Anda di halaman 1dari 32

pd ArQ:- gwlwiebol [ iekuie`k BI bcn [ DxImwlk, Ksm [ ihAwauihrdw [

kYhIiksy dw BI [ TwihFwh [ mwxkmoqI [


ArQ:- ie`k BI iP`kw bcn nwh bol (ikauNik) sB ivc s`cw mwlk (v`s irhw hY), iksy dw
BI idl nwh duKw (ikauNik) ieh swry (jIv) Amolk moqI hn [129[

{ 1384}
pd ArQ:- TwhxuFwhxw, duKwxw [ mUilau~kw hI [ mcWgvwcMgw nhIN [ qauqY [
ArQ:- swry jIvW dy mn moqI hn, (iksy BI) duKwxw au~kw hI cMgw nhIN [ jy qY ipAwry
pRBU dy imlx dI qWG hY, qW iksy dw idl nwh Fwh [130[

<> siqgur pRswid ]


B`tW dy sveIAW bwry bynqI
sRI gurU gRMQ swihb jI dI bwxI is`K dI ijMd-jwn hY, bwxI hI ies dw lok-prlok suDwrn
smr`Q hY [ so, ijqnw BI isdk srDw guris`K siqgurU jI dI bwxI ivc r`Ko, auqnw hI QoVw hY
[
is`K kOm vwsqy ieh g`l ^ws &^r vwlI hY, ik pMQ dI Awqmk rwhbrI vwsqy siqgurU jI
AwpxI hwzrI iv`c auh bwxI b^SS kr gey, ijs qoN AnykW dw byVw pwr huMdw Aw irhw hY
[ rzw ivc ieho ijhy kOqk BI ivKw gey, ij`Qy Awp ny ieh hukm BI kIqw ik ies dwiq
ivc hux iksy lg mwqR dI BI qbdIlI nhIN ho skxI [
pwiqSwh jI dI imhr dw sdkw pMQ ivc Aijhy ivdvwn pYdw huMdy rhy, jo Dur kI bwxI
Awp smJdy rhy qy is`K sMgqW smJw ky auhnW dy idlW dI srDw vDWdy rhy [ pr ijauN
ijauN smw guzrdw igAw, jgq dy hor ruJyvyN vDIk hox krky gurbwxI ivcwrn vwsqy smW
dyx vwly Gtdy gey [ EDr guAWFIAW ny is`K kOm kuJ Avyslw vyK ky is`K Drm qy keI
ieqrwz auTwxy SurU kr id`qy, ijnHW sux pVH ky keI idl folx l`g pey [ dwqy ny imhr
kIqI, qy gurU-ipAwry BweI id`q isMG jI vrgy ivcwrvwn A`gy vDy, ijnHW ny ivdvwn is`KW dI
rucI muV gurbwxI vl prqweI, qy A`n mqW vloN vD rhy ^qry T`l peI [ gurmiq dI
ivcwr Aqy gurbwxI dI ivAwiKAw sMbMDI idnoN idn pusqk ilKy jwx l`g pey, ijnHW dw
sdkw loVvMd mnW dI bwxI dI ivcwr vwlI kwmnw pUrI hox l`g peI [
ipClI AngihlI dy vyly keI A`nmq i^Awl BI gurmiq ivc Aw imly sn [ ijnHW siqgurU
ny iv`idAw dI dwiq b^SI hoeI sI, auhnW pMQ-ihq ies dwiq vriqAw qy gurmiq Aqy
A`nmq dw inrxw krn leI BI keI pusqk rcy, jo lwBdwiek swbq huMdy rhy [ pr ieh
inrxw Awi^r ieqnw vDx l`g ipAw, ik keI iv`dvwn s`jxW dw swrw bl iesy ivc hI

^rc hox l`gw, qy ie`k hor zrUrI loVvMd pwsy vloN kuJ aukweI ijhI ho geI [ ijs gurbwxI
dy AwDwr qy mnmq dw pRhwr kIqw jw irhw sI, shjy shjy aus sbMDI hI ikqy ikqy S`k pYx
l`g pey ik Swied ies ivc BI imlwvt ho geI hovy [ rwg-mwlw dw inrxw keI hlikAW
ivc bVw suAwdlw jwipAw, ijs dw is`tw ieh hoieAw ik kuJ s`jxW dy imlwvt sMbMDI S`k hor
vDdy gey, qy auh hor hor iksy pwsy hI AwpxI ivcwr dOVwaux l`g pey [ B`tW dy sveIAW
au~qy SMkyieho ijhy keI hor ikSmy Swied iesy hI inrxwdOV dy hn, jy AYs vyly duKdweI
swbq ho rhy hn [
mn dI dOV BI ie`k AjIb Kyf hY [ gurmiq-pRcwr dw iek AwSk pRcwr dy vihx iv`c ipAw
hoieAw iksy ^ws gurmiq-inXm pRcwrn vwsqy, idn rwq gurbwxI iv`coN pRmwx iek`Ty
krI jWdw hY [ aus dy Awpxy mn iv`c itikAw hoieAw i^Awl ik gurmiq ievyN hI hY
gurbwxI iv`coN BI aus ausy rMg vwly pRmwx l`B dyNdw hY [ ies dOV iv`c aus ieh cyqw
nhIN rihMdw ik mYN bhuqI vwrI gurbwxI dy ip`Cy ip`Cy qurn dI QW gurbwxI dy pRmwxW
Awpxy bxwey hoey i^Awl dy ip`Cy ip`Cy qor irhw hW [ gurmiq qy mnmiq dw inrxw krn
vwlI ies dOV ivc BI bhuqw iehI kOqk vriqAw hY [ s`jx jnW ieh cyqw nhIN irhw ik
ijs bwxI qy ivcwr kr rhy hW, aus dI bolI A`j k`l dI pMjwbI bolI nhIN hY [
iksy suMdr p`kI bxI hoeI iemwrq Fwh dyx dw jqn suKwlw hY, pr auho ijhI nvIN auswrnI
bhuq hI kiTn hY [ ivdvwnW dw &rz hY ik ies inrxy vwlI dOV rqw m`Tw kr ky vyKx
ik mqW ikqy iksy Zlq pgfMfI qy pY gey hoeIey [ jo dwiq swihb gurU Arjn dyv jI sw
b^S gey hn, aus ivcoN gurmiq l`Bxw Awp dI ivdvqw hovygI [ iek BI Zlq kdm
cu`ikAw hoieAw Fyr smyN vwsqy duKdweI ho jwieAw krdw hY [ ivcwr smy ivdvwnW dw ieh
&rz hY ik prspr ivcwr sqkwr nwl vyKx, qy ie`k dUjy au~qy duKwvyN l&z nw vrqx [
imlwvt dw SMkw krn vwly s`jxW ny kuJ smy qoN B`tW dy sveIAW sMbMDI AjIb srDw-hIx
bcn BI ilKxy SurU kr id`qy hn [ auhnW dI syvw iv`c pRwrQnw hY ik ieqnw kwhlI dw kdm
nhIN auTwauxw cwhIdw, ijs qoN Swied kuJ pCuqwvw krnw pey [ ieh zrUrI nhIN ik auhnW dI
hux qk dI kIqI hoeI ivcwr Anuswr ieh is`D ho hI jwey ik B`tW dy sveIey imlwvt hY [
dUjy pwsy, pMQ dy ivdvwn s`jxW dI syvw iv`c BI zor nwl bynqI hY ik Awpxy SuB ivcwrW
duAwrw ies inrxy sMbMDI fol rhy ihridAW dI shwieqw krn [ nhIN qW, hryk guris`K
pRis`D AMgRyz dy hyT-ilKy cyqy rihxy cwhIdy hn ik ieh in`kI ijhI AsrDw vDdI vDdI Aw^r
iBAwnk rUp pkV leygI [ kvI tYnIsn ilKdw hY:
Unfaith in aught is want of faith in all;
It is the little rift within the lute.
That by and by will make the music mute.
And ever widening, slowly silence all. . . . . . . . . . . Tennyson

S`k
gur-rzw ivc S`k rqw-Bir, srDw s`B gvwey [
shjy shjy qoiV gurU qoN, mnmuKu AMiq krwey ]
vyKo! sohxw swj, ijvyN, jd h`iQ gv`Xy Awvy [
kiF kiF surW im`TIAW aus coN (idl-) qrbW ipAw ihlwvy ]
by-prvwhIEN swj Es ivc, cIru ijhw jd pYNdw [
in`kw hI ieh rogu, swj dw Gu`it glw qd lYNdw ]
vyly-isr jy gwiek aus dw cIru n bMd krwey [
vDdw vDdw cOVw ho ho, swrw rwgu mukwey ]
iesy i^Awl mu`K r`K ky sveIAW dw tIkw 1930 iv`c sMgqW dI syvw iv`c pyS kIqw igAw
sI [ pr auh kmzor Awvwz ivdvwn gurmuKW pRyrn iv`c, krqwr jwxy, kwmXwb hoeI ik
nwh [ hux auhI jqn muV ArMB kIqw igAw hY [ ies iv`c hyT-ilKy iviSAW qy ivcwr kIqI
geI hY:
Bwv:
(1) B`tW dy sveIey gurU Arjn swihb jI ny ^uid sRI gurU gRMQ swihb ivc drj krwey [
(2) B`tW dy sveIAW dw is`DWq gurmiq nwl imldw hY [
(3) B`t iks gurU swihb jI dI srIrk hzUrI iv`c hwzr hoey? kdoN, ik`Qy qy ikvyN?
(4) ikqny sn? ie`iqAwidk [
ies swrI ivcwr iv`c kyvl gurbwxI qy gurbwxI dy ivAwkrx dI shYqw leI geI hY [ pr
ies iv`c koeI S`k nhIN ik ieh kiTn kMMm iksy au~Gy ivdvwn dI klm qoN hoxw cwhIdw sI [
ipClI vwrI iek s`jx jI ny iglw kIqw sI ik nvIN kwF dy cwau ivc ieh koJw jqn kIqw
igAw hY [ ies bynqI dI rwhIN aus s`jx jI AMq pMQ dy hor pUjnIk ivdvwnW inScw
idvwieAw jWdw hY ik ies dw kwrn kyvl iehI ^qrw hY ik jy iksy s`jx jW soswietI sRI
gurU gRMQ swihb jI ivcoN iksy Sbd jW bwxI au~qy hVqwl Pyrn dI pRyrnw krn iv`c ie`k vwrI
sPlqw ho geI, qW, krqwr jwxy, ies dw ikqnw ku hwnIkwrk is`tw inkly [
ies hwlq ivc ieh zrUrI jwipAw sI ik ies kmzor ijhI pRyrnw dI rwhIN ivdvwn gurmuKW
dw iDAwn ies pwsy ilAwaux dw jqn kIqw jwey [
Agsq, 1935 . . . . . . . . . . . . . swihb isMG
24, ^wlsw kwlj, AMimRqsr

muK-bMd
B`tW dy sveIAW dw tIkw pihlW pihl mYN sMn 1930 ivc CwipAw sI [ sRI gurU gRMQ swihb jI
dIAW bwxIAW dy tIky krn ivc myrw sB qoN pihlw tIkw ieh B`tW dy sveIey hI sI [ ies dI
dUjI AYfISn sMn 1935 ivc CwpI geI sI, qy qIjI AYfISn sMn 1945 ivc [
hor keI bwxIAW dy tIky krn dy ruJyvyN mYN B`tW dy sveIAW dI cOQI Cwp bwxI dy pRymIAW dy
swhmxy pyS krn vl iDAwn nwh dy sikAw [ sRI gurU gRMQ swihb dI swrI bwxI dw ivAwkrn
Anuswr tIkw ilKx dI BwrI imhnq ny mY hor BI mjbUr kIqw ik Ajy ieh kMm hor ipCWh
pwieAw jwey [
mwsk p`qR Awlocnw dy Agsq 1961 dy prcy ivc B`tW dI BweI-cwrk jwx-pCwx bwry
igAwnI gurid`q isMG jI ny iek bVw Koj-BirAw lyK pRkwiSq kIqw hY [ pwTkW dI vwk&IAq
vwsqy aus lyK ivcoN DMnvwd sihq B`tW dw hsb nsb BI pyS kIqw jwiegw [
keI s`jxW vloN keI vwrI B`tW dy sveIAW dy tIky dI mMg keI swlW qoN AwauNdI rhI hY [ mYN
pwTkW pwsoN iKmw mMgdw hW ik auhnW ieqnw lmw smw aufIk krnI peI hY [ mYN Awpxy
pwTkW dw DMnvwd krnoN BI nhIN rih skdw, ijnHW ny myrI kIqI imhnq ivc bhuq idl-cspI
leI hY, qy mY ies mhwn AOKy kMm ivc l`gy rihx leI hOslw id`qy r`iKAw hY [ cOQI AYfISn
lwhOr buk Swp luiDAwxw vwilAW ny CwpI hY [
26 sMqbr, 1961
ShId is`K imSnrI kwlj,
rxjIqpurw, AMimRqsr

