ kulm t[ baz[s?
Sa prizma trek[ndore t[ drejta p[rb[r[se mund t[ fitohen me ato prerje?
N[ qoft[ se V
1
, V
2
, V
3
[sht[ v[llimi i prizmit trek[ndor t[ drejt[ I, II, III p[rkat[sisht, si
mund t[ shprehet v[llimi V i prizmit pes[k[ndor?
N[ qoft[ se B [shjt[ syprina e baz[s, kurse H [sht[ lart[sia e prizmit pes[k[ndor, si do ta shkruajsh
formul[n p[r v[llimin e tij?
Prizmi
189
10. Cakto formulat p[r v[llimin e:
a) prizmit t[ rregullt trek[ndor.
b) prizmit t[ rregullt kat[rk[ndor;
c) prizmit t[ rregullt gjasht[k[ndor, me tehun
e baz[s a dhe lart[si H.
Provo rrezulltatet e tua:
a) ,
a a
= =
2 2
3 3
4 4
H
B V ;
b) B = a
2
, V = a
2
H;
c) ,
a a
= =
2 2
3 3 3 3
2 2
H
B V .
Duhet t[ dish:
t[ njehsosh v[llimin e prizmit sipas formul[s
s[ p[rgjithshme;
Njehso v[llimin e prizmit t[ rregullt gjash-
t[k[ndor me tehun e baz[s a = 4 cm dhe lart[si
H = 13 cm.
Detyra
1. Nj[ kuti me gjat[si 2 m dhe gjer[si 1 m nxen
16 h6 oriz. Sa [sht[ lart[sia e kutis[?
t'i nxjerrish formulat p[r njehsimin e v[llimit
t[ prizmit t[ rregullt trek[ndor, kat[rk[ndor,
gjasht[k[ndor;
Dy prizma trek[ndore kan[ lart[si t[ barabarta
dhe v[llime t[ barabarta. Bazat e tyre a jan[
patjet[r:
a) trek[nd[sha t[ puthitsh[m,
b) trek[nd[sha me syprina t[ barabarta?
t'i shfryt[zosh nj[sit[ mat[se p[r v[llimin gjat[
zgjidhjes t[ shembujve t[ ndrysh[m p[r
syprin[n dhe v[llimin e prizmit.
2. Njehso v[llimin e prizmit t[ rregullt gjash-
t[k[ndor me perimetrin e baz[s 24 cm dhe
lart[si 10 cm.
3. Rombi me diagonale 24 cm dhe 10 cm [sht[
baza e nj[ prizmi t[ drejt[ me lart[si 20 cm.
Njehso v[llimin dhe syprin[n e prizmit.
4. Prizmi i rregullt kat[rk[ndor e ka syprin[n
S = 448 dm
2
dhe sip[rfaqen e syprin[n an[sore
M = 320 dm
2
.
Njehso v[llimin e prizmit.
Kontrollohu!
6. Sa [sht[ i lart[ prizmi i rregullt gjasht[k[ndor
me tehun e baz[s a = 6 cm dhe v[llim
V = 1260 cm
3
?
7. Prerja e drejt[ e kanalit, t[ gjat[ 2 km, e ka
form[n e trapezit dybrinj[nj[sh[m me bazat
6 m dhe 10 m, kurse krahun 2,9 m. Sa m
3
dheu [sht[ nxjerr[ duke gropuar kanalin?
8. Nd[rmjet madh[sive a, H, B, M, S, V te prizmi
i rregullt kat[rk[ndor cakto madh[sit[ e
panjohura, n[ qoft[ se jan[ dh[n[ (n[ cm; cm
2
;
cm
3
):
a) a = 5, M = 160; ]) H = 14, V = 1694;
b) a = 3, S = 66; d) H = 15, M = 780;
c) B = 36, M = 168; e) M = 160, V = 200. 5. Njehso v[llimin e prizmit t[ rregullt trek[ndor
me:
a) tehun e baz[s 6 cm dhe lart[si 8 cm;
b) tehun e baz[s a dhe lart[si 4a.
190
Sip[rfaqja q[ p[rb[het prej pes[k[nd[shit t[ dh[n[ dhe pes[ trek[nd[shave t[ fituar e ndan
bashk[sin[ e pikave t[ hap[sir[s n[ dy zona: t[ brendshme dhe t[ jashtme.
Zona e brendshme s[ bashku me sip[rfaqen e theksuar formojn[ nj[ trup
gjeometrik i cili quhet piramida pes[k[ndore. Ajo piramid[ [sht[ e ve]uar dhe
e paraqitur n[ vizatim.
Pes[k[nd[shi i dh[n[ quhet baza e piramid[s, trek[nd[shat e fituar ABS, BCS,...
- faqe an[sore, kurse pika S - kulmi i piramid[s.
Kulmi S dhe kulmet e baz[s quhen kulmet e piramid[s, kurse faqet an[sore e
formojn[ sip[rfaqen an[sore t[ tij. Edhe te piramida dallojm[: tehe t[ baz[s
dhe tehe an[sore.
Me t[ nj[jt[n m[nyr[ mund t[ arrihet deri te piramida trek[ndore, piramida kat[rk[ndore etj.
}donj[ra prej tyre quhet, shkurtimisht, piramid[.
nj[ rrafsh ,
PIRAMIDA. SYPRINA E PIRAMID{S
10 10
10 10 10
}'[sht[ polied[r ose trup tehor?
A
Pse prizmi [sht[ trup tehor?
Si konstatohet se prizmi [sht[ trek[ndor,
kat[rk[ndor etj, por sipas cil[s veti caktohet
se ai [sht[ i drejt[, p[rkat[sisht i rregullt?
P[rshkruaje me fjal[ ndonj[r[n prej
piramidave egjyptase.
Shihi vizatimet dhe p[rcjelli sqarimet te
kjo detyr[. K[shtu do t[ njihesh edhe me
nj[ trup tehor gjeometrik.
1. {sht[ dh[n[:
nj[ n-k[nd[sh n[ t[, p[r shembull,

pes[k[nd[shi ABCDE,
nj[ pik[ S q[ shtrihet n[ t[ .
Prej pik[s S jan[ t[rhequr segmente deri te

kulmet e pes[k[nd[shit.
Sa trek[nd[sha jan[ fituar at[her[?
Em[rtoji trek[nd[shat
}far[ kan[ t[ p[rbashk[t t[ ato pes[ trek[n-
d[sha?
V[re sip[rfaqen q[ e formojn[ pes[k[nd[shi
i dh[n[ dhe pes[ trek[nd[shat e fituar.
PIRAMIDA
Kujtohu!
Piramida
191
2.
3.
B
N[ vizatim jan[ paraqitur piramida trek[ndore SABC
dhe piramida kat[rk[ndore SABCD.
Em[rtoji:
a) tehet e baz[s; c) baz[n;
b) tehet an[sore; ]) faqet an[sore
e piramid[s 1) SABC; 2) SABCD.
V[re segmentin SS te piramida SABCD n[ vizatim.
Segmenti SS, ku S [sht[ kulmi i piramid[s, kurse S [sht[ proeksioni ortogonal i saj mbi baz[n quhet
lart[sia e piramid[s.
Pika S [sht[ k[mb[za e lart[sis[. Zakonisht edhe gjat[sia SS' quhet lart[sia e piramid[s.
I cilit lloj [sht[ piramida q[ ka:
1. a) 4, b) 6, c) 9 kulme; 2. a) 6, b) 10, c)12 tehe; 3. a) 4, b) 7, c) 10 faqe?
Prerja e piramid[s me rrafsh q[ kalon n[p[r kulmin dhe n[p[r ]far[do
diagonale t[ baz[s quhet prerje diagonale.
N[ vizatim [sht[ paraqitur prerja diagonale ACS e piramid[s.
V[re dhe em[rto edhe dy prerje t[ atilla.
Sa prerje diagonale ka kjo piramid[?
Sa prerje diagonale ka cilado piramid[?
4. N[ vizatim [sht[ paraqitur piramida SABCD me baz[ katror,
kurse k[mb[za e lart[sis[ bjen n[ prerjen O t[ diagonaleve t[
baz[s.
Shihe vizatimin dhe p[rcjelli sqarimet.
Pika O i p[rgjysmon diagonalet e katrorit (baz[s).

Trek[nd[shat k[nddrejt AOS, BOS, COS, DOS kan[ nj[ katet[ t[ p[rbashk[t (lart[sia OS), kurse
kateta tjet[r [sht[ e barabart[ me gjysm[n e diagonales s[ katrorit.
Sipas i kriterit BKB ato jan[ t[ puthitsh[m nd[rmjet veti.
V[reva se trek[nd[shat BDS dhe ECS jan[ prerje diagonale; kjo piramid[ ka 5 prerje t[
atilla, kurse ]do piramid[ ka aq prerje diagonale sa diagonale ka baza.
Prej k[tu vijon se te piramida e till[:
a) t[ gjitha tehet an[sore jan[ t[ barabarta nd[rmjet veti;
b) faqet an[sore jan[ trek[nd[sha dybrinj[nj[sh[m, nd[rmjet veti trek[nd[sha t[ puthitsh[m;
c) lart[sit[ e faqeve an[sore jan[ t[ barabarta nd[rmjet veti.
192
Prandaj, n[ qoft[ se B [sht[ syprina e baz[s, kurse M syprina e sip[rfaqes
an[sore, at[her[ syprina S e piramid[s do t[ jet[:
P = B + M
7.
Njehso syprin[n e piramid[s s[ rregullt kat[rk[ndore me tehun e baz[s
14 cm dhe tehun an[sor s = 25 cm.
P[r baz[n B = a
2
= 14
2
= 196, d.m.th. B = 196 cm
2
;
p[r syprin[n an[sore:

,
a h
ah
= = 4 2
2
M
ku h [sht[ apotema.
Apotema do t[ njehsohet me ndihm[n e teorem[s s[ Pitagor[s n[ trek[nd[shin k[nddrejt AES:

; .
a
h s h cm

= - = - = - = =

2
2 2 2 2
25 7 625 49 576 24
2
K[shtu, M = 2ah = 2 14 24 = 672, d.m.th. M = 672 cm

