^rc hox l`gw, qy ie`k hor zrUrI loVvMd pwsy vloN kuJ aukweI ijhI ho geI [ ijs gurbwxI
dy AwDwr qy mnmq dw pRhwr kIqw jw irhw sI, shjy shjy aus sbMDI hI ikqy ikqy S`k pYx
l`g pey ik Swied ies ivc BI imlwvt ho geI hovy [ rwg-mwlw dw inrxw keI hlikAW
ivc bVw suAwdlw jwipAw, ijs dw is`tw ieh hoieAw ik kuJ s`jxW dy imlwvt sMbMDI S`k hor
vDdy gey, qy auh hor hor iksy pwsy hI AwpxI ivcwr dOVwaux l`g pey [ B`tW dy sveIAW
au~qy SMkyieho ijhy keI hor ikSmy Swied iesy hI inrxwdOV dy hn, jy AYs vyly duKdweI
swbq ho rhy hn [
mn dI dOV BI ie`k AjIb Kyf hY [ gurmiq-pRcwr dw iek AwSk pRcwr dy vihx iv`c ipAw
hoieAw iksy ^ws gurmiq-inXm pRcwrn vwsqy, idn rwq gurbwxI iv`coN pRmwx iek`Ty
krI jWdw hY [ aus dy Awpxy mn iv`c itikAw hoieAw i^Awl ik gurmiq ievyN hI hY
gurbwxI iv`coN BI aus ausy rMg vwly pRmwx l`B dyNdw hY [ ies dOV iv`c aus ieh cyqw
nhIN rihMdw ik mYN bhuqI vwrI gurbwxI dy ip`Cy ip`Cy qurn dI QW gurbwxI dy pRmwxW
Awpxy bxwey hoey i^Awl dy ip`Cy ip`Cy qor irhw hW [ gurmiq qy mnmiq dw inrxw krn
vwlI ies dOV ivc BI bhuqw iehI kOqk vriqAw hY [ s`jx jnW ieh cyqw nhIN irhw ik
ijs bwxI qy ivcwr kr rhy hW, aus dI bolI A`j k`l dI pMjwbI bolI nhIN hY [
iksy suMdr p`kI bxI hoeI iemwrq Fwh dyx dw jqn suKwlw hY, pr auho ijhI nvIN auswrnI
bhuq hI kiTn hY [ ivdvwnW dw &rz hY ik ies inrxy vwlI dOV rqw m`Tw kr ky vyKx
ik mqW ikqy iksy Zlq pgfMfI qy pY gey hoeIey [ jo dwiq swihb gurU Arjn dyv jI sw
b^S gey hn, aus ivcoN gurmiq l`Bxw Awp dI ivdvqw hovygI [ iek BI Zlq kdm
cu`ikAw hoieAw Fyr smyN vwsqy duKdweI ho jwieAw krdw hY [ ivcwr smy ivdvwnW dw ieh
&rz hY ik prspr ivcwr sqkwr nwl vyKx, qy ie`k dUjy au~qy duKwvyN l&z nw vrqx [
imlwvt dw SMkw krn vwly s`jxW ny kuJ smy qoN B`tW dy sveIAW sMbMDI AjIb srDw-hIx
bcn BI ilKxy SurU kr id`qy hn [ auhnW dI syvw iv`c pRwrQnw hY ik ieqnw kwhlI dw kdm
nhIN auTwauxw cwhIdw, ijs qoN Swied kuJ pCuqwvw krnw pey [ ieh zrUrI nhIN ik auhnW dI
hux qk dI kIqI hoeI ivcwr Anuswr ieh is`D ho hI jwey ik B`tW dy sveIey imlwvt hY [
dUjy pwsy, pMQ dy ivdvwn s`jxW dI syvw iv`c BI zor nwl bynqI hY ik Awpxy SuB ivcwrW
duAwrw ies inrxy sMbMDI fol rhy ihridAW dI shwieqw krn [ nhIN qW, hryk guris`K
pRis`D AMgRyz dy hyT-ilKy cyqy rihxy cwhIdy hn ik ieh in`kI ijhI AsrDw vDdI vDdI Aw^r
iBAwnk rUp pkV leygI [ kvI tYnIsn ilKdw hY:
Unfaith in aught is want of faith in all;
It is the little rift within the lute.
That by and by will make the music mute.
And ever widening, slowly silence all. . . . . . . . . . . Tennyson
S`k
gur-rzw ivc S`k rqw-Bir, srDw s`B gvwey [
shjy shjy qoiV gurU qoN, mnmuKu AMiq krwey ]
vyKo! sohxw swj, ijvyN, jd h`iQ gv`Xy Awvy [
kiF kiF surW im`TIAW aus coN (idl-) qrbW ipAw ihlwvy ]
by-prvwhIEN swj Es ivc, cIru ijhw jd pYNdw [
in`kw hI ieh rogu, swj dw Gu`it glw qd lYNdw ]
vyly-isr jy gwiek aus dw cIru n bMd krwey [
vDdw vDdw cOVw ho ho, swrw rwgu mukwey ]
iesy i^Awl mu`K r`K ky sveIAW dw tIkw 1930 iv`c sMgqW dI syvw iv`c pyS kIqw igAw
sI [ pr auh kmzor Awvwz ivdvwn gurmuKW pRyrn iv`c, krqwr jwxy, kwmXwb hoeI ik
nwh [ hux auhI jqn muV ArMB kIqw igAw hY [ ies iv`c hyT-ilKy iviSAW qy ivcwr kIqI
geI hY:
Bwv:
(1) B`tW dy sveIey gurU Arjn swihb jI ny ^uid sRI gurU gRMQ swihb ivc drj krwey [
(2) B`tW dy sveIAW dw is`DWq gurmiq nwl imldw hY [
(3) B`t iks gurU swihb jI dI srIrk hzUrI iv`c hwzr hoey? kdoN, ik`Qy qy ikvyN?
