KORKU ve TTREME

brahimin seyahati Kierkegaardn Korku ve Titremesinin merkez temasdr. Kierkegaardn brahimi, iman snavnda ektiklerinden dolay ycedir. Ve brahimin bu strab ekii ve ycelii, sosyal deerlerin tipik rnei olmasnn aksine, onu kendi toplumundan ve sosyal usullerinden ok radikal bir biimde koparmaktadr. Kierkegaardn bizi brahimin ycelii ile etkilemesinin ok zel bir amac vardr. Aslnda Korku ve Titremenin brahim ve brahimin yks ile ilgili olmad rahatlkla sylenebilir. Sz konusu yk okuyucunun dikkatini baz ok temel sorulara ekmek iin kullanlmaktadr. Eser tartma amaldr ve bunu gerekletirmek iin Kierkegaard bizim ykde anlatlan strabn doasna odaklanmamz istemektedir. Korku ve Titremenin en kucaklayc genel mesaj; mevcut tartmada iman nosyonu o kadar ucuzlatlmtr ki, hakknda konutuumuz ey artk iman olmaktan kmtr ve eer brahim gibi kutsal figrleri ya da mann Babas olmas nedeniyle bilhassa brahimi yceltmek istersek, iman snavndan geen brahim gibi olmann nasl bir ey olduunu anlamak zorundayz.

ANKA YAYINLARI :27 FELSEFE Kitabn orijinal ad: FEAR AND TREMBLING (Penguin Books Ltd, 1985) :2

Kitabn ad: KORKU VE TTREME Yazan:

Sren Kierkegaard

ngilizce eviri ve takdim:

Alastair Hannay

eviren: BRAHM KAPAKLI KAYA

Yayn editr:

ERHAN GNGR
ISBN: 975-6628-26-X

1. Basm Ofset hazrlk Kapak Bask Cilt

Temmuz 2002 ANKA Ahmet Mayal Ecem Ofset stanbul Mcellit

ANKA YAYINLARI: stanbul Kitap ve Kltr Merkezi Bykreitpaa Caddesi No:22/2 Laleli/stanbul Tel: (0212) 513 30 30 Faks: (0212) 513 48 36 ankakitabevi.com e-mail: anka@ankakitabevi.com

KORKU VE TTREME
Johannes de silentiodan Diyalektik Lirik

Sren KIERKEGAARD

eviri brahim KAP AKLIKA Y A

YAYINLARI

SREN ABBYE KIERKEGAARD, 1813 ylnda Kopenhag'ta, yedi kardein en k olarak dnyaya geldi. An nesi, kz kardeleri ve erkek kardelerinden ikisi, o daha yir mi birinci ya gnne ulamadan ld. Babasnn banaz dindarlyla glgelenen ocukluu, yalnz ve mutsuz olarak geti. Kierkegaard, Meden Erdem Okulu'nda eitim grd ve niversitede teolojiyle birlikte liberal sanatlar ve bilim eitimi ald. renci olarak geirdii yedi yl boyunca, aka demik dehas ve msrife sosyal yaamyla nlendi. niver site kariyerinin sonlarna doru, babasnn sahip kt Hristiyanl eletirmeye balad ve yeni bir deerler sistemi ara maya balad. 1841 ylnda Regine Olsen ile nian bozdu ve kendisini eserlerine adad. Ondan sonraki on yl boyunca bir sr sylem ve on iki byk felsef makale retti. Bunlarn ounu takma sahte isimler (noms de plume) altnda yazd. Dikkat eken yaptlar; Either /or (Ya/ya da) (1843), Repetition (Tekrarlama) (1843), Fear and Trembling (Korku ve Titreme) (1843), Philosophical Fragments (Felsef Krntlar) (1844), The Concept of Anxiety (Kayg Kavram) (1844), Stages on Life's Way (Yaam Yolunun Aamalar) (1945), Concluding Unscien tific Postscript (Bilimsel Olmayan Dipnotun zm) (1846) ve The Sickness unto Death (lmcl Hastalk) (1849). Kierke gaard, ksmen 1846 ylnda hicivli haftalk Danimarka dergi si olan Corsair'i kzdrmas, ksmen de Danimarka Devlet Ki lisesi'ne srekli saldrlar nedeniyle yaamnn sonunda bir alay ve hor grme konusu oldu. 1855 yl Kasm aymdaki lmne kadar ok az kii onu arayp sordu. Ancak yirmin ci yzyln ilk dneminde eserleri hzla nlendi, hem mo dern Protestan teolojisine, hem de varoluulua ilham kay na oldu. Bu gn Kierkegaard, postmodern gelenein hem "iinden" hem de dndan bir ok dnr ve yazarn ilgi sini ekmektedir. ALASTAIR HANNAY, 1932 ylnda Plymouth, Devon'da sko anne babadan dnyaya geldi. Edinburgh Akademisi, Edinburgh niversitesi ve Londra'daki niversite Kole

ji'nde eitim grd. 1961 ylnda Norve'te yaamaya bala d ve halen Oslo niversitesi'nde Onursal Felsefe Profesr olarak grev yapmaktadr. Royal Society of Edinburgh'un yesi olarak sklkla San Diego ve Berkeley'deki California niversitesi'nde misafir profesr olarak bulundu. Alastair Hannay, bu kitaptan baka ayrca Kierkegaard'n Either/or (Ya/ya da) ve Papers and Journals (Makaleler ve gnlkler) adl eserlerini evirmitir. Dier yaynlar arasnda Mental Images - A Defence (Zihinsel mgelemler- Bir savunu), Kierke gaard (Arguments of the Philosophers) (Kierkegaard (Dnr lerin Argmanlar), Human Consciousness ve Kierkegaard: an Intellectual Biography (nsan Bilinci ve Kierkegaard: bir Ente lektel Biyografi) yer almakta, ayrca deiik felsef derleme ve dergilerde farkl konularda makaleleri bulunmaktadr. In quiry' nin editrdr.

NDEKLER

Takdim................................... ..................................................... 9

KORKU VE TTREME nsz....................................................................................... 47 Altrma................................................................................. 51 brahim'i vme Sylevi....................................................... 57

PROBLEMLER Kalpten Gelen A Konumas...................................... 69 Problem 1........................................................................... 99 Problem II..........................................................................115 Problem III.........................................................................131 Son sz..................................................................................... 175

TAKDM
Tanr brahim'e dedi ki, git ve bana bir evlat kurban et! brahim cevap verdi: Aman Tanrm, bana byk bir yk ykl yorsun! BOB DYLAN, Highway 61

brahim'in olu shak' kurban etmek iin daa yolculu una ilikin Tevrat'taki yk ok farkl ekillerde yorumlan d. Erken dnem Hristiyan Kilisesi tarafndan iman ve itaa tin kutsanmas amacyla kullanld. O zaman brahim ve onun Tanr'nn isteine tereddtsz itaatine odaklanlyor du. Musev kltrnde daha sonralar bu yk Tanr'nn merhametini istemek iin kullanld: Melek; "elini ocuun stnden ek, senden ona hi bir ey yoktur"* dediinde, kurban etmek iin kalkan el yerine, yerde kalan el nem ka zand. man, itaat ve merhamet sosyal erdemlerdir. Modern bilin asndan bu yk, bir yok etme ve ham gcn antisosyal kssas olarak grlmesi olasdr. Bob Dylan'n ark snn al cmlesi "Tanr dedi ki, ne istersen yapabilirsin b rahim, ancak gelecek sefer beni grmeye geldiinde koma lsn, brahim dedi ki, onu nerede kurban etmemi istiyorsun? Tanr dedi ki, 61. anayolda". Burada iman, itaat ve merhame tin yerini inkar, keyflik ve gzda verme almtr. brahim'in seyahati Kierkegaard'n Korku ve Titreme'sinin merkez temasdr. Ancak orijinalinde olduu gibi Kierkega* Genesis (Incilin ilk blm) 22.12

ard brahim'in zerinde durmaktadr; shak, brahim'in 'ycelii'nin zerinde bir rtden baka bir ey deildir. Ancak bu ycelik geleneksel yorumdan farkl olarak, brahim'in Tanr'nn kudretinin bir arac olma arzusudur. Kierkegaard'n brahim'i, iman snavnda ektiklerinden dolay yce dir. Ve brahim'in bu strab ekii ve ycelii, sosyal deer lerin tipik rnei olmasnn aksine, onu kendi toplumundan ve sosyal usullerinden ok radikal bir biimde koparmakta dr. Kierkegaard'n bizi brahim'in ycelii ile etkilemesinin ok zel bir amac vardr. Aslnda Korku ve Titreme' nin bra him ve brahim'in yks ile ilgili olmad rahatlkla syle nebilir. Sz konusu yk okuyucunun dikkatini baz ok te mel sorulara ekmek iin kullanlmaktadr. Eser tartma amaldr ve bunu gerekletirmek iin Kierkegaard bizim ykde anlatlan strabn doasna odaklanmamz istemek tedir. Bu takdimde bu zellikleri daha ayrntl olarak akla yacak ve bu amala Kierkegaard'n yazmlarnn arka plan nn baz detaylarn sergileyeceim. Korku ve Titreme, Kopenhag kitaplarnda ilk kez 16 Eyll 1843 tarihinde, ona elik eden bir alma olan Tekrarlar ve Terbiye Edici Sylemler ile birlikte grld. lk iki eser 'Johan nes de silentio' ve 'Constantin Constantius' mstear isimle riyle yaynland. Bu uygulama daha sonralar kendisinin 'es tetik rnler' olarak adlandrd Either/Or (Ya/Ya da) (1843)'ten Practice in Christianity (Hristiyanlkta badet) (1850)'ye kadar btn almalarnda srd. Alt balna gre, Korku ve Titreme bir 'diyalektik lirik'tir. Bu Korku ve Tit reme'nin temelde stil ve sunum standartlarna gre deerlen dirilecek bir edeb eser olduu ya da konusunun byk oranda edeb yetenein sanatsal geliimine araclk ettii an lamna gelmemektedir. Ancak eser bir lirik olarak adlandrld iin, yazarn kendi sanatnn en azndan ksmen bu stan dartlara gre deerlendirilmesini istediini syleyebiliriz. Aslnda Kierkegaard'n btn 'estetik' almalar, kendi edeb yeteneiyle aka nen birisinin rnleridir. Ancak onlar tamamen edeb almalar olarak okumak hem yanl

alglama, hem de hayal krklna neden olacaktr. Yanl al glama olacaktr, zira eserlerin temalar edeb ifadenin arac olmaktan ok, yazarn temel kayglarn yanstmaktadr. Yal nzca tarz edeb kabul edilebilir ve yazar sz konusu tema lar gn na karmak iin bu yolu semitir. Hayal krk lna neden olacaktr, zira okur temay iyice anlamadka, ki tema anlatmlardan aka karlamamaktadr- eserin b yk bir ksmnn edeb sunumun dayand ve hemen anla labilen anlama ters dtn grecektir. Kierkegaard'n 'estetikle kastettii; gzelliin takdiri fik rinden tamamen uzak bir ey deildir. Onun yaam tarz ni telendirmesinde; hibir eyin - yalnzca 'sanat', 'gzellik' ve 'iyi zevk' gibi etiketler iin sakl tuttuklarmz deil- estetik olarak ele alnmad sylenebilir. Bir eyi estetik olarak de erlendirmek onu oluturduu ilk etki balamnda, burada ve imdi sizi nasl etkilediine gre ya da sizi ekme ya da it me eilimine gre kavramaktr. Daha genel bir deyile, Kier kegaard'n ifadesiyle estetik deerlendirme; yaamn kendi sini iddetle arzu edilen ya da nefret edilen nesnelerin ve ay n zamanda bu ikisi arasnda daha dk derecelerde etkiye sahip nesnelerin bir deposu, ksacas korunmas ve yoklukla rndan kanlmas gereken (hangi tr olurlarsa olsunlar) mallarn havuzu olarak ele almaktr. Estetik yaam; Kierkegaard'n ifadesiyle 'imdi'ye (immediacy) adanm bir ya amdr. Szck Hegel'den alnmtr. Hegel bu szc, ii ne iman da -ki bu takip eden ey iin hayati nem tamak tadr- dahil ettii, yansmasz bilgi anlamnda kullanmaktay d. Ana 'diyalektik' eseri olan Concluding Unscientific Posts cript (Bilimsel Olmayan Dipnotun zm)'nde Kierkega ard yaamn imdiye adayan kiiyi 'tamamen greceli amalara bal'* olarak tanmlamaktadr. Greceli bir eye mutlak ballk fikri elikileri ykmay, -ki kesinlikle salarve buradaki atma iin uygun baz ifadeler bulmay ama

Concluding

Unscientific

Postscript,

ngilizceye

tercme

D.F.

Swenson

ve

W.Lowrie,

Prince

ton University Press, Princeton, N.J., 1941, s.412.

lar ve bylece Korku ve Titreme'nin temas hakknda bize bir fikir verir. Bu temann en basit fakat bir ok ynden en az uy gun ifadesi 'iman'dr. Szck yalnzca eksik olmakla kalmaz, ayn zamanda eserin iman hakknda baz tespitler yapmak tan ok, genel ya da zel anlamda, byle bir imanla ilgili ol duunu dnmek yanl olur. Gereksinim duyduumuz uygun ifade; Kierkegaard'n aklndaki iman trnn ne ol duunu ve onun mstear ismindeki szcklerle, bu konuda ne demek istediini anlatabilen bir ifadedir. Ancak amamz gereken bir paket daha var. Acaba iman hakknda herhangi bir ey sylemenin mmkn olduunu varsayabilir miyiz? Burada Kierkegaard'n yazmlarnn Hegelci arka planna dikkat etmeliyiz. Hegel kesinlikle, kiinin iman hakknda konuabileceini dnyordu. Fakat bunun nedeni Hegel'in kendi felsefesini prensip olarak, btn ko nularn gerek karakterini, felsef olmayan bilin biemlerine 'uygun' ekilde grmeyi salayan genel bir avantajl bak as saladn dnmesidir. Hegel iki alternatif bilin biemini ele almaktadr: Sanat ve gvenlik deneyimi (olaan, dar anlamda 'estetik') ve dinsel deneyim. Hegel'e gre bun lar bilgi ya da anlaya giden eit oranda geerli rotalar olu turmalar nedeniyle birbirlerine alternatif deildirler. En iyi olaslkla her ikisi de, bu adan gerein ksa ve temel yn leri arptlm bir vizyonunu salayabilir. Hegel, tam ve bo zulmam vizyon ya da byle bir vizyonun elde edilmesi ola nann yeterince kavranmasn, Mutlak Akl olarak adlan drmaktadr. Mutlak Akl, rasyonel bir akldr. Sanat, Mutlak Akl'n kendisini insan bilinci iinde, ancak donuk bir slup la ifadesinin bir yoludur. Rasyonel; gzellik deneyimi iinde ve bilhassa doadakinden ok sanatta, beden giymi olarak duygularmza grnr. Din ise; Mutlak Akl iin daha iyi ancak hl donuk bir aratr. Burada rasyonel hem duyulara, hem de bu gne kadar yksel bir yap verilen ve Hristiyanlk'ta Mutlak Akl'n vizyonunu bu bilin biemi iinde mmkn olan oranda uyumlulatran, zekaya hitap eder. Ancak ierik hl yalnzca sembolik ya da resimseldir. Felse

fe, Mutlak Akl'n en yksek ifadesidir ve felsefede Mutlak Akl'n sanatsal bildirgeleri ve dinsel bildirgeleri onun yeter li ve rasyonel ifadesini kazanr. O zaman doal olarak Hegelci dinsel iman, akim geici bir durumu olarak grr. Gere i rasyonel realiteye daha uygun bir tarzda kavramak iin, kii daha ileri gitmek zorundadr. Kii mutlaka felsef bak asna ulamaldr ve orada dinsel inancn o fenomenlerin 'gerek' haline dntrecektir ve bu artk kiinin sahip ol duu eyden baka bir eydir. O zaman kii yalnzda imann ilerisine gemekle kalmayacak, ayrca iman da, eylerin (te melde rasyonel) emas iinde uygun perspektifine yerleti recektir. stelik kii onu, kavramlar bieminde, ortak bir li sann szckleriyle paylalabilir dnceler biemine uyarlayacaktr. Kierkegaard'n, yazarna, Grimms'in masallarndan birin den, 'Sadk Uak'tan* dn ald 'Johannes de silentio' ad n verdiine dikkat edelim. Ancak Kierkegaard'n Sessizliin John'u tamamen sessiz bir kii deildir. Eer sessiz olsayd bir yazar olmazd. Masaldaki sadk uak da deil. Bunu yap makla ta kesilebileceinin farknda olmasna ramen, sahi bi olan gen krala onu tehdit eden tehlikeyi haber verdi. (Korku ve Titreme ile daha ileri bir balanty ndelemek ister sek; kral ve kralienin iki oula sahip olduu daha sonraki dnemde, kral ve kralie Johannes'i yeniden yaama dn drmek iin oullarnn hayatn feda etmilerdir, bunun zerine Johannes ocuklar yeniden yaama dndrmtr.) Yazar Johannes'in szcklerle aras iyi deildir; yine de iman hakknda, eer ona sahipseniz, baka birine aklayamayaca nz bir ey olduu dnda, herhangi bir ey sylemekte zorlanmaktadr. man, Hegel'in 'sistem'i (Hegel'in Mutlak Akl'n effaflna ykselmenin tam aklamas iin kullan d isim) gibi baz yksek noktalardan grmek yerine, Kier* ke ka Bu kkenle ss dilindeki ilgili 214 iddiann ve sahibi E. ileri Niels Hirsch olup Teologisk Bu Tidsskrift Korku for ve den danske FolkekirDanimar Ugle-

(1931),

devamnda ilikin

srlmtr. Thulstrupun

bilgiyi

Titreme'nn

versiyonuna

yorumuna

borluyum.

Gyldendals

boger, Kopenhag, 1968, s. 164.

kegaard'n yazar bizi imann, dnce sistemi iinde yerinin olmad, 'imann tam olarak dnmenin bittii noktada balad' ac gereine gtrmektedir. Johannes de silentio iin iman dnlebilecek olann snrlanmasndan ok ifa desidir. Ona sahip olan kii, neye sahip olduunu syleye mez. Ya da en azndan imann ne olduunu herhangi bir 'sis tematik' ya da bilimsel bak asndan syleyemez. (Hegel'in de kendi sisteminin bir bilim, ruh bilimi olduunu d ndne dikkat etmeliyiz). Ancak Korku ve Titreme'yi oku duumuzda Kierkegaard'n, mstear isminin bize, bir kim senin, shak'n babas brahim'in shak' kurban etmeyi ka bullenmesiyle ispatlad iman gibi, gerek imana sahip ol mas halinde, kendisini bu adan insan sylemi krallndan dladn sylemesini istediini bile sanabiliriz. Onun ima n, genel olarak anladmz ekliyle insanl, yani birbiri mizde grmeyi ve deerlemeyi beklediimiz az ya da ok ta nmlanm mizalar setini aalamaktadr. Kierkegaard'n yazarnn iman sahibi olmaya atfetmesini bekledii anlalmazln tam boyutu konusunda (tartma kesinlikle var olmakla birlikte) tereddtler olabilir. Ancak Korku ve Titreme'nin iman ele alndaki genel anlam yeterin ce aktr: Eer iman hakknda konuacaksak, iman, insanla rn eylemlerini ve birbirlerine kar yaklamlarn tanmla maya ve hakl klmaya yetecek ekilde, herhangi bir lisanda aklayamayz. Korku ve Titremenin nsznde Kierkegaard'n zamanndaki imann, kiinin sonunda ulamay ama lad yer deil, yaamn kiinin balad yeri olduunun dnld belirtilmektedir. Yunanl kukucular btn ya amlar boyunca kendi yarg yrtme haklarn kullanma mak iin abaladlar ve onlar baz tartmal konularda bir karar vermeye zorlayanlarn her trl basklarna kar, zi hin huzurunu karar vermemekte buldular. Korumaya al tklar ey, yenmek zorunda olduklarn hissettikleri olgunlamamlk hali deil, kukuydu. Yaygn Hegelci iman nos yonu da aynyd. Johannes'in nsznde adalarnn yap tn syledii gibi, inanabilmek, kiinin ucuzlatlm iman

kavrayna sahip olmas gereken nihai bir ama deil, ima nn balang noktasdr. Kii iman; belli bir aydnlanma iinde, yetikin insanolunun ba edebilecei doru ve uy gun trde bir durum olarak grmelidir. O zaman iman, eski nesiller iin olduunun aksine, en st dzeydekinin arzula yaca bir ey olmad gibi, amzdakilerin kendileri iin koyduu hedefler de, imann 'mr boyu srecek bir grev' olarak grld eski nesillerin hedefleriyle ayn deildir. brahim'i, 'imann babasn' ele alalm. Onun imannn Tanr tarafndan snand sylenmektedir. Her standarda gre amansz bir snama! brahim, eylemi gerekletirecei nokta ya kadar tek ve ok sevgili olu shak' ldrmeye hazrlan mak zorundayd. brahim snamaya dayand; ancak son an da olunun yerine bir ko kurban etmesine izin verildi ve bundan sonra, olunun soyundan gelen uluslarn ve ailele rin deerli babas olarak kutsand. Ancak bu kutlama yalnz ca szl olarak gerekletirildi. Biz yalnzca brahim'in yaa dklarn anlamamakla kalmyor, ayrca Hegel felsefesi tara fndan; brahim'in yceliini lebilecek lye sahip oldu umuzu ve brahim'in imannn 'mmkn olduu kadar k sa zamanda iyilemesi mit edilen bir ocuk hastal' imi gibi deerlendirilebileceini sanmaya yneltiliyoruz. Bir son deyiinde Johannes de silentio; insan idealleri olarak deer lendirdiimiz eylerin deerini ykseltmenin tek yolunun, bu deerleri zaten elde etmi olma konusunda daha az tat minkar ve daha ok eletirel olmak olup olmadn sormak tadr - eer 'zamanmz dolduracak bir eylere sahip olma' dan baka bir nedenimiz yoksa, yani ipin bo ucunu tutmak suretiyle. Johannes bir alternatif nermektedir; yaamn so runlarnn ve grevlerinin gerekte neler olduunu anlama y, onlar aklmzda taze tutmay ve bunlarn zlmesi ge rekmediini ve Hegelcilerde olduu gibi, iinde sorunlar ve grevlerin hemen hemen kaybolduu yeni bilin biemleri kazanmak suretiyle zlebileceini, aklda bulundurmay nermektedir. Bylece gelecek nesiller sorunlarla yzlemeksizin zm mirasn devralacaklardr.

Korku ve Titreme'nin en kucaklayc genel mesaj; mevcut tartmada iman nosyonu o kadar ucuzlatlmtr ki, hakkn da konutuumuz ey artk iman olmaktan kmtr ve eer brahim gibi kutsal figrleri ya da mann Babas olmas ne deniyle bilhassa brahim'i yceltmek istersek, iman snavn dan geen brahim gibi olmann nasl bir ey olduunu anla mak zorundayz. Eer brahim yce ise, o zaman onun ba ard eyin ne olduunun net bir resmine sahip olmalyz. Johannes de silentio'nun, Korku ve Titreme'sinde, olduka net iki ayrm belirmektedir. lk ksm diyalektik olmaktan ok li riktir. brahim ve shak yksnn, hepsi de brahim'i bizim iin anlalr hale getiren ancak hi birisi onu imann babas yapmayan, drt farkl versiyonunu ieren bu ksa blmde bizler doru mantk erevesine 'ayarlanyoruz'. Yazarmz bu drt versiyonu, bu yky ilk kez ocukluunda dinle yen ancak sonra, brahim'in ycelii hissini kaybetmeden, bydke brahim'in gerekte ne yapt konusunda kafas gittike karan bir kii tarafndan imgelenmi olarak sun maktadr. Bu kii - bize sylenmiyorsa da- nceki etkilenme sine yeni deneyimlerinin detaylarn eklemek iin, kendisini olaylarn gzlemcisi konumuna koymakta, ancak dnce dzeyinde olan kavramaya almaktadr ki, Johannes de silentio bu giriimin doasnn kendi 'lirik'ine 'diyalektik' ka litesi kazandrdn gstermektedir. Bunu 'brahim'i vme sylevi' takip etmektedir. Sylevin nosyonu, Johannes de si lentio'nun bizi brahim'in gerekte neler yaadna ulatr mak iin gsterdii 'lirik' abann merkezini oluturmakta dr. (Bu nedenle Danimarka lisanndaki 'Lovtale'yi 'methiye' ya da 'resm vg' anlamna yakn olmasna karn bu sz ckleri kullanmadm) Korku ve Titreme'nin temel ilgi oda, (zarfna zt olarak) imann ne olduu ve eer herhangi bir ey ise, hakknda konuulup konuulamayaca sorusudur. Sonucun konuulamayaca eklinde olduu grnmekte dir. Ancak kesinlikle brahim hakknda konuabiliriz. Onun hakknda bir ok ekilde konuabiliriz: ocuun yky ilk kez duyduu gibi dnmeden ve yetikinlikte kulland

mz ayrmlar henz renmemi iken ya da -yazarmzn iz leyen blmde daha ironik bir mizala iaret ettii gibi- ay rmlar bilen ancak onlar Pazar ayinindeki brahim methiye sinin szl ifadesinde kullanmay unutan bir rahip gibi ya da, 'sylev'de bize sylendii gibi, brahim'in kahramanl nda kendisinin imrenebilecei daha iyi bir doa gren, an cak bunu yalnzca ifade etmekle yetinen air gibi. Johannes de silentio bizi btn bunlarn daha ilerisine gtrmektedir. Tanr tarafndan shak' kurban etmesinin, onun imann yal nzca z olunu ldrmeyle ispatlamasnn emredilmesinin, brahim iin ne anlama geldiini anlatmaya almaktadr. brahim bir ok ynden yce olabilirdi. Olunun yerine ken disini kurban edebilirdi. Ya da imandan ok, teslimiyet iin de shak' kurban edebilirdi (yukarya baknz). Ancak onun zel ycelii, yapt eyi yaparken shak' geri getirebilece inden phe duymamasyd. brahim, ne yaparsa yapsn hatta ldrme noktasna varsa da; shak' koruyamasa bile, onun yeniden hayata dndrlebileceine inanyordu. Onun ycelii, shak'n onun iin ifade ettii btn anlama ramen ve inancnn yanl olduunun ortaya kmas halin de kaybnn byk olacann tam idraki iinde olduu o du rumda bile imann koruyabilmesidir. Johannes de silentio'nun brahim'i vme sylevinin sonucu onun yceliini alanda ortaya koymaktr: neyi sevdii asndan (Tanr), ne yi inanarak bekledii asndan (imkansz) ve ne iin abala d asndan (dnya ya da kendisi iin deil yine Tanr iin). Burada Johannes de silentio'nun syleyebileceinin zeti: brahim'in; hayal edilebilecek en zor snama iinde bi le, insan yaamnn, shak'n, kendisinin, herkesin yaamnn anlam ve deerini; insann dnyada, hem darda hem de kendi ruhunun 'karanlk ihtiraslar' iinde karlat ve katlanmak zorunda olduu 'yaratln fkeli elementleri ve glerinden' deil, yaratln kaynandan aldn kabul et meye istekli ve bunu baarabilecek nitelikte olduunu ispat laddr. Her ne kadar yazarmz bunun iin brahim'e imrense de,

onu anlayp anlayamayaca sorusu hl ortada durmakta dr. Bu soru Korku ve Titremenin daha dzgn 'diyalektik' ksm olan ikinci blmde ele alnmaktadr. Bu blm, bu balamda 'iman'n ne anlama geldiini anlamak iin gerek sinim duyduumuz ayrmlarn grafik aklamasn vererek sahneyi oluturan bir 'Kalpten Gelen A Konumas' ile almaktadr (Forelig Expectoration, 'balang itiraf', genel likle ngilizce konuanlar yanltacak ekilde "balang bo az temizlemesi' (preliminary expectoration) olarak evril mektedir). Her ne kadar burada ayrmlarla yzleilmesi on larn oluturulmasndan daha g olsa da, Kierkegaard 'di yalektikle modern dnrlerin 'kavramsal zmleme' ya da ayrmlarn belirginletirilmesi olarak adlandrabilecei bir almadan daha ilerisini kastetmektedir. Bu blmn en ak ilan edilen amac, itirafn 'balangc' oluturduu ve b rahim'in 'sylev'de de kendisine atfedilen zel ycelik iin gerekten vlmesi gerekiyorsa, o zaman Hegelci felsefenin baz temel prensiplerinin savunulamaz olduunu gsteren 'Problemler'dir. Buna kart olarak eer Hegelci felsefe pren sipleri savunulabilir ise, o zaman Hegelciler brahim'in y celiinden sz etmemelidirler. Prensipler problem olarak ele alnmakta ve bunlar dzenli Korku ve Titreme'nin diyalek tik ksmn oluturmaktadrlar. Hegel'in, kendi deyimiyle, 'etik yaam' kavramna (Sittilichkeit) gre; davran herhangi bir toplum tarafndan olu turulan etik birliin srdrlmesine katkda bulunuyorsa ahlka uygundur. Bireyler tarafndan kendi adlarna gerek letirilen eylemler, niyet olarak ve/veya eylemsel bakmdan, bir btn olarak toplumun iyilii ile ilikilendirilemiyorsa ahlkszlk saylr. Birey kendisini toplumsal balar ve g revlerle bal hissetmiyorsa (en azndan kendi grubundakilere kar) ya da sosyal btn iinde kendi bireysel katlm nn iyi olmasn bir gereklilik olarak grmyorsa; gerei grmekten, birey ve toplum arasnda, ya da hem Hegel hem de Kierkegaard'n kulland terminolojiyle ifade edersek 'zel' ile 'evrensel' arasndaki 'rasyonel' ilikiyi grmekten

yoksun demektir. (Kierkegaard'n bazen, zel bireyin var oluu ile evrensel iinde var olu ayrmnn konu edilmedii yerlerde bireye, ya da Individet'e gnderme yapmas nede niyle, "den Enkelte"yi "tekil birey" olarak tercme ettim. Ve mantksal evrende mutlak genellii akla getirmesi halinde yanltc olacan bilerek "det Almene"yi "evrensel" olarak tercme ettim. Hegel ve Kierkegaard'da "evrensel"; "par a"nn kart olarak "btn" nosyonuyla ya da en fazla sa lam bir alan iindeki genelle yani bir toplum ya da ulusla balantldr.) Korku ve Titreme'de etik art -her ne kadar ger ek olduu yalnzca varsaylsa bile (aaya baknz)- bireyin "evrensel iin bir eyler yapyor olmas" gerei olarak yer al mtr. Bu gre gre normalde grevinize kart olarak ka bul edilebilecek bir eyi yapmak, ancak eer evrensele yne lik baz daha geni yararlar varsa hakl bulunabilir. Bylece baba ya da anne olarak ykmllklerinize zt hareket et mek zere, devletin askerlik hizmetine arlabilirsiniz. Eer yapmanz istenen ey, diyelim ki olunuzun idam iin bir idam kararn imzalamak ise, aksi halde ocuunuza kar (ve elbetteki ayrca o ocuun yesi olduu topluma kar) bir ahlk zulm olarak adlandrlabilecek olan bu eylemi nizden dolay aklanacaksnz. Aslnda yalnzca aklanmakla kalmayacak, ayn zamanda bir tr ahlk kahraman ilan edi leceksiniz. Ancak ayn eylemi byle bir ortam olmaksnz gerekletirecekseniz ve eer bu eylemin iinde evrensel iin bir ey yapmak olarak kabul edilebilecek bir ey yoksa, etik ifadeyle, lanetlenirsiniz. Ama bu tam olarak brahim'in iinde bulunduu durum. Bunu yapmasnda evrensel iin herhangi bir yarar olmama sna ramen, z olunu ldrmeye hazrlanyor. Aslnda, ya zarmzn iaret ettii gibi, her ne kadar Tanr brahim'e shak araclyla uluslarn atas olaca szn vermise ve bu sz (gelecek) 'evrensel'e ilikin bir sr ise de, brahim ola ynda ilave bir ironi daha vardr. Evrensel, brahim'in eyle mine girmise de bu ancak '(shak'n) belinde gizlenmi ola rak bulunmaktadr. Eer brahim'in eylemi basit, ya da kar

mak, bir cinayet deilse, o zaman etik yaam balamnda mutlak olarak adlandrlabilecek ve onunla karlatrldn da etik yaamn kendisinin yalnzca greceli olduu bir oto rite bulunmaldr. Bu artn saland durumu Johannes de silentio, "etikselin teleolojik dengesi" olarak adlandrmakta dr. Zira bu durumda etik yaam kendi iinde bir ama ol maktan kar ve bir btn olarak baka baz amalara ya da telos'a hizmetkr olur. Kierkegaard'n brahim ve shak yksn Korku ve Titre me'de kullanmas, ok fazla kar tartmaya yol amtr. Bu davran bazlarn, onu barbarca eylemlerin 'iman'a bavu rularak cezalandrlabilecei grne mahkum ederek, Ki erkegaard'n dncesini hemen reddetmeye yneltmitir. Kierkegaard'a balangtan itibaren daha sempatik davran may seen dierleri ise; rnein Korku ve Titremenin nihaye tinde bir takma adn eseri olduu ve (Kierkegaard'n aka syledii gibi) aklanan grlerin Kierkegaard'n kendi d ncesi olarak kabul edilemeyeceini, ya da Kierkegaard'n yar air olduunu ve rneklerini analojik kesinlikten ok ilk etkileri iin setiini, ya da onun kayglarnn tartmal oldu unu ve bu nedenle brahim ve shak rneinin stratejik abartma olarak kategorize edilmesi gerektiini ileri srerek ve bunun gibi gerekeleri sralayarak yorum yapmamay ter cih etmilerdir. Kierkegaard' kurtarmak iin yaplan bu tr giriimleri ve hatta onun fikrini hemen reddetme kararn kk grmyorum ve eitli grleri yaymak ve deerlen dirmek iin yeterli alan bulunmadan bunu kesinlikle yap mazdm da. Ancak, bana gre bu reaksiyonlar genellikle ger ek metne yeterince yakndan bakmama ve tartmay takip etmemeden kaynaklanmaktadr. Baklacak ilk yer bu iman nosyonudur. brahim'in rneklik etmesi istenen ey nedir? "Kalpten Gelen A konumas"nda Johannes de silentio bize, kendi greceli "valyeleri"nin figrleriyle temsil edi len, teslimiyetle iman arasndaki ayrmn bir grafiksel temsi lini sunmaktadr. Kierkegaard'n anlayna gre n teslimi yet olmadan iman olmaz. Bundan da fazlas, inanan kendi

20

siyle birlikte teslimiyet valyesine hayat bir eyleri gtr medike iman olmaz. Ve dnyada kiinin kalpten saldracak kadar ok gl duygularla istedii bir ey olmadka, tesli miyet olmaz. Teslimiyet, eskiden olduu gibi, kiinin en ok sevdii mitlerini, o mit ettii eyin eriilemez olduunu grdnde terk etmesidir. Teslimiyet kiinin kalbinin arzu su hakknda dnmekten vazgemesi deildir. Aksine tes lim olmak eski ilgiyi korumay, ancak yeryznde hibir e yin bu arzuyu tatmin etmeye yetmeyeceini kabul etmek de mektir. Eer bu arzunun aslnda tatmin edilebileceini kabul edersen de, bu ancak "absrdn gcyle" olabilecektir. Bu rada "absrd" "mantksal olarak olanaksz" anlamna gel mez, "insan gcyle olanaksz" ya da "herhangi bir anlala bilir yolla olanaksz" anlamna gelir. Bir dostu len kiinin her eyden ok isteyebilecei ey, o dostunun yeniden yaa ma dnmesidir. Eer kii bunun absrdn gcyle mmkn olabileceini dnrse ve eer mitlerinin ve hatta beklen tilerinin bilinmesine izin verirse, phesiz kendisini samal a mahkum edecektir. Umut ya da beklentide mantksal absrdlk yoktur; kii dostunun hem l hem de canl olmas n dilemez, yalnzca canl olmasn ister. Ama bu, yine de ab srd bir umut ya da beklentidir ve byle bir dnceye sa hip olan herkes bunu tatmin iin mutlaka absrdn gerek lemesi gerektiinin tam bilincinde olarak yapabilir. Eer, r nein, umut ya da beklentiye sahip kii; bu umut ya da bek lentinin tatmininin bir nsan imkanszlk olduu gerei ya da inancyla tam olarak yzlemedike, kiinin kafas bir tes limiyet valyesi olamayacak kadar kark olacaktr. Eer yeniden dirilme olaynn gereklemesini imkansz olarak gryorsanz, yazarmzn kendi rneini ele aln. Gen bir adam bir prensese ak olur; ancak sonradan bu hususta hi bir ans olmadn fark eder ve kendisini imkansza teslim eder. Bunun iin buradaki fikir absrddr. Bir eliki olmad aktr. Kim bilebilir ki? Belki de gnn birinde bu gen kendisini, prensesin ulalamaz olmaktan kt bir durum da bulabilir. Ancak gen teslim olduu srece bu ihtimali ta-

sarlayamaz. O zaman iman, bu ihtimali tasarlamasa bile gen adamn, (absrd olarak) mmkn olann aslnda kii nin geleceinde var olduunu kabul etme yeteneidir. Jo hannes de silentio'nun iaret ettii gibi, insanlarn genellikle "iman"la kastettii ey, daha az bir ey, kiinin her eyi terk ettiim varsayan bir ey deil, kiinin "her eyden feragat et mek" iin gereksinim duyduu bir eydir. Bir baka noktaya gelelim. man neredeyse mnhasran, Tanr'nn varlna inanma fikriyle balantldr. Ancak bu, imann burada ifade ettii anlamn tamam deildir. Johan nes de silentio, brahim'in yalnzca teslim olduu durumu imgelemektedir. brahim iin teslimiyet, Tanr'nn varlna inanmaktan kendisini dlamas olamaz. Johannes'e gre, b rahim asndan teslimiyet shak' Tanr'ya teslim etmekti. Teslim olmu brahim shak' geri getirmeyi bekleyemezdi. Ancak bu beklememe onun, shak' yaama dndrmek iin gerekli insan st imkanlar kullanacak bir Tanr olmadna inand iin deildi. Daha ok Tanr brahim'e babalk sev gisini gsterme frsatn geri vermeye hevesli olduuna g venilebilecek bir tanr deildir. Teslim olmu brahim, Tanr'nn shak' kurban etmesini istediine inanyor ve onun bilgisine gre bu kurban etme, shak'n sonu olacakt. Eer brahim zaten Tanr'nn varlna inanyor olmasayd, o za man zorluklar olacakt. Eer snav brahim'in Tanr'nn var lna inancnn bir kant olsayd, brahim snav kimin yap tn sanacakt? yk brahim'in bu snav Tanr'nn yapt n kabullendiini sylemektedir. Fakat o zaten Tanr'nn varlna inanyordu.- ve gerek, onun snavda baarsz ol mas halinde bile hl doruydu. Snavn brahim'den istedi i onun Tanr'nn varlna inanmas deil, Tanr'nn, Onun babalk sevgisini gstermesi frsatn ona geri vermek istedi i ve buna gcnn yettiine inanmasdr. Tanr'nn varl na iman brahim'in zaten sahip olduu bir eydi; onun ispat lamak zorunda olduu ey, Tanr'nn shak' ldrmesi emri ni yerine getirse bile sonunda shak'tan yoksun braklmaya cana olan inancdr. "Sonunda" "bundan sonra"y iermez.

Johannes de silentio'nun syledii gibi, brahim bu yaamda shak' absrdn gcyle geri getirme olaslna inanmak tadr. brahim'in snav, kendisiyle shak'n, shak' kurban ettikten sonra bile, birlikte yaayacana inandn gster mekti. yknn Kierkegaard'n versiyonunun zne, senaryo yu eitlendirerek daha da yaklaabiliriz. Kierkegaard'n, as lnda brahim'in Tanr'nn varlna imannn snanmasn amaladn varsayalm. Bunun anlam brahim'in Tanr'nn varlna inanmama seeneine sahip olmas ve snavn do as nazara alndnda, brahim var olduuna inanmasn istedii bir tr Tanr'ya inanmayla ilikilendirilmeyi g bu lacakt. kinci olarak, brahim'in shak' kurban ettiini ve "sonunda" onu geri getiremediini varsayalm. Bunun anla m; snavn aslnda brahim'in sand snav olmad anla mna gelebilir. Burada snav, Tanr'nn brahim'in imann "evrenseli baarmak" doruluu iinde kantlamasn iste yen bir Hegelci olabilecei etiksel teleolojik ayartmaya diren me snav olabilirdi. Ya da nc olarak, Hegelci bir Tanr ihtimalini dlayabiliriz; ancak hl brahim shak' geri ala maz. brahim'in inand gibi bir Tanr, brahim'in shak' ge ri alacana inanmaya ynlendirip, shak' geri vermeyecei byle bir eylemi talep edebilir mi? Ya da (Descartes'in glge leri *) Tanr'nn var olmadna dair bir tr kant olabilir mi? lk sanya ilikin olarak, sylediim gibi, brahim, Tan r'nn var olduuna inanmamaya karar verebilecek birisi ola rak anlalmamaldr; onun seimi daha ok Tanr'nn var ol masn umut etme ya da bekleme ile ilikilidir. kincisi, Kier kegaard'n Tanrsnn Hegel'in Tanrs olmad, daha ok anlalmas etikselin teleolojik dengesi iin ar yapan bir deerler kayna olduu ayn derecede aikardr. nc ve daha sorunlu san bakmndan, burada Kierkegaard'n niyet leri sorusuyla ba etmede, bu sany benim iin ekici klan;
* Descartes, Meditations on First Philosophy'sinin drdncsnde, Tanrnn mkemmel olma

s halinde aldatmayacan ileri srmektedir.

gerekte neyin anlatldna odaklanmasdr. brahim shak' geri alacana inanmakta ve geri almaktadr. Geri dnmeme si ihtimali brahim'in grmezden gelmeyi setii olaslktr ve sonuta bu sannn doru olduu ortaya kmtr. yk nn pf noktas bu iki zellii bakmndan en iyi ekilde iz lenebilir. 'Kalpten gelen A Konumas' bize brahim'inkinden ok farkl bir iman valyesi portresi izmektedir. Burada valye grn itibariyle sokaktaki adamdan farkl deildir; aslnda tepeden trnaa bir kk burjuva, sokaktaki bakkal olarak grnmektedir. Dnyadaki evinde bulunur ve yaa mn her trl detaynda btn olas hevesiyle yer alr. Bu dnya iin btn umutlarn brakan birisi gibi, hibir dalgn bak ve teslimiyeti kopu iareti tamaz; ancak brahim'in sessiz teslimiyetiyle karlatrlabilir bir yan da yoktur. Ve yine de bize bu kiinin, "insanca ifadeyle" hakknda ilgi duy duu eylerin onun aka onlara verdii deere sahip olma larnn absrd olduu yolundaki yerleik inanca kar, her an "iman hamlesi" yapt syleniyor. brahim'le aralarnda olmas amalanan analoji bu olabilir. shak, yalnzca metaforik anlamda deil, her anlamda brahim iin btn dnyadr (gelecek nesillerin vaadi olmas ynyle geni anlamda da btn dnyadr) ve brahim'in shak'la ayrlmaya istekli olu u, "btn dnya"ya sahip olma nsan olaslndan feragat anlamna gelen teslimiyetin gerekli bir zelliini temsil et mektedir. Bu zellik mutlaka brahim'in imannn bir ele menti olmaldr. Ancak yalnzca bu zellik, teslimiyetin ta mam deil. Johannes de silentio'nun teslimiyet valyesi, prensese ak gen adam, aknn anlamszln bir kez fark ettiinde, onun bir dnyal proje olma ynn iptal eder ve prenses fikrini bir tr Tanr inancna dntrerek akn Tanr'ya yneltir. Yazarmz onun aknn "sonsuz akn ifa desi" haline dntn sylemektedir. Eer brahim shak' kaybetmeye teslim olsayd, shak' Tanr'ya brakacak ve akn Tanr'ya, imdi bir baba olarak sevdii her eyden arpc biimde yoksun kalarak, dnyadan uzaa ynelte-

ekti. Ancak bir iman valyesi olarak srekli bir dnyev s hak aknn nsan imkanszln kabul etmede, teslimiyet valyesini gemek zorunda olsa da, tam bir iman valyesi olarak, akn eski hedefine, dnyev hale, hl bir nsan im kanszlk olmasna ramen, imdi absrdn gcyle, iman da bir kutsal olaslk kazanm ve hatta bir kesinlik olarak ndelenen hedefe yneltmektedir. Kesinlik yanl yerde ara nrsa ne olacak sorusunu sorabilir ve bu olayn sonular hakknda speklasyon yapabiliriz. Bu Tanr'nn olmadna bir kant olabilir mi? Ya da eer brahim, shak ve kendisi iin en iyisinin birlikte kalmak olduunu varsaymakla yan l yapm olsayd veya Tanr'yla birlikte olmann shak iin daha iyi olmayacan varsaym olsayd ne olacakt? Bu tes limiyetin durmak iin uygun yer olduunu ve imann ok uzak olduunu gsterecek miydi? Ancak bu sorularn, dik kati, yknn arpc olmas amalanan zelliklerinden uzaklatracana inanyorum. Bu zelliklere gre brahim'i temelde, kendisine shak'n kimliinde sunulan yaamdaki gzel eylerin deerlerini yalnzca var olmalar, ve deerlendirilebilmeleri, yaanabilmeleri, zevk alnabilmeleri plak gereinden deil, varlk kaynann kendisinden aldklarn en kesin biimde kabul etmek olarak grmeliyiz. brahim, gerekte olduu gibi, shak' tekrar dzgn bir temelde geri alabilmek iin teslim ediyordu. Eer brahim'le bakkal arasnda benzerlikleri bu nokta dan daha ileri gtrmezsek, brahim'in yksndeki nemli elementlerin kesinlikle kaybolaca anlalmaktadr. lk ba ta, Johannes de silentio'nun iman valyesini bakkal olarak betimlemesinde kurban etmeyi imgeleyen hibir ey yoktur ve brahim'in shak' kurban etmede isteklilii onun iman nn snanmas olarak varsaylmaktadr. kincisi, bakkal valye betimlemesinde brahim'in zverisini ieren etik so rumluluun ihlalini imgeleyen hibir ey yoktur. Bu iki benzemezlii ksaca deerlendirelim. lki zveridir. Bir zveride bulunmak deerli bir eyi ya da bir kimseyi, de er leinde o eyi ya da kiiyi vermekten kanmakla hiz

met edilecek (zaten yksek olduu kabul edilen) yarardan daha yksek olan bir yarar uruna feda etmektir. brahim'i anlamadaki sorun daha yksek olan yararn ne olduunu kavramaktr. Daha yksek bir ama iin zveride bulunma tarih ve mitte yeterince tandk bir olaydr; bu genellikle ulu sun ya da devletin karlar iin yaplr ve zveri kendi yarar larn ulusun ya da devletin yararlar ile birlikte tanmlayan lar tarafndan (gzleri ya dolu olarak) alklayanlar iin ya plr. Ancak shak' kurban ederken brahim aka payla lan trde bir yksek yarara hizmet etmiyordu. Kimse onu alklamayacakt. Sradan yaamda eyleri ve kiileri olduka bencil nedenlerle terk ederiz. Ancak bu 'kayplarn' tama men bencil yapda olmayan projeler yararna yaplm zve riler olduunu syleyerek hava atarz. Bir gen adam evlen me planlarn iptal edebilir ve terk ettii nianlsna evliliin "dolu" bir insan olmadaki uzun dnem yararlarna ya da da ha adal bir biimde yksek eitim almasndaki toplumun yararlarna engel olacan syleyerek kendisini mazur gs terebilir. Hatta nianlsn, bunun onun da yararna olduu na ikna etmeye alabilir. Nianls dahil, dardan bakanlar iin, bu bencil olmad iddialarnn ne kadar drst olduu nu ya da gerek nedenin gen adamn kzdan bkmas, evli liin onu balayacan dnmesi ya da "sakinleip hayat n dzene sokmadan" nce daha fazla "deneyim" istemesi olup olmadn sylemek ok zor olacaktr. brahim'in yks her gn rastlanlan bir yk deildir. Johannes de silentio'nun syledii gibi bu yk, yukardaki trde bir aldatma ya da kendisini aldatma olamaz. bra him'in shak' terk etmede hizmet edecek hibir bencil yarar olmadna inanmada yanl olamazd. Onun bir tek bencil yarar vard ve o da shak'n ahsndayd. brahim'in kendi yararn imgeleyebilecei ve shak iin duyduu umutla ay n olmayan hibir ey yoktu. Bu nedenle brahim iin, bir z veride bulunann drstl konusunda sahip olunabile cek, insanlarn genellikle korumalar beklenen bakasnn yararna ilikin istek ve yararlara aldrmama iin tamamen

bencil nedenlerini gzleyecek motiflere sahip olmas anlam na gelen genel kuku bakmndan brahim'de hibir neden yoktu. Byle olunca, brahim'in imann ispat etmek iin shak' feda ettii bize sylendiinde, sradan yaamda genel likle yaptmz gibi, bunun daha sradan yararlar gizleme ye hizmet eden bir perde olduundan phelenemeyiz. shak' ldrmeye niyetlenmede brahim'in imann snattrmaktan baka bir yarar yoktur -shak' ldrmesi halinde shak' elde tutmasnn nsan adan olanaksz olmasna ra men, ona sahip olmaya devam edeceine dair inancn hatr lyoruz. brahim'in, shak'n lmne kendisinin neden ol mas ayrca, kiinin byk kaybn doal olarak neden oldu u acy hafifletmek iin sahip olduu imana ilikin olarak duyulabilecek kukuya benzer trdeki kukular da yok et mektedir. Burada brahim kendisini shak'tan yoksun brak makla hafifletilmesi gereken ikencenin nedeni olmaktadr. Onun iman, hafifletilmesi gereken acnn zaten nedeni oldu u iin, acnn azaltlmas arac olamaz. Ancak Korku ve Titreme'nin anlatt gibi, brahim yksnn temel noktas, nor malde zverilerin talep edildii ortam trlerinden ve nor malde zveriyi gerektiren durumlardan suni olarak koparl m olmasdr. Bu durum brahim'in, normalde imann itira fn kukulu hale getiren bir tarzda etkileyen kiisel yararla r sz konusu olmakszn, gayet ak bir ekilde deer verdi i eyler hakkndaki imann ortaya koyan bir biimde hare ket etmesine izin vermektedir. Elbetteki imann ispatlama niyetinin kendisi, brahim'in bir kiisel yarar olduu syle nebilir. Eer, rnein brahim Tanr'ya, O'nun her trl em rine itaat edebileceini gstermek iin hareket etseydi, bu ancak o zaman sylenebilirdi. Zira brahim kendisini Tanr'nn tamamen sadk bir hizmetkr olarak imgelemektedir. Ancak bize anlatlan ykden bu tr hibir ey karlamaz. Bize sylenilen brahim'in imann gstermek istedii ve grdmz gibi, onun iman shak' elde tutacana ya da shak'n yeniden canlandrlacana inanmaktan olumakta dr. Normalde zveride bulunan, ayrld eyi tekrar geri al

ma olasln dnmez. Ancak bunun nedeni normal olay larda zverinin, (brahim'in sahip olduu trde) bir iman ol mayp, bir teslimiyet eylemi olmasdr. Bu nedenle brahim ve shak yksnn, bir kiinin ima na sahip olmak iin yapmaya hazr olmas gereken eyin tam bir tanm olarak kabul gerekmez. Bu yk, iinde bra him'in eylemlerinin, dinsel bir bilince sahip olan kiiden beklenen ibadetlerin trn gstermekten ok, dinsel bilin cin genel zelliklerinden bazlarn sembolize ettii bir alego ri (mecaz) olarak okunabilir. Bu genel zelliin ne olduu e itli yollarla belirlenebilir. Yukarda bu zelliin, dindar bir inanann dnyada deer verdii nesneler ve kiiler hakkn da sahip olmas gereken varsaymlarla ilikili olduunu nerdim. Bu varsaym, bir kiinin tamamen kalbini balad nesne ya da kiinin, nsan ifadeyle elde edilemez olduu nu ispatlad hallerde aydnlatlabilir. Bu durum imann, kaybedenler, prensesini elde etmesi imkansz olan gen adam, asla koca bulamama yazgcna mahkum edilmi bkireler (yazarn rneklerinden bir bakas) iin, yine de kaybe dilenin 'absrdn gcyle' elde edilebilecei inanc olduu nu gstermektedir. Bu ok dar bir iman kavram olacaktr (her ne kadar Kierkegaard'da imandan yalnzca ac ekenler iin mmkn olan bir ey gibi sz etme eilimi varsa da). Ancak Johannes de silentio'nun "lirik" teslimiyet aklamas da alegorik (mecaz) olabilir. Bir kiinin, elde edilebilir olsun ya da olmasn, deer verdii her eye kar sahip olmas ge reken bak asn sembolize ettii sylenebilir. Bu yk, dnyadaki hibir eyin, sadece birisi ona deer verdii iin deere sahip olamayacan syleyen bir yaklam semboli ze edebilir. Max Weberin "kopu"unda (Entzauberung) ol duu gibi, bu yaklam, genel olarak deerler hakkndaki bir teslimiyet olabilir. Buna paralel olarak iman, ilave bir gr as olacak, nesneler kendi deerlerine sahip olacaklar; an cak bu deere hem kendi hesaplarna sahip olacaklar, hem de Tanr'dan alacaklardr. Bu bileik yaklam iman valye si bakkala atfetmek uygun olabilir; ancak elbetteki ayrca b

rahim'e ve onun Tanr'ya verdii eyin, eski haliyle, ancak stats akla kavumu olarak geri dneceine olan inan cna da atfedilebilir. Bakkal valye ile brahim arasnda ikinci benzemezlik, yani Johannes de silentio'nun bakkal tarifindeki hibir eyin etiin ihlalini gerektirmemesi kald. Bu bizi, daha nce sz edildii gibi ok fazla akademik tartmaya neden olan, rezil bir konu olan 'etiin teleolojik askya alnmas'na gtrr. Sorun, brahim'in zverisinin, her tr akla yatkn etik stan darda toptan meydan okuma oluturan bir eylem olmasyla birlikte, Tanr'nn emrinin yerine getirilmesi nedeniyle 'iyi' bir eylem olarak uzlatrlmasdr. Bu zveri; yararlar baz deer leine gre yksek olarak kabul edilebilecek baz ki i ya da kiilerin iyiliine katkna bulunduu grlen ya da imgelenen nedenlere dayal olarak savunulabilecek bir zve ri deildir. Aslnda bundan yarar salayan hibir kii yoktur. Bir kez daha Kierkegaard'n yazarna ne sylettiine ku lak vermek gereklidir. Kierkegaard'n her zaman yapt gi bi, szckler uzman titizliiyle seilmi ve byk bir uyum iinde kullanlmtr. ncelikle daha nce sylenilenleri ha trlamalyz. Kierkegaard'a gre iman; Tanr'nn varlna ya ln biimde inanmak deil, gerekletirilmeleri nsan adan olanaksz olsa bile, kiinin kalbini balad projelerin mm kn olduuna inanmaktr. Bu yeni bir temelde srdrmeye devam edilen bir inantr: shak yeniden canlandnda onu sevme projesi bir babaya yakr ekilde srer. Ancak imdi artk 'absrdn gc' zerine yaplandrlmtr. nc Problem'de brahim'in etkilenen taraflara (elbetteki kurban edilecek madur dahil) shak' kurban edeceini sylemesi gerekip gerekmedii sorusuna ilikin olarak; bize bir baka yk anlatlmaktadr- ya da daha ok bir baka yknn de iik versiyonlar, yani Agnete ve Merman (deniz adam)na ilikin, aka gerek yaama aynalk etmesi amalanan y k. Bu ykden sonular karrken yazarmz bize en yce kiinin 'gerekletirilen' kii olduunu dndn syle mektedir. Kierkegaard'n terminolojisinde bunun anlam; ba

z kkl engellere ramen, (normal) ahlksal sorumluluklar la (ilgiyle olduu kadar ak szllkle de) yzleecek akl gcne sahip kiidir. Bu ayrca "evrenseli baarma" ya da "evrenseli kavrama" olarak da adlandrlr. Johannes de silentio'nun ana hatlaryla anlatt versiyonunda sylencede, deniz adam Agnete ile evlenerek evrenseli kavrar; ancak bu nu yalnzca "absrdn gcyle", "iman hamleleri yaparak" gerekletirir. Burada Johannes deniz adamn anladn, zira deniz adamnn evrenseli kavramadan kendi hatasyla yoksun b raklmas nedeniyle nsan adan anlalabilir durumda, hat ta tandk bir durumda olduunu sylemektedir. Bu konuda anlalabilir olan, deniz adamnn suunun kendisini srg ne gnderttii evrensele geri dnmek iin absrde (ayrca "paradoks" olarak da adlandrlmaktadr) bavurmasdr. Ancak brahim bu adan anlalabilir deildir. brahim, shak'la ilgili ykmllkleri asndan zaten evrenseli olduk a baarmtr. O shak'a iyi bir baba olmu ve her zaman da iyi bir baba olmay istemitir. brahim hakknda anlalama yan ey, onun kendisini evrenseli kavramada yetersiz yap mak iin paradoks kullanmasdr. Ancak bu tamamyla doru deildir. brahim'in kendi yapt hamle hakknda syleyecei ey, szleri imannn ifa desi olduu srece, kendisinin evrenseli gerekletirme ka pasitesini koruduu ya da yeniden dorulad, -lgnca g rnse bile yapt eyin, shak' kurban etse dahi onu geri alacana inand, olacakt. brahim imannn kendisini, shak iin duyduu babalk kaygsn gsterebilecei ve gs termek istedii evrenselin dna koyduunu dnmyor du. Onun dnd ey; Tanr'ya imann gstermek iin bu kaygsn gstermeyi srdrme olasln Tann'nn elleri ne vermekti. Evrensele absrdn gcyle hizmet etme yete neini yeniden kazanma gereksinimine inanan brahim'in inancn paylamayan birisi iin, brahim'in hamlesi mutlaka ar derecede irrasyonel grnecektir. Evrenseli kavrama kapasitesine zaten sahip iken, kendisini niye her tr rasyonel

30

hesaplama ile kaybetmesi fiil bir gereklik olana mahkum ediyordu? Bu brahim'in irrasyonelliinin bir yndr. Bir dieri ise udur: brahim shak' geri alacana inanmaktadr -ancak metne gre, bu olayn benzerini deniz adam olayn da grmyor muyuz? O da 'absrdn gcne dayanarak' iman hamlesi yapmaktadr. Ancak, burada deniz adam tara fndan paylalmayan bir nc irrasyonellik vardr. Deniz adam bu sonraki irrasyonellie, evrenseli baarma kapasite sini geri almann bir (ya da tek) yolu olarak derken, bra him buna bavurmak iin Tanr'ya olan imann ispatlamak tan daha iyi bir neden gsteremezdi. te deniz adam ile b rahim arasndaki anlalmazlk farkllklarn bunlar olduu grnmektedir (okuyucudan gelecek birka satrn, konuyu daha ak ifade etme kabiliyetimin yetersizliine bal olarak karmak olmasndan dolay zr diliyorum). Deniz adam nn evrenseli baarma kapasitesini yeniden kazanmak iin absrdle bavurduu gerei, ksmen anlalabilir. Ahlak ll evrenseli baarmayla eit sayan birisi iin bu husus y zeysel olarak anlalabilir. Ancak yalnzca yzeysel olarak. Zira byle bir kii, deniz adamnn, bu eit saymay yapan ki i tarafndan dncesizce vlecek olan bu kapasitesini ye niden kazanmak iin gereksinim duyduu absrdln ve imann elementini anlamayacaktr. Ancak byle bir kii, (as lnda kendisinin deniz adamnn hedefini derin dnmek sizin vgye deer bulduu temeli ykmay ieren) aralar kavramada baarsz olacandan, ayrca deniz adamn, yapmasndan dolay vd eyi kavramann gerek bir yo lunu bulmada baarsz olacaktr. Deniz adamnn gerekten yapt ey; ahlakll evrenseli baarmayla artk eit sayma yan bir konum araclyla, evrensele geri gelmektir. brahim grn farkl olsa da aslnda deniz adamyla ayn tr ama ca sahiptir. Evrenseli baarma kapasitesini yeniden kazan mak istemektedir. Ancak onun spesifik amac evrenseli baz zel yollarla baarmak deil kendi imann ispatlamak yani deniz adamnn gerekten sahip olduu trden amalarn dzgn ahlka uygun eylemler olduuna inandn gster

mektir. Bu, ahlkll evrenseli baarmakla eit sayan birisi nin asla vmeyi dnemeyecei ve bu nedenle byle bir ki inin ahlaksal eylem olarak asla anlalabilir bulmayaca bir z gszlk eylemi gerektirir. Burada ortaya kan soru; Kierkegaard'n Johannes de silentio'nun byle bir kii olmas n, yani yapay olarak deniz adamn anlayan ancak brahim'i anlamad iin deniz adamn da anlamayan bir kii olmas n, amalayp amalamad ya da Johannes'in deniz adam n gerekten anlayp brahim'i anlamad bir eyler bulmak iin daha ileri gitmemiz gerekip gerekmediidir. Akla yatkn bulduum cevap trn gsterecek baz iaretleri aada gstermekle birlikte, bu soruyu ak brakyorum. Yukarda ki grlerden karlacak en nemli sonu; deniz adam ve brahim'in birbirinden ok farkl iki projeyle megul olduu dur. Onlar arasndaki benzemezliklerden karmaya hak ka zandmz sonu; deniz adamnn bir ey yaparken evrense le geri dnmek iin iman yardma armas (ancak daha nce ait olduundan baka bir temelde), brahim'in ise shak' kurban ederken iki ey yapt: bir dzeyde kurban et me; brahim'in, "evrenselci" tarafndan, onun vdklerine btnyle kart bir prensibe dayal olarak vmeye deer olarak yeniden oluturulabilecek hedeflere inandn gs termeden nce, gerekletirmek zorunda olduu bir genel teslimiyet hamlesidir ve bir dier dzeyde onun bunu bu ge nel teslimiyeti srdrme yeteneidir. brahim, zel bireyin evrenselden "daha yksek" olduu prensibine dayal olarak hedeflerin yeniden oluturulabileceini gstermek istemek tedir. Genelde imandan nce gelen feragat iin hangi tr ey lemlerin gerekli olduunu bize gstermesi bakmndan, artk daha fazla brahim ve shak yksn kullanmamalyz (Ba zlarnn ileri srd gibi, brahim'in eyleminin tek bana, Kierkegaard'n bizim, bireyin kontrol gcn elde ettikten ve Tanr ile dorudan iliki kurduktan sonra ondan bekleme mizi istedii ahlksal davran trnden bir eydir.), o za man deniz adamnn Agnete ile evlenmesini onun Tanr'ya imann ispatlamasnn bir yolu olarak grmeliyiz.

 problemin her birinin giri sayfalar tekdze bir kalp takip eder. lk olarak; etik, evrensel olarak tanmlanr ve son ra bundan bir sonu karlr, bu ilevi, karlan sonucu Hegel'in etik aklamasnn doru olduunu itiraf etmek iin kabul etme gzlemi izleyecektir. Bunun zerine yazarmz eer Hegel'in aklamas gerekten doru ise, o zaman Hegelcilerin imandan sz etmeye ya da imann babas olarak brahim'i yceltmeye haklar yoktur. Zira sz konusu sonu larn hepsine gre brahim ahlken (hatta ceza hukuku a sndan) mahkum edilmelidir. Etii "evrensel" olarak tanm lamann sonucu unlardr: (i) Bireyin ahlksal performan s onun davranlarnn altnda yatan sosyal niyete gre de erlendirilmelidir; (ii) lk planda evrensele kar grevlerden baka Tanr'ya kar grev yoktur ve (iii) Kiinin kendi ah lksal projelerini ve onlar gerekletirmede baarsz olma nedenlerini gizlememesi bir ahlk kouldur. Problemlerin her birinde brahim, ilgili sonucu, ya da istenen koulu yeri ne getirmede baarsz olarak, evrensel anlamndaki etik prensibini ihlal etmektedir. brahim sanki sosyal niyetleri il gisiz hale getiren, stn bir ahlksal performans lt var m gibi hareket etmektedir. Kendisinin, evrensel olarak ta nmlanan etii aacak ekilde, Tanr'ya kar mutlak bir gre ve sahip olduunu varsaymakta ve bu nedenle niyetini ilgili taraflara aamamaktadr. Bylece problematadaki tartma biemi, mantklarn modus tollens olarak adlandrdklar trdendir. Bu tr tart mann biemi "eer A, B ise o zaman B olmayan da A olma yandr" eklindedir. "A" genel bir prensip ya da tanm gs terebilir, "B" ise bu prensip ya da tanmn zelletirilmi an lamdr. zelletirilmi anlama ilikin olarak Johannes de silentio gayet ak bir ekilde, bunlarn ayn zamanda Hegel'in etik aklamasnn anlam olduunu sylemektedir. O zaman A prensibinin (ya da tanm), Kierkegaard'n zama nnda yaygn olan etik kavramnn Hegelci ifadesi olmas amalanmtr. Hegel etik yaam (Kierkegaard, bireyin sos yal yaamnn btnl ile tanmlanmas anlamnda, He-

gel'in "das Sittliche"sinin direkt evirisi olan "det Saedelige" eklinde bir Danimarka deyimi kullanmaktadr)* Sittlichkeit etiinin ardnda yatan temel fikir; kamusal ahlk ya da ger ek toplumun temelini oluturan sosyal ve siyasal kaynama prensiplerinin evrensel insan hedeflerinin ifadesi olduudur. Eer bir insan telosu (hedefi) varsa, o hedef, ifadesini buldu u yerdedir. Bu nedenle ahlkl hale gelmek iin birey, her hangi bir devletin dayanmas gereken kamusal ahlk pren siplerine uymak ve onlara gre hareket etmeyi istemeye ba lamak zorundadr. Hegel, "Devlet kendi iinde ve kendi ken dine etik bir btndr" demektedir.** Bu, problemlerin bra him'in hamlesinin ahlka uygunluunu ispatlamak iin iin den gemesi gereken bir ember olarak sunduu evrensel olarak etik fikrinin ta kendisidir. brahim srekli olarak baa rsz olmaktadr. Eylemini aklamak iin syleyecei tek ey olan imannn snava tabi tutulduu aklamas, bu prensibe gre kabul edilemez bir aklamadr. Bu prensibe gre Tanr, onu ancak ailesel ve sosyal sorumluluklarnn dna kma ya ayartarak snayabilir; Tanr'ya kar yerine getirilmesi ge reken hibir grev yoktur ki, bu sorumluluklar arasnda bu lunmasn. Daha da kts brahim kendi durumunu aklayamaz bile. Zira bir bakasn kurban ediinizi, ahlka uy gun bir eylem olarak anlalabilir bir biimde anlatmann tek yolu; kurban edilene, bu kurban etmenin o kiiyi kurban edilmekten korumaktan daha stn bir sosyal amacn ger ekletirilmesine bir ekilde katkda bulunduunu gstere bilmektir. Bu durum; brahim asndan niyetini dierlerine bildirmek iin yapaca her tr giriimi 'ayartma' haline ge tirmektedir: eer aklama yoluyla ifade edebilecei anlala bilir bir ey bulabilirse, o zaman snav kaybetmi, kendisi nin etikten (evrensel olarak) yce bir zel birey olduunu is patlamak yerine etik tarafndan ayartlm olacaktr.
* ** Baknz Hegels 279 System of der Right, Sittlichkeit, eviren T.M. Hegelin Knox. Schriften Oxford zur Politik und Press, Rechtsphilosophiesin Londra, 1980, s.

den, Leipzig, 1913. s. 419. Philosophy University

Bu aklama Problemlerdeki tartmann ksa bir zetidir. uras aktr ki; eer Hegel hakl ise o zaman brahim teleo lojik olarak etii askya almakta, Tanr'ya kar mutlak bir greve inanmaktadr ve bu nedenle gizlenmi olarak kal maktadr -O eylemini ilgililere izah edemez. Peki Johannes de silentio'nun kendi gr nedir? O b rahim'den yana mdr? Yoksa problemleri daha ok minimal bir tarzda m yorumlamalyz? Yani Johannes'in btn yap tnn; eer bir Hegelci iseniz, o zaman imandan; kavrad nz ve ilerisine geeceiniz bir ey olarak inandrc olmayan bir biimde sz edemezsiniz. Zira prensibinize gre brahim ahlken bir eytan ya da sulu deil midir? Ancak bu minimal cevap, Johannes'in (ya da Kierkega ard'n) ahlkllk asndan baz alternatif prensipleri imgele yip imgelemedii sorusunu cevapsz brakmaktadr. Ben kendim Johannes'e (ve Kierkegaard'a) inanyorum. Ancak bir alternatif olmas olasln dlamamak suretiyle alterna tif imgelemek bir ey; bu alternatifin akla ak olduunu sylercesine imgelemek baka bir eydir. Kierkegaard'n kendi sinin ikinci anlamda imgelediini syleyeceini, ancak Jo hannes de silentio'nun ise yalnzca birinci anlamda imgele mi gibi yazmaya zorunlu brakldn syleyebilirim. bra him ve shak yks, bir kiinin, bakalarnn ona verdii herhangi bir zellikten bamsz olarak, niyet ve eylem ba lamnda genelde dzgn bir insan niteliini kazanabilecei grn, yalnzca ana hatlaryla ve resm zelliklerini sem bolize ederek gstermektedir. Bu Hegelcilere gre dnle meyecek bir eydir. Onlar prensip olarak, gelimi bir insan olma ile baz kabul edilmi genel "insan" tanmlarna daha baarl ve zde biimde uyma arasnda ayrlamaz bir ba lant bulunduunu varsayarlar. Hegelcilerin brahim'de asla anlayamayacaklar ey, onun iin bir eylemin insancllnn, bir nsan kazanmn bir cemaatin btn sosyal yaam a sndan ortaya konulmu dengesi olmaddr. brahim, in sancll evrenselde ifade edilmeden nce dzgn insan ola bilecek birisi gibi hareket etmektedir. Bylece evrensel, nce

den olduu gibi, zel dzeyinde, nceden oluturulmu bir insanln ifadesi haline gelmektedir ve artk iinde insanl n oluturulduu bir kategori olmaktan kmaktadr.* Hegelcilerin, bireylerin bilinli biimde ve istekli olarak, evrenselde yer almak suretiyle kendilerini gerekletirdikle rine inanmalarna karn; brahim evrenselin -ya da bir sos yal amacn varoluunun- evrensele giriten (ya da tekrar gi riten) nce oluturulmas gerektii ynnde tmyle kart bir gr temsil etmektedir. Bunun bir bireyde olumas, Kierkegaard'n kendi deneyimlerinden renerek inand na gre, kolay bir ey deildir. Sonunda, Johannes de silentio'nun aklk getirmek zorunda brakld ekilde, bu olu um iman gerektirir. Ancak Johannes'in platformu hl onun (ada) okuyucularnn platformudur. Etiin evrensel olu unun, Johannes'in kabul ettii, en azndan ona ak olan tek etik prensip olduu sylenebilir. Ve Johannes bunu bra him'in ycelii hakkndaki kendi anlay ile onu anlama ye tenei arasndaki uzakl test etmek iin kullanmaktadr. Gerekten de onun ortaya kard ey, Hegel prensiplerini kabul edenlerin brahim'i anlama yeteneksizliklerinin boyu tudur. Ancak Kierkegaard'n kendisi iin dizayn ettii oku yucular bu prensiple evlidirler! Kierkegaard'n stn amac onlar bu prensipten boamaktr; ancak bunun kendi onayla ryla ve bu nedenle onlarn kendi kavramsal ve davransal nyarglarna bal olarak, yaplmas gerektiine inanmakta dr. lmnden sonra yaynlanan bir eserinde Kierkegaard, kendi "estetik" ve "diyalektik" almalarnn nasl yorumla nacana ilikin baz ipular vermektedir. Kierkegaard "es tetiin" okuyucuyu Hristiyan kavramlarm "estetik" tarzda yorumlamadan "geri dnmeye", gnbirlik yaam bak a sndan geri dnmeye ynelttiini; "diyalektiin" ise sistem den ve speklatif felsefeden "geri" dnmeye ynelttiini sylemektedir. Ona gre estetik almalar bakmndan onun

Bu

benim

Kierkegaard

adl

eserinde

(Routledge

&

Kegan

Paul,

Londra,

1982,

bilhassa

ss

87

88) daha detayl olarak aklanmtr.

metodu aldatmaktr. Bu durumda aldatmann ne anlama geldii yolundaki kendi sorusuna cevap verirken unlar sylemektedir: Bu kiinin iletiim kurmak istei eyle dorudan bala mas anlamna deil,... dierinin aldanmasna uyma anlam na gelmektedir. Bylece (bu almann konusuna bal kal mak iin) kii "Ben bir Hristiyan'm, sen deilsin" diyerek deil, "Sen bir Hristiyansn ben deilim" diyerek balar. "tlediim ey Hristiyanlk'tr ve sizin srdnz hayat tamamen estetik (gnbirliin yaanmasdr" diyerek deil, "Haydi estetik hakknda konualm" diyerek balar. Aldat ma kiinin tam olarak dinsellie gelmek iin yapt eydir. Ancak varsayma gre, teki ayrca estetiin Hristiyan oldu u aldan iindedir, zira kendisinin bir Hristiyan olduunu ve (gnbirliin) yaamn srdn dnmektedir.* Korku ve Titreme'nin, Johannes de silentio'nun brahim'i anlamadn syledii yerinde, ayrca onu anlamak iin ye ni bir kategoriye gereksinimimiz olduunu da sylemekte dir. Bu neredeyse kesin olarak, byk lde Felsef Krntlar ve bilhassa Bilimsel Olmayan Dipnotun zm'nde tanmla nan ve deerlendirilen Hristiyan iman kavram (brahim'in ki deil)dr. Gerekte burada gelitirilen iman kavram, bi zim brahim'in bir 'snama' olarak shak' kurban etmeye is tekli oluunu anlamamza hibir ekilde yardmc olmamak tadr. Bu kavramn yapt ey; Johannes de silentio'nun yal nzca kafasn Hegelci paradigmann snrlarna arpmak su retiyle oluturabildii bir alternatif etik paradigmaya taban salamaktr. Yani Johannes'in grevi bir takma adl yazarn yapmas gerekendir. Johannes de silentio, (kendisinin syle diine gre) "diyalektik" olarak hareket etmektedir; ancak yalnzca gnbirlik yaam yaayan insanlarn perspektifin den. Bu insanlar Hristiyanln iman kavramna sahip deil

* (Bir

Synspunktet yazar

for olarak

min Eserimin

Forfatter-Virksomhed: Bak As: Bir

En

Ligefrem

Meddelelse,

Rapport Rapor),

til

Historien Vierker,

direkt

iletiim-Tarihe

Samlede

derleyen A.B. Drachmann, J.L. Heiberg ve H.O. Lange, Kopenhag, cilt 18 (1964), s. 105.

dir, o da deildir. Yeni paradigma, Hegel'in Sistem'ini daha dorudan kullanan ve okuyucular buradan geri getirilmeye gereksinimleri olan kiiler olan, daha sonraki takma isimler iin saklanmaktadr. Bu insanlar da aldanmlardr. Bunlar "bo kafal" dr; zira var olmann ne demek olduunu, zel olma duygusunu kendilerine unutturan sistem tarafndan yutulmalarna izin vermekte ve sre iinde yaygn bir "bi reysel insanlar iin tmtanrc [pantheistically] ahlksz kmseme"ye entelektel destek vermektedirler.* Bu insanla rn aldanmalarndan uyandrlmalar gerekmektedir. Ancak bu baka bir (her ne kadar tamamyla farkl olmasa da) hika yedir. Kierkegaard'n almalarnn takdimleri genellikle yaa mnn bir zetiyle balar. Ben bu zeti sona brakmay tercih ettim. Eer aniden ortaya kan biyografik ilgi noktalarna ok fazla vurgu yaplrsa, bilhassa estetik almalarda, kii Kierkegaard'n en iyi yazmlarnn kompozisyonel btnl n kaybetmektedir. Bu phesiz ki, neredeyse her sayfa snda, mitten, halk hikyesine, tarihe ya da Kierkegaard'n kendi imgelemine kadar her bir rnek o zamanda asl yaza rn gerek yaamna tanklk ettii Korku ve Titreme iin de ge erlidir. Bu alma Sren Abbye Kierkegaard'n otuz yanda ol duu zaman ortaya kmtr. Bu eser ilk ana ve daha geni almas olan Either/Or: A Fragment of Life (Ya/Yada: Bir Ya am Kesiti)'nin yaynlanmasndan sekiz ay sonra yaynlan mtr ve bu nedenle 1850 ylna kadar bir dzine byk ya yn meyve veren youn bir faaliyet dneminin balangcn gstermektedir. Geri plan zet biimde izilebilir. Kierkega ard (Danimarka lisannn erken dnemlerinde "Kilise bahe si" szcnn hecelemesine sahip, ancak ngilizce'deki "mezarlk" yan anlamn tayan bir szcktr) 5 Mays 1813 tarihinde Kopenhag'ta domutur. Babasnn ailesi Jutland'ta, feodal dzenlemeye uygun olarak, onlara kendi ad
* Bilimsel Olmayan Dipnotun zm, a.g.e., s. 317. Buradaki eviri tarafmdan yaplmtr.

n veren yerel rahiplerinin arazisinde almt. Baba kendi si, eylemsel askerlik hizmetinden sonra yirmi bir yanda, oktan Kopenhag'a amcasnn i amar iinde almak iin tanm iken, rahip tarafndan azat edilmiti. Baba Kierkegaard sonralar zengin bir ithal mallar toptancs haline geldi ve Sren babas ldnde iyi bir mirasa kondu. Sren; anneleri babann ikinci kars olan ve eskiden ilk ein hizmet isi olan kadndan olan yedi kardein en genciydi. O dokuz yama gelmeden nce bir erkek ve bir kz kardei ld. Ha yatta kalan iki kz karde, bir erkek karde ve anne o yirmi bir yama vardnda ldler ve kendisinin de otuz yandan fazla yaayamayaca fikrine kapld. Kat bir bi imde ynetilen Meden Erdem Okulu'nda eitim grd ve orada ve 1830 ylnda kayt olduu niversitede hzl dili ve keskin nktedanl ile n yapt. Setii ders teolojiydi, an cak o liberal sanatlar ve bilim eitimi de ald. Bu dnemde babas hi de az olmayan faturalar dedi. 1837 ylnda Kopenhag'n ileri gelenlerinden birinin kz olan Regine Olsen'e rastlad. O tarihte Regine on drt yan dayd. Ertesi yl Kierkegaard'n babas ld. Babas olu ze rinde ocukluundan itibaren ar ve byk lde baskc bir etki uygulamt ve Kierkegaard sonunda kendi doall n zgrle kaarak yeniden kazanmay denemeyi gerek li grd. 1835 ylnda Hristiyanl, babasyla ilikilendirerek, gszletirici bir etki olarak tanmlamaya balad. Ken disi iin baka bir "urunda yaanacak ya da lnecek" fikir aramaya balad*, almalarn terk etti ve grnte kasa bann zengin bir gen adamnn zevkine dkn ve nkte dan yaamn srmeye balad. Ancak gnlne yazdklar farkl bir yk anlatmaktadr. Kierkegaard aslnda, babas nn krk bir yanda lmnden (Kierkegaard 25 yandayd) hemen nce babasyla barmasyla dorua kan, derin bir depresyon dnemi geiriyordu. Sonra Regine ile ilikisi gel

Kierkegaardn

yaamnn

detaylar

byk

lde

Josiah

Thompsonun

mkemmel

biyogra

fisinden alnmtr, Kierkegaard, A. A. Knopf, New York, 1973.

di. 10 Eyll 1840'ta nianlandlar ve meden bir erdemlilik yaam iin her ey hazrlanm grnyordu. Ancak bu olmayacakt. Her ne kadar nian izleyen yl iinde Devlet Kilisesi'nde kariyer yapmak iin gerekli pratik eitimi almaya ve bir akademik kariyer yapma dncesiyle doktora tezini hazrlamaya balam ve hatta ilk ayinini yap msa da, 1841 yl Austos aynda nian yzn Regine'ye iade etti. Ayn yln Kasm aynda, tezini baaryla sa vunmasndan hemen sonra (Sokrat'a Srekli Atfla roni Kavram), Regine ile tamamen ayrld ve Berlin'e gitti. Orada Scheling'in derslerine katld (Her ne kadar karlatklarna dair bir kayt yoksa da, yaklak ayn tarihlerde Karl Marx'n da ayn eyi yapt dnlmektedir). Olaylarn bu ekilde deimesinin nedenini belirlemek kolay deildir. Ancak so runun merkezini Kierkegaard'n meden yaamn kiisel artlarn, bilhassa koca ve baba olmaya ilikin olanlarn ye rine getiremeyecei duygusu olduu anlalmaktadr. Nede ni ne olursa olsun, bu olaylar, 1843 yl ubat aynda Ya/Ya da (her biri 400 sayfann zerinde iki cilt halinde) ile balayan ve Tekrarlama ve Korku ve Titreme ile sren, bir takma adla ya da gerek adla yazlan eserler dizisi izlemitir. Bu eserlerin ardndan sekiz ay sonra (Haziran 1844) Felsefi Krntlar ve Kayg Kavram gelmitir. Bunlar olduka ince ciltlerdi, ancak sonra byk Yaam Yolunun Aamalar ve onu takiben Hegelci gelenek dnrlerine yneltilen 'diyalektik' Bilimsel ol mayan Dipnotun zm'nden Felsefi Krntlar'a gelmitir. Bu ok etkili yazmlarnn yan sra Kierkegaard, ayrca kendi ad altnda yirmi bir "eitici" ve "Hristiyanca" sylem yayn lamtr. Korku ve Titreme, Kierkegaard'n kalbindeki evliliine de vam etmeme gryle yakn bir tema olan "evrenseli kavrama"ya ilikin eserler serisine (Ya/Ya da, Tekrarlama, Yaam Yolunun Aamalar) aittir. Ancak Korku ve Titreme'de bu tema, iki dier tema ile, iman ve zveri ile kesin bir yan yanalk oluturur. Sonrakilerin ncekiyle ilgisi ve bu nedenle Kierke gaard'n brahim ve shak yksne bavurmasnn nedeni

40

yeterince aktr. Bir adan Kierkegaard, aka evlenmek is teyen Regine'yi kurban ediyordu, bir baka adan ise Regi ne'yi ok istedii belli olduundan kendisini kurban ediyor du ve bir baka adan ise, btn mrn babas araclyla (brahim?) feda ettiini, ya da en azndan zihinsel ve beden sel olarak aile yaamnn sorumluluklarn ve zevklerini ve salam bir ii kabul etmeye salkl bir biimde hazrlanm ken bu hayat harcadn ve bylece daha yksek bir misyo na hazrlandn hissediyordu. Bir uzman psikolog olarak Kierkegaard, kendi durumunun bu olas yaplanmalarn ay dnlatma ve bunlara kar gelen motifleri ve bu motiflerden herhangi birini kabul etmesi iin kendi motiflerini sorgula ma yeteneine sahipti. Bu nedenle daha yce bir misyon iin hazrlayan ve belki de devam etmesini salayan; Regine'yi daha yce bir misyon iin feda etmesinin acsn dnme ve babasnn ona verdii ac ile daha deersiz baz motifleri giz lemek iin bir sava hilesi olabilir. Onun Regine ile ayrlma y ele almay dnd biimler (gnlnde) tekrarlan m, sonunda nihai versiyonunu Agnete ve deniz adam ef sanesini yaplandrmasnda bulmutur. Ayn ey iman iin de geerlidir. Gnlklerinde eer imana sahip olsayd -bu yaam iin iman- Regine ile kalm olmas gerektiini yaz yordu.* Ancak bu da zveri gerektirecekti, en azndan bir ya zar olarak kariyerinin ve btn yaam boyunca hazrland hazrlanan her eyin feda edilmesini. Her halkrda Kierkegaard'n krk drt yandaki l mne kadar izledii kariyer bir yazarn kariyeriydi. O tarih te (11 Kasm 1855), onu, duruunu, elbiselerini ve sallanarak yryn acmaszca karikatrize eden haftalk bir hiciv dergisiyle kan davasn tahrik etmekle kendisini kamuoyu nun maskaras haline getirdi. Ayrca Danimarka Devlet Kilisesi'ne ve Kilise'nin saygn grevlilerine srekli ve keskin saldrlar yaparak bir toplumsal rahatszlk unsuru haline geldi. Baka yaynlar da vard. Bunlar arasnda dikkat e
* Sren Kierkegaards Papirer, Kopenhag, Cilt IV (1968), A 107 ve 108.

kenleri lmcl Hastalk (1849) ve Hristiyanlk'ta badet (1850), bir dizi Hristiyan Sylemleri ve kendisinin bastrd, An (0ieblikket) adn verdii bir byk boy gazete vard. Bu ga zete Kierkegaard'n hastalanp yolda baylmas ve alt hafta sonra hastanede muhtemelen bir akcier enfeksiyonu y znden lmesine kadar dokuz say kt. Hasta yatandayken, ocukluk arkada ve imdi bir papaz ve Kierkegaard'n kendi kardei de bir din adam olmasna ramen grmeyi kabul edecei tek Kilise yesi olan Emil Boesen'e; yaamnn 'gurur ve kibir' gibi grndn ancak byle 'olmadn', tam tersine 'byk ve bakalarnca bilinmeyen ve anlala mayan bir strap olduunu' itiraf etmitir. Evlenmemi ve bir resm grev almam olmasna pimand. Kierkegaard'n cenaze treni, Kilise'nin, lenin isteine zt olarak zorunlu grevleri yapmada srarn protesto eden renci yeeni y znden kk bir kargaaya neden oldu. OOO Korku ve Titreme'nin nsznde yazar, benim de bu tak dimde kullandm bir ifade olan "ileri gitme" nosyonunu kullanmaktadr. Bu ifade Kierkegaard'n Kopenhag niver sitesi'ndeki eski danman ve daha sonra Bapiskopos olan H.L. Martensen tarafndan, kiinin Descartes hakkndaki metodolojik kukudan Hegel'e ve hatta daha ileriye gitmesi gerektiini ileri srd bir deerlendirmede kullanlmtr. Kierkegaard kukuyu imana paralel olarak, brakn ileri ge meyi ulamann bile yeterince zor olduu bir ey olarak kul lanmaktadr. Bu Kierkegaard'n yazmlarnn byk bir ks mnn tipik "durumsal" karakteridir. Bu eserler, bizden fark l olarak imalar kolaylkla yakalayabilecek ve gndermeleri anlayabilecek kendi ada okuyucular iin yazlmtr. Elbetteki Danimarka dilinde yazmakta ve kendi almalarnn "klasikler" haline gelebileceine dair hibir beklenti tama maktayd. Hatta eer byle bir beklentisi olsayd dahi, bu bi iminden ayrlmas pek olas grnmemektedir. Kierkega-

ard kendi ilevini edeb n kazanmak isteyen bir yazar ola rak deil, dnyay iinden ve bulunduu yerden deitirme giriimi olarak grmtr.

KORKU VE TTREME
Hametli Tarquin'in gelinciklerle dolu bahesinde syledikleri olu tarafndan anlald, ama haberci onu anlamad. HAMANN1

1 J. G. Hamann, Werke III, s. 190dan alnt. Muhteem Tarquinius Superbus (Erken dnem Roma t. de mesi krallarndan) Ahali en ya onu da uzun Gabii kendi srgne ile askeri savarken, liderleri kafasn babas kendisine ve oluna kt Gabiin davranm olunun nde Bu gelen gibi Gabiiye snm nn ldr sre ya ksa yaptlar Tarquinius, iletmiti. habercisinin gzleri

gelinciklerin

koparmakla, gerektii

adamlarn Gabii

gndermesi

mesajn

yapldnda,

de Tarquiniusa teslim oldu. Kierkegaard orijinal Almanca basmndan alnt yapmaktadr.

NSZ

amz, yalnzca ticarette deil fikirler dnyasnda da tam bir tasfiye satn zorunlu klyor. Her ey o kadar ucu za alnabilir ki, insan sonunda herhangi bir kiinin alm tek lifinde bulunup bulunmayacan merak ediyor. Modern fel sefenin nemli yryn dikkatlice iaretleyen her bir speklatif kayt tutucu, her bir konferans, eitici, renci, felsefenin etrafnda ya da merkezinde dolaan herkes, istek sizce de olsa her eyden kukulanmakla yetinmeyip hepsi daha ileri giderler. Bunlarn nereye gittiklerini sormak an lamszdr. Btn nezaket ve sayg ile onlarn her eyden ku kulandklarn varsayabilirsiniz. Aksi halde daha ileri git mekten sz etmek tuhaf olacaktr. Bu ilk adm hepsinin bir den muhtemelen ok az gayretle att ve bu konuda, hatta bu konuda az bir aydnlanma iin cidden kayg duyan iin bile, herhangi bir sz syleme gerei duymadklar bir adm dr. Bu kaygnn, ne duyan doru yne yneltecek bir iaret, ne de byle byk bir grevi nasl gerekletireceine dair kk bir resm tarif yok. "Ama Descartes yapt deil mi?" Yazmlarn hi kimsenin, kafas karmadan derin bir ekil de okuyamad, sayg deer, mtevazi ve drst bir d nr -Descartes mutlaka sylediini yapm ve yaptn sy lemi olmal. Bizim zamanmzda nadiren grlen bir olay bu! Descartes, kendisinin de srarla belirttii gibi, iman ko nularnda kukucu deildi. ("Ancak onun ne sylediini aklda tutmal, bu doal a ancak Tanr'nn kendisi tarafn

dan bildirilenlere zt herhangi bir ey iermedii srece g venmeliyiz... Her eyden nce Tanr'nn bize bildirdiklerinin baka hibir eyle karlatrlamayacak kadar kesin olduu nu, kafamza deimez bir kural olarak sokmalyz ve neden ler aksini gsterse ve zt ynde ak bir kant olsa bile, kendi yargmz yerine Kutsal iradeye teslim olmalyz." [Principles of Philosophy'nin 28. ve 76. prensiplerinden]2) Descartes, bren bir meydan saati deil, sessiz ve yalnz bir dnr ol duu iin 'Ate!' diye barmad ve kukulanmay herkese grev haline getirdi. Bu metodun yalnzca kendisi iin nem li hale gelmesine iin verdi ve kendi erken dnem bilgi kar maasndan ksmen ayrld. ("Benim buradaki amacm man tkl davran zendirmek iin, herkesin izlemesi gereken bir metot retmek deildir. Yalnzca kendim izlemeye al tm tarz gstermektir... Ancak, sonucunda kiinin aydnlar snfna kabul edildii btn bir eitim kursunu o kadar k sa srede tamamladm ki [yani genliinde -Johannes de silentio'nun metne ekledii szck], grm tamamen de itirdim. Kendimi o kadar ok kuku ve hata ile utanm halde buldum ki, kendimi yetitirme abamn, benim cehale timi kefetmemi artrmaktan baka bir etki yapmadn gr dm" [Nedeni Doru Biimde Ynetme ve Bilimdeki Gerei Ara ma Metodu Hakknda Sylem]3) -Bir para felsefe bilgileri oldu u da kabul edilmesi gereken kadim Yunanllarn, yaam bo yu srecek bir grev olarak yklendikleri ey; gnler ya da haftalar iinde kazanlamayacak bir beceri olan kuku idi. Yal sava gazisinin btn kandrmalara kar bir kuku dengesini kurduktan sonra gerekletirdii ey, duygu ve dncenin kesinliklerini korkusuzca reddetmek, bencil kayglara ve sempati kazanma abalarna drste kar koymakt -yani bugnlerde herkesin balad yerdi.

The Ross,

Philosophical Cambridge

Works

of

Descartes, Press,

ngilizceye Cambridge,

eviri 1973,

Elizabeth cilt I, ss.

S.

Haldane

ve

G.

R.

T.

University

231-232.

Kierkegaard

Latin

ce basmndan alnt yapmaktadr. 3 A.g.e., cilt I, s. 83

Bu gnlerde kimse inanmaktan vazgemeyecek; herkes daha ileri gidecek. Nereye gideceklerini aratrmak belki de gereksiz bir acelecilik olacaktr; ancak kesinlikle iyi soyluluk ve nezaketimin bir eseri olarak aslnda herkesin imana sahip olduunu varsayyorum. Aksi halde daha ileri gitmekten sz etmek tuhaf olurdu. O eski gnlerde durum farklyd. Onlar iin iman; gnler ya da haftalar iinde kazanlacak bir beceri olarak dnlmyordu, iman yaam boyu srecek bir g revdi. Yal sava sona yaklatnda iyi bir sava verdi4 ve imann korudu, kalbi hl genliini terbiye eden ve yeti kin bir adamn zerinde ustalat; ancak -en erken frsatta daha ileri gitmeyi baarm olmas durumu hari- tamamen kurtulamad korku ve titremeyi unutmayacak kadar gen ti. Bu kutsal ahsiyetlerin vard yerde, daha ileri gidebil mek iin bizim amz balar. Yazar bir dnr deildir, Sistemi anlamad gibi ger ekte bir sistemin var olup olmadn, ya da tamamlanp ta mamlandn da bilmez. Kendi zayf aklnn ald kadary la, byle byk dnceleri tamak iin herkesin sahip ol mas gereken byk kafalardan zaten yeterince vardr. Hatta eer birisi imann btn ieriim kavramsal bieme dkl m halde sunabilirse, sonucu imam kavramak deil, iman noktasna nasl geldiini ya da imann kiiye nasl geldiini kavramak olacaktr. Yazar bir dnr deildir. O bir poetice et eleganter (ifade edeceklerini iirsel ve iyi seilmi terimler le sunan), sistem hakknda yazmayan ya da ona ilikin vaadler vermeyen, ne Sistem ne de kendisi hakknda taahhtte bulunmayan bir serbest yazardr. Yazmaktadr nk yaz mak onun iin bir lkstr. Daha ho ve kukucu olduka yazdklarn okuyanlar da daha az olmaktadr. Bilim uruna tutkunun terk edildii bir ada, yazar geleceini grebil mektedir - okuyucularn yazardan akam yemeini takiben kestirdikten sonra kolaylkla sayfalarn evirebilecei eyler yazma konusuna zen gstermesini, elinde apkas ve nce
4 2. Timoteyus 4.7

ki i yerlerinden alnm iyi referanslaryla Advertiser5'deki bahvan delikanl gibi, kendisini dnyaya, ok saygn bir kamuoyuna sunmasn istedikleri bir zamanda yaamakta dr. Geleceinin tamamen bir kenara atlmak olacan tah min edebilmektedir. Zalimce bir eletiri belasnn kendisini bir ok kez hissettireceine dair korkun bir nseziye sahip tir. Onu daha da fazla korkutan, "kaliteyi korumak" iin ilmi kurtarmak adna, daima bakalarnn yazmlarn parala maya kendini adam bir giriimci kaytnn, bir paragraf yutucunun, The Destruction of the Human Racee Trop6 'un yap t gibi, noktalama biliminin hizmetinde bir adam olarak yazar acmaszca blmlere ayracak, konumasn szck leri sayarak ve her elli szckten sonra nokta ve her otuz be szckten sonra virgl koyarak blecek olmasdr. Hayr, kendimi herhangi bir sistematik anta araycnn nne ata rm; ama bu Sistem olamaz. Bunun Sistemle en ufak bir ili kisi yoktur. Sisteme ve o otobsteki7 btn Danimarkal his sedarlara baarlar dilerim, zira bu sistemin bir kule haline gelmesi zordur.8 Onlarn her birine ve hepsine birden bol ans ve esenlik dilerim. Sayglarmla Johannes de silentio

Kierkegaard, tarafndan tadr.

burada idare

iddetle bir (Papirer The

kar gazete IV.

olduu, olan 88) and iki A

kmseyerek Berlingske reklam the eit

reklamc bir bir

olarak ilana

sz

ettii yazar

bir

kii

edilen

Tidendedeki hakknda Trop

gnderme

yapmak kendisinin Destruc

Mektuplarnda Heibergin the ve

yorumunda, trajedisi

okuyucusundan daha iyi konutuunu anlamaldr, aksi halde yazmamaldr demektedir. 6 J. tion 7 8 L. of oyunu, Reviewer metnini Beast. para yl (kendi olan The Human Titreme'rim Sisteminin Race)'n halinde nce yrtarken Kopenhag daha unlar ilk iyi sylemektedir: ka

Eer kaliteli zevki korumak daha pahalya mal olmuyorsa, bunu niin biz yapmayalm? Korku vutu. Hegelin ken yznden kuleden ok otobs yapt olarak gnderme tanmlanmasnn yapmcsnn ile Luka olacan kuleyi ima syler etti Kierkegaard, ileride problemin kincisinde, masraflar hesaplamamas yaynlanmasndan yaklak otobslerine

tamamlanamayan

kuleye

14.28-30daki

i dnlebilir.

50

ALITIRMA

Bir zamanlar bir adam vard; ocukluunda Tanr'nn brahim'i nasl snad, brahim'in bu snava nasl dayand , imann nasl koruduu ve btn beklentilere ramen ikinci kez oluna nasl sahip olduuna dair gzel yky duymutu. ocuk bydke bu yky daha byk bir hayranlkla okudu. Zira ocuun dindarne basitliinde btnleeni, yaam ayrmt. Yalandka dnceleri daha sk ynelmeye balad bu ykye, ilgisi glendike glendi. Ancak yky gittike daha az anlamaya balad. Sonunda baka her eyi zihninden att; ruhunun yalnzca bir dilei vard; brahim'i gerekten grmek ve bir arzusu; bu olaylara tanklk etmek. Grmek istedii ey Dou'nun gzel beldele ri ya da vaad edilmi topraklarn dnyev grkemi, o yal lklarn Tanr'nn kutsad Tanr'dan korkan ift, yllarca hastalk eken kutsal Peygamber, Tanr'nn shak'a verdii genlik gc deildi -bu hadise plak bir krda geseydi de durum deimeyecekti. Yllardr zlemiyle yand ey, bra him'in shak yannda olarak strap iinde yapt gnlk yolculukta onlara elik etmekti. brahim'in ban kaldrp uzaktan Moriah dan ilk grd anda, eekleri geride b rakp shak'la birlikte kendi balarna daa trmandklarnda orada olmak istiyordu. Onun zihnini igal eden, iyi dokun mu bir imgelem deil dncenin rpertisiydi. Bu adam bir dnr deildi, imandan daha ileri gitme gereksinimi duymuyordu. Onun iin imann babas olarak hatrlanmak kesinlikle ereflerin en ycesiydi ve bu imana

sahip olmak, baka hi kimse bilmese bile ok imrenilecek bir eydi. Bu adam bilgin bir mfessir deildi, branice bilmiyordu. branice bilseydi, belki de brahim'in yksn anlamas da ha kolay olabilirdi. I
Daha sonra Tanr brahim'i snad. "brahim!" diye seslendi. brahim, "Buradaym!" dedi. Tanr, "shak', sevdiin biricik o lunu al, Moriah blgesine git!" dedi, "orada sana gstereceim bir dada olunu yakmalk sunu olarak sun" .9

Sabahn erken saatiydi. brahim erkenden kalkt, eekleri semerledi ve shak' da yanma alarak adr terk etti. Onlar vadiden aaya doru giderlerken, Sara onlar gzden kay bolana kadar pencereden10 seyretti. gn boyunca sessizlik iinde yol aldlar. Drdnc gnn sabah brahim hl hi bir ey sylemiyordu; ancak gzlerim kaldrd ve uzaktan Moriah dan grd. Eekleri orada brakp shak' yanna alarak daa trmand. Ancak brahim kendi kendine "shak'tan onu nereye gtrdm gizlemeyeceim" dedi. Durdu, elini kutsamak iin shak'n bana uzatt ve shak da bu kutsamay kabul etmek iin eildi. brahim'in duruu ba bacand, bak merhametli, konumas zendiriciydi. Ancak shak onu anlayamazd, ruhu coturulamazd. brahim'in dizlerine sarld, ayaklarnn dibine yatt, genlii iin, hakl vaadleri iin af diledi; brahim'in evindeki mutluluu hatr latt, onu znt ve yalnzlk konusunda uyard. Sonra bra him ocuu ayaa kaldrd ve onun elinden tutarak yrd. Szleri rahatlatc ve tevik ediciydi. Ancak shak onu anla yamad. brahim Moriah dana trmand; ancak shak onu

9 Yaratl 22.1-2. snamaya ilikin olarak 53. dipnota baknz. 10 t; Kierkegaard bir ancak gnlklerinde rnei vardr erkekleri (Papirer Judith onu III, Kitab A 197) II: u ve not vardr: aana Tevrattaki ve gzden romantizmin dar kaybolana ok k ka mkemmel 10. aa Judith vadiyi hizmetisiyle birlikte

yrenin

dadan

gelene,

dar seyrettiler. Ve sonra dorudan vadiye gittiler.

anlamad. Sonra bir an iin ban baka yne evirdi, shak babasnn yzn tekrar grdnde o yz deimiti, bak vahiceydi, edas dehet vericiydi. shak' gsnden ya kalad, onu yere frlatt ve dedi ki: "Aptal ocuk, benim senin baban olduuma inanyor musun? Ben bir putperestim. Bu nun Tanr'nn emri olduuna m inanyorsun? Hayr, bu be nim arzum." Sonra shak titredi ve strap iinde inledi: "Cennetteki tanrm bana merhamet et, brahim'in tanrs ba na merhamet et; eer yeryznde benim bir babam yoksa, o zaman Sen benim babam ol." Ancak soluk arasnda brahim kendi kendine: "Cennetteki Tanrm, sana krler olsun; shak'n sana inancn kaybetmesinden, bir canavar olduuma inanmas daha iyidir."

& ocuun stten kesilmesi gerektiinde anne memesine kara srer, zira ocuun emmesi yasakken memenin ho g rnmesi utan verici olurdu. Bylece ocuk, memenin dei tii ama annenin her zamanki gibi sevgi dolu baklar ve se vecenliiyle ayn kaldna inanr. Artk ocuu stten kes mek iin daha kt yollara gereksinimi kalmayan ne kadar ansl!
II

Sabahn erken vaktiydi. brahim erkenden kalkt, yallk dneminin gelini Sara'y kucaklad ve Sara da kendisini utantan kurtaran, onun btn nesiller iin gururu ve umu du olan shak' pt. Sonra onlar sessizlik iinde eeklerini srdler ve brahim'in gzleri, yukar bakp uzaktan Moriah dan grene kadar gzleri yerden kalkmad. Sonra gzleri ni tekrar yere evirdi. Sessizce atei yakt ve shak' balad; sessizce ban ekti. Sonra Tanr'nn gnderdii kou gr d. Onu kurban etti ve eve dndler... Bu gnden itibaren brahim yaland. Tanr'nn ondan bunu istemi olmasn unutamad. shak eskisi gibi byd; ancak brahim'in gz leri kararmt, artk hibir neeyi grmyordu.

& ocuk bydnde ve stten kesilmesi gerektiinde, anne saf bir ekilde memesini kapatr, bylece ocuun artk bir annesi yoktur. Annesini baka bir yolla kaybetmeyen o cua ne mutlu!

III
Sabahn erken vaktiydi. brahim erkenden kalkt, gen anne Sara'y pt ve Sara da onun ebed mutluluu ve nee si olan shak' pt. Ve brahim dnceli bir ekilde eeini srd. le srd Hacer ve olunu dnd. Moriah'daki daa trmand, ba ekti. brahim yalnz bana eek srdnde ve Moriah da na gittiinde sakin bir akamd. Kendisini yzst yere att, Tanr'dan, babann oluna kar olan grevini unutarak, shak' kurban etmeyi istemi olmasndan dolay af diledi. Kendi yalnz yolunda daha sk eek srd; ancak huzur bu lamad. Tanr'ya sahip olduu en iyi eyi kurban etmeye is tekli olmann bir gnah olduunu kavrayamyordu; bunun iin kendi yaamn defalarca feda edebilirdi ve eer bu bir gnah ise, eer shak' o kadar seviyor olmasayd, o zaman affedilebileceini anlayamazd. nk hangi gnah daha korkun olabilirdi ki?

&
Bir ocuun stten kesilmesi gerektiinde anne de zn t duyar, zira o ve ocuu gittike daha fazla ayrlmaktadr; ocuu balangta kalbinin altnda yatarken, sonralar g snde dinlenmiti, bundan daha yakn olamazlard. Bylece bu ksa hzn birlikte yaarlar. ocuunu yan banda tu tan ve bylece daha fazla zlmesi gerekmeyene ne mutlu!

IV
Sabahn erken saatiydi. brahim'in evinde yolculuk iin her ey hazrlanmt. brahim Sara'dan ve onu geri dnme

si gerekene kadar takip eden sadk ua Eleaza'dan ayrld. brahim ve shak Moriah'daki daa gelene kadar uyum iin de eek srdler. brahim kurban iin her eyi sakin ve ses sizce hazrlad; ancak ynn uzaa dndrdnde shak, brahim'in sol elinin aresizlik iinde skldn ve bandan aaya bir titreme gelip getiini grd -ancak brahim b a ekti. Sonra tekrar eve dndler ve Sara onlar karlamaya kotu; ama shak imann kaybetmiti. Bu konuda btn dnyada hibir sz konuulmad11 ve shak hi kimseye ne grdn sylemedi ve brahim asla kimsenin bunu gr dnden kukulanmad.

*
ocuun stten kesilmesi gerektiinde, anne artk elinde daha kat yiyecek bulundurur, bylece ocuk alktan lmez. Elinde daha fazla kat yiyecek bulundurana ne mutlu!

Szn ettiim bu adam, bu olay hakknda bu ve buna benzer biimlerde dnd. Moriah'daki daa yapt her seyahatten evine dnnde yorgunluk iinde kt, elleri ni kavuturdu ve dedi ki: "brahim kadar yce kimse olma dna gre, brahim'i kim anlayabilir ki?"

11 Bu konuda asla bir sz konuulmad ifadesi Kierkegaardn gnlklerinde (yani Papirer VIII, I A 17) belki de kklnde babasndan rendii bir eyle ilikili olarak kullanl maktadr. Hakknda asla bir sz sylenmeyen ey; Kierkegaardn kendi iren melankolisi nin nedeni olarak babasnn yapt eydi.

BRAHM VME SYLEV

er insanda ebed bir bilin yoksa, eer her eyin dibin de yalnzca vah bir kargaa, karanlk tutkularda ekil de itirerek yce ya da nemsiz her eyi reten bir g varsa; eer her eyin altnda akl sr ermez, doymak bilmez gizli bir boluk yatyorsa, yaam umutsuzluktan baka ne olacaktr? Eer byleyse, eer insanl birletiren kutsal bir ba yoksa, eer ormann yapraklar gibi bir nesil dierinin ardndan do uyorsa12, bir nesil ormandaki kularn arklar gibi bir die rinin yerine geiyorsa, eer insan soyu dnyadan, denizden geen bir gemi ya da ldeki bir rzgar, dncesiz ve mey vesiz bir kapris olarak geiyorsa, eer ebed bir unutkanlk; av iin a bir biimde pusuya yatm bekliyorsa ve onun penelerinden kendisini kurtaracak kadar gl hibir g yoksa -o zaman yaam ne kadar bo ve huzurdan yoksun olacaktr! Ancak byle olmad iin, Tanr erkei ve kadn yaratt iin, kahraman ya da iri ya da hatibi ekillendir di. ir ya da hatip kahramann yeteneklerinin hi birine sa hip deildir; o yalnzca imrenir, sever, kahramann kahra manlndan mutluluk duyar. Yine de o kahramandan daha az mutlu deildir; kahramann doas hayran olunacak ka dar iyi ise de, kendisi mutlu deildir, ona duyulan sevgi de ancak imrenme olabilir. O bir annn ruhudur, onun akla ge tirebilecei tek ey yaplan eylerdir, onun iin yalnzca yap

12 Kierkegaardn buradaki imalar Homeredir (yani Iliad vi, 146)

lana imrenir. Kendisinden hibir ey almaz, yalnzca etkisini kskanr. Kalbinin arzusunu izler, ancak aradn bulduun da herkesin kapsn arks ve konumasyla alarak, herke sin kendisi gibi kahramana imrenmesini salar, kendisiymi gibi kahramanla gurur duyar. Bu onun baars, onun mtevaz ilevi, kahramann hanesindeki sadk hizmetidir. Eer akna sadk kalrsa, eer gece gndz, onu kahramanndan koparacak olan unutulmann oyunlarna kar savarsa, kahramanyla birleir ve karlnda kahraman da onu sa dakatle sever. air iin kahramann stn doas, bir hatra olarak kesinlikle etkisiz olmasna karn, hatrada olduu gi bi eklini deitirip yceltilir. Bu nedenle yce olan hi kim se unutulmayacaktr ve ne kadar uzun srerse srsn; hatta o, kahraman uzaklara gtrecek bir yanl anlama bulutu olsa da13, hl gelecek ve zaman getike ona daha faz la sadakatle sarlacaktr. Hayr! Bu dnyada yce olan hi kimse unutulmayacak tr; ancak herkes kendine gre yceydi ve herkes sevdiinin ycelii orannda yceydi. Kendisini seven kimse kendisin de yceleti ve dierlerini seven kimse kendisini adamas yoluyla yceldi; ancak Tanr'y seven kimse herkesten yce hale geldi. Hepsi hatrlanacaktr; ancak herkes beklentisi ora nnda ycelmitir. Birisi mmkn olan bekleme yoluyla y celdi, bir bakas sonsuzluu bekleyerek; ancak imkansz bekleyen herkesten daha yce hale geldi. Hepsi hatrlana caktr, ancak herkes uruna abaladnn byklyle orantl olarak yceldi. Dnya iin abalayan dnyay fethe derek yceldi ve kendisi iin abalayan kendisini fethederek yceldi; fakat Tanr'yla birlikte abalayan herkesten yce ha le geldi. Bylece dnyada iddetli bir mcadele oldu, insan insana kar, bir kii binlere kar, ancak Tanr iin abalayan herkesten yceydi. Bylece yeryznde iddetli bir mcade le oldu; her eyi kendi gcyle fetheden vard ve Tanr'y

13

Ayrca

Homer

(bir

Tanrnn

bir

kahraman

onu

bir

buiuta

sararak

uzaklara

gtrmek

sure-

tiyle kurtard Iliad, iii, 381).

kendi gszlyle fetheden vard. Kendisine gvenen ve her eyi kazanan vard ve kendi gcnde gvenli her eyi fe da eden vard; ancak herkesten daha ycesi Tanr'ya inanan d. Kendi gcnde yce olan vard ve kendi bilgeliinde y ce olan ve kendi umudunda yce olan ve akta yce olan vard; ancak hepsinden ycesi brahim idi. O gc gszl olan bir gle yceydi, srr aptall olan bilgelikte y ceydi,14 dsal grnm lgnlk olan umutta yceydi, ken disinden nefretinden oluan aknda yceydi. brahim bu imanyla kendi atalarnn topraklarn terk edebildi ve vaad edilen topraklarda bir yabanc haline gel di.15 Geride bir ey brakt, dierini yanna ald. Geride dn yal anlay brakt ve imann yanma ald. Aksi halde kesin likle gitmeyebilirdi, bunu yapmak kesinlikle anlamsz gele bilirdi. Bu imanyladr ki vaad edilen topraklarda bir yaban c olabildi; ona neyin deerli olduunu hatrlatan hibir ey yoktu, ancak her eyin yeni oluu ruhunu hznl bir ar zuyla snad. Ve o Tanr tarafndan seildi, Tanr ondan mem nundu! Evet, gerekten memnundu! Eer daha nceden red dedilmi olsayd, Tanr'nn ltfundan dlanm olsayd, da ha iyi anlayabilirdi. Bu sanki kendisiyle ve imanyla alay et mek gibiydi. Bir zamanlar atalarnn sevgili topraklarndan srgn edilmi olarak yaayan bir bakas vard.16 Ne o unu tuldu ne de iinde kaybettiini arad ve bulduu zntye at arklar unutuldu. brahim'den at arklar duymuyo ruz. ikayet eden insandr, gzya dkenle birlikte alayan insandr. Fakat imana sahip olmak daha ycedir ve inanan grmek daha kutsaldr. brahim'e yeryzndeki btn uluslarn onun tohumla

14. Korintliler 3.18. Eer aranzdan biri kendini bu an llerine gre bilge sanyorsa, bilge olmak iin aklsz olsun. 15 braniler 9.9. man sayesinde, bir yabanc olarak vaad edilen lkeye yerleti. 16 Burada Jeremiahya gnderme var gibi grnmektedir. Her ne kadar 1963 basmnda Dani markalI editrler ayrca Karadenize srgne gnderilen ve orada Tristia ex Porto'sunu ya zan Ovid olabileceini de nermektedirler.

ryla kutsanaca vaadini kabul ettiren imanyd.17 Zaman geti, olaslk hl duruyordu ve brahim imanna sahipti, zaman geti ve o olassz hale geldi ve brahim imanna sa hipti. Bir zamanlar bir beklentisi olan bir bakas vard. Za man geti, akam yaknlat, beklentisini unuttuu iin z gn deildi, bu nedenle o da unutulmamaldr. Sonra o zl d ve znt onu yaamn aldatt gibi aldatmad; ona ya pabilecei her eyi yapt ve zntnn tatll iinde onun d krklna uram beklentisine sahip oldu. zlenle zlen insandr; ancak imana sahip olmak daha ycedir ve inanan grmek daha kutsaldr. brahim'den znt arkla r duymuyoruz. Zaman geerken brahim yas iinde gnleri saymad, Sara'ya, onun yalanmasndan korkarak, kuku dolu baklarla bakmad; Sara'nn kendi beklentisine uymas ve yalanmamas iin gnein yrynde kalmad18; Sa ra'ya sakinletirici hznl arksn sylemedi. brahim yaland ve Sara topraa kart ve o hl Tanr'nn seilmii ve tohumlarnda yeryznn btn uluslarnn kutsanaca vaadinin vrisiydi. O zaman brahim'in Tanr tarafndan se ilmemi olmas daha iyi olmaz myd? Tanr tarafndan se ilmi olmak ne demektir? Kiinin genliinde genlik arzu sunun yallnda byk gayretle karlanmas iin inkar edilmesi midir? Ancak brahim inand ve vaade smsk sarl d. brahim eer tereddt etseydi vazgeebilirdi. Tanr'ya u nu syleyebilirdi: "Belki de senin istediin bunun olmas de il; o zaman arzumdan vazgeiyorum, o benim tek arzum, kutsal neemdi. Ruhum dimdik, bunu reddettiin iin gizli bir kin tamyorum." Unutulmazd, sergileyecei bu rnek le bir oklarn kurtarabilirdi, ancak imann babas olamazd.

17

Galatyallar ceden verdi.

3.8.

Ve

kutsal

kitap,

Tannnn uluslar

dier

uluslar

imanlarna

gre

aklayacan

n-

grerek 10.12.

brahime, Rabbin

Btn Amorlulan

senin

araclnla

kutsanacaktr uratt

mjdesini gn

nceden hal

18

Joshua

sraillilerin

karsnda

bozguna

Joshua

kn nnde Rabbe yle seslendi: Dur, ey gne, Givon zerinde Ve ay, sen de Ayalon Vadisinde.

60

Zira kiinin arzusunu terk etmesi yceliktir, ancak daha y ce olan onu terk ettikten sonra ona yapmaktr; sonsuzlu un ipini kavramak ycedir, ancak daha ycesi terk ettikten sonra fanilie sarlmaktr. Ancak sonra zaman doldu. bra him'in iman olmasayd, Sara kesinlikle zntden lebilirdi. Ve brahim zntden durgunlam, gerekletirmeyi anlama yerine, ona bir genlik ryas olarak glmseyebilirdi. Ancak brahim inand ve bu nedenle O genti. Daima en iyinin yalandna umut besleyen O, yaam tarafndan aldatld ve en ktnn olgunlamadan gelen yallk olmas na daima hazrlanan oydu. Ancak onun iman olduundan ebed genlii korudu. O zaman btn vgler bu ykye! Sara, yllar boyu hastalk ekmi olmasna ramen annelik zevkine gz dikecek kadar genti ve brahim salarnn kr lam olmasna ramen baba olmay isteyecek kadar genti. Dsal olarak imann mucizesi brahim ve Sara'nn dileyecek kadar gen olmalarnda ve imann onlarn dileini koruma snda ve bu dilek araclyla da genliklerini korumasndayd. Vaadin yerine getirilmesini kabul etti, bunu inanarak ka bul etti ve bu beklentisine uygun ve imanna uygun olarak gerekleti. Musa asasn kayaya vurdu19, ancak inanmad. Bylece Sara altn dn gnlerinde gelin olduunda b rahim'in evinde byk sevin vard. Ancak byle kalmad; brahim bir kez daha snand. Her eyi icat eden kurnaz gle, asla uyumayan rakiple, her ey den daha uzun yaayan o yal adamla savat- zamann ken disiyle. Onunla savam ve imann korumutu. imdi m cadelenin btn korkunluklar bir anda younlamalyd. "Ve Tanr brahim'i snad ve ona dedi ki... imdi ok sevdi in biricik olun shak' al ve onu Moriah diyarna getir ve oradaki dalardan sana gstereceimin zerinde onu yakl m kurban olarak sun."

19 Msrdan k 17.6. ... Ben Horev Danda bir kayann zerinde, senin nnde duracam. Kayaya vuracaksn, halk isin diye su fkracak. Musa srail ileri gelenlerinin nnde denileni yapt.

Ve bylece her eyi kaybetti, bu o zamana kadar olan her eyden daha ktyd! Buna gre Tanr yalnzca brahim'le oynuyordu! Bir mucizeyle imkansz gerekletirmiti, imdi ise tekrar onun hibir ey getirmediini grecekti. Gerekten de aptalcayd! Ancak brahim, Sara'nn bu vaad ilk aklan dnda gld gibi, buna glmedi.20 Hepsini kaybetmiti! Yetmi yllk imanl beklenti, imannn gereklemesinden duyulan ksa bir mutluluk.21 O zaman yal adamn elinden asay alan kim, yal adamn kendisinin onu krmasn iste yen kim? Kr salarn mahzun eden kim, onu kendisinin yapmasn isteyen kim? Bu kr sakal iin bir merhamet yok mu, ya da bu masum ocuk iin? Ve yine de brahim Tanr'nn seilmii deil miydi? Ve onu bu snamaya tabi tutan Tanr deil miydi? imdi hepsi kesin olarak kaybolmutu! nsan soyunun erefli ans, brahim'in tohumlarndaki va ad22, bu brahim'in imdi yok etmesi gereken bir kapris, Tanr'nn anlk bir dncesiydi. brahim'in kalbindeki iman ka dar eski, shak'tan yllarca daha yal olan o muhteem hazi ne, brahim'in yaamnn meyvesi, dualarla kutsanm m cadeleyle olgunlatrlm -brahim'in dudaklarndaki kut sama, bu meyve imdi mevsimi gelmeden koparlacak ve hibir anlam tamayacakt. shak kurban edildikten sonra hangi anlam olabilirdi ki? brahim'in deer verdii her eyi terk etmesi gereken o hznl ancak yine de kutsal saat, m barek ban bir kez daha kaldraca yz ifadesinin Tanr'nnki kadar l l olaca zaman, btn ruhunu btn gnlerinin neesini shak'a vermek iin gle kutsamak ze

20 Yaratl 18.12-13. (Sara) iin iin glerek, Bu yatan sonra bu sevinci tadabilir miyim? diye dnd. stelik sahibi yere efendim mi kapand de ve yal. gld. Rab brahime Yz sordu: Sara Ancak bir niin, a.g.e. adam Bu ocuk yatan sahibi sonra ola gerekten brahim ocuk yzst olacam? diyerek inden, gld? 17.17ye baknz:

yanda

bilir mi? dedi. Doksan yandaki Sara dourabilir mi? 21 Yetmi rast gele seilmi bir rakam gibi grnmektedir. Yaratl 21.5e gre shak do duunda brahim yz yandayd ve Tanr ona ilk kez yetmi be yandayken vaadde bulun mutu (a.g.e., 12.4) 22 Yaratl 12.2-3. ...Seni byk bir ulus yapacam, Seni kutsayacak, sana n kazandra cam... Yeryzndeki btn halklar senin araclnla kutsanacak.

re younlatrmas gereken zaman- o an gelmiyordu! Evet brahim gerekten de shak' terk edecekti, ancak kalacak olan oydu; lm onlar ayracak, ancak kurban shak olacak t. Yal adam shak'n zerine elini kutsamak iin uzatmaya cak, elini yaamdan yorgun olarak iddet iinde uzatacakt. Ve onu snayan Tanr'yd. Evet. brahim'in yanna byle bir haberle gelen haberciye yazklar olsun! Byle bir zntye haberci olmaya kim cesaret edebilirdi? Yine de brahim'i s nayan Tanr idi. Ancak brahim'in iman vard ve bu yaama iman ediyor du. Evet eer onun iman bir gelecek yaam iin olsayd, ait olmad bu dnyadan aceleyle kp gitmek iin her eyi bir tarafa brakmak kolay olabilirdi. Ancak brahim'in iman bu trden bir iman deildi; eer byle bir iman varsa, bu gerek bir iman deil, onun yalnzca en uzak olasldr. Byle bir iman nesnesinin ipularn bilgelik alannn ta ucunda bulan ancak ondan, iinde umutsuzluun kendi oyununu oynad derin bir uurumla ayrlm olarak duran bir imandr. An cak brahim bu yaama inand, kendi topraklarnda yalana cana inand, insanlar arasnda ereflendi, kendi soyunda kutsand, hayatnn en deerli varl, sevgiyle kucaklad ve bir babann olunu sevme grevini sadakatle yerine getir diini sylemenin, yannda ok zayf bir ifade olarak kald bir sevgiyle sevdii shak'n ahsnda sonsuza kadar hatr land. Aslnda emirler de bu sevgiye iaret etti: "en ok sev diin oul". Ya'kub on iki oula sahipti ve birini sevdi; bra him yalnzca bir oula sahipti ve onu sevdi. Ancak brahim'in iman vard ve kuku duymad. Tuhaf olana inand. Eer brahim kuku duysayd -o zaman baka eyler yapacakt, yce ve erefli baka eyler. Zira bra him'den yce ve erefli olmayan bir ey nasl beklenebilir ki? Moriah dana yryebilir, odunlar keser, atei yakar, ba n ekerdi- Tanr'ya feryat ederdi: "Bu kurban kmse me, bu sahip olduum en iyi ey deil, bunu iyi biliyorum. Zira vaad edilen bir ocukla karlatrldnda yal bir adam nedir ki? Ancak verebileceim en iyi ey bu. zin ver

shak asla bilmesin, bylece genlik yllarnda kendini rahat latabilir." Ba kendi gsne saplayabilirdi. Tm dnya ona hayran olabilirdi ve onun ad asla unutulmazd; ancak yalnzca hayran olunmas bir ey, ac ekenleri kurtaran bir klavuz yldz olmak baka bir ey. Ancak brahim'in iman vard. Kendisi iin Tanr'y etki lemek iin yalvarmad. Yalnzca bir kez Sodom ve Gomore zerine cezaya hkmedildiinde, brahim dualaryla ileri kmt.23 Kutsal kitaplarda okuyoruz: "Ve Tanr brahim'i snad ve ona dedi ki; brahim, brahim neredesin? brahim cevap ver di: Buradaym."24 Benim hitabm sanadr, ne oldu sana? Uzaklardan ar kaderin yaklatn grdnde dalara "beni saklayn" demedin mi? Kayalara "benim stme d n" demedin mi'25 Ya da eer daha gl olsaydn ayakla rn yol boyunca srklenmeyecek miydi? Ayaklarn eski iz lerine geri dnmeye can atmad m? arldnda cevap verdin mi vermedin mi? Belki de hafife ve fsldayarak? b rahim byle yapmad. Yreklice, isteklice inanla yksek sesle cevap verdi: "Buradaym". Okumaya devam ediyoruz: 'Ve brahim sabah erkenden kalkt'.26 Bir trene gidiyormuasna acele etti ve sabahn erken saatinde belirlenen yerde, Moriah dandayd. Sara'ya hibir ey sylemedi, Eleaza'a da. Zaten onu kim anlayabilirdi ki? Snama kendi doasyla ona sessizlik yemini ettirmemi miydi? "... brahim bir sunak yapt, zerine odun dizdi. Olu shak' balayp sunaktaki odunlarn stne yatrd. Onu boazlamak iin uzanp ba ald."27 Ey iitenim! Bir ok baba ocuunun kaybn dn yada sahip olduu en deerli eyin, gelecee ilikin btn umutlarn kayb olarak hissetti; yine de hibir oul shak'n

23

Yaratl

18.22.

Adamlar

oradan

ayrlp

Sodoma

doru

gittiler.

Ama

brahim

Rabbin

huzu-

runda kald. Rabbe yaklaarak, Hakszla birlikte hakly da m yok edeceksin? diye sordu. 24 Kierkegaard tarafndan Tekvin 22.1den serbeste evrilmitir. 25 Luka 23.30. O zaman dalara, zerimize dn! ve tepelere, bizi rtn! diyecekler. 26 Yaratl 22.3. 27 Yaratl 22.9

brahim iin ifade ettii anlamda bir vaad edilmi ocuk de ildi. Bir ok baba ocuunu kaybetti; ancak o zaman Tan r'nn, her eye kadir olann deimez ve gizemli istei var d, alan onun eliydi. brahim iin byle deildi. Onun iin daha zor bir snav saklanmt. Bakla birlikte shak'n kade ri de verilmiti brahim'in eline. Ve orada durdu, yal adam ve onun tek umudu! Ancak hi kuku duymad, sana ya da soluna strap iinde bakmad, dualaryla gkyzne mey dan okumad. Onu snayann her eye kadir olan Tanr oldu unu biliyordu, bunun ondan istenebilecek en ar zveri ol duunu biliyordu; ancak o ayrca Tanr isteinde hibir z verinin imkansz olmadn da biliyordu -ve ban ekti. brahim'in koluna g veren kimdi? Onun sa elini hava ya kaldran ve bylece aresizce yere dmesini nleyen kimdi? brahim'in ruhuna kuvvet veren, bylece gzlerinin ne shak' ne de kou gremeyecek kadar bulutlanm hale gelmesini nleyen kimdi? Bunu gren herkes kr olabilirdi. Ve yine de hem felli, hem de kr olanlar yeterince nadir ol makla birlikte, daha da nadir olan hikyeyi anlatabilen ve onun hakkn verebilenlerdir. Bunu biliyoruz, hepimiz bili yoruz -bu yalnzca bir snama idi. Eer brahim, Moriah danda ayakta dururken kukulansayd, kararszlkla etrafna baknsayd, eer ba ek meden nce kazaen kou grseydi ve Tanr'nn kou shak'n yerine teklif etmesine izin verdiini bilseydi -o zaman evine gidebilirdi, her ey eskisi gibi olabilirdi, Sara'ya sahip olabi lirdi, shak' elinde tutabilirdi ve her ey ne kadar deiirdi! Onun geri ekilmesi bir ka, onun kurtar bir kaza, onu,n dl onursuzluk, onun gelecei belki de lnetleme olacak t. O zaman kendi imanna ve Tanr'nn merhametine deil, Moriah dana seyahatinin ne kadar korkun olduuna ta nklk edecekti. brahim unutulmayacakt... Dada. Ancak Nuh'un gemisinin yere indii Ararat da gibi sz edilmeye cek,28 brahim'in kukuland yer olmas nedeniyle bir deh
28 Yaratl 8.4.

et yeri olarak sz edilecekti. Saygdeer brahim Babamz! Sen evinden Moriah da na seyahat ettiinde, kaybettiklerinden dolay seni avutacak hibir vc konumaya gereksinim duymadn, zira aslnda sen her eyi kazandn ve shak' elinde tuttun. yle deil mi? Tanr bir daha shak' senden asla almad, adrnda sofraya onunla birlikte mutluluk iinde oturdun, bundan sonra son suza kadar yapacan gibi. Saygdeer brahim Babamz! O gnlerden bu yana binlerce yl geti, ancak senin htran unutulmann gcnden kurtaracak ge kalm bir sevene ge reksinimin yok. Zira her bir anadil senin ann kutluyor -ve hl seni seveni herkesten ok daha erefle dllendiriyor sun. Bundan sonra onu kutsayacaksn, gzlerini ve kalbini burada ve imdi yaptnn mucizeliiyle bylersin. Sayg deer brahim Babamz! nsan soyunun ikinci babas! Tanr'yla mcadele etmek yerine, fke verici elementler ve yara tl gleriyle korku dolu mcadeleyi ilk gren ve tanklk eden sensin. Ulu tutkuyu dinsizlerin hayran kald kutsal lgnln kutsal, saf ve gsterisiz ifadesini ilk bilen sensin29 -seni vmek iin konuacak olan eer bunu doru yapmazsa onu affet. O kalbinin arzusunu grerek gsterisizce konu tu, gerektii gibi zet konutu; ancak yallnda oluna ka vumak iin yz yla gereksinim duyduunu, her trl bek lentiye karn, shak' elde tutmann nnde ban ektii ni asla unutmayacak. Yz otuz ylda imandan daha ileri git mediini asla unutmayacak.

29 cf. Platonun Phaedrusu, 22 ve 37.

PROBLEMLER

KALPTEN GELEN AI KONUMASI

sal ve grnr dnyaya ait eski bir ata sz yledir: "Yalnzca alan ekmei kazanr."30 ok gariptir ki, bu atas z asl ait olduu dnyaya uygulanmaz. Halbuki dsal dn ya kusurlar yasasna tabidir; ekmei kazanann almayan olduu sklkla grlmektedir. Uyuyan alandan daha b yk bolluk iindedir. Dsal dnyada her ey elinde bulun durana aittir, dsal dnya kaytszlk yasasna tabidir ve y zk cini, ister Nureddin olsun ister Alaaddin, yz kim takarsa ona itaat eder31 ve dnya hzinelerini, onlar bulan elinde bulundurur. Ruh dnyasnda her ey tersinedir. Bura da bir sonsuz kutsal dzen egemendir, burada yamur hak l ve haksz ayrmadan zerlerine yamaz, burada gne hem iyi hem de ktnn stne domaz, burada yalnzca alan ekmei kazanr ve yalnzca strab bilen huzuru bu lur, yalnzca dnyann altna kadar alalan sevdiini kurta rr, yalnzca ban eken shak' alr. almayan ekmei kazanmaz, ancak, tanrlarn Orpheus'u32 sevdiinin yerine bo bir figrle kandrmalar gibi, kandrlr. Orpheus kand rld nk o cesur deil zayf yrekliydi, kandrld nk o bir adam deil, lir alcsyd.

30 3. Selanikliler 3.10 ve 12. Hatta sizinle birlikteyken size u buyruu vermitik: almak istemeyen, 31 ve yemek de yemesin!... Aladdin olarak adl k Bylelerine oyunu, ve ilk Rab kez sa Mesihin adna 1839 yalvaryor ylnda II, ve unu bu yuruyoruz: sakin bir ekilde alp kendi kazanlarndan yesinler. Oehlenschlgerin Nureddin greceli Kopenhagta oynand, A kahraman alnt. karanl temsil ediyordu. Papirer 451den

32 Bu Orpheus efsanesinin Platon versiyonudur. Baknz Symposium 179d.

Burada brahim'i baba olarak kabul etmenin33, ya da on yedinci yzyln asillerinden ataya sahip olmann, almaya yardm olmayacaktr. Burada almayan srail'in bkireleri hakknda yazlan syleyebilir,34-alan kendi z babasn doururken, almayan yalnzca rzgr douracaktr. Trel bilgelik; kstaha, ruh dnyasna, altnda dsal dnyann inledii kaytszlk yasasn uygulamay amala maktadr. Byk gereklerin bilgisine sahip olmak iin bu nun yeterli olduuna inanmaktadr. Bunun dnda almak gereksizdir. Ancak o zaman ekmei de kazanamayacak, her ey altna dnrken alktan lecektir. Ve trel bilgelik ba ka neyi bilmektedir? Zamannda Eski Yunan'da Miltiades'in zaferlerini bilen binlercesi vard, sonraki kuaklarda da say sz... Ancak bunlar dnerek uykusu kaan tek kii vard.35 brahim'in hikyesini kalpten bilen, szck szck bilen sa ysz kuaklar vard. Bu bilgi ka tanesini uykusuz brakt? brahim yks, bizim anlayszlmz onu ne kadar za yflatrsa zayflatsn daima grkemli olacak kadar iyi bir ka liteye sahiptir; ancak -burada bu da dorudur- eer biz 'a lmaya ve ar ykl olmaya' istekliysek.36 Ancak almak yetmeyecek, hl yky anlamak isteyecekler. Birisi bra him'in onuruna konumaktadr, ancak nasl? Onu sradan latrarak; "Onun ycelii, Tanr'y sevmesi ve ona sahip ol duunun en. iyisini teklif etmeye istekli olmasdr." Bu ok dorudur, ancak "en iyi" st kapal bir ifadedir. Kii szle rinde ve dncesinde, gayet gvenli bir ekilde shak' en iyi ile tanmlayabilir ve byle dnen adam bunu yaparken piposunu da rahatlkla iebilir ve dinleyici zevk iinde ayak larn uzatabilir. Eer sa'nn yolda rastlad zengin gen

33 34

Matta isaiah

3.9. 26.18.

Kendi Gebe

kendinize, kaldk,

Biz

brahimin rzgrdan

soyundanz baka bir

diye ey

dnmeyin. dourmadk

Ben sanki.

size Ne

unu dn

syleyeyim: Tanr, brahime u talardan ocuk yaratacak gtedir. kvrandk, yaya kurtulu salayabildik, ne de dnyada yaayanlar yaama kavuturabildik. 35 Themistocles, Plutarch tarafndan ilikilendirildii gibi. Themistocles, 3.3, 36 Matta 11.28. Ey btn yorgunlar ve yk ar olanlar! Bana gelin, ben size huzur veririm.

adam, btn mal varln satp yoksullara vermi olsayd,37 btn yce eylemleri vdmz gibi onu da vebilirdik; ancak onu bile biraz uramadan anlayamayazdk. Yine de o sahip olduu en ii eyi feda etmi olsa da, brahim olamaz d. brahim'in yksnden unuttuumuz ey straptr. Be nim paraya kar herhangi bir ykmllm yok iken, ba ba oluna kar en yksek ve en kutsal ykmllklere sa hiptir. Korkaklar iin strap tehlikeli bir i olduundan, in sanlar brahim hakknda konumak istemelerine ramen, s trab unuttu. Bylece konuurlar ve syleinin ak iinde "shak" ve "en iyi" szcklerini birbirinin yerine kullanrlar. Her ey mkemmel gider. Eer seyircilerin iinde uykusuz luk eken birisi varsa, bu en korkun, en derin, en traji-komik yanl anlamadr. Evine gider, brahim gibi olmak iste mektedir, onun iin olu kesinlikle sahip olduu en iyi ey dir. Konumac bunu duyar, adama gidebilir, btn din oto ritesini toplar ve barr: "ren adam, toplumun yzkaras, hangi eytan ruhunu ele geirdi ki kendi z olunu ldr mek istedin." Ve brahim hakknda vaaz verirken herhangi bir kzarma ya da terleme iareti hissetmeyen bu rahip, bu garip adama kar sergiledii hakl gazapla akna dnecek ve daha nce hi byle sert ve cokulu konumadn d nerek kendisinden memnun olacaktr. Kendi kendine ve ka rsna yle diyecektir: "Ben bir hatibim, gereksinim duydu um tek ey, bir frsatt; Pazar gn brahim hakknda ko nutuumda kendimi tamamen kaptrmadm." Eer ayn konumacda hl harcayabilecei biraz fazla akl varsa onu da, gnahkr, soukkanllk ve ciddiyet iinde cevap verdi inde kaybedecektir: "Aslnda yaptm senin Pazar gn hakknda vaaz ettiin eydi." Bir rahip nasl byle bir fikri bu adamn aklna sokabilir? Ancak bunu yapt ve yapt ha ta ne sylediini bilmemesiydi. Neden baz airler komedile ri ve romanlar dolduran vr zvr ve samalklar yerine bu

37 Matta 19.16 ve devam.

71

tip durumlar ele almaz? Komik ve trajik burada mutlak son suzlukta birlemektedir. Rahibin konumas phesiz kendi bana yeterince glnse de, sonular itibariyle daha da gln hale gelmitir. Yine de bu durum da olduka doal dr. Ya da gnahkrn, rahibi protesto etmeden haline raz ol duunu, ya da bu zlim rahibin mutluluk iinde evine gitti ini, etkisinin yalnzca krssyle snrl kalmamas ve ra hipliinin dayanlmaz gcnn btn ruhlar zerinde etki sinin ak olduunun bilinci iinde mutlu olduunu varsaya lm. Pazar gn ilham verdii cemaati pazartesi gn, gs terili kll melek gibi, onun eylemiyle karsna karak dnyann asla rahiplerin tlediini yapmad* ataszn utandrmaktadr. br yandan gnahkr ikna edilmezse, durumu yeterin ce trajik olacaktr. dam edilecei ya da tmarhaneye gnde rilecei phesizdir; ksacas mehur gerekle mutsuz bir ilikiye girecektir. Ancak bir baka adan abasnn yok ol madn grerek, uruna aba gsterdii brahim'in onu mutlu edeceini dnyorum. Bu konumacnnki gibi bir elikiyi ne aklar? brahim ycelik unvannn tescilli haklarn elde ettii iin mi, yapt her ey ycedir? Ve baka herkes aynsn yaptnda bu bir gnah mdr? Ac bir gnah? Eer yleyse bylesine akl szca bir vgde rol almak istemiyorum. Eer iman kiinin kendi olunu ldrmesini kutsal bir eyleme dntrmyorsa, o zaman brahim'e de herkes gibi ceza verilsin. Eer kii bu dnceyi ayrntl olarak dnme, brahim'in bir katil olduunu syleme cesaretine sahip deilse, o zaman onu vmek iin hak edilmemi konumalar yapmak iin za man harcamak yerine o cesareti kazanmak kesinlikle daha iyidir. brahim'in yaptnn etik ifadesi; onun shak' ldr

altn

gnlerde

insanlar

diyordu en

ki;

Dnyada

ilerin

rahibin

tledii unlar

yolda gitmemesi syleyebileceimiz

ne za

kadar

utan

verici.

Ancak,

azndan

felsefenin

yardmyla,

man geliyor: En azndan yaamda kk bir anlam varken, onun vaaznda yok. Onun iin ne byk talih ki iler rahibin tledii yolda gitmiyor.

mek iin istekli olduudur. Dinsel ifadesi ise shak' feda et meye istekli olduudur. Ancak bu elikide yatan byk s trap, aslnda kiiyi uykusuz brakacak kadar iddetlidir. Bu strap olmadan brahim, u anda olduu konumda olamaz d. Ya da belki de brahim ykde syleneni yapmad, belki de onun zamannda yapt ey olduka farkl alglanan bir eydi. O zaman onu unutalm, bu gne dntrlemeyen bir gemii hatrlamaya neden uraalm ki? Ya da belki de konumacnn dikkatinden kaan ey shak'n oul olduu gereiydi. Eer iman nemsiz olarak karrsanz, geriye yalnzca brahim'in shak' ldrme istei ham gerei kalr ki, imansz kimse iin taklit etmesi ok kolaydr. man ol makszn bu eylemi yapmak zordur. Bana gelince bir dnceyi btn olarak dnme cesa retine sahibim. u ana kadar beni hibir dnce korkutmamtr. Eer byle bir dnceyle karlarsam umarm ki en azndan unu syleme drstlne sahip olacam: "Bu dnce beni korkutuyor, iimde baka bir eyleri harekete geiriyor, bu nedenle onu dnmek istemiyorum." Eer bu benim hatam ise phesiz cezam ekeceim. Eer bra him'in bir katil olduu yargsnn doruluunu kabul etsey dim, ona olan derin saygmdan susabileceimden emin dei lim. Ancak eer bu benim dncemse, o zaman herhalde, bu gibi dncelerin dierlerine sezdirilmemesi gerektiin den, sessiz kalrdm. Ancak brahim bir yanlsama deildir, o n iin yaamad, nn yazgnn herhangi bir kaprisine borlu deildir. O zaman brahim hakknda, baka birinin yoldan kp aynsn yapaca riski olmakszn, itenlikle konuabilir mi yiz? Aka konumaya cret edemedike, brahim hakknda sessiz kalacam ve her eyden nce onun zayflar iin bir tu zak haline gelmemesi gerei iin onu ypratmayacam. Eer birisi, iman temel ii yaparsa - yani olmas gerekeni ya parsa-, o zaman gnmzde bu riskin iman iinde yenilme sinin olduka zor olabileceinden, bu risk olmakszn bu ko nuda konumaya cret edilemeyeceini ve kiinin yalnzca

iman ynnden brahim'e benzeyebileceim, ldrme y nnden benzeyemeyeceini imgeliyorum. Eer kii sevgiyi bir hzl duyguya, bir kiide zevkli bir kkrtmaya evirirse, o zaman sevginin baarlarndan bahsettii zaman zayflar iin tuzaklar hazrlar. Elbette herkes geici duygulara sahip tir, ancak eer bunlar, korkun eyler yapmak iin neden ola rak kullanlrsa, akn lmsz eylemler olarak kutsad her ey kaybedilecektir, hem baarlar hem de bu yolda yanl ynlendirilenler. O zaman brahim hakknda konumak dorudur. Yce likleri kavrand zaman yceler asla zarar veremez. Bu iki ulu bir kl gibidir; kurtuluu ve lm getiren. Eer onun hakknda konumak bana dseydi, brahim'in, Allah'n se tii olarak adlandrlmay hak eden tam bir dindar ve Allah korkusu olan bir adam olduunu gstererek balardm. An cak byle bir insan byle bir snava tabi tutulabilir; Peki by le bir insan kimdir? Sonra brahim'in shak' nasl sevdiini tanmlardm. Bu amala, btn iyi ruhlara benim konuma m bir babann olu iin duyduu sevgi kadar cokun yap mak amacyla desteklemeleri iin yalvarrdm. Bunu yle bir yolla tanmay umut ederdim ki; dnyadaki ok az baba o lu iin byle bir sevgiyi srdrmeye cesaret edebilirdi. Yine de eer o brahim gibi sevmezse, shak' adamaya ilikin b tn dnceler bir ayartma olacaktr. Burada birka pazara yetecek kadar syleyecek szmz var, bu nedenle acele et meye gerek yok. Eer konumam konuyu hakkyla ele alabi lirse, sonu baz babalarn daha fazla dinlemek istememesi; ancak bu an iin sanki brahim kadar sevmede gerekten ba arl olmular gibi mutlu olmalar olacaktr. Bunlardan biri si brahim'in eyleminin yceliini, ancak ayn zamanda kor kutuculuunu da kavradktan sonra, maceraya atlmak iin yola karsa, atm eerler ve onunla birlikte srerdim. Moriah dana gelmeden nceki her bir durakta, ona hl geri d nebileceini, byle bir atma iinde snanmak iin arld yanl anlamasndan dnebileceini, cesaretten yoksun ol duu iin gnah karabileceini, Tanr eer shak' istiyorsa,

onu Tanr'nn bizzat kendisinin almas gerektiini aklar dm. Benim grm byle bir kii sorumluluktan kurtarl mayacak; ancak btn dierleri gibi, tam zamannda olmasa bile, kutsanacaktr. Hatta iman zamanlarnda byle bir kii bu yolla yarglanmaz myd? Yce gnllle sahip olmu olsayd benim yaamm kurtarabilecek birisini tanyorum.38 Yaln bir biimde bana dedi ki; "Ne yapabileceimi gayet iyi gryorum, ancak kalkmayacam. Korkarm daha sonra gcm kalmayacak ve ben bundan piman olacam." Yce gnll deildi, ancak onu bundan dolay sevmekten kim vazgeerdi ki? Bunlar konutuktan ve dinleyicimi en azndan iman ile onun dev tutkusunun diyalektik mcadelesi hakknda bir eyleri anlamalarn saladktan sonra, "tamam, onun ylesi ne yksek bir derecede iman var ki bizim iin onun ceketi nin eteine yapmak yeterli olacaktr" eklinde bir dnce ile bana ykleyebilecekleri bir hatadan sulu olmazdm. u nu eklerdim: "Ben hibir ekilde bir imana sahip deilim. Ben doal olarak kurnaz bir adamm, her ne kadar, onu yen mekle kurnaz bir adam ok sradan ve basit mantkl bir ki inin hibir zorluk ekmeden zaten ulat bir yerden daha ileriye gtrmeyecek bir gle herhangi bir nem atfetme sem de, bir iman hamlesi yapmada daima byk glk e kerim." Sevgi, rahiplerini iirlerde bulan ve zaman zaman kiinin iittii, eklini bozmadan nasl tutabileceini bildii bir ses tir; ancak iman hakknda kimse hibir sz iitmez, bu tutku yu vmek iin kim konuur? Felsefe daha ileri gider. Teoloji, felsefenin gzne girmek iin boyanp pencerede oturur, fel sefeye btn zevklerini sunar. brahim'i anlamann deersiz olmasna karn Hegel'i anlamak zordur derler. Hegel'i a mak bir mucizedir; ancak brahim'in ilerisine gemek her eyden kolaydr. Kendi adma Hegel felsefesini anlamak iin ok zaman harcadm, inann bana ayrca onu az ya da ok
38 Genel olarak burada dolayl olarak Regineye gnderme yapld varsaylmaktadr.

anladm. Uramama ramen anlayamadm yerlerde bu nun nedeninin Hegel'in kendisinin ok anlalr olmamas olduuna inanacak kadar gz karaym. Btn bunlar ko layca, doal olarak bana herhangi bir zihinsel zorlama getir meden yapabiliyorum. Ancak brahim hakknda dnmek zorunda olduumda, neredeyse tkeniyorum. Her zaman, o dev paradoksun farkndaym: Beni srekli geri pskrten b rahim'in yaamnn ierii ile, btn tutkusuna ramen onun iine giremeyen, bir kl boyu ilerleyemeyen benim d ncelerim arasndaki paradoksun. Onun bir grntsn yakalayabilmek iin btn kaslarm zorluyorum, ancak ay n anda fel oluyorum. Dnyada yce ve yce gnll olarak nelere imrenildiine inym; ruhum bunlara byk bir yaknlk hissediyor ve btn alak gnlllyle ikna edildi ki, kahramann urunda mcadele ettii ey benim de amacmd. Onun m cadelesini dnrken kendi kendime haykrrm: "jam tua res agitur" [imdi sz konusu olan senin iin].39 Kendimi kah raman olarak dnebilirim; ama brahim olarak deil. Bana sunulan bir paradoks olduu iin, bu ykseklie ulatm zaman geri derim. Yine de hibir ekilde imann bu neden le aada bir ey olduunu dnmyorum, aksine o en ykseidir. Ayn zamanda onun yerine baka bir ey nerme ve imam kmsemenin, felsefenin sahtekrl olduuna inanyorum. Felsefe bize imann bir aklamasn veremez ve vermemelidir de. Felsefe kendisini anlamal ve herhangi bir eyi almadan en azndan herhangi bir eyin hibir ey olma dn dnmeyi salayarak aldatmak yerine, aslnda neyi nermesinin doru olduunu bilmelidir. Yaamn gereksi nimleri ve tehlikelerine inym. Onlardan korkmuyorum ve yiite onlar karlamaya koarm. Korkuya yabanc de ilim, benim belleim sadk bir e ve benim imgelemim, ba na hi benzemeyen, btn gn iinde sessizce alan ve ak amlar benimle gzel gzel konuabilen, beni de sadece,
39 Horacenin Letters 1.18, 84ten: Komunun evi yand zaman, bu senin meselendir.

izdii resimlere -daima manzaralar ya da iekler veya pas toral idiller olmasa da- bakmak zorunda brakan alkan bir hizmetidir. Korkuyla yz yze geldim, ondan korku iinde kamayacam gayet iyi bilirim. Ancak onunla yiite yzlesem de benim cesaretim iman deil, onunla karlatrla bilecek bir ey hi deil. Gzlerimi kapatp kendimi gven iinde absrdn kollarna atamam, bu benim iin olanaksz dr; ancak bundan dolay vnmyorum. Tanr'nn sevgi ol duuna inandrldm; bu dnce benim iin tamamen saf bir lirik geerlilie sahiptir. Bu bana sunulduunda konua mayacak kadar mutlu olurum, bulunmad zaman n sevgilisi iin yandndan daha ok yanarm. Ancak imana sahip deilim, bu cesaretten yoksunum. Benim iin Tanr a k, hem dorudan, hem de kart anlamyla, tm realiteye eittir. Bu nedenle alayp inleyecek kadar korkak deilim; ancak imann ok daha yksek bir ey olduunu inkar ede cek kadar da sahtekr deilim. Kendi usulmde yaamaya gayet iyi devam edebilirim, mutlu ve doymu haldeyim; an cak benim mutluluum imandan deil ve onunla karlat rldnda aslnda mutsuzum. Tanr'y benim kk kaygla rmla megul etmem, detaylar beni kayglandrmaz, yalnzca sevgime ve onun bkir alevini saf ve temiz tutmaya bakarm. man Tanr'nn kendisini en kk eyle bile megul ettiine inandrlmtr. Bu yaamda ben sol ele razym, iman ise sa talep edecek kadar alak gnll ve aslnda alak gnl ll inkar etmem ve asla da etmeyeceim. Ancak benim btn adalarmn gerekten de iman hamlesi yapma yeteneine sahip olup olmadklarn merak ediyorum. Eer yanlmyorsam, onlar benim yapabileceimi hi dnemedikleri, yani kusurlu olduumu dndkleri eyleri yapmaktan dolay kendileriyle gurur duyma eili mindeler. nsanlarn genellikle yaptklar eyleri yapmak be nim doama aykr. Sanki birka bin yl ok byk bir uzak lkm gibi ycelik hakknda gaddarca konuuyorlar. Ben y celik hakknda sanki dn olmu gibi konumay ve yalnzca yceliin kendisinin vme ya da yerme iin uzaklk olmas

na izin vermeyi tercih ederim. Eer -ycelik, trajik kahrama nn aldatc d grnnde, benim gelemeyeceimden ka dar yksek ise- Moriah dana byle bir olaan d muaz zam bir gelime iin davet edilseydim ne yapacam gayet iyi biliyorum. Evde oturacak kadar korkak olmayacam gi bi, yolda dinlenmez ya da sallanmazdm, ya da biraz geciktirebilme bahanesi olmas iin ba unutmazdm. undan olduka eminim ki orada her ey ayarlanm olarak tam za mannda olurdum -hatta bunun bir an nce olmas iin, er ken bile gelebilirdim. Ancak baka neler yapabileceimi de biliyorum. Ata bindiim zaman kendime yle derdim: "imdi her ey kayboldu, Tanr shak' istiyor, ben onu kur ban edeceim ve onunla birlikte btn sevincimi de -yine de Tanr sevgidir ve benim iin yle olmaya devam ediyor." Fa ni dnyada Tanr ve ben birlikte yryemeyiz, ortak bir dili miz yok. Belki de bizim zamanmzdaki u ya da bu kimse, yceyi kskanacak kadar, benim de yle sanmam, aslnda bunu yapmak yerine, benim usuz bucaksz teslimiyetimin brahim'in dar grllnden daha idealist ve irane ol mas nedeniyle brahim'den daha yce bir eyler yapabilece imi sanmam istiyor. Yeniden kendimi bulmak iin daha sonsuz bir hamlede bulunamaz ve kendimde bir kez daha saklanamazdm. shak' brahim'in sevdii kadar da seve mezdim. Hamleyi kararl bir biimde yaptm gerei nsa n ifadeyle belki benim cesaretimi gsterebilir, Tanr'y btn ruhumla sevmem, olmamas halinde btn olay bir cana varlk haline dntrebilecek bir n arttr ve yine de bra him'in sevildii kadar sevilemezdim. Anlam Moriah dana ge varacam deilse de, son anda geri ekilebilirdim. ste lik, shak' tekrar geri aldmda ne yapacam bilemeyece imden, benim davranm btn yky berbat edecekti. brahim'in her eyden kolay bulduu benim iin zor olacak t: tekrar shak'ta mutluluu bulmak! O ruhunun btn son suzluuyla, proprio motu et proprs auspiciis [kendi hesabna ve kendi sorumluluunda olmak zere], sonsuz hamleyi yapt ve daha fazla yapabilecei bir ey yoktu. Ancak byle

bir kii shak'a ac iinde sahip olabilir. Fakat brahim ne yapt? Ne ok erken geldi ne de ok ge. Eee bindi, patikadan aa yavaa srd. Btn yol bo yunca imanm korudu, hl istenenin gerekten bu olmas halinde shak' teklif etmeye istekli olmasna ramen, Tan r'nn shak' ondan istemeyeceine inand. nsan bir hesap lamann sz konusu olamayaca absrdn gcne inand ve aslnda bunu ondan isteyen Tanr'nn bir sonraki anda ta lebini geri ekmesi absrdd. Daa trmand, hatta ban parlad o anda bile inand -Tanr'nn ondan shak' isteme yeceine inand. Kesinlikle sonuca armt, ancak ikili bir hamle ile eski haline geldi ve bylece shak' ncekinden da ha neeli biimde geri ald. Daha ileriye geelim. shak'n gerekten de kurban edilmesine izin verelim. brahim imana sahipti. Onun iman bir sre sonra hirette mutlu olacana deildi; onun iman burada, bu dnyada kutsal mutluluu bulacana idi. Tanr ona yeni bir shak verebilir ve kurban etme teklifini tekrar yaama tayabilirdi. Btn nsan he saplamalar askya alnm olduu iin, brahim absrdn gcne inand. Bu acnn kiiyi delirtecei aktr ve bu ac yeterince ardr; anlamay kurtaracak olan rzgar kadar gl esen istein gcdr. Bask biraz daha artarsa bu da gerekleebilir. Bunu yermeyi amalamyorum. Ancak kii anlama yeteneini kaybederse, onunla birlikte tellalln yapt sonsuz dnyay da kaybeder ve sonra absrdn g cyle kaybettiinin aynsn geri alacaktr ki, bu beni dehe te drmektedir. Ancak onun bu adan deerinin ok az olduunu sylemiyorum, aksine bu bir mucize ve tek muci zedir. mann rettii hibir eyin sanat eseri deil, becerik siz mizalarn kaba ve baya gayreti olduu yaygn bir san dr; halbuki gerek tam tersidir. mann diyalektii, btn di yalektiklerin en ars ve en olaanstsdr. man diyalekti i bir ykseklie sahiptir ki ben onu yalnzca kavramsallatrabilirim, daha fazlasn yapamam. Sonsuzlua geebilece im byk bir tramplen adm atabilirim, srtm ip cambaz-

larnnki gibi ocukluumda bkld,40 bu nedenle bu adm atmak benim iin kolay deil. Bir, iki, , var olu iinde ba aa gidebilirim; ancak bir sonras benim ilerimde, ben mu cizeyi gerekletiremem, yalnzca mucizeyle hayrette kalabi lirim. Evet, eer yalnzca brahim bacan eein zerine at t anda kendi kendine dedi ki: "imdi shak' kaybettim, Moriah'a o uzun seyahati yapmak yerine onu burada da kur ban edebilirim" -imdi adm duyduumda yedi kez ve onun kutsal eylemi karsnda yetmi kez eildiim brahim'e o zaman gereksinim duymazdm.41 Yapt iin deil, zira shak' mutluluk iinde, gerekten kalpten bir nee iinde geri ald gereini ispat edebilirim; hibir hazrla, kendisini sonsuzlua ve onun cokusuna adapte etmek iin hibir za mana gerek duymad iin. Eer brahim Tanr'y sevmeseydi, o imana sahip olamazd. Kim iman olmakszn Tanr'y severse kendisini yanstr, kim Tanr'y severse Tanr'y yanstr. Bu en yksek noktada brahim durmaktadr. Gzden kaybettii son aama sonsuz teslimiyettir. Gerekten de da ha ileri gitmekte ve imana gelmektedir. Btn bu iman kari katrleri, acnacak haldekiler souk bir duyarszlkla yle dnmektedir: "Buna kesinlikle gereksinim yok, zaman gelmeden nce endielenmek gereksiz", mutsuz umut der ki; "Neler olacan kim bilebilir, bu kesinlikle mmkndr" -bu arpklklar yaamn zavalllna aittir ve bu sonsuz tes limiyet oktan bu arpklklar sonsuza kadar reddetmitir. brahim'i anlayamyorum. Ondan btn renebildiim hayret etmek. Eer kii birisinin bu yknn sonucunu de erlendirerek imana gelebileceini imgelerse, kendisini alda tr ve imannn ilk hamlesi olarak Tanr'y kandrmaya kar, paradokstan yaam bilgelii emmeye kar. Birisi ya da bir

40

Kierkegaard

sklkla

kendi

fiziksel

biimsizlii

olarak

grd

eye

gnderme

yapmaktadr.

41 Matta 18.21-22: Bunun zerine Petrus saya gelip, Ya Rab dedi, Kardeim bana kar ka kez gnah ilerse onu balamalym? Yedi kez mi? sa ona, yedi kez deil! dedi. Yet mi kere yedi kez derim sana.

80

bakas baarabilir; zira bizim amz imanda, imann suyu araba eviren mucizesinde durmamakta,42 arab suya evir mektedir. Herkesin ayn biimde imanda durmas en iyisi olmaz myd? Ve herkesin daha ileri gitmek istemesi rahatsz edici deil midir? Bu gnlerde insanlar -aslnda eitli ekillerde ilan edildii gibi- sevgide durmayacaklarsa, nereye gidiyor lar? Dnyasal bilgelie, dar kafal hesaplara, deersizlie ve straba ve kiinin kutsal kkenini kukuda brakana m? manda durmak daha iyi olmaz myd? Ve imanda durann dmemek iin daha dikkatli olmas gerekmez miydi? man hamlesinin mutlaka absrdn gcne dayanarak srekli ya plmas gereklidir. Byle bir yolla, daha nce belirtildii gibi, fanilik kaybedilmez, aksine hepsi bir btn halinde kazan lr. Kendi adma iman hamlelerini tanmlayabilirim, ancak onlar gerekletiremem. Yzme hamlelerini nasl yapaca n renirken, kii atdan uzanan bir kemere aslabilir. Kii nin hamleleri doru olarak tanmlad sylenebilir, ancak bu onun yzd anlamna gelmez. Bunun gibi ben iman hamlelerini tanmlayabilirim; ancak suya atldmda, her ne kadar yzdm sylenebilirse de (suda batanlardan dei lim), dier hamleleri yapabilirim, sonsuzluk hamlelerini ya pabilirim. man ise tersini yapar: sonsuzluk hamlelerini ger ekletirmi olarak fanilik hamlelerini yapar. Bu hamleleri yapabilene ne mutlu, o bir mucizeyi gerekletirir ve ben as la ona hayran olmaktan yorulmayacam. Bu brahim de ol sa, brahim'in evindeki hizmeti de olsa, bir felsefe profes r ya da yoksul hizmeti de olsa, benim iin tamamen nem sizdir, ben hamlelere bakarm. Ancak gerekten baktklarm kendimin; ya kendim ya da bakas tarafndan aptal yerine konulmasna izin verdiklerimdir. Sonsuz teslimiyetin val yeleri kolaylkla tannabilir, yryleri szlr gibi hzldr. Ancak iman mcevherini giyenler kolaylkla hayal krkl-

42 Yuhanna 2.1-10.

na urayabilirler; zira, iman burjuva ahlkszln kk grd iin, d grnleri sonsuz teslimiyetin kendisine olaanst derecede benzerlik tar. Kendi deneyimlerime gre, her ne kadar muhtemelen tm dier kiilerin gvenilir rnekler olduunu inkar edemesem de, herhangi bir gvenilir rnek bulamadm sami miyetle itiraf ediyorum. Yllardr bir tane rnek bulmaya a lyorum. nsanlar yaygn olarak nehirleri ve dalar, yeni yldzlar, parlak kular, garip balklar, grotesk insan rnek lerini grmek iin dnyann her yerini gezerler; var olu kar snda bir hayvanca bir sersemlie derek az ak kalrlar ve bir eyler grdklerini dnrler. Ben bununla ilgilen miyorum. Ancak eer byle bir iman valyesinin yaad n renseydim, bu mucize beni mutlak olarak ilgilendirdii iin ona yryerek giderdim. Zamanm ona bakmakla, onun hamlelerini kendim yapmakla, bylece btn zaman m ona imrenmekle geirmek isterdim. Kendimi yaam boyu gvende hissederdim. Sylediim gibi byle birini bulama dm; ancak hl onu ok iyi imgeleyebiliyorum. te burada. Ainlk artc. Tantrldm. Gzlerimi onun zerine ilk diktiim anda onu ileri iterim, kendim de geri srarm, elle rimi birbirine balarm ve yar haykrarak konuurum; "Aman Tanrm! Bu o kii, gerekten o mu? Tpk bir vergi tahsildar gibi grnyor." Aslnda bu gerekten o. Biraz yaklarm, en kk hamleyi bile sonsuzluktan gelen farkl bir grsel telgraf mesaj grebilme umuduyla, karmam; fa nilikle uyumsuzluu nedeniyle sonsuzluunu ele veren bir bak, bir ifade, bir jest, bir znt, bir glmseme. Hayr! Aralndan sonsuzluun grnebilecei bir atlak bulabil mek iin onu batan aa incelerim. Hayr! Her yeri tam do lu. Duruu? Gl, tamamyla fanilie ait. Bir pazar le so nu yeri ayaklaryla ineyerek Fresberg'e doru gezintiye kan olaan giyimli kasabal. Tamamyla dnyaya ait, hibir petit bourgeois (kk burjuva) bu kadar dnyaya ait olamaz. Kimse onda sonsuzluk valyesinin iareti olan hibir ya banclk ve stnlk iareti bulamaz. Bu adam keyif alyor,

her eye katlyor ve ne zaman onu bir eyle urarken gr sem onun meguliyeti, ruhu bu tr eylerle sarlm dnyal bir insann inadyla meguldr. lerine nem veriyor. Onu iteyken grseniz, detaylara o kadar zen verir ki, onun ru hunu talyan muhasebe sisteminde kaybetmi bir ktip oldu unu dnrdnz. Pazar gnleri tatil yapar. Kiliseye gi der. Herhangi bir kutsal bak ya da onu ele verecek baka bir kyaslanamazlk iareti gremezsiniz. Eer onu tanmasaydnz, kalabaln geri kalanndan ayrmanz mmkn ol mazd. En iten, gl lah sylemesi onun iyi bir cier tak mna sahip olduunu ispatlamaktadr. leden sonra or manda yry yapar. Grd her eyden, insan kalabalk larndan, yeni otobslerden43, mzikten zevk alr, Strandveien'de rastlasanz dans eden bir bakkal sanrsnz, bu onun zevk alma biimi. O bir ir deil ve ben aresizlik iinde sr rn herhangi bir iirsel uygunsuzluk iaretinden renmeye altm. Akama doru evine gider, admlar bir postacnnki kadar din. Yolda aklna karsnn onun dn iin mut laka zel kk bir yemek, rnein sebzeleriyle birlikte bir kzartlm kuzu kellesi hazrlam olduu gelir. Sanki bir ak rabay karlayacak gibidir, onunla Osterport'a kadar bu ye mek hakknda bir restaurateura yakan bir tutkuyla konua bilirsiniz. Cebinde bir peni bile yoktur, ancak karsnn bu le ziz yiyecei onun iin hazrladna iddetle inanmaktadr. Eer kars gerekten de hazrlamsa, o zaman onu yerken grmek st dzeydeki kiiler iin bir imrenme vesilesi, sra dan insanlar iinse bir ilham kayna olacaktr; zira itah Esau'nkinden daha fazladr. Eer kars byle bir yemek yapmamsa bile, ilgintir ki onun itah yine ayn olacaktr. Yolda bir inat antiyesinden geer ve bir baka adama rast lar. Bir an iin birlikte yrrler. Adama ksa srede yaplm bir binaya sahip olduunu, bu bina iin gerekli her eyinin olduunu anlatr. Yabanc ondan u dncelerle ayrlr: "Bu

43 Baknz dipnot 7.

bir kapitalist olmal." Oysa benim imrenilecek valyem y le dnr: "Evet, yapmam gerekse bunu kesinlikle baar rm." Huzuru ak bir pencerede bulur ve oradan, on alt ya ndaki bir kza yakan soukkanllkla, yaad meydana, srp giden her eye -oluun stndeki kapan altna gi ren fareye, oynayan ocuklara- bakar. Ve hl o bir dahi de il; ben aresizlik iinde dahiye yakr herhangi bir uygun suzluk iaretinden grmeye altm. Akamleyin piposunu tttrr: onu grseniz akam karanlnda onun ot gibi ya ayan bir peynir satcs olduunu sanrsnz. Hi bir eye al drmayan bir eytan kadar kaygsz, dnyada hibir derdi yok ve yine de yaamnn her ann "uygun mevsimde bede lini" en deerli fiyattan deyerek44 yaar, absrdn gcyle yapt en kk bir ey bile yoktur. Ve yine de, evet yine de, -baka bir nedeni yoksa bile beni kskanlktan fkelendirir, -bu adam sonsuzluk hamlesi yapm ve her an da yapmak tadr. Sonsuz teslimiyet iinde var oluun derin zntsyle tkenir, sonsuzluun byk mutluluunu bilmektedir. Her eyi, dnyadaki en deerli ne varsa, terk etmenin acsn his setmitir ve yine de fani zevkler ona daha ycesini hi bilme yen kii kadar zevk veriyor. Zira fanilikteki sreklilii eitim srecinin yaratt sinmi ve korkmu bir tinin izini tam yor. Ve yine de, ve yine de onun dnyal bieminin btn absrdn gcye yaratlm yeni bir varl temsil etmekte dir. Her eyi sonsuza kadar terk etmitir ve sonra her eyi ab srdn gcyle geri almtr. Srekli sonsuzluk hamlesi yap maktadr; ancak bunu ylesine bir doruluk ve hassasiyetle yapmaktadr ki, srekli bu hamlenin iinden fanilik do makta ve hi kimse bir an iin bile baka bir eyden phelenmemektedir. Dansnn en zor iinin dorudan belli bir pozisyona sramak olduu, bu pozisyonu yakalamak iin bir ana bile sahip olmad, ancak srarken bunu yapmas gerektii sylenir. Belki de hibir dans bunu yapamaz -an-

44

Efesliler evrilebilir.

5.16.

Danimarkaca

ncildeki

pasaj

ngilizce'ye

frsat

deerlendirmek

olarak

cak bu valye yapar. nsan ynlar fani znt ve zevkin cesaretsizletirdii yaamlar yaarlar, darda oturanlar dansa katlmayacak olanlardr. Sonsuzluk valyeleri de dansdrlar ve ykselebilirler. Yukar doru hareket edebi lirler ve sonra geri derler; bu da mutsuz bir ura olmad gibi, seyredilmesi de sevimsiz deildir. Ancak aaya gel diklerinde pozisyonlarn hemen alamazlar, bir an bocalar ve bu bocalama yine de dnyada yabanc olduklarn gsterir. Ustalklarna bal olarak, bu bocalama az ya da ok belirgin olabilir. Bu valyelerin en ustalar bile bocalamasn gizleyemez. Onlar havada grmeye gerek yoktur, onlar tanmak iin aa inerken ve yere indikleri an grmek gereklidir. An cak bu biimde inebilmeleri ve ayn anda sanki ayaa kalk m ve yryor gibi grnmeleri, sray yaama bir yr y olarak dntrmeleri, yayalktaki gzellii mutlak bi imde ifade eder -bu yalnzca bir iman valyesinin yapabi lecei bir eydir- ve bu bir ve tek mucizedir. Yine de bu mucize kolaylkla aldatc olabilir. Bu nedenle hamleleri, her eyin sonuta bal olduu realite ile greceli ilikilerini sergileyecek zel bir rnekle tanmlayacam. Gen bir adam bir prensese k olur, btn yaamnn zihin sel huzuru bu akta yatar ve yine de bu murada eriilemeyecek bir ilikidir.* Istrap kleleri, yaamn bataklndaki kur baalar doal olarak haykracaktr: "Byle bir ak aptallktr; zengin biracnn dul ei daha iyi ve denk bir etir." Brakalm onlar kendi bataklklarnda huzur iinde vraklasnlar. Bu sonsuzluk valyesinin teslimiyet biimi deildir, o dnya nn btn nimetlerini verseniz de yine ak terk etmez. O nemsiz eylerin adam deildir. lk nce bunun gerekten onun hayatnn zihinsel huzuru olup olmadndan emin olur ve ruhu en kk eyle sarho olamayacak kadar salk

Elbette cei terebilmek

kiinin iin

btn setim.

yaam nk

realitesini hamlesine bu ilgi

younlatrd dnecektir. phesiz daha

bir Ancak kolay

baka aka

ilgi

de, ve

gerekletirilemeye hareketleri bylece beni gs yal

anlaldnda,

teslimiyet

dmeyi

anlalabilir

nzca bir kann dorudan ilgisini ekecek takdim yorumlarn yapmaktan kurtarmaktadr.

l ve gururludur. O bir korkak deildir. Aknn en gizli srr n, en gizli dncelerini almasna izin vermekten, bilinci nin her bir kiriinin etrafnda saysz dmler atarak dolan masna izin vermekten korkmaz -eer ak mutsuz hale gelir se kendisini asla ondan kurtaramayacaktr. Her bir sinirinde bir rpermenin dolamasna izin verdiinde sonsuz bir mut luluk duyar ve yine de ruhu bir fincan zehiri imi gibi ar baldr ve zehirin kannn her bir damlasna nfuz ettiini hisseder -nk bu an lm ve yaam andr. Bylece btn ak imi ve akn iinde kaybolmuken bile, her eyi dene me ve her eyi riske etme cesaretinden yoksun deildir. Ya amnn btn olaylar zerine dnr, her iaretine uyan eitilmi gvercinler gibi evik dncelerini arr, asasn onlara doru sallar ve deiik ynlere dalrlar. Ancak im di hepsi znt habercileri olarak ona dndkleri ve ona bu nun bir imkanszlk olduunu akladklar zaman, sessizle ir, onlar gnderir, yalnz kalr ve hamlesini yapar. Eer bu rada sylememin bir anlam varsa hamlenin mutlaka dz gn biimde yaplmas gerekir.* O zaman valye ilk olarak btn gcn yaamnn tm ieriini ve realitenin anlam n bir tek dilek halinde younlatracaktr. Eer bir kimse bu younlamadan, bu odaklanmadan yoksunsa ruhu balan gtan dalm demektir ve o zaman hamleyi yapma nokta sna asla gelemeyecektir. Sermayesini her tr yatrm aracna datarak, birinden kaybederken dierinden kazanmak amacnda olan kapitalistler gibi yaamda ngrl hareket edecektir -ksacas o bir valye deildir. kincisi, valye

Bu tutku gerektirir. Her bir sonsuzluk hamlesi tutkuyla gerekleir ve hibir dnce bir hare ket maya Kiinin ya letirmek dnmek oluturamaz. almad yaptklar iin deil bile Araclk, bir ile Hegelin iken, olarak fazla nedenle araclyla tutku arasnda gerek bu bir her eyi bir vardr. amzda, aklad hamleyi hareket Bu bir gn sanlan aklayan yapmak yani yaam, yoksun ancak ebed iin asla bir bile akla admdr. tutku gerek ey ka ejderha doal yaamdaki Sokrata

anlamadklar daha Bu

bildik

Sokrat

ayrm eylem, bizim

gereksinim

vardr;

bilgisizlii

buna

gereksinim bizim

olduumuz lnmeyecek

tutkudur.

anlamda

dar inatdr. Zira lm en nemli admlarn birisidir ve kk bir iir beni daima etkilemi tir. nk ir nceki be alt dizede yaamdaki btn iyi ve basit eyleri kendisi iin diledik ten sonra yle bitirir: ein seliger Sprung in die Ewigkeit (sonsuzlua kutsal bir adm).

kendi dncesinin sonularnn tamamn bir bilin hamle sine younlatrma gcne sahip olacaktr. Eer bu odaklan madan yoksunsa ruhu balangtan dalm demektir ve o zaman asla hamleyi yapacak zaman bulamayacak, yaamda ki ayak ileri iin sonsuza kadar koacak, sonsuzlua asla gi remeyecektir. Tam oraya varaca anda birden bir eyleri unuttuunu fark edecek ve geri dnmek zorunda kalacaktr. Bir sonraki an bunun mmkn olduunu dnecektir ve bu da dorudur; ancak byle deerlendirmelerden geerek kii asla bir hamleyi yapma noktasna gelemez. Bunlarn yar dmyla daha ok bataa batacaktr. Bylece valye hamleyi yapar, ancak hangi hamleyi? Her eyi unutacak mdr? nk bunda da bir tr konsan trasyon vardr. Hayr! valye kendisiyle elimez ve kiinin yaamnn btn yaamnn ieriini unutmas bir eliki ol duundan o hl ayn adam olarak kalr. Bir bakas haline gelmek iin hibir eilimi yoktur, bu olaslkta yce hibir ey yoktur. Yalnzca alt trler kendilerini unutur ve yeni bir ey haline gelir. Bylece kelebek bir zamanlar bir trtl oldu unu tamamen unutur, buna karlk belki de bir kelebek ol duunu unutup bir balk da olabilir. Derin ruhlar asla kendi lerini unutmazlar ve olduklarndan baka bir ey haline asla gelmezler. Bu nedenle valye her eyi hatrlayacaktr; ancak hatrlamak ac verir ve sonsuz teslimiyetiyle var olula uzla r. Prensese olan ak, onun iin sonsuz akn bir ifadesi ek line dnecektir, dinsel bir karakter kazanacaktr, onun a kn yaamasna engel olan Sonsuz Varla duyulan bir aka dnerek ycelecektir. Kiiyi, aknn sonsuz biimde ge erliliinin ebed olduunun ve hibir realitenin bunu ondan alamayacann bilincinde olarak bir kez daha uzlatracak tr. Aptallar ve genler, insanolu iin her eyin mmkn ol duu hakknda konuurlar. Ancak bu byk bir yanlgdr. Tinsel anlamda her ey mmkndr, ancak fani dnyada mmkn olamayacak ok ey vardr. valye yine de bu im kanszl tinsel olarak ifade etmek suretiyle mmkn klar, ancak onu terk etmek suretiyle tinsel olarak ifade eder. Onu

gerein dna karacak olan arzudur, ancak imkanszlkta znt vardr. Arzu ie dner, ancak ne yok olur ne de unu tulur. Zaman zaman iindeki arzunun bilinalt abalar an y canlandrr, dier zamanlarda ise arzuyu uyandran ken disidir. Zira yaamnn btn ieriinin anlk geici bir heve se dnmesini istemeyecek kadar gururludur. O ak gen tutar ve ak onunla birlikte hem yllar iinde, hem de gzel likte byr. Dier yandan akn bymesi iin fani bir frsa ta gereksinimi yoktur. Hamleyi yapt andan itibaren pren ses kaybedilmitir. Sevgiliyi grmekle ortaya kan erotik cokuya gereksinimi olmad gibi, fani anlamda srekli ve dalamaya da gereksinimi yoktur. Ayrca ok iyi bilmektedir ki bir kez daha vedalamak iin birbirini grmeye can atan sevgililerin, bu kadar istekli olmaya ve bunun son ans oldu unu dnmeye hakk vardr. nk ksa sre iinde bir birlerini unutacaklardr. O bir bakasn sevmede bile kiinin kendi kendisine yetmesi gerektii derin gizemini kavram tr. Prensesin yapt eylere artk fani bir dikkat sarf etmez ve bu da onun sonsuzluk hamlesini yaptn ispatlamakta dr. Burada bireyin hamlesinin dzenli olup olmadn gr me frsat buluruz. Bir kii daha vard o da hamleyi yapm olduuna inanyordu; ancak zaman getike prenses baka bir ey yapt ve diyelim ki bir prensle evlendi ve adamn ru hu teslimiyet esnekliini kaybetti.45 O zaman anlad ki ham leyi doru yapmamt. Zira sonsuz teslimiyeti gerekletir mi olan kendisine yeterlidir. valye teslimiyetini iptal et mez, onu ilk andaki kadar gen olarak korur. Onun gitmesi ne asla izin vermez, nk hamleyi sonsuza kadar yapmtr. Prensesin yapt onu rahatsz etmez, zira kendi eylemleri iin adaleti bakalarnda arayanlar, eylemlerinin dayanak noktalar kendileri dnda olanlar, ancak dk mizalardr.
45 Kierkegaardn Bu si, olay farkl iaretini verecek bir bunu ekilde bak Reginenin yeniden nianlandn yazmtr. Samlede duyduktan sonu bu al sonra ksmn sralarnn yazd Regineyi aksine, varsaylmaktadr. onayladnn niana Korku ve tepki Titre-

duyduunda

Kierkegaard

Tekrarlama'nn Aslnda yer Vaerker'de

pasajla

Kierkegaardn

asndan,

menin Tekrarlama'dm sonra yazldn gstermektedir.

br yandan, eer prenses de benzer bir dnceye sahipse bu gzel bir gelime olacaktr. Sonra prenses, valyelik d zenine girecektir. valyelie oylama ile girilmez, girme ce saretine sahip olan herkes katlabilir. valyelik dzeni ka dn ve erkek arasnda ayrm yapmayarak lmszln is patlamaktadr. Prenses de akn gen ve salam tutacaktr, arknn syledii gibi "her gece efendisinin yannda yatmasa da"46, o da strabn yenecektir. Sonra bu ikili, gelecek bir andaki titiz tempolu harmonia praestabilita (nceden olutu rulmu uyumda) sonsuzlukta birbirlerine uygun hale gele cektir. Bu yle bir andr ki ikisi de fanilikle artk ilgili deil dirler, zira fani dnyada yalanacaklardr -aklarn zaman iinde ifade etmelerine imkan veren byle bir andan sonrabalangcnda birlemi olsalard nereden balayacaklardysa oradan balayacak konumda olacaklardr. Bunu anlayan kii, kadn ya da erkek, asla aldanmaz, zira aldatldn im geleyen yalnzca dk mizalardr. Bu gururdan yoksun olan hibir kz akn ne olduunu gerekten bilemez; ancak eer ok gururlu ise, o zaman dnyann btn tuzaklar ve zeklar onu aldatamaz. Sonsuz teslimiyette bar ve dinginlik vardr, bunu iste yen, kendisini kmseyerek -ya da daha kts ar gu rurla- itibarn dren kimse, hamleyi gerekletirecek e kilde kendisini disipline eder, bunun acs kiiyi varolula uzlatrr. Sonsuz teslimiyet eski fabldaki gmlektir.47 Mil gzyalaryla frl frl dner, gzyalaryla aarr, gmlek gzyalar iinde rlr, ancak o zaman demir ve elikten daha iyi koruma salar. Fabldaki kusur bir nc tarafn materyali yapabilmesidir. Yaamdaki gizem herkesin kendi si iin dikebilmesidir ve olaanst olan ey bir kadn kadar bir erkein de kendisi iin dikebilmesidir. Eer hamle dzen

46 Bir Danimarka halk arksndan alnt. 47 Baknz Stuttgart ve Magyarische Tbingen, Sagen, 1837, Mhrchen 2. bask, und s. 18. Erzhlungen, yknn yazan ad Erzsi Johann die Grafen Mailth, Baknz Spinnerindir.

Papirer II, A 449.

li yaplrsa, sonsuz teslimiyette bar ve dinginlik, ac iinde avuntu vardr. Ben kendi az deneyimimle karlatm eit li yanl anlamalar, biimsiz konumlar ve batan savma ham leler hakknda kolaylkla btn bir kitab doldurabilirim. n sanlar ruha pek az inanrlar, yine de bu hamleyi yapmak iin gerekli olan tam olarak ruhtur. nemli olan ey dira ncessi tas48 sonucu olarak tek ynl olmak deildir, ne kadar ok ynlyse o kadar ok kukulu olacak ve daima hamle dz gn olacaktr. Souk, steril bir gereksinimin zorunlu olarak mevcut olduunda srar etmek, kimsenin gerekten lmeden nce lm yaayamayacan sylemektir ki, bu beni tam bir materyalizm olarak artmaktadr. Yine de zamanmzda insanlar saf hamleler yapmakla pek ilgili deildirler. Dans renmek isteyen kiinin yle dediini farz edelim: "Bu ana kadar yz yllardr nesil stne nesiller dans admlarn reniyorlard, en iyi zamannda bu avantaj kullandm ve do rudan bir quadrille* seti ile balyorum." Ona glen kacak tr, ancak ruhsal dnyada byle bir yaklam tamamen akla yatkn bulunur. O zaman eitim nedir? Ben eitimin, bireyin kendisini bulmak zere batan sona izledii bir retim iz lencesi olduunu ve bu izlenceden gemek istemeyen kiiye en aydnlanm ada domu olmasnn pek yardmc ol mayacan dnrdm. Sonsuz teslimiyet, imandan nceki son aamadr; bu ne denle bu hamleyi yapmayan iman kazanamaz. nk an cak sonsuz teslimiyette benim ebed geerliliim bana gr nr hale gelir ve ben ancak o zaman imann gcyle varolu u kavramaktan sz edebilirim. imdi iman valyesinin tartlan konudaki roln oy namasn grelim. Tamamen dier valye ile ayn davrana caktr. Akn yaamnn anlam olduu iddiasndan sonsuza kadar vazgeecek, acyla uzlaacaktr. Ancak o zaman muci ze gelecek, her eyden daha harika bir hamle daha yapacak,

48 Horacenin Odes III, 24.6s: Kaderin zalim gereksinimi. * Drt ift tarafndan yaplan bir dairesel dans biimi, [.n.]

90

yle diyecektir: "Yine de onu absrdn gcyle, Tanr iin her eyin mmkn olduu gereinin gcyle geri alaca ma inanyorum." Absrd dier ayrmlar arasndan anlayla benimsenecek bir ayrm deildir. nanlmazla, beklenmeyen le, ngrlemeyenle ayn deildir. valye teslim olduunda imkansza inanmt, insanca ifadeyle bu anlayn bir sonu cuydu ve o bunu dnebilecek kadar enerjiye sahipti. An cak sonsuzluk bak asndan, onu (bir fani olaslk olarak) terk etmekle, absrd mmknd. Ancak bunu (olasl) ka bul etmek ayn zamanda onu terk etmektir, zira ona sahip ol mada hibir absrdlk yoktur. nk yalnzca fani dnyada anlay hkmeder, orada ise absrd bir imkanszlktr ve y le kalr. Bu iman valyesi iin uras aktr: onu yalnzca ab srd kurtarabilir ve o bunu imanla kavramaktadr. Buna g re imkanszl itiraf eder ve ayn zamanda absrde inanr. Zira eer imkanszl tanmadan, ruhunun ve kalbinin b tn tutkularyla imana sahip olduunu sanrsa, kendisini al datm olur ve sonsuz teslimiyet noktasna bile gelemeyece inden, onun tanklnn hibir yerde arl yoktur. Bu nedenle iman bir estetik duygu deil, daha yksek bir eydir, nk iman teslimiyeti nceden varsayar. man kal bin imdiki eilimi deil, varoluun paradoksudur. Buna g re bir gen kzn btn zorluklara karn, kendi arzusunun mutlaka yerine getirileceinden emin olmas iman deildir; hatta o Hristiyan ana baba tarafndan yetitirilmi ve btn bir yl boyunca rahibe gitmi olsa bile. Btn ocuka basit lik ve masumiyetiyle ikna olmutur. Bu emin olmas da onun doasn soylulatrr ve ona doast bir boyut verir ve bylece periler gibi var oluun fani glerini cezbedebilir ve hatta talar alatabilir. br yandan bu elencesi iinde Herod'a da Pilate'e de rastlayabilir ve btn dnyay yalvarma laryla etkileyebilir. Onun inanc ok sevimli olabilir ve kii ondan ok ey renebilir. Ancak ondan renilemeyecek tek ey hamlelerin nasl yaplacadr. Onun kukusuzluu, olanakszla teslimiyet acsnn gzyle bakmaya cesaret edemez.

O zaman sonsuz teslimiyet hamlesi yapmann ruh gc, enerjisi ve zgrl gerektirdiini grebiliyorum, ayrca bunun yaplabileceini de grebiliyorum. Bir sonraki adm beni akna evirmekte, kafam kartrmaktadr: Teslimiyet hamlesini yaptktan sonra, imdi absrdn gcyle her eyi elde edebilmek, arzuyu btn olarak, tamamen elde etmek, ki bu insan gcnden fazlasn gerektirir, bir mucizedir. An cak en azndan unu grebiliyorum ki, bu gen kzn inanc, imkansz grd zaman bile sarslmayan imanla karla trldnda, sadece bir havailiktir. Ne zaman bu hamleyi yapmak istesem bam dnyor, ayn anda ona tamamen hayran oluyorum ve yine ayn anda usuz bucaksz bir kay g ruhumu ele geiriyor: nedir bu? Tanr'y snamak m? Yine de bu bir iman hamlesidir ve felsefe, kavramlar kartrmak iin, bizim bunun iman olduunu sanmamz istese de, teo loji ne kadar onu ucuz bir fiyata satmak istese de, bu bir iman hamlesi olarak kalacaktr. Teslimiyet iman gerektirmez, benim teslimiyetle kazand m ebed bilincimdir ve bu gerekli olduunda gze aldm ve yapabilmek iin kendimi disipline edebileceim, tama men felsef bir hamledir. Her defasnda fani bir ey beni ge er ve hamleyi yapana kadar kendi kendime onun aln ekerim. Ebed bilincim Tanr'ya olan akmdr ve bu benim iin her eyden daha ycedir. Teslimiyet iman gerektirmez, ancak benim ebed bilincimden biraz fazlasn elde etmek iin iman gerekir. Bu (fazlas) paradokstur. Hamleler sklkla kartrlr. mann her eyi terk etmek iin gerekli olduu sylenir; evet, hatta daha tuhaf insanlarn imanlarn kay betmekten ikayet ettikleri ve nerede olduunu grmek iin tartya bavurduklar syleniyor. Byle syleyenlerin asln da, sonsuz teslimiyet hamlesi yapmalar gereken noktadan daha ileri gidemediklerini grmek yeterince tuhaftr. Tesli miyet yoluyla her eyi terk ederim, bu benim kendi kendime yaptm bir hamledir ve ben bu hamleyi korkak, zayf, he vesten yoksun ve her bir insan oluna kendi z sansrcs olmas iin verilen ve btn Roma Cumhuriyeti'nin Censor

General (Genel Gzetleyici)'i olmaktan ok daha yce olan yksek saygnln nemi hissinden yoksun olduum iin yapmam. Bu benim kendi kendime yaptm bir hamledir, bylece kazandm ey ebed bilincim iindeki kendim, ebe d var olua duyduum akma kutsal bir itaattir. man yo luyla hibir eyi terk etmem, aksine, iman hardal ekirdei kadar olan kiinin dalar hareket ettirmesi gibi, imanda her eyi bulurum.49 Ebedlii kazanmak iin btn fanilii terk etmek tamamen nsan bir cesarettir, ancak ben onu gerek ten kazanrm ve yine de btn sonsuzluk iinde fanilii terk edemem. Bu bir z eliki olur, ancak btn fanilii absrdn gcye kavramak paradoksal ve alak gnll bir cesa ret gerektirir ve bu cesaret iman cesaretidir. man yoluyla b rahim, shak zerindeki hakkndan feragat etmedi, iman yo luyla shak' ald. O zengin gen adam, teslimiyetinin erde miyle, her eyi terk edebilirdi, ancak bir kez bunu yaptn da iman valyesi ona yle diyebilirdi: "Absrdn gcyle her kuruunu geri alacaksn, inan buna!" Ve bu szler bir za manlarn zengin gen adamnn ilgisiz kalabilecei bir ey olmayacaktr. nk eer btn mallarn eer onlardan s kld iin vermise, o zaman onun teslimiyeti acnacak bir durumdur. Geicilik, faniliin dnt eydir. Kendi g cmle her eyi terk edebiliyorum ve o zaman ac iinde bar ve huzur buluyorum. Her eye hatta, insanlarn kalbine ke mikler ve iskeletten daha fazla korku koyan eytana bile kat lanabilirim -hatta eer aptal giysisini karmda tutan lgn ln kendisi bile olsa, grnnden onu giyecek olann ben olduumu syleyebilirim; yine de ruhumu, benim iin nemli olduu srece, iimdeki dnyasal mutluluk yerine, Tanr'ya olan akm zafer kazanana kadar koruyabilirim. Bir adam, son anda, hl btn ruhunu btn gzel armaanla rn geldii gkyzne yneltilmi bir tek baka younlat rabilir ve bu bak hem o, hem de onu anlamaya alan iin
49 Matta 17.20. ...Eer bir hardal tohumu kadar imannz olsa, u daa, Buradan uraya g derseniz, ger. Sizin iin imkansz bir ey kalmaz.

bir anlam tar; kiinin akna yine de sadk kald anlamna gelir. Sonra sakin bir ekilde giysiyi giyecektir. Bu roman tizmden yoksun olan kii ruhunu satm, ona karlk ya bir krallk almtr ya da deersiz bir gm paras. Ancak ben kendi gcmle fanilie ait olan en kk eyi bile elde ede mem, zira enerjimi srekli olarak her eyi terk etmek iin kullanyorum. Ben kendi gcmle prensesi terk edebilirim ve surat asmam; aksine acmn iinde nee, bar ve huzur bulurum. Ancak prensesi kendi gcmle geri getiremem, nk onu geri getirmem iin gerekli g onun zerindeki talebimden vazgemek iin kullandm g kadardr. Ancak mthi valye der ki; imanla prensesi absrdn gcyle ge ri alacaksn.50 Eyvah! Bu benim yapamayacam bir hamle! Ben bu hamleye balamak istediimde her ey tersine dner ve ben teslimiyet acsna geri kaarm. Yaamn iinde yzebilirim, ancak bu gizemli yz iin ok arm. Benim varolua zt yanmn kendisini her an en gzel ve en gvenli uyum iin de ifade ettii bir biimde var olmay, ben yapamam. Ve yi ne de prensesi elde etmek muhteem olmal, her an bunu sylyorum. Bunun bir aldatma olduunu sylemeyen tesli miyet valyesi, yalnzca bir tek arzuya sahip kp, onu ken di acs iinde taze tutmad. Bazlar arzunun artk lm ol masn, strabn acsnn dinmesini daha uygun bulabilirler. Ancak bu gibi insanlar valye olamazlar. Kendisini bu du rumda bulan zgr domu bir ruhun hemen kendisinden utanmas ve yeni bir balang yapmas ve her eyden nce kendisinin kendi ruhunda aldatlmasna izin vermemesi ge rekir. Ve yine de prensesi almak muhteem olmal, ve yine de mutlu olan yalnzca, faniliin tek grnr kalts olan iman valyesidir. Buna karn teslimiyet valyesi bir yabanc, bir ecnebidir. Bu yolla prensesi geri almak, nee ve mutluluk iinde yaamak, gnlerini onunla birlikte yaamak -elbetteki

50

Kierkegaard

gnlklerinde

unlar

yazmaktadr

(Papirer

IV,

107):

Eer

imana

sahip

ol-

saydm, Regine ile kalrdm. Bunun yazl tarihi 17 Mays 1843tr.

teslimiyet valyesinin de, gelecekteki mutluluklarnn im kanszln aka kavram olsa da, prensesi elde edebilece ini kabul etmeliyiz- bylece absrdn gcyle her an bu yolla nee ve mutluluk iinde yaamak, her an sevgilinin ba nn stnde sallanan klc grmek ve yine de, teslimiyet s trabnda huzur deil, absrdn gcnde nee bulmak. Bu nu yapan kimse ycedir, yceleen tek kimsedir. Bunun d ncesi bile, ycelie hayranlktan asla kendisini kurtarama yan ruhumu heyecanlandryor. imdi eer benim kuamdaki imanda durmak isteme yen herkes, yaamn korkunluunu gerekten anlayan, Daub'un51 frtnal gecede barut dolu bir silahla yalnz bana nbet bekleyen bir askerin tuhaf dncelere sahip olacan sylemesindeki anlam kavrar. Eer o imanda durmak iste meyenler gerekten de diledikleri eyin imkansz olduu d ncesini kavrayacak ve bu dnceyle yalnz kalmaya za man verecek ruh gcne sahipseler; eer imanda durmaya isteksiz olanlar gerekten de strapla uzlamsalar ve st rap tarafndan raz edilmilerse; eer imanda durmak iste meyenler ilave olarak (ve bu dierini iman meseleleriyle kendilerini uratrma gereksinimi duymadan yapmlarsa) o mucizeyi gerekletirmilerse, varoluun btnn absr dn gcnde kavramlarsa, o zaman benim yazdklarm be nim neslimin, yalnzca teslimiyet hamlesi yapan birisi tara fndan yaplm en yksek vgsn oluturan bir konu madr. Ancak onlar neden imanda durmazlar? Neden bazen insanlarn imana sahip olduklarn itiraf ederken yzleri k zardn iitiriz? Bunu kavrayamyorum. Eer bir gn bu hamleyi yapmay baarrsam, ondan sonra drt tekerlekli bir arabayla giderdim. Yaamda grdm ve szlerimle mahkum etmeyip yal nzca eylemlerimle knadm btn burjuva philistinizmi*,

51

Kari

Daub,

eserleri

hakknda

Kierkegaardn

gnlklerinde

ve

baka

yerlerde

yorumlarda

bu-

lunduu kendi ada bir teolog yazardr. Baknz, Papirer IV, A 92. * Kltr ve sanat dmanl, [.n.]

gerekten de grnd gibi olamaz m? Gerekten de bu bir mucize midir? Bizim iman kahramannzn gerekten de buna artc derecede benzemesi, bizim iman kahraman mzn bir alayc ve akac bile olmamas; ancak daha yksek bir varlk olmas nedeniyle, bu gerekten de mmkn olabi lir. Zamanmzda ironi ve mizah hakknda, bilhassa bunlar uygulamada asla baarl olamayan ancak yine de her eyi nasl aklayacan bilen kimseler tarafndan, ok ey syle niyor. Ben de bu iki tutkuya tamamen yabanc deilim, bun lar hakknda Alman ve Alman-Danimarkal edebiyatnda bulunanlardan biraz daha fazla ey biliyorum. Bu nedenle bu iki tutkunun iman tutkusundan temelde ayrldn bili yorum. roni ve mizah ayrca kendilerim yanstrlar ve bu nedenle mutlak teslimiyet cephesine aittirler, esnekliklerini bireylerin realiteyle boy lememelerine borludurlar.52 Son hamle, imann benim gerekletiremediim paradok sal hamlesi -aslnda yapmay en ok istediim ey olmasna ramen-, bir grev ya da baka bir eydir. Bu herhangi bir ki inin imann kendisine bal olduunu, bunun onunla ima nn nesnesi olan Sonsuz Varlk arasndaki bir konu olduunu syleme hakk olup olmad, bu adan dosta bir anlama ya varp varamayacadr. br yandan herkesin yapabilece i ey, sonsuz teslimiyet hamlesini gerekletirmektir ve ken di adma bunu yapamayacan dnen kiiyi korkak ilan etmek iin ikinci kez dnmezdim. man bir baka konu dur. Ancak kimsenin yapmaya hakk olmayan ey, bakalar nn, en yce ve her eyden daha zor olan imann, nemsiz ya da kolay bir konu olduunu sanmalarna izin vermektir. Bazlar brahim'in yksn farkl bir biimde anlamak tadr. shak' bir kez daha geri verdii iin Tanr'nn merha metini verler, onlara gre btn olay bir snama idi. Bir s

52

Kyaslanamazlk, (rnein (yani uzunluk da Kierkegaardn rnein

temekle ls)

iki

varln anlalan ile),

birlikte daha

ayn Bu gl

biimde bir

llebilecei iki

bir

nitesinin Ancak, ise

bulunmamasdr. bunlar

mutlak

kyaslanamazl anlamda, demektir.

gerektirmez. Baz

benimsedii realite

varlk

kyaslanamaz

birey

kesinlikle

kyaslanamaz

balamlarda

Kierkegaard kyaslanamazl llememe yerine de kullanmaktadr.

nama -ok ey de ifade edebilir, ok az ey de, yine de her ey sylendii kadar abuk olur. Birisi kanatl bir ata biner ve bir anda Moriah dana varr, ayn anda kou grr. Bunu syleyenler brahim'in bir eek zerinde seyahat ettiini, ar aksak admlardan daha hzl gidemediini, gnlk bir seyahat yaptn, ate yakmak amacyla odun kesmek, shak' balamak ve ban bilemek iin zamana gereksini mi olduunu unutmaktadrlar. Ve yine de birisi brahim'i ver! Konumac konumaya balamadan on be dakika ncesine kadar uykuda olabilir, iki tarafta bir sorun karmadan, her ey gayet iyi gittii iin dinleyicileri konuma boyunca uyuyabilir. Eer uykusuzluk eken birisi konumada hazr bulunmusa, evine gidebilir ve bir keye oturup dnr: "Her ey bir saniyede olmu, eer yalnzca bir dakika beklersen kou greceksin ve sna ma bitecek." Konumac adam bu durumda iken yakalarsa o zaman btn saygnl ile zerine yryeceini ve bara can imgeliyorum: "Alak, nasl ruhunun bylesine bir bu dalala batmasna izin verirsin; mucize yoktur ve btn ya am bir snamadr." Daha cokulu bir konumac daha fazla hararetlenebilir ve kendisinden daha fazla memnun bir hal de brahim hakknda konuurken kannda herhangi bir yk selme olmadna dikkat etmiken, imdi alnndaki bir da marn itiini hissedebilir. Gnahkr, sakin bir biimde ve ciddiyet iinde cevap verdiinde konumac aknlktan dil size dnecektir: "Aslnda yaptm senin pazar gn hakkn da vaaz ettiin eydi." yleyse ya brahim hakkndaki her eyi unutalm ya da onun yaamnn neminin korkun paradoksunda nasl kor kacamz renelim. Bylece bizim amzn da dier a lar gibi eer imana sahip olursa mutlu olacan anlayabili riz. Eer brahim bir hilik, bir hayalet, zaman geirmek iin kullanlan bir oyunun paras deilse, gnahkarn onun gibi olmak iin yapmak istedii eyde asla bir yanllk bulunma yacaktr. Bu daha ok brahim'in eyleminin yceliini gre bilme sorunudur. Bylece kii kendisinin byle bir eyle s

nanmak iin gerekli eilim ve cesarete sahip olup olmad n lebilecektir. Konumacnn davranndaki komik eli ki, brahim'i nemsiz bir ey yapmas ve yine de bakasnn ayn biimde devam etmesini yasaklamasdr. Acaba hi kimse brahim hakknda konumaya hi kalkmal mdr? Benim dnceme gre kalkmaldr. Eer ben brahim hakknda konuacak olsaydm ilk olarak sna madaki strab betimlerdim. Bunun iin, brahim'in hl inanmaya devam ederken ektii her eyi tanmlayabilmek amacyla, babann ektii btn korku, znt ve ikenceyi bir slk gibi emerdim. nsanlara yolculuun gn srd n ve hatta drdnc gne de sarktn hatrlatrdm. Evet, bu buuk gn sonsuzluk asndan beni bra him'den ayran iki bin yldan daha uzun olmal. O zaman onlara, benim inandm gibi, herkesin byle bir eye bala madan nce fikirlerini deitirebileceklerini hissetmeleri ge rektiini, her an szn geri alp geri dnmenin mmkn ol duunu hatrlatrdm. Birisinin bunu yapmasnda bir tehlike grmyorum, insanlarda brahim gibi bir snamaya tabi tu tulma arzusunu uyandrmaktan da korkmuyorum. Ancak eer birisi ucuz bir brahim versiyonu pazarlamak isterse ve hl insanlar brahim'in yaptn yapmamalar iin uyarr sa, o zaman bu yalnzca gln olacaktr. imdi benim niyetim brahim'in yksndeki diyalektik elementi, problemler biiminde ayrmak, bylece imann ne kadar korkun bir paradoks olduunu gstermek istiyorum. Bir cinayeti Tanr'y son derece mutlu eden kutsal bir eyleme evirme yeteneine sahip bir paradoks, hibir dncenin kavrayamayaca, zira imann dncenin bittii yerde ba lad, shak' brahim'e geri verme paradoksudur.

PROBLEM I Etik olann teleolojik olarak askya alnmas diye bir ey var mdr?

tik olan evrenseldir ve evrensel olduu iin herkes iin geerlidir, baka bir ifadeyle her an iin geerlidir. Kendi iinde iseldir, kendi dnda hibir eyi yani telos'u (ama, maksat) yoktur; ancak o dardaki her eyin telos'udur. Ve ii doldurulduunda, gidecek daha ilerisi yoktur. Fiziksel ve ruhsal olduu kadar imdiki bir varlk olarak da grlen te kil birey, telos'u evrenselde olan bir zeldir ve bireyin etik olan grevi daima kendisini burada ifade etmek, evrensel ol mak iin kendi zelliini iptal etmektir. Tekil birey kendisini, evrensele dorudan kartlk balamnda, zelliinde ne karmak istedii anda gnah iler ve ancak bunu anladnda yeniden kendisi evrenselle barabilir. Evrensele girdikten sonra, tekil birey ne zaman kendi zelliini ne karmak iin bir drt hissetse, kendisini iinden ancak zelliini pi manlk iinde evrensele teslim ederek kurtarabilecei bir ayartma snavyla53 kar karya demektir. Eer bu en yk-

53 lar

Ayartma Danimarka

(temptation) dilinde bu bir

Korku snama

ve

Titreme'de ayrlmtr.

baka

ayr bir

nosyonu brahimi

ifade batan

etmektedir.

Bu

nosyononu s yani gcne ruh batan uygula ah-

birbirinden eyin gemesi birisini ya bu

Tanr

kardnda uzaklatrma

namaktadr. olaan kar sal

Ancak

brahimin doru u da

anlamdaki bir ayartma

ayartmaya yoldan (Anfaegtelse) olaan birbirine

(Fristelse), kiinin iki

anlamyla direnme

olduuna anki

inand balantl

yeteneinin testini Korku ve

snanmasdr. son

balamda diametrik gibi),

yeterlilik

geememesiyle anlamn olduu

olarak bireyin

anlamda zt

karlmasdr. masn

Titreme, Birisi

olarak

karlatrmaktadr:

(burada

iinde

sbjektif

hedefleri

lksal hedefler olarak, kamusal ahlkn ahlk temyizin son mahkemesi olduu Hegelci hk-

sek snama ise, o zaman insanla var oluu arasndadr ve o zaman etikle kiinin, her andaki telosu olan ebed huzuru ay ndr. Bu nedenle kiinin telosunu teslim ettiini (yani telosunu teleolojik olarak askya aldn) sylemek bir eliki ola caktr. Zira telosu askya almakla kii onu kaybetmi olacak tr; halbuki bu adan askya alnmak kaybetmek deil, daha yce bir eyde korunmak demektir ve bu da tam olarak onun telosudur. Eer durum buysa, o zaman Hegel, insann yalnzca tekil birey olarak grldn ve bu ekilde grmenin etik yaa mn teleolojisi iinde iptal edilmesi gereken 'eytan bir ahlk biemi' olduunu,54 bu nedenle bu aamada kalan bireyin ya gnah iinde ya da bir ayartma durumunda olduunu tart t 'yi ve Vicdan'nda hakldr. Dier yandan Hegel'in ya nld yer, iman hakknda syledikleri,55 brahim'in, bir alt mahkemeye yeniden yarglanmak ve bir katil olduu aa vurulmak iin gtrlmesi gerekirken, imann babas olarak ulat an ve erefi yksek sesle protesto etmemesi ve ak a muhalefet etmemesidir.56
m sahip na rnn reddt rak tn taj, 54 lm asndan olaca karsa ona testi bir da, gre geemeyecei zayflatlmasn mutlak ayartma adalet bir ve snama; bireyin, dieri ise kamusal ahlkn dorudan bu ahlkn yalnzca sbjektif grne greceli girie her bir sahip ifade suretiyle argman direnip ilikin yatkn brahim trl statye olabi ettii Tan te ola dib avan iin det b Ox

bavuru

gerein

kamusal

temyiz

mahkemesine szcnn

lecei absrd konteksine

hkmn ieren snamadr. Her ne kadar her nosyon da brahimin olay (temptation) Burada eylemin babalk shak o Zira brahim kts, nosyonlardan olan fikrine anlalmasn biimindeki onu baz Bu III. yi kiisel yndeki blmdr ve Vicdan eviren hangisini mutlak kar istemek bir etmeye akla ayartmaya avantajlara tek dnceler ve II. T. belirlenecektir. emrettii daha yani ya Eer da snav; kamu grevine kadar denen Tanrya onun mutlak Tanrya sadakat sadakatini

yapmasn

tarafndan snma sevmeseydi, bedel elde

gsterme

evrensele dnceler

yalvarmak anfcegtelse gerek etmeden

renemeyeceidir. llecekti. onun Etiksel Anfazgtelserdi.

brahim

kurban

olacakt. haliyle

kyaslanarak

Ancak kurban

tarafndan

edilebilecek

kanmasn Philosophy Philosophy

gerektirmektedir. of of Right*mm evirisidir. Right,

Yaam das

Hegelin Hegels

Kierkegaardn Blmn M. alt Knox,

Sasdelige

terimi,

Sittlichenin

dorudan

baldr.

Baknz

ngilizceye

ford University Press, Londra. 55 Baknz, rnein Hegelin Phenomenology of Spirit, ngilizceye eviren A. V. Miller, Cla rendon Press, Oxford, 1979, VI, B, Ib, ss. 321 ve sonras. 56 H. Hegelin Nohl, baz Tbingen, erken 1906, dnem s. 247), yazmlarnda. daha sonra (Baknz Theologische ve Jugendschriften. Derleyen g yaynlanmtr Kierkegaard tarafndan

rlmemitir. Bu eserde brahim gerekten de bu biimde tanmlanmtr.

100

Tekil bireyin evrenselden yksek olmas, iman asndan bir paradokstur. Ancak yine de bu yolla hamlenin tekrar edildiine, yani evrenselde bulunmak suretiyle tekil bireyin, imdi kendisini evrenselin zerinde bir zel olarak ayrd na dikkat edilmelidir. Eer bu bir iman deilse, o zaman b rahim lmtr ve iman dnyada asla var olmamtr, zira o daima vardr. Eer etik yaam en yksei ise ve insana yani evrenselde ifade edilmesi gereken tekil bireye, ktln ne olduu hissinden baka, kyaslanabilecek hibir ey brakl mamsa; o zaman Yunanl dnrlerin oluturduklarndan ya da onlarn mantksal karmlarndan baka kategorilere gereksinimi yoktur. Bu durum, Yunanllar hakknda baz aratrmalar yapm olan Hegel'in hakknda sessiz kalma mas gereken bir eydir. Aratrmak yerine kendilerini klielere bomay tercih edenlerden, sk sk paganizmin karanln kefenine sarld, n Hristiyan dnyas zerinde parladn duymak mm kndr. Bu tr bir konuma bana tuhaf gelmektedir. Zira her aklc derin dnr, her makul cidd sanat hl Yunanlla rn ebed genliinde genlemeyi aramaktadr. Bunun akla mas; o insanlarn ne syleyeceklerini bilmedikleri, buna kar n bir ey sylemek zorunda olduklardr. Paganizmin imana sahip olmadn sylemek yanl deildir. Ancak bunun bir anlam varsa o da kiinin imanla neyi kastettiinin yeterince ak olmaddr; aksi halde kii klielere mahkum olur. man dahil, btn varoluu aklamak kolaydr ve byle bir akla maya sahip olmakla kendisine hayran kalnacana gvenen kii pek de yanlmamaktadr. Bu nedenle Boileau'nun dedii gibi; "un sot trouve toujours un plus sot, qui l'admire" ("bir aptal daima kendisine hayran olacak daha aptal birini bulur")57 man tam bu paradokstur. Tekil bireyin zel olarak evren selden yksek olduu, evrenselin ast deil st olduu ev rensel karsnda hakl bulunur. Ancak bu ylesine dikkat e

57 Boileau, Vart Potique 1,232.

kici bir yolla yaplr ki; zel olarak evrensele ast olan tekil bi rey, imdi evrenselin araclyla, zel olarak, mutlak ile mut lak bir ilikiye dayanan birey haline gelmektedir. Bu konuma araclk edilemez, zira btn araclklar tamamen evrensel sayesinde ortaya kmaktadr.58 Bu bir paradokstur ve btn ebediyet boyunca paradoks olarak, dnmeye kapal ola rak kalacaktr. Ve yine de iman bu paradokstur. Ya da baka eydir (bunlar, her ne kadar benim iin her defasnda onlar ifade etmek ok karmak olacak olsa da, okuyucunun daima aklnda bulundurmasn istediim mantksal karmlardr) -ya da iman asla mevcut olmamtr zira bu paradoks daima mevcuttu ve o zaman brahim lmtr. Bireyin bu paradoksu kolaylkla bir ayartma olarak alg layabilecei bir gerektir. Ancak kii bu konuda sessiz kal mamaldr. Bir ok kiinin bu paradoksa kar doal bir nef ret duyduu da gerektir. Ancak bu, imam sahip olabilecek leri baka bir eye dntrmelerine gereke oluturamaz. mana sahip olanlar paradoksu, ayartma snavndan ayrt et mek iin baz kriterler nermeye hazrlkl olmaldrlar. te brahim'in yks etiin bu ekilde askya alnmas n ierir. Bu askya alnmaya analojiler bulan keskin zekalar ve salam dnrler hi eksik olmamtr. Onlarn bilgelii temelde her eyin ayn olduu muhteem prensibinden devirilmitir. Eer biraz daha yakndan baklrsa, btn dnya da, (daha sonraki hibir eyi ispatlamayan bir analojiden baka) bir tek analoji bulunabileceinden pheliyim. bra him'in iman temsil ettii gerei hl durmaktadr ve iman kendi dzgn ifadesini; yaam yalnzca dnlebilecek en paradoksal yaam deil, dnlemeyecek kadar paradok sal bir yaam olan brahim'de bulur. O absrdn gcyle ha

58 isel fark

Araclk bir

yksek

kavramsal terimdir.

birlemelerdeki kamu dayal (Hegele

kavramsal hizmetinin

kartlklar kiisel

zme

sreci att

iin inanc, Hakim

kullaki Wil-

nlan

Hegelci

rnein

zgrlkle biimde ikinci

zgrln edilmesi gre)

kamu

hizmetine araclk Bu bir

olduunun gre ve operasyon

dzenli EitherlOrn olmas

anlalmas cildindeki tamamen

gerektiinin evrenselin

yoluyla yaplabilir.

liama

kavramsal

nedeniyle

araclyla ortaya kacaktr.

reket eder; zira tekil bireyin evrenselden yksek olmas tam olarak absrddr. Bu paradoksa araclk edilemez, brahim buna kalkr kalkmaz bir ayartma snavyla kar karya olduunu itiraf etmek zorunda kalacaktr. Bu durumda shak' asla kurban etmez ya da eer kurban ederse, pimanlk iinde evrensele dnmelidir. Absrdn gcyle shak' geri ald. Bu nedenle brahim hibir zaman trajik kahraman deil, olduka farkl bir ey; ya katil ya da iman adamdr. Trajik kahraman kurtaran ara terim brahim'in yoksun olduu bir eydir. Bu nedenle bir trajik kahraman anlayabiliyorum; an cak ona dierlerinden daha ok, hatta lgnca hayran olsam da, brahim'i anlayamyorum. brahim'in shak'la ilikisi, etiksel anlamda olduka basit tir: Baba olunu kendisinden fazla sevmelidir. Yine etik ken di snrlar iinde birka snfa sahiptir. Gelin bu yknn, brahim'in davrann etiksel bakmdan aklayabilecek, onun oluna kar etiksel grevini askya almasn etiksel ba kmdan hakl klacak, ancak bunu yaparken etiin kendi te leolojisini amayacak daha yce bir etik ifade ierip ierme diini grelim. Btn bir ulusu ilgilendiren bir giriim nlendiinde, byle bir giriim gkyznn honutsuzluu nedeniyle dur durulduunda, lh gazap her trl gayreti boa karan bir l sknet gnderir, peygamber hazin grevini yerine ge tirdiinde ve Tann'nn kurban olarak gen bir kz istediini ilan ettiinde -o zaman babann bu fedakarl yapmas bir kahramanlktr. Her ne kadar "alamaya cesaret eden yaln adam"59 olmu olmay dilese de, kederini soyluca gizleyecek tir. Ve kendisini kralla layk gren kimse kral olamaz. Ve ancak ac yreine tek bana girer, zira insanlar arasnda yalnzca srda vardr;60 ksa sre iinde btn halk onun acsna srda olaca gibi, onun eylemine, o kz, kendi kz

59 Euripides, Iphigenia in Aulis, v. 448, C. V/ilsier'in ngilizceye evirisinde. Agamemnon der ki; Kiinin alamasna izin verilen yalnlk dzeyinde domak ne kadar byk ans. 60 Menelaus, Calchas ve Ulysses, a.g.e., v.107

n, bu sevimli gen bakireyi, btnn iyilii iin feda etmeye hazr olduu gereine srda olacaktr. Ne kadar gzel g sler! Ne kadar orantl yanaklar! Ne kadar lepiska salar!61 ve kz gzyalar iinde ona dokunacaktr ve baba ban baka yne evirir. Ancak kahraman ban ekecektir. Ve haber atadan kalma eve ulatnda Yunan'n btn gzel bakireleri heyecandan kzaracaklar ve nianls, kz babas nn eyleminin taraf olmaktan dolay kzgn olmayacak, gu rur duyacakt; zira bakire babasndan ok ona aittir. srail'i ihtiya saatinde, Tanr ve kendisini ayn vaadle bir nefeste kurtar tn cesur hakimin, gen kzn byk mutlulu unu, sevgili .cz evladn neesini kedere dntrmesi kah ramanlktr ve btn srail kzn bakire genliine zlecek tir; ancak her bir zgr domu adam Jephthah' anlayacak tr,62 her bir yiit yrekli kadn ona hayran olacaktr ve sra il'deki her bir bakire onun kz gibi yapmak isteyecektir. Jephthah iin sz vermek, ancak bunu tutamamakta zafer sa ylacak ne olabilirdi ki? Zafer insanlarn elinden bir kez daha alnm olmayacak myd? Devlet babaya adalet klcn emanet ettiinde, bir oul grevini unuttuunda, kanunlar, babann eliyle cezalandrl masn gerektirdiinde, o zaman babann, sulunun olu ol duunu unutmas kahramanlktr (heroizm). Acsn soyluca gizleyecektir; ancak ulusu iinde, olu dahil, onu takdir et meyecek bir kii bile olmayacaktr. Roma yasalarnn her yorumlannda onlar daha bilgince yorumlayan bir oklar varken, bu yasalar Brutus'tan daha grkemli yorumlayan olmayacaktr.63

61 A.g.e., v. 687
62 Judges 11.30-40. Ve Jephthah Tanr'ya and iti ve dedi ki, eer sen Ammonun ocuklar n baarsz olarak ilk olmadan evimin elime ... verirsen, karma Jephthah Junius ve L. o zaman, ne Mizpehe iki ben evine olunu Ammonun kesinlikle geldi ve ocuklarndan ve onu bar ben iinde bir elin alr iin dndmde, kurban 63 kaplarnda karsa, Tannnndr onu

yakacam konsl

karlamak zere kurmaya

de tamburu ve dans ederek kznn ktn grd... Romadaki ken lme iken Brutus Tarquinsi yeniden gndermitir. Brutus adn Tarqunius tarafndan ldrlmekten kurtulmak

aptal numaras yapmaktan almtr.

br yandan, eer Agamemnon'un filosu rzgrla tam yol varmas gereken yere giderken, Iphigenia'y kurban edil meye gtren haberciyi gndermi olsayd; herhangi bir vaadle bal olmakszn kendi insanlarnn kaderine karar vere cek olan Jephthah kendi kzna yle demi olsayd: "Bundan itibaren iki ay boyunca genliinin ksa gnne kederlenebi lirsin, seni kurban edeceim." Eer Brutus doru bir oula sahip olsayd ve yine de lictor'lar onu idam etmek iin arsayd, onlar kim anlayacakt? Eer niin yaptn sorusuna bu l yle cevap verseydi; "Bu bizim snandmz bir sna madr", kim onlar daha iyi anlayacakt? Karar verme annda Agamemnon, Jephthah ve Brutus ac larn kahramanca yendikleri, sevdiklerini kahramanca feda ettikleri ve grnen yalnzca dsal eylemleri olduunda, aca ba hibir zaman dnyada onlarn aclarna sempati gzyala r, hamlelerine hayranlk gz ya dkmeyecek hibir soylu ruh olacak m? Ancak eer o karar annda bu adam acla ryla ezildikleri bu kahramanlklarna; "ama bu gerekleme yecek" szcklerini ekleselerdi, o zaman onlar kim anlaya cakt? Eer aklamak iin unu ilave etselerdi: "Biz buna ab srdn gcyle inanyoruz", o zaman onlar kim daha iyi an layacakt? Bunun bir absrd olduunu kim kolayca anlamaz d? Bu nedenle kimsenin ona inanacan kim anlayacakt? Trajik kahraman ile brahim arasndaki fark yeterince aktr. Trajik kahraman etik snrlar iinde kalr. Etiin ifa desinin kendi telosunu etiin daha yce bir ifadesinde bul masna izin verir; baba ile oul, ya da kz ve baba arasndaki etik ilikiyi, diyalektiini etik yaam fikriyle balantsndan alan bir duyarlla indirger. O zaman burada etiin kendisi nin teleolojik askya alnmas sz konusu olmaz. brahim'de durum farkldr. O eyleminde etii tamamen am ve onun dnda daha yce bir telos'a sahip olmu ve bu telosla ilikili olarak etii askya almtr. Kim brahim'in eylemini evrenselle ilikilendirebilir? brahim'in yaptyla evrensel arasnda, brahim'in evrenseli atndan baka her hangi bir temas noktas kefedilebilir mi? brahim'in yapt

bir ulusu kurtarmak, devlet fikrine arka kmak, kzgn tan rlar tatmin etmek deildir. Eer herhangi bir tanrsal fke sz konusu olsayd, bu ancak Tanr'nn yalnzca brahim'e duyduu fke olabilirdi. brahim'in btn eyleminin evren selle hibir ilikisi yoktur, bu tamamen zel bir giriimdir. O zaman trajik kahraman eylemi etik yaamn bir ifadesi olma s nedeniyle yce iken,64 brahim tamamen kiisel erdem ey lemi nedeniyle ycedir. brahim'in yaamnda babann olu nu sevmesinden daha yce bir etiksel ifade yoktur. Etiksel yaam anlamnda bir etik sz konusu bile deildir. Evrensel orada yalnzca shak'ta gizli olarak, brahim'in belinde giz lenmi olarak vard65 ve shak'n azndan haykrabilirdi: "Yapma bunu, her eyi boa karacaksn!" O zaman brahim bunu neden yapyor? Tanr akna ve tanr ile tamamen ayn olan kendisi iin. Bunu Tanr akna yapar, zira Tanr bunu imann kant olarak istemektedir; kendi adna yapar, zira o kant salayabilmek istemektedir. Buradaki birleme bu ilikinin daima tanmland terimde de olduka dzgn biimde ifade edilmitir: bu bir snama, bir ayartmadr. Bir ayartma, peki bunun anlam nedir? Bizim genellikle ayartma olarak adlandrdmz ey, kiiyi bir g revi gerekletirmekten alkoyan eydir; ancak burada ayart ma brahim'i Tanr'nn isteini yerine getirmekten alkoya cak etiin kendisidir. O zaman grev nedir? Grev tam ola rak Tanr'nn iradesinin ifadesidir. Burada brahim'i anlamak iin yeni bir kategoriye gerek sinimimiz olduunu gryoruz.66 Kutsalla byle bir iliki pa

64 Buradaki etiksel yaam yine Hegelin das Sittlichesidir. 65 66 O zaman brahimin Kierkegaardn anlamda iin olarak ve baz eylemi ironik anlamda kategorinin yabanc (Baknz dnceyle tekil birey vardr. bu evrenselle Bilimsel bir A. ilgili haline ilikilidir. Olmayan iliki olmas Hannay, sorun Buna Atas Dipnotun asndan Kierkegaard, imann, gre olan oiduu aileler ve ta uluslara kar yneltilmitir. Burada nmlanan nu Paul, onun sndan zihnindeki bilhassa s.89), gnah nedenler Ancak gnah zm'nde iman de Paganizme olduu silentitartma b

sanmak Londra, kastl

Routledge&Kegal brahim

1982,

Johannes imann

araclyla

gelmemi

dladn

syledii

kavramn

varsaymasdr.

bilhassa

rahimin anlalmasna nasl katkda bulunaca belirsizdir.

ganizme yabancdr. Trajik kahraman Tanr'yla hibir kiisel ilikiye girmez, ancak onun iin etik kutsaldr ve bu nedenle kutsaldaki paradoksa evrenselde araclk edilebilir. brahim'e! araclk edilemez. Bu durum ayrca brahim'in konuamayaca deyiiyle de ifade edilebilir. Ben konutu um anda evrenseli ifade ederim ve ben konumadmda kimse anlamaz beni. Bu nedenle brahim kendisini evrensel de ifade etmek istedii anda, durumunun bir ayartma snav olduunu sylemek zorundadr. Zira brahim iin evrense lin, onun ihlal ettii evrenseli aan, daha yce bir evrensel ifadesi yoktur. Bylece brahim benim hayranlm uyandrrken, ayrca beni dehete drmektedir. Kendisini inkar eden ve kendi sini grevi iin feda eden kimse, sonsuzlua yapmak iin fanilii terk eder, yeterince kendine gvenmektedir. Trajik kahraman kesin olan daha kesin olan iin terk eder ve g renler ona gvenle bakarlar. Ancak evrenseli, evrensel olma yan daha yce bir eyleri kavramak iin terk eden kii ne ya par? Bu ayartma snavndan baka bir ey olabilir mi? Ve eer baka bir eyse ve birey yanlmsa, burada onun iin kurtulu ne olabilir? Trajik kahramann ektii btn aclar eker, dnyann btn mutluluunu hilie evirir, her eyi terk eder ve belki de ayn anda herhangi bir bedelle alaca ve onun iin ok deerli olan yce mutluluktan kendisini alkoyar. Grenler bu kiiyi hi anlayamad gibi ona gvenle de bakamazlar. Belki de inanann niyetlendii ey, hi yap lamaz bir eydir; zira yaplmas dnlemez bile. Ya da bel ki de yaplabilir ve birey Tanr'y yanl anlamtr. O zaman onu ne kurtarabilir? Trajik kahramann gz yalarna gerek sinimi vardr ve onlar ister; evet, Agamemnon'la birlikte a lamayacak kadar kurak ve kskan gz nerede, brahim iin alama kstahln gsterecek kadar akn ruhlu kii nere de? Trajik kahraman eylemini zaman iinde belli bir anda yapmtr, ancak zamann ak iinde yapt ey daha az nemli deildir; ruhu hznle dolmu ruha sahip, gs i ekmelerle boulduu iin nefes alamayan, dnceleri gz-

yalaryla arlam olarak zerinde asl duran kiiyi arar. Onun karsna kar, acnn bysn krar, korsasn geve tir, ac ekenin acsn kendi acsnda unutmas iin gzyalaryla ikna eder. brahim alayamayan bir kimsedir. Kii ona srail'in Sina dana yaklamas gibi bir kutsal dehet iinde (horror religiosus) yaklamaldr. Eer, zirvesi Aulis yaylalar nn zerinde gkyzne ulaan Moriah dana trmanan yalnz adam, dan eteinde duran birisi onu orada grd nde kayg ve saygdan titrer ve korku iinde ona barma ya bile cesaret edemezken, eer cehennem ukuru zerinde dmeden yryen bir uyurgezer deilse, -ya eer kafas karmsa, ya eer bir hata yapmsa?- Teekkrler! Saldr ya uram ve yaamn zntleriyle plak braklm ola na, strabn arkasna gizleyebilecei bir szck yapra uza tana yine teekkrler. Sana da teekkrler yce Shakespeare! Sen her eyi tam olduu gibi syleyebilensin, her eyi, -ve yine de bu byk acy neden hi seslendirmedin? Yoksa onu, kiinin hl isminden dnyann sz etmesine dayanamad sevgili gibi kendine mi sakladn?67 Bir air kelimele rin gcn, kendisine ait sylemedii kk sr pahasna, bakalarnn btn amansz srlarn haykrmak iin satn alr ve air bir havari deildir, eytanlar ancak eytann g cyle kovar.68 Ancak etiin byle teleolojik olarak askya alnd bir za manda, bu askya alnm etiin iinde var olduu tekil birey ne yapar? Evrensele kart bir zel olarak var olur. Bunun an lam onun gnah ilemesi midir? Bunun gnah bieminde grnmesi ideal olandr, tpk bir ocuun gnah ilemeye cei, zira gnahn varlnn bilincinde olmay gibi. deal grnmek, onun varlnn gnah olmamas ya da etiin is teklerinin her an ocuun talepleri gibi olmamas anlamna gelmez. Eer bu biemin kendisini gnahtan baka bir tarz da tekrarlayamad syleniyorsa, o zaman brahim hakkn
67 Shakespearein Sonnetsine ithaflara baknz. Mark 4.22. Kudsten gelen din bilginleri cinlerin reisinin gcyle kovuyor diyorlard.

68

ise,

Beelzebub

Onun

iine

girmi

ve

Cinleri,

da hkm verilmitir. O zaman brahim nasl var olabilir? b rahim imana sahipti. Yani onu en yksek derecede tutan ve bakasna aklayamad paradoksa. Bu paradoks, onun kendisini Mutlak'la mutlak bir iliki iinde olan tekil birey olarak ortaya koymasdr. brahim hakl mdr? Onun hakl l, bir kez daha bir paradokstur. brahim evrenselin bir par as olma yoluyla deil, zel olma yoluyla bir paradokstur. O zaman tekil birey kendisinin hakl olduundan nasl emin olabilir? Bu, btn var olu dzeyinden devlet fikri ya da toplum kavramna kadar yeterince basit bir konudur.69 Eer kii bunu yapabilirse ayrca araclk da edebilir. Byle ce tekil bireyin evrenselden yce olmas gibi bir paradoksa da dmez. Bu paradoksu Pythagoras'un bir nermesiyle de ifade edebilirim: tek saylar ift saylardan daha mkemmel dir. Eer kii bu paradoks ynnde bir cevaba bizim a mzda rastlarsa bunun u ekilde olacandan phe yoktur: "Bunun sonucuna gre deerlendirilmesi gerekir." Kendi kuann olay haline gelmi bir kahraman,70 kendisinin an lalamaz bir paradoks olduunun farknda olarak kendi adalarna yiite haykrr: "Gelecek benim hakl olduu mu gsterecektir!" Bu haykr bu gnlerde daha seyrek ii tilmektedir. Zira biim amz hasara uram olmas nede niyle kahraman karamamaktadr, bu nedenle ok az kari katr retme avantajna da sahip olmaktadr. Bu gnlerde "Bunun sonucuna gre deerlendirilmesi gerekir." szn ne zaman iitsek, hemen kiminle konuma erefine erdiimi zi anlyoruz. Bu ekilde konuanlar kalabalk nfusa sahip bir kabiledir ki, ortak bir isim vermek iin onlar 'retim yeleri' diye adlandrabiliriz. Bunlar kendi dnceleri iin de yaarlar, yaamlar gvence iindedir, iyi tekilatlanm bir devlet iinde daimi makamlara ve emin geleceklere sa
69 Hegelin en devletin srekli Yunanca fonksiyonu saldrs grne bir gnderme. Baknz ki da yukardaki a, Su Takdim. Kierkeeviren

gaardn 70

dzeysizletirmeyedir. bu balamda

Baknz ya

ngilizceye olarak

H.V. ve E.H. Hong, Princeton University Press, Princeton, N.J., 1978. Kierkegaard Skandalonu engel kullanmaktadr. Ancak skandal yeterince uygundur.

hiptirler; yzyllar, hatta bin yllar boyunca, varoluun kv ranmalarndan kopmulardr; byle eylerin tekrar olabile ceine dair bir korkular yoktur. Yoksa polis ve gazeteler ne der? Bunlarn alma hayat yceyi yarglamak, yceyi so nucuna gre yarglamaktr. Ycelik asndan byle bir dav ran kibirlilik ve sefilliin tuhaf bir karmn ortaya kar maktadr. Kibirlidirler, zira kendilerine karar verme gc ve rildiini hissederler, acnacak haldedirler zira kendi yaam larnn en uzak biimde bile ycelerin yaamyla ilikisiz ol duklarn hissetmektedirler. Elbetteki bir zihin soyluluu zerresine (erectior ingenii) sahip olan bir kii tamamen souk ve slak yumuaka haline gelerek, Yaratltan bu yana y celie yaklamda sonucun son srada geldii ve eer bir kimse gerekten ycelikten bir ey renmek istiyorsa, buna ycelie dikkat etmekle balamas gerektiinin kabul edilen bir uygulama biimi olduuna ilikin izann kaybetmez. Eer bir hamlenin snrnda olan bir kii kendisini sonucuna gre yarglasa, asla balamazd. Her ne kadar sonu btn dnyay mutlu etse de, bunun kahramana bir yarar olmaz. Zira o sonucu ancak her ey bittiinde renecektir. Bu yal nzca nasl bir kahraman olunacan gstermez, ayn za manda balama nedenidir. Ancak her halkrda diyalektiinin sonucu (ebed soruya fani cevap olmas ynyle) kahramann var oluuyla hi badamaz. Ya da eer brahim'in tekil birey olarak kendisi ni evrenselle, shak'a bir mucize ile kavutuu gerei arac lyla ilikilendirmesinde hakl olduunu mu kabul edece iz? O zaman brahim gerekten shak' kurban etmi olsay d, bunun anlam daha az hakl olduu mu olacakt? Ancak sonu biim merakmz uyandrmasdr; bir kita bn sonucu gibi kimse korku, strap, paradoks istememekte dir. Sonula estetik bakmdan flrt eden kii iin; sonu bek lenmedik ve ayn zamanda herhangi bir aba gstermeden gelen piyangodaki dl gibidir. Sonucu iitmekle kii geli mektedir. Ve yine de zincire vurulmu ar cezal tapnak hr sz bile kutsal bu yolla yamalayan kadar aalk bir sulu

deildir ve hatta sahibini otuz para gm iin satan Judas bile ycelii bylesine sata karan kii kadar alak deil dir. Ycelikten bylesine acmaszca konumak benim yap ma uygun deil, bu nedenle brakalm yceliin grkemi u suz bucaksz uzaklkta belli belirsiz bir silet haline dn sn, ya da onu ycelii iinde insan unsuru ne kmadan sunalm -bylece yce olmaktan kacaktr, zira beni yce yapan bana olan ey deil, benim yaptmdr ve byk pi yango dln kazanmakla birisinin yceleeceine inanan hi kimse yoktur. Hatta mtevazi artlarda doan bir kiiye ilikin olarak soruyorum size, kraln saray hakknda ancak uzaktan ve sarayn grkemini belli belirsiz hayal ederek d nmesi hari, saray hakknda dnememesinden Ve onu vmek isterken ayn zamanda onu ylesine alaltacak ekil de verek grkemini yok etmesinden dolay kendisine kar ok zalim olmamas gerekmez mi? Ben bu adamn orada bi le kendine gvenerek ve saygn bir biimde davranmasn is terim. Bu kiinin sokaktan dorudan kraln salonuna dalarak her trl sayg kuraln utanmadan ihlal etmeyi istemesi in sanlk d olmaz m? -bunu yapmakla kraldan daha fazlas n kaybedecektir. Aksine, kendisini drst ve ak kalpli ya pacak btn uygun davran kurallarna memnun ve ken dinden emin bir abayla uymaktan zevk almaldr. Bu yal nzca bir analoji ve buradaki fark yalnzca ruhsal uzakln ok kusurlu bir ifadesi olmasdr. Herkesin yalnzca seilmi lerin hatrasnn deil, ayn zamanda seilmilerin kendileri nin de yaad bu saraylara ayak basmamaya cret edeme melerinden dolay kendileri hakknda ok kt dnmemelerini istiyorum. Kimse kendisi utanmazca ileri atp onlar la akrabaln dile getirmemeli, her defasnda onlarn nn de ban eerek selam vermekten mutluluk duymaldr. An cak bunu yaparken drst ve kendinden emin olmaldr. Bundan daha iyi davranmay istemedike asla o sarayn ii ne giremeyecektir. Ve ona yardm edecek olan tam olarak iinde yceliin snand korku ve strap olacaktr, eer en

111

azndan bir damla krmz kan tayorsa, saray sadece onda hakl bir imrenme duygusu uyandracaktr. Ve ancak uzakta iken yce olan eyleri bo ve anlamsz szlerle ven kiiler, sadece kendilerini hilie indirgerler. Dnyada kutsal kadn, Tanr'nn annesi, bkire Meryem kadar yce kimse var mdr? Ve yine de insanlar onun hak knda nasl konuuyorlar? Kadnlar arasnda onun muteber olduunu sylemek onu yceltmez. Eer dinleyenler de ko nuanlar kadar kaba dnceli olmasayd, aralarndaki her gen kz sormalyd: Neden ben de muteber deilim? Ve by le bir soruyu aptalca olarak grmezden gelemeyeceimden baka syleyecek bir eyim yok. Soyut dnldnde muteber olmaya herkesin eit olarak hakk vardr. Unutulan ey strap, korku ve paradokstur. Benim dncem yanm daki adam kadar saftr ve bu yolla dnebilen herkesin d ncesi de saf olacaktr. Eer kafasnda korkun bir eyler depolamamsa, bu imgelemler aklna bir kez giren kimse, onlardan bir daha kurtulamaz ve eer onlara kar gnah i lerse, o zaman sessiz gazaplaryla dehetli intikamlarn o ki inin zerine salacaklardr. Meryem'in ocuu mucizev bi imde dourduundan phe yoktur, ancak ondan sonras Meryem iin "kadn tarzna uygun biimde" gitmitir71 ve bu zamanlar korku, strap ve paradoks zamanlar olmutur. Melein koruyucu bir ruh olduundan phe yoktur; ancak bu melek srail'in btn kzlarn dolap "Meryem'i hor gr meyin, ona olaanst bir eyler oluyor" diye yardm ede cek birisi deildi. Melek yalnzca Meryem'e geldi ve hi kimse Meryem'i anlayamad. Peki hangi kadna Meryem'den daha kk drc bir ey yaplmtr ve Tanr'nn kutsa dklarn ayn zamanda ayn nefesle lanetledii de doru de il midir? Meryem'i anlama ruhu budur ve -gittike daha fazla sayda insann dncesizce ve sorumsuzca Meryem hakknda dnd, ancak benim sylemekten bile rahat sz olduum gibi- Meryem asla ssl elbiseler iinde oturan
71 Yaratl 18.11. brahim ile Sara kocamlard, yalan hayli ileriydi. Sara adetten kesilmiti.

ve kutsal ocuuyla. oynayan gzel bayan deildir. "Ben Rabbin kuluyum" dedi Meryem, "bana dediin gibi olsun"72 deyiine ramen ycedir ve bana onun neden Tanr'nn ana s olduunu aklamak zor gibi grnmemektedir. Onun dnyasal hayranla gereksinimi yoktur. brahim'in de bi zim gz yalarmza gereksinimi yoktur. Zira ne Meryem bir kadn kahraman, ne de brahim erkek kahramand, onlarn her ikisi de straptan, acdan ve paradokstan kurtulmak su retiyle deil, bunlar sayesinde yceldiler. air trajik kahramann halkn hayran olmas iin sundu unda ve "Onun iin alayn, o bunu hak ediyor" demeye cret ettiinde gerekten de ycedir. Ancak burada ycelik, onlar aktmaya layk olanlarn gz yalarn hak etmektir. air; kalabal kontrol altnda tutmaya, insanlar kahramana alamak iin kendi deerlerini snamaya, insanlar disipline etmeye cret ettii iin ycedir. Ancak btn bunlardan da ha ycesi kendisi iin alayacak soylu kiiye bile "Benim iin alama, kendin iin ala" demeye cesaret ettii iin iman valyesinin kendisidir. Kii heyecanlanr, gemiteki o gzel zamanlardan sz eder, sa'y vaad edilen topraklarda yrmek zere iken gr meye ilikin arzuya ulatran tatl ve duyarl bir istek duyar. Korkuyu, strab ve paradoksu unutur. Hata yapmamak bu kadar kolay bir i miydi? Dierleri arasnda yryen bu ada mn Tanr olmas korku veren bir dnce deil miydi? Onunla birlikte oturup yemek yemek korkutucu deil miy di? Bir havari olmak kolay bir i miydi? Ancak sonu on se kiz asrdr kiinin kendisini ve bakalarn aldatt adi bir al datmaya yardm etmektedir. Ben bu olaylar anda yaa m olmay dileyebilecek kadar kendimi cesur hissetmiyo rum. Bu nedenle, hata yapm olanlar haince yarglayamayacam gibi, gerei grm olanlar hakknda da hasise dnemem. imdi artk brahim'e dnyorum. Sonutan nceki d
72

Luka 1.38

nemde ya her dakika brahim bir katildi ya da btn arac lklardan yce olan bir paradoksla kar karyayz. Bu nedenle brahim'in yks etiin bir teleolojik askya alnmasn ierir. O, tekil bir birey olarak, evrenselden daha yce hale gelmitir. Bu paradoksa araclk edilemez. Bu nok taya nasl kt, bu noktada nasl kald kadar aklanamazdr. Eer bu olmasayd o zaman brahim trajik bir kahra man bile deil, bir katil olacakt. Onu imann babas olarak adlandrmaya devam etmeyi istemek, yalnzca szcklerle ilgilenenlere bundan bahsetmek dncesizliktir. Bir trajik kahraman kendi gcyle sradan bir insan olu haline gele bilir, ama iman valyesi asla. Bir kimse, trajik kahramann zor olduu kabul edilen yoluna girdiinde, ona tavsiyede bulunacak olan ok olur; ancak imann dar yolunda yrye ne kimse tavsiyede bulunamaz, kimse onu anlayamaz. man bir mucizedir ve yine de hibir insanolu ondan dlanma mtr. Zira imanda, btn insan yaam tutku iinde birle mitir.*

Lessing nusu mektedir.

baz Bu

yerlerde yazar amala

tamamen belli bir

estetik de olayda Buna

bak talihsiz zt

asndan akl da ngiliz

benzer ile Kral II.

grler Edward alnt

aklamtr. tarafndan

Sz

ko iste

pasajda

aslnda

kederin

kendisini olarak

ifade

edebileceini

gstermek

konuulan ifti

szcklerden

alnt

yapmaktadr.

Diderottan

yapmaktadr:

nin karsnn yks ve onun dncelerini anlattktan sonra devam etmektedir: Bu da akl d ve bu konuda bir kylnn aklyd; ancak durum bunu kanlmaz kld. Sonuta kii s trap ve kaygnn ayn aklc durumda dncesi bir ifadesi iin mazeret bulmaya ayn de almamaldr, eyleri o aslnda bunlar eken stn, iyi eitimli, zeki ve akll bir kiiydi, zira tutkular btn adamlar eit klar ... bunun aklamas Kyl muhtemelen kralienin herkesin dncesi syleyeceinde durumda yatmaktadr. syledii kadnn olabilirdi, kraln

phesiz bir kyl tarafndan da sylenebilecei gibi.73 73 G. E. Lessing, Auszge aus den Literatur-Briefen, 81. mektup, Maltzahnn d., c. VI, s. 205.

PROBLEM II Tanrya kar mutlak bir grev var mdr?

tik evrenseldir ve ayn zamanda kutsaldr da. Bu ne denle btn grevlerin sonuta Tanr'ya kar grevler oldu unu sylemek dorudur. Ancak sylenecek daha fazla bir ey yoksa, bu fiilen benim Tanr'ya kar hi grevim olma d anlamna gelir. Grev Tanr'ya atfedilmekle Tanr'ya kar bir grev haline gelir, ancak ben Tanr'yla grevin iin de ilikiye girmem. Bu nedenle kiinin komusunu sevmesi bir grevdir, bu Tanr'ya atfedildii srece bir grevdir; an cak bu grevde iliki kurduum Tanr deil, sevdiim kom umdur. Eer bu adan seversem, o zaman bu benim Tanr'y sevme grevimdir, 'Tanr'nn kutsal olarak, yani evren sel olarak, yani grev olarak, tamamen soyut anlamda anla lmas nedeniyle, ben aslnda yalnzca gereksiz bir tekrar yapyorum. Bu olayda insan varlnn btn tamamen kendi iinde kapal bir siperdir; etik ise bu kapal siperin s nr ve tamamlaycsdr. Burada Tanr, bir grnmeyen, gz den kaybolma noktas ve yetersiz bir dnce haline gelir ve Tanr'nn gc yalnzca, btn varoluu dolduran etikte bu lunabilir. Bu nedenle eer Tanr'y sevme istei bir kimsede bahsedilenden baka bir anlamda ortaya karsa, bu kimse yalnzca haddini amaktadr. Eer konuma gc olsayd o kiiye: "Ait olduun yerde kal, senin sevgini istemiyorum." diyecek bir hayaleti sevmektedir. Eer Tanr'y sevme istei bir kimseye bahsedilenden baka bir anlamda ortaya karsa bu ak Rousseau'nun kiinin komusu yerine zenciyi sevme

sinden sz ederken atfta bulunduu sevgi gibi kukulu ola caktr. Ancak eer btn bunlar doru ise, o zaman, fikrin nda varolua baklmasn izleyen hibir ey olmamasn dan doan bir ans eseri ortaya kacak herhangi bir kyaslanamazlk dnda, insan yaamnda kyaslanamaz hibir ey yoktur ve o zaman Hegel hakl olacaktr. Ancak onun yanl olduu yer iman hakknda konumas ya da brahim ve iman hakkndaki syledikleriyle brahim'in imann babas olarak grnmesine izin vermesidir. Hegelci felsefede das ussere (dsal, dlama) das Innere'den (sel) daha ycedir. Bu sklkla yle bir rnekle gsterilmektedir. ocuk das In nere'dir, adam ise das ussere-, bu nedenle ocuk tam olarak dsal tarafndan belirlenir ve buna kart olarak adam da das ussere olmas nedeniyle isel tarafndan belirlenir.74 Buna karn iman, iselliin dsallktan yce olduu ya da yuka rda kullandmz nermede olduu gibi tek saylar ift sa ylardan mkemmeldir, biimindeki paradokstur. O zaman yaamn etiksel grnde, bireyin grevi ken disini iselliin belirleyiciliinden yoksun brakmak ve ona dsalda bir ifade vermektir. Birey bunu yapmaktan kan dka, duygu, ruhsal durum vs.'nin isel belirleyicisinde kal mak istedike ya da buna tekrar kapldka, gnah ilemek tedir, bir ayartma durumundadr. mann paradoksu, dsal la llemeyen bir isel vardr ve uras vurgulanmaldr ki bu isel ilk iselle (ocuunkiyle) ayn deil, yeni bir iseldir. Bunu gzden karmamak gerekir. Yakn zamanlarn felsefe si daha fazla patrt yapmakszn kendisinin 'iman'n en ya kn muadili olmasna izin vermitir.75 Eer kii, btn alar

74

Hegelin 1975. Olgun (s. 197). ss. menlerinin

Logicine 196-200. katklar dsal I, A

baknz. ocuk ve olmas 237, svs

ngilizceye balangta anlamnda burada ya da evreleyen

eviren sadece isel btn

W. neden

Wallace, ve ana dnyas belirlenir ruhsal alan

Clarendon ve ile ve babasnn bu iine ve

Press, istei, (s.

Oxford, ret 198). iseldir. gere dog

iseldir tarafndan iman, ele

kendisini

belirlenir, nedenle

adam Papirer tr

75

Baknz ken bir

Kierkegaard, atmosfer

anlayn

ekilmesi Hegelci

yaam

olarak

Schleiermacher

maclara gnderme yapmaktadr.

boyunca var olan iman inkar ederse bu gln olacaktr. Byle bir durumda iman sradan bir yoldalk salamakta, duyguyla, ruhsal durumla, kiisel zellikle, histeri ile ve di erleriyle elemektedir. Bu durumda felsefenin, kiinin bu noktada durmamasn sylemeye hakk vardr. Ancak ortada felsefenin bu biimde konumasn hakl klacak hibir ey yoktur. mandan nce bir sonsuzluk hamlesi vardr ve ancak o zaman iman nec opinate (beklenmedik biimde), absrdn gcyle sahneye girer. Bunu, imana bu suretle sahip oluna can iddia etmeden de ok iyi anlayabiliyorum. Eer iman felsefenin gstermeye altndan daha fazla bir ey deil se, o zaman Socrates kendisi, kart olmaktan ok daha ileri, ok daha ileri gitmi ancak imana gelememitir. Sonsuzluk hamlesini zihinsel olarak yapmtr. Onun grmezden geldi i ey sonsuz teslimiyettir. Bu grev, bu gnlerde insanlar hor grseler de, kendi iinde insan gcne denktir. Ancak bu grev yapldnda, ancak birey kendisini sonsuzda tketti inde, imann doabilecei noktaya ulaabilir. O zaman iman; tekil bireyin evrenselden yce olmas, te kil bireyin (bu gnlerde modas gemi olan bir teleolojik ay rm hatrlarsak) evrenselle ilikilerini mutlakla ilikisi yo luyla belirlemesi, mutlakla ilikisini evrenselle ilikisi yoluy la belirlememesi paradoksudur. Bu paradoks ayrca baka bir biimde de ifade edilebilir: Tanr'ya kar bir mutlak g rev vardr; bu ykmllk bayla birey kendisini, tekil bi rey olarak, Mutlak'la mutlak olarak ilikilendirir. imdilerde insanlar "Tanr'y sevmek bir grevdir" dediklerinde, bunun anlam yukardakinden olduka farkldr. Zira eer bu grev mutlak ise, o zaman etik, grecelilie indirgenir. Yine de bu etiin iinin bittii anlamna gelmez. Yalnzca etik olduka farkl bir ifade, paradoksal bir ifade kazanmakta, bylece r nein Tanr sevgisi, iman valyesinin komu sevgisine, etiksel anlamda grevi olmasna karn zt bir anlam vermesine neden olmaktadr. Bu ekilde olmadka imann varoluta yeri yoktur ve o zaman iman bir ayartma snavdr ve brahim buna uyduu

iin yitirilmitir. Bu paradoks aracla izin vermez; zira tam olarak tekil bireyin yalnzca tekil birey olmasna dayanmaktadr. Bu bi rey kendi mutlak grevini evrenselde ifade etmek ister iste mez, evrenseldeki grevinin bilincine varr ve bir ayartma durumunda olduunu anlar o zaman, hatta eer ayartmaya dirense bile, mutlak grevi yerine getirme noktasna gelmez. Eer bu ayartmaya direnmezse hatta realiter (eilimi, istek leri ve zihinsel durumundan bamsz olarak) onun eylemi, onun mutlak grevi olsa bile gnah iler. Peki brahim ne ya pabilirdi? Eer birisine "shak' dnyadaki her eyden ok seviyorum ve bu nedenle onu kurban etmek bana ok zor ge liyor" demek isteseydi, o kii mutlaka ban sallayacak ve diyecekti ki; "O zaman neden kurban ediyorsun onu?" ya da eer sezgisi olan bir kiiyse belki de brahim'in iini grecek ve brahim'in, eylemiyle ar bir eliki iindeki duygularna ihanet ettiini fark edecekti. brahim yksnde biz byle bir paradoksla karlayo ruz. Etiksel ifadeyle onun shak'la ilikisi olunu seven baba ilikisidir. Bu etiksel iliki Tanr ile mutlak ilikiye kar ol mas nedeniyle grecelilie indirgenmitir. "Neden?" soru suna brahim'in, bunun yukarda vurguland gibi, hem Tanr adna hem de kendisi adna var olmann birliini sa layan bir snama, bir ayartma olduundan baka bir cevab yoktur. Hem Tanr hem de kendisi adna var olmann ikisi de sradan kullanmda birbiriyle ilikilidir. Bu nedenle evrensel le uyumlu olmayan bir ey yapan birisini grdmzde, "Kiinin bunu Tanr adna yapyor olmas ok zordur" deriz ve bununla kastettiimiz, onun yaptn kendisi iin yapt dr. mann paradoksu, arac terimini yani evrenseli, kay betmesidir. Bu paradoks bir yandan ar egoizmin ifadesini ve (bu dehetli eylemi kendi adna yapmak) dier yandan en mutlak adanmln ifadesini (bu eylemi Tanr iin yapmak) iinde barndrmaktadr. mann kendisinin evrensele girii ne araclk edilemez zira byle bir durumda iman iptal edile cektir. man byle bir paradokstur ve tekil bireyin kendisini

bakas tarafndan anlalabilir hale getirmesi olanakszdr. Tekil bireyin kendisini ayn durumdaki bir bakasnn anla masn salayabilecei sanlabilir. Bu gnlerde insanlar yce lie sinsice girmek iin ok eitli yollar denememi olsalar d byle bir gr dnlemezdi bile. Bir iman valyesi baka bir iman valyesine yardm edemez. Ya tekil birey kendisini bu paradoksa sokmak suretiyle bir iman valyesi yapacak, ya da asla bir iman valyesi olamayacaktr. Bu bl gelerde ortaklk dnlemez. Eer shak' kurban etmenin arka planndaki dncenin daha belirgin bir aklamas varsa, o da bireyin yalnzca kendisine yapabilecei bir ak lamadr. Ve kiinin, shak olayn nasl anlayaca konusuna gelince; bir an iin olayn bir lde kusursuz olarak, evren sel artlara yerletiini, (her halkrda en absrd z eliki, yani tam olarak evrenselin dnda bulunan tekil bireyin, te kil birey olarak aka evrenselin dnda faaliyet gsterir ken, evrensel kategorilere tanmas olacaktr.) varsayalm, birey hl bakalar tarafndan yaplan bu aklamadan (ger ekliinden) emin olamaz, ancak bir tekil birey olarak kendi kendisini ikna edebilir. Hatta eer bir kii baka birinin so rumluluunda iman valyesi olmak isteyecek kadar korkak ve basitse, asla bir iman valyesi olamayacaktr. Zira tekil bireyin, ancak bir tekil birey olarak, ycelik valyesi olabi leceini, o cesarete sahip olmadm iin tarafszca ve aka anlayabiliyorum. Ayrca bu valyenin hissettii deheti da ha da iyi anlayabiliyorum. Herkesin bildii gibi, Luka (14:26) Tanr'ya kar mutlak grev konusunda nemli bir reti sunmaktadr: "Biri bana gelip de babasn, annesini, karsn, ocuklarn, kardeleri ni, hatta kendi cann bile gzden karmazsa benim ren cim olamaz." Bu ok kat bir ifadedir, duymaya kim dayana bilir? Ve bu nedenle ok nadir duyulur. Yine de bu sessizlik nafile bir katr. Ancak teoloji rencisi bu kelimelerin n cil'de yer aldn renir ve bir birine tefsir yardmyla misein'in (nefret etmek), hem burada hem de dier baz pasajlar da Per meiosin (daha zayf bir anlamda kullanm benimsene

rek); minus diligo (daha az sevmek), posthabeo (daha az nce lik vermek), non colo (sayg gstermemek), nihil facio (hibir nem vermemek) anlamnda kullanldn anlar.76 Ancak bu kelimelerin iinde ortaya kt grnen konteks, bu zevkli aklamay teyit etmemektedir. Bir sonraki yette (yalnzca bir sonraki) bir kule ina etmeyi planlayan ancak nce, daha sonra alay konusu olmamak iin kendisinin bunu yapabilme kapasitesine ilikin baz hesaplar yapan bir kii hakkndaki yk yer almaktadr. Bu yk ile alnt yaplan yet arasn daki yakn iliki tam olarak seilen kelimelerin herkesin bi nay yapabilmek iin kendi kapasitesini incelemesini sala yacak ekilde korkutucu olmasnn amalandn gster mektedir. Eer Hristiyanl bu yolla pazarlk ederek dnyaya ka rabileceini dnen bu dindar ve hassas fikirli tefsirci, her hangi birisini pasajn anlamnn bu olduuna gramer bak mndan, dil bilim bakmmdan ve kata analogian (analoji bak mndan) ikna edebilirse, o zaman bunu yapmakla o kimse nin ayn kiiyi Hristiyanln dnyadaki en kt eyi oldu una da inandrmay baarmas beklenebilir. Zira bu anlama gre en lirik taknla sahip, ebed geerlilik anlamnda en gl kabaran reti, hibir anlam ifade etmeyen ve yalnz ca daha az nazik, daha az dikkatli, daha fazla umursamaz ol may neren bir ifade; bize yalnzca korkun bir eyleri haber veren ve dehetten ok samalkla sona eren bir ilke anlam na gelecektir ki, bu kesinlikle sz konusu ilkenin ifade ettii anlam deildir. Szckler korkuntur, ancak bunlar anlayan kiinin zo runlu olarak syleneni yapma cesaretine sahip olmas gerek meden anlayabileceinden emin olduumu hissettiim bir ifadedir. Ve yine de kiinin kendisi bu cesaretten yoksun ol sa bile burada ifade edilenin yceliini itiraf edecek kadar drst olmaldr. Bunu baaran hi kimse kendisini bu gzel

76 C. G. Bretschneiderin Lexicon manuale graeco-latinum in libros N.T., (1829), Cilt II, s.87.

120

ykden bir pay almaktan yoksun brakmayacaktr. Zira ku leyi yapmaya balamak iin gerekli cesaretten yoksun olan kii iin de bir tr teselli iermektedir. Ancak kiinin drst olmas ve bu cesaret eksikliini tevazu olarak gstermeye kalkmamas gereklidir. Aksine iman cesareti yalnzca mtevazi bir cesaret iken, bu davran tevazu olarak grmek kibirdir. imdi kii eer pasajn bir anlam tadn gryorsa, bu pasajn edeb olarak anlalmas gerekir. Mutlak ak talep eden Tanr'dr. Bir kiinin sevgisini talep ederken herkes bu sevginin mutlaka, sevenin o zamana kadar kendisi iin ky metli olan eylere kar kaytszlamas suretiyle ispatlanma sn isteyen kimse yalnzca bir egoist deil ayn zamanda bir aptaldr ve byle bir sevgiyi isteyen kimse, yaam, aln ektii byle bir sevgiye bal olduu srece kendi lm em rini de imzalam olacaktr. Bir koca, karsnn annesini ve babasn terk etmesini ister; ancak eer bunu karsnn ona kar zel sevgisinin ve kendisi iin kaytsz, ilgisiz bir kz evlat vs. haline geldiinin bir kant olarak grrse, o zaman aptallarn en aptal olacaktr. Bu kii eer sevginin ne oldu una dair bir nosyona sahip olsayd, karsnn bir kz evlat ve kz karde olarak sevgisinde de mkemmel olduunu ke fetmek -ve bu sevgi iinde karsnn kendisini lkedeki her kesten daha fazla sevdiinin bir teminat olarak grmek- is teyecekti. Bylece bir kiide egoizmin ve aptalln bir iare ti olarak deerlendirilebilecek ey, bu kiinin bir tefsircinin yardmyla kendisini tanrsalln deerli bir kavray olarak grmesidir. Peki o zaman onlardan nasl nefret edilebilir? Burada in san sevgisi/nefreti ayrmn ele almayacam. Bunun nedeni bu ayrma en azndan bir tutkulu ayrm olmas nedeniyle ok fazla kar olmam deil, ancak bunun egoiste olmas ve buraya uygun olmamasdr. Eer br yandan gereklilii bir paradoks olarak grrsem, o zaman onu anlayabilirim. O za man mutlak grev etiin yasaklad eye gtrebilir, ancak bu hibir ekilde iman fatihinin sevgiyle iini bitirdii anla-

mna gelmez. Bu brahim tarafndan gsterilmitir. shak' kurban etmeye hazr olduu anda, bunun etik ifadesi udur: brahim shak'tan nefret etmektedir. Ancak eer o gerekten shak'tan nefret etseydi, Tanr'nn kendisinden shak' iste mediinden emin olabilirdi, zira Cain ve brahim ayn deil dir. shak' mutlaka btn ruhuyla sevmesi gereklidir. Tanr shak' istedii zaman, brahim mutlaka eer mmknse shak' daha ok sevmelidir ve ancak o zaman shak' feda ede bilir. Zira brahim'in Tanr sevgisine paradoksal muhalefe tiyle brahim'in eylemini bir zveri haline getiren aslnda bu shak sevgisidir. Ancak nsan ifadeyle bu paradokstaki znt ve strap, brahim'in kendisini anlalabilir hale ge tirmekteki acizliidir. Yalnzca eylemi, bu duygusu ile mut lak bir eliki iinde olduu anda, yalnzca o zaman shak' kurban eder; ancak onu evrensele ait klan eyleminin realite sidir ve evrenselde brahim bir katildir ve yle kalacaktr. stelik Luka'daki pasaj mutlaka kiinin, iman valyesi nin evrenselde (etiksel olarak) onu kurtaracak herhangi bir daha yce ifadeye sahip olmadn kavramasn salayacak biimde anlalmaldr. Bylece eer kilisenin bu zveriyi mensuplarndan birinden talep ettiini imgelersek, o zaman btn sahip olduumuz bir trajik kahraman olacaktr. Nite liksel olarak kilise fikri devlet fikrinden farkl deildir; zira kiliseye de birey ortak araclk yoluyla girer ve birey para doksa girdii lde kilise fikrine varamaz, paradokstan da kamaz; felhn da belasn da ancak paradoksun iinde bulmaldr. Bir dinsel kahraman evrenseli kendi eyleminde ifade eder ve kilisedeki hi kimse, hatta onun babas ya da annesi vs. onu anlamayacaktr. Ancak o bir iman valyesi deildir ve ayrca brahim'den farkl bir cevaba sahiptir. in de bulunduu durumun kendisinin test edildii bir snama ya da ayartma olduunu sylemez. Kural olarak Luka'daki pasaj gibi metinlerin aktarlma sndan ekinilir. nsanlarn dalmasna izin verme korkusu, bireyin bir birey gibi yaamaya balamaktan bir kez holanmasyla ortaya kacak en ktden duyulan korku vardr.

stelik birey olarak yaamann en kolay ey olduu ve in sanlarn mutlaka olmaya zorlanmalar gereken eyin evren sel olduu dnlr. Bense ayn nedenle ne bu korkuyu ne de bu gr paylamyorum. Birey olarak var olmann her eyin en korkutucusu olduunu renen hi kimse, bunun en yce olduunu sylemekten korkmayacaktr. Ancak o za man bunu szcklerini serbest bir kimse iin bir tuzak ola cak ekilde deil daha ok, szckleri ycelie yer verse de, o kiinin evrensele girmesine yardmc olacak ekilde kullan maldr. Bu tr pasajlardan bahsetmeye cret edemeyen kim se, brahim'den sz etmeye de cesaret edemez ve birey ola rak var olmann kolay bir i olduu fikri, kiinin kendisine ilikin olarak ok kukulu bir dolayl kabuln ima eder. Zi ra kendisine gerekten sayg duyan ve kendi ruhu iin kay glanan kimse, dnyada kendi kontrol altnda yaayan kimsenin, hanmnn, ardandaki hizmetiden daha byk yoksunluklar ve inzivalar iinde daha byk yaamlar yaa d gereinden emin olur. Dizgini serbest brakldnda dizginsiz hayvanlar gibi bencil zevk iinde isyan edecei iin, zorlamaya gereksinim duyan kimselerin de olabilecei phesiz ki dorudur. Ancak kii, korku ve titremeyle nasl konuulacan bildiini gstererek, onlardan olmadn tam olarak gstermelidir. Ycelie saygsndan dolay kii gerekten de konumaldr. Zira eer bunun yce olduunu bilen birisi, bunun ycelik olduunu bilerek, dehetini bile rek konuursa kesinlikle bir zarar ortaya kmayacaktr ve eer kii bunlar bilmiyorsa ycelii de bilmiyor demektir. O zaman iman paradoksundaki strap ve korkuyu daha yakndan inceleyelim. Trajik kahraman evrenseli ifade etmek iin kendisini terk eder; iman fatihi zel olmak iin evrense li terk eder. Daha nce sz edildii gibi, bu tamamen kiinin nasl konumlandrldna baldr. Birey olmann yeterince basit bir i olduuna inanan kimse, kendisinin iman fatihi ol madndan her zaman emin olabilir; zira srden ayrlanlar ve serseri dehalar iman adam olamazlar. Buna karn iman valyesi evrensele ait olmann ok erefli olduunu bilir.

Kendisini evrensele tercme eden zel olmann gzelliini ve iyiliini bilir ve byle bir kimse adeta kendisinin, mm kn olduu kadar kusursuz, herkes tarafndan okunabilir, net ve zarif bir basmn oluturur. Kiinin kendisini evren selde anlalabilir hale getirmesinin canlandrc bir ey oldu unu bilir, bylece evrenseli anlar ve onu anlayan herkes onun araclyla evrenseli anlar ve her ikisi de evrenselin gvenli ortamnda bayram ederler. Evrensel kendi evi, orada kalmak istediinde onu kollar ak karlayan dost mekan olan iman valyesi, zel olarak domann ok gzel oldu unu bilir. Ancak ayrca yukarlarda kvrla kvrla uzanan dar ve dik bir ssz patika olduunu da bilmektedir; evrense lin dnda kendi bana domann, tek bir gezgine bile rast lamadan yrmenin korkunluunu da bilir. Nerede oldu unu ve insanlarla ilikinin ne olduunu gayet iyi bilir. n sanca ifadeyle, o bir delidir ve hi kimsenin kendisini anla masn salayamaz. Ve yine de "deli" onun iin en yumuak tanmdr. Eer o byle grnmyorsa, o zaman iki yzldr ve patikada daha yukarlara trmandka daha korkun dere cede iki yzl hale gelecektir. man valyesi kendisini evrensele teslim etmenin ilham verdiini, byle yapmak iin cesaret gerektiini, ancak bura da belli bir gvenliin de bulunduunu ve bunun sadece ev rensel iin geerli olduunu bilir. Her bir soylu akl tarafn dan anlalmann ok erefli olduunu, hatta ona bakmann bile bakan soylulatrdn bilir. Bal olmasna ramen iman valyesi bilir ve hisseder ki, balangta kendisine ve rilen grevin bu olmasn dileyebilirdi. Bu nedenle kesinlikle brahim de zaman zaman kendisine verilen grevin, herkes tarafndan anlalabilecei ve her zaman hatrlanabilecei e kilde, shak' bir babaya yakan ve uyan bir biimde sevmek olmasn dilemiti. brahim mutlaka grevinin shak' evren sel iin kurban etmek olmasn, bylece babalara nl eylem ler konusunda ilham vermeyi istemi olmal -ve mutlaka kendisi iin bu tr isteklerin yalnzca ayartma snav olduu nu ve byle ele alnmas gerektii dncesiyle ok korkmu

olmal. Zira yrdnn ssz bir yol oluunu ve evrensel iin hibir ey yapmadn, yapt eyin ancak kendisinin test edilmesi ve snanmas olduunu biliyordu. Peki bra him'in evrensel iin yapt ey neydi? Bu konuda insanca konumama izin verin, gerekten insanca! Yallnda bir oul sahibi olmak onun yetmi yln almtr. Bakalarnn ksa zamanda elde ettii ve uzun sre mutluluunu yaad ey onun yetmi yln almtr. Peki neden? nk test edilmekte ve snanmaktadr. Bu lgnlk deil midir? Ancak brahim buna inand ve Sara yalnzca boyun edi ve Hacer'i kuma olarak almasn salad -ancak ayn nedenle brahim Hacer'i uzaklatrmak zorunda kald. brahim shak'a sahip olur ve imdi bir kez daha snanmak zorundadr. brahim bi liyordu ki, evrenseli ifade etmek ve shak'la yaamak ok g zel olacaktr. Ancak grevi bu deildir. Biliyordu ki byle bir oulu evrensel iin kurban etmek krallara layk bir eylemdir. Byle bir eylemi yaparak huzur bulabilirdi ve herkes de, tp k sesli harfin sessiz harfe dayanarak "huzur bulmas" gibi, onun bu eylemini verek "huzur bulabilirdi";77 ancak grevi bu deildi -bununla snanmyordu. Cunctator adyla nle nen, dman oyalama taktikleriyle durduran Romal gene ral gibi yapabilirdi,78 ama bu generalle kyaslandnda bra him nasl bir oyalayc olabilir ki? O devleti kurtarmyordu. te yz otuz yln zeti budur. Buna kim dayanabilir? a dalar -eer ada olarak adlandrlabilirseler- ona deme yecekler miydi: "brahim'de bir ebed kaytarma var; nihayet bir oul kazanmken -ve ona sahip olmas ok uzun zaman almken- imdi onu kurban etmek istiyor, ldrm olmal. Peki bunu niye yaptn aklayabilir mi? Hayr, bu bir 'sna ma' deil midir?" brahim de onlara daha fazla aklama ya

77

branicede ketsiz ya Fabius

zayf da

sessizlerin hale

(j

ve

'v)>

sesleri

nceki

sessiz II,

tarafndan A 406.

yutulduunda Ancak olup, kez burada Roma

hareKier dik yap

suskun Maximus,

geldikleri

sylenir.

Baknz

Papirer

kegaard bunu tersinden anlamaktadr. 78 Q. savataki sava tedbirlilii esnasnda iin (M.. Cunctator 217) olarak bilinmekte ve be tatr tarafndan Aniballa atanmtr konsllk

mtr (M.. 233-209).

pamaz. Zira onun yaam kutsal msadereye tabi tutulmu bir kitap gibidir ve asla publici juris (kamu mal) olamaz. Korkun olan budur. Bunu grmeyen herkes, onun bir iman valyesi olmadndan her zaman olduka emin ola bilir; bunu gren kii ise, en usta\trajik kahramann admla rnn bile iman valyesinin yava ve srnerek ilerlemesiy le karlatrldnda bir dans gibi grndn inkar et meyecektir. Ve bunu grdkten ve bunu anlama cesaretine sahip olduunu fark ettikten sonra kii, en azndan bu val yenin Tanr'nn srda, Tanr'nn dostu ve -gerekten nsan bir ifadeyle- trajik kahraman bile Tanr'ya nc kii olarak hitap edebilirken, gkyznde Tanr'ya "sen" diye hitap eden haline gelmekle elde ettii harika ihtiam hakknda bir fikre sahip olmaldr. Trajik kahraman ksa srede biter, savam ksa srede sona erer; sonsuzluk hamlesini yapar ve imdi artk evren selde gvendedir. Ancak iman valyesi srekli tetiktedir, zi ra srekli snamadadr ve her an iin evrensele pimanlk iinde dnebilir ve bu ihtimal de gerein kendisi gibi bir ayartma snav olabilir. Aydnlanma bakasndan alabilecei bir ey deildir, aksi halde paradoksun dnda olurdu. Bu nedenle iman valyesi ilk olarak ve en bata tek bir eyle ihlal ettii btn etie konsantre olma tutkusuna sa hiptir; gerekten de shak' btn ruhuyla sevdiinden emin olabilir.* Eer bunu yapamazsa, bir ayartma durumundadr.

Trajik Trajik dnerek bir

kahramanla kahraman var

iman

valyesi emindir. dileim burada

arasndaki (oluna Bu ve olmas, ne

atmadaki kar, benim kzma

farklar kar

bir vb.)

kez kendi ki:

daha

aklayacam. bir dilee grevimin etmediimin benim ksmnn y dile bir

etik

ykmlln benim

iinde Benim ihlal byk tam iman

olduundan kar) O zaman bir

nedenle grev

Agamemnon babalk birbiriyle ve bu ve

diyebilir

(phigeniaya kantdr. benim dileim

ykmllm uyumaktadr. insanlarn yerine

dilek

Eer

yaamda olarak iin

grevimle gerisinde terk ve

akyorsa kendi kalmaktr. valyesi

mutlu

bana haline

aksine

yaamdaki, ini her terk ikisini

byk

istekle man etmesi

dilekleri Trajik iin de Bu

dntrdkleri grevini grev dileini

grevleri, ancak

kmllklerinin de

kahraman dilek nedenle

getirmek iinde mutlak

etmektedir.

ayndr,

valyesinin ettiinde tam

gerekmektedir. tutarsa iman

teslimiyet nk

terk

huzur bulamaz, zira bu onun grevidir (terk ettii ey onun grevidir). Eer ykmllnn altnda olarak yaarsa terk dileini eyi valyesi olamayacaktr. olan grev, ettii gerektirmektedir (dileiyle ayn grevi). Trajik kahraman grevin

yksek bir ifadesine ular, ancak mutlak bir greve deil.

Daha sonra bu bozulmam kesinlii ilk frsatta tamamen ge erli bir yol olarak bir anda aklna getirme tutkusuna sahip tir. Eer bunu yapamazsa balayamaz, zira o zaman srekli yeniden batan balamak zorunda kalacaktr. Trajik kahra man da tek eyde, teleolojik olarak ihlal ettii etikte konsan tre olmaktadr, ancak bunun iin evrensele bavurur. man valyesi tek banadr ve dehet buradadr. nsanlarn b yk bir ksm etik ykmllklerinin her defasnda bir gn srmesine izin verirler, ancak asla bu tutkulu konsantrasyo na, bu enerjik uyankla ulaamazlar. Trajik kahramana bunlar elde etmede bir bakma evrensel yardm edebilir, an cak iman valyesi her eyde yalnzdr. Trajik kahraman ev renselde hareket eder ve huzur noktasn evrenselde bulur. man valyesi ise srekli gerilim iindedir. Agamemnon, Iphigenia'ya ilikin talebini terk etmekte, bu nedenle huzur noktasn evrenselde bulmaktadr. Sonra da Iphigenia'y kur ban olarak verme aamasna gemektedir. Eer Agamemnon bu hamleyi yapmasayd, eer karar annda tutkulu konsan trasyon yerine, ruhunu birka kz olduu yolundaki yaygn dedikodularda kaybetseydi, vielleicht das Ausserordentliche (belki de olaanst bir eyler) meydana gelebilirdi -o za man doal olarak bir kahraman olmayacak bir hayrseverlik rnei gstermi olacakt. brahim de, evrenselde bavurma olanana sahip olmad iin, kendisi iin ok daha zor olsa da, kahramann konsantrasyonuna sahiptir; ancak o, ruhu nu mucizeye konsantre etmek suretiyle hamleyi daha baar l yapmaktadr. Eer brahim bunu yapmasayd, shak' kur ban etme isteinin evrensele yarar olacandan baka bir ne denle gerekli olduunu aklayabilmek artyla ancak bir Agamemnon olabilirdi. imdi bireyin gerekten bir ayartma durumunda olup ol mad ya da iman valyesi olup olmadna, yalnzca birey kendisi karar verebilir. Hl paradoksa dayal olarak, iinde olmayan kiinin bile anlayabilecei baz kesin kriterler olu turmak mmkndr. Gerek iman fatihi daima mutlak izo lasyon iindedir, sahte valye ise bir tarikata mensuptur.

Sahte valyelikte kolayca trajik kahraman olabilmek iin paradoksun dar yolunun zerinden atlama giriimi vardr. Trajik kahraman evrenseli ifade eder ve onun iin kendisini feda eder. Master Jackel79 bunun yerine kendi zel tiyatrosu nu kurmu, yani kamuoyu ile birlikte evrenseli temsil eden birka iyi arkada ve dostuyla The Golden Snuffbox80'ta adale ti sunmaktadrlar. br yandan iman valyesi paradokstur, o bir birey, kesinlikle baka hibir ey deil yalnzca, balan tlar ve karmak ynleri bulunmayan bireydir. Bu dehete aciz tarikat katlanamaz. Bunun yerine bu olaydan ycelie yetenei olmadn renerek ve bunu aka itiraf ederek, onaylamadm ancak kendimin de yaptm bir eyi yapa rak, zavall gariban bunu dier zavall garibanlarn ortakl na katlarak gerekletirebileceini dnr. Ancak bu hi gereklemeyecektir, ruh dnyasnda hibir aldatmaya hile ye hogr gsterilmez. Bir dzine tarikat kol kola girerler, iman valyesi iin saklanan ve onun kanmaya hi cesaret edemedii, nk onlardan kap ileri zorladka durumun daha kt olacan bildii mnzevi ayartmalar hi bilmez ler. Tarikatlar kendi grltleriyle birbirlerini sar ederek, korkuyu lklaryla bastrrlar ve bir sanki gkyzndeki frtnay andran Pazar piknii barmalaryla81 iman val yesiyle ayn yolu izlediklerine inanrlar. Halbuki iman val yesi, kozmik izolasyon iinde, asla hibir ses iitmeden ken di korkutucu sorumluluu omuzlarnda yapayalnz yrr. man valyesi yalnz bana grevlendirildii iin, ken disini bakalarna anlalabilir yapamamann acsn ta makta, ancak bakalarna yol gstermek iin herhangi bir iddetli arzu hissetmemektedir. Ac onun gvencesidir, id detli arzularn yabancsdr, akl bunlarla uramayacak ka

79 Bir kukla oyununda ba karakter. 80 81 Stokkemandene Kierkegaard i Gulddaasen, Olufsenin bir oyunu. Slokkemcind olduu bahesi gibi adl yarglamalara bir olup tank olarak katlmak zere atanan kimselerdir. modem Dyrehavsbakkende ki, anlam Dyrehaug Hayvanat zannedilen bir ey Dyrehaugsya hayva sellskaba gnderme yapmaktadr

nat bahesinin ziyaretilerini ya da sakinlerini ifade etmektedir.

dar ciddidir. Sahte valye burada annda kazand uzman l ile kendisini ele vermektedir; eer baka bir birey ayn yoldan yryecekse, bunu bireysel olarak yapmas gerekti ini ve bu nedenle dierlerinin klavuzluuna ihtiyac bu lunmadn, en azndan hizmetlerini bakalarna zorla sun maya isteklilerin klavuzluuna ihtiyac bulunmadn kavrayamamaktadr. Burada yine insanlar anlalamamazlk e hidi olmaya dayanamayarak yoldan kmakta ve bunun ye rine yeterince gvenli yol olan, ustalklarna dnyann hay ran kalmasn tercih etmektedirler. Gerek iman valyesi bir tanktr, asla bir retmen olmaz ve bunun altnda ondaki derin insanlk yatar ki bu, sempati ad altnda deer verilen bir davran olan, aslnda gerekte kibirden baka bir ey ol mayan, bakalarnn nee ve zntleri iin aptalca kayg lanmaktan daha deerlidir. Yalnzca bir tank olmak isteyen kimse, kimseye itirafta bulunmaz, hatta baka birisinin sem patisine ya da deerlendirmesine ve bylece kendisini yk seltebilmesine gerek duymaz. Ancak kendi kendine kazand eyi ucuz kazanmad iin, onu ucuz da satmaz; insanla rn hayranln kabul edecek kadar acnacak halde deildir ve bunun bedelini sessiz bir aalanma ile der. Gerekten yce olann herkes tarafndan eit biimde elde edilmeye ak olduunu bilir. yleyse burada ya Tanr'ya kar mutlak bir grev vardr ve eer yleyse o zaman bu tanmlanan paradoks, yani tekil birey zel olarak evrenselden yksektir ve zel olarak mut lakla mutlak bir iliki iindedir; -ya da iman asla var olma mtr zira daima vardr; ya da brahim lmtr; ya da biri si Luka 14'teki pasaj zevkli tefsircinin yapt gibi aklama l ve ayn ekilde ona kar gelen pasajlar ve benzerlerini de aklamaldr.82

82 Uygun olan pasaj Deuteronomy 13.6 ve 33.0; Matta 10.37, 19.29. Benzer bir pasaj olarak Kierkegaard MSsine Koritliler 7.11 i bir referans olarak dahil etmitir. Bununla birlikte bu pek uygun gzkmemektedir.

PROBLEM III brahimin maksadm Saradan, Eleazardan ve shaktan gizlemesi etiksel olarak savunulabilir miydi?

yle bir etik evrenseldir; evrensel olduu iin aklanr. Ruhsal ve fiziksel varlktan daha baka bir ey olmayan bir mevcut olarak, birey gizlenmitir. Bu nedenle onun etiksel grevi kendisini gizleyen rty atmak ve evrenselde ifa edilmektir. Bylece ne zaman gizli kalmak istese, gnah iler ve ancak kendisini ifa ederek iinden kabilecei bir ayart ma durumundadr. Burada yine kendimizi ayn noktada buluyoruz. Tekil bi reyin var oluunun evrenselden yce olduu temeline daya nan bir gizleme olmadka, brahim'in davran savunula maz. Zira brahim arac etiksel deerlendirmeleri hie say maktadr. Ancak eer byle bir gizleme varsa, o zaman, ara clk edilemez bir paradoksla kar karyayz. Araclk edile mez, zira tekil bireyin varoluunun, zellii iinde, evrensel den yksek oluuna dayaldr ve araclk edebilecek olan yal nzca evrenseldir. Hegelci felsefe hibir hakl gizleme ve hak l kyaslanamazlk olmadn varsaymaktadr. Bu nedenle ifa gereklilii ile kendi iinde uyumludur,83 ancak hem bra him'i imann babas kabul etmek hem de iman hakknda ko numak drste bir davran deildir. man ilk arac deil

83 Hegelin Enzyklopdie'si, 384.

dir, ancak sonraki aracdr. lk arac estetiktir84 ve burada Hegelci felsefe hakl olabilir. Ancak iman estetik deildir, ya da eer estetikse, o zaman iman asla var olmamtr, nk dai ma mevcuttur. Burada btn konuya tamamen estetik biemde bakmak ve bu amala, okuyucuya imdilik btn kalpleriyle girme lerini istediim ve benim de sunumumu buna adapte edece im, bir estetik soruturmaya balamak en iyisi olacaktr. Bi raz daha yakndan incelemek istediim kategori ilgin kate gorisi, ki bu kategori bilhassa bu gnlerde (zira in discrimine rerum [nsan olaylarda bir dn noktasnda]) yaadmz iin, gerekten de bir kriz kategorisi olmas nedeniyle byk nem kazanmtr. Bu nedenle zaman zaman kiinin pro virili (btn gcyle) buna k olmasnda grld gibi, bu kategoriyi kendisine uramadan getii iin kk grme melidir. Ancak kii ilgin hale gelecei kesin olan ey iin ok a gzl hale de gelmemelidir. Zira insann yaamnn ilgin lemesi, ruh dnyasndaki btn ayrcalklar gibi ancak de rin acyla elde edilebilir. Bu nedenle Sokrat bu gne kadar yaam en ilgin kiidir, en ilgin yaam srmtr; ancak bu varolu ona Tanr tarafndan verilmitir ve bunun iin a lmak zorunda olduundan sorun ve acya zaten yabanc deildi. Ancak yaam ciddiye alan birisi iin byle bir varo luu semek bounadr ve yine de gnmzde bu tip giri imler pek de nadir grlmemektedir. stelik ilgin katego risi bir snr kategorisidir, estetik ile etik arasndaki snr be lirler.85 Bu nedenle bizim soruturmamzn arl tamamen

84 Hegel, Logicinde (ad geen eser, 63, s.99), iman mevcut bilgiyle ve ayrca ilhamla, kalbin ifalaryla, lik ya ni 85 mevcut bir insanda olarak yerde doa ya da tarafndan iinde bir ekilmi gerek ile gereklerle ya da ve ayrca bilhassa salkl nedensel bir ile bir da saduyu ile eit grmektedir. Hegel btn bunlarn kendi nde gelen prensipleri gerekler grubunun bilince sunulduu gibi, bilin estetik

kendince bilinen usul olarak kabul ettiklerini sylemektedir. Baka etik dnce Kierkegaard, snra haline ironiyi geldii etiksel koyar. ve dinsel arasna gre bir belli gldry ironi, uzaklk koyduu iinde fani kazand arasndaki nesnesi Kierkegaarda bylece dnyann

biimidir;

ilgin belki de bu yolla tekil fani eylerle ya da kiilerle ilikilendirilerek bu tr bir bilin iin, onlara btnn baz ynler ve derecelerden temsilcileri olarak nem kazandrabilir.

estetik duygularla sorunun kavranmasnda iken, mutlaka srekli olarak etik alana da gz atmamz gerekmektedir.86 Bu gnlerde etik bu tr eyleri nadiren deerlendirmektedir. Bunun nedeni Sistem iinde bu tr eylere yer olmadnn sanlmasdr. Ancak o zaman monografiler iinde bunu yap mamz doru olacaktr ve bunun yannda eer bir kimse bu konuda ok konumak istemiyorsa, kendi gcne dayand srece ayn sonular zet olarak da elde edebilir. Zira bir ya da iki yklem btn bir dnyay aklayabilir. Sistemde by lesine kk szckler iin yer yok mudur? Aristo o lmsz Poetica'snda der ki: "duo men oun tou muthou meri, peri taut esti, peripeteia kai anagnorisis" (cf. Ch. II) ["... aslnda mitte iki ksm var, bunlar talihin aniden dei mesi (tersine -burada bir trajedi plan ortaya kmaktadr-) ve tanmadr, bunlarla ilgilen"]. Doal olarak burada yalnz ca ikinci zellik, anagnorisis, tanma, benim ilgimi ekmekte dir. Ne zaman bir tanma varsa o zaman bir eo ipso (kendili inden), n gizleme sorunu vardr. Tanma bir zc faktr ya da dramatik yaamda rahatlama elementi olduu iin, gizleme de bir gerilim elementidir. Aristo'nun ayn blm nn daha nceki ksmlarnda peripeteia ve anagnorisis' in at p atmad sorununun trajedik deerinin sonular ve ayn zamanda 'tekil' ve 'ikili' tanma konusunda syledikle rine87 giremiyorum. Hatta Aristo'nun tartmasnn itenlii ve dingin sourmas, zetilerin (synopticists) suni her eyi bilirliinden uzun zamandr sklm bulunan birisi iin ka nlmaz derecede ekici olsa da. Genel bir gzlem yeterli ol maldr. Yunan trajedisinde, gizleme (ve bu nedenle tanma);

86 yani 87 kili ti

Burada estetik

Danimarkaca isellik bir ve

yle cinsel

sylemektedir: arzu, ancak

med isellik iine da

aesthetisk yanl dt

Inderlighed anlalabilecei delilikten zere olan tarafndan

og ve

Concupiscents', cinsel arzu cre Ipiin

eski moda olduundan daha basit bir eviriyi tercih ettim. tanmann alma inand tarafndan rnei, ve Artemisin bulunan ayn ve bir heykelini Artemise o yolla kurtulmasnn iken, kurban kz edildii olarak giriiminde tannd ancak kurban edilmek rahibesi kzkardei

hegenia ldne

zamanda

Agamemnon

dolambal

Artemisin

kardeini

tand.

Orestesin dostu Pylades ile birlikte katlar.

iinde dramatik aksiyonun grntden kaybolduu bir ka dere dayal epik bir hayatta kalmadr, gizli ve gizemli kke nini buradan alr. Bu nedenle bir Yunan trajedisinin olutur duu etki, bir gzn gcnden yoksun olan bir mermer hey kelin verdii izlenime bir benzerlik tamaktadr. Yunan tra jedisi krdr. Bu nedenle bu trajediyi anlamak bir derece so yutlama gerektirmektedir. Bir oul babasn ldrr, ancak ldrd kiinin babas olduunu daha sonra renir.88 Bir kz karde erkek kardeini kurban etmek zeredir, ancak son anda onun kim olduunu renir.89 Bu yapdaki trajedi bizim akl amzn ilgisine pek uygun deildir. Modern drama Kader fikrini terk etmi, dramatik alardan kendisini zgrletirmitir. Gzlemler ve kendisine bakar, kaderi kendi dra matik bilincine kadar tar. O zaman gizleme ve ifa, kahra mann yaptndan kendisinin sorumlu olduu zgr eylemi haline gelir. Tanma ve gizleme ayrca modern dramann da hayat bir parasdr. rnek vermek bizi konudan ok uzaklatracak tr. Estetik adan bu kadar ehvetli olan amzda herkesin ok gl ve uyanm olduunu, bu nedenle Aristo'nun de dii gibi; kekliin bir silah sesini ya da kurunun bann s tnden gemesini duymasnn yeterli olmas gibi90- "gizle me" szcn yalnzca duymakla, herkesin eteklerinden bir dzine roman ve komediyi kolaylkla silkeleyebileceim varsayacak kadar naziim. Bu nedenle ksa tutacam ve dorudan olduka genel bir gzlem sunacam. Eer gzle mi yapan kii, yani dramatik mayay oyuna koyan kii, sa ma bir eyler saklyorsa, bu bir komedi demektir. Ancak eer gizleyen fikirle ilikiliyse o zaman bir trajik kahraman olma ya yaknlaabilir. Komediden yalnzca bir rnek verelim. Bir

88 Oedipus, Sophoclesin Oedipus the King1 inde. 89 Iphigenia, baarl Taurise Euripidesin olamad. gtrd, Iphigenia iphigenia in daha Taurisinde. yerine sonra Agamemnon bir erkek erkek burada aslnda geyik kardeini Iphigeniay ve onu kurban kurban rahibe etmede olduu kurtard. 90 Aristo, Natural History, V.4.7. alnt yaplan yer Papirer, IV.A 36. Artemis Iphigeniann koydu

edilmekten

adam makyajn yapar ve peruunu giyer. Ayn adam iyi bir sekste baarl olmak istemektedir ve kendisini kukusuz da yanlmaz yapan makyaj ve peruun yardmyla zaferinden olduka emindir. Bir kz ele geirir ve zevkin doruundadr. Ancak imdi gelelim pf noktasna, Eer hilesini itiraf eder se olduka sradan ve hatta aslnda kel olduu ortaya kt nda btn etkileme gcn kaybetmeyecek midir? Sevdi ini bir kez daha kaybetmek zorunda deil midir? Gzlem onun zgr eylemidir ve estetik onu bundan sorumlu tuta caktr. Ancak bu disiplin ikiyzl kellerin dostu deildir ve onu bizim kahkahalarmzn merhametine terk edecektir. Komediyi bu soruturmamz terimlerine dahil edemeyecei miz iin, ne demek istediimin bir imas ile yetinelim. Burada benim usulm gizlemenin diyalektik olarak, este tik ile etik arasnda gelmesine izin vermek olmaldr. Zira vurgulamak istediim nokta paradoks ile estetik gizlemenin birbirinden tamamen farkl olduunu gstermektir. Birka rnek. Bir kz, iki tarafn da birbirine olan akn aka itiraf etmedii gizli bir ak tayor. Ana ve babalar k z bir bakasyla evlenmeye zorlarlar (hatta kz, grev deer lendirmeleriyle motive bile edilebilir). Kz itaat eder. Akn dierini mutsuz etmemek iin gizler ve onun ne ektiini hi kimse asla bilmeyecektir, -ya da gen bir erkek ayn konum dadr, bir tek sz sylemekle tutkusunun ve huzursuz rya larnn amacna sahip olacaktr. Ancak o kk sz btn bir ailenin erefine leke srecek, evet hatta, kim bilir belki de, ai leyi mahvedecektir. Bu nedenle gen adam soyluca gizli kal may seer, "Kz asla bilmemelidir, bylece belki de bir ba kasyla mutluluu bulabilir", ikisine de yazk! kisi de sevgi lerinden ve ayrca birbirlerinden gizlendiler! Aksini yapsa lard ortaya daha yce bir birleme kabilirdi. -Bunlarn giz lemeleri zgr bir eylemdir ve bu eylemlerinden dolay etiksel olarak dahi sorumludurlar. Ancak estetik, olaylar dzelt menin yollarn herhangi bir ev khyas yardmcsndan da ha iyi bilen saygl ve duygusal bir disiplindir. Peki burada etik ne yapacaktr? Sevgililer iin mmkn olan her eyi. Bir

rastlant araclyla planlanan evlilikteki mstakbel e, di er tarafn soylu kararndan haberdar olur. Bunu aklamalar izler. Birbirlerine kavuurlar ve prim olarak da gerek kahra manlar rtbesini kazanrlar. Zira kahramanca kararlarnn zerinden bir gece geirecek kadar zaman harcamam olsa lar da, estetik bu davranlarn sanki yllar boyu amalar iin kahramanca arpmlar gibi grr. nk estetik za mana pek aldrmaz; ister aka, isterse ciddi olsun, zaman a buk geer. Ancak etik ne bu rastlant ne de bu duygusallk hakkn da bir ey bilmez. Byle hzl bir zaman kavram da yoktur. Bu nedenle konu farkl bir karakter kazanmaktadr. Etikle tartamazsnz, zira saf kategoriler kullanr. Deneyime ba vurmaz. En gln olan ve kahraman bilge yapmaktan uzaklatran yn; eer kahraman daha yce bir ey bilmez se bu onu ksa zamanda deli eder. Etikte rastlant yoktur, bu nedenle bunu izleyen aklamalar da yoktur. Saygnlk d ncelerine kur yapmaz, kahramann zayf omuzlarna b yk bir sorumluluk yk koyar; onun bu eylemde lh tak dir roln oynamak istemesine ilikin dncesini kstahlk olarak ayplar, ancak ayrca onun acsna kar da ayn ekil de davranmak istemesini de ayplar. Kendi sorumluluunda olmak zere yklendii kansz straplarla yapt mcadele den ok btn aclaryla mcadele etme yrekliliini ve rea liteye inanmay emreder. man, antik an nasihatilerinden daha hain olan, nedenselliin kurnaz hesaplna kar uyarr. Btn yanl kullanlan balayclklara kar uya rr. Brakn duruma realite karar versin, cesareti gsterecek olan zamandr. Ancak o zaman etik de mmkn olan her tr l yardm yapacaktr. Eer bu ikilinin iinde daha derin bir eyler kprdyorsa, eer grevi grmek, ona balamak iin bir ciddiyet varsa, o zaman onlardan bir eyler kacana kuku yoktur. Ancak etik onlara yardm edemez. Etik onlara kskndr, zira onlar kendisinden bir srr gizlemektedirler; kendi sorumluluklarnda olmak zere yklendikleri bir srr. Bu nedenle estetik gizlemeyi istemi ve onu mkfatlan-

drmtr. Etik ifay istemi ye gizlemeyi cezalandrmtr. Ancak bazen estetik de ifay ister. Bir kahraman estetik yanlsamada hapis olup bir bakasn sessiz kalarak kurtara bileceine inandnda, estetik sessizlik ister ve bunu dl lendirir. Ancak kahramann eylemi bir bakasnn yaamna karmay ieriyorsa, estetik ifay ister. u anda bir trajik kahramandan sz ediyorum. Bir an iin Euripides'in Iphigenia in Aulis'ini dnn. Agamemnon, Iphigenia'y kurban etmek zeredir. imdi estetik Agamemnon'u sessiz kalmaya armaktadr, zira bir bakasndan avuntu beklemek bir kahraman iin deersizdir. Bu nedenle kadnn hatrna, mmkn olduu kadar uzun sre sessiz kalmaldr. Dier yandan kahraman, Clytemnestra ve Iphigenia'nn gz yala ryla girdii korkun bir ayartma iinde snanmaktadr. Este tik ne yapacaktr? O k yolunu bilir: kenarda duran ve her eyi Clytemnestra'ya ifa eden bir yal hizmetkr vardr91 ve imdi her ey olmas gerektii gibidir. Ancak etikte rastlant ve kenarda duran yal hizmetkr yoktur. Estetik fikir geree uyguland anda kendi kendi siyle eliir. Bu nedenle etik ifay ister. Trajik kahraman, kendisini bir estetik yanlsamaya kaptrd iin deil, Iphigenia'ya yazgsn kendisi sylemeyi stlenmesiyle, tam ola rak bu etiksel cesareti sergiler. Bu durumda trajik kahraman etiin, kendisinden ok memnun olduu sevgili oludur. Eer trajik kahraman sessiz kalrsa bunu, durumu bakalar ya da kendisi iin kolaylatrmak amacyla yapar. Ancak tra jik kahraman kendisi iin kolaylatrma drtsnden uzak tr. Burada sessiz kalmakla, bir birey olarak sorumluluunu, dardaki herhangi bir tartmadan etkilenmeyecek kadar aka stlenmektedir. Ancak bunu trajik kahraman olarak yapamaz. Etiin onu sevmesinin nedeni imdiye kadar oldu u gibi evrenseli ifade etmeye devam etmesidir. Onun kah ramanca eylemi cesaret gerektirir, ancak cesaretinin bir par as olarak hibir tartmadan kamaz. Elbetteki gz yalar
91 Euripides, Iphigenia in Aulis, a.g.e. 861 ve sonras.

korkun bir argumentum ad hominem92dir ve bunlara hl gz yalaryla, heyecanlardan bakasnn dokunamayacana kuku yoktur. Oyun Iphigenia'nn alamasna izin verir; as lnda Jephthah'n kz gibi Iphigenia'nn da iki ay boyunca yalnz bana deil, babasnn dizinin dibinde alamasna, btn hnerini 'gzyalaryla' kullanmasna izin verilmeliy di ve zeytin dal yerine onun dizlerine kendisi dolanmalyd (v. 1224).93 Estetik ify gerektirdi ancak bunun iin bir rastlantdan yararland; etik if gerektirdi ve trajik kahramanla tatmin oldu. Etiksel if gerekliliinin katlna ramen, isel duygu larn belirleyicileri olarak bir insanda gerekten ycelii olu turan eyler gizlilik ve suskunluktur. Amor, Psyche'den ayr lrken ona der ki; "Eer kimseye bir ey sylemezsen kutsal olacak bir ocua sahip olacaksn, ama eer srr aklarsan bir insana." Etiin sevgilisi olan trajik kahraman tamamen insandr ve anlayabileceim, stlendii grevleri ak olan insandr. Eer daha ileri gidersem, daima paradoksla karla rm; lh ve eytn paradoksuyla, zira suskunluk her ikisi dir. Suskunluk eytann tuzadr ve kii ne kadar ok sus kun kalrsa, eytan o kadar korkun hale gelir. Ancak sus kunluk ayrca kutsaln bireyle duygusal paylamdr. brahim yksne geri dnmeden nce, baz iirsel ahsi yetleri tantmak istiyorum. zerlerinde diyalektiin gcn uygulayarak, onlar ar ularda tutacam ve zerlerinde umutsuzluun kamsn sallayarak onlarn hareketsiz dur malarn nleyeceim ve bylece onlarn iddetli strab bel ki bir eyleri aydnla karacaktr.*
93 Yunanistanda zeytin dal yalvarmann sembolyd. * Bu hareketler ve yaklamlar da estetik olarak ele alnabilir. Ancak imann ve inan yaam nn ca he genel -Bir olarak eyler bu yolla ne Hristiyan kadar ele alnabilecei kimselere Ancak daima ilikin Lessing dramasna hususunu ak brakyorum. Ben yalnz etmek alan istediim birka kutsal iinHamburgiscdolay odak yer ipucundan ynne borlu olduum sunuyorum. teekkr olarak yaamn

Dramaturgie*inde

Lessinge

kranlarm

yalnzca

land (Tam bir zafer) ve bu nedenle umutsuzlua dt. Belki de nsan ynne daha fazla nem verseydi farkl bir sonuca varabilirdi. (Theologia viatorum [seyyahn teolojisi]).

Aristo Politics'inde Delphi'de bir evliliin neden olduu siyas huzursuzluktan sz eder. aretlerden,ss yapaca evliliin sonucu olarak kt bir gelecei tahmin eden damat, kritik anda, tam gelini alaca anda, aniden planlarn deitirir- evlilii yapmaya caktr. Gereksinim duyduum tek ey buydu.* phesiz ki Delphi'deki bu olay gzyasz gemedi. Eer bir air bu olay ele alsayd phesiz ilgi uyandracana gvenebilirdi. Ya amda sevginin sklkla dlanmasnn yansra ayrca lahi yardmdan yoksun braklmak ok korkun deil midir? Bu rada evliliklerin gkyznde yapld ata sz bile utand rlmam mdr? Sevginin Tanr'y yanna almas ve kutsal it tifakn btn dmanlar yenmesine karn, sevenleri ayran genellikle eytan ruhlar gibi, fanilerin snamalar ve dertleri deil midir? Burada ise kendisinin bir araya getirdiini ay ran, yine Tanr'nn kendisidir. Bunu kim anlayabilirdi ki? En azndan gen gelin. Bir saniye nce odasnda btn gzellii ile oturuyor ve tatl gen hizmetileri onu sanki maharetleri ni btn dnyaya kar ispatlamaya hazrlanyormu gibi ti tizlikle sslyorlard, bu onlara mutluluktan daha fazlasn veriyordu, hatta bu onlar kskanla bile itmiti -evet, hatta

Syledikleri ri yoluyla d nunum. olaan ma ma d

inkar hemen

edilemeyecek kazandm yalnzca bilgili ya en gvenilir

kadar onunla

zet,

ksmen

batan ans en

savma,

ancak her

Lessingin zaman birisi olmayan deyimlerle

bu ok ve deildi.

ese mem O

arkadalk ve

etme onun

nedeniyle

Lessing,

Almanyann olmas olmayan da

yetitirdii

bilgili yar

beyinlerden doru

biimde olmadan,

nedeniyle zetlerden ok

otopsisine;

uydur kandrl rek anla daha

alntlarla, korkusu eyi dengesi

alnm daha sahipti. iyi

anlalmam olarak Lessing, Bu

kadimlerin rahatlkla

belirtebilecei durdu.

yeniliklerin

aptalca kii

lamyla

bozulmadan

gvenilebilir.

lave Burada

kendisinin gnlerde

aklamada

olaanst

yetenee

ileri gittike kendisinin anladndan daha fazlasn aklamaktadr. 94 G. E. Lessing, Hamburgische Dramaturgie I. Blm, ilk ve ikinci paralar (Maltzahnn der lemesi, VII, s. 10) 95 Aristo, Politics, 8 (5), 3, 3. aretler gerekten de Roma kilisesine aittir. * Aristoya gre felaketin ak yle olmutur. Gelinin ailesi cn almak iin damadn ev e yalar arasna tapnaktan alnm bir vazoyu saklar ve damat bir tapmak soyucusu olarak la netlenir. Ancak bu nemli deildir, zira soru ailenin alma ynteminin zekice mi yoksa ap talca neme kenin kincisi m tam bir olduudur. Bunun iine tapnak Aile yalnzca gereiyle, olarak kahramann yaamnn lanetlenmesinde diyalektik Kutsalla, olmak zerindeki ilki zere etkisi kadar bir teorik tehli ve ger haizdir. yannda damadn evlenmemek suretiyle kanmay iaretlerin iki kez amalad iliki kurmas

dalmas soyucusu

sylenmesinde

einin birlemesinde tam bir kanlmaz kader vardr.

gelinin daha fazla gzel olmayacan dnerek daha fazla kskanamayacaklarna bile mutluydular. Gelin, orada kendi odasnda yalnz bana otururken bir gzellikten dierine e kil deitiriyordu. Bir kadnn sanatnn ulaabilecei baar rm tm ustaca, erdemli bir ssleme haline dnmt. Ama yine de ortada gen kzn hayal etmedii bir eyler var d: bir duvak, gen hizmetilerin kz sardklar duvaktan da ha iyi, daha hafif ama daha gizleyici bir duvak, hibir hizmet inin giydirmeye nasl yardmc olacaklarm bilmedikleri, hatta gelinin kendisinin bile nasl giyeceini bilmedii bir ge linlik. Bu bir gelini sslemekten tatmin duyan, gelini onun bi le haberi olmakszn saran, grnmeyen, dosta bir etkiydi. Gelinin grd tek ey yannda tapnaa doru yryen damatt. Kapnn damadn arkasndan kapandn grd ve daha sakin ve mutluluk dolu hale geldi, zira artk onun her zamankinden daha ok ona ait olduunu biliyordu. Tapna n kaps ald, damat dar kt, ancak gelin usluca ban ne edi ve bylece damadn yrynn endie iinde ol duunu grmedi. Damat ise Tanr'nn gelinin gzelliini ve onun gzel talihini kskandn grd. Tapnan kaps al d, gen hizmetiler damadn dar ktn grdler, ancak yznn endie iinde olduunu grmediler, zira gelini ge tirmekle meguldler. Sonra kz, btn bkire alak gnll yle ne kt ve etraf gen hizmetkrlar korteji ile bir han mefendi gibi evrelenmiti. htiaml grubunun banda dur du ve bekledi -ancak tapnaa yakn bir yerde ve bir anl na- ve damat geldi, ancak onun kapsn geti. te burada kopuyorum. Ben bir ir deilim, yalnzca di yalektik yapyorum. Her eyden nce kahramann bana ge lecekleri ilk rendii en nemli ana dikkat etmelidir; bu an da kahraman saf, susuz ve kendisini sevdiine sorumsuzca balamam haldedir. kincisi, nne gelen ya da daha ok karsna kan kutsal bir emirdir,96 bylece kahraman zayf
96 Kierkegaard kendi evliliine kar bir kutsal vetonun varlna inanmt. Bu mek onun estetik isellik ve ehvet bak asyla grebilecei bir rnekti (baknz dipnot 86). Gnlk leri burada saylan olaslklara paralel yansmalar iermektedir.

140

klar ve sevimli sevgililer gibi kibirle hkmetmemektedir. stelik bu emir en az gelin kadar, belki ondan da fazla kah raman da mutsuz etmektedir, zira olaya neden olan kendi sidir. iaretlerin yalnzca onun iin kt bir talihi haber ver dii dorudur, ancak bu talihsizlik ayrca evlilik hayatndaki mutluluklarn da etkileyecek yapda deil midir? Peki o, ne yapabilir? (1) Suskun kalabilir ve evlenebilir ve "belki de ta lihsizlik hemen gelmeyecektir ve ben akma sadk kaldm ve kendimi mutsuz etmekten korkmadm; ancak suskun kal malym, aksi halde bu ksa an bile yok olacak." diyebilir. Bu mantkl gelebilir ve aslnda hi de yle deildir, zira kza ha karet etmektedir. Suskun kalmakla bir biimde kz da sulu yapmaktadr. Halbuki eer gerei bilseydi, kz asla byle bir birlemeyi kabul etmezdi. Bu nedenle gereksinim saatin de kahraman yalnzca talihsizlie deil, ayrca hibir ey sylememi olmann sorumluluuna da, ve ayn zamanda kzn kendisine hibir ey sylenmemesinden duyduu hak l fkesine de katlanmak zorunda kalacaktr. (2) Suskun kal mal ve evlenmemeli midir? Bu durumda kendisini kzla ili kisinde yok ettii bir aldatmaya girmelidir. Estetik bunu onaylamayabilir. O zaman felaket, son anda aklamalar ol mas dnda, -estetiin kanlmaz kehneti iptal etmenin bir yolunu bulmas hali hari, estetik olarak kahramann lmesi ne izin vermek gerekeceinden bu aklamalar iin ok ge olmu olsa da, gerek bir yk gibi biimlendirilebilir. Bu davran ne kadar soylu olsa da, yine de kza ve onun ak nn gerekliine bir hakaret oluturmaktadr. (3) Konumal mdr? Doal olarak kahramanmzn ir olduunu, bu ne denle akn terk etmesini baarsz bir yatrm macerasndan baka bir ey olmadn dnecek kadar nemsiz grme yeceini unutmamalyz. Eer o konuursa, o zaman her ey Axel ve Valborg yapsnda bir talihsiz ak hikyesine dn ecektir.97 Bunlar Tanr'nn kendisinin ayrd bir ift haline

97 Axel ve Valborg, Kilise tarafndan, yakn kan ba nedeniyle evlenmekten men edilmiti.

geleceklerdir. Ancak yine de imdiki durumda bu ayrlma, bir biimde bireylerin zgr eylemlerinin sonucu da olaca ndan, farkl alglanacaktr. Bu nedenle bu olayda talihsizlik yalnzca kahraman etkileyeceinden diyalektik ok gtr. O zaman bu ikili, birbirlerine eit derecede yakn olmalar nedeniyle Tanr tarafndan birbirinden eit derecede ayrlan Axel ve Valborg'un yaptnn aksine, aclarnn ortak bir ifa desini bulmayacaklardr.* Eer buradaki durum bu olsayd, bir k yolu bulunabilirdi. Zira Tanr onlar ayrmak iin hibir grnr g kullanmad, bunu onlara brakt iin, bu genler Tanr'y kt talihiyle birlikte yenerek sonunda birleebileceklerini imgeleyebilir. Ancak etik, kahramann konumasn ister. Bu olaydaki byk kahramanlnn z; burada gizlemeyle balantl herhangi bir kibir karm olmas dnlemeyeceinden, kahramann estetik yksek aklll terk etmesinde buluna bilir. Zira kz hl mutsuz ettii kahraman tarafndan da aka grlmektedir. Ancak onun kahramanl n varsa ymlara (bunlar kz gerekten sevdii ve kendi iin deil onun iin suskun kalddr.) sahip olmas ve onlar iptal et mesindedir. Aksi halde ikisinin arasnda yatann zerinden

Burada olarak ki dii ken, da ki cak

yalnzca bir

farkl

bir

yndeki

diyalektik bu

hareketlerin nedenle

izi

srlebilir. evlilii aknda

Tanr

evlilie ancak ifade

bal k

kiisel

talihsizlik Ancak

ngrmektedir, bu durumda,

kahraman kza olan

brakabilir evrenseli

z brakmayabilir ve aklar iin kz bakmndan daha tatminkr bir durum olan romantik ili iinde yaayabilirdi. kahraman etme ve hem irin hem de etikinin grevi evlilii savunmak olduundan, kz iin bir haka u anda iirsel kendisini yk bize sevmedii igal tekrar ancak edenlerden tekrar ideali -bu, bir olan daha baka byk birini asl neme bir onda haiz adam grd olarak ideal temalara bir bir komuta edecektir. ya kalr. Bir Bu adam sa

ret olurdu. Btnnde iir dinsel yn ve bu ynn karakterlerinin isel duygusunu ele alr Burada unu anlatmaktadr: zamanlar kza sevdii,

gerekten ikinci

saplanp eydir.

Bir adam hayatnn hatasn yapar, doru cadde ancak yanl evdir, ideal olan yolun stnde katta yaamaktadr yakndan konusu gerekir. insanlarn incelemede kstah iirin kz bir konusu -ancak Benim ve iir grdkleri olan kz k bir hata yapar, sevdiini mum nda grr ve salarnn koyu olduunu dnr, an baknz! Daha sarndr eydir. tutkuyla adamdr kardeidir. byle bir insanlarn yaamda yuhalanarak iirin asl olarak dndkleri tutkunun grme okumaya iirsel gre bir

dayanlmayacak atlmas

derecede

kalktnda

sahneden

Yalnzca

arpmas

arpma

lar, ayn tutkunun zelliklerinin altn stne getirmek deil. rnein orta ada, bir kz a ka dtnde, fni akn bir gnah olduuna inanr ve kutsal bir ak tercih ederdi. Burada bir iirsel arpmadan sz edebiliriz ve kz da dnsel yaam iin ok fazla irseldir.

atlayarak en st dzey sahtekrlkta esiz bir ustalk kaza nan zamanmzda da, yeterince kahraman grmemiz mm kn olurdu. Eer yine de trajik kahramandan daha ileri gidemiyor sam, bu ykye ne gerek var? nk bu yk paradoksu bi raz aydnlatabilir. Her ey bizim kahramanmzn, yaamnn akna u ya da bu yolla karar verecek olan iaretlerin ifade siyle ilikisine baldr. Bu ifade publici juris (kamuya ak) mi dir yoksa bir privatissimum (zel konu) mudur? Olay Eski Yunan'da gemektedir, iaretin ifadesi herkes tarafndan an lalmaktadr -yalnzca bireyin ierii szlk anlamnda kavrayabildiim deil, ayn zamanda bireyin, iaretin ona Tanr'nn bir emrini ilettiini anladn kastediyorum. By lece iaretin ifadesi yalnzca kahraman iin deil, herkes iin anlalabilir hale gelmekte ve kutsalla zel bir ilikiyle sonulanmamaktadr. Kahramana dnecek olursak, kehnet gerekleecek ve, ya bir ey yaparak ya da bir ey yapmak tan kanarak kutsalla yakn ilikiye girecek, ya kutsal mer hametin ya da kutsal gazabn nesnesi olacaktr. Sonu, kah raman iin olduu kadar herkes iin de anlalr olacaktr. Burada yalnzca kahramann okuyabilecei bir gizli yaz yoktur. Bu nedenle eer konumak isterse bunu rahatlkla yapabilir, zira kendisini anlalr klabilir. Eer suskun kal mak isterse bu, tekil birey olmas nedeniyle evrenselden da ha yce olmak istedii iin, kzn bu acy ksa srede unuta cana dair her biimde fanteziler dleyerek kendisini al datmak istedii iin vs. olacaktr. Dier yandan eer Tanr'nn istei ona bir iaretle duyurulmam olsayd, bunun yerine bir takm olduka zel yollarla iletilseydi, eer Tan r'nn istei kendisini onunla olduka zel bir iliki iine yerletirseydi, o zaman paradoksla karlardk -byle bir ey olduunu varsayarak (benim grm burada bir ikilem bu lunduu olduu iin)- ancak o zaman istedii kadar ok ko nuamayacakt. Bu suskunluundan zevk almayacak aksine ac ekecekti, yine de onun iin hakl olduunu ispatlamak iin gereksinim duyduu gvence bu olacakt. Suskunluu-

nun nedeni kendisini tekil birey olarak evrenselle mutlak bir ilikiye yerletirme dilei olamazd, aksine tekil birey olarak mutlak ile mutlak bir iliki kurma isteiydi. Bunu yapmakla ayrca huzur da bulabilecekti. Buna karn etiin artlar onun yce dnceli suskunluunu srekli rahatsz edecek ti. Kii yalnzca estetiin ok yllar nce sona erdii yerden yeniden yce dncelilik yanlsamas ile birlikte balamas n dileyebilir. Estetik bunu yaptnda dinle el ele alacak tr. Zira estetii, etikle atmaktan kurtarabilecek tek g dindir. Kralie Elizabeth, Essex'e olan akn, onun lm em rini imzalayarak devlete feda etmitir.98 Essex'in Kralie'ye yzk gndermemesi nedeniyle, her ne kadar iine gcenme karmsa da, bu kahramanca bir eylemdi. Biliyoruz ki as lnda Essex yz gndermi, ancak yzk srada bekle yen baz hanmlarn kt niyeti yznden alkonulmutu. Elizabeth'in, ni fallor (eer yanlmyorsam) bunu rendii ve on gn boyunca bir parma aznda tek bir kelime bile sylemeden parman srarak oturduu ve sonra ld sylenmektedir. Bu, azlan nasl ak brakacan bilen bir ir iin nemli bir nokta olacaktr; aksi halde irin bu gn lerde sk sk kartrld bale stad tarafndan en gzel bi imde kullanlabilecektir. imdi bu hususu eytann izgisinde bir ykyle devam ettirmek istiyorum. Bu amala Agnete ve Merman efsanesini kullanacam.99 Merman, derinliklerdeki gizlendii yerden kmak ve kyda btn gzelliiyle durmu ve ban okya nusun gmbrtsne dalgnca emi olan masum iei tut ma ve krma vahi arzusu iinde olan bir ayartcdr. Bu ir lerin imdiye kadar bu ykden karabildikleridir. imdi bir deiiklik yapalm. Merman (deniz adam) bir ayartcy d. Agnete'ye seslendi ve tatl konumas Agnete'yi gizli d
98 Baknz Lessing, a.g.e, I. Basm, yirmi-ikinci para (Derleyen Maltzahn, VII, s.96). 99 Efsane ardmda yal nlmtr. bir ve folk arksnda zamanda 1843 gemekte ylnda ve. Jens Baggesen tarafnda dramatik tarafndan ilk iiri kez Agnete Agnete (feci ve bir from HolmegaRo kulla ayn Hans Christian Andersen ekilde)

Danish

Theatreda

yaynlanan

Mermanda

ncelerinden uyandrd. Agnete aradn, denizin diplerin de bulmak iin eilip okyanusta aradn, Merman'da bul mutu. Agnete derinliklere doru onun peinden gitmek is tiyordu. Merman onu kollarnn arasna ald, Agnete ona ina narak kollarn boynuna dolad ve btn ruhuyla kendisini daha gl olana teslim etti. Merman oktan denizin kenar na gelmi, avyla birlikte suya dalmak iin eilmiti. O anda Agnete ona tekrar bakt, korkuyla deil; ancak sorgulayarak, gzel talihinden dolay gurur duyarak deil; arzuyla sarho olarak deil; mutlak bir iman iinde, kendisinin benzediini sand mtevaz iek gibi mutlak alak gnlllkle. Mut lak bir gvenle btn kaderini ona emanet ediyordu. -Ve ba knz! Okyanus artk gmbrdemiyordu, vahi grlts donmutu, doann tutkusu -ki Merman'n gcdr- Merman' terk etmiti, deniz l gibiydi. Ve Agnete hl deniz adamna ayn biimde bakyordu. Sonra Merman masumi yetin gcne direnemeyerek kt, elementleri ona sadakatsizlemiti, Agnete'yi ayartamazd. Onu tekrar evine gtr d, ona yalnzca denizin sakin olduu zaman ne kadar gzel grndn gstermek istediini aklad ve Agnete ona inand. Sonra Merman yalnz bana geri dnd. Okyanus hiddetlendi, ancak Merman'n aresizlii daha da vahice hiddetlendi. Agnete'yi ayartabilirdi, yzlerce Agnete'yi ayartabilirdi, her kz etkileyebilirdi -ancak zaferi Agnete ka zand ve deniz adam onu kaybetti. Yalnzca bir Merman ol duu iin hibir kza sadk kalamazd, ancak onun dl Agnete'nin onun olmasyd. Burada Merman'da hafif bir dei iklik yapmaktaym.* Aslnda Agneta'da biraz deiiklik

Hl bu efsaneyi ele almann baka bir yolu var. Merman, daha nce bir ounu ayartmas na karn, Agneteyi ayartmak istememektedir. O artk bir Merman deildir, ya da uzun s redir bir kzlar ra da onu deniz kzn yatanda akyla grr. kt znt eyler Zaten iinde oturmakta bilmektedir ve Onun i iinde ruhu olan acnacak bu yaklamaya imdiye onun doludur bir husus kadar sessiz ve Mermandr. efsanede cesaret Ancak vardr100) onu arzu kz bu masum ancak Son oluu onlar sese kumsal kurtanlabileceini sazlklar (aslnda onlara saklanarak gzellii, mutsuzlukla ekileri

hakknda bana

duymutur grmtr. Mermann

edememektedir. kendisine vah hakim

Agneteyi yalnz

defalarca

yrrken ancak Ve

etkilemitir,

Mermann

hibir

canlandrmaya

yetmez.

sazln

sesine

karrken,

yaptm. Efsanede Agnete tamamen susuzdur -ve genelde kzlarn hibir ekilde sulu olmad bir ayartma; bir sama lk, kadn cinsine ynelik bir kmsemedir. Efsanede, ifade biimimi bir ekilde modernize edersem, "ilgin" iin can atan bir kadnd ve yaknlarda her zaman bir Merman oldu undan kukunuz olmasn; zira Merman daima bu gibiler iin bir gzn ak tutar ve bulduunda avn bulmu bir kpekbal gibi davranr. Bu nedenle kusurlardan arndr mann bir kz ayartmadan koruyacan sanmak (ya da bu Merman tarafndan darlara yaylm bir sylenti mi?) ok aptalcadr. Hayr, yaam daha doru ve adildir; yalnzca bir korunma araa vardr, o da masumiyettir. imdi Merman'a bir insan bilinci vereceiz ve onun yaa mnn bulat olaylarn iinde bir nsan davran sergile yen bir Merman olmasna izin vereceiz. Onu bir kahraman olmaktan alkoyacak hibir ey yoktur. Zira u anda att adm uzlatrcdr. Agnete tarafndan kurtarlr, ayartc ezil mi, masumiyetin gcne boyun emitir. Bir daha asla ayartamaz. Ancak hemen iki g onu kontrol etmeye balar: pimanlk (tek bana) ve pimanlk Agnete ile birlikte. Eer tek bana pimanlk onu ele geirirse gizli kalacaktr, eer Agnete ile birlikte pimanlk onu ele geirirse, ifa olacaktr. imdiye kadar tek bana pimanlk Merman' ele geir mi ve gizli kalmtr, o zaman Agnete onu btn masumiye tiyle sevdii, Merman'n kendisine deimi gibi grnd
kulak kabartr. Sonra olduu yerde durur ve dlere dalar. Btn kadnlardan daha nefis ve bir nete den kurtulu sessiz gelen melei bir bu kz kadar gzel onun i eki Agnete, akn Mermana kendi gven ilham ok eder. umut Merman eder. ve cesaretini Ag deniz Brakp Merman derin ar s toplar, Agneteye yaklar, mutsuz kazanr, okyanusun sonsuzlua Merman, bu kadar kurtuluunu Ancak

deildir, birlikte dalgalar hibir kendi

aslnda vahice kabarr, zaman

kkremesinden koabilirdi.imdi Agneteyi ise

etkilenmitir Agnete,

Agnetenin

gsndeki

gmbrty gurur ve hibir

glendirmitir. yeniden onunla zaman

gidebilirdi, ayartr. Ve zu deniz dolu... liklere

Mermanla Onun kkrer nk ve

Bylece

alakgnllln

kmsemitir,

uyanmaktadr. birlikte bylesine Agneteden

kucaklar ok

dalar.

Merman

vahi

olmamtr,

kzn

kurtuluu

olmasn

ummutur.

gemeden

kld, ancak kzn bedeni asla bulunamad. Zira o artk arklaryla erkekleri ayartan bir de niz kz olmutu. Aslnda Gzel ve irkin masalnda (Molbelch, No.7) var iken, bu efsanede bu husus yok tur.

ama bunu gizledii ve yalnzca denizin sakin gzelliini gs termek istediini syledii anda bile ona inanm olduun dan, bu durumda kesinlikle Agnete'yi mutsuz edecektir. An cak tutku asndan bakldnda, Merman'n kendisi daha da mutsuz hale gelmitir, zira Agnete'yi ok byk tutkuyla sevmitir ve bunun yannda katlanmas gereken yeni bir su luluk vardr. imdi pimanln eytan yz ona kukusuz bunun tam olarak onun cezas olduunu ve daha fazla pi manln ona daha fazla ikence olacan aklayacaktr. Eer bu eytan olasla teslim olursa, Agnete'yi kurtar mak iin bir giriimde daha bulunabilir, bylelikle bir bak ma bir kimse eytana bavurularak kurtarlacaktr. Agne te'nin kendisini sevdiini bilmektedir. Eer ancak bu ak kzdan karp atabilirse, kz bir bakma kurtarlm olacaktr. Ancak bunu nasl yapabilir? Merman samimi bir itirafn k zn nefretini salayacandan pek emin deildir. O zaman belki de kzn iindeki btn karanlk tutkular uyandrmay deneyecek, kz aalayacak, onunla alay edecek, akyla alay edecek, eer mmkn olursa gururunu harekete geire cektir. Merman kendisinden hibir ikenceyi esirgemeyecek tir. Zira bu durum eytanlikteki derin elikidir ve sonsuz luk bakmndan eytanlikte, yapay kiilikten daha fazla iyi lik bulunmaktadr. Agnete'nin bencillii arttka, aldatlmas daha da kolaylaacaktr (yalnzca deneyimi ok az olanlar masumiyetin aldatlmasnn bu kadar kolay olduunu d nrler, yaam ok derindir ve bakasn kandrmay ok ko lay bulanlar yalnzca kurnazlardr), ancak bu durumda Mer man daha korkun bir acy ekecektir. Aldatmasn ne kadar ustaca planlarsa, Agnete kendi acsn ondan o kadar az sak layacaktr. Kz Merman' serbest brakmak iin deil ona i kence etmek iin her trl frsat kullanacaktr. eytanlik yoluyla Merman, zel olarak evrenselden daha yce olan tekil birey olmay umut edecektir. eytanlik de, kutsallkla ayn zellie sahiptir: birey bununla da mutlak ilikiye girebilir. Bu analoji, tarttmz paradoksun sretidir. Bu nedenle yanltacak baz benzerlikleri tamaktadr.

Bylece Merman suskunluunun hakllna ak bir kant bulmutur; btn aclar bu suskunluu yznden ekmek tedir. Kukusuz konuabilir. Bylece bir trajik kahraman ola bilir, hatta bana gre eer konuursa byk bir kahraman olabilir. Belki de yalnzca birka kii onun bykln ne yin oluturduunu anlayabilir.* O zaman Merman Agnete'yi yaptyla mutlu edebileceini sanma konusundaki kendi kendini aldatmasndan kurtulma cesaretini bulacak, nsan ifadeyle Agnete'yi ezme cesaretini bulacaktr. Burada bir psi kolojik gzlemi ekleyeceim. Agnete'yi ne kadar ok bencil letirirsek, kendi kendini aldatma o kadar ok etkili olacaktr. Aslnda eytan kurnazlkla deniz adamnn gerekte yalnz ca, nsan ifadeyle, Agnete'yi kurtarmakla kalmayp, ondaki istisna bir eyleri de ortaya karmas hi de akldan uzak deildir. Bir eytan en zayf kimseye bile glerini ortaya karmas iin nasl ikence edeceini de bilir, kendi usulyle insan oluna kar nasl en iyi niyetlere sahip olacan da. Merman bir diyalektik u noktada durmaktadr. Eer pi manln eytan ynnden kurtarlabilirse iki yol olasdr. Kendisini tutabilir ve saklanmada kalabilir, ancak bunun iin kendi kurnazlna dayanmaz. Bu durumda eytanlikle mutlak iliki iinde bir tekil birey olarak ortaya kmaz, an cak kutsalln Agnete'yi kurtarabilecei kar-paradoksunda huzur bulabilir, (Bu Orta a'da hamlenin nasl yaplabi leceini gstermektedir, bu zamann kavrayna gre Merman kendisini aka manastra adar.101) ya da Agnete arac
* Estetik zaman zaman olaan zor beenirliiyle benzer bir temay ele alr. Deniz adam Agnete araclyla kurtarlr ve her ey mutlu bir evlilikle sona erer. Mutlu bir evlilik! Kesinlikle ok uygun. br yandan Estetik bittiini eer dn konumasn zerine acelecilik bir etik ak yaparsa, pelerini Estetiin her rter btn eyin ve farkl her ey gelieceini unutulur. sevgililerin grebilsey imgeleyebiliyorum. olduu birbirine gibi olup Mermann sanmak

Ayrca dnde her eyin, satcnn tokma altna giren her eyin satld bir ak artrmada olacaktr. dnd olanlar kavumasdr, geriye kalanlar nemsemez. Keke bundan sonra

di! Ancak onun buna zaman yoktur, oktan bir baka ifti birletirmek iin hazrlanmtr bile. Estetik, bilimlerin en vefaszdr. Onu gerekten seven herkes bir biimde mutsuz olacaktr, onu hi sevmemi olanlar da mutsuz olacak ve bir pecus (kz ya da mankafa) olarak kalacaktr. 101 Kierkegaard tekrar tekrar (bilhassa Postscript, ss. 359 ve devam vs.) Orta alarn manastr hareketinin bir yanl, kiinin kendisini mutlak telosla ilikilendirmesinin soyut yolu olduuna iaret etmektedir.

lyla kurtarlabilir. Buradan Agnete'nin aknn onu gele cekte bir ayartc olmaktan kurtarabilecei karlmamaldr (bu bir estetik kurtarma giriimi olup, estetik daima ana ko nudan; Merman'n yaamndaki sreklilikten kanr); bu adan o zaten kurtarlmtr. Merman ifa edildii lde kurtarlabilir. Bylece Agnete ile evlenir. Ancak hl para doksa bavurmak zorundadr. Zira kendi suu araclyla birey evrenselden kmtr, imdi ona ancak, bir zel olarak, mutlakla mutlak bir iliki iine girmenin gcyle geri dne bilir. Buraya bundan nceki sylenilenlerden daha ileri g trecek bir yorum sktracam.* Gnah ilk ivedilik deil dir, daha sonraki ivediliktir. Gnahta birey zaten eytan pa radoks balamnda evrenselden ycedir, zira evrensel tara fnda kendisini conditio sine qua non (gerekli artlar)'dan yok sun bir kimseye empoze etme istei konusunda bir eliki vardr.102 Felsefe, dier zekce karlatrmalarnn arasnda, bir kiinin felsefenin temel prensiplerini gerekten de uygu lamada izlemek isteyebileceini imgelediinde, merakl bir komedi ortaya kacaktr. Gnah grmezden gelen bir etik tamamyla bo bir disiplindir, ancak bir kez gnahn gerek liini kabul ederse kendisinin de ilerisine geer. Felsefe bize halihazrn yerine geilmesi gerektiini sylemektedir [ophvet, Almanca aufgehoben]. Bu yeterince dorudur; ama doru olmayan, gnahn, brakn imandan ileri olmay, tan tanal halihazrdan da ileri olduudur. Bu siperlerin iinde ilerlediim srece her ey gayet iyi gitmektedir, ancak burada sylenilenlerin bile brahim'i aklamaya bir yardm yoktur. O tekil gnah yoluyla tekil birey olmamtr; aksine O, Tanr'nn setii doru adamdr.

Bu le

noktaya kandm. ortaya

kadar Her ya

gnah da en etik

ve

gnahn zerine ben

realitesi imdilik

sorusu ve onu acnn o

hakkndaki hl yle

deerlendirmelerden kategorileri Ancak Pimanlk ile

zen ula kez yk bir

ey

brahim

odaklanmt sorunuyla

halihazr varr.

labilir gnah

haldedir,

azndan pimanlk

anlayabiliyorum.

ktnda

bilincine

en

sek etiksel ifadedir, ancak yine ayn nedenle en derin etiksel zelikidir. 102 Kierkegaard, en yce iyilie ulamak iin gerekli artlardan yoksun olmay kaltsal gna ha eit bir durum olarak kabul etmektedir. Bu kabuldeki temel sorun mutlak telosla bir iliki kurmaktr. Bu birey iin evrenselin bir rnei olma vesilesidir.

Bu nedenle birey evrenseli baarma yeteneine ulatktan sonra brahim'le arasndaki analoji, yalnzca yzeysel ola caktr ve imdi paradoks tekrarlanmaktadr. Bu nedenle Merman'n hamlelerini anlayabiliyorum, ama brahim'i anlayamyorum. Merman'n paradoksa bavurdu u yer evrenseli gerekletirmektir. Eer gizli kalrsa ve ken disini pimanln btn eziyetlerine adarsa, bir eytan hali ne gelecek ve bylece hibir eye ulaamayacaktr. Eer gizli olarak kalr, ancak Agnete'yi, kendisinin pimanln klesi olarak byk eziyet ekmesi pahasna kurtarabilmek adna zekce dnceler tamazsa, kukusuz huzura ulaacak, an cak dnyaya kar kaybedecektir. Eer kendisini ifa ederse, kendisinin Agnete araclyla kurtarlmasna izin verirse, o zaman hayal edebileceim en yce insan olacaktr. Kayp er kein masum bir kz tarafndan sevilmesine ve bylece kur tarlmasna izin vermeyle oluan akn gcn vebileceini, sorumsuzca dnen yalnzca estetiktir. Merman'dan ok kz kahraman olarak grmek ve dnmek suretiyle hata yapan yalnzca estetiktir. Bu nedenle Merman, sonsuz pi manlk hamlesini yaptktan sonra, absrdn gcyle bir hamle daha yapmadan nce Agnete'ye ait olamaz. Kendi g c pimanlk hamlesine yeter, ancak bu hamle onun btn enerjisini tamamen alr ve bu nedenle Merman iin kendi g cyle geri dnmek ve realiteyi kavramak olanakszdr. Eer kii bu hamlelerden herhangi birisini yapacak kadar tutkuya sahip deilse, kii yaam boyunca biriktirir, az pimanlk du yar ve gerisinin kendi bann aresine bakacan dnr se, fikirlerde yaamay bir kez ve tamamen brakrsa, o za man en yceye yetimek ve bakalarnn yetimesine yar dmc olmak ok kolay olacaktr -yani ruh dnyasnn Gnavspil (bir kart oyunu) gibi herkesin hile yapt bir yer olduu nosyonuyla hem kendisini, hem de bakalarn aldatr. By lece kii herkesin en yceye ulaabildii bir ada ruhun lmszl hakknda bylesine yaygn bir kukunun ol masnn ne kadar tuhaf bir dnce olduunu dnerek kendisini elendirebilir. Zira yalnzca sonsuzluk hamlesini

150

samimiyetle yapanlar, nadiren kukucu olarak anlrlar. Tut kunun sonular tek gvenilir, yani tek inandrc tutkudur. ans eseri bu durumda yaam, mantken olmas gerekenden daha sevecen ve daha sadktr. Kimseyi dlamaz, hatta en al akgnlly bile. Kimseyi aldatmaz, zira ruh dnyasnda aldatlanlar yalnzca kendilerini aldatanlardr. Manastra gir menin en yce olmad hem genel grtr, hem de kendi yargcm olmaya cret ettiim lde benim grmdr. Ancak bu adan bu gnlerde kimsenin manastrlara girme mesinin hibir ekilde hepimizin, orada huzur bulan derin ve ciddi ruhlardan daha yce olduumuz anlamna gelmedi ine inanyorum. Bu gnlerde ka kii bu dnceyi dn me ve kendisini drste yarglama tutkusuna sahip? Birisi nin vicdanna zaman verme, vicdana btn gizli dnceler de uyank bir dikkatle aratrmak iin zaman verme fikriyle, kii en soylu ve en kutsaln gcyle her an hamle yapmadk a, insanolunun iindeki iddetli strap ve korku iindeyken kefettii,* yaamnda gizli yatan ve toplum iinde ba kalaryla yaarken kolaylkla unutulan, bylece kolaylkla kanlan karanlk tutkular, yalnzca strabla dar karabi lir ve bylece kii yeniden balama ansn elde eder -bu fikir makul bir saygyla kavrandnda, amzdaki zaten en yce noktaya ulatn dnen bir ok kiinin akln bana getirebilir. Yine de byle eyler amzn ykseklere ulat n dnen insanmz pek ilgilendirmiyor. Oysa hibir a bizim amz kadar komediye kurban olmad. Aslnda a mzn, bir generatio sequivoca (doal bir nesil) ile, kahraman n, yani vicdanszca btn amzn kahkahayla ve kendi kendine gld gereinin bilinsizliine indirmeyecek korkun oyunu sahneye koyan eytan, neden dourmad n anlamak gtr. Aslnda insanlarn yirmi yandayken en yksee zaten ulat bir zamanda yaamda kendisine g* Bu biim amzda pek itibar grmez, ancak yine de paganizmin tipik olarak kaak ve srek li olarak tepkisel yolunun anda iki bile dikkate her biri deerdir kendi ki; Yunan eer gnothi kii sauton kendi (kendinizi derinliklerini bilmek) arat dnce temsilcisi, biiminde,

rrsa ortaya karaca ilk ve en nemli eyin eytana meyli olduunu ima etmektedirler.

lnmekten daha deerli ne vardr ki? Ve yine de insanlarn manastrlara girmeyi braktklarndan beri, amzda daha yce hangi hamle ortaya kmtr ki? Masann banda otu ran ve dleke insanlarn en yksee ulatklarn dnme lerini salayan ve hatta kurnazca daha az bir eyleri dene mekten caydran; alak dnyallk, tedbirlilik ve korkaklk deil midir? Manastr hamlesini yapan bir kiinin yapacak bir tek hamlesi daha vardr; o da absrd hamlesidir. Bu gn lerde absrd anlayan, her eyi terk edecek ya da her eyi ka zanacak biimde yaayan, hatta en basit ekliyle kendisinin ne olduunu ve ne yapabileceim ne yapamayacam re necek kadar drst ka kii vardr? Ve eer byleleri varsa, bunlarn az eitimliler ve ksmen de kadnlar arasnda grl d doru deil midir? eytan bir kiinin daima kendisini anlamadan kendisini ortaya koymas gibi, amz da bir tr gelecei grebilme gcyle, daima komik olan isteyerek kendi kusurlarn ifa etmektedir. Eer amzn gerekten gereksinimi bu ise; o zaman tiyatronun, bir adamn ak iin lmn komedi biiminde ele alan bir oyuna gereksinimi olacaktr. Ya da bunun gerekten olduunu grmek, byle bir olaya gerekten tanklk etmek amz iin daha iyi ol mayacak mdr? Bylece tinselin gcne inanmak iin, daha iyi gdleri alaka bomaktan vazgemek iin, bu gdleri kskanlk iinde bakalarnda kahkahayla bomaktan vaz gemek iin cesaret kazanmaz m? amzn gerekten de glecek bir eylere sahip olmak iin bir heveslinin gln Erscheinunguna (gsteri, ov) gereksinimi var mdr? Ya da daha ok amzn byle bir hevesli figre aslnda unuttuu eyleri hatrlatmas iin gereksinimi yok mudur? Eer kii buna benzer konular ileyen, ama burada pi manlk tutkusu uyanmad iin bundan daha etkileyici bir senaryo isterse, Tobit Kitab'ndan103 bir yky kullanabilir. Gen Tobias, Raguel ve Edna'nn kz Sarah ile evlenmek is ter. Ancak kzn etraf trajedi ile evrilidir. Kz, hepsi daha
103 Tobit Kitab, Tevratn eki olan on drt kitap arasndadr.

sonra dn evinde len yedi erkekle nianlanmtr. Benim senaryoma gre bu hikyede bir kusur vardr. Zira burada kzn evlenmek iin yedi kez baarsz giriimde bulunmas dncesinde, her ne kadar baarya bir rencinin final s navlarnda yedi kez baarsz olmas kadar yaklamsa da, dayanlmaz derecede komik bir eyler vardr. Tobit Kitab vurguyu baka bir yere koymakta ve yksek sayy nemli hale getirmekte ve bir bakma trajik etkiye de katk yapmas n salamaktadr. Bu durum gen Tobias'n yce akllln artrmaktadr. Bunun nedeni ksmen anne ve babasnn tek olu olmas (6.14), ksmen de caydrc nedenin daha gl bastrmasdr. Bu nedenle bu zelliin karlmas gereklidir. Bu arada Sarah, hi k olmamtr ve hl gen bir kzn b yk mutluluk umudunu, yaamnn byk amacn, Vollmachtbrief zum Glcke (mutluluk zerine yetki belgesi)104 -bir adam btn kalbiyle sevme amacn beslemektedir. Ve yine de herkesten mutsuzdur, zira dn gecesinde damad l drmeyi seven uursuz eytan tanmaktadr. ok hznl eyler okudum, ancak bu kzn yaamndaki kadar derin bir hznn, baka bir yerde olabileceinden kukum var. Yine de talihsizlik dardan geldiinde belli bir teselli vardr. Eer yaam bir kimseye onu mutlu edecek eyi getirmede baarsz olursa, bu kimsenin mutluluu hl bulabilecei dncesinin rahatl vardr. Ancak hi bir zaman dalma yan, hibir zaman iyilemeyen akl sr ermez hzn; yaam da her eyi yapsanz bile bir faydas olmayacan bilmektir! Bir Yunanl yazarn doal naivete'sinde bu duygu snrszca gizlidir: "...pantos gar oudeis Erota epfugen ifeuksetai mechri an kallos i kai ofthalmoi Bleposin." ("... kesinlikle hi kimse aktan tamamen kaamaz ve hi kimse gzellik ve onu grecek gz olduu srece bunu hi yapamaz.") (Longi Pastoralia)105 Ak bir ok kz mutsuz eder, ancak bunlar akla mutsuz olur, Sa-

104 Schillerin Resignatlonuna baknz, 3. strophe. 105 Longus M. S. 4. veya 5. yzylda yaam bir Yunan sofisti ve hl mevcut olan bir erotik piyes olan Daphnis and Chloe'nn yazan idi.

rah ise k olmadan nce mutsuzdu. Kiinin kendisini ada yaca birisini bulamamas yeterince acdr, ancak kiinin kendisini adayamamas szle ifade edilemeyecek kadar ac dr. Bir gen kz kendisini birisine teslim ederse o zaman k zn artk zgr olmad sylenir. Ancak Sarah asla zgr de ildi ve buna ramen kendisini hibir zaman kimseye teslim etmemiti. Bir kz iin kendisini birisine teslim etmek ve ken di akyla aldatlmak acdr, ancak Sarah henz kendisini tes lim etmeden aldatld. Bundan sonra olanlar hzn dnya snda asla grlmemitir. Zaman iinde Tobias Sarah'la ev lenmek ister. Btn evlilik hazrlklar yaplr. Hibir kz asla Sarah gibi aldatlmamtr. Onun en kutsal eyleri; en yoksul kzn bile sahip olabilecei mutlak zenginlik, gvenli, snr sz, engelsiz, dizginsiz biimde adama z teslimiyeti aldatl d. lk olarak bir baln kalbini ve cierlerinin kzgn korla ra konularak arnma treni vard. Ve kendisi her eyde kan drlm bir kzn sahip olduu en gzel varlk olan kendi an nesini de aldatmas gerekmektedir. yk aynen byle syle mektedir.106 Edna oday hazrlad ve Sarah' oraya getirdi ve alad ve kz da ona gzyalaryla karlk verdi, -ve kzna dedi ki, "Kzm cesur ol, gkyz ve yeryznn Tanrs se nin hznn mutlulukla deitirsin. Kzm, cesur ol." Ve imdi dn zamandr. imdi eer gzyalarndan frsat bulabilirsek okumaya devam ediyoruz: Ancak kap kapand nda ve gelinle damat yalnz kaldklarnda, Tobias yataktan kalkt ve dedi ki; "Ayaa kalk kz kardeim ve Tanr'ya bizi affetmesi iin dua edeceiz." (8.4). Bir ir bu yky okusa ve kullansa, bire yz bahse gi rerim ki btn vurguyu gen Tobias'n zerine yapacaktr. Yaamn bylesine ak bir tehlikeye kar riske etmeye is tekli olma kahramanl, ki ykc bunu bize, dnn er tesi sabah Raguel, Edna'ya unlar sylerken bir kez daha hatrlatmaktadr: "Hizmetilerden birisini gnder de baksn damat hl hayatta m, eer deilse onu hemen gmebiliriz
106

Tobit Kitab, 7.18-20.

ve hi kimsenin bundan haberi olmaz." (8.13) -bu kahra manlk air iin tema olabilirdi. Ben bir bakasn teklif etme cretini gsteriyorum. Kukusuz Tobias yiite, direnli biimde ve valyece hamle etmitir ve bunu yapacak cesareti olmayan herhangi bir kimse, ne ak, ne adam olmay, ne de neyin yaamaya deeceini bilmeyen bir hanm evladdr. Byle bir kimse vermenin almadan daha stn olduu kk srrn bile kavramaktan acizdir ve byk srrn ne olduuna, yani al mann vermekten daha zor olduuna, yani bu byk srr bilmeksizin yola kma ve gereksinim annda bir korkak ol madn gsterme cesaretine sahip olma srrna ilikin en kk bir sezgisi bile yoktur. Hayr, kahraman olan Sarah'tr. Sarah'a baka hibir kza yaklamadm kadar yaknlamak isterdim ya da hakknda okuduum hi kimseye ona dn cede yaklamaya zendiim kadar zenmedim. nk kii kendi hatas olmadan balangtan sakatlanmsa, daha ba langtan baarsz bir insanlk rnei olmusa, Tanr'y sev mek iyilemek istemeyi gerektirir. Sevdiinin byle yrek is teyen bir eyleme kalkmasna izin verme sorumluluunu stlenmek ne byk bir etiksel olgunluktur! Bir baka kii karsnda gsterilen ne byk alakgnlllktr! Tanr'ya ne byk imandr ki, bir sonraki anda her eyini borlu ol duu adamdan nefret etmemektedir! Sarah'n bir erkek olduunu ve eytan isteklerinin de ok uzakta olmadn varsayalm. Gururlu ve asil bir miza her eye katlanabilir, ama bir eye katlanamaz: kendisine acn masna katlanamaz. Acyan kimsenin ancak yukardan gerekletirebilecei ve iinde kendisinin asla bir acnacak nes ne haline gelmeyecei bir onur krc durumu iermektedir. Eer kii gnah ilemise cezasna umudunu kesmeden kat lanabilir, ancak annesinin karnndan bir acnacak nesne ola rak domasna, acnn burnundaki gzel koku olmaya daya namaz. Acmak tuhaf bir diyalektie sahiptir; bir an sua a rr, bir sonraki an suu yok etmek ister ve bylece acma yazgsna sahiplii ne kadar korkun ise, bireyin tinsel y

nnde uzanan talihsizlii de o kadar byktr. Ancak Sarah'a yklenebilecek hibir su yoktur, o her trl straba av olarak frlatlmtr ve bu straplarn en banda da insanla rn sempatisiyle ikence edilmek gelmektedir. Ben Tobias'n ona olan sevgisinden daha fazla ona hayran olsam da, onun adndan "zavall kz!" diye lk atmadan sz edemiyorum. Brakalm Sarah'n yerini bir adam alsn, brakalm bu adam eer bir kz severse dn gecesinde bir eytan ruhun ge lip onu ldreceini bilsin, o zaman bu adam kesinlikle eytanlii seecek ve kendi iine kapanp, eytan doann ge rei olarak kalbinden yle diyecektir: "krler olsun, ben grlt patrty sevmem, akn zevklerini yaamak iin de srar etmem, kzlarn dn gecelerinde lmelerini grmek ten zevk alan bir Mavisakal gibi olabilirim." Bu topraklar zamanmzda keifler konusunda olduka zel bir iddiaya sahip olmasna karn, genellikle eytanlik konusunda pek bir ey duyulmaz. Kii genellikle bir eytan la belli bir ilikinin nasl kurulduunu bir kez rendikten sonra bir gzlemci olarak, en azndan u ya da bu ynyle, neredeyse herkesi bir rnek olarak grebilir. Bu adan Sha kespeare bir kahramand ve daima bir kahraman olarak ka lacaktr. Shakespeare'nin tasvir ettii ve bunu mukayesesi imkansz ekilde yapt en eytan figr, en korkun eytan Gloucester (daha sonraki III. Richard) olmutur. Peki onu eytanlatran nedir? Bunun onun ocukluundan beri mu hatap olduu acmaya dayanamama olduu aktr. King Richard III' teki ilk oyunundaki monologu, hi birisi varolu un deheti ve yaps hakknda bir ipucu tamayan btn ahlk sistemlerinden daha deerlidir. I, that am rudely stamped, and want love's majesty To strut before a wanton ambling nymph; I, that am curtailed of this fair proportion, Cheated of feature by dissembling nature, Deformed, unfinished, sent before my time Into this breathing world scarce half made up,

And that so lamely and unfashionable

That dogs bark at me as I halt by them...107 (Ben kabaca damgalandm ve akn kral olmak istiyorum Yrmek istiyorum kasla kasla, keyifle yryen ahlksz peri nin nnde; Ben, hakk olan payndan yoksun braklm, Kendi duygularn gizleyen doann aldatlm yarat, Biimi bozulmu, yarm braklm, zamanndan nce gnderil mi, Bu soluklu dnyada az bulunan bir yarm braklmm, Ve o kadar sakat ve demodeyim ki Kpekler havlar bana yanlarnda durduumda...)

Gloucester'inki gibi mizalar, onlara araclk ederek bir toplum fikrine sokmakla kurtarlamazlar. Etik gerekten de onlarla yalnzca alay eder, tpk Sarah'a; "Neden evrenseli ifade etmiyor ve evlenmiyorsun?" demi olsayd alay etmi olaca gibi. Bu tr mizalar paradoksun esasdr ve bunlar hibir ekilde mkemmellikte dierlerinden daha geride de ildirler. Yalnzca bunlar ya eytan paradoks iinde lanet lenmi ya da kutsalla ulatrlmlardr. imdi insanlar ok eski zamann cadlar, cceleri, devleri vs.'yi biimsiz yara tklar olarak dnmekten holanmaktadrlar ve biimi bo zuk birisim grdklerinde hemen bu kiiyi ahlksal sapklk fikriyle ilikilendirirler. Ancak bu byk bir hakszlk! Asln da tam tersi olmas gerekir. Tpk bir vey anann vey o cuklarm yozlatrmas gibi, onlar da yozlatran yaamn kendisidir.108 Balangta, ister doa, isterse tarihsel olaylar tarafndan evrenselin dna konulmaktan, ki eytanliin balangc bu noktadr, dolay kii nasl sulanabilir? yleyse Cumber107 Shakespeare, King Richard Ilt, Sahne I, Perde I. Aslnda Kierkegaard kendisi ngilizce bilmedii iin Almanca evirisinden alnt yapmaktadr. 108 Geleneksel olarak vey analarn vey ocuklar zerinde eytan etkileri olduuna inan lrd.

land'n Yahudisi de hayrseverliine ramen bir eytandr.109 Bu nedenle eytanlik kendisini ayrca insanlar aalama biiminde de gsterebilir, yle bir aalama ki yine de aa layc eylemi yapan kiinin kendisini eytanletirmeyeceine dikkat edilmelidir. Aksine onun gc, onun hakknda yarg yrten herkesten daha stn olan bilgisidir, -bu tr konularda ilk olarak harekete geen irler olmaldr. Bizim gen irlerimizin bu gnlerde hangi kitaplar okuduklarn Tanr bilir! imdi drst davranmak gerekirse size, onlarn bize ruhun lmszlnn gelitirilmi kantn vermekten baka herhangi bir konuda iyi olduklarn syleyemem; an cak en azndan onlar hakknda Baggesen'in ehrin iri Kildevalle hakknda sylediini syleyebilirim: "Eer o lm szse o zaman hepimiz lmszz."110-Bu nedenle burada Sarah hakknda, neredeyse bir iirsel rn biiminde syle nilenler, yalnzca imgeleme hitap etmekte, eer kii psikolo jik ilgisinden u eski deyiin anlamn aratrrsa bunu tam olarak orada bulmaktadr: "nullum unquam exstitit magnum ingenium sine aliqua dementia." (biraz lgnl olmayan hibir byk deha yoktur.)111 Buradaki dementia; dehann yaamda ektikleri, ya da baka bir ifadeyle, dehann kendisi kutsal yardmn iareti olmasna karn ona ynelik kutsal kskan ln ifadesidir. Bylece deha balangtan evrenselle iliki sinden saptrlm ve paradoksla ilikiye yerletirilmitir. Bu ya kendi snrlarndan doan ve gzlerini her eyi yapabile cek gten gszle evirten umutsuzluk biiminde ger ekleir ve bylece eytan bir rahatlama arayacak ve bu ne denle srlarn ne Tanr'ya ne de insanlara itiraf etmeyecektir, ya da kendisini dindarne bir kutsal ak iinde rahatlatacak tr. Burada bir kimsenin rahatlkla btn yaamn adayabi lecei psikolojik konular vardr ve buna ramen hl bu ko
109 air Cumberlandn oyunu The Jew, Royal Danish Theatreda 1795 ila 1834 yllar arasnda sk sk sergilenmitir. Herkes oyundaki Yahudi Schevann cimri ve faizci olduunu d nrd, ancak aslnda o gizli bir hayrseverdi. 110 Jens Baggesenin Kirkegaarden in Sobradise (Danske Vcerker, I, s. 282). 111 Senecaya gre Aristo, De tranquillitate animi, Diyalekt IX, 17, 10, Papirer I, A 148.

nular hakknda pek bir ey duymuyoruz. Delilik nasl dehalkla ilikilendirilebilir? Bir kimse nasl baka birisinden yaplandrlabilir? Deha hangi anlamda ve hangi lde kendi deliliinin hkimi olabilir? Gerekten de dehann bir derece ye kadar kendi deliliinin hkimi olduu su gtrmez bir gerektir, aksi olsayd gerektende delirirdi. Ancak bu tr gzlemler hem sevgi hem de yksek derecede yaratclk is ter. Zira stn yetenekli insanlar hakknda gzlem yapmak ar derecede g bir itir. Eer bir kimse bunu aklnda bu lundurarak dehalar nedeniyle ok nl olmu baz yazarla r okursa, zaman zaman, her ne kadar byk bir gayret gerektirse de, baz eyler bulabilecei kukusuzdur. Evrenseli kendi gizlilii ve suskunluuyla kurtarmak is teyen bir birey rneini daha deerlendirmek istiyorum. Faust efsanesini ele alacam. Faust bir kukucudur,* ruhuna

Eer leri gizli

kii bir

bir

kukucu

kullanmak istemezse, radikal yoluyla biimde hastann kar cidd

benzer

bir

figr de bir alayc,

olabilir. rnein yaamn bir ancak iin kadn kii.

keskin Kahkaha daha ayrca,

gz g gzel

yaamn

glnln anlay

lebilen

gleriyle

arasnda

karlkl emin

gereksinimlerini baz

belirleyen bilir, an o

cne nasl komuta edeceini bilir, bu gc kullanmak isterse zaferden ve hatta daha iyisi mut luluktan ldr; olarak olabilir. bir birlikte Kendisine an uzun iinde sre de ykselecek Bir k Bir sesleri bir ki kendisi insanlarn onunla nne ayrca grnmelerinin ancak bilir. sonra salanabileceini bilir-ancak konuurken yelpazesinin bilmektedir. yelpazesiyle bekleyeceini ki hatta bir bir ou

glebilirler. tamamen

kadn geirmez kadn

yelpazesini arkasnda y za Onun

gzlerinin glmektedir, zeyine sizce lm iklik bir volma glmeyi nacak byle yce saret lir. kredi yo

tutmasn yazlar

salayabilir, yazlabileceini

bilmektedir

yelpazenin

olmadn kendisine yatp bilir anda ve Belki de de byle

grnmez nasl

vurduu bilir.

man bunun o kadnn kendisini anlad iin yaptn bilir. Kahkahann bir kiinin iine ses girdiini ve gibi bir kez girdikten ayrca sever, orada pusuda ve Braka dei mah de olu eer bu ce atfta Voltaire yapsn. kuak bile bir Aristocu olduka sempatik yapda sever kalr mi? hi yaama Kendi bir kii olduundan biraz gen, iin bu

Kahramanmz kahkahann gelecek Ancak olsa

yaam da.

insanlar suskun

kurtarlm kendisi benim

paylamasndan Bu kalmaya

yararlanabilir. cret edebilir onlar

anlamna unutur. yksek bir

nedenle

mmkn kalmasn

olduunca oklar onun

suskun

bulunduum

gl kimse yce

gremeyecekler. verebilirler. deilse Ancak bir izin bir bir gnll

Muhtemelen Benim sessiz o ve eer

suskun

hayran Bence ondan kalmaya

aklllna

dncem kalmas bu yce

olmaddr. Bu nedenle suskun

ihanettir.

gnlll edebilir. Estetik hanesi vardr: yargda yce

bekliyorum. tehlikeli

gnllle kendi etik

sahipse

Etik

bilimdir

Aristonun tamamen olmaz. Onun

ynlendirilmi kayglardan byle -hl

anda

kahkaha olabi iin senar varsa

hakknda

bulunulmasna gnllln Eer bir kiinin suskun

vermesi yardm

kaynaklanm riskler bir almak baka

hesabnda girmelidir,

yoktur. rnein

kalrsa halk

mutlaka

paradoksa

kahramannn

yaamn

aklamas

gerektiini

yalm, ancak bu aklamay znt duyarak yapar ve yine de btn kuak bu kahramanda hu zur bulur ve ona ilikin olarak hibir kukusu yoktur.

ihanet ederek bedeninin yoluna giden bir dnektir. Bu onu irlerin grme biimidir ve her ne kadar her an kendi Faust'una sahip olmas nedeniyle tekrar tekrar yinelense de, irler birbiri ardna inatla yine ayn yolu takip etmektedir ler. Gelin biraz deiiklik yapalm. Faust kat'eksochen (ycelik bakmndan) bir kukucudur, ancak sempatik bir yapya sa hiptir. Hatta Goethe'nin Faust anlaynda bile kukunun kendisiyle yapt gizli syleilere ilikin daha derin psikolo jik izler bulamyorum. Gerekten de herkesin kuku deneyi mine sahip olduu bu gnlerde hl hibir ir bu ynde bir giriimde bulunmamtr. Royal Securities'e bu adan 'tm' deneyimlerini yazmay teklif etmeyi dnebilirdim - btn syleyeceklerinin sayfann sol ke boluundan daha fazla yer igal etmesi pek olas deil. Ancak kii Faust'tan kendisine bu biimde dndnde -yalnzca o zaman kuku iirsel olarak grnebilir, yalnzca o zaman kii kendisi gerekten btn aclarn kefedebilir. O zaman yaam ayakta tutann ruh olduunu bilir, ancak yine o zaman insanlarn iinde yaad gvenlik ve mutluluun ruh gcyle desteklenmediini, ancak dile getirilmemi bir kutsal mutluluk olarak aklanabileceini bilir. Bir kukucu olarak, Faust btn bunlarn zerindedir ve eer bir kimse onu kukuyu arkasnda braktn sanmas iin aldatmak is terse, bunu kolaylkla grr. Ruh dnyasnda bir hamle ya pan, dolaysyla bir sonsuzluk hamlesi yapan kimse, konuu lan bir cmleden konuann bir deneyim adam m yoksa bir Mnchhausen mi olduunu kolaylkla syleyebilir. Timurlenk Hunlaryla ne yapabileceini bildii gibi,112 Faust da kukularyla ne yapabileceim bilir -insanlarn dlerini ko parmak, ayaklarnn altndaki dnyann sallanmasn sala mak, insanlar her yne datmak ve her bir kararghta alarm zillerinin almasna neden olmak. Ve O bunu yapma sna ramen hl bir Timurlenk deildir, zira dnme yet-

112 Timurlenk, Moollarn kral, 1370-1405, zalimliiyle nl bir fatih.

160

kisine sahip olmakla bir bakma bu biimde hareket etmesi ne izin verilmitir. Ancak Faust sempatik bir yapya sahiptir, yaam sever, ruhu kskanmay bilmez, kukusuz topra ha rekete geirecek olan heyelan nleyemeyeceini bilir, Herostratic onuruna113 erimek iin hibir arzusu yoktur -suskun kalr; kukularn, gnahkr aknn meyvesi kalbinin altn da yatan kzdan daha sebatkarca saklar ruhunda, ayn za manda dierleriyle birlikte yrmeyi dener; ancak her ey iinde srer, her eyi isel olarak yaar ve bu yolla kendisini evrensele kurban eder. Bazen bir ayrks kuku kasrgasn uyandrdnda ika yetler duyulabilir: "Keke sessizliini korusayd." Faust da bu gr temsil eder. Ruhta yaamann ne anlama geldii ne dair bir fikri olan herkes ayrca kuku alnn ne demek olduunu bilir ve kukucu ruhunu ayakta tutmak iin gn lk yaamdaki gdaya ackt kadar kukuya ackr. Her ne kadar Faust'un ektii btn ac, onun sahip olduklarnn bir gurur kayna olmadna dair iyi bir tartma konusu olabi lirse de, ben yine de kendime durumu kolaylatracak kk bir nlem aygt ayracam. ocuklar lanetlemeyi onaylad iin tortor infantium olarak adlandrlan Rimini'li Gregory gibi, kendimi tortor heroum114 olarak armaya ayartlabili rim. -Konu kahramanlara ikence etmeye gelince ben ok yaratcym. Faust, Marguerite'yi grr -zevk yaamn se tikten sonra deil, zira benim Faust'um zevki hi semezMarguerite'yi Mephistopheles'in ukur aynasnda deil, onun btn sevimli masumiyetinde grr ve ruhu insanl sevmek iin ayrldndan, Marguierite'ye k da olabilir. Ancak Faust bir kukucudur, onun kukusu realiteyi onun iin yok etmitir. Bu nedenle ideal olan benim Faust'umdur;

113 114 tiz

Yok

etme

onuru.

Herostratus, Paris isim

Byk

Alexandern Felsefe arasnda

doduu

gece

(M. 1358

356),

kendisini

lmsz yapmak iin, Ephesustaki Artemis tapnan atee verdi. Gregorius Rimini, kei. Bu edilmeyen ocuun niversitesinde ona, Katolikler bilinmez Profesr genellikle olan ve kabul ylnda len bir aksine vaf grn benim Augustinci edildiinin gittii

durumunun

olmad,

cehenneme

semesi nedeniyle verilmitir.

o, krsde her dnem bir saat kuku duyan, ancak bunun aksine her eyi yapan bilimsel kukuculardan deildir. Zira bunlar ruhun yardm olmakszn ya da ruhla birlikte olmak szn her eyi yapabilirler. O bir kukucudur ve kukucu her gn ruhun beslenmesi iin bir dilim zevke ackr. Ancak ka rarma hl sadktr, suskundur ve kukusundan kimseye sz etmez, hatta Marguerite'ye bile akndan sz etmez. Ancak uras aktr ki Faust dedikoduyla tatmin olacak bir tip olamayacak kadar ideal bir figrdr, eer o konuur sa ancak daha genel bir ok tartmay balatr ya da olaylar hibir sonu dourmakszn tamamen unutulur. (Burada herhangi bir air iin apak grnecei gibi, bizim senaryo muzda pasif bir komedi yatmaktadr; Faust'u, bu gnlerde kukunun ardndan koan, dsal bir tartma balatan, rne in, kendilerinin gerekten de kuku duyduunu gstermek iin bir doktora sertifikas gsteren ya da her eyden gerek ten kukulandklarna yemin eden veya bunu seyahatlerinde bir kukucuya rastladklar gereiyle ispatlamaya alan grltc aptallarla ironik bir ilikiye tayoruz. Bunlar ruh dnyasnda tela iinde kk bir kuku iaretini bu kiiden ve kk bir iman iaretini u kiiden toplayan ekspres kur yeler ve uzman kouculardr. Sonra cemaatin ince kum mu yoksa kaln kum mu istediine bal olarak, ilerini en iyi bi imde yapmaya alrlar.)115 Faust, terliklerle dolamayacak kadar ideal bir tiptir. Sonsuz tutkudan yoksun hi kimse ide al olamaz ve bir sonsuz tutkuya sahip olan kimse uzun sre nce ruhunu bu tr basitliklerden kurtarmtr. O, kendisini sunmak iin suskundur -aksi halde her eyi karmaaya d ntreceini ok iyi bilerek konuurdu. O suskun olduu iin etik onu mahkum eder. Etik der ki; "Evrenseli tanmalsn ve bunu konuarak yap ve evrensele acmaya cret etme." uras unutulmamaldr ki kii bazen

115

Ludvig zar

Holbergin satlacak

Erasmus bir

Mottanus'u, fiyat

Perde

I,

Sahne

3.

Bir ilgili

karakter olarak;

olan bir

diyakoz kylye

mediye

olarak

yerin

konusundaki

pazarlkla

bilirim ki, iyi kum mu alacaksn yoksa yalnzca toprak m?

bir kukucuyu konutuu iin ar biimde yarglar. Ben kendim bu tr davranlar mfike yarglama eiliminde deilim; ancak burada her yerde olduu gibi dzgn biim de ortaya kan bir hamle sorunu vardr. Eer iler tersine gi derse, o zaman bir kukucu, hatta konumayla talihsizlii her eyiyle dnyann bana bela edebilir. Yine de her eyi ta dan ve kukuyu bizzat onunla tanmadan iyiletirebilen ve bu nedenle kural olarak nne geilemez ve ynetilemez kuku salgnlarna neden olan bu sefil doyumsuzlara tercih edilecektir; eer konuursa her eyi kartrr, zira hibir ey olmasa bile bunu ancak sonradan anlar ve sonu ne eylem annda ne de sorumluluk bakmndan hibir yarar salama yacaktr. Eer sorumluluu kendisine ait olmak zere sus kun kalrsa, aslnda gerekten de yce gnlllkle hareket etmi olacak, ancak mevcut dier aclarna bir miktar ayart ma ilave etmi olacaktr. Evrensel onu sonsuza kadar rahat sz edecek ve diyecektir ki; "Konumalydn, senin kararn tevik edenin bir eit gizli kibir olmadndan nasl emin olabilirsin?" br yandan eer kukucu, mutlakla mutlak bir iliki iinde duran zel olan tekil birey olabilseydi, o zaman sus kunluu iin yetki alm olacakt. Ancak o zaman kukusu nu