2
.
Dometh[n[: S = B + M = 196 + 672 = 868, d.m.th. S = 868 cm

2
.
6.
N[ vizatim jan[ paraqitur dy
nd[rtime t[ rrjetit t[ piramid[s
trek[ndore t[ rregullt me tehun e
baz[s a dhe tehun an[sor s.
P[r k[t[ piramid[ dhe p[r ]do tjet[r piramid[ ku baza [sht[ shum[k[nd[sh i rregullt, kurse k[mb[za
e lart[sis[ bie n[ qendr[n e baz[s, thuhet se [sht[ piramid[ e rregullt.
5. Njehso h e piramid[s trek[ndore t[ rregullt me tehun e baz[s
a = 14 cm dhe tehu an[sor s = 25 cm.
Lart[sia h e cil[s do faqe an[sore t[ piramid[s s[ rregullt quhet apotem[ e piramid[s.
Shihe trek[nd[shin AES n[ vizatim.
C
N[ qoft[ se prehen t[ gjitha tehet e baz[s (p[rve] nj[rit) edhe vet[m
nj[ teh an[sor, at[her[ sip[rfaqja e nj[ piramide mund t[ ,,hapet"
n[ rrafsh. K[shtu fitohet rrjeti i piramid[s.
V[re dhe p[rshkruaji me fjal[ t[
dy m[nyrat.
Sqaro dhe skico rrjetin e piramid[s s[
rregullt kat[rk[ndore.
D
Sikurse edhe te prizmi, shuma e syprinave t[
t[ gjitha faqeve t[ nj[ piramide quhet syprina
e piramid[s.
Piramida
193
Duhet t[ dish:
Detyra
1.
t[ njohish dhe t[ em[rtosh piramid[n dhe
elementet e saj;
N[ qoft[ se baza e nj[ piramide [sht[ shum[-
k[nd[sh i rregullt, a duhet t[ jet[ piramida e
rregullt?
Sa faqe m[ pak mund t[ ket[ nj[ piramid[? E
cilit lloj [sht[ ajo?
t[ njohish dhe t[ p[rkufizosh piramid[n e
rregullt;
t[ njehsosh syprin[n e piramid[s.
8.
Njehso syprin[n e piramid[s s[ rregullt kat[rk[ndore me tehun e baz[s a = 10 cm dhe lart[si
H = 12 cm. Shfryt[zo SOE n[ vizatimin e detyr[s 7.
Piramida trek[ndore te e cila t[ gjitha faqet jan[ t[ barabarta quhet tetraed[r i rregullt.
Njehso syprin[n e tetraedrit t[ rregullt me tehun a = 12 cm.
Njehso syprin[n S t[ piramid[s s[ rregullt
kat[rk[ndore me tehun e baz[s c = 17 cm dhe
apotem[n h = 15 cm.
2. Njehso syprin[n e piramid[s s[ rregullt
gjasht[k[ndore me tehun e baz[s 10 cm dhe
apotema 13 cm.
3. Njehso apotem[n e piramid[s s[ rregullt
kat[rk[ndore sip[rfaqja an[sore e s[ cil[s [sht[
20 dm
2
, kurse baza e ka syprin[n 16 dm
2
.
4. Piramida e rregullt kat[rk[ndore me tehun e
baz[s a = 8 cm e ka syprin[n 144 cm
2
. Njehso
lart[sin[ H e piramid[s.
5. Njehso syprin[n e piramid[s s[ rregullt
trek[ndore me tehun e baz[s 6 cm dhe tehun
an[sor 10 cm.
9.
Kontrollohu!
6. Njehso syprin[n e baz[s s[ piramid[s s[
rregullt kat[rk[ndore me lart[si H = 6 dm dhe
apotem[n h = 6,5 dm.
7. Nd[rmjet madh[sive a, H, h, B, M, S te
piramida e rregullt kat[rk[ndore njehso t[
panjohurat, n[ qoft[ se jan[ dh[n[ (n[
centimetra) :
a) a = 12, h = 10; ]) H = 21, h = 29;
b) a = 14, H = 24; d) S = 819, B = 81;
c) B = 256, M = 544; dh) S = 3584, M = 2800.
Piramida trek[ndore quhet tetraed[r.
194
V =
1
3
B H
1.
Njehso v[llimin e piramid[s s[ rregullt kat[rk[ndore me tehun e baz[s a = 12 cm dhe lart[si
H = 20 cm.
V{LLIMI I PIRAMID{S
11 11
11 11 11
V[llimi i prizmit t[ drejt[ njehsohet me formul[n
V = B H,
B - syprina e baz[s, H - lart[sia e prizmit
Si fitohet piramida? Pastaj, ]'[sht[:
a) baza; b) maja; c) sip[rfaqja an[sore; ]) lart[sia e piramid[s?
A
Matjen e v[llimit t[ ndonj[ trupi nuk e b[jm[ me p[rcjelljen e drejtp[rdrejt t[ nj[sis[ mat[se,
por nxjerrim rregulla (q[ i shkruajm[ me formula), sipas t[ cilave, n[ baz[ t[ dh[nave t[
domosdoshme p[r trupin, me njehset e nevojshme, e fitojm[ v[llimin e tij.
Si t[ fitojm[ rregull p[r njehsimin e v[llimit t[ piramid[s?
P[r k[t[ q[llim mundesh (n[ sht[pi) t[ b[sh k[t[
prov[.
B[n model t[ zbraz[t (p[r shembull, prej kartu]i) t[

nj[ prizmi dhe t[ nj[ piramide me syprina t[
barabarta (mundet: t[ puthitshme) t[ bazave dhe
lart[si t[ barabarta (sikurse n[ vizatim).
Mbushe piramid[n me r[r[ t[ that[ (ose materijal tjet[r me kokrra: oriz, sheqer etj) dhe pastaj r[r[n
prej piramid[s fute te prizmi.
Do t[ v[resh se duhet ta p[rs[risish edhe dy her[ q[ ta mbushish prizmin.
Kjo tregon se piramida ka tre her[ v[llim m[ t[ vog[l se prizmi.

Ky fakt, i v[rejtur eksperimentalisht, mund t[ v[rtetohet (por, ne k[t[ rast nuk do ta b[jm[).
Mbaj n[ mend se vlen n[ p[rgjith[si
V[llimi V i nj[ piramide [sht[ i barabart[ me nj[ t[ tret[n e prodhimit
t[ lart[sis[ H dhe syprin[s B t[ baz[s s[ piramid[s, d.m.th.
Kujtohu!
Piramida
195
B
2. Shihi vizatimet dhe p[rpiqu t'i nxjerrish
formulat p[r njehsimin e v[llimit t[
piramid[s s[ rregullt:
N[ formul[n e p[rgjithshme p[r v[llimin e piramid[s

=
1
3
V B H
, duhet t[ z[v[nd[sohet vet[m B
me formul[n p[rkat[se p[r syprin[n e:
a) trek[nd[shit brinj[nj[sh[m: a =
2
1
3
4
B ; b) katrorit: B = a
2
;
c) gjasht[k[nd[shit t[ rregullt: a =
2
3
3
2
B .
K[shtu do t[ fitohen formulat e k[rkuara a)

a
=
2
3
12
H
V
; b)
a
=
2
3
H
V ; c)
a
=
2
3
2
H
V
.
3. Piramida e Keopsit n[ Egjypt e ka lart[sin[ 149 m dhe baz[n katror me brinj[ 232 m. Njehso
v[llimin e tij.
4.
Tehu an[sor i piramid[s s[ rregullt gjasht[k[ndore [sht[ 14 cm, kurse tehu i baz[s a = 2 cm.
Njehso v[llimin e piramid[s.
C
5.
Njehso syprin[n dhe v[llimin e piramid[s me lart[si
H = 12 cm dhe baz[ drejtk[nd[sh me p[rmasa
a = 32 cm dhe b = 10 cm, n[ qoft[ se k[mb[za e lart[sis[
[sht[ n[ prerjen e diagonaleve (qendra e rrethit t[
p[rshkruar) t[ baz[s.
Shihe vizatimin dhe puno sipas udh[zimeve.
S = B + M dhe B = a b = 32 10; B = 320 cm

2
.
Sip[rfaqja an[sore p[rb[het prej kat[r trek[nd[shave, ku: SA

1
B
1
SC
1
D
1
dhe SB
1
C
1
SA
1
D
1
,
pra prej vizatimit, ku h
a
=
FS
, h
b
=
GS
, fitohet
M = 2
1
2
ah
a
+ 2
1
2
bh
b
= ah
a
+ bh
b
.
Njehso lart[sit[ an[sore h

a
dhe h
b
. N[ vizatim:
a
b
h

= +

2
2 2
2
H = 169 dhe
b
a
h

= +

2
2 2
2
H = 400,
d.m.th. h
a
= 13 cm, h
b
= 20 cm dhe M = 32 13 + 10 20 = 616 cm
2
;
a) trek[ndore;
b) kat[rk[ndore;
c) gjasht[k[ndore;
me tehun e baz[s a dhe lart[si H.
S= 320 + 616 = 936; S = 936 cm

2
.
196
Detyra
1. Piramida e rregullt kat[rk[ndore e ka baz[n
B = 144 cm
2
dhe lart[si H = 40 cm. Njehso
v[llimin e piramid[s.
2. V[llimi i nj[ piramide t[ rregullt kat[rk[ndore
[sht[ 48 cm
3
,kurse syprina e baz[s [sht[
36 cm
2
. Njehso syprin[n e piramid[s
3. Piramida e rregullt kat[rk[ndore e ka tehun e
baz[s a = 24 cm dhe syprin[n an[sore
M = 960 cm
2
. Njehso syprin[n S dhe v[llimin
V e piramid[s.
5. Baza e nj[ piramide [sht[ drejtk[nd[sh me
p[rmasa 90 cm dhe 1,20 m, kurse t[ gjitha
tehet an[sore kan[ nga 1,25 m. Njehso
v[llimin e tij.
4. Piramida e rregullt kat[rk[ndore e ka tehun e
baz[s 20 cm dhe v[llimin 3 200 cm
3
. Njehso
lart[sin[ dhe syprin[n e asaj piramide.
6. Nj[ piramid[ e rregullt kat[rk[ndore e ka te-
hun e baz[s a = 8 cm dhe v[lliminV = 576cm
3
.
Njehso lart[sin[ dhe syprin[n e piramid[s.
7. Nd[rmjet madh[sive a, H, s, B, M, S, V te
piramida e rregullt gjasht[k[ndore njehso t[
panjohurat, n[ qoft[ se jan[ dh[n[ (n[ cm):
a) a = 10, H = 24;
b) B = 73,5 3 , s = 25;
c) a = 7, s = 25;
d) V = 588 3 , H = 24.
Duhet t[ dish:
t[ njehsosh v[llimin e piramid[s sipas formul[s
s[ p[rgjithshme;
Njehso v[llimin e piramid[s s[ rregullt
trek[ndore me tehun e baz[s 5 cm dhe lart[si
9 cm.
t[ nxjerrish formul[ p[r njehsimin e v[llimit
n[ shembullin konkret.
Piramida e rregullt kat[rk[ndore e ka lart[sin[
12 cm dhe diagonalen e baz[s 8 cm. Sa [sht[
v[llimi i piramid[s?
a) }far[ shum[k[nd[shi duhet t[ jet[ baza q[ t[ formosh piramid[ me tehe an[sore t[
barabarta?
P[rpiqu...
b) }far[ shum[k[nd[shi duhet t[ jet[ baza q[ t[ formosh piramid[ me apotema t[ barabarta?
Z[v[nd[so B dhe H te formul[n e p[rgjithshme p[r v[llimin e piramid[s:

= =
1 1
320 12
3 3
V B H , V = 1 280 cm
3
.
Kontrollohu!
Cilindri, koni dhe topi
197
Kujtohu!
T[ paramendojm[ se pika T fillon t[ l[viz n[p[r rrerthin, kurse drejt[za p - t[ ngel paralele me
pozit[n e saj fillestare sikurse n[ vizatimin b).
N[ k[t[ m[nyr[ drejt[za l[viz[se p p[rshkruan nj[ sip[rfaqe; ajo [sht[ sip[rfaqja cilindrike -
viza-timi c).
P[r drejt[z[n p thuhet se [sht[ p[rftues (gjeneratrise),
kurse rrethi [sht[ drejtues (direktrise) i sip[rfaqes
cilindrike.
T[ presim k[t[ sip[rfaqe edhe me nj[ rrafsh

1
,
paralele me S, sikurse n[ vizatimin d).
d)
])
Mbaj mend
Qarqet q[ sip[rfaqja cilindrike i pren[ me rrafshet dhe
1
, dhe pjesa e saj nd[rmjet rrafsheve,
kufizojn[ pjes[ t[ hap[sir[s, d.m.th. formojn[ nj[ trup gjeometrik i cili quhet cilindri i drejt[ rrethor,
kurse ne do ta quajm[ cilind[r. Ai cilind[r [sht[ i ve]uar dhe i paraqitur n[ vizatimin ]).
A
T[ v[rejm[ se si fitohet trupi gjeometrik
t[ cilin e quajm[ cilind[r.
P[rcjelle m[nyr[n me kujdes.
{sht[ dh[n[ nj[ rrafsh , rreth k n[ t[ edhe

nj[ drejt[z p q[ kalon n[p[r nj[ pik[ T t[
rrethit dhe [sht[ pingule (normale) n[ ,
sikurse n[ vizatimin a).
a)
b)
c)
CILINDRI. SYPRINA DHE V{LLIMI
12 12
12 12 12
}'[sht[ prizmi dhe si fitohet? Poashtu ]'jan[:
a) bazat;
b) faqet an[sore
c) sip[rfaqja an[sore;
]) lart[sia e prizmit?
CILINDRI, KONI DHE TOPI
P[r cilat trupa gjeometrik
thuhet se jan[ rrotullues?
Shum[ sende nga jeta e p[rditshme kan[
form[n e cilindrit (p[r shembull: konzerva,
boria).
Num[ro edhe disa sende q[ e kan[ form[n
cilindrike.
198
N[ m[nyr[ ilustruese, cilindri mund t[ fitohet edhe kur
drejtk[nd[shi rrotullohet rreth nj[ brinje t[ tij (fig. ABCD,
rreth BC).
B
Shihe vizatimin dhe v[re elementet e cilindrit.
Qarqet quhen baza, kurse pjesa e sip[rfaqes cilindrike
nd[rmjet tyre quhet mb[shtjell[s i cilindrit.
Rezja R e baz[s quhet rreze e cilindrit.
Segmenti OO
1
(pikat e skajshme t[ t[ cilit jan[ qendra t[ bazave) quhet bosht i cilindrit, ai [sht[ edhe
lart[sia e tij.
N[ qoft[ se cilindri pritet me rrafsh q[ kalon n[p[r boshtin e tij, fitohet nj[ drejtk[nd[sh i cili quhet
prerje boshtore (drejtk[nd[shi i hijezuar n[ vizatim).
1.
A mundet dy prerje boshtore t[ nj[ cilindri t[ mos jen[ t[ puthitsh[m nd[mjet tyre? Pse?
2.
Njehso syprin[n e prerjes boshtore t[ cilindrit me rreze R = 5 cm dhe lart[si H = 7 cm.
P[r cilindrin prerja boshtore e t[ cilit [sht[ katror, d.m.th. H = 2R, thuhet se [sht[ cilind[r barabrinj[s.
3.
Prerja boshtore e nj[ cilindri barabrinj[s e ka syprin[n 100 cm
2
. Njehso rrezen dhe lart[sin[ e
cilindrit.
C
N[ qoft[ se cilindri pritet n[p[r nj[
gjeneratris[ t[ tij dhe n[p[r periferin[ e
bazave, sikurse n[ vizatimin a), at[her[
mund t[ shihet se rrjeti i cilindrit p[r-
b[het prej dy rrath[ve t[ puthitsh[m
(bazave) dhe nj[ drejtk[nd[shi (sip[r-
faqja an[sore), sikurse vizatimi b).
a)
b)
4.
Shihe rrjetin n[ vizatimin b) dhe, p[r syprin[n S
t[ cilindrit me rreze R dhe lart[si H, v[re se:
a) S = 2B + M; (B - syprina e baz[s, M - syprina e sip[rfaqes an[sore (mb[shtjell[si));
b) B = R
2
(Pse?), M = 2R H (Pse?);
c) S = 2R
2
+ 2R H ; S = 2R(R + H).
199
Kujtohu!
5.
Njehso syprin[n e cilindrit me rreze R = 8 cm dhe lart[si H = 2,5 dm.
6.
Njehso v[llimin e cilindrit me rreze R =10 cm
dhe lart[si H = 15 cm.
Duhet t[ dish:
t[ identifikosh elementet e cilindrit;
Si fitohet:
a) sip[rfaqja cilindrike b) cilindri?
t[ njehsosh syprin[n dhe v[llimin e cilindrit
sipas formul[s.
Ekziston ngjashm[ri e madhe nd[rmjet
cilindrit dhe prizmit t[ drejt[.
D
P[r v[llimin e cilindrit me rreze R
(d.m.th. me syprin[ t[ bazs[s B = R
2
)
dhe lart[si H, ngjash[m si te prizmi,
- dy baza t[ puthitshme q[ shtrihen n[ rrafshe
paralele;
- sip[rfaqet an[sore me p[rftuese, p[rkat[sisht
me tehe normale te bazat.
meret numri.
V = B H, d.m.th. V = R
2
H.
Dometh[n[, v[llimi i cilindrit [sht[ i barabart[ me
prodhimin e syprin[s t[ baz[s s[ tij dhe lart[sis[.
7.
Nxirri formulat p[r syprin[n dhe v[llimin e
cilindrit barabrinj[s, me rreze R.
P[rgjigje:
S= 6R
2
; V = 2R
3
.
Njehso S dhe V t[ cilindrit me
R = 1,2 dm dhe H = 15 cm.
Detyra
1. T[ njehsohet S dhe V e cilindrit me
R = 6 cm dhe syprin[n e prerjes boshtore
Q = 240 cm
2
.
2. Njehso S dhe V t[ cilindrit barabrinj[s me:
a) R = 10 cm, b) H = 2 dm.
3. Cakto lart[sin[ e cilindrit, rrezja e t[ cilit [sht[
5 cm, kurse v[llimi [sht[ V = 1 570 cm
3
.
4. Diagonalet e prerjes boshtore t[ nj[ cilindri,
q[ [sht[ i lart[ 8 cm, [sht[ i barabart[ me
10 cm. Njehso S dhe V t[ cilindrit.
5. Cilindri barabrinj[s e ka syprin[n 1 350 cm
2
.
Cakto v[llimin e tij.
6. Dy cilindra jan[ fituar duke u rrotulluar
drejtk[nd[shi rreth ]donj[r[s prej brinj[ve t[
tij a dhe b. Cakto raportin e v[llimeve t[
atyre cilindrave.
P[r cilin cilind[r thuhet se [sht[ barabrinj[s?
Kontrollohu!
200
Kujtohu!
Mbaj mend
Qarku q[ e pret sip[faqen konike nga rrafshi S dhe pjesa e sip[rfaqes konike
prej kulmit S deri te qarku, kufizojn[ nj[ pjes[ t[ hap[sir[s, d.m.th. formojn[
nj[ trup gjeometrik i cili quhet kon i drejt[ rrethor; ose thjesht quhet, vet[m
kon. N[ vizatim [sht[ paraqitur ai kon i ve]uar.
1.
}far[ trupi gjeometrik fitohet kur nj[
trek[nd[sh dybrinj[nj[sh[m rrotullohet rreth
lart[sis[ t[ l[shuar ndaj baz[s?
Koni fitohet edhe kur trek[nd[shi
k[nddrejt rrotullohet rreth nj[r[s
katet[.
KONI. SYPRINA DHE V{LLIMI
A
Nj[ trup gjeometrik me form[ konike
mund t[ fitohet n[ m[nyr[ t[ ngjashme
sikurse fitohej cilindri. N[ jet[n e p[rditshme hasim
sende me form[ konike.
Num[ro disa sende q[ e
kan[ form[n konike.
P[rcjelle m[nyr[n.
{sht[ dh[n[ nj[ rrafsh dhe n[ t[ nj[ rreth k

me qend[r O. Prej pik[s O [sht[ ,,ngritur"
segmenti OS q[ [sht[ pingul (normal) me
rrafshin .
Prej pik[s S t[rhiq nj[ gjysm[drejt[z SX q[ kalon n[p[r nj[ pik[ t[ rrethit k.
Pika T fillon t[ l[viz n[p[r rrethin, kurse gjysm[drejt[za SX t[ ,,rr[shqas"

n[p[r rreth.
N[ k[t[ m[nyr[ gjysm[drejt[za l[viz[se p[rshkruan nj[ sip[rfaqe;

ajo [sht[ sip[rfaqja konike.
P[r gjysm[drejt[z[n SX thuhet se [sht[ p[rftuese (gjeneratris),

rrethi - drejtues (direktris), kurse pika S - kulmi.
13 13
13 13 13
201
B
Shihe vizatimin dhe v[re elementet e konit.
Rrethi quhet baz[, kurse pjesa e sip[rfaqes konike - sip[rfaqja
konike e konit (mb[shtjell[si).
Rrezja R e baz[s quhet rreze e konit.
Segmenti SO q[ e bashkon kulmin me qendr[n e baz[s quhet bosht
i konit, ai [sht[ nj[koh[sisht edhe lart[si.
Segmenti pikat e skajshme t[ t[ cilit jan[ kulmi S i konit dhe ]far[do pik[ T e rrethit t[ baz[s, si edhe
gjat[sia s = ST , quhet p[rftues gjeneratris[.
Prerja e konit me rrafsh q[ kalon n[p[r boshtin e tij gjithmon[ [sht[ trek[d[sh dybrinj[nj[sh[m, ajo
quhet prerja boshtore e konit (trek[nd[shi i hijezuar n[ vizatim).
N[ qoft[ se prerja boshtore [sht[ trek[nd[sh brinj[nj[sh[m, d.m.th. s = 2R, at[her[ p[r konin thuhet
se [sht[ kon barabrinj[s.
2.
Njehso syprin[n Q t[ prerjes boshtore t[ konit barabrinj[s me R = 10 cm.
3.
Shihe vizatimin dhe p[rgjigju pse [sht[ e sakt[ barazia:
Nd[rmjet p[rftuesen s, lart[sin[ H dhe rrez[s R te ]do kon.
s
2
= H
2
+ R
2
4.
Njehso lart[sin[ H t[ konit ku s = 25 cm dhe R = 7cm.
C
N[ qoft[ se koni prehet n[p[r nj[ gjeneratris[ t[ tij dhe n[p[r periferin[
e baz[s, at[her[ mund t[ shihet se rrjeti i konit p[rb[het prej nj[
qarku (baze) dhe nj[ sektori rrethor (sip[rfaqja an[sore), sikurse n[
vizatim.
5.
Shihe rrjetin n[ vizatim, p[r syprin[n S t[ konit me rreze R dhe p[rftuese s, v[re se:
a) S= B + M (B - syprina e baz[s; M - syprina e sip[rfaqes an[sore (mb[shtjell[si));
b) B = R
2
(syprina e rrethit);
c) s s = p = p
1
2
2
M R R (syprina e sektorit rrethor);
]) S = R
2
+ Rs; S = R (R + s).
6.
Njehso syprin[n e konit me rreze R = 5 cm dhe lart[si H = 1,5 dm.
202
Detyra
1. Njehso syprin[n S dhe v[llimin V e konit me
rreze R = 5 cm dhe syprin[n e sip[rfaqes
an[sore M = 65p cm
2
.
2.
Njehso S dhe V t[ konit me B = 314 cm
2
dhe
s = 26 cm.
3. Prerja boshtore e nj[ koni e ka syprin[n
Q =18,48cm
2
, kurse lart[sia [sht[ H =5,6 cm.
Njehso
a) B; b) V; c) M.
4. Perimetri i prerjes boshtore t[ konit barabrinj[s
[sht[ 18 cm. Cakto S dhe V t[ konit.
5. V[llimi i konit me lart[si H = 20 cm, [sht[
1 500 cm
3
. Njehso syprin[n e konit.
P[rpiqu! ... Nuk [sht[ e domosdoshme!
6. K[ndi pran[ maj[s
te rrjeti i konit [sht[
120
o
, kurse gjene-
ratrisa e konit [sht[
15 cm.
Njehso diametrin e
konit.
D
V[llimi i konit mund t[ caktohet me
eksperiment t[ ngjash[m p[r caktimin e
v[llimit t[ piramid[s.
N[ qoft[ se b[n modele t[ konit dhe cilindrit me
baza t[ puthitshme dhe lart[si t[ barabarta, do t[
bindesh se ,,p[rmbajtja" e konit (r[r[, krip[ etj.) do
t[ jet[ nj[ e treta e atij cilindri.
V[llimi V i konit me rreze R dhe lart[si H [sht[:
; =
1
3
V BH

= p
2
1
3
V R H.
7.
Njehso v[llimin e konit me R = 10 cm dhe H = 3 dm.
8.
Nxirri formulat p[r syprin[n dhe v[llimin e konit barabrinj[s.
Krahaso rezulltatin t[nd: S = 3R
2
;
p
=
3
3
3
R
V .
Mbaj mend
t[ identifikosh elementet e konit;
Si fitohet:
a) sip[rfaqja konike; b) koni?
t[ njehsosh syprin[n dhe v[llimin e konit sipas
formul[s s[ p[rgjithshme.
Njehso S dhe V t[ konit me R = 5 cm dhe s = 13 cm.
P[r cilin kon themi se [sht[ barabrinj[s?
Kontrollohu!
203
Kujtohu!
TOPI. SYPRINA DHE V{LLIMI
14 14
14 14 14
A
Bashk[sia e t[ gjitha pikave n[ hap[sir[
q[ jan[ nj[ lloj t[ larguara prej pik[s s[
Shprehe p[rkufizimin e
rrethit.
O
r
T
}'[sht[ qendra e rrethit dhe
]'[sht[ rreze e rrethit?
Si [sht[ i p[rcaktuar nj[ rreth?
dh[n[ O, formon nj[ si-
p[rfaqe; ajo sip[rfaqe qu-
het sfer[.
Pika e dh[n[ O quhet
edhe qendra e sfer[s.
Larg[sia prej qendr[s deri te cilado pik[ e sfer[s quhet rreze e sfer[s dhe zakonisht sh[nohet me R.
}do segment OT, ku T [sht[ cilado pik[ e sfer[s quhet rreze e sfer[s.
1.
N[ vizatim [sht[ paraqitur sfera me qend[r O.
Em[rto (t[ pakt[n dy) segmenta q[ jan[ rreze t[ sfer[s.
Me ]far[ [sht[ p[rcaktuar nj[ sfer[?
}'[sht[ zona e brendshme e nj[ rrethit?
}'[sht[ qarku?
}'[sht[ korda dhe ]'[sht[ diametri i qarkut?
O
r
B A
D C
Em[rto disa sende me form[ t[ topit q[ i has[n
n[ jet[n e p[rditshme.
Kujtohu! B
Sfera e ndan hap[sir[n n[ zon[n e
brendshme dhe t[ jashtme.
Bashk[sia e t[ gjitha pikave t[ zon[s s[
brendshme (d.m.th. pikat larg[sia e t[ cilave deri
te qendra [sht[ m[ e vog[l se rrezja e asaj sfere),
s[ bashku me sfer[n, formon trup gjeometrik i
cili quhet top.
Qendra, p[rkat[sisht rrezja e sfer[s quhet
qend[r, p[rkat[sisht rreze e topit.
2.
Topi me qend[r O e ka rrezen R = 5 cm. Pikat A, B dhe C gjenden n[ larg[si prej qendr[s:
OA = 1,5 cm, OB = 5,1 cm dhe OC = 5 cm. Cil[t prej tyre i takojn[ topit?
3.
Kujtohu ]'[sht[ diametri i qarkut dhe p[rpiqu ta shprehish (sipas analogjis[) p[rkufizimin e diametrit
t[ topit.
204
V[re:
Syprina e topit:
a) [sht[ kat[r her[ m[ e madhe se syprina e qarkut t[ tij m[ t[ madh;
b) [sht[ e barabart[ me prodhimin e diametrit 2R dhe perimetrit 2R t[ nj[ qarku t[ tij t[ madh,
d.m.th. S = 2R 2R = 4R
2
.
}do topi i shoq[rojm[ num[r V - v[llimi i topit, i p[rcaktuar me formul[n
SR V
3
1
, d.m.th.
3
3
4
R V
,
ku R [sht[ rreze, kurse S [sht[ syprna e topit.
V[re se:
Prerja e topit me rrafsh gjithmon[ [sht[ rreth.
N[ qoft[ se rrafshi kalon n[p[r qendr[n O t[ topit, at[her[
rrethi i prer[ e ka rrezen e nj[jt[ (R) sikurse topi dhe quhet
rrethi i madh.
Sa rrath[ t[ m[dhenj ka nj[ top?
Si jan[ nd[rmjet veti rrezet e tyre?
5.
V[re (ose paramendo) nj[ glob.
Ekuatori p[rcakton nj[ rreth t[ madh t[ globit.
Cilat vija p[rcaktojn[ rrath[ t[ tjer[ t[ m[dhenj?
Sh[no disa rrath[ t[ vegj[l te globi.
C
Sip[rfaqja e ]do topi (d.m.th. sfera p[rkat[se) e ka syprin[n e tij, e cila quhet syprina e topit
ose syprin[ e sfer[s
Syprina e topit me rreze R p[rcaktohet me formul[n:
S = 4R
2
.
4.
Te vizatimi a) [sht[ paraqitur qarku me nj[ diamet[r t[
tij AB.
}'do t[ fitohet n[ qoft[ se qarku rrotullohet rreth
diametrit AB?
Mund t[ p[rfundosh se me rrotullimin e qarkut (ose
gjysm[qarkut) rreth ndonj[ diametri t[ tij (sikurse n[
vizatimin b) fitohet topi.
a) b)
205
6.
Njehso S dhe V e topit me rreze R = 5 cm.
7.
Njehso S dhe V e topit, p[r t[ cilin dihet se nj[ qark i tij i madh e ka syprin[n
Q = 2 826 cm
2
.
Duhet t[ dish:
t[ identifikosh sfer[n dhe topin dhe elementet
e tyre;
Sqaro ]'[sht[ sfera, dhe ]'[sht[ topi. Si fitohen?
t[ njehsosh syprin[ dhe v[llimin e topit sipas
formul[s.
Sa jan[ S dhe V i topit me rreze R = 1 dm?
Detyra
1. Njehso syprin[n S dhe v[llimin V e topit, n[
qoft[ se diametri i tij [sht[ 12 cm.
2. Njehso S dhe V e topit, n[ qoft[ se syprina e
nj[ rrethi t[ tij t[ madh [sht[ 314 cm
2
.
3. Topi prej plumbi me rreze R = 6 cm duhet t[
shkrihet n[ cilind[r me rreze t[ nj[jt[ R = 6 cm. Sa
do t[ jet[ lart[sia e cilindrit?
4. Njehso v[llimin V e topit dhe syprin[n Q t[
rrethit t[ tij m[ t[ madh, n[ qoft[ se syprina e
tij [sht[ S = 100cm
2
.
5. Te kubi me teh 6 cm [sht[ vendosur topi i cili
i prek t[ gjitha faqet e kubit. Sa [sht[ syprina
e topit? B[je vizatimin.
6. {sht[ dh[n[ kubi me tehun a. Rreth kubit
[sht[ jasht[shkruar topi dhe n[ kub [sht[
brendashkruar top. Cakto raportin nd[rmjet
a) syprinave; b) v[llimeve t[ atyre dy topave.
(Nj[ kub [sht[ brendashkruar te topi n[ qoft[
se t[ gjitha kulmet e tij shtrihen n[ sip[rfaqen
e topit. At[her[ themi, gjithashtu, se topi [sht[
jasht[shkruar rreth kubit.)
Kontrollohu!
7. Prej kubit t[ drurit me tehun 4 cm, duhet t[
gdhendet top me madh[si sa m[ t[ madhe.
Njehso v[llimin e mbeturin[s. Sa p[rqind e
v[llimit t[ kubit [sht[ v[llimi i mbeturin[s?
8. Diametri i Tok[s [sht[ 12 733 km, kurse i
H[n[s [sht[ 3 482 km. Sa her[ [sht[ m[ e
madhe:
a) syprina e Tok[s prej syprin[s s[ H[n[s;
b) v[llimi i Tok[s prej v[llimit i H[n[s?
206
V[re rrotulluesen.
Ngjarje t[ mundshme ka 5: shigjeta mund t[ ndalet te fusha e sh[nuar me
numrin 1, 2, 3, 4 ose 5.
N[ qoft[ se ngjarja e pritur [sht[ shigjeta t[ ndalohet n[ fush[n t[ sh[nuar
me 7, probabiliteti i saj [sht[ 0, ose V(7) =
0
5
= 0.
Ngjarja [sht[ e pamundshme.
P U N A
M E T { D H { N A
GJASA (PROBABILITETI)
15 15
15 15 15
Kur [sht[ e sigurt se ndonj[ ngjarje do t[ ndodh, probabiliteti [sht[ 1 ose 100 %.
P[r shembull: N[ qoft[ se shishja plastike e zbraz[t bjen n[ dysheme - nuk do t[ thehet.
Kur [sht[ e pamundshme ndonj[ ngjarje t[ ndodh, probabiliteti [sht[ 0.
P[r shembull: Prej kutis[ plot[ vet[m me topa t[ kuq, t[ nxirret top i bardh[.
T[ gjitha mund[sit[ e tjera (probabiliteti) jan[ nd[rmjet 0 dhe 1.
P[r shembull: N[ qoft[ se hudhet monedha n[ aj[r, probabiliteti q[ t[ bjen stema [sht[
1
2
.
1.
Rrotulluesja n[ vizatim ka 6 fusha t[ barabarta. N[ qoft[ se rrotullohet
shigjeta, sa [sht[ probabiliteti q[ ajo t[ ndalohet te fusha me numrin
4?
Shih se:
T[ mundshme jan[ 6 ngjarje - shigjeta t[ ndalohet te cilado prej fushave
1, 2, 3, 4, 5 ose 6. }donj[ra prej k[tyre ngjarjeve [sht[ e barabart[ me
ngjarjet e mundshme.
Sa [sht[ probabiliteti q[ shiqjeta t[ ndalohet te numri 1?
Gjasa p[r shigjet[n t[ ndalohet te numri 2 ose te numri 3 prej 6 ngjarjeve t[ mundshme [sht[
2
6
, ose
V(2 ose 3) =
2
6
=
1
3
.
Sa [sht[ probabiliteti q[ shigjeta t[ ndalohet te numri 1, 5 ose 6?
Ngjarja e pritur [sht[ shigjeta t[ ndalohet te fusha e numrit 4.
Probabilitet q[ shigjeta t[ ndalohet te fusha me numrin 4 [sht[
1
6
. Themi se probabiliteti V(4) =
1
6
.
Kujtohu!
207
2.
Te secila kartel[ [sht[ shkruar nga nj[ shkronj[.
M A T E M A T I K A
Liridoni ka t[rhequr kartel[ pa shikuar. Cakto probabilitetin p[r ngjarjet:
a) V(M); b) V(A); c) V(T ose K).
3.
Cakto probabilitetin e secil[s ngjarje t[ percaktuara me rrotullimin
e shigjet[s.
a) numrit 3; d) numrit 11;
b) numrit ]ift; e) num[r m[ i madh se 7;
c) numrit tek; f) num[r prej 1 deri n[ 10.
]) 5 ose 6;
Shkruaje ]donj[r[n prej vlerave t[ fituara p[r probabilitetin n[ p[rqindje.
Cila prej ngjarjeve prej a) deri te f) [sht[ e sigurt, dhe cila [sht[ e pamundshme?
Cilat prej dy ngjarjeve a) deri te f) jan[ nj[ lloj t[ mundshme?
Cil[t dy ngjarje jan[ t[ atilla q[ n[ qoft[ se ndodh nj[ra sigurisht nuk do t[ ndodh tjetra?
Duhet t[ dish:
t[ parashtrosh parashikime p[r ngjarje n[ lidhje
me eksperimentin e dh[n[ dhe ta caktosh
probabilitetin e tyre.
Hudhet zari p[r loj[. Cilat ngjarje jan[ t[
mundshme? Numro s[ paku tre.
Kontrollohu!
Sa [sht[ probabiliteti, gjat[ hudhjes s[ zarit p[r
loj[, n[ an[n e sip[rme t[ paraqitet:
a) numri 2; b) numri 3 ose 4;
c) numri 3 dhe 4; ]) num[r ]ift;
d) numri 7; dh) num[r prej1 deri 6;
N[ p[rgjith[si
Le t[ jet[ n numri i "t[ gjitha ngjarjeve" n[ lidhje me eksperimentine dh[n[ dhe le t[ jen[ t[ gjitha
ato raste nj[lloj t[ mundshme.
N[se A [sht[ ngjarje n[ lidhje me at[ eksperiment dhe m [sht[ num[r i "t[ gjitha rasteve t[ volitshme"
p[r paraqitjen e asaj ngjarje, at[her[ her[si
m
n
quhet probabilitet matematikor i ngjarjes A dhe
sh[nohet me V(A).Dometh[n[:
( )
m
n
= V A
.
208
M{SOVE P{R TRUPAT GJEOMETRIK
1. Cili kulm nga
kuboidi (n[ vizatim)
[sht[ komplanar me:
a) A,B,C
1
;
b) A,C,C
1
?
2. A priten drejt[zat:
a) DB
1
dhe D
1
C; c) A
1
C dhe AC
1
?
b) BB
1
dhe D
1
C;
Shihe vizatimin.
3. A [sht[ i percaktuar rrafshi:
a) AD dhe B
1
C
1
; b) DC dhe DB
1
;
c) BC dhe AA
1
? Shihe vizatimin.
4. Si quhen dy drejt[za n[ hap[sir[ q[ nuk jan[
paralele dhe nuk priten?
N[ vizatim cakto dy ]ifte t[ drejt[zave t[
atilla.
5. Drejt[za e dh[n[ p [sht[ pingule me dy
rrafshe t[ ndryshme
1
dhe
2
. Si [sht[
pozita reciproke e
1
dhe
2
?
6. }'[sht[ projektimi ortogonal i segmentit mbi
nj[ rrafsh?
7. Sa tehe ka nj[ priz[m:
a) trek[ndor; c) gjasht[k[ndor;
b) kat[rk[ndor; ]) n - k[ndor?
8. Syprina e prerjes diagonale t[ nj[ kubi [sht[
64 2 cm
2
. Njehso tehun e kubit.
9. Njehso diagonalen e kuboidit me p[rmasa
9 cm, 6 cm dhe 2 cm.
10. Syprina e sip[rfaqes an[sore t[ nj[ prizmi
t[ rregullt trek[ndor [sht[ M = 180 cm
2
,
kurse tehu i baz[s a = 10 cm. Njehso syp-
rin[n S dhe v[llimin V e prizmit.
11. Rombi me diagonale 24 cm dhe 10 cm [sht[
baz[ e prizmit t[ drejt[ me lart[si 5 cm.
Njehso S dhe V t[ prizmit.
12. Tehu i baz[s i piramid[s s[ rregullt
gjasht[k[ndore [sht[ 3 cm, kurse tehu
an[sor 4 cm. Njehso v[llimin e piramid[s.
13. Njehso syprin[n S dhe v[llimin V t[ pira-
mid[s s[ rregullt kat[rk[ndore me tehun e
baz[s a = 10 cm dhe apotem[n h = 13 cm.
14. Sa litra uj[ nxen fu]ia n[ form[ t[ cilindrit
me syprin[n e baz[s 30 dm
2
dhe lart[si 1 m?
15. Njehso S dhe V t[ konit me rreze t[ baz[s
R = 0,5 dm dhe lart[si H = 1,2 dm.
16. Njehso S dhe V t[ topit ku qarku kryesor
(m[ i madhi) e ka syprin[n 56,25 cm
2
.
Prgjigje dhe zgjidhje
209
P{RGJIGJE DHE ZGJIDHJE
a) 3 : 4; b) 3 : 2; c) 5 : 2. 1.
detyrave
T{
TEMA 1. NGJASHM{RIA
1 11 11
a) 4 : 3; 2.
b) 2 : 3; c) 2 : 5. a) 1 : 2; b) 1 : 2; c) 3 : 10. 3.
T[ barabart[ nd[rmjet veti jan[ a), b) dhe ]); c) dhe d).
a) 150 : 100 : 50; b) 3 : 2 : 1. 4. a) 15; b) 7,8; 5.
c) 0,5; ])
7
5
. a) 1 : 3; b) 1 : 5; c) 1 : 6. 6.
a) 3 : 1; b) 1 : 4. 7. 7,5 cm. 8. 2 : 1. 9.
3 : 2. 10. P[rpiqu... a) 12vez[; b) 3 pula.
a) 20; b) 6. 1.
2 22 22
P. sh. 28 : 16 =2,1:1,2. 2.
a)
4
9
dm; b)
8
m
3
. 3. a) 3; b) 7,5; 4.
c) 16. a) 4 cm; b) 24 cm; c) 7 2 cm. 5.
a) x = 6, y = 7,5; b) x = 28, y = 1,5. 7.
, = = MB 7 2 dm; AB 12 dm.
6.
3 33 33
P[r 8 cm. 7.
: : : : . = = AM AB 3 5; AB MB 5 2
8.
6 cm. 1.
4 44 44
a) 16; b) 6. 2.
b
a
; cd; mn;
k
4
. 3.
=
1 1
A B 9 cm, =
1 1
B C 3 cm. 4. a) Po; b) Jo. 5.
5. 1.
5 55 55
, AB 14 3 m.
2.
, = AD 13 5
; 3.
x = 5, y = 10. 4. Ndihm[: V[re se 7.
1 : a = a : x.
Ndihm[: a) b : a = a : x; 8.
b) a : b = b : x. x = 12; y = 16. 9.
a) Zgjidhje: 10.
N[ vizatim, AB [sht[ vazhduar p[r (]far[do) larg[si BC,
kurse ]far[do pik[ e arritshme E, prej ku shihet A, e bashkuar
me C. Poashtu [sht[ t[rhequr BD || AE. Sipas teorem[s s[
Talesit fitohet : : = CB BA CD DE, d.m.th
.
=
BC DE
BA
CD
.
b) 212,5 m. c) 300 m.
a) AB dhe RS, AC dhe RT, BC dhe ST; b) A 1.
6 66 66
dhe R, B dhe S,
C dhe T.
3
4
.
2.
x = 8, y = 7,5.
3.
18 dhe 4.
4.
Po. Te trek[nd[shat e puthitsh[m, k[ndet
5.
p[rkat[se jan[ t[ barabart[ dhe brinj[t p[rkat[se jan[ t[
barabart[ (pra ato jan[ proporcional).
MN || AB (si vij[ e mesme t[ ABC), pra k[ndet
6.
p[rkat[se i kan[ t[ barabarta;
=
1
MN AB
2
, =
1
AM AC
2
dhe =
1
BN BC
2
, pra brinj[t p[rkat[se i kan[ proporcionale.
a) 3 : 5; b) 7 : 3; c) 4 : 3. 1.
7 77 77
5. 2. b)
6..
3.
17 m. 5.
22,5. 3.
8 88 88
Jo. 4. Po, sipas kriterit t[ dyt[. 6.
a) Po; b) Po. 7. 52 m. 8. 17,5 m. 9.
8 cm. 1.
9 99 99
24 cm, 45 cm, 27 cm. 2. 30 cm 3.
dhe 12 cm a
1
= 12 cm, b
1
=16 cm, c
1
= 24 cm. 4.
6,5 cm. 5. b
1
=5, h
1
= 10. 6. Ndihm[: Te ABC 7.
t[rhiqe vij[n e mesme A
1
B
1
|| AB dhe shihe A
1
B
1
C.
a
1
= 18, h
1
= 9.
8.
3
5
. 9.
0,69 ha. 10.
a) z; z; b) n; c) z; ]) m. 1.
10 10 10 10 10
a) 6; b) 121; 2.
c) a = 12, , b = 180 13 4 .
a) 3,2; b) 5; c) 3; 3.
]) 4. c = 10; q = 3,6; b = 6. 5. 150 cm
2
. 6.
Ndihm[: Konstrukto mesin gjeometrik x t[ segment[ve 7.
a dhe b. At[her[ x
2
= a b, pra katrori i k[rkuar e ka brinj[n
x.
a) 37; b) 33; c) c 40. 1.
11 11 11 11 11
a), c), ]) Po; 2.
b) Jo.
1. 3. 19,4 dm. 4. 64. 5. 10,4. 6.
= BC 18 .
210
a) x = 3; b) x = 8; c) x = 3. 7.
P[r a = 4. 8.
c = 37, b = 12. Zgjidhje. a
2
+ b
2
= c
2
, p[r a = 35 dhe 7.
b = 49 - c b[het: 35
2
+ (49 - c)
2
= c
2
, d.m.th.
1 225 + 2401 - 98c + c
2
= c
2
, prej ku fitohet 3626 = 98c, pra
c = 37; pastaj, b = 49 - c = 12.
21 dhe 28. 8.
7 m. 1.
12 12 12 12 12
a) 40 cm; b) 1320 cm
2
; c) 51,9 cm. 2.
a 32 cm. 3. 44 cm. 4. 1260 cm
2
. 5. 6 cm. 6.
Ndihm[: Shfryt[zo nd[rtimin te
detyra 5.
8.
92 cm (= 2 (30 + 16) cm). 9.
6 m. 10.
Ndihm[. Le t[ jet[ (x + 2)m lart[sia e drurit.
At[her[
(x + 2)
2
+ 8 = 10
2
, (x + 2)
2
= 36, x + 2 = 6.
Test: 1. a) 3 : 2; b) 3 : 2; c) 9 : 4. T[ barabarta jan[ n[n
a dhe b 2. 1,5 cm. 3. a) 10; b) 9; c) 4.
4.
12.
6.
a) 12; b) 35.
7.
AC || BD, pasi
: : = OA OB OC OD. 8.
Ndihm[: Segmenti
prej 12 cm ndaje n[ tre pjes[, n[ raport 3 : 5 : 6.
9.
Po, sipas indicit t[ par[ (k[ndet e trek[nd[shit t[
par[: 40
o
, 60
o
dhe 80
o
, kurse k[ndet e t[ dytit: 60
o
, 80
o
dhe
40
o
). 10. 10 m. 11. 3,2 cm. 12. P= 45 cm;
S= 45 cm
2
. 13. c = 10; a = 20 ; b = 80 ; h = 4.
14. 920. 15. a) dhe c) Po; b) Jo. 16. 128.
17. 5,3 cm.
N[n a) dhe c). 1.
TEMA 2. BARAZIMI LINEAR, JOBARAZIMI LINEAR
DHE FUNKSIONI LINEAR
1 11 11
N[n b) dhe c). 2.
P[r x = 2. 3.
Identitet [sht[ 5(x - 1) = 5x - 5. 4. N[n a) dhe 5.
P[r a = 3. 6.
a) me 3 t[ panjohura, b) me nj[ t[ panjohur dhe c) 1.
2 22 22
me dy t[ panjohura. a) i shkall[s s[ tret[, 2.
b) i shkall[s s[ dyt[ c) i shkall[s s[ par[. N[n a) dhe 3.
N[n a) dhe n[n c). 4.
N[n c) dhe ]) 5.
N[n b) dhe n[n c). 1.
3 33 33
Barazimet jan[ ekuivalente. 1.
4 44 44
N[ t[ dy 2.
an[t e barazimit [sht[ shtuar shprehja 2x.
Mund t[ eleminohen an[tar[t -3x; -5 dhe 3.
fitohet barazimi 2x - 4 = 4. . 3x - 2 + x = 4.
= 5 + 2x - 3 3x + x - 2x = 5 - 3 + 2 2x = 4..
m = 5x. 5. a). b). 6. a) -1; b) 4. 7.
E nj[jta bashk[si e zgjidhjeve M = {2}. 1.
5 55 55
M = {2}. 2. a) Jo b) Po; c) Jo. 3. x = 2. 4.
a) M = {-1} ; b) M = R. 5.
x x x - +
+ =
1 1 2
2 4 3

6.
6x - 6 + 3x + 3 = 8x 6x + 3x - 8x = 6 - 3 x = 3.
a) 2x - 4 = 0; b) 2x + 6 = 0.
1.
6 66 66
N[n c).
2.
a) x = 2; b) x = 2; c) . x=
3
2
3.
P[rpiqu... Kapaku 0,5 denar[, shishja 10,5 denar[.
P[rpiqu... t
p
=
2
8
P ; p[r t = 6:
p
=
9
2
P .
Zgjidhje. ( ) ; R r r = p - +

2 2 2
1 2
P
( ) r R x = +
1
1
,
2
( ); r R Rx x = + +
2 2 2
1
1
2
4

( ) r R x = -
2
1
,
2
p[r a = 5. 2.
a) M = {2}; b) M = {2}; c) M = {4}. 3.
Barazimi n[n b). 4. Barazimi n[n b). 5.
Barazimet n[n a) dhe n[n c). 6.
2x - 8 = 1- x; 4.
a) x = -3; b) x = 0; c) x = 6. 5. a) x = 3; 6.
( ); r R Rx x = - +
2 2 2
2
1
2
4
( ) ( )
2
2 2 2 2 2 2
1 2
1 1
2 2 4
t
r r R x R R + = + = + - ;
( )
t
R R t

p

= p - - =

2
2 2 2
1
P 2
2 4 8
.
n[n b).
n[n c).
x = 3.
b) x = 3.
Triku me domino... Ndihm[. Ti sh[nojm[ me x dhe y
"numrat" e dominos dhe le t[ jet[ zgjedhur numri x.
At[her[: (2x + 6) 5 + y - 30 = 10x + y.
211
28.
1.
7 77 77
108 dhe 72
2. x = (x - 46) 4 + 7; ato 3.
jan[ numrat 59 dhe13. a = b - 2; 4.
b - 2 + 2b = 43; a = 13 cm, b = 15 cm.
N[se numrin e monedhave prej 2 denar[ i sh[nojm[ 5.
me x, at[her[ numri i monedhave prej 5 denar[ jan[ 25 - x.
Prej k[tu kemi: 2 x + (25 - x) 5 = 80, p[rkat[sisht prej 2
denar[ kan[ qen[ 15 monedha, kurse prej 5 denar[ 10
N[ qoft[ se numrin e lepujve e sh[nojm[ me 6.
x, at[her[ numri i fazan[ve [sht[ 35 - x. Prej k[tu kemi: 4
x + (35 - x) 2 = 94. Lepuj kan[ qen[ 12, kurse fazan[ 23.
x + 2) 35 = (x - 1) 50; x = 8 or[ . = AB 350 km 7.
Pun[tori i par[ p[r 1 or[ do t[ kryen
1
6
e pun[s, kurse
8.
i dyti
1
12
. N[ qoft[ se me x e sh[nojm[ koh[n e nevojshme,
P[r
2
2
5
or[. 9.
x x - =
1 1
1
12 20
; gypi i dyt[ do ta mbush rezervoarin 10.
e zbraz[t p[r 30 or[.
N[n a) dhe n[n b).
1.
8 88 88
P[r x = 0 dhe x = 2.
2.
Me nj[ t[ panjohur jan[ jobarazimet n[n a) dhe c),
3.
kurse me dy t[ panjohura jan[ jobarazimet n[n b) dhe ])
Jobarazimi n[n a) [sht[ i shkall[s s[ dyt[, jobarazimet
4.
n[n b) dhe n[n c) jan[ t[ shkall[s s[ par[, dhe jobarazimi
n[n ]) [sht[ i shkall[s s[ tret[.
a) Z(3x + 1 > 2x + 1) = {1, 2, 3} dhe
1.
9 99 99
b) Z(2x + 3 > x + 3) = {1, 2, 3}. Ekuivalente jan[ t[
2.
tre jobarazimet, pasi kan[ bashk[si t[ nj[jt[ t[ zgjidhjeve
{0, 1, 2}.
a) (-2, +); b) (-, 0); c) (-, 1]; ]) [-3, +);
3.
a) (-3, +).
4.
b) (-, +2).
a) (-, -2].
5.
b) [1, +).
N[n b).
6.
a) x < 2; b) x > 2.
1.
10 10 10 10 10
2x - 3 < x - 1
2.
2x - 3 - 5x < x - 1 - 5x.
a) 2x + 2 < x + 4;
3.
b) 3x + 2 > 2x - 2 - 6. x < 12.
4.
x > -2.
5.
a) dhe b). T[ dy an[t jan[ shum[zuar me -1.
6.
a) x > 3; b) x > -3.
1.
11 11 11 11 11
a) x 4; b) x 3.
2.
Nuk [sht[. Zgjidhje [sht[ intervali (-, -4). 3.
a)
x <
2
3
5
; b) x > -3. 4. x < 5. 5.
2a + 2(a - 3) < 54, a < 15. 6.
a) (-3, 6); b) (-3, -1).
1.
12 12 12 12 12
a)
,

- +

5
2
; 2.
b) (-3, 4).
a) [4, 8]; b) [-3, 4). 3. a) ,

-

1 4
2 3
; 4.
b) (2, 4)
Funksione lineare jan[ n[n: c), ]) dhe d).
1.
13 13 13 13 13
a) y = -2x + 3; b) y = -x + 2; c) y = -2x; 2.
])
. y x = +
1 1
2 4
a) k = 2 dhe n = -3; b) k = 2 dhe 3.
n = 0; c) k = -
1
3
dhe n = 3; ])
k = -
1
2
dhe n = 0.
a) x = 2; b) x =
1
2
; c) x =
5
2
; ]) x = 0. 4.
k =
3
2
. 5. k = 3 dhe n = 3. 6.
Pikat A dhe D.
1.
14 14 14 14 14
P[r x = 1.
2.
y = 3x 3. x
y
0
0
1
3
y = 3x + 2 x
y
0
2
-1
-1
y = 3x - 2 x
y
0
-2
1
1
(2, 0). 4. n = 5. 5. k = 2. 6.
monedha.
at[her[ x x + =
1 1
1
6 12
, p[rkat[sisht x = 4.
P[rpiqu... 84 vjet
212 Prgjigje dhe zgjidhje
Funksioni y = 1.
15 15 15 15 15
k = -3. 2.
k = 2 dhe n = -3. 3.
n = -1. 4.
k = -2 dhe n = 2. 5.
6.
3x - 2.
N[n a) dhe ]). 1.
16 16 16 16 16
N[n b) dhe ]). 2.
a) rrit[s p[r k =
1
3
dhe k = 3; b) zvog[lues p[r
3.
k = -2 dhe k =-
1
2
.
a) y = 4x - 1 4.
x
y
0
-1
1
3
Funksioni y = 4x - 1 [sht[
rrit[s.
b) y = -2x - 1
x
y
0
1
-1
1
Funksioni y = -2x - 1 [sht[
zvog[lues.
a) y = -3x + 1 5.
x
y
0
1
1
-2
Funksioni y = -3x + 1 [sht[
zvog[lues..
b) y = 2x + 1
x
y
0
1
1
3
Funksioni y = 2x + 1 [sht[
rrit[s.
Prej P(0, 2), n = 2. Prej A(1, -1) kemi: k - = + 1 1 2 ,
prej ku k = -3; funksioni [sht[ zvog[lues.
6.
1.
17 17 17 17 17
a) y = x - 2
x
y
0
-2
1
-1
x = 2
b) y = 2x - 6
x
y
2
-2
3
0
x = 3
2. a) y = x + 1
x
y
0
1
1
2
x = 2
y = 2x - 1
x
y
0
-1
1
1
b) y = 3x - 1
x
y
0
-1
1
2
x = 1
y = -x + 3
x
y
0
3
1
2
3. k = 2.
4. k = 2 dhe n = 3.
P[rpiqu... 8 kosit[s.
Ndihm[. N[se syprina e livadhit t[ madh [sht[ sh[nuar
me A, nd[rsa e vogla me B, at[her[ A = 2. Le t[ jet[ k
numri i kosit[sve. Q[ t[ kositet A duhen
2 4
x x
+ dit[
pune, nd[rsa p[r B: 1
4
x
+ .Nga A = 2B fitohet barazimi
2 1
2 4 4
x x x

+ = +

. Nga kemi x = 8.
]), c), b), a) 1.
18 18 18 18 18
;
2 3
5 5
; 1; 0.
2. a)
1
2
; 3.
b)
1
3
; c)
5
6
; ])
1
6
; 5 kartela; mundohu: 3 her[.
Prgjigje dhe zgjidhje 213
Testi: 1. Po.
a) Koeficient[; 2, -1, 3; T[ panjohura: x, y.
b) Koeficient[: 2, 6, 1; T[ panjohura: x, y.
1.
TEMA 3. SISTEMI I BARAZIMEVE LINEARE
1 11 11
2. b) 3. a) x = 2,1; b) x = 1;
4. a = 3. 5. Ato numra le t[ jen[:
x, x + 1dhe x + 2. kemi x + x + 1 + x + 2 = 84, d.m.th. x = 27.
Numrat e k[rkuar jan[: 27, 28 dhe 29.
6. N[ qoft[ se koha e l[vizjes t[ kamionit [sht[ x,
at[her[ e automobili [sht[ x - 2. T[ dy automjetet kan[
kaluar rrug[ t[ nj[jt[. Prej k[tu kemi: 50x = 75(x - 2),
d.m.th.x =6 or[, kurse = = AB 6 50 300 km. 7. Po.
8. 2x - 1 > x - 2 3x + 1 > 2x - 3, n[ D.
9. a) (3, +)
b) (-
9
2
, +)
10. a) (-, -3)
11. x
y
0
-3
1
-1
x =
3
2
12. A dhe C. 13. n = -3. 14. Rrit[s jan[
y = 3x - 1
x
y
0
-1
1
2
y = x + 3
x
y
0
-1
1
2
x = 2
a) po; b) jo. 2.
c) Koeficient[: 1, -2, -1; T[ panjohura: y, z.
]) Koeficient[: 5, 3, 16; T[ panjohura: u, v.
a) -1; b)
1
2
; c) 5. 3. b). 4.
(-2, 3); (-1, 1); (0, -1); (1, -3); (2, -5). 5.
x + 3y = -3. 6.
a) {(k, 3 - 2k) | k R}; b)
} |
k
k k

-

-

1 2
6
R
.. 1.
2 22 22
15.
b) (- 5; 2,5)
,

3
0
2
a) x + 3y = -3; b) 2x + 3y = 5; c) -13x + 5y = 24; 2.
]) 19x + 33y = 124.
a) } , | k k k

2
2
3
R ;
3.
x
y
-3
4
0
2
3
0
b) {(k, 2(k - 3) | k R};
x
y
-1
-8
0
-6
3
0
c) {(2, ) | )}; grafiku [sht[ drejt[z paralele me boshtin y.
p = -2. 4.
a) Koeficient[: 2, 0, 6 dhe 0, 1, 2; T[ panjohura: 1.
3 33 33
x, y; b) Koeficient[: 1, 2, 0,
, ,
2 1
3 2
2; T[ panjohura: x, y;
c) Koeficinet[: 0; 0,25; 0,04; 4; 25; 641; T[ panjohura: x, y.
;
x y
x y
+ =
- =
64
17
2.
;
18
52 180
| =
+| + =
.
x y
x y
+ =
- = +
440
180 180
3. a) po; b) po; c) jo.
4.
P[r shembull:
5.
.
x y
x y
- =
+ =
3 5
0
a)
;
x y
x y
+ =
- =
1
2
2
2 5
b)
.
x y
x y
+ =
+ =
2 0
4 3 12
6. a) (x, y) = (-2, 4); b) (x, y) = (-3, 3).
c) x = 3.
funksionet: y = 2x - 3 dhe y = 3x - 2, kurse zvog[lues jan[
funksionet:y = -3x + 1 dhe y = -x - 1.
214 Prgjigje dhe zgjidhje
a) y = 8 - 4x 1.
4 44 44
x
y
-2
16
0
8
1
4
2
0
y = 5x - 1
x
y
-2
-11
0
-1
1
4
2
9
a) Nj[ zgjidhje:
( ) , , ; x y

=

2 1
3 3
b) Pafund shum[;
2.
c) Nj[ zgjidhje (x, y) = (2, 2); ]) Nj[ zgjidhje: (x, y) = (-2, 1).
a) Grafik[t jan[ drejt[za 3.
paralele; b) Grafik[t jan[ drejt[za q[ priten; c) Grafik[t
jan[ drejt[za q[ priten; ]) Grafik[t jan[ drejt[za q[ puthiten.
a) (x, y) = (2, 4); b) (x, y) = (10, 5); 1.
5 55 55
c) (x, y) = (0, 7).
a) (x, y) = (5, 3); b) (x, y) = (4, 3); 2.
c) (x, y) = (4, 1).. a) (x, y) = (1, 0); b) (z, y) = (-1, 1). 3.
a) (x, y) = (7, -5); b) (x, y) = (4, 12). 4.
a) (x, y) = (-3, -1); b) (x, y) = (-13, -1). 5.
(x, y) = (3,-2); ( ) , , . x y

= - -

17
7
3
1.
6 66 66
( ) , , ; x y

= -

1
2
2
(x, y) = (12, 4). 2. (x, y) = (5, 2). 3.
(x, y) = (7, -2). 4. (x, y) = (6, 12); (x, y) = (12, 12). 5.
(x, y) = (-2, -2); (x, y) = (-4, -3). 6.
a) (x, y) = (3, 1); b) Nuk ka zgjidhje; 7.
x y
x y
+ =
- =
72
2
; numri i par[ [sht[ 37, kurse i dyti 35.
1.
7 77 77
Sh[nim M-djem, D-vajza. 2.

} { , ( , ) .
+ =
= + =
M D 28
M D 4 R 16 12
Shpejt[sia e anijes 3.
[sht[ 16,8 km/h, kurse e lumit 4,2 km/h.
Uji i ngroh[t ka 80
o
C, kurse i ftohti 10
o
C. 4.
Afrimi ka bler[ 3 fletore t[ m[dha dhe 5 t[ vogla. 5.
N[na ka 32 vjet, kurse vajza 5 vjet. 6.
K[ndi i ngusht[ [sht[ 72
o
, kurse i gjeri 108
o
. 7.
Formo sistem dhe cakto gjat[sit[ e brinj[ve. N[p[rmjet 8.
teorem[s s[ Pitagor[s cakto lart[sin[. S = 60 cm
2
.
Fazan[ ka 23, kurse lepuj ka 12. 9.
Testi: 1. }do ]ift i renditur i numrave real[ p[r t[ cil[t
barazimi kalon n[ barasi t[ sakt[ numerike.
2. k = 1. 3. Vizato grafikun sipas
tabel[s: 4. }ifti i renditur prej
numrave real[
[sht[ zgjidhje e t[
dy barazimeve.
5.
.
x y
x y
- =-
- =
4 20
2 11
6. Vizato grafik[t e barazi-
meve. Cakto koordinatat e prerjes s[ tyre Z = {(1, 3)}.
7. (x, y) = (2, 3).
8. (x, y) = (-7, 1). 9. a) nj[; b) pafund shum[
10.
Babai ka 34 vjet, kurse djali 12 vjet..
a) A, B, C, D; b) A, B, C, B
1
. 1.
TEMA 4. TRUPAT GJEOMETRIK
1 11 11
1. 2.
A
1
, B
1
C
1
D
1
dhe CDD
1
C
1
. 3. A
1
B
1
C
1
D
1
. 4.
Nj[ ose tre 1.
2 22 22
a) AB
1
dhe BA
1
, AB
1
dhe 2.
CB
1
, BA
1
dhe BC
1
, BC
1
dhe CB
1
; b) asnj[; c) AB
1
dhe BC
1
,
BA
1
dhe CB
1
.
Asnj[ra, n[ qoft[ se shmangen; vet[m n[ qoft[
se jan[ paralele ose priten.
7. Vjet[t e Bashkimit jan[ x, e t[ Dritonit y;
x y
y
x
+ =
+ =
16
12;
2
Bashkimi dhe Dritoni jan[ bineq.
R = {(1, 4)}
x
y
-2
-8
0
0
1
4
2
8
c) Pafund shum[ zgjidhje.
c) (x, y) = (3, -1).
3.
Prgjigje dhe zgjidhje 215
c). 2.
4 44 44
Jo. 3. Jo. A', B', C' jan[ kolineare dhe 4.
kur rrafshi i p[rcaktuar me pikat jokolineare A, B, C [sht[
paralele me drejtimin proektues s.
B[je vizatimin dhe shqyrto trapezin ABB'A'. 5.
CC' [sht[ vija e mesme e atij trapezi. Pse?
Po, n[ qoft[ se rrafshi i p[rcaktuar me M dhe a [sht[ 6.
paralel me s.
7; drejtk[nd[sha. 1.
6 66 66
n + 2. 2. 2s = r. 3.
Po. 4. a) Jo; b) po, gjasht[k[ndore; c) po,
nj[mb[dhjetk[ndore.
5.
a) asnj[; b) 2; c) 3. 6.
a) 17,08 dm
2
; b) 37,5 cm
2
. 1.
7 77 77
a = 7 cm, 2.
. d =7 3 cm 8 cm. 3. a) B = 20,25 dm
2
; 4.
M = 151,2 dm
2
; S= 191,7 dm
2
. b) B = 144 cm
2
;
H = 9 cm; S = 720 cm
2
. c) B = 128 cm
2
; M = 352 cm
2
;
H = 11 cm. ]) a = 7 cm; M = 336 cm
2
; S = 434 cm
2
. d) a =
9 cm; M = 180 dm
2
; H = 5 dm. dh) a = 6,5 dm; B = 42,25
dm
2
; S = 292,5 dm
2
. e) S = 192 dm
2
; a = 6 dm; H = 5 dm.
[) B = 81 cm
2
; a = 9 cm; H = 5 cm.
N[nt[ her[ 5.
b) ; =4 3 B H = 9;
6.
; c) ; =36 3 B ; =180 3 M . =5 3 H
d) a = 6; H = 15; dh) a 10; H 8.
288 cm
2
.
7.
1, 3, 6 dhe 7.
8.
27 cm
3
. 1.
8 88 88
4 dm. 2. 6 cm. 3. 112 cm
3
. 4.
1 152 cm
3
. 5. 96 cm
2
. 6. 5,8 m. 7. 48 cm
3
. 8.
8 dm. 1.
9 99 99
3
240 3 cm . 2. 2 400 cm
3
; 3.
1 280 cm
2
.
640 dm
3
.
4. a)
3
72 3 cm ; b) a
3
3 . 5.
13,5 cm. 6. 33 600 m
3
. 7. a) B = 25, H = 8, 8.
S= 210, V = 200. b) B = 9, H = 4, M = 48, V = 36.
c) S= 240, a = 6, H = 7, V = 252. ]) a = 11, B = 121, M = 616, S
= 858. d) a = 13, B = 169, S = 1118,
V = 2535. e) H = 8, a = 5, B = 25, S = 210.
4; tetraed[r. 1.
10 10 10 10 10
( )
. +
2
150 3 390 cm 2.
a) B = 144; M = 240; S = 384; H = 8. b) B = 196; h = 25; 7.
M = 700; S = 896. c) S = 800; a = 16; h = 17; H = 15. ]) a =
40; B = 1600; M = 2320; S = 3920. d) M = 738; a = 9; h = 41;
H 40,45. e) B = 784; a = 28; h = 50; H = 48.
1920 cm
3
. 1.
11 11 11 11 11
96 cm
2
. 2. 1 536 cm
2
; 3.
3 072 cm
3
. 24 cm; 1440 cm
2
. 4. 360 dm
3
. 5.
7 cm; 491,2 cm
2
. 6. a) s = 26, =1200 3 V . 7.
b) a = 7; H = 24. c) h 24,8; =588 3 V . ]) a = 7, s = 25.
312 cm
2
; 720 cm
3
. 1.
12 12 12 12 12
a) 600 cm
2
; 2.
2 000 cm
3
. b) 6 dm
2
; 2 dm
3
. 20 cm. 3.
66 cm
2
; 72 cm
3
4. 6 750 cm
3
. 5. b : a. 6.
90 cm
2
; 100 cm
3
. 1.
13 13 13 13 13
1 130,4 cm
2
; 2.
a) 34,2 cm
2
; b) 63,8 cm
3
; 3.
27 cm
2
;
3
9 3 cm t .. 4.
600 cm
2
.
5.
10 cm.
6.
144 cm
2
; 288 cm
3
. 1.
14 14 14 14 14
1 256 cm
2
; 2.
4 186,7 cm
3
. 8 cm. 3. (500 : 3) cm
3
; 25 cm
2
. 4.
R = 3 cm; S = 36 cm
2
. 5.
a
=
1
3
2
R ,
a
=
2
2
R
;
6.
S
1
: S
2
= 3 : 1, : : =
1
3 3 1
2
V V .
V[llimi V i mbetu- 7.
rin[s [sht[: V = V
K
- V
T
=4
3
-
4
3
2
3
= 64 - 32
3
t

32; V 32 cm
3
; 32%. a) a 13 her[. 8.
Testi: 1. a) D
1
; b) A
1
. 2. a) jo; b) jo; c) po.
3. a) po; b) po; c) jo. 5.
1
||
2
. 7. a) 9;
b) 12; c) 18; ]) 3n. 8. 8 cm. 9. 11 cm.
10.
( )
, +
2 3
10 5 3 18 cm 150 3 cm
.
11.
500 cm
2
,
600 cm
3
. 12.
3
18 3 cm . 13. 360 cm
2
, 400 cm
3
.
14. 300 . 15. 90 cm
2
, 100 cm
3
.
16. 225 cm
2
, 562,5 cm
3
.
Pikat jokomplanare A, B, C, D, p[rcaktojn[ kat[r 4.
rrafshe: ABC, ABD, ACD dhe BCD.
5.
AB dhe AC priten, prandaj ato p[rcaktojn[ rrafsh t[
vet[m te i cili shtrihen t[ gjitha pikat nga drejt[za AB
dhe t[ gjitha pikat e drejt[z[s CD.
Vet[m nj[. 2.
3 33 33
a) po; b) po; c) po. 3.
1
dhe
2
: ose puthiten ose priten me drejt[z[n e prer[
AB.
5.
5 55 55
P[rpiqu... a) 1; b) 6; c) 12; ]) 8; d) 0.
P[rpiqu... Te rrjeti i prizmit t[rhiq segment MP.
2,5 dm. 3. 3 cm. 4. 101,1 cm
2
. 5. 25 dm
2
.. 6.
2 512 cm
3
.
c) 67,36 cm
2
.
b) 49 her[.
216
Pasqyra e koncepteve
PASQYRA E KONCEPTEVE
A
Argumenti 105
An[tari i lir[ 105
- koeficienti para 105
B
Barazimi, 57
- i pamundsh[m
(kund[rth[n[s) 58,64,75
- grafiku 133
- katror 60
- linear 62
- me dy t[ panjohura 128
- forma e
p[rgjithshme 74
- me nj[ t[ panjohur 60
- i shkall[s s[ par[ 60
- parametrik 60
- zgjidhje (rr[nj[) e 62
- bashk[sia e
zgjidhjeve 63
- ekuivalent 131
Barazi, 56
- numerike 56
- me ndryshore 56
Bashk[sia 63
- e p[rkufizimit 63
C
Cilindri 197
- i drejt rrethor 198
- bazat e 198
- sip[rfaqja an[sore 198
- rrezja e 198
- boshti i 198
- lart[sia e 198
- prerja boshtore e 198
- barabrinj[s 198
- v[llimi i 199
- rrjeti i 198
- syprina e 198
D
Direktrisa (drejtuesja) 188
- e cilindrit 197
- e konit 200
Drejt[zat 163
- paralele 163
- aplanare 164
-priten 163
- projektuese 168
Dep[rtues 162
Drejtimi proektues 168
E
Mostra 48
F
Figura, 24
-e ngjashme 24
- gjeometrike 24
- themelore 24
- puthitshme 183
Funksioni 105
- linear 105
- paraqitja grafike 107
- zero 106
- konstanta 113
- rrit[s linear 114
- zvog[lues linear 115
GJ
Gjasa 197
Gjeneratrisa
(p[rftuesja) 188
- e konit 191
- e cilindrit 188
gjeometrike 10,39
- e mesme 10
-e kat[rta 10
I
Identiteti 58
Intervali 89
- i mbyllur 89
- skajet e 89
- i hapur 89
J
Jobarazimi 84
- themelor 89
- me nj[ t[ panjohur 85
- sistem me dy t[
panjohura 86
- katror 86
- linear 86
- forma e zgjidhur 90
- kubik 86
- zgjidhja e 87
- bashk[sia e
zgjidhjeve 87
- ekuivalente 89
- teoremat p[r 92
Jobarazia 83
- numerike 83
- me ndryshore 84
K
Kuboidi 178
- v[llimi i 183
- rrjeti i 179
Koni 200
- lart[sia e 201
- v[llimi i 202
- kulmi i 200
- syprina e 202
- i drejt[ rrethor 201
- baza e 201
- rrjeti i 201
- boshti i 201
- barabrinj[s 201
kubi 178
- v[llimi i 183
-rrjeti i 179
-i brendashkruar n[ top205
Kahja 97
- e kund[rt 97
M
Metoda e z[v[nd[si. 141
Metoda e koeficient[ve
t[ kund[rt 145
Mesi 10
- gjeometrik 10,39
N
Ndryshore 56
Ngjashm[ria 26
- koeficienti i 26
O
Ortogonale 169
P
Piramida 190
- baza e 190
- faqet e 190
-an[sore 190
- kulmi i 190
- kulmet e 190
- sip[rfaqja an[sore 190
- tehet e 190
-bazave 190
- an[sore 190
- lart[sia e 190
- prerja diagon. 191
- e rregullt 192
- apotema 192
- rrjeti i 192
-syprina 191
- v[llimi i 191
P[rpjes[timi 8
- vazhduar 10
-proporcionaliteti 9
-koeficienti i 9
Planimetria 160
Popullimi 48
Prizmi 174
- bazat e 175
- llojet e 176
- baza 175
- an[sore 175
-sip[rfaqja an[sore 175
- kulmet e 175
- tehet e 175
- t[ baz[s 175
- an[sore 175
- e drejt[ 175
- v[llimi i 178
- e rregullt[ 175
- e pjerrt[ 175
- lart[sia e 176
- prerja e 176
- prerja diagon. e 176
- diagonalja e 176
- rrjeti i 179
- syprina e 180
- v[llimi i 187
Paralelopipedi 175,177
- k[nddrejt 178
Poliedri 183
- v[llimi i 184
Projektimi 168
-paralel 168
-ortagonal 169
Projeksioni 37,168, 169
R
Raporti (p[rpjesa) 4
- vlera e 4
- i zhdrejt[ 5
- i vazhduar 6
RR
Rrafshi 161
- pingule n[ 167
- k[ndi nd[rmjte dy 166
- larg[sia prej
pik[s deri 167
Pasqyra e koncepteve
217
S
Segmente 6
- t[ pabashk[matsh[m 6
- t[ bashk[matsh[m 6
- proporcionale 8
-t[ barabart[ 12
Sip[rfaqja
- konike 200
- cilindrike 197
-Sistemi i jobarazimeve li-
neare me nj[ t[ panjohur100
-bashk[sia e zgjidh. 101
- kund[rth[n[s 103
Sistemi prej dy barazimeve
lineare me dy t[
panjohura 134
- zgjidhja grafike 138
- zbatimi 148
- zgjidhja e 135
Stereometria 160
Sfera 203
- qendra e 203
-rrezja e 203
T
Treshja e Pitagor[s 43
Trupi 183
- gjeometrik 183
- tehor 183
- i rrumbullak[t 183
- v[llimi i 184
Teorema
- e Talesit 16, 21
- e Pitagor[s 41
- e anasjallt[ 42
- e Euklidit 38
Tetraedri 193
- i rregullt 193
Topi 203
- qendra e 203
- rrezja e 203
- rrethi i madh i 204
- syprina e 204
- v[llimi i 204
Trek[nd[sha 25
- t[ ngjash[m 25
- kriteri i par[ p[r 27
- kriteri i dyt[ p[r 31
- kriteri i tret[ p[r 32
TEMA 3. SISTEMI I BARAZIMEVE LINEARE
TEMA 4. TRUPAT GEOMETRIKE
TEMA 1. NGJASHM{RIA
3
55
127
159
TEMA 2. BARAZIMI LINEAR, JOBARAZIMI LINEAR DHE
FUNKSIONI LINEAR
P{RGJIGJE DHE ZGJIDHJET E DETYRAVE
209
PASQYRA E KONCEPTEVE
216
218
Pregled na poimi
CIP -
. ,
373.3.016:51 (075.2)=163.3
,
: / ,
. - : , 2010.
- 219 . : . ; 25
ISBN 978-608-4575-88-7
1. , []
COBISS.MK-ID 84078858
Jovo Stefanovski, dr. Naum Celakoski
Recensent:
dr. Jordanka Mitevska, profesor ordinar n FMN - Shkup
Zhaneta Shumkoska, profesor n Sh.F. Shn Kirili dhe Metodi - Shkup
Agim Bukla, profesor n Sh.F. Pashko Vasa - Grupin
Redaktor i botimit:
Jovo Stefanovski
Lektor i botimit n maqedonisht:
Suzana Stojkovska
Prkthyes:
Satki Ismaili
Redaktim profesional:
prof. dr. Ilir Spahiu
Lektor i botimit n shqip:
Roland Poloska
Prpunimi kompjuterik dhe dizajni:
Dragan Shopkoski
Korrektur:
Autort
Prgatitja pr shtyp:
Jovo Stefanovski, Dragan Shopkoski
Botues:
Ministria e Arsimit dhe Shkencs e Republiks s Maqedonis
Shtyp:
Qendra Grake shpkpv, Shkup
Tirazhi:
8.800
Me vendim t ministrit t Arsimit dhe Shkencs t Republiks s Maqedonis nr. 22-2321/1 dat 21.04.2010
lejohet prdorimi i ktij libri.

Matematika 8 Alb

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Matematika 8 Alb

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

2010

T[rhiq ]far[do gjysm[drejt[z AS si n[ vizatim.

BAC [sht[ prer[ me B

ABC [sht[ prer[ me B

T[rhiqe segmentin AD, si n[ vizatim, dhe v[re se krah[t e CAD dhe t[

Pasi an[t e djathta t[ barazis[ jan[ t[ barabarta, mund t[ p[rfundosh se

Provo zgjidhjen p[r MN sipas vetis[ p[r vij[n e mesme t[ trek[nd[shit!

Kujtohu n[ teorem[n e Talesit.

Vizato k[ndin SOT dhe barti segmentet a=OA ,

T[rhiq drejt[z n[p[r B, paralele me AC dhe prerjen

x=CD [sht[ segmenti i k[rkuar. (Pse?)

kulme p[rgjegj[se jan[: A dhe A

k[nde p[rgjegj[se jan[: A dhe A

brinj[ p[rgjegj[se jan[: AB dhe A

N[ vizatim jan[ dh[n[ ABC dhe A

Ti tregove se k[ndet p[rgjegj[se t[ trek[nd[shave jan[ t[ barabart[.

Supozo se ABC [sht[ zhvendosur A

Me instrument caktojm[ k[ndin

{sht[ zgjedhur pika C

V[rtetimi. Prej ngjashm[ris[ s[ ABC dhe A

V[re se trek[nd[shat k[nddrejt[ ADC dhe A

Mund t[ p[rfundosh se ADC A

Prej ngjashm[ris[ s[ ABC dhe A

N[ m[nyr[ t[ nj[jt[ mund t[ tregohet se:

Vizato gjysm[drejt[z AT dhe barti n[ t[

Nd[rto mesin O t[ segmentit AB dhe vizato gjysm[vij[n rrethin

Nd[rto normalen (pingulen) AB n[p[r pik[n D dhe sh[noje me

1. CD AB Lart[sia te trek[nd[shi [sht[ normal (pingul) mbi brinj[n p[rgjegj[se.

Vizato drejtk[nd[sh ABCD dhe sh[noji brinj[t dhe diagonalen,

V[re se ABC [sht[ k[nddrejt; hipotenuza e tij [sht[ diagonalja

Zbato teorem[n e Pitagor[s te ABC:

Vizato ABC dybrinj[nj[sh[m dhe l[shoje lart[sin[ CD ndaj baz[s, sikurse n[

V[re se ADC [sht[ k[nddrejt, me hipotenuz[ b dhe kateta

Zbato teorem[n e Pitagor[s te ADC: b

Shihe, pastaj AED k[nddrejt me hipotenuz[

Shihe gjithashtu prej vizatimit se

Zbatoje teorem[n e Pitagor[s p[r AED; do t[

Sipas teorem[s s[ Pitagor[s:

Segment me gjat[si 2 [sht[ nd[rtuar ashtu q[ [sht[ nd[rtuar OAB

a) p[r a 0 ka zgjidhje t[ vetme x =

b) p[r a = 0 dhe b 0 nuk ka zgjidhje, d.m.th. M = .

c) p[r a = 0 dhe b = 0 ka pafund shum[ zgjidhje, ku M = R.

Duke e zgjidhur detyr[n 1 t[ dy shprehjet numerike:

3 (5 - 2) > 8 - 4 3 dhe 8 2,5 - 10,8 > (-4)

Prej tabel[s konstatove se:

jobarazimi 3x + 1 > x - 1 kalon n[ jobarazi t[ sakt[ numerike p[r x = 0, x = 1 dhe x = 2;

Paraqitet n[ drejt[z[n numerike:

Paraqitet n[ drejt[z[n numerike:

Tema 2. Barazimi linear, jobarazimi linear dhe funksioni linear 90

Intervali (a; +) lexohet: ,,a, plus pakufi".

Intervali (-; a) lexohet: ,,minus pakufi, a".

a) N[ qoft[ se x 3, at[her[ x (-; 3].

b) N[ qoft[ se x -2, at[her[ x [-2; +).

Sipas teorem[s 1 kemi:

7 > 4; -2 7 > -2 4, -14 > -8 jobarazi numerike jo e sakt[.

V[reve se: n[ qoft[ se t[ dy an[t e jobarazimit 4x - 8 < 12 - 8x shum[zohen me

SHVP(4, 2, 8) = 8; x x x x + > - + > -

a c - b c = (a - b) c; pasi c < 0 dhe a - b > 0 (pse a > b), vijon se prodhimi (a - b) c

4x - 3 > 2x + 1 4x - 2x > 1 + 3 (sipas P

2. Zgjidhi k[to jobarazime: a) x - 4 > 8 - 3x; b) 3x - 5 < -x + 3.

Konstato se jobarazimet e dh[na a kan[

Z(3x + 1 > 2x - 1) Z(4x - 1 < 3x + 2)

Q[ t[ jet[ y = 0, duhet kx + n = 0. Prej

T[ zgjedhim ]far[do pik[ B(x