(4) ikqny sn? ie`iqAwidk [
ies swrI ivcwr iv`c kyvl gurbwxI qy gurbwxI dy ivAwkrx dI shYqw leI geI hY [ pr
ies iv`c koeI S`k nhIN ik ieh kiTn kMMm iksy au~Gy ivdvwn dI klm qoN hoxw cwhIdw sI [
ipClI vwrI iek s`jx jI ny iglw kIqw sI ik nvIN kwF dy cwau ivc ieh koJw jqn kIqw
igAw hY [ ies bynqI dI rwhIN aus s`jx jI AMq pMQ dy hor pUjnIk ivdvwnW inScw
idvwieAw jWdw hY ik ies dw kwrn kyvl iehI ^qrw hY ik jy iksy s`jx jW soswietI sRI
gurU gRMQ swihb jI ivcoN iksy Sbd jW bwxI au~qy hVqwl Pyrn dI pRyrnw krn iv`c ie`k vwrI
sPlqw ho geI, qW, krqwr jwxy, ies dw ikqnw ku hwnIkwrk is`tw inkly [
ies hwlq ivc ieh zrUrI jwipAw sI ik ies kmzor ijhI pRyrnw dI rwhIN ivdvwn gurmuKW
dw iDAwn ies pwsy ilAwaux dw jqn kIqw jwey [
Agsq, 1935 . . . . . . . . . . . . . swihb isMG
24, ^wlsw kwlj, AMimRqsr
muK-bMd
B`tW dy sveIAW dw tIkw pihlW pihl mYN sMn 1930 ivc CwipAw sI [ sRI gurU gRMQ swihb jI
dIAW bwxIAW dy tIky krn ivc myrw sB qoN pihlw tIkw ieh B`tW dy sveIey hI sI [ ies dI
dUjI AYfISn sMn 1935 ivc CwpI geI sI, qy qIjI AYfISn sMn 1945 ivc [
hor keI bwxIAW dy tIky krn dy ruJyvyN mYN B`tW dy sveIAW dI cOQI Cwp bwxI dy pRymIAW dy
swhmxy pyS krn vl iDAwn nwh dy sikAw [ sRI gurU gRMQ swihb dI swrI bwxI dw ivAwkrn
Anuswr tIkw ilKx dI BwrI imhnq ny mY hor BI mjbUr kIqw ik Ajy ieh kMm hor ipCWh
pwieAw jwey [
mwsk p`qR Awlocnw dy Agsq 1961 dy prcy ivc B`tW dI BweI-cwrk jwx-pCwx bwry
igAwnI gurid`q isMG jI ny iek bVw Koj-BirAw lyK pRkwiSq kIqw hY [ pwTkW dI vwk&IAq
vwsqy aus lyK ivcoN DMnvwd sihq B`tW dw hsb nsb BI pyS kIqw jwiegw [
keI s`jxW vloN keI vwrI B`tW dy sveIAW dy tIky dI mMg keI swlW qoN AwauNdI rhI hY [ mYN
pwTkW pwsoN iKmw mMgdw hW ik auhnW ieqnw lmw smw aufIk krnI peI hY [ mYN Awpxy
pwTkW dw DMnvwd krnoN BI nhIN rih skdw, ijnHW ny myrI kIqI imhnq ivc bhuq idl-cspI
leI hY, qy mY ies mhwn AOKy kMm ivc l`gy rihx leI hOslw id`qy r`iKAw hY [ cOQI AYfISn
lwhOr buk Swp luiDAwxw vwilAW ny CwpI hY [
26 sMqbr, 1961
ShId is`K imSnrI kwlj,
rxjIqpurw, AMimRqsr
swihb isMG
rItwierf pRo&Ysr
^wlsw kwlj, AMimRqsr
Bwg1
B`tW dI BweIcwrk jwx-pCwx
igAwnI gurid`q isMG jI ny mwsk p`qR Awlocnw dy Agsq 1961 dy prcy ivc B`tW dy
hsb-nsb bwry jo lyK iliKAw hY aus dy Anuswr:
pMjwb dy B`t jwiq dy swrsuq bRwhmx sn [ ieh AwpxI auqp`qI kOSS irSI qoN d`sdy hn [
au~cIAW jwqIAW dy bRwhmx, B`tW Awpxy nwloN nIvIN jwiq dy bRwhmx smJdy hn [ ieh lok
srsqI ndI dy kMFy auqy v`sy hoey sn [ ieh ndI pihlW phoey (izlw krnwl) koloN dI vgdI
sI [ jyhVy B`t ndI dy aurly pwsy v`sdy sn auh swrsuq, qy, jyhVy pwrly pwsy v`sdy sn auh
gOV AKvwx l`g pey [
ijs s`jn pwsoN igAwnI gurid`q isMG jI B`tW dI bMswvlI imlI, auh hn BweI sMq isMG jI
B`t ipMf krisMDU qsIl jINd dy rihx vwly [ sulqwnpur Bwdso prgxw lwfvw (izlw krnwl)
Aqy qlOFw prgxw jINd ivc srsqI ndI dy kMFy dy ipMfW ivc ikqny hI B`t rihMdy hn [