swihb isMG
rItwierf pRo&Ysr
^wlsw kwlj, AMimRqsr

Bwg1
B`tW dI BweIcwrk jwx-pCwx
igAwnI gurid`q isMG jI ny mwsk p`qR Awlocnw dy Agsq 1961 dy prcy ivc B`tW dy
hsb-nsb bwry jo lyK iliKAw hY aus dy Anuswr:
pMjwb dy B`t jwiq dy swrsuq bRwhmx sn [ ieh AwpxI auqp`qI kOSS irSI qoN d`sdy hn [
au~cIAW jwqIAW dy bRwhmx, B`tW Awpxy nwloN nIvIN jwiq dy bRwhmx smJdy hn [ ieh lok
srsqI ndI dy kMFy auqy v`sy hoey sn [ ieh ndI pihlW phoey (izlw krnwl) koloN dI vgdI
sI [ jyhVy B`t ndI dy aurly pwsy v`sdy sn auh swrsuq, qy, jyhVy pwrly pwsy v`sdy sn auh
gOV AKvwx l`g pey [
ijs s`jn pwsoN igAwnI gurid`q isMG jI B`tW dI bMswvlI imlI, auh hn BweI sMq isMG jI
B`t ipMf krisMDU qsIl jINd dy rihx vwly [ sulqwnpur Bwdso prgxw lwfvw (izlw krnwl)
Aqy qlOFw prgxw jINd ivc srsqI ndI dy kMFy dy ipMfW ivc ikqny hI B`t rihMdy hn [

iehnW hI B`tW dy kuJ ^wndwn XU.pI., sI.pI. ivc BI jw v`sy hn, qy kuJ shwrnpur qy
jgwDrI dy ielwky ivc rihMdy hn [ iehnW sBnW B`tW dy pws vhIAW hn, ijnHW auqy auh
Awpxy jjmwnW dI bMswvlI ilKdy Aw rhy hn [
B`t sMq isMG jI dI pMjwb vwlI vhI (ijs mohrW vwlI vhI BI AwKdy hn) dy Anuswr B`t
iB`Kw Aqy tofw B`t reIey dy pu`qr (s`ky Brw) sn [ aus vhI qoN pqw BI c`ldw hY ik ieh B`t
sulqwnpur dy rihx vwly sn [
bMswvlI B`t BgIrQ qoN SurU huMdI hY [ BgIrQ qoN nwvIN pIVHI ivc B`t reIAw hoieAw, ijs dy
Cy pu`qr sniB`Kw, syKw, qoKw, goKw, coKw Aqy tofw [ sRI gurU gRMQ swihb ivc ijnHW B`tW dI
bwxI drj hY, auhnW ivcoN mQurw, jwlp Aqy kIrq ieh iqMn B`t iB`Ky dy pu`qr sn [ B`t sl
Aqy Bl ieh do B`t iB`Ky dy Coty Brw syKy dy pu`qr sn [ B`t bl iB`Ky dy Coty Brw qoKy dw pu`qr
sI [ B`t hrbMs B`t iB`Ky dy Brw goKy dw pu`qr sI [ B`t klshwr Aqy gXMd B`t iB`Ky dy Brw
coKy dy pu`qr sn [
B`t reIey do poqry-B`t kIrq dy poqry isMG sj gey sn [ iB`Kw B`t gurU Amrdws jI dy vyly
is`K bixAw sI [ BweI gurdws jI ny ies dw nwm siqgurU Amrdws jI dy is`KW ivc iliKAw
hY [
pr keI ivdvwn s`jx B`tW dI ies bMswvlI S`k dI ingwh nwl vyKdy hn [

B`t kdoN gurU swihb pws Awey sn?


B`t hrbMs ny gurU Arjn swihb dI ausqiq ivc do sveIey ilKy hn [ auhnW ivc auh gurU
rwmdws jI dw ieauN izkr krdw hY ijQoN ieh sw& is`D ho jWdw hY ik jdoN B`t gurU-dr qy
hwzr hoey sn, qdoN gurU rwmdws jI joqI joiq smwieAW Ajy QoVHy hI idn hoey sn [ hrbMs
ilKdw hY:
AjY gMg jlu Atlu, isK sMgiq sB nwvY ]
inq purwx bwcIAih, byd bRhmw muiK gwvY ]
AjY cvru isir FulY, nwmu AMimRqu muiK lIAau ]
gur Arjun isir CqR, Awip prumysir dIAau ]
imil nwnk AMgd Amr gur, rwmdwsu hir pih gXau ]
hirbMs, jgiq jsu sMcrau, su kvxu khY, sRI guru muXau ]1]
dyv purI mih gXau, Awp prmysr BwXau ]
hir isMGwsxu dIAau, isrI guru qh bYTwXau ]
rhsu kIAau sur dyv, qoih jsu jX jX jMpih ]

Asur gey qy Bwig, pwp iqn@ BIqir kMpih ]


kwty su pwp iqn@ nrhu ky, guru rwmdwsu ijn@ pwieXau ]
CqR isMGwsnu iprQmI gur Arjun kau dy AwieAau ]2] . . . . (sveIey mhly pMjvy ky

B`t ik`Qy Awey sn?


gurU rwmdws jI goieMdvwl jw ky joqI joiq smwey sn [ goieMdvwl ibAwsw dirAw dy kMFy qy hY
[
gurU dw dIdwr kr ky jo Awqmk Awnd B`tW imilAw sI aus dw izkr auhnW B`tW ivcoN iek
swQI B`t nl Awpxy sveIAW ivc krdw hY qy AwKdw hYnwm-AMimRq pIx dI myry AMdr icrW
dI qWG sI [ jdoN mYN gurU dw drSn kIqw myrI auh qWG pUrI ho geI, myrw mn jo pihlW dsIN
pwsIN Btkdw iPrdw sI drSn kr ky itkwxy Aw igAw, qy keI virHAW dw du`K myry AMdroN dUr
ho igAw [ auQy hI B`t nl ilKdw hY ik ieh drSn goieMdvwl ivc hoieAw jo mY prq`K qOr
qy bYkuMT-ngr id`s irhw hY [ ilKdw hY:
gurU muKu dyiK, grU suKu pwXau ]
huqI ju ipAws, ipaUs ipvMn kI bMCq isiD kau ibiD imlwXau ]
pUrn Bo, mn Taur bso, rs bwsn isau, ju dhMidis DwXau ]
goibMd vwlu, goibMd purI sm, jln qIir ibpws bnwXau ]
gXau duKu dUir, brKn ko, su gurU muKu dyiK grU suKu pwXau ]6]10]
(sveIey mhly 4 cauQy ky, nl

ipClI ivcwr dw incoV:


B`tW ny AwpxI bwxI gurU Arjn swihb dI hzUrI ivc aucwrI sI [ qdoN siqgurU jI goieMdvwl
ivc sn [ gurU rwmdws jI joqI joiq smw cuky sn, Aqy auhnW qoN ip`CoN gurU Arjn swihb jI
gur-isMGwsn qy bYiTAW QoVHw hI smw hoieAw sI [

swry B`t iek`Ty rl ky gurU Arjn swihb pws Awey sn


ieqrwz, ik swry B`t rl ky nhIN Awey:
kuJ s`jx B`tW sMbMDI ieh i^Awl prgt krdy hn ik ieh iek`Ty iml ky gurU Arjn swihb
jI pws nhIN Awey sn, v`Ko-v`Kry smy ivc hoey hn Aqy hryk siqgurU jI dy smy ivc hoey sn
Aqy hryk siqgurU jI dy smy ivc (ijvyN ijvyN auhnW ny bwxI rcI hY) Awey hn [ Awpxy ies
i^Awl dI pRoVHqw ivc auh AwKdy hn ik:

pihlI dlIl:

(1) ieh nhIN ho skdw ik gurU Arjn swihb jI dy swhmxy Klo ky, koeI B`t gurU nwnk dyv
jI, gurU AMgd swihb jI, gurU Amrdws jI jW gurU rwmdws swihb jI sMboDn kr ky
ausqiq kr irhw hovy [ svIeey mhly pihly ikAW ivc jdoN kvI AwKdw hY:
pwqwl purI jYkwr Duin, kib jn kl vKwixE ]
hir nwm risk nwnk gur, rwju jogu qY mwixE ]6]
ieQy pRq`K qOr qy AwiKAw hYhy gurU nwnk! qUM rwj-jog mwixAw hY [
sveIey mhly dUjy ikAW ivc:
qY qau idRiVE nwmu Apwru...]...
qU qw jink rwjw Aauqwru, sbdu sMswir swru,
rhih jgqR, jl pdm bIcwr ]......]3]
spSt qOr qy gurU AMgd swihb jI AwiKAw hYhy gurU! qUM jgq ivc ieauN rihMdw hYN ijvyN
jl ivc kml [
iesy qrHW bwkI gurU swihbwn jI dI ausqiq ivc aucwry hoey sveIAW ivcoN prmwx id`qy jw
skdy hn ij`Qy ie`k B`t gurU Amrdws jI sMboDn krdw hY, dUjw gurU rwmdws jI [

dUjI dlIl:
(2) BweI gurdws jI dI 11vIN vwr dI 21vIN pauVI ivc iliKAw hY ik iB`Kw Aqy tofw
sulqwnpur dy rihx vwly B`t sn Aqy siqgurU Amrdws jI dy is`K sn [

ies ieqrwz sMbMDI inrnw:


ies ieqrwz sMbMDI, sB qoN pihlW B`t k`lshwr dI AwpxI bwxI hI kw&I sbUq hY ik auh
iek`Ty rl ky Awey sn [ ieiqhws dI Koj krn vwly s`jxW vwsqy ieh g`l not krnI
suAwdlI hovygI ik iksy iksy B`t ny Awpxy Awaux dy smyN, QW Awidk sMbMDI QoVI sUcnw kr
id`qI hY; ijvyN:

smw:
sveIey mhly pMjvyN ikAW dy A^Ir ivc B`t hirbMs ivc ^br dyNdw hY ik jdoN auh siqgurU
jI dy pws Awey sn, gurU rwmdws jI joqI joiq smwieAW QoVy idn hoey sn Aqy gurU Arjn
swihb jI gur-isMGwsn qy bYTy hI sn [

goieMdvwl:
sveIey mhly cauQy ikAW ivc B`t nl d`sdw hY ik auhnIN idnIN siqgurU jI goieMdvwl
swihb sn [ jy ieh dlIl mMn leI jwey ik ijs B`t ny ijs gurU jI dI ausqiq kIqI hY, auh

ausy gurU jI dI hzUrI ivc Aw ky ausqiq kr irhw hY, qW, B`t nl sRI gur rwmdwspury (sRI
AMimRqsr jI) AwauNdw [ ieiqhws sw& d`sdw hY ik goieMdvwl swihb kyvl gurU Amrdws jI
rhy hn [ gur g`dI qy bYTx qoN ip`CoN gurU rwmdws jI goieMdvwl swihb qoN cly Awey sn qy joqI
joiq smwaux vyly hI auQy gey sn [ iksy B`t ny krqwrpur swihb, KfUr swihb, jW sRI
AMimRqsr jI dw izkr nhIN kIqw, kyvl B`t nl ny goieMdvwl swihb dw izkr kIqw hY,
sw& iliKAw hYibAwsw dirAw dy kMFy auqy [ iPr, ieh izkr BI gurU rwmdws jI dI ausqiq
krn dy sMbMD ivc hY [ ieQoN sw& is`D hY ik iek`lw B`t nl kyvl gurU Amrdws jI dI
syvw ivc goieMdvwl swihb hwzr nhIN hoieAw [

pMjW dw hI izkr:
sveIey mhly pMjvyN ikAW ivc, B`t k`lshwr pMjW hI gur-mhlW dw izkr krdw hY Aqy
AwKdw hY ik siqgurU jI dI ausqiq swry kvIAW ny kIqI hY [ ies B`t sMbMDI ivc g`l cyqy
r`Kx vwlI hY ik ies ny pMjW hI gur-mhlW dI ausqiq kIqI hY; swry B`tW iv`coN sB qoN vDIk
bwxI iesy hI B`t dI hY, hryk mhly dy sveIAW ivc sB qoN pihlW iesy B`t dI bwxI hY [
ieiqhwsk Koj ksv`tI qy r`iKAW sw& is`D hY ik B`t k`lshwr B`tW dy ies j`Qy dw j`Qydwr
sI [ aus dw ieh AwKxw ik swry B`tW ny ausqiq kIqI hY ies g`l dw sbUq hY ik B`t iek`Ty
rl ky gurU Arjn jI pws goieMdvwl swihb gey sn [ B`t k`lshwr AwKdw hY:
Kylu gUV@au kIAau hir rwie, sMqoiK smwcirau, ibml buiD siqguir smwxau ]
AwjonI sMBivAau, sujsu kl kvIAix bKwixAau ]
guir nwnik AMgdu vrau, guir AMgid Amr inDwnu ]
guir rwmdwis Arjunu vrau, pwrsu prsu pRmwxu ]4]

ieh zrUrI nhIN:


iksy gur-ivAkqI sMboDn kr ky B`t dw ausqiq krnw ieh swbq nhIN kr skdw ik auh
B`t zrUr ausy siqgurU jI dI srIrk hwzrI ivc Klo ky bwxI aucwr irhw hY [ jy B`t
k`lshwr gurU nwnk dyv jI AwK irhw hYrwju jogu qY mwixE ieh zrUrI nhIN ik auh
gurU nwnk dyv jI dy pws hI KVw hovy [ iesy qrHW jy Bt kIrq gurU Amrdws jI AwK
irhw hY:
gur Amrdws, kIrqu khY, qRwih qRwih quA pw srx ]
ieh zrUrI nhIN ik B`t kIrq gurU Amrdws jI dy swmHxy Klo ky AwK irhw hovy [
sgoN B`tW dI bwxI ghu nwl piVHAW qy ieiqhwsk inSwny A`KW swmHxy r`KI r`iKAW ieh
sw& prgt ho jWdw hY ik ieh swry kyvl gurU Arjn swihb jI dI hzUrI ivc sveIey aucwr
rhy hn [

vyKo! gurU nwnk dyv sMboDn kr ky:


B`t k`lshwr mhly pihly ky sveIAW ivc kyvl gurU nwnk swihb dI ausqiq krdw hoieAw
kihMdw hY:
sqjuig qY mwixE, CilE bil bwvn BwieE ]
qRyqY qY mwixE, rwmu rGuvMsu khwieE ]
duAwpuir iksn murwir, kMsu ikrqwrQu kIE ]
augRsYx kau rwju, ABY Bgqh jn dIE ]
kiljuig pRmwxu nwnk guru AMgdu Amru khwieE ]
sRI gurU rwju, Aibclu Atlu, Awid puriK PurmwieE ]7]
jy ieh sveIAw k`lshwr ny gurU nwnk swihb dI srIrk hzUrI ivc aucwirAw huMdw, qW auh
gurU AMgd swihb jI Aqy gurU Amrdws jI dw izkr nwh kr skdw [ ies sveIey ivc sw&
qOr qy B`t gurU nwnk swihb jI sMboDn krdw hY, pMjvIN quk ghu nwl pVH ky, gurbwxIivAwkrx dw i^Awl r`K ky, pd ArQ kr ky vyKo, ieauN bxdy hn:
kiljuigkiljug ivc [
pRmwxmMinAw-pRmMinAw [
nwnkhy gurU nwnk!
ArQ:- hy gurU nwnk! kiljug ivc BI qUM hI smr`Qw vwlw hYN; qUM hI Awpxy Awp gurU
AMgd qy Amrdws AKvwieAw hY [

joqI joiq smw cuky gurU rwmdws jI sMboDn:


mhly pMjvyN ky sveIAW ivc B`t hirbMs Awpxy pihly sveIey ivc kihMdw hY ik gurU
rwmdws jI srIrk qOr qy qW joqI joiq smw gey hn, pr auhnW dw jsu jgq ivc psr
irhw hY, so kOx kih skdw hY ik auh hux mOjUd nhIN hn:
imil nwnk AMgd Amr gur, guru rwmdwsu hir pih gXau ]
hirbMs, jgiq jsu sMcrau, su kvxu khY, sRI guru muXau ]1]
(not:- gurbwxI ivAwkrx dI rmz pCwxn vwilAW vwsqy pihlI quk dy Sbd gur Aqy
guru ^ws qOr qy suAwdly hn [)
gurU rwmdws jI dw joqI joiq smwauxw d`s ky, dUjy sveIey ivc iPr auhI g`l duhrwauNdw hY, qy
AwKdw hY:

dyv purI mih gXau, Awip prmysr BwXau ]


hir isMGwsxu dIAau, isrI guru qh bYTwXau ]
rhsu kIAau sur dyv, qoih jsu jX jX jMpih ]
Asur gey qy Bwig, pwp iqn@ BIqir kMpih ]
kwty su pwp iqn@ nrhu ky, guru rwmdwsu ijn@ pwieXau ]
CqR isMGwsnu iprQmI, gur Arjun kau dy AwieAau ]1]
ies sveIey dI hryk quk ghu nwl ivcwro [ pihlIAW do qukW iv`c B`t hirbMs d`sdw hY
ik gurU rwmdws jI dyvpurI ivc cly gey hn, hir ny auhnW isMGwsn id`qw hY [
ieQy l&z guru B`t A`n purK (Third Person) ivc vrqdw hY [ pr qIjI quk ivc
gurU rwmdws jI sMboDn kr ky AwKdw hY qoih jsu, Bwv, qyrw js, hy gurU rwmdws jI!
qyry dyvpurI ivc A`pVn qy dyviqAW ^uSI mnweI hY, qyrw js gw rhy hn qy jY-jYkwr AwK rhy
hn [
ieh quk aucwrn vyly B`t hirbMs gurU rwmdws jI dI srIrk hzUrI ivc nhIN hY, auh Awpy
AwK irhw hY ik auh joqI joiq smw cu`ky hn iPr BI auhnW sMboDn kr ky ieh qIjI quk
aucwrdw hY [
auprly dovyN pRmwx swmHxy huMidAW, hux ieh AwKx dI guMjYS nhIN rih geI ik hryk B`t hryk
gur-ivAkqI dI srIrk hzUrI ivc Aw ky ausqiq krdw Aw irhw hY, qy iek`Ty rl ky nhIN
Awey sn [
BweI gurdws jI vwlw pRmwx BI hux ies ieqrwz dI shYqw nhIN krdw [ sulqwnpur vwly ieh
B`t iBKw Aqy tofw koeI hor hoxgy [ iek ibrwdrI jW bMs ivc iek nwm vwly keI mnu`K
ho skdy hn Aqy huMdy hn [
jy ieh gurU Amrdws jI dy smy dy hI is`K sn, qW BI ieh mMnx dy rsqy ivc koeI rok nhIN pY
skdI ik iB`Kw bwkI dy B`tW nwl iml ky gurU Arjn swihb pws AwieAw sI [
Bwg2

B`tW dy sveIey
gurU Arjn swihb ny Awp hI drj krwey
v`K v`K isrlyK:
Ksm dI ieh bwxI iks iks gur-ivAkqI AweIieh g`l smJx vwsqy gurU
Arjn swihb jI ny ies bwxI sRI gurU gRMQ swihb jI ivc drj krn vyly hryk Sbd,

AstpdI, CMd vwr Awidk dy pihlW ies &rk d`sx vwlw iek isrlyK ilK id`qw [ hryk
gur-ivAkqI AweI bwxI dy AMq ivc nwm kyvl nwnk hY [ so, jy ieh isr-lyK
nwh ilKy jWdy, qW ieh pCwxnw AsMBv huMdw ik ikhVw Sbd iks gur-ivAkqI ny aucwirAw
[

isrlyKW dI ieiqhwsk mhwnqw:


Awsw dI vwr stIk dy mu`F ivc ies g`l qy ivsQwr nwl ivcwr kr ky d`isAw igAw hY ik
l&z gur-ivAkqI vwsqy gurU Arjn swihb jI ny l&z mhlw vriqAw hY [ so, hryk
Sbd, AstpdI Awidk dy mu`F ivc pihlW rwg dw nwm ilK ky iPr mhlw 1, mhlw
2, mhlw 3, mhlw 4 Awidk pd ilKy hn [

isrlyKW auqy hor ivcwr:


ies ivcwr qoN AsW ieh smJ ilAw hY ik ieiqhwsk qOr qy ieh isrlyK bVy hI zrUrI hn [
ies vwsqy, AwE rqw iehnW auqy kuJ smw ^rc kr leIey:
(a) ijqnI bwxI rwgW Anuswr drj kIqI geI hY, aus ivc pihlW rwg dw nwm dy ky
A`gy gur ivAkqI dw AMk id`qw igAw hY; ijvyN:
isrI rwgu mhlw 1:
kwnVw mhlw 4;
jYjwvMqI mhlw 9; ie`iqAwidk [
(A) rwgW qoN ip`CoN jo jo bwxI drj kIqI geI hY, auhnW dy isrlyK ieauN hn:
slok shsikqI mhlw 1;
slok shsikqI mhlw 5;
mhlw 5 gwQw;
Punhy mhlw 5;
cauboly mhlw 5;
slok vwrW qy vDIk ] mhlw 1;
slok mhlw 3;
slok mhlw 4;
slok mhlw 5;
slok mhlw 9;

muMdwvxI mhlw 5;
slok mhlw 5;
ijvyN rwgW vwlIAW bwxIAW dy mu`F ivc rwg dw nwm dy ky iPr mhlw 1, mhlw 3
Awidk pd vrqy gey hn, iqvyN rwgW qoN AgWh kyvl bwxIAW dy nwm dy ky mhlw 1,
mhlw 3 Awidk ilKy gey hn [ ieQy pwTk s`jx ies g`l vl ^ws qOr qy iDAwn dyx ik
gur-ivAkqI vwsqy Sbd kyvl mhlw hI vriqAw hY [

sveIAW dy isrlyK ivc aucyc:


AwE, hux vyKIey sveIAW dy isrlyK , jo ieauN:
svXy sRI muK bwk mhlw 5 ]
ip`Cy AsI vyK Awey hW ik swDwrn qOr qy gur-ivAkqI vwsqy Sbd kyvl mhlw hI
vriqAw jWdw irhw hY; pr sveIAW ivc iek vwDU aucycw pd sRI muK bwk BI imldw hY
[

ieh aucycw pd ikauN?


ies dw au~qr l`Bx vwsqy, AwE, aus bwxI dy isrlyK vyKIey, ijs B`tW dy sveIey
AwiKAw jWdw hY [ auh isrlyK ieauN hn:
sveIey mhly pihly ky 1;
sveIey mhly dUjy ky 2;
sveIey mhly qIjy ky 3;
sveIey mhly cauQy ky 4;
sveIey mhly pMjvyN ky 5;
(not:- ie`Qy pwTk jn AMk 1, 2, 3, 4, 5 au~cwrn dw qrIkw not kr lYx [ l&zW ivc
ilK ky pRq`K d`s id`qw igAw hY ik iek, do iqMn dy QW pihlw dUjw qIjw
Awidk AwKxw hY, ijvyN siqgurU jI dI AwpxI au~cwrI bwxI ivc [ ieh sUcnw Awpxy Awp
ivc prgt krdI hY ik iehnW isr-lyKW dI rwhIN ies sUcnw dy dyx vwly gurU Arjn
swihb jI Awp hI hn [)
gurU swihb ny Awpxy muKwribMd qoN aucwrI bwxI ivcoN kyvl sveIAW dy isrlyK ivc ikauN
sRI muK-bwk, pd vriqAwies g`l smJx vwsqy aus isrlyK ivcoN auh aucycw pd k`F ky
ies A^Irly isrlyK nwl tkrw ky vyKIey;
svXy (sRI muK bwk) mhlw 5;

sveIey mhly pMjvy ky 5;


siqgurU jI dy Awpxy hI ilKy qrIky Anuswr auprly dohW isrlyKW AsI ieauN pVHWgy:
svXy mhlw pMjvW 5;
sveIey mhly pMjvyN ky 5;
pwTk jn vyK lYx ik iehnW dohW isrlyKW pVH ky ikqnw v`fw BulyKw pYx dI guMjYS hY [ dohW
dw mqlb ie`ko hI jwpdw hY [
jo s`jx ies ivcwr rqw ghu nwl pVHdy Awey hn, auhnW ins-sMdyh ipCly auTwey hoey
pRSn dw au~qr l`B ipAw hovygw [ pRSn ieh sI ik sveIAW dy isrlyK ivc hor isrlyKW
qoN vwDU aucycw pd sRI muK-bwk ikauN vriqAw? ies dw au~qr sw imilAw hY ik jy hzUr
ny kyvl Awpxy hI muKwribMd qoN aucwry hoey sveIey drj kIqy huMdy, qW ies aucycy pd dI loV
nhIN sI [ pr B`tW dy sveIey BI siqgurU jI ny Awp hI drj kIqy, Aqy auhnW dy isrlyKW
dw &rk d`sx vwsqy muKwribMd dI bwxI dy isrlyK ivc pd sRImuK bwk ilK id`qw [

kivqw dy idRStI-kox qoN do-mwqRk A`Kr


kivqw ivc keI
krnw pY jWdw hY [
pMjwbI kvIAW ivc
cwhvwnW vwsqy ieh

vwrI CMd
gurU mwqRw
purwxI clI
rIq prKxI

dI cwl TIk r`Kx vwsqy l&zW dIAW lgW mwqRW v`D


lGU kr dyxw, jW lGU gurU kr dyxwieh rIq
Aw rhI hY [ gurbwxI dy vrixk rUp Koj nwl pVHn dy
BI bhuq suAwdlI hovygI [

(a) ( u)AMq, A`Kr iek mwqRw vwlw hY, ijvyN l&z BulwieAw ivc BU dI iek mwqRw hY
[ jdoN ies do-mwiqRk krn dI loV peI hY, qW ( u) dy QW ( o ) vriqAw igAw hY [
(A) ( o )-AMq A`Kr do mwqRW vwlw hY, ijvyN gopwl ivc go jdoN ies ie`k-mwiqRk
kIqw igAw, qW ( u) vriqAw igAw hY [
pr keI QweIN l&z dI AslI Skl BI kwiem r`KI geI hY; EQy ie`ko A`Kr dy nwl dovyN
mwqRw-ichn ( o Aqy u) vrqy hn [ ies g`l smJx vwsqy, AwE, QoVy ijhy pRmwx vyK
leIey:
(1) gur prswid prm pdu pwieAw ]
gux goupwl idnu rYin iDAwieAw ]
qUty bMDn pUrn Awsw ]
hir ky crx ird mwih invwsw ]3]35]48] . . . . . .(BYrau m: 5
ieQy AslI l&z gopwl hY, pr ies dw pwT gupwl krnw hY [
(2) mUlu mohu kir krqY jgqu aupwieAw ]

mmqw lwie Brim BuolwieAw ]2]5] . . . . . (BYrau m: 3


ieQy AslI l&z BulwieAw hY, pwT BolwieAw krnw hY [
(3) nhI doK bIcwry pUrn suK swry, pwvn ibrdu bKwinAw ]
Bgiq vClu suin AMcluo gihAw, Git Git pUr smwinAw ]
suKswgrou pwieAw shj suBwieAw, jnm mrn duK hwry ]
kru gih lIny nwnk dws Apny, rwm nwm auir hwry ]4]1] . . . . (kydwrw m: 5
ieQy AslI l&z AMclu Aqy suKswgru hn, pr iehnW dw pwT AMclo Aqy suKswgro
krnw hY [
(4) cauQw phru BieAw, dauqu ibhwgY rwm ] iqn Gru rwiKAVw, jou Anidnu jwgY rwm
]4]2] . . . . (quKwrI m: 1
ieQy AslI l&z jo hY, pr ies dw pwT ju krnw hY [
(5) ijh Twkuru supRsMnu BXou sqsMgiq iqh ipAwru ]
hir guru nwnk ijn@ prisE iqn@ sB kuJ kIE auDwru ]6] . . (svXy sRI muKbwk mhlw 5
AslI l&z BXo hY, ies dw pwT BXu krnw hY [
(6) pRhlwdu koTy ivic rwiKAw, bwir dIAw qwlw ]
inrBau bwlku mUil n freI, myrY AMqir gur gopwlw ]
kIqw hovY srIkI krY, Anhodw nwau DrwieAw ]
jo Duir iliKAw sou Awie phuqw, jn isau vwdu rcwieAw ]7]1]2]
(BYrau m: 3 Gru 2, AstpdIAw
ieQy AslI l&z so hY, pr ies dw pwT su hY [
(7) koit igAwnI kQih igAwnu ] koit iDAwnI Drq iDAwnu ]
koit qpIsr qp hI krqy ] koit munIsr muoin moih rhqy ]7]2]5]
(BYrau m: 5, AstpdIAw
ieQy AslI l&z moin hY pr ies dw pwT muin hY [
(8) souien ktorI AMimRq BrI ] lY nwmY hir AwgY DrI ]2]3] . . . . (BYrau nwmdyau jI
ieQy AslI l&z soien hY, pr ies dw pwT suien hY [
ies iksm dy keI hor pRmwx pwTk jn Awp l`B skdy hn [

iDAwn-jog g`lW:
AsW ieQy ies AnoKI bnwvt sMbMDI hyT-ilKIAW g`lW vl iDAwn dyxw hY:

(a) au~cwrx vyly kyvl ieko hI l`g aucwrI jw skdI hY, BwvyN ( o ) aucwro, BwvyN ( u) [ dovyN
iek`TIAW aucwrnIAW AsMBv hn [
(A) l&zW dy bhuq swry ivAwkrixk rUp qW sMsikq Awid bolIAW ivcoN bdly hoey rUp ivc
iml rhy hn, pr ieh dohrI lg auhnW bolIAW ivc nhIN imldI [ ieh rIq sRI gurU
Arjun dyv jI dI AwpxI jwrI kIqI hoeI hY [
(e) B`tW ny sRI gurU Arjun swihb jI dI hzUrI ivc AwpxI bwxI gur-mihmw ivc au~cwr ky
suxweI sI [ au~cwrx smy auh iksy loVINdy QW qy ieh dovyN lgW iek`TIAW nhIN vrq skdy sn
[ do lgW kyvl ilKx vyly hI Aw skdIAW hn [
pr sveIey mhly qIjy ikAW ivc A^Irlw sveIAw hyT-ilKy qrIky nwl bIV ivc drj
hY:
Gnhr bUMd bsuA romwvil, kusm bsMq gnq n AwvY ]
riv sis ikrix audru swgr ko, gMg qrMg AMqu ko pwvY ]
rudR iDAwn igAwn siqgur ky, kib jn Bl aunh jou gwvY ]
Bly Amrdws gux qyry, qyrI aupmw qoih bin AwvY ]1]22] . . . . (Bl B`t
ieQy qIjI quk ivc AslI l&z jo hY, pr ies dw pwT ju krnw hY [
ieh dohrI lg dI vrqoN BI sw& prgt krdI hY ik B`tW dI bwxI BI bIV ivc drj
krn vwly auhI hn, ijnHW dI ieh kwF hY, Aqy ijnHW ny sRI muK-vwk bwxI ivc ieh rIq vrqI
hY [
Bwg3

B`tW dI igxqI
igxqI bwry mq-Byd:
B`tW dI igxqI sMbMDI mq-Byd cilAw Aw irhw hY10, 11, 13, 17 Aqy 19 [ is`K
ieiqhws dy purwxy pusqk B`tW dI igxqI 17 dyNdy hn, pr iehnW dw Awpo ivc nwvW sMbMDI
ikqy ikqy mq-Byd hY [ jy swry i^AwlW vwilAW dy mq Anuswr B`tW dy nwm iek`Ty kIqy jwx,
qW hyT-ilKy bxdy hn:
(1) klshwr, (2) jwlp, (3) kIrq, (4) iB`Kw, (5) sl, (6) Bl, (7) nl, (8) mQurw,
(9) bl, (10) gXMd, (11) hirbMs, (12) dws, (13) kl, (14) jl, (15) jln, (16)
tl, (17) syvk, (18) sdrMg, (19) prmwnd, (20) pwrQ, (21) nl Tkur, (22) gMgw
[
jdoN iksy i^Awl sMbMDI mq-Byd hovy, qW ivcwrvwnW dw iml ky ivcwr qdoN hI ho skdw hY jy
swry iek dUjy dy i^Awl TMFy idl nwl suxn qy ivcwrn [ pr jy koeI iDr dUijAW KrHvy

bcn bol ky Awpxy i^Awl mnvwauxy cwhy, qW ies qrHW rlvIN ivcwr nhIN ho skdI [
sveIey stIk (r`bI bwx n: 1) dI pihlI AYfISn Cpx qy iek s`jx jI ny pMQ dI iek
A^bwr ivc ieauN iliKAwies mq-Byd imtOx leI iek ivAwpk inXm d`sx dI bVI
loV sI, ik AYqny pRo&Ysr swihb jI dw r`bI bwx nwmy B`tW dy sveIAW dw tIkw pRwpq
hoieAw, jo TIk bwx dw hI kMm kr igAw; ikauNik A`gy keI tIkwkwrW Xw KojIAW dy ibRQw
mq-Byd qoN duiKq hoey Awqmw auqy kuqrkIAW v`loN jo s`tW l`gIAW sn, auhnW auqy ieh bwx
kw&I z^m kr igAw; ArQwq, iehnW ny AwpxI nvIn kwF dy cwau ivc B`t-BwxI dI rcnw
dI qrqIb nw smJdy hoey B`tW dI igxqI ku`l 11 hI d`sI hY [ bwkI idAW dI hsqI nhIN
mMnI [

ies s`jx jI dy ivAwpk inXm:


ies s`jx jI ny hyT ilKy ivAwpk inXm ilKy hn, ijnHW dI rwhIN B`tW dI igxqI iehnW dy
i^Awl Anuswr, TIk TIk kIqI jw skdI hY:
(1) ij`Qy iksy iek`ly B`t dI bwxI hY, EQy bVw AMk hI cilAw jw irhw hY [
(2) ij`Qy bhuqy B`tW dw vrg jW gx hY, EQy BI bVw AMk iek-swr cilAw jWdw hY [
jYsy m: 2 dy kl Aqy tl dI bwxI Awid ivc [
(3) jdoN iek B`t dy mwqihq ho ky aus nwl dUjy B`t AwauNdy hn qW pihly B`t dI bwxI dw
Cotw AMk bVy AMk dy AMdr cldw hY; dUijAW dI bwxI dy AMk auprly Coty AMk dy BI ADIn hor
Coty AMk kr ky ilKy jWdy hn [

JMbylw iPr BI itikAw irhw:


iehnW iqMn ivAwpk inXmW auqy jy ghu nwl ivcwr kIqI jwey, qW ieauN id`sdw hY ik ieh
inXm huMidAW BI rlw Ajy mu`k nhIN sikAw [ pihly do inXmW ivc iliKAw hY ikbVw AMk
iek-swr cilAw jWdw hY BwvyN iek`ly B`t dI bwxI hY Aqy BwvyN bhuqy B`tW dw vrg jW
gx hY [ so, ieh inXm huMidAW BI koeI khygw ik iek B`t dI bwxI hY Aqy koeI khygw ik
bhuqy B`tW dw vrg jW gx aucwr irhw hY [ Aw^rI inrxw kOx krygw? hux lau dUjy qy
qIjy inXm [ ieQy ies g`l dw &Yslw kOx krygw ik ieh swry B`t gx qy vrg dI
hYsIAq ivc hn jW iek dUjy dy mwqihq?
inXm n: 2 ivc gx vrg sMbMDI Awp imswl dyNdy hn ik m: 2 dy kl Aqy tl dI
bwxI ivc klshwr, kl Aqy tl dw vrg jW gx hY, ies krky bVw AMk iek-swr
cilAw Aw irhw hY [ pr ies qoN pihlW vrg, gx, jUQ Awidk SbdW dI ivAwiKAw
krdy hoey Awp ilKdy hn: iesy qrHW gurU mhwrwj dy hzUr BI TwT bMnHx leI AwpxI hmySw
dI mrXwdw Anuswr bhuq swrI aupmw B`tW ny rl ky, ArQwq, vrg Aqy gx bxw ky
kIqI, ijs dw sbUq auhnW dI bwxI ivc sw& qOr qy bhuq jgHw imldw hY; jYsy m: 2 dy

sveIey n: 10 ivc klshwr dy mwqihq tl jI boldy hn [


so, vyK lau, ik ivAwpk inXm dyx vwly s`jx jI dy Awpxy hI mn ivc JMbylw pY igAw hY [
jy tl jI klshwr dy mwqihq bol rhy hn qW inXm nbr 3 Anuswr AMk Coty v`fy
cwhIdy sn [
EQy hI Awp ilKdy hn:- jdoN bhuqy B`t koeI ausqqI krn qW pihlW iek SurU krdw hY;
iPr vwro vwrI dUjy rlvyN CMd AwKdy hn, kdy kdy AMqly CMd jW quk ivc sB iek`Ty boldy hn
[
Awp jI dy ies kQn qy ivcwr krn qoN pihlW Awp dI ivcwr Anuswr d`sy gey 19 B`tW dy
nwm id`qy jwxy zrUrI hn; (1) klshwr, (2) kl, (3) tl, (4) jwlp, (5) jl, (^)
kIrq, (7) iBKw, (8) sl, (9) Bl, (10) k`lTkur, (11) jln, (12) dws, (13) syvk,
(14) prmwnd, (15) gXMd, (16) mQurw, (17) bl, (18) pwrQ, (19) hirbMs [

Ajb qmwSw:
ies sMbMD ivc Awp ilKdy hn:- sB qoN vDIk qmwSw ieh hY ik m: 4 dy 10vyN CMd dIAW
AMqlIAW do qukW ipCoN pihlI dw krqw Bl Aqy CykVlI dw krqw kl hY, XQw pRmwx:
AwjonIau Bl Amlu, siqgur sMig invwsu ]
gur rwmdws, klcrY, quA shj srovir bwsu ]10]
ies pUrbokq ivcwr qoN is`D huMdw hY ik B`t gurU swihb pws rl ky BI Awey Aqy iek`ly iek`ly
BI [

pr, ieh ikvyN?


rl ky BI Awey qy iek`ly iek`ly BIies kQn Anuswr ieh pRqIq hoieAw ik B`t hryk
gur-ivAkqI dI hzUrI ivc Awey [ pr keI B`t Aijhy hn, ijnHW ny gurU Arjn swihb dI
aupmw ivc kuJ BI nhIN aucwirAw; Aqy jy auhnW gurU Arjn swihb dy QW kyvl gurU Amrdws
jW gurU rwmdws jI dI aupmw kIqI, qy Awey BI iek`ly iek`ly, qW pRq`K hY ik auh gurU Arjn
swihb jI pws nhIN Awey; ijvyN B`t iB`Kw, kIrq, gXMd Awidk [ gurU Arjn swihb pws
Awaux vwly qW rih gey kyvl klshwr, kl, mQurw Aqy hirbMs, Bwv, BMj B`t [

iek hor JMbylw


pr Awp dI ieh dlIl qy ivcwr iek hor JMbyly ivc pw dyNdI hY [ Awp dy i^Awl Anuswr
mhly pihly dI ausqiq kyvl B`t kl ny kIqI hY; aus dy nwl nwh koeI hor B`t gx jW
vrg bxwaux vwlw sI Aqy nwh aus dy mwqihq koeI hor B`t [ qW qy auh AwieAw BI gurU
nwnk swihb pws hI hovygw: pr pVHo sveIAw n: 7

sqjuig qY mwixE, CilE bil, bwvn BwieE ]


qRyqY qy mwixE, rwmu rGuvMsu khwieE ]
duAwpir iksn murwir, kMsu ikrqwrQu kIE ]
augRsYx kau rwju, ABY Bgqh jn dIE ]...
sRI gurU rwju Aibclu Atlu Awid puriK PurmwieE ]
ie`Qy aus Agly gurU swihbwn dy nwm ikvyN pqw l`g gey?

nvW JMbylw
ip`Cy Awp vDIk qmwSy vwlI g`l d`s Awey hn ik iek sveIey ivc qIjI quk B`t Bl dI
Aqy dUjI B`t kl dI hY pr ie`Qy iek nvW JMbylw pY igAw ik pihlIAW do qukW iks dIAW
rcIAW hoeIAW hn [

vyKx vwlI g`l qW hor hY


Awp dw ieh kQn TIk hY ik rwgIAW vWg iksy iek sveIey jW quk iek`lw B`t, do B`t jW
vDIk B`t TwT bMnHx vwsqy suxw skdy hn Aqy suxwauNdy sn [ pr ie`Qy ieh ivcwr nhIN ik
suxwaux vwsqy B`t kIh ivENq vrqdy sn [ vyKxw qW ieh hY ik koeI sveIAw jW quk rcnw
iks dI hY [ jy Awp vwlw i^Awl TIk hI mMn ilAw jwey, qW Awp dy syvk Aqy dws do
B`t huMidAW hyT ilKI quk dohW ny ikvyN rcI jW Awp ies dw krqw syvk ikauN mMndy ho?
dwin bfO, AiqvMqu mhwbil, syvik dwis kihE iehu qQu ]
qwih khw prvwh kwhU kI, jw kY bsIis DirE guir hQu ]4]49] . . (sveIey mhly cauQy ky

ivAwpk inXm ieQy BI nkwrw


B`tW ny bwxI kyvl aucwrI sI, sRI gurU gRMQ swihb jI ivc AMk lgw ky drj krwx vwly sRI gurU
Arjn swihb jI sn [ so, jo inXm Awp ny B`t-bwxI dy AMkW auqy vrqy hn, auhI ivAwpk
inXm sRI muK bwk m: 5 auqy vrqy jwxy cwhIdy hn [ AwE, vyKIey Awp dw inXm n: 3 [ jy
ies (dUjy) sveIey sRI muK bwk m: 5 auqy vrqIey, qW ieh inXm BI rih jWdw hY, ikauNik
ieQy Coty bVy AMk qW mOjUd hn, pr aucwrx vwly iek dUjy dy mwqihq koeI nhIN hn [ vyKo
sveIAw n: 1[10[ Aqy 2[11[

nwh 19, nwh 17


B`tW dI 19 igxqI sMbMDI ivAwpk inXmW auqy ivcwr kw&I lmI ho geI hY, ies vwsqy ies
bMd kIqw jWdw hY [ Agly si&AW ivc loV-Anuswr nwl nwl hI bwkI dw izkr kIqw
jwiegw [
pRXwX pM: suqy pRkwS, sRI gurU gRMQ koS, bwxI ibErw, sUrj pRkwS Awidk swry gRMQW ny B`tW dI

igxqI 17 id`qI hY, Awpo ivc iehnW dw QoVw ijhw hI mq-Byd hY [ so, iehnW dw v`Ko v`Krw
izkr ieQy nhIN kIqw jwiegw [ pr ieh ivcwr ADUrI rih jwiegI, jy ies ivc BweI mnI
isMG jI vwlI bIV sMbMDI ivcwr nwh kIqI jwey [

BweI mnI isMG jI dy Anuswr


r`bI bwx n: 1 Cpx qoN kuJ smw ipCoN (ijvyN ik aus vyly A^bwrW dI rwhIN prgt kIqw igAw
sI) pRo: joD isMG jI hzUr swihb jw ky aus bIV dy vyKx dw Avsr imilAw jo BweI mnI
isMG jI vwlI khI jWdI hY Aqy ijs ivc bwxI dI qrqIb gur-ivAkqI Anuswr hY [ aus ivc
kyvl hyT ilKy 10 B`tW dI hI bwxI rcI hoeI d`sI jwpdI hY:
(1) k`lshwr, (2) kIrq, (3) jwlp, (4) iB`Kw, (5) sl, (6) bl, (7) Bl, (8) nl,
(9) dws, (10) mQurw [
(not:- ijvyN ieh 10 nwm au~pr id`qy gey hn, aus bIV ivc iesy qrqIb ivc hI swrI B`tbwxI vMf ky drj kIqI geI hY [)

drSn dw Avsr
Asl bIV dy drSn krn qoN ibnw, ies igxqI qy ivcwr nhIN ho skdI sI [ rzw
Anuswr, auh s`jx, ijnHW pws auh bIV sI, 1934 dy SurU ivc (&rvrI 1934) sRI AMimRqsr
jI Awey, bIV BI nwl lY Awey [ so, ies qrHW gurduAwrw rwmsr jI ivc (ij`Qy auh auqry
hoey sn) do idn kwPI smw iml igAw [
kwZz bhuq purwxw hY, ikqy ikqy hwSIAw nvW lgwieAw hoieAw hY [ ilKq bhuq suMdr hY [
A`D qoN AgWh A`T s&y dy krIb pMjwbI dw bhuq sohxw iSksqw vriqAw hoieAw hY [ sRI dsm
gRMQ dI bwxI BI drj hY, z&rnwmw &wrsI A`KrW ivc hY [ ieh nhIN ikhw jw skdw ik iks
gurU-ipAwry dI ieh mhwn imhnq hY; ieiqhws ivc izkr kyvl BweI mnI isMG jI sMbMDI hY
[

B`tW dI bwxI dw ieMdrwj (k`lshwr)


ies bIV ivc B`tW dI bwxI hyT-ilKy qrIky Anuswr drj hY:
<> siqgur pRswid ilK ky, B`t dw nwm klshwr id`qw igAw hY [ pihlW mhly pihly
ky swry sveIey ilKy hn, pr igxqI ivc &rk hYsveIAw n: 1 dy A^Ir qy koeI AMk nhIN,
ies dy QW dUjw sveIAw mu`kx qy AMk n: 1 id`qw igAw hY [ ies qrHW mhly pihly ky sveIAW
dI igxqI 10 dy QW EQy 9 id`qI geI hY [ bwxI TIk swrI mukMml hY [
ieh &rk ikauN ipAw? ies dw Anumwn shjy hI l`g skdw hY [ mhly pihly ky sveIAW
rqw ghu nwl pVHo [ sveIAw n: 1 dIAW qukW bhuq CotIAW hn, qy B`t dw nwm BI nhIN hY, so
ieh Agly sveIey dy nwl clwieAw igAw hY [ ieh TIk hY ik sveIAw n: 7 ivc vI B`t dw

nwm nhIN, pr auh sveIAw pUry Awkwr dw hY, EQy S`k dI guMjYS nhIN ho skI [
ies qoN A`gy mhly dUjy dy 10 sveIey ilK ky, ipCilAW rlw ky v`fw joV 19 BI id`qw igAw
hY; ies qrHW mhly qIjy, cauQy, pMjvyN ky sveIey ilK ky hryk dy A^Ir ivc v`fw joV (APjU)
BI drj kIqw igAw hY [ sB qoN A^Ir qy Awp ny 53 joV iliKAw hY [

hor B`t
iehI qrIkw B`t kIrq Aqy sl dy sveIAW vwsqy vriqAw hoieAw hY [
not:- B`t jwlp, iBKw, bl Aqy Bl dy sveIAW ivc koeI A^Irlw v`fw joV dyx
dI loV nhIN sI, ikauNik iehnW dI bwxI kyvl iek iek gur-ivAkqI sMbMDI hY [

B`t nl
B`t nl dy sveIey Awp ny kyvl 4 hI id`qy hn [ cOhW dI pihlI pihlI quk ieh hY:
(1) siqgur nwmu eyk ilv min jpY idRV@ iqn@ jn duK pwpu khu kq hovY jIau ]
(2) Drm krm pUrY siqguru pweI hY ]
(3) hau bil jwau siqgur swcy nwm pr ]
(4) rwju jogu qKqu dIAnu gur rwmdws ]
ieQy pwTkW leI cyqy r`Kx vwlI g`l ieh hY ik auprly sveIAW ivcoN kyvl qIjy sveIey dI
cauQI pMkqI ivc hI nl dw nwm AwauNdw hY, hor ikqy nhIN:
nl kiv pwrs prs kc kMcnw huie
cMdnw subwsu jwsu ismrq An qr ]

B`t dws
B`t nl dy kyvl cwr hI sveIey d`s ky A`gy Awp ny B`t dws SurU kIqw hY [ ieQy sveIey
mhly cauQy ikAW dy r`f Aqy Jolnw vwly swry sveIey drj kIqy gey hn [

&rk
pr ieQy iek hor &rk hY [ sRI gurU gRMQ swihb jI ivc rf dw AMk dohrw hY1[5[ qoN
8[12[ qk [ ies bIV ivc kyvl iekyhrw AMk 1 qoN 8 id`qw hY [ iesy qrHW sRI gurU gRMQ
swihb ivc Jolnw dw dohrw AMk 1[13 qoN 4[16[129 [ hY pr ies bIV ivc ieh AMk
bdlw ky 1[9[ qoN 4[12[ iliKAw igAw hY [

qRyhrw AMk ikauN?


not:- KojI pwTkW vwsqy ieh qRyhrw AMk 4[16[29[ ^ws qOr qy ies ivcwr ivc vf-mu`lw

hY [ B`t k`lshwr dy 13 sveIAW qoN ipCoN ieh 16 sveIey iqMn ih`isAW ivc Awey hn
pihlw ih`sw 1 qoN 4; dUjw, 1[5[ qoN 8[12[; qIjw 1[13[ qoN 4[16[ iqMn ih`sy mu`k jwx
dy kwrx ipCly B`t qy ies B`t dy swry sveIAW dI igxqI kr ky v`fw AMk 29 id`qw igAw hY
[

nl dy sveIey dws dy nwm hyT


AMk qoN Cut hor BI &rk hY [ r`f Aqy Jolxw vwly 12 hI sveIey dws dy nwm hyT id`qy
gey hn, pr B`t nl dw nwm sveIAw n: 4]8] ivc pRq`K vriqAw hoieAw hY:
guru nXix bXix guru guru krhu, gurU siq kiv nl kih ]
ijin gurU n dyiKAau, nhu kIAau, qy AkXb sMswr mih ]4]8]

gXMd dy sveIey dws dy nwm hyT


ies qoN AgWh aus bIV ivc <> siqgur pRswid ilK ky iksy nvyN B`t dw nwm nhIN id`qw,
auqly hI, Bwv dws dy nwm hyT Agly 13 sveIey ilKy gey hn [
pwTkW dI vwk&IAq vwsqy, ieQy kuJ sUcnw krwauxI zrUrI hY [ ip`Cy d`s Awey hW ik ijnHW
B`tW ny iek qoN vDIk gur-mhlW dI ausqiq kIqI hY, ies bIV ivc auhnW dy sveIAW dw
v`fw joV A^Ir qy id`qw igAw hY [ B`t dws dy nwm hyT jo 13 sveIey ilKy hn, auhnW ivc
keI QweIN nwm gXMd spSt AwieAw hY, aus v`Krw B`t nhIN mMinAw igAw [ auh au~pr
d`sI rIq BI ie`Qy C`f id`qI geI hY, Bwv, gXMd B`t vwly swry sveIey dws dy nwm hyT dy
ky, A^Ir qy koeI joV nhIN ivKwieAw igAw ik ies B`t dy ku`l ikqny sveIey hn [

hirbMs dy sveIey mQurw-nwm hyT hI


sB qoN A^Ir qy hY B`t mQurw [ mhly cauQy Aqy pMjvyN dy s`q s`q sveIAW dy A^Ir ivc v`fw
joV 14 iliKAw igAw hY [ pr ies dy nwl hI AgWh B`t hirbMs dw nwm dyx qoN ibnw hI,
aus dy BI dovyN sveIey drj kIqy gey hn, qy AMq ivc v`fw joV iPr C`ifAw igAw hY [
B`tW dy nwm:
sRI gurU gRMQ swihb ivc iks iks B`t dI bwxI drj hYieh d`sx qoN pihlW ieh ivcwr pyS
krnI zrUrI hY ik iks qrIky dI rwhIN ieh nwm l`By jw skdy hn [
bwxI dI AMdrlI qrqIb sRI gurU gRMQ swihb jI dI swrI bwxI iek ^ws qrIky nwl qrqIb dy
ky ilKI geI hY, Aqy auh qrIkw hI swrI bwxI ivc imldw hY [ iksy iek rwg lY lvo [
sB qoN pihlW Sbd iPr AstpdIAW, iPr CMq Awidk drj hn [ jy iksy gurivAkqI dI koeI hor ^ws bwxI iQqI vwr sq, Awidk AweI hY qW auh CMq qoN pihlW
drj kIqI geI hY [ AMq ivc rwg dI vwr, Aqy vwr qoN ipCoN BgqW dI bwxI hY [

Sbd, AstpdI, CMq Awidk dI BI AwpxI AMdrlI ^ws qrqIb hY; Bwv hryk gurivAkqI dI bwxI km-Anuswr hY [ sB qoN pihlW gurU nwnk swihb, iPr gurU Amrdws jI,
gurU rwmdws jI Aqy AMq ivc gurU Arjn swihb jI dI bwxI hY [ ijs rwg ivc gurU qyg
bhwdr jI dy Sbd hn, auh gurU Arjn swihb jI dy SbdW qoN ip`CoN hn [ iesy qrHW dI
qrqIb BgqW dI bwxI ivc hYpihlW Bgq kbIr jI, iPr Bgq nwmdyv jI, iPr Bgq
rivdws jI, ieiqAwidk [
ijhVI bwxI rwgW qoN v`KrI hY, aus dI qrqIb BI au~prlI vrgI hI hY [ shsikqI slok,
pihlW gurU nwnk dyv jI dy, iPr gurU Arjn swihb jI dy [ slok pihlW kbIr jI dy, iPr
SyK PrId jI dy [ slok vwrW qy vDIk, hryk gur-mhl dy pihlI hI qrqIb nwl [
ijvyN vwrW qy vDIk slok pihlW gurU nwnk dyv jI dy hn, iPr gurU Amrdws jI dy, gurU
rwmdws jI dy, Aqy AMq ivc gurU Arjn swihb jI dy hn, iesy qrHW hI B`tW dI bwxI drj
kIqI geI hY jo auhnW ny pMj gur-mhlW vI ausqiq ivc aucwrI hY [
hryk rwg dy Sbd AstpdIAW, CMq Awidk drj krn dI qrqIb ivc BI iek ^ws
g`l cyqy r`Kx vwlI hY [ Sbd drj krn vyly pihlW gurU nwnk swihb dy swry Sbd mukw
ley hn, qW gurU Amrdws jI dy SurU kIqy hn; iehI islislw hryk rwg ivc Sbd
AstpdI Awidk hryk isrlyK ivc TIk inbwihAw igAw hY [ ikqy ieh vyKx ivc nhIN
AwauNdw ik kuJ Sbd gurU nwnk swihb jI dy ilK ky iPr kuJ Sbd gurU Amrdws jI dy drj
kIqy hox [ isr& rwg bsMq ivc ies inXm dI aulGxw hY [ aus dw BI ^ws kwrn hY [

igxqI dy AMk (sRI muK-bwk bwxI)


hux AwE, QoVw ijhw smw gurU gRMQ swihb jI dy AMk smJx ivc BI ^rcIey [ nmUny dy qOr
qy lvo rwg swrMg [ (ies ivcwr smJx leI pwTkW dI syvw ivc pRwrQnw hY ik Awp
1430 pMny vwlI bIV dw pMnw 1197 Kohlx dI Kycl krn [ pMj s`q imMt ies igxqI vl
(BwvyN ieh kMm ru`Kw ijhw hI jwpdw hovy) lgwauxy zrUrI hn, ikauNik B`tW dy nwm l`Bx ivc
ies igxqI ny ^ws qOr qy shYqw krnI hY [
n . . . pMnw . . . . . . . mhlw . . . . . joV AMk
(1) . . 1197-8 . . . . . m: 1 . . . . . 3
(2) . . 1198-1200 . . m: 4 Gru 1 . . 6
(3) . . 1200 . . m: 4 Gru 3 dupdw 1]7]
(4) . . 1200-2 . . m: 4 Gru 5 dupdy pVqwl 6]13]
not 1:- ies AMk 4 ivc nbr dw islislw dohrw hY,
1]8],2]9] qoN 6]13]

not 2:- AMk n: 2, 3, 4 ivc m: 4 dy hI Sbd hn,


n: 2 ivc 1, n: 3 ivc 1 Aqy nbr 4 ivc 6[
ies vwsqy m: 4 dy swry Sbd mu`kx qy v`fw AMk 13 vriqAw hY [
not 3:- B`tW dI igxqI 19 d`sx vwly s`jx dw ivAwpk inXm n: 3 ieQy nhIN inB sikAw
[
(5) 12026 . . m: 5 caupdy Gru 1 . . 14
(6) 12068 . . m: 5 Gru 2 . . 5]19]
(7) 12089 . . m: 5 Gru 3 . . 4]23]
(8) 120929 . m: 5 dupdy Gru 9 . . 105]128]
(9) 1229 . . m: 5 caupdy Gru 5 . . 1]129]
(10) 122931 . . m: 5 Gru 6 pVqwl ]10]139]3]13]155]
not 1:- AMk n: 5 qoN AMk 10 qk m: 5 dy Sbd hn, pr Gru vKo vKrw hox krky vK
vK ih`sy kIqy gey hn [ AMk nbr pMj qoN ibnw bwkI sB ivc nbr dohrw hY [
not 2:- nbr 5 ivc Sbd 14, nbr 6 ivc 5, nbr 7 ivc 4, nbr 8 ivc 105, nbr
9 ivc 1, Aqy nbr 10 ivc 10 hn [ iehnW swirAW dw joV 139 id`qw igAw hY [ m: 1
dy Sbd 3 sn (vyKo pMnw 1198), m: 4 dy 13 (vyKo pMnw 1202) [ ieh swry nbr dy ky v`fw
joV 155]
(11) 12311 . . m: 9 . . 4]
not:- ieQy Sbd mu`k gey hn, AstpdIAw SurU hoeIAW hn; so swry gur-mhlW dy
SbdW dw joV dy ky A^Irlw v`fw BI id`qw igAw hY:
12323]13]139]4]159]

Bgq bwxI dy AMk


vDIk ivsQwr dI loV nhIN [ hux kyvl ies rwg dI Bgq-bwxI dy AMk ivcwr lvo [
(1) 12512 . . kbIr jI . . 2
(2) 12523 . . nwmdyau jI . . 3
(3) 1253 . . prmwnd . . 1]6]
not 1:- kbIr jI dy 2 Sbd hn, nwmdyv jI dy 3, prmwnd jI dw 1; iehnW iqMnW BgqW dy
SbdW dw joV v`fw AMk 6 id`qw igAw hY [

not 2:- ies qoN A`gy kyvl iek quk hY:


(4) 1253: Cwif mn hir ibmuKn ko sMgu
ies quk dy nwl koeI AMk nhIN id`qw igAw; ies dw krqw-Bgq jI dw nwm BI nhIN hY [
ies qoN A`gy
(5) 1253 m: 5 sUrdws 1]8]
not 3:- rqw ieQy iDAwn dyxw jI [ Bgq prmwnd jI dI bwxI dy A^Ir qy AMk 6 hY, ies
qoN ip`CoN kyvl iek quk, qy iek swbq sbd Awey hn, pr ieQy A^Irlw AMk 8 hY [ ies dw
pRq`K Bwv ieh hY ik aus iek quk iek mukMml Sbd vwlw hI nbr id`qw igAw hY [

AMkW dw iehI FMg sveIAW ivc


sRI gurU gRMQ swihb jI dI bwxI dI qrqIb AsI ipCly AMk ivc smJ Awey hW [ AwE, hux
ies FMg sRI muK bwk sveIAW Aqy B`tW dy sveIAW ivc vrq ky vyKIey [
not:- pwTk s`jx iPr 1430 pMny vwlI bIV dw pMnw nbr 1385 Kohlx dI Kycl krn [
n: . . . . krqw . . joV-AMk
(1) 13857 . . m: 5 . . 9
(2) 13879 . . m: 5 . . 2]11]20]
not 1:- pMnw 1389 vwly sRI muK bwk sveIey rqw ghu nwl vyKxy [ AMk 9 qk iekyhrw
AMk islisly vwr quirAw jw irhw hY [ ies qoN A`gy hyT-ilKy do sveIey dohry AMk vwly hn:
AwvD kitE n jwq, pRym rs crn kml sMig ]
dwvin bMiDE n jwq, ibDy mn drs mig ]
pwvk jirE n jwq rihE DUir lig ]
nIru n swkis boir, clih hir pMQ pig ]
nwnk, rog doK AG moh, iCdy hir nwm Kig ]1]10]
audmu kir lwgy bhu BwqI, ibcrih Aink swsqR bhu KtUAw ]
Bsm lgwie qIrQ bhu BRmqy, sUKm dyh bMDih bhu jtUAw ]
ibnu hir Bjn sgl duK pwvq, ijau pRym bFwie sUq ky htUAw ]
pUjw ck krq sompwkw, Aink BWiq Qwtih kir QtUAw ]2]11]20]
not 2:- ip`Cy AsI vyK Awey hW ik 19 B`tW vwly s`jx jI dw ivAwpk inXm n: 3 iehnW
auprly do sveIAW auqy vriqAw PylH ho cuikAw hY, ikauNik iehnW sveIAW aucwrn vwly
grIb-invwj auhI hn jo pihly 9 sveIAW [
not 3:- sveIAw nbr 2]11] ivc nwnk nwm nhIN AwieAw, iPr BI AsI pUrn XkIn

nwl AwK skdy hW ik ieh sveIAw sRI gurU Arjn swihb jI dw ricAw hoieAw hY [
ikauN?
kyvl ies vwsqy ik A^Irlw AMk 11 jo auprly sveIey qoN dohrw ho cuikAw hY, ies sveIey
dy A^Ir ivc TIk imldw hY; nwl hI, ipCly 9 sveIAW Aqy iehnW 11 sveIAW dw v`fw joV
BI TIk 20 hI A`gy iliKAw ipAw hY [
jy koeI s`jx iehnW sveIAW dw auqwrw krdw krdw ]1]10] dy A^Ir qy hyTlw isrlyK
(vyKo pMnw 1389)
<> siqgur pRswid ] sveIey mhly pihly ky 1 [ ilK ky aus dy A`gy ieh sveIAw
audmu kir lwgy...... drj kr dyvy Aqy aus qoN AgWh Agly sveIey iek min
purKu...... vwly auqwrw kr dyvy, qW sRI gurU gRMQ swihb jI qoN vyKx qoN ibnw hI AsI ieh
ZlqI l`B lvWgy [

iks qrHW?
kyvl ies 2]11]20] AMk dI shYqw nwl [ ieh AMk ipCly sveIAW nwl imldw hY,
Agly sveIAW dy AMk 1, 2 Awidk nwl ies dw koeI sMbMD nhIN hY [

ieh hY kuMjI:
lau, iehI jy kuMjI B`tW dy nwm l`Bx dI [ ieh vyKx dI loV nhIN hY ik sveIey ivc B`t dw
nwm imldw hY jW nhIN [ kyvl AMk vyKI clo, suqy hI Awp hryk B`t dy sveIAW dI igxqI
imldI jwiegI [
not 4:- iehI sRI muKbwk, A^Irly do sveIey pwTkW sw& d`s rhy hn ik Agly (B`t-)
sveIey BI sRI gurU gRMQ swihb ivc drj krwaux vwly auhI dwqw jI hn ijnHW ny ieh do
sveIey drj krwey hn [ AMk ilKx dw FMg ieko ijhw hY [ purwxy bxy hoey sMskwr, iksy
Awpxy A`iq-ipAwry dI rwhIN bxy hoey sMskwr, mn ivcoN CyqI inklxy bVw kiTn huMdw hY, ^ws
qOr qy auhnW ihridAW ivcoN, ij`Qy auhnW sWB r`Kx dw aucycw jqn kIqw jw irhw hovy [
iPr BI ies gur-srDw-BrI B`t-bwxI dy ivroDI s`jxW dI syvw ivc h`Q joV ky bynqI hY ik
Awp ies swrI ivcwr ieiqhws dy KojI ivdvwnW vWg pihly swry p`Kpwq dUr kr ky, pVHn
dI ikpw krn [ iksy nvIN fMfI qy quirAW aukweI Kw jwxw koeI v`fI g`l nhIN, pr ivroDI
ivdvwn gurmuKW dw Drm hY ik ies inmwxI ijhI imhnq ausy nukqy qoN ivcwrn, ijs qoN
lyKk ny auhnW dy swhmxy pyS kIqI hY [

B`tW dI bwxI dy AMk:


(pwTk jn iPr pMnw 1389 vyKx dI Kycl krn [)

pMnw . . . . . . . . . . krqw . . . . . . . . .joV-AMk


(3) 1389-90 . . . . kl . . . . . . . . . . . 10
(4) 1391-92 . . . . klshwr (=kl, tl) . .10

iqMny nwm ieko hI B`t dy:


not 1:- pwTk s`jx ipClI swrI ivcwr dw i^Awl r`K ky AMkW vl iDAwn dyx [ islislw
auhI hY; ieh iqMny nwm ieko hI B`t dy hn, jo au~pr id`qy gey sveIey mhly ikAW dw BI krqw
hY [

sd rMig koeI B`t nhIN:


not 2:- sveIAw n: 7 dIAW A^IrlIAW do qukW ivcwrn-jog hn:
audwrau icq, dwird hrn, ipKMiqh klml qRsn ]
sdrMig shij klu aucrY js jMpau lhxy rsn ]7]
ie`k qW, not 1 ivc d`isAw igAw hY ik AMk islsly vwr TIk hox krky B`t kl (ijs dy dUjy
nwm klshwr qy tl hn) hI iek`lw iehnW dw krqw hY; dUjy, ies A^IrlI quk ivc
B`t dw nwm kl sw& vriqAw imldw hY [ ie`ko hI quk dy do krqw nhIN ho skdy, so
sdrMig iksy B`t dw nwm nhIN [

sveIey mhly qIjy ky:


(5) 1393-94 . . kl . . 9
(6) 1384-85 . . jwlp (dUjw nwm jl) . . [5[14[
not:- ipCly not 1 dI ivcwr vWg ie`Qy BI jwlp qy jl ieko hI B`t hY [ B`t kl dy
9 sveIey sn, jwlp dy 5 rlw ky v`fw joV 14 ho igAw hY [
(7) 1395 . . kIrq . . [4[18[
not 1:- ipCly do B`tW dy rlw ky 14 sveIey sn, B`t kIrq dy 4 iml ky v`fw joV 18 ho
igAw [

B`t kIrq dy cwr sveIey ikauN?


not 2:- B`t kIrq dy cwr sveIAW ivc krqw-B`t dw nwm kyvl pihly svvIey
(1[15[) ivc AwieAw hY [ bwkI dy iqMn sveIAW dw krqw ikauN B`t kIrq hI hY? koeI hor
ikauN nhIN?
ies pRSn dw au~qr kyvl iehI hY ik AMk dw islislw (1[15[, 2[16, [3[17[, 4[18)

[ TIk imlx krky bwkI dy iqMn sveIAW dw krqw BI kyvl B`t kIrq hI ho skdw hY [
(vyKo siqgurU jI dw Awpxw sveIAw n: 2[11[20[
(8) 1395-96 . . iB`Kw . . . . . 2[20[
B`t iB`Ky dy do sveIey ipCly v`fy joV 18 nwl iml ky hux v`fw joV 20 ho igAw hY [
(9) 1396 . . . . sl . . . . 1[21[
(10) 1396 . . . . Bl . . . . 1[22[

sveIey mhly cauQy ky 4 ]


B`t klshwr dy 13
not 1:- kl Tkur koeI B`t nhIN hY [ vyKo pMnw 1396 sveIAW n: 1[
iek min purKu inrMjnu iDAwvau ]...
kl shwru qwsu gux jMpY ]...
kiv kl Tkur hrdws qny gur rwmdws sr ABr Bry ]1]
jy ies svvIey ivc klshwr Aqy kl Tkur do B`t huMdy, qW sveIAW dy nbr do vK vK
huMdy [ Sbd Tkur Sbd hrdws nwl sMbMD r`Kdw hY [
not 2:- jy klshwr Aqy kl hI do B`t huMdy, qW BI sveIAW dy do vK vK nbr huMdy [
klHshwr Aqy kl ieko hI B`t hY [

B`t nl dy 16:
(12) 1398-1401 . . nl . . 4[16[29[
not 1:- B`t kl dy 13 sveIey hn [ ies AMk qoN ip`CoN pMnw 1401 dy ies ipCly
(4[16[29[) AMk qk hor ikqy BI v`fy joV vwlw koeI AMk nhIN AwieAw [ ies dw prq`K
Bwv ieh hY ik sveIAw n: 14 qoN lY ky n: 29 qk ieko hI B`t dI bwxI clI Aw rhI hY [
ieQy muV cyqw krw dyxw zrUrI jwpdw hY ik bwxI dw krqw l`Bx leI B`t dw nwm auqnI shYqw
nhIN krdw, ijqnw ik AMk kr irhw hY; ip`Cy AsI sRI muKbwk m: 5 dy A^Irly sveIey
Aqy B`t kIrq dy ipCly 3 sveIAW ivc ieh g`l prq`K vyK Awey hW [

dws Aqy jln koeI B`t nhIN hn:


pMnw 1399 auqy sveIAw n: 8 ivc nl kiv nwm imldw hY, B`t kIrq vWg bwkI dy 3
sveIAW dw krqw BI nl kiv hI ho skdw hY [ AMk 4 qoN AgWh rf (CMd) Awaux krky
AMk dohrw ho igAw hY jo 1[5[ qoN lY ky 8[12 qk A`pVdw hY [ ies qoN A`gy (CMd) Jolnw
c`l pYNdw hY; ies dw BI dohrw nbr 1[13[ qoN SurU ho ky 4[16[ q`k A`pVdw hY [ ieQy ies

dUjy B`t dI bwxI mu`k jwx dy kwrx dohW B`tW dw v`fw joV 29 id`qw igAw hY [ jo s`jx
swrMg rwg sMbMDI id`qI geI AMkW dI ivcwr ghu nwl pVHdy Awey hn, auhnW sp`St ho
igAw hovygw ik nl kiv dy iehnW 16 sveIAW ivc iksy hor B`t dI koeI guMjYS nhIN hY [
so, AMk 3[7[ dI quk ivc vriqAw hoieAw Sbd dwsu iksy B`t dw nwm nhIN hY [ iesy
qrHW 6[10[ ivc dw Sbd jln iksy B`t dw nwm nhIN hY [

gXMd dy 13 sveIey:
(13) 1401-04 . . gXMd . . 3[13[42[
not 1:- ipCly dy B`t kl Aqy nl dy sveIAW dy joV dw v`fw AMk 29 AwieAw sI [
aus AMk qoN lY ky AMk 42 qk ivckwr ikqy BI v`fy joV dw AMk nhIN AwieAw [ ies dw Bwv
ieh hY ik AMk 29 qoN lY ky AMk 42 qk swry sveIey ieko hI B`t dy hn [ ieh sveIey
igxqI ivc 13 hn; Aqy nl kiv sveIAw vWg iehnW dy BI iqMn ih`sy kIqy gey hn [
pihlw ih`sw 1 qoN 5; dUjw, 1[6[ qoN 5[10[; qIjw, 1[11[ qoN 3[13[42[ A^Irly ih`sy
dw qIjw AMk 42 sw& d`sdw hY ik iehnW iqMnW hI ih`isAW dy sveIey ie`ko hI B`t dy hn [ jy
pihly ih`sy ivc koeI hor B`t huMdw qW pihlW ih`sy dy AMk 5 dy ip`Cy v`fy joV vwlw AMk (34)
vriqAw hoieAw huMdw [

syvk qy prmwnd koeI B`t nhIN hn:


swry sRI gurU gRMQ swihb jI ivc bwxI dI qrqIb Aqy AMk lgwaux dw qrIkw ie`ko hI hox
krky, ieQy BI pihly ih`sy ivc do vwrI vriqAw hoieAw Sbd prmwnd iksy B`t dw nwm
nhIN hY [ ies ih`sy dw krqw BI auhI hY, jo dUjy ih`sy dw hY [ ijvyN ieh zrUrI nhIN ik hryk
sveIey ivc krqw-B`t dw nwm imly iqvyN ieh BI zrUrI nhIN ik hryk ih`sy ivc nwm zrUrI
hovy [ AMMk dw iek-swr jwrI rihxw kw&I sbUq hY ik swry sveIey ieko hI B`t dy hn [ dUjy
ih`sy ivc B`t dw nwm prq`K gXMd imldw hY [
AMk dy iesy hI islisly Anuswr syvk BI iksy B`t dw nwm nhIN hY, ijvyN ipCly B`t dI
bwxI ivc Sbd dws iksy B`t dw nwm nhIN hY [

mQurw dy 7 sveIey:
(14) 1404-05 . . mQurw . . 7[49[
not:- 42 qoN ip`CoN v`fw AMk 49 hY, so ieh 7 seIey B`t mQurw dy hn [
B`t kIrq dy sveIAW ivc vyK Awey hW ik B`t dw nwm kyvl pihly sveIey ivc hY [
iek-swr AMk dI shYqw nwl bwkI do 3 seIey kIrq dy d`sy gey hn [
iesy qrHW ieQy BI mQurw nwm kyvl pihly 3 sveIAW ivc hY, pr AMk islislyvwr 1 qoN 7

qk jw ky A`gy v`fw joV 49 imldw hY [

syvk qy dws koeI B`t nhIN hn:


19 B`t vwly s`jx dI iehnW sveIAW ivcoN pihly 5 B`t mQurw dy d`sdy hn, A^Irly do
syvk dy [ jy Sbd syvk hox krky ieh do sveIey B`t mQurw dy nhIN hn, qW cauQy
pMjvyN ivc BI mQurw dw nwm nhIN hY, auh iks dy hoey? auh ikauN mQurw dy igxy gey? s`qvyN
sveIey ivc qukW ieauN hn:
dwin bfO AiqvMqu mhwbil syvik dwis kihE iehu qQu ]
qwih khw prvwh kwhU kI jw kY bsIis DirE guir hQu ]7]49]
syvk qy dws dohW B`t mMnx vwly s`jx ie`Qy pihlI quk dw krqw iks kihxgy?
AslIAq pwTk s`jx vyK rhy hn ik AMkW dy ihswb Anuswr syvk jW dws iksy B`t dw
nwm nhIN hY [

bl, kIrq Aqy sl


(15) 1405 . . . . . .bl . . 5[54[
(16) 1405-06 . . kIrq . . 4[58[
(17) 1406 . . . . . . sl . . 2[60[

sveIey mhly pMjvy ky


klshwr dy 12
(18) 1406-08 . . kl . . . . 9
(19) 1408 . . kl (sorTy) . . 3[12[

pwrQ koeI B`t nhIN


not 1:- ijvyN sveIey mhly cauQy ikAW ivc CMd rf Aqy Jolnw dy kwrn Cotw AMk
bdilAw sI, pr auN\ auh sveIey B`t nl dy hI sn, iqvyN ieQy BI sorTw dy kwrn Cotw
AMk bdilAw hY, A^Ir qy v`fw AMk 12 hY [ so, ieh 12 sveIey B`t kl dy hn [
pwrQ iksy B`t dw nwm nhIN hY [ pWfvW ivcoN sB qoN au~Gy sUrbIr dw nwm Arjun sI
ies dw dUjw nwm pwrQ (pwQL) sI; ijvyN Bgvq gIqw ivc keI QweIN imldw hY [ iehI nwm
Arjun sRI gurU pMcm pwqSwh jI dw hox krky, pWfvW dy srdwr dI sUrbIrqw dy swDwrn
gux dy AwDwr qy aupmw-Alkwr vwriqAw hYijvyN Arjun rxBUmI ivc vYrIAW dy twkry
qy pYr itkw ky foldw nhIN sI, iqvyN gurU Arjn swihb BI pRmwxu purKu, mMny-pRmMny joDy hn,
kwmwidk vYrIAW dy twkry qy kdy folx vwly nhIN hn [

mQurw qy hirbMs
(20) 1407-09 . . mQurw . . 7[19[
(21) 1409 . . hirbMs . . . . 2[21[
not:- mhly pMjvy ky sveIAW ivc v`fw AMk kyvl iqMn vwrI AwieAw hY; pihlW 12, iPr
19, A^Ir ivc 21 [ so, ieh iqMn B`tW (kl, mQurw Aqy hirbMs) dy sveIey hn [

11 B`tW dy nwm
ies swrI pVqwl qoN B`tW dy nwm hyT-ilKy Anuswr bxdy hn:
(1) kl, ijs dy dUjy nwm klshwr Aqy tl hn [
(2) jwlp, ijs dw dUjw nwm jl hY [
(3) kIrq, (4) iB`Kw, (5) sl, (6) Bl, (7) nl, (8) gXMd, (9) mQurw, (10) bl,
(11) hirbMs [
Bwg 4

kyvl gurU dI vifAweI hI mzmUn hY


bolI qy ivAwkrx dw iDAwn zrUrI
SrDwlU mn BwvyN bwxI dy ArQ krn vyly bolI Aqy ivAwkrx muK r`K ky bhuq fUMGw jwx dI
loV nwh smJdy hox, pr B`t-bwxI sMbMDI jdoN AsI keI QweIN ieiqhwsk Koj dw i^Awl r`Kdy
Awey hW, qW ieh BI zrUrI jwpdw hY ik ij`Qy ikqy B`t-bwxI dy muK Bwv sMbMDI mq-Byd hY,
auQy BI bolI Aqy ivAwkrx dI shYqw lY ky fUMGI Koj kIqI jwey [

ie`k ie`k gur-ivAkqI dI vifAweI


sRI gurU rwmdws jI dy goieMdvwl swihb ivc joqI joiq smwaux dy ip`CoN dsqwr-bMdI dI rsm
vyly is`K sMgqW iek`qR huMdIAW hn [ ieh B`t BI ausy vyly auQy A`pV jWdy hn [ dIdwr kr
ky kpwt KulHdy hn qy iehnW dw ic`q gurU dI vifAweI krn leI aumwh ivc AwauNdw hY [
pihlw hI B`t au~Tdw qy AwKdw hY:
iek min purKu iDAwie brdwqw ]
sMq shwru sdw ibiKAwqw ]
qwsu crn ly irdY bswvau ]
qau prm gurU nwnk gun gwvau ]1]
so, B`t vwro vwrI au~Tdy hn qy gurU dI vifAweI krn leI iek iek gur-ivAkqI dI

vifAweI krI jWdy hn [ ijs B`t ny ikqy mu`F ivc QoVw ijhw Akwl purK dw gux gWivAw hY,
auQy hI aus ny gur-ivAkqI dw izkr BI kr id`qw hY ijs dy auh gux gwauxy SurU krn l`gw
hY [

mhly dUjy ky
AwE, ies ivcwr Anuswr swry B`tW dI bwxI ghu nwl vyKIey [ sveIey mhly dUjy ikAW dy
ArMB ivc B`t k`lshwr AwKdw hY:

soeI purKu DMnu krqw kwrx krqwru krx smrQo ]


siqgurU DMnu nwnku, msqik qum DirE ijin hQo ]1]
mhly qIjy ky
sveIey mhly qIjy ikAW dy ArMB ivc iPr iehI B`t AwKdw hY:
soeI purKu isvir swcw, jw ky ieku nwmu AClu sMswry ]
ijin Bgq Bvjl qwry, ismrhu soeI nwmu prDwnu ]
iqqu nwim risku nwnku, lihxw QwipE jyn sRb isDI ]
kiv jn kl sbuDI, kIriq jn Amrdws ibsrIXw ]1]
B`t kIrq BI gur mihmw hI krdw hY
ies qoN Agly B`t jwlp dy pMjy sveIAW ivc pRq`K qOr qy gurU Amrdws jI dI hI ausqiq
hY [ A`gy AwauNdw hY B`t kIrq [ ies dw pihlw sveIAw sw& qOr qy gurU Amrdws jI dI
ausqiq ivc hY [ jy B`t kIrq ny mMglwcrx vjoN Akwl purK dI kuJ ausqiq krnI huMdI, qW
auh pihly B`t vWg pihly hI sveIey ivc Aw jWdI [ srsrI qOr qy dUjy sveIey dw pwT
kIiqAW BulyKw l`g jWdw hY ik ieQy Akwl purK dI aupmw hY:
Awip nrwiex klw Dwir, jg mih prvirXau ]
inrMkwir Awkwru joiq, jg mMfil kirXau ]
ieh swrw sveIAw ghu nwl pVH ky jdoN iesy hI B`t dy cauQy sveIey dIAW A^IrlIAW do qukW
pVHIey qW id`s pYNdw hY ik B`t kIrq dy nyqRW ivc Akwl purK qy gurU Amrdws ie`ko rUp
hn:
Agm AlK kwrx purK, jo Purmwvih so khau ]
gur Amrdws kwrx krx, ijv qU rKih iqv rhau ]4]18]

sveIey mhly cauQy ky


A`gy vyKIey sveIey mhly cauQy ky [ pihly hI sveIey ivc B`t klshwr pihlW hI siqgurU

A`gy Ardws krdw hY qy AwKdw hY:


iek min purKu inrMjnu iDAwvau ] gur pRswid hir gux sd gwvau ]
gun gwvq min hoie ibgwsw ] siqgur pUir jnh kI Awsw ]
(ArQ:- siqgurhy siqgurU!) [
ieh vr mMg ky, B`t AwKdw hYmYN aus gurU (rwmdws jI) dy gux gwauNdw hW ijs dI crnIN
l`igAW dildR nhIN cMbVdw:
siqguru syiv prmpdu pwXau ] AibnwsI Aibgqu iDAwXau ]
iqsu Byty dwirdR n cMpY ] kl shwru qwsu gux jMpY ]
ies qoN AgWh 13 hI sveIAW ivc B`t klshwr gurU rwmdws jI dI vifAweI krdw hY [
A`gy nl B`t dy 16 sveIAW ivc BI kyvl gurU dI hI ausqiq hY [

klshwr B`tW dw jQydwr


hux AwauNdy hn 13 sveIey B`t gXMd dy, ijnHW ivc Sbd vwihgurU sMbMDI mq-Byd hY [
iehnW sveIAW qy ivcwr krn qoN pihlW ieQy ieh d`s dyxw zrUrI jwpdw hY ik bwkI dy
sveIAW BI ghu nwl piVHAW iek g`l sw& pRgt ho jWdI hY ik B`t klshwr qoN ibnw hor
iksy B`t ny mMglwcrx vjoN koeI quk nhIN aucwrI, is`Dy hI gurU dI ausqiq SurU kr id`qI hY
[ ip`Cy vWg B`t k`lshwr ny hI pMjvyN gurU jI dI vifAweI krn vyly pihlW Akwl purK
ismirAw hY:
ismrM soeI purKu Aclu AibnwsI ] ijsu ismrq durmiq mlu nwsI ]
siqgur crn kvl irid DwrM ] gur Arjun gux shij ibcwrM ]1]
ieh g`l BI ip`Cy id`qy gey i^Awl dI pRoVHqw krdI hY ik B`t klshwr ies jQy dw j`Qydwr
sI; Aqy ieh swry iek`Ty iml ky gurU Arjn dyv jI pws Awey sn [
AsIN ieh vyK Awey hW ik B`tW dw j`Qydwr ies bwxI dw mMqv sw& gur-aupmw d`s irhw hY
[ kyvl klshwr ny hI gur-aupmw krn vyly Akwl purK dI aupmw kIqI hY, auh BI
Awpxy sveIAW dy kyvl ArMB ivc [

B`t gXMd dy sveIey


AwE, hux B`t gXMd dy sveIAW v`l [ iehnW dI vMf iqMn ih`isAW ivc hY; srsrI nzr
mwirAW hI id`s pYNdw hY ik CMd dI cwl qy i^Awl iqMnIN QweIN vKo vK hn [
gXMd dy pihly ih`sy ivc kyvl gur-aupmw hY; dUjy ih`sy dy iqMn sveIey C`f ky A^Irly dohW
ivc iPr gur-aupmw [ ies ih`sy dy pihly iqMn sveIAW ivc Aqy qIjy ih`sy dy sveIAW
ivc vwihgurU dI ausqiq AwKx dw BulyKw kyvl ies vwsqy l`gdw hY ik swih`qk qOr qy

Anda mungkin juga menyukai