2012

ccssdidactica Blogdesociais pfr ddoval

FICHA DE TRABALLO: CIVILIZACIN GRECORROMANA]

Ficha de traballo para alumnos de 1 ESO. Materia de CCSS X e H.

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA A CIVILIZACIN GRECORROMANA HISTORIA COMPARADA Na presente unidade A Civilizacin grecorromana traballaremos a Historia da Antigidade a travs da comparacin da evolucin histrica do mundo grego e romano. Para iso iremos desentraando, paso a paso as caractersticas fundamentais de mbalas das civilizacins. INTRODUCCIN 2 CONCEPTO CIVILIZACIN O concepto civilizacin procedo do latn civile , isto cidadn, urbano, sociable, ou civitas que se refire ao Estado como conxunto social onde se desenvolven todos os fins da vida. A RAE define o concepto como o estadio cultural propio das sociedades humanas mais avanzadas por o nivel da sa ciencia, artes, ideas e costumes. Por outro lado sinala a RAE tamn, o significado como accin ou efecto de civilizar. En definitiva, entendemos como civilizacin o conxunto de relacins sociais transmisibles: linguaxe, tradicins, relixin, poltica, moral, esttica comns entre grupos sociais relacionados entre si. A civilizacin grecorromana ou grecolatina considerada como o berce da civilizacin occidental actual, pois dela proceden boa parte desas relacins sociais transmisibles que conforman as caractersticas fundamentais da realidade social. De Grecia somos herdeiros no orden cultural, cientfico, artsticos, filosfico e literario. A Roma dbeselle a sa interpretacin de todos estes saberes helnicos para converterse na inspiradora de devir histrico occidental. Roma destacou por a aplicacin prctica do coecemento cientfico, foi eminentemente utilitarista, exemplo de eficacia poltica. Social e econmica. Resumindo, se Grecia foi a mestra do saber, Roma foi a mestra do Arte de Gobernar. CIVILIZACIN LOCALIZACIN XEOGRFICA GREGA Sur da Pennsula dos Balcns, illas e litoral entre o Mar Exeo, Mar Xnico e Mar Mediterrneo Minoica Micnica- Escura Arcaica- Clsica - Helenismo Oligarqua Tirana Democracia (Repblica Atenas Diarqua Esparta) Monarqua Hoplitas falange - Marina Agamenn, Ulieses, Helena, Paris, Ayax, Pramo, Aquiles, Hctor, Omero, Heracles, Pericles, Clstenes, Soln, Pitgoras, Lenidas, Daro el Grande, Jerjes, Scrates, Aristteles, Platn, Filipo II, Alejandro Magno, Tolomeo, ROMANA Na pennsula Itlica ao sur do continente europeo e baada por o Mar Mediterrneo Monarqua - Repblica Imperio Monarqua Repblica Ditadura Alto Imperio Baixo Imperio Legin Romana Eneas, Rmulo, Remo, Graco, Craso, Julio Csar, Vercingetrix, Augusto, Marco Antonio, Cleopatra, Claudio, Vespasiano, Nern, Tito, Traxano Adriano, Caracalla, Marco Aurelio, DIocleciano, Constantino e

CRONOLOXA EVOLUCIN E ORG. POLTICA

AS ARMAS PERSONAXES

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA Lismaco, Seleuco, Antmaco, Miln de Crotona, Pndaro, Acanto de Esparta, Dicon de Caulonia Atenas: cidadns - non cidadns: mulleres, estranxeiros e escravos Esparta: espartiatas (libres), hilotas (escravos) e periecos (estranxeiros), Trada Mediterrnea gandeira comercio escravo Panten Grego politesta Monotesmo - Orfismo Dieta, vivenda, vestimenta, ocio, gora Filosofa, ciencia e Arte Teodoso, Atila, Espartaco, Rmulo Augstulo

ORG. SOCIAL

Roma: patricios plebe soldados libertos - escravos

ACTIVIDADES ECONMICAS

RELIXIN A VIDA CULTURA

Trada Mediterrnea gandeira comercio Imperio Panten Romano politesta Monotesmo - Cristianismo Dieta, vivenda, vestimenta, ocio, foro Aplicacin prctica do saber grego, Urbanismo, Arte

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA LOCALIZACIN A civilizacin grega nace ao sur da Pennsula dos Balcns, no territorio que comprenda a actual Grecia, as illas e o litoral en torno aos Mares Xnico, Exeo e Mediterrneo. Estos territorios estaban ocupados por diferentes grupos culturais: Dorios, Aeolios, Xonios e Arcadios A civilizacin romana nace en torno a Pennsula Itlica, baada por o Mar Mediterrneo e distribuda en reas de influencia: Etrusca, Romana (Latina), Grega e Cartaxinesa

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA CRONOLOXA A civilizacin grega xurdiu da evolucin de diferentes grupos culturais que se remontan s civilizacins Minoica e Micnica entre os III e o I Milenio a. C. e a conformacin das diferntes rexins, sinaldas no mapa anterior, durante a chamada poca Escura que comprende dende comezos do I Milenio ao s. IX a.C. As etapas histrico culturais da civilizacin grega divdense en 3 pocas: Arcaica sculos IX ao V a.C. Clsica sculos V e IV a.C. Helenstica sculos III a o I a.C.

A civilizacin romana evolucionou dende un o perodo da monarqua, no sculos VIII ao VI a.C. ata o Imperio, entre os sculos I a.C. a V d.C., pasando por a Repblica de Roma, vixente entre os sculos V a I a.C.

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA EVOLUCIN E ORGANIZACIN POLTICA GRECIA

1. A poca Arcaica. A poca Arcaica correspndese coa sociedade representada nos poemas homricos (Ilada e a Odisea), e por a Guerra de Troia, caracterizada por o conflito entre a aistocracia e as clases emerxentes xurdidas da colonizacin. Os gregos foron agrupndose en polis, cidades Estado, dotados dun goberno, unhas leis e un exrcito e controladas por unha minora de ricos privilexiados, os aristoi (os mellores), ou aristcratas. Entre as polis mais importantes podemos destacar: Atenas, situada na tica, Esparta, situada en Laconia, Argos, na Arglida, Corinto ou Tebas en Beocia.
6

Entre os sculos VIII ao VI a. C o crecemento das poboacins da Hlade obrigou aos gregos a expandirse na procura de mais recursos o que dara lugar a creacin de colonias territorio ocupado por un Estado fra das sas fronteiraspor todo o Mediterrneo baixo o control das metrpoles polis principal-.

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

As colonizacins favoreceran o intercambio ao longo de todo o Mediterrneo as como a expansin da civilizacin grega mais al da Hlade. 2. A poca Clsica 500 a.C. 336 a. C. Perodo delimitado entre a Primeira Guerra Mdica 500/499 490, entre os gregos e os persas ata o 338 cando o rei macedonio Filipo II o Grande dominou toda Grecia ags Esparta. Esta etapa est protagonizada por a tensin permanente entre os gregos e os pobos invasores, os persas, e entre a das polis mais fortes, Esparta e Atenas. mbalas das representaban dous modelos diferenciados, un, Esparta moi militarizado baixo o control dunha diarqua (dous monarcas) e outro, Atenas, baixo o control da Ecclesia ou Asemblea, que constituiu a democracia (demos = pobo / cracia = poder). Atenas afianzou ou o goberno no desenvolvemento comercial para que se valeu da sa potencia naval moi favorecida durante o goberno de Pericles.
7

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

Durante esta etapa tiveron lugar das grandes guerras: As Guerras Mdicas: iniciadas ao comezo do S. V a.C. que enfroutou coalicin dos gregos contra os invasores persas liderados por o rei Xerxes I, derrotado na batalla de Salamina.

As Guerras do Peloponeso: que esoutorou cara o 431 a.C. entre a coalicin de Atenas (Liga de Delos) conta Esparta e os seus aliados (Liga do Peloponeso). Atenas acabou sendo derrotada e perdeu o protagonismo que tivera ate o momento.

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

O Helenismo. 338 a.C. 30 a. C.

Etapa de dominio dos macedonios, territorio situado ao Norte da Hlade, que durante o reinado de Filipo II o Grande iniciaron a sa expansin, continuada por o seu fillo Alexandre Magno, quen foi capaz de conformar un grande Imperio alcanzando Exipto e que ocupou o Imperio persa e chegou aos lmites da India, dando lugar fundacin de numerosas cidades coecidas por o nome de Alexandra.

10 O rei Alexandre Magno valeuse da forza do exrcito grego ao que se an engadindo tropas dos novos territorios conquistados. Durante este perodo a cultura grega fusionouse coa cultura oriental conformando o Helenismo. Alexandre morreu sen consolidar a unidade do seu imperio o cal, sa morte foi dividido entre os seus xenerais dando lugar s monarquas helenisticas:

Lismaco Tracia Ptolomeo Alexandra (Exipto) Antgono - Grecia e Anatolia Casandro Macedonia Seleuco - Mesopotamia

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA Realiza os seguintes exercicios: 1. 2. 3. 4. Sinala cales son as tres etapas principais da Civilizacin Grega Sinala semellanzas e diferenzas entre o modelo de goberno espartano e ateniense A que se chama: macedonios, Helenismo, monarquas helensticas? Busca na rede informacin sobre e describe brevemente:

Batalla de Maratn Batalla das Termpilas Batallas de Salamina Batalla de Gaugamela

11

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA EVOLUCIN E ORGANIZACIN POLTICA ROMA

A Eneida, obra de Virxilio, recolle a idea de imperio universal baseado en tres piares fundamentais: a extensin ilimitada organizada na familia, na cidade e a provincia; a integracin social lexitimada no cives romani; e a paz pax Romana. Deste xeito Roma constituira o imperio mais grande coecido, exemplo de eficcia poltica, social e econmica. 1 Etapa: A Monarqua. 753 509 a.C. Roma fundouse no 753 a. C. como unha das polis (cidade estado) das 7 Colinas do Lazio prximos desembocadura do ro Tber. Nesta primeira etapa da monarqua o poder estaba en mans dun rei, rex, que gozaba de plenos poderes, imperium e que estaba aconsellado por o un Senado que lle conceda a autoritas para gobernar. A revolta para derrocar ao rei etrusco Tarquinio o Soberbio dara paso a un novo modelo de Estado, a Repblica.

12

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA 2 Etapa: A Repblica. 509 27 a. C. A Repblica de Roma transcurriu como unha etapa de tensin permanente motivada, fundamentalmente, por das causas: a loita por o control interno e as conquistas e expansin de Roma. 1. O goberno da Repblica estaba en mans de tres rganos de poder: os Comicios, as maxistraturas e o Senado.

13

A loita por o control dos diferentes rganos de poder xunto cos problemas xurdidos das campaas de conquista e a organizacin deses novos territorios levou a unha situacin de enfrontamentos, corrupcin, revoltas, como a de escravos liderada por Espartaco; xerando un clima de autntica guerra civil que deixara o poder en mans dos militares. As sucedronse o triunvirato de Csar, Pompeio e Craso, a ditadura de Xulio Csar, quen asumiu plenos poderes
IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA ate a sa morte no ano 44 a.C.; e un segundo triunvirato entre os seguidores de Csar, Marco Antonio, Lpido e Octavio. Finalmente, Octavio, srobio de Xulio Csar, acabara por facer co control de Roma e no ano 27 a. C. o Senado concederalle plenos poderes dando fin Repblica e comezando unha nova etapa na Historia de Roma, o Imperio.

2. A expansin de Roma sera a outra gran fonte de tensins para a Repblica. Durante esta etapa Roma impuxo o seu poder en toda a Pennsula Itlica e ampliara as sas fronteiras a mbolos dous lados do Mediterrneo, de a o apelativo de Mare Nostrum. Deste xeito a inicios do sculo I d. C. Roma xa ocupaba a Galia, Hispania, os Balcns (Dalmacia e Grecia), ademais de Anatolia e o Norte de frica, dende Exipto a Numidia (Alxeria e Tnez). Neste proceso tera moita importancia o pulso entre romanos e cartaxineses para ser os dominadores do Mediterrneo, o que deu lugar s chamadas Guerras Pnicas. As durante mais de 100 anos, 264 a.C. ao 146 a.C, Roma e Cartago enfrontronse ao longo de tres guerras. A mais importante delas sera a segunda na que o xeneral cartaxins, Anibal Barca, puxo a temblar os cementos da Repblica chegando case s portas da propia Roma, logo de cruzar os Alpes cos seus exrcitos. Finalmente, seran quen os romanos, ao mando de Publio Cornelio Escipin, de vencer a Anbal.

14

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA 3 Etapa: O Imperio. 27 a. C. 476 d.C. Etapa dividida en dous perodos, Alto ( s.27 a. C. s. 235 d. C. ) e Baixo Imperio (235 d.C. 476 d. C). O Imperio Romano nace co nomeamento de Octavio como Augusto, elixido por os deuses, no ano 27 a.C., logo de desfacerse dos seus inimigos (venceu a Marco Antonio en Actium no 31 a. C. ) e de pacificar a situacin, pax romana. Octavio Csar Augusto acumulaba todos os poderes na sa persoa: xefe supremo dos exrcitos (imperium), mxima autoridade do Senado (autoritas) que convrtese en rgano consultivo, pontfice mximo (xefe relixioso), dirixa a poltica exterior, ditaba leis e decida os tributos (impostos).

O Alto Imperio sera o perodo de mximo esplendor grazas, principalmente pax romana, isto a paz no interior o que facilitaba o auxe do comercio e crecemento das cidades grazas aos enormes esforzos en desenvolver as grandes infraestruturas e obras pblicas: calzadas, pontes, acuedutos, termas, teatros, anfiteatros Os territorios do Imperio dividanse en provincias que a asimilando cada vez mais as formas e costumes de Roma (proceso de romanizacin) Ao mesmo, tempo esta paz, permita dotar aos exrcitos de mellores medios e promover as campaas de conquista para ampliar as fronteiras do Imperio. O Baixo Imperio caracterizarase por a convulsin da poltica romana e a crise chegara por 3 motivos: inseguridade interna, presin dos brbaros e incapacidade de manexar tan basto imperio. a) A pax interior quebrara e as revoltas sociais e militares eran constantes o que tera o seu reflexo nos continuos cambios de emperadores. A economa baseada no modelo escravista fracasou e volveuse insostible no momento en que o dereito cidadana estendeuse ao todos os cidadns do Imperio. A sentimento de inseguridade que viva a poboacin levouna a buscar refuxio no campo, lonxe da axitacin das cidades, onde, ademais en tempos de crise eran mais complicado sobrevivir. Diocleciano, no sculo IV d. C. tratou de levar a cabo reformas que conseguiran, temporalmente, superar a crise, sanear a economa e reforzar as fronteiras. b) Nos limes (fronteiras) os pobos xermanos (barbari, brbaros, estranxeiros) Norte e os persas ao Leste comezaban a presionar dende o sculo III d. C. e en canto que ansiaban desfrutar das mellores condicins de vida que ofrecan os territorios baixo control de Roma. No 375 os hunos, liderados por Atila, traspasaron as fronteiras do Imperio poendo en perigo a propia continuidade deste.
IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

15

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

c) Ademais, o Cristianismo comezaba a ter cada mais protagonismo na vida romana ate o punto que Constantino tolerou dita relixin e, mais tarde, Teodosio a declarou relixin oficial do Imperio. d) Por ltimo, a imposibilidade de xestionar adecuadamente tan enorme Imperio levou ao emperador Teodosio, no ano 395 d.C.,a decretar a divisin do Imperio, un Imperio Romano de Occidente con capital en Roma e un Imperio Romano de Oriente con capital en Bizancio (Constantinopla); cada un contara co seu propio emperador e respectivas institucins. O primeiro, acabara por quebrar no 476, ano no que Rmulo Augstulo foi derrocado por Odoacro, rei dos hrulos. A partir deste momento occidente sufrira a invasin e creacin dos reinos xermnicos. Por a contra, o Imperio Romano de Oriente tera a sa continuidade a travs do Imperio Bizantino que perdurara no tempo ate 1453, ano non que foi invadido por os turcos dando lugar ao Imperio Otomn. EMPERADORES: ALTO IMPERIO ROMANO
Dinasta Xulio-Claudia Augusto (27 aC - 14) el primero, el autntico organizador del Imperio Tiberio (14 - 37) Calgula (37 - 41) uno de los emperadores ms denostados por los historiadores Claudio (41 - 54) Nern (54 - 68)

16

EMPERADORES: BAIXO IMPERIO ROMANO

Gobernantes durante a crise do s. III Maximino (235-238) Gordiano I (238) Gordiano II (238) Pupieno (238 )Balbino (238 )Gordiano III (238 244 )Filipo el rabe (244 249) Decio (249 - 251) Galo (251 - 253) Emiliano (253) Valeriano (253 - 260) Galieno (260 - 268) Emperadores ilirios Claudio II (268 - 270) Quintilo (270) Aureliano (270 - 275) Claudio Tcito (275- 276) Floriano (276) Probo (276- 282) Caro (282 - 284) Carino (283- 285) Numeriano (283-284) Tetrarqua Diocleciano (284 - 305) (co-emperador Maximiano (286-305) Constancio I (305-306)(co-emperador Galerio (305-311)) Galerio y Severo II (306-307) Constantino I el Grande (306-307) (coemperadores,Galerio, Licinio 311-324, Maximino Daya 308

Os catro emperadores Galba (68 - 69) Otn (69) Vitelio (69) Vespasiano (69 -79)- fundador de la Dinasta Flavia)

Dinasta Flavia Vespasiano (69 - 79) Tito (79 - 81) el verdugo de Jerusaln Domiciano (81 - 96)

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

313; trono reclamado por Majencio 306-312) Dinasta dos Antoninos Nerva (96 98) Trajano (98 117) Adriano (117 138) conocido por sus obras escritas y defensivas Antonio Po (138 161) Marco Aurelio ( 161 180) co-emperador Lucio Vero (161169) Cmodo (180 193) Marco Aurelio ( 161 180) co-emperador Lucio Vero (161- 169) Cmodo (180 193) Guerra civil (193) varios generales de las legiones se proclaman emperador Pertinax (193) Didio Juliano (193) Pescennius Niger (193 194) Clodio Albino (193 197) Septimio Severo (193 211) fundador de las dinasta de los Severos Dinasta de los Severos Septimio Severo (193 211) Caracalla (211 217) inmortalizado en uno de los mejores bustos de la Antigedad Geta (co-emperador 211 212) Macrino (217 218) Heliogbalo (218222) Alejandro Severo (222 235) Casa de Constantino Constancio II (337-361) (con Constantino II 337 340 y Constante 337 350 cuyo trono ser usurpado por Magnencio 350 353) Juliano el Apstata (361 363) Joviano (363 364)

Dinasta Valentiniana Valentiniano I en Occidente (364 375), Valente en Oriente (364 378) Flavio Graciano en Occidente (375 383), (coemperador Valentiniano II 375 392, trono reclamado por Magno Mximo 383 388)

Casa de Teodosio Teodosio I en Oriente (379 392, en Occidente 392 395) Honorio (395 423) Gala Placidia (423 437) Valentiniano III (425 455)

Varios emperadores Petronio Mximo (455) Avito (455 456) Mayoriano (456 461) Libio Severo (461 465) interregno (465 467) Antemio (467 472) Anicio Olibrio (472) Glicerio (473 474) Julio Nepote (475 475) Romulo Augustulo (475 476 El ltimo emperador romano de occidente)

17

Fonte:

http://www.historiaclasica.com/2006/01/lista-deemperadores-romanos.html

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA ACTIVIDADES 1. Busca informacin sobre a lenda de Rmulo e Remo. Quen foi Eneas. Que relacin ten Eneas con Grecia e Roma. 2. Describe brevemente os rganos de poder na Repblica de Roma 3. Xulio Csar un dos grandes protagonistas da Historia, e como tal ten atribudas clebres frases como: Alea Jacta Est, Vini, vidi, vinci e ti tamn, Bruto, meu fillo. Busca na rede en que contexto histrico se enmarcan estas frases e cal foi o motivo por o que X. Csar a citou. 4. Que relacin gardan estos tres personaxes: X. Csar- Cleopatra Marco Antonio. Escribe unha breve historia nun mximo de 8 lias

Cleopatra Csar

Marco Antonio

5. Mira este vdeo e resolve as cuestins: AS Guerras Pnicas: http://www.youtube.com/watch?v=oGYc6DS380Y As Guerras Pnicas: a) b) c) d) e) f) g) h) i) j) 6. 7. Cal foi a orixe do conflito? Guerras pnicas: quen sucedeu a Amlcar? Que novas cidades fundou Asdrbal? Que ro peninsular da o nome ao tratado de paz entre Roma e Cartago o cal, ao mesmo tempo fara de fronteira entre mbolos dous inimigos? Como describe o vdeo a figura de Anbal? No ano 216 a. C. Anbal dirxese a Roma, de que tropas se compn o exrcito de Roma? Que xeneral romano acaba coa conquista e ocupacin de Hispania no contexto das Guerras Pnicas? Cando foi tomada a cidade de Gades? Que batalla puxo fin ao sono de Anbal de conquistar Roma? Que pasou con Cartago logo das Guerras Pnicas? A que chamamos proceso de romanizacin Busca na rede cales foron os emperadores romanos de orixe hispana e escribe, nun mximo de 4 lias, unha pequena biografa.

18

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA A SOCIEDADE NO MUNDO GRECORROMN A sociedade grega basese nun modelo de explotacin escravista e na diferenciacin entre cidadns, homes libres que gozaban de plenos dereitos e non cidadns homes e mulleres carentes dos dereitos de cidadana, que podan ser libres ou escravos
Espartanos - homoioi

Cidadns libres Adicados poltica e guerra Eran entrenados dende nenos para ser soldados de elite

Esparts - mulleres Nai dos espartiatas

Educadas na msica, artes e deportes

Alleas a calquera funcin de goberno
Ilotas
Escravos de guerra Descendentes dos vendidos como escravos

Partenios
Fillos ilextimos

Periecos
Estranxeiros Carecan dos dereitos dos cidadns Adicbanse sobre todo a actividades produtivas

Motaces
Ilotas con educacins espartiata

19

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA A sociedade romana tamn se caracterizaba por un modelo de explotacin escravista baseado na diferenciacin na sa condicin de persoas libres (cidadns, libertos e estranxeiros) e non liibres (escravos); e por a sa condicin como cidadns, dotados de dereitos, e non cidadns. A gran diferenza entre a sociedade grega e a romana atpase no dereito a ser ou non cidadn, pois no mundo grego supua un elemento diferenzador clave para o funcionamento socio econmico das polis. En cambio no caso romano, se ben durante as etapas da monarqua e da Repblica a condicin de cidadn tia a mesma funcin, na etapa do Imperio, as novas necesidades levaron a usar dito dereito de cidadana como ferramenta clave para o mantemento do sistema fiscal de Roma, pois, a mais cidadns, mais impostos se recadaran. E tal foi as que no ano 212 d.C. o emperador Caracalla conceda a cidadana roman a todos os habitantes libres do Imperio. O Emperador Csar Marco Aurelio Severo Antonino Augusto di: mester ante todo referir divinidade as causas e motivos (dos nosos feitos); tamn eu tera que dar grazas aos deuses inmortais porque coa presente vitoria honrronme e gardaron salvo. As pois, creo deste modo poder satisfacer con magnificencia e piedade a sa grandeza e asociar ao culto dos deuses a cantos miles de homes se agreguen aos nosos. Outorgo a todos cantos se atopen no orbe a cidadana romana, sen que ningun quede sen cidadana algunha, excepto os dediticios. En efecto, convn que todos, non s contriban en todo o demais, senn que participen tamn da vitoria. E esta cosntitucin nosa manifesta a grandeza do pobo romano. Constitutio Antoniniana o u edicto de Caracalla do ano 212. 20

Cidadns
Emperador
(ademais de ser cidadn era venerado coma un deus)

Non cidadns
Plebe
(campesios, artesns, comerciantes, plebe urbana)

Patricios
(aristocracia, ocupan os cargos de poder no Senado e no Exrcito)

Estranxeiros

Libertos
(antigos escravos que obtiveron a liberdade)

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA A ECONOMA NO MUNDO GRECORROMN A economa no mundo grecorromn cimentouse en catro piares: 1. 2. 3. 4. A modelo de explotacin de man de obra escrava As actividades agrcola gandeiras As actividades comerciais A expansin militar

O Mediterrneo acaparou o maior protagonismo das principais actividades econmicas da Antigidade. Primeiro o mundo grego e logo o romano foron os mximos beneficiados no desenvolvemento das grandes rutas comerciais as cales nutran as polis gregas e posteriormente ao Imperio romano de produtos de todas partes de Europa, Norte de frica e e Mesopotamia.

21

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA ACTIVIDADES 1. 2. 3. 4. 5. 6. Elabora unha descricin da organizacin social en Esparta e Atenas Elabora unha breve descricin da organizacin social en Roma Establece as semellanzas e diferenzas entre a sociedade grega e romana Que foi o edicto de Caracalla e para que serviu Comenta quen foron os nicos excludos da cidadana na Constitutio Antoniniana. Describe un dos mapas coas principais actividades econmicas do mundo grecorromn

22

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA A VIDA COTI NA ANTIGIDADE A VIDA A VIDA MILITAR Dieta, vivenda, vestimenta, ocio, gora A FALANXE HOPLITA ESPARTNS ARMADA ATENIENSE Panten Grego politesta Monotesmo - Orfismo Filosofa, ciencia e Arte Dieta, vivenda, vestimenta, ocio, foro A LEXIN ROMANA OS GLADIADORES Panten Romano politesta Monotesmo - Cristianismo Aplicacin prctica do saber grego, Urbanismo, Arte

RELIXIN CULTURA

A VIDA COTI ALIMENTACIN VESTIMENTA A CIDADE A VIVENDA AS CRENZAS A EDUCACIN A ARTE OCIO

GRECIA

ROMA

gora

Foro

Panten do Orfismo Filosofa e sexualidade

Olimpo ciencia

vs. Olimpo Roma vs. Cristianismo 23

Teatro, Olimpadas

Circo, anfiteatro, termas

A VIDA MILITAR

GRECIA

ROMA

Tropa Cabaleira Armada Outras armas de combate

Hoplitas falanxe macedonia Cabaleiros carros combate Maria Ateniense

Lexins (SPRQ)

de Cabaleiros carros de combate Maria Romana Torrens, catapultas, ballestas

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

ALIMENTACIN: A dieta dos gregos e dos romanos basebase na trada mediterrnea, isto , o trigo, a vide a oliveira. Pero ademais engadan outros produtos que convertan esta dieta milenaria na, posiblemente, mellor de todas, a cual anda perdura nos nosos das. No caso dos gregos sbese que consuman: ovos, cereais, froitas, verduras, leite e quiexo de cabra ademais de pescado. O consumo de carne era mais ben escaso e reservbase para as familias mais ricas e o os das festivos. No caso dos romanos o seu almorzo consista en pan, dtiles, queixo e olivas. O xantar inclua carne fra, froitas e algo de vio. A cea era o gape familiar. Nelas os mais ricos celebraban autnticos festns con entrantes, entremeses, asados, sobremesas e vio). Coman sen garfo, coas mans e axudbanse de anacos de pan. No caso das familias mais modestas a dieta basebase no consumo de cereais, algo de toucio, verduras e legumes. Os banquetes eran habituais no mundo grecorromano no que se podan observar as claras diferenzas entre o grupos sociais que o constituan. Nestes banquetes, destacaba o consumo de produtos pouco habituais procedentes doutras partes da Hlade, no caso grego, e do Imperio, no romn, tratbase dun autntico men internacional: mariscos de Britania e Hispania, vios da Galia, pavos da India e todo tipo de manxares Os participantes desfrutaban de espectculos circenses, bailarinas e msicos. En ocasins levbanse ao lmite onde o estado de embiraguez e as relaccins sexuais eran habituais, este tipo de celebracin reciban o nome de Bacanais, pois xustificbanse en honra ao deus Baco (Grecia) ou Dionisios (Roma)

24

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

MODA: A Historia da Arte Clsica serve de modelo para poder facernos unha idea de cmo eran as vestimentas na Antigidade e cmo se peiteaban gregos e romanos. As o vemos en na cermica, na escultura ou na escasa pintura que se conserva deste perodo.

25

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

A CIDADE A Idade Antiga e a civilizacin grecorromana non se comprende sen a presenza das cidades, pois, estas, son a esencia da vida en Grecia, en Roma e no seu Imperio. No caso grego, o gora o centro neurlxico da cidade, ao seu redor se situaban os edificios polticos principais, o mercado, era en definitiva o lugar onde mais vida se respiraba nas cidades gregas. No caso de Atenas destaca, ademais a Acrpole, recinto amurallado situado sobre un alto fcil de defender. Lugar sagrado por excelencia onde se localizaban os principais templos entre os que se destacaba o Partenn.

26

No etapa do Helenismo as cidades viviron un forte crecemento, adianto o que logo sucedera en Roma, as xurden Alexandra, en Exipto, ou Prgamo, na actual Turqua. Novas cidades onde sobresaa o plano reticular ou hipodmico, tomando o no me de Hipdamo de Mileto, formando rueiros cadrados e regulares. Destaca tamn deste perodo o gran desenvolvemento dos portos grazas ao intenso comercio do Mediterrneo. No caso de Roma, se cadra, a cidade era anda mais importante. mais, podemos asegurar, sen temor a errar, que foi neste momento onde o concepto, Urbanismo, lvase a prctica de xeito efectivo. As cidades romanas estaban sometidas a unha autntica planificacin dos diferentes espazos da cidade. As o rueiro reticular estruturbase en dous eixes principais, un de Norte a Sur, o cardo, e outro de Oeste a Leste, decumanus; mbolos dous cruzbanse no foro ou preto deste. O foro, ao igual

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

que o gora grego, era o lugar central onde se desenvolvan as principais actividades: poltica, cultural e social; das cidades romanas. Ao redor dese foro ou praza central, agrupbanse os principais edificios: o capitolio, a curia e a baslica. Pero que, ademais, as cidades romanas contaban con toda unha serie de edificacins e estruturas que marcaran o que, anda hoxe, entendemos como cidade. dicir, contaba con espazos para o mercado, barrios de artesns, fontes e alcantarillado, cloacas, acuedutos ou murallas, pero tamn espazos de recreo como teatros, circos, anfiteatros, bibliotecas ou as famosas termas. Para rematar, a presenza das cidades eran tan importante que se faca indispensable para o Imperio dispor dunhas boas infraestruturas viarias que facilitaran o transporte de mercadoras e, tamn, das lexins. Por esta razn, construron grandes calzadas, unidas en ocasins mediante pontes, das que hoxe conservamos algns trazados e pegadas arqueolxicas.

27

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

A VIVENDA Unha caracterstica comn nas vivendas de Grecia e de Roma podmola atopar na enorme diferenciacin entre as clases altas, a aristocracia, e as clases populares. Ante a sinxeleza das vivendas da plebe podemos atopar a ostentacin da nobreza con vivendas cuxos interiores convertanse en autnticas obras de Arte. En Grecia destaca, das vivendas, a clara diferenciacin, nas clases nobres, entre os espazos masculinos (andron) e femininos (xineceo).

28

En Roma podemos distinguir entre domus, nsulas e villae Domus: a casa da aristocracia romana dotada de numerosos espazos de lecer e descanso. Insulae: tratbase dos edificios, con varios pisos de altura, habitados por a plebe, dicir as clases populares. Villae: son as grandes explotacins agrcolas, a modo de grandes caseros, que se repartan a maior parte das terras. En ocasins eran empregadas tamn como lugares de recreo e descanso dos patricios das urbes.

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

AS CRENZAS A RELIXIN NO MUNDO GRECORROMANO O mundo das crenzas na civilizacin grecorromana evolucionou dende o politesmo (crenza en varias divinidades), baseado, primeiro, no culto aos deuses elementais, isto : Terra, Sol, Auga ou Vento; e, finalmente, no panten Grego e Romano (herdado do grego) que co paso tempo incorporaba divindades doutras partes do Imperio sobre todo de oriente; ate o monotesmo (un s Deus). 1. Politesmo Os deuses estn humanizados e personificados, eran inmanentes, inmortais, non trascendentes e non eternos. Era, ademais, antropomrficos (con forma perfecta) e inmorais, pois a moral humana. Da vontade dos deuses, e da relacin que os humanos mantian con eles, dependan os xitos e os fracasos. Homero compuxo o panten grego do Olimpo, nel podemos atopar deuses (Zeus, Apolo, Hera, Afrodita), pero ademais haba tamn seres mticos (fnix, centauros, pegaso ou o minotauro) e heroes de lenda (Heracles ou Aquiles). O culto aos deuses manifestbase mediante tres formas: a) Oracins, ofrendas e sacrificios: rituais realizados nos templos e dirixidos por sacerdotes co fin de contentar ou obter o beneficio dos deuses. b) Orculos, tratbase das respostas que os deuses concedan s peticins dos humanos a travs de sacerdotes e sacerdotisas. Destacou entre todos o orculo de Apolo en Delfos. c) Os xogos, competicins deportivas para honrar aos deuses. As mais importantes celebrbanse en Olimpia en honor a Zeus. Durante os xogos olmpicos as polis gregas mantanse en paz.
29

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

No mundo romano practicbanse dous tipos de culto: O culto privado, no que cada familia adoraba o seu propio fogar aos seus deuses: lares (protectores do fogar); penates (gardns da despensa) e manes (espritos dos antepasados). O culto oficial ou pblico tia como obxectivo final render culto ao emperador que era divinizado (apoteose). Ademais, ao igual que en Grecia, a civilizacin romana tamn prestaba moita atencin aos mtodos de consulta aso deuses, como os auspicios no que os agoreiros interpretaban os voos das aves, ou mediante sinais chamados presaxios, agoiros ou prodixios. 2. Monotesmo No mundo grego comezou a desenvolverse o orfismo, crenza monotesta que defenda a idea do demiurgo, un nico Deus. Pero no mundo romano onde a presenza do monotesmo ten mais importancia, ate o punto que acabara por converterse na relixin oficial do Estado. O Cristianismo, unha das tres grandes relixins do libro xunto co Xudasmo e o Islamismo-, dicir baseada nas Sagradas Escrituras, acabara por impoerse ao resto de crenzas do Imperio Romano s que acabara por perseguir como pagns. A EDUCACIN NO MUNDO GRECORROMANO A educacin en Grecia a primeira etapa da vida, os sete anos, era misin case exclusiva das nais. A partir dos sete anos o Estado facase cargo dos rapaces a quen ensinaban a ler e a escribir, ademais de coecementos en matemticas, msica e ximnasia. No caso de Esparta ademais distinguan entre a educacin dos nenos adestrados de maneira moi estrita para a vida militar e as mozas a quen preparaban fsica e intelectualemte para ser as futuras nais dos soldados espartanos. En Roma a educacin reservbase case en exclusiva para as familias ricas, se ben, s veces os fillos de escravos aproveitaban sa proximidade ao nobres para aprender a ler e escribir. Ao igual quen en Grecia aos sete anos a educacin xa era cousa dos pais e dos nenos adestrados de xeito moi estrito no mbito cultural, cientfico como militar.

30

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

O SABER NO MUNDO GRECORROMANO cultura grecorromano debselle boa parte do noso saber no pensamento cientfico, filosfico ou histrico. Deste modo apareceron xneros literarios como a poesa pica (Epopeia de Homero) a elexa (lamentos fnebres), a lrica (poesa musicada) ou traxedia (xnero dramtico purificador) no mundo grego; mentres que no mundo romano crebase a stira (fin moral) a analitica e a oratoria (con fins polticos) ou a elocuencia, variacin da retrica grega. A Historia tamn foi importante en canto que serva para glorificar o pasado e os triunfos das polis ou de Roma e os seus exrcitos. En ocasins a mestura de relatos histricos con xneros literarios buscaban exaltar a grandeza nacional como Homero coa Epopeia grega ou Virxilio coas Buclicas, ou a Eneida. Ademais, o interese por explicar o mundo que lles rodeaba levou aos gregos a indagar e cuestionarse sobre o porqu desa realidade, coecer as orixes do mundo, da vida, das leis que rexen o Universo. Con eles a Ciencia escribase con maisculas. Os romanos, por a sa parte o que fixeron, sobre todo, foi plasmar na prctica todo o coecemento cientfico herdado dos gregos.
31

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

ACTIVIDADES DIETA ELABORA UN MEN COMPLETO COA DIETA MEDITERRNEA ACTIVIDADES MODA: Actividade de traballo, ficha http://latinbachillerato.wordpress.com ACTIVIDADES URBANISMO 1. 2. 3. 4. QUE O GORA EN QUE CONSISTE O PLANO HIPODMICO OU RETICULAR ENUMERA OS LUGARES MAIS IMPORTANTES DA ACRPOLE DE ATENAS VISTIA VIRTUAL DE ROMA: sinala que lugares pon de exemplo na visita virtual o vdeo de presentacin de youtube:
http://www.youtube.com/watch?v=KGcDnOrFNY4&feature=player_embedded

5. DESCRIBE COMO SE CONSTRUAN AS CALZADAS ROMANAS SEGUNDO ESTA IMAXE

32

ACTIVIDADES: VIVENDA SINALA AS CARACTERSTICAS PRINCIPAIS DAS VIVENDAS EN GRECIA E ROMA ACTIVIDADES: EDUCACIN Define os seguintes conceptos: efebo, magister, grammaticus, rethor

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

ACTIVIDADES: RELIXIN 1. Selecciona un deus do Olimpo, indaga na web e describe as sas caractersticas

2. Busca na web ou no teu libro de texto a relacin existente entre os emperadores Constantino e Teodosio co Cristianismo. Cal era a situacin deste relixin monotesta antes da goberno destes dous emperadores romanos.
33

3. Busca e describe que eran as catacumbas 4. Define lenda e mito. Indaga na web e relata algunha lenda ou mito da Antigidade Grecorromana

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

ARTE GRECORROMANA NA ANTIGIDADE A Historia da Arte Antiga unha ferramenta vital para que no presente os historiadores poidan coecer e interpretar mellor cmo vivan as xentes nesa etapa do pasado. A travs das diferentes manifestacins en Arquitectura, Escultura, Pintura ou nas chamadas artes menores no s recoecemos os gustos estticos senn que podemos facernos a idea de cmo entendan aqueles homes e mulleres a sa forma de vida. Grecia

34

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

Roma

35

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

Escultura

36

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

Pintura

37

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

A VIDA MILITAR Hoplita: soldado da infantera grega que loitaban en formacin. Destacaron, sobre todo, os hoplitas de Esparta. A sa equipaxe estaba composta por:

A falanxe macedonia: corpo de infantera, loitan a p, caracterizado por o uso de lanzas de gran tamao, con fin de dificultar o ataque da cabaleira. Embarcacins gregas. Sera Atenas a polis grega que mais desenvolveu a sa maria de guerra

38

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

En Roma os exrcitos foron tamn fundamentais para acadar o xito nas campaas de expansin e defensa do Imperio. Este exrcito estaba formado por lexins que no s. I a. C. converteranse en profesionais que cobraban por os seus servizos. A va militar era unha moi boa va para mellorar as condicins de vida. As durante a etapa do Imperio xentes de todos os territorios: galos, xermanos, hispanos, britanos integrbanse na lexin romana co fin de acadar a cidadana romana e un lote de terras ao rematar o servizo. Durante case 400 anos as lexins romanas foron invencibles ata que nos sculos IV e V d.C. as hordas xermnicas, cunha moi diferente forma de combater, foron quen de derrotalos.
39

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

Gladiadores: a salvaxe mestura romana entre Xogos Gregos e espectculo blico. Nel participaban escravos, convictos ou militares derrotados por Roma. Esta actividade no sempre foi do agrado de Roma, e, por momentos foi prohibida, o seu fin chegara da man do Cristianismo, algo comprensible cando os propios cristins foran perseguidos e sacrificados nos anfiteatros romanos.

40

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval

IES Mestre Landn.1 ESO. MUNDO GRECORROMANO. ETAPAS DE GRECIA

ACTIVIDADES ARQUITECTURA Resume as caractersticas principais da arquitectura grega e romana ESCULTURA Busca na web e comenta que o ara pacis as como as sas principais caratersticas PINTURA Sinala cal a diferencia entre os vasos negros e a cermica vermella gregas Busca e explica brevemente en que consiste a tcnica dos mosaicos romanos A VIDA MILITAR Describe a equipaxe militar dun hoplita e dun lexionario romano Indaga na web e explica brevemente que foi a Legio IX (lexin IX) Describe brevemente (axudndote da informacin da web)as caractersticas principais dos diferentes tipos de gladiadores SIMBOLOS NO MUNDO GRECORROMANO Observa os seguintes smbolos da civilizacin grecorromana, indaga na web, e explica brevemente o seu significado.
41

IES Mestre Landn. CCSS, X e H. Curso 2011-2012. Propostas didcticas.ccssdidacatica - ddoval