iehnW hI B`tW dy kuJ ^wndwn XU.pI., sI.pI. ivc BI jw v`sy hn, qy kuJ shwrnpur qy
jgwDrI dy ielwky ivc rihMdy hn [ iehnW sBnW B`tW dy pws vhIAW hn, ijnHW auqy auh
Awpxy jjmwnW dI bMswvlI ilKdy Aw rhy hn [
B`t sMq isMG jI dI pMjwb vwlI vhI (ijs mohrW vwlI vhI BI AwKdy hn) dy Anuswr B`t
iB`Kw Aqy tofw B`t reIey dy pu`qr (s`ky Brw) sn [ aus vhI qoN pqw BI c`ldw hY ik ieh B`t
sulqwnpur dy rihx vwly sn [
bMswvlI B`t BgIrQ qoN SurU huMdI hY [ BgIrQ qoN nwvIN pIVHI ivc B`t reIAw hoieAw, ijs dy
Cy pu`qr sniB`Kw, syKw, qoKw, goKw, coKw Aqy tofw [ sRI gurU gRMQ swihb ivc ijnHW B`tW dI
bwxI drj hY, auhnW ivcoN mQurw, jwlp Aqy kIrq ieh iqMn B`t iB`Ky dy pu`qr sn [ B`t sl
Aqy Bl ieh do B`t iB`Ky dy Coty Brw syKy dy pu`qr sn [ B`t bl iB`Ky dy Coty Brw qoKy dw pu`qr
sI [ B`t hrbMs B`t iB`Ky dy Brw goKy dw pu`qr sI [ B`t klshwr Aqy gXMd B`t iB`Ky dy Brw
coKy dy pu`qr sn [
B`t reIey do poqry-B`t kIrq dy poqry isMG sj gey sn [ iB`Kw B`t gurU Amrdws jI dy vyly
is`K bixAw sI [ BweI gurdws jI ny ies dw nwm siqgurU Amrdws jI dy is`KW ivc iliKAw
hY [
pr keI ivdvwn s`jx B`tW dI ies bMswvlI S`k dI ingwh nwl vyKdy hn [
pihlI dlIl:
(1) ieh nhIN ho skdw ik gurU Arjn swihb jI dy swhmxy Klo ky, koeI B`t gurU nwnk dyv
jI, gurU AMgd swihb jI, gurU Amrdws jI jW gurU rwmdws swihb jI sMboDn kr ky
ausqiq kr irhw hovy [ svIeey mhly pihly ikAW ivc jdoN kvI AwKdw hY:
pwqwl purI jYkwr Duin, kib jn kl vKwixE ]
hir nwm risk nwnk gur, rwju jogu qY mwixE ]6]
ieQy pRq`K qOr qy AwiKAw hYhy gurU nwnk! qUM rwj-jog mwixAw hY [
sveIey mhly dUjy ikAW ivc:
qY qau idRiVE nwmu Apwru...]...
qU qw jink rwjw Aauqwru, sbdu sMswir swru,
rhih jgqR, jl pdm bIcwr ]......]3]
spSt qOr qy gurU AMgd swihb jI AwiKAw hYhy gurU! qUM jgq ivc ieauN rihMdw hYN ijvyN
jl ivc kml [
iesy qrHW bwkI gurU swihbwn jI dI ausqiq ivc aucwry hoey sveIAW ivcoN prmwx id`qy jw
skdy hn ij`Qy ie`k B`t gurU Amrdws jI sMboDn krdw hY, dUjw gurU rwmdws jI [
dUjI dlIl:
(2) BweI gurdws jI dI 11vIN vwr dI 21vIN pauVI ivc iliKAw hY ik iB`Kw Aqy tofw
sulqwnpur dy rihx vwly B`t sn Aqy siqgurU Amrdws jI dy is`K sn [
smw:
sveIey mhly pMjvyN ikAW dy A^Ir ivc B`t hirbMs ivc ^br dyNdw hY ik jdoN auh siqgurU
jI dy pws Awey sn, gurU rwmdws jI joqI joiq smwieAW QoVy idn hoey sn Aqy gurU Arjn
swihb jI gur-isMGwsn qy bYTy hI sn [
goieMdvwl:
sveIey mhly cauQy ikAW ivc B`t nl d`sdw hY ik auhnIN idnIN siqgurU jI goieMdvwl
swihb sn [ jy ieh dlIl mMn leI jwey ik ijs B`t ny ijs gurU jI dI ausqiq kIqI hY, auh
ausy gurU jI dI hzUrI ivc Aw ky ausqiq kr irhw hY, qW, B`t nl sRI gur rwmdwspury (sRI
AMimRqsr jI) AwauNdw [ ieiqhws sw& d`sdw hY ik goieMdvwl swihb kyvl gurU Amrdws jI
rhy hn [ gur g`dI qy bYTx qoN ip`CoN gurU rwmdws jI goieMdvwl swihb qoN cly Awey sn qy joqI
joiq smwaux vyly hI auQy gey sn [ iksy B`t ny krqwrpur swihb, KfUr swihb, jW sRI
AMimRqsr jI dw izkr nhIN kIqw, kyvl B`t nl ny goieMdvwl swihb dw izkr kIqw hY,
sw& iliKAw hYibAwsw dirAw dy kMFy auqy [ iPr, ieh izkr BI gurU rwmdws jI dI ausqiq
krn dy sMbMD ivc hY [ ieQoN sw& is`D hY ik iek`lw B`t nl kyvl gurU Amrdws jI dI
syvw ivc goieMdvwl swihb hwzr nhIN hoieAw [
pMjW dw hI izkr:
sveIey mhly pMjvyN ikAW ivc, B`t k`lshwr pMjW hI gur-mhlW dw izkr krdw hY Aqy
AwKdw hY ik siqgurU jI dI ausqiq swry kvIAW ny kIqI hY [ ies B`t sMbMDI ivc g`l cyqy
r`Kx vwlI hY ik ies ny pMjW hI gur-mhlW dI ausqiq kIqI hY; swry B`tW iv`coN sB qoN vDIk
bwxI iesy hI B`t dI hY, hryk mhly dy sveIAW ivc sB qoN pihlW iesy B`t dI bwxI hY [
ieiqhwsk Koj ksv`tI qy r`iKAW sw& is`D hY ik B`t k`lshwr B`tW dy ies j`Qy dw j`Qydwr
sI [ aus dw ieh AwKxw ik swry B`tW ny ausqiq kIqI hY ies g`l dw sbUq hY ik B`t iek`Ty
rl ky gurU Arjn jI pws goieMdvwl swihb gey sn [ B`t k`lshwr AwKdw hY:
Kylu gUV@au kIAau hir rwie, sMqoiK smwcirau, ibml buiD siqguir smwxau ]
AwjonI sMBivAau, sujsu kl kvIAix bKwixAau ]
guir nwnik AMgdu vrau, guir AMgid Amr inDwnu ]
guir rwmdwis Arjunu vrau, pwrsu prsu pRmwxu ]4]
B`tW dy sveIey
gurU Arjn swihb ny Awp hI drj krwey
v`K v`K isrlyK:
Ksm dI ieh bwxI iks iks gur-ivAkqI AweIieh g`l smJx vwsqy gurU
Arjn swihb jI ny ies bwxI sRI gurU gRMQ swihb jI ivc drj krn vyly hryk Sbd,
AstpdI, CMd vwr Awidk dy pihlW ies &rk d`sx vwlw iek isrlyK ilK id`qw [ hryk
gur-ivAkqI AweI bwxI dy AMq ivc nwm kyvl nwnk hY [ so, jy ieh isr-lyK
nwh ilKy jWdy, qW ieh pCwxnw AsMBv huMdw ik ikhVw Sbd iks gur-ivAkqI ny aucwirAw
[
muMdwvxI mhlw 5;
slok mhlw 5;
ijvyN rwgW vwlIAW bwxIAW dy mu`F ivc rwg dw nwm dy ky iPr mhlw 1, mhlw 3
Awidk pd vrqy gey hn, iqvyN rwgW qoN AgWh kyvl bwxIAW dy nwm dy ky mhlw 1,
mhlw 3 Awidk ilKy gey hn [ ieQy pwTk s`jx ies g`l vl ^ws qOr qy iDAwn dyx ik
gur-ivAkqI vwsqy Sbd kyvl mhlw hI vriqAw hY [
vwrI CMd
gurU mwqRw
purwxI clI
rIq prKxI
(a) ( u)AMq, A`Kr iek mwqRw vwlw hY, ijvyN l&z BulwieAw ivc BU dI iek mwqRw hY
[ jdoN ies do-mwiqRk krn dI loV peI hY, qW ( u) dy QW ( o ) vriqAw igAw hY [
(A) ( o )-AMq A`Kr do mwqRW vwlw hY, ijvyN gopwl ivc go jdoN ies ie`k-mwiqRk
kIqw igAw, qW ( u) vriqAw igAw hY [
pr keI QweIN l&z dI AslI Skl BI kwiem r`KI geI hY; EQy ie`ko A`Kr dy nwl dovyN
mwqRw-ichn ( o Aqy u) vrqy hn [ ies g`l smJx vwsqy, AwE, QoVy ijhy pRmwx vyK
leIey:
(1) gur prswid prm pdu pwieAw ]
gux goupwl idnu rYin iDAwieAw ]
qUty bMDn pUrn Awsw ]
hir ky crx ird mwih invwsw ]3]35]48] . . . . . .(BYrau m: 5
ieQy AslI l&z gopwl hY, pr ies dw pwT gupwl krnw hY [
(2) mUlu mohu kir krqY jgqu aupwieAw ]
iDAwn-jog g`lW:
AsW ieQy ies AnoKI bnwvt sMbMDI hyT-ilKIAW g`lW vl iDAwn dyxw hY:
(a) au~cwrx vyly kyvl ieko hI l`g aucwrI jw skdI hY, BwvyN ( o ) aucwro, BwvyN ( u) [ dovyN
iek`TIAW aucwrnIAW AsMBv hn [
(A) l&zW dy bhuq swry ivAwkrixk rUp qW sMsikq Awid bolIAW ivcoN bdly hoey rUp ivc
iml rhy hn, pr ieh dohrI lg auhnW bolIAW ivc nhIN imldI [ ieh rIq sRI gurU
Arjun dyv jI dI AwpxI jwrI kIqI hoeI hY [
(e) B`tW ny sRI gurU Arjun swihb jI dI hzUrI ivc AwpxI bwxI gur-mihmw ivc au~cwr ky
suxweI sI [ au~cwrx smy auh iksy loVINdy QW qy ieh dovyN lgW iek`TIAW nhIN vrq skdy sn
[ do lgW kyvl ilKx vyly hI Aw skdIAW hn [
pr sveIey mhly qIjy ikAW ivc A^Irlw sveIAw hyT-ilKy qrIky nwl bIV ivc drj
hY:
Gnhr bUMd bsuA romwvil, kusm bsMq gnq n AwvY ]
riv sis ikrix audru swgr ko, gMg qrMg AMqu ko pwvY ]
rudR iDAwn igAwn siqgur ky, kib jn Bl aunh jou gwvY ]
Bly Amrdws gux qyry, qyrI aupmw qoih bin AwvY ]1]22] . . . . (Bl B`t
ieQy qIjI quk ivc AslI l&z jo hY, pr ies dw pwT ju krnw hY [
ieh dohrI lg dI vrqoN BI sw& prgt krdI hY ik B`tW dI bwxI BI bIV ivc drj
krn vwly auhI hn, ijnHW dI ieh kwF hY, Aqy ijnHW ny sRI muK-vwk bwxI ivc ieh rIq vrqI
hY [
Bwg3
B`tW dI igxqI
igxqI bwry mq-Byd:
B`tW dI igxqI sMbMDI mq-Byd cilAw Aw irhw hY10, 11, 13, 17 Aqy 19 [ is`K
ieiqhws dy purwxy pusqk B`tW dI igxqI 17 dyNdy hn, pr iehnW dw Awpo ivc nwvW sMbMDI
ikqy ikqy mq-Byd hY [ jy swry i^AwlW vwilAW dy mq Anuswr B`tW dy nwm iek`Ty kIqy jwx,
qW hyT-ilKy bxdy hn:
(1) klshwr, (2) jwlp, (3) kIrq, (4) iB`Kw, (5) sl, (6) Bl, (7) nl, (8) mQurw,
(9) bl, (10) gXMd, (11) hirbMs, (12) dws, (13) kl, (14) jl, (15) jln, (16)
tl, (17) syvk, (18) sdrMg, (19) prmwnd, (20) pwrQ, (21) nl Tkur, (22) gMgw
[
jdoN iksy i^Awl sMbMDI mq-Byd hovy, qW ivcwrvwnW dw iml ky ivcwr qdoN hI ho skdw hY jy
swry iek dUjy dy i^Awl TMFy idl nwl suxn qy ivcwrn [ pr jy koeI iDr dUijAW KrHvy
bcn bol ky Awpxy i^Awl mnvwauxy cwhy, qW ies qrHW rlvIN ivcwr nhIN ho skdI [
sveIey stIk (r`bI bwx n: 1) dI pihlI AYfISn Cpx qy iek s`jx jI ny pMQ dI iek
A^bwr ivc ieauN iliKAwies mq-Byd imtOx leI iek ivAwpk inXm d`sx dI bVI
loV sI, ik AYqny pRo&Ysr swihb jI dw r`bI bwx nwmy B`tW dy sveIAW dw tIkw pRwpq
hoieAw, jo TIk bwx dw hI kMm kr igAw; ikauNik A`gy keI tIkwkwrW Xw KojIAW dy ibRQw
mq-Byd qoN duiKq hoey Awqmw auqy kuqrkIAW v`loN jo s`tW l`gIAW sn, auhnW auqy ieh bwx
kw&I z^m kr igAw; ArQwq, iehnW ny AwpxI nvIn kwF dy cwau ivc B`t-BwxI dI rcnw
dI qrqIb nw smJdy hoey B`tW dI igxqI ku`l 11 hI d`sI hY [ bwkI idAW dI hsqI nhIN
mMnI [
Ajb qmwSw:
ies sMbMD ivc Awp ilKdy hn:- sB qoN vDIk qmwSw ieh hY ik m: 4 dy 10vyN CMd dIAW
AMqlIAW do qukW ipCoN pihlI dw krqw Bl Aqy CykVlI dw krqw kl hY, XQw pRmwx:
AwjonIau Bl Amlu, siqgur sMig invwsu ]
gur rwmdws, klcrY, quA shj srovir bwsu ]10]
ies pUrbokq ivcwr qoN is`D huMdw hY ik B`t gurU swihb pws rl ky BI Awey Aqy iek`ly iek`ly
BI [
nvW JMbylw
ip`Cy Awp vDIk qmwSy vwlI g`l d`s Awey hn ik iek sveIey ivc qIjI quk B`t Bl dI
Aqy dUjI B`t kl dI hY pr ie`Qy iek nvW JMbylw pY igAw ik pihlIAW do qukW iks dIAW
rcIAW hoeIAW hn [
igxqI 17 id`qI hY, Awpo ivc iehnW dw QoVw ijhw hI mq-Byd hY [ so, iehnW dw v`Ko v`Krw
izkr ieQy nhIN kIqw jwiegw [ pr ieh ivcwr ADUrI rih jwiegI, jy ies ivc BweI mnI
isMG jI vwlI bIV sMbMDI ivcwr nwh kIqI jwey [
drSn dw Avsr
Asl bIV dy drSn krn qoN ibnw, ies igxqI qy ivcwr nhIN ho skdI sI [ rzw
Anuswr, auh s`jx, ijnHW pws auh bIV sI, 1934 dy SurU ivc (&rvrI 1934) sRI AMimRqsr
jI Awey, bIV BI nwl lY Awey [ so, ies qrHW gurduAwrw rwmsr jI ivc (ij`Qy auh auqry
hoey sn) do idn kwPI smw iml igAw [
kwZz bhuq purwxw hY, ikqy ikqy hwSIAw nvW lgwieAw hoieAw hY [ ilKq bhuq suMdr hY [
A`D qoN AgWh A`T s&y dy krIb pMjwbI dw bhuq sohxw iSksqw vriqAw hoieAw hY [ sRI dsm
gRMQ dI bwxI BI drj hY, z&rnwmw &wrsI A`KrW ivc hY [ ieh nhIN ikhw jw skdw ik iks
gurU-ipAwry dI ieh mhwn imhnq hY; ieiqhws ivc izkr kyvl BweI mnI isMG jI sMbMDI hY
[
nwm nhIN, pr auh sveIAw pUry Awkwr dw hY, EQy S`k dI guMjYS nhIN ho skI [
ies qoN A`gy mhly dUjy dy 10 sveIey ilK ky, ipCilAW rlw ky v`fw joV 19 BI id`qw igAw
hY; ies qrHW mhly qIjy, cauQy, pMjvyN ky sveIey ilK ky hryk dy A^Ir ivc v`fw joV (APjU)
BI drj kIqw igAw hY [ sB qoN A^Ir qy Awp ny 53 joV iliKAw hY [
hor B`t
iehI qrIkw B`t kIrq Aqy sl dy sveIAW vwsqy vriqAw hoieAw hY [
not:- B`t jwlp, iBKw, bl Aqy Bl dy sveIAW ivc koeI A^Irlw v`fw joV dyx
dI loV nhIN sI, ikauNik iehnW dI bwxI kyvl iek iek gur-ivAkqI sMbMDI hY [
B`t nl
B`t nl dy sveIey Awp ny kyvl 4 hI id`qy hn [ cOhW dI pihlI pihlI quk ieh hY:
(1) siqgur nwmu eyk ilv min jpY idRV@ iqn@ jn duK pwpu khu kq hovY jIau ]
(2) Drm krm pUrY siqguru pweI hY ]
(3) hau bil jwau siqgur swcy nwm pr ]
(4) rwju jogu qKqu dIAnu gur rwmdws ]
ieQy pwTkW leI cyqy r`Kx vwlI g`l ieh hY ik auprly sveIAW ivcoN kyvl qIjy sveIey dI
cauQI pMkqI ivc hI nl dw nwm AwauNdw hY, hor ikqy nhIN:
nl kiv pwrs prs kc kMcnw huie
cMdnw subwsu jwsu ismrq An qr ]
B`t dws
B`t nl dy kyvl cwr hI sveIey d`s ky A`gy Awp ny B`t dws SurU kIqw hY [ ieQy sveIey
mhly cauQy ikAW dy r`f Aqy Jolnw vwly swry sveIey drj kIqy gey hn [
&rk
pr ieQy iek hor &rk hY [ sRI gurU gRMQ swihb jI ivc rf dw AMk dohrw hY1[5[ qoN
8[12[ qk [ ies bIV ivc kyvl iekyhrw AMk 1 qoN 8 id`qw hY [ iesy qrHW sRI gurU gRMQ
swihb ivc Jolnw dw dohrw AMk 1[13 qoN 4[16[129 [ hY pr ies bIV ivc ieh AMk
bdlw ky 1[9[ qoN 4[12[ iliKAw igAw hY [
hY [ B`t k`lshwr dy 13 sveIAW qoN ipCoN ieh 16 sveIey iqMn ih`isAW ivc Awey hn
pihlw ih`sw 1 qoN 4; dUjw, 1[5[ qoN 8[12[; qIjw 1[13[ qoN 4[16[ iqMn ih`sy mu`k jwx
dy kwrx ipCly B`t qy ies B`t dy swry sveIAW dI igxqI kr ky v`fw AMk 29 id`qw igAw hY
[
Sbd, AstpdI, CMq Awidk dI BI AwpxI AMdrlI ^ws qrqIb hY; Bwv hryk gurivAkqI dI bwxI km-Anuswr hY [ sB qoN pihlW gurU nwnk swihb, iPr gurU Amrdws jI,
gurU rwmdws jI Aqy AMq ivc gurU Arjn swihb jI dI bwxI hY [ ijs rwg ivc gurU qyg
bhwdr jI dy Sbd hn, auh gurU Arjn swihb jI dy SbdW qoN ip`CoN hn [ iesy qrHW dI
qrqIb BgqW dI bwxI ivc hYpihlW Bgq kbIr jI, iPr Bgq nwmdyv jI, iPr Bgq
rivdws jI, ieiqAwidk [
ijhVI bwxI rwgW qoN v`KrI hY, aus dI qrqIb BI au~prlI vrgI hI hY [ shsikqI slok,
pihlW gurU nwnk dyv jI dy, iPr gurU Arjn swihb jI dy [ slok pihlW kbIr jI dy, iPr
SyK PrId jI dy [ slok vwrW qy vDIk, hryk gur-mhl dy pihlI hI qrqIb nwl [
ijvyN vwrW qy vDIk slok pihlW gurU nwnk dyv jI dy hn, iPr gurU Amrdws jI dy, gurU
rwmdws jI dy, Aqy AMq ivc gurU Arjn swihb jI dy hn, iesy qrHW hI B`tW dI bwxI drj
kIqI geI hY jo auhnW ny pMj gur-mhlW vI ausqiq ivc aucwrI hY [
hryk rwg dy Sbd AstpdIAW, CMq Awidk drj krn dI qrqIb ivc BI iek ^ws
g`l cyqy r`Kx vwlI hY [ Sbd drj krn vyly pihlW gurU nwnk swihb dy swry Sbd mukw
ley hn, qW gurU Amrdws jI dy SurU kIqy hn; iehI islislw hryk rwg ivc Sbd
AstpdI Awidk hryk isrlyK ivc TIk inbwihAw igAw hY [ ikqy ieh vyKx ivc nhIN
AwauNdw ik kuJ Sbd gurU nwnk swihb jI dy ilK ky iPr kuJ Sbd gurU Amrdws jI dy drj
kIqy hox [ isr& rwg bsMq ivc ies inXm dI aulGxw hY [ aus dw BI ^ws kwrn hY [
nwl AwK skdy hW ik ieh sveIAw sRI gurU Arjn swihb jI dw ricAw hoieAw hY [
ikauN?
kyvl ies vwsqy ik A^Irlw AMk 11 jo auprly sveIey qoN dohrw ho cuikAw hY, ies sveIey
dy A^Ir ivc TIk imldw hY; nwl hI, ipCly 9 sveIAW Aqy iehnW 11 sveIAW dw v`fw joV
BI TIk 20 hI A`gy iliKAw ipAw hY [
jy koeI s`jx iehnW sveIAW dw auqwrw krdw krdw ]1]10] dy A^Ir qy hyTlw isrlyK
(vyKo pMnw 1389)
<> siqgur pRswid ] sveIey mhly pihly ky 1 [ ilK ky aus dy A`gy ieh sveIAw
audmu kir lwgy...... drj kr dyvy Aqy aus qoN AgWh Agly sveIey iek min
purKu...... vwly auqwrw kr dyvy, qW sRI gurU gRMQ swihb jI qoN vyKx qoN ibnw hI AsI ieh
ZlqI l`B lvWgy [
iks qrHW?
kyvl ies 2]11]20] AMk dI shYqw nwl [ ieh AMk ipCly sveIAW nwl imldw hY,
Agly sveIAW dy AMk 1, 2 Awidk nwl ies dw koeI sMbMD nhIN hY [
ieh hY kuMjI:
lau, iehI jy kuMjI B`tW dy nwm l`Bx dI [ ieh vyKx dI loV nhIN hY ik sveIey ivc B`t dw
nwm imldw hY jW nhIN [ kyvl AMk vyKI clo, suqy hI Awp hryk B`t dy sveIAW dI igxqI
imldI jwiegI [
not 4:- iehI sRI muKbwk, A^Irly do sveIey pwTkW sw& d`s rhy hn ik Agly (B`t-)
sveIey BI sRI gurU gRMQ swihb ivc drj krwaux vwly auhI dwqw jI hn ijnHW ny ieh do
sveIey drj krwey hn [ AMk ilKx dw FMg ieko ijhw hY [ purwxy bxy hoey sMskwr, iksy
Awpxy A`iq-ipAwry dI rwhIN bxy hoey sMskwr, mn ivcoN CyqI inklxy bVw kiTn huMdw hY, ^ws
qOr qy auhnW ihridAW ivcoN, ij`Qy auhnW sWB r`Kx dw aucycw jqn kIqw jw irhw hovy [
iPr BI ies gur-srDw-BrI B`t-bwxI dy ivroDI s`jxW dI syvw ivc h`Q joV ky bynqI hY ik
Awp ies swrI ivcwr ieiqhws dy KojI ivdvwnW vWg pihly swry p`Kpwq dUr kr ky, pVHn
dI ikpw krn [ iksy nvIN fMfI qy quirAW aukweI Kw jwxw koeI v`fI g`l nhIN, pr ivroDI
ivdvwn gurmuKW dw Drm hY ik ies inmwxI ijhI imhnq ausy nukqy qoN ivcwrn, ijs qoN
lyKk ny auhnW dy swhmxy pyS kIqI hY [
[ TIk imlx krky bwkI dy iqMn sveIAW dw krqw BI kyvl B`t kIrq hI ho skdw hY [
(vyKo siqgurU jI dw Awpxw sveIAw n: 2[11[20[
(8) 1395-96 . . iB`Kw . . . . . 2[20[
B`t iB`Ky dy do sveIey ipCly v`fy joV 18 nwl iml ky hux v`fw joV 20 ho igAw hY [
(9) 1396 . . . . sl . . . . 1[21[
(10) 1396 . . . . Bl . . . . 1[22[
B`t nl dy 16:
(12) 1398-1401 . . nl . . 4[16[29[
not 1:- B`t kl dy 13 sveIey hn [ ies AMk qoN ip`CoN pMnw 1401 dy ies ipCly
(4[16[29[) AMk qk hor ikqy BI v`fy joV vwlw koeI AMk nhIN AwieAw [ ies dw prq`K
Bwv ieh hY ik sveIAw n: 14 qoN lY ky n: 29 qk ieko hI B`t dI bwxI clI Aw rhI hY [
ieQy muV cyqw krw dyxw zrUrI jwpdw hY ik bwxI dw krqw l`Bx leI B`t dw nwm auqnI shYqw
nhIN krdw, ijqnw ik AMk kr irhw hY; ip`Cy AsI sRI muKbwk m: 5 dy A^Irly sveIey
Aqy B`t kIrq dy ipCly 3 sveIAW ivc ieh g`l prq`K vyK Awey hW [
dUjy B`t dI bwxI mu`k jwx dy kwrx dohW B`tW dw v`fw joV 29 id`qw igAw hY [ jo s`jx
swrMg rwg sMbMDI id`qI geI AMkW dI ivcwr ghu nwl pVHdy Awey hn, auhnW sp`St ho
igAw hovygw ik nl kiv dy iehnW 16 sveIAW ivc iksy hor B`t dI koeI guMjYS nhIN hY [
so, AMk 3[7[ dI quk ivc vriqAw hoieAw Sbd dwsu iksy B`t dw nwm nhIN hY [ iesy
qrHW 6[10[ ivc dw Sbd jln iksy B`t dw nwm nhIN hY [
gXMd dy 13 sveIey:
(13) 1401-04 . . gXMd . . 3[13[42[
not 1:- ipCly dy B`t kl Aqy nl dy sveIAW dy joV dw v`fw AMk 29 AwieAw sI [
aus AMk qoN lY ky AMk 42 qk ivckwr ikqy BI v`fy joV dw AMk nhIN AwieAw [ ies dw Bwv
ieh hY ik AMk 29 qoN lY ky AMk 42 qk swry sveIey ieko hI B`t dy hn [ ieh sveIey
igxqI ivc 13 hn; Aqy nl kiv sveIAw vWg iehnW dy BI iqMn ih`sy kIqy gey hn [
pihlw ih`sw 1 qoN 5; dUjw, 1[6[ qoN 5[10[; qIjw, 1[11[ qoN 3[13[42[ A^Irly ih`sy
dw qIjw AMk 42 sw& d`sdw hY ik iehnW iqMnW hI ih`isAW dy sveIey ie`ko hI B`t dy hn [ jy
pihly ih`sy ivc koeI hor B`t huMdw qW pihlW ih`sy dy AMk 5 dy ip`Cy v`fy joV vwlw AMk (34)
vriqAw hoieAw huMdw [
mQurw dy 7 sveIey:
(14) 1404-05 . . mQurw . . 7[49[
not:- 42 qoN ip`CoN v`fw AMk 49 hY, so ieh 7 seIey B`t mQurw dy hn [
B`t kIrq dy sveIAW ivc vyK Awey hW ik B`t dw nwm kyvl pihly sveIey ivc hY [
iek-swr AMk dI shYqw nwl bwkI do 3 seIey kIrq dy d`sy gey hn [
iesy qrHW ieQy BI mQurw nwm kyvl pihly 3 sveIAW ivc hY, pr AMk islislyvwr 1 qoN 7
mQurw qy hirbMs
(20) 1407-09 . . mQurw . . 7[19[
(21) 1409 . . hirbMs . . . . 2[21[
not:- mhly pMjvy ky sveIAW ivc v`fw AMk kyvl iqMn vwrI AwieAw hY; pihlW 12, iPr
19, A^Ir ivc 21 [ so, ieh iqMn B`tW (kl, mQurw Aqy hirbMs) dy sveIey hn [
11 B`tW dy nwm
ies swrI pVqwl qoN B`tW dy nwm hyT-ilKy Anuswr bxdy hn:
(1) kl, ijs dy dUjy nwm klshwr Aqy tl hn [
(2) jwlp, ijs dw dUjw nwm jl hY [
(3) kIrq, (4) iB`Kw, (5) sl, (6) Bl, (7) nl, (8) gXMd, (9) mQurw, (10) bl,
(11) hirbMs [
Bwg 4
vifAweI krI jWdy hn [ ijs B`t ny ikqy mu`F ivc QoVw ijhw Akwl purK dw gux gWivAw hY,
auQy hI aus ny gur-ivAkqI dw izkr BI kr id`qw hY ijs dy auh gux gwauxy SurU krn l`gw
hY [
mhly dUjy ky
AwE, ies ivcwr Anuswr swry B`tW dI bwxI ghu nwl vyKIey [ sveIey mhly dUjy ikAW dy
ArMB ivc B`t k`lshwr AwKdw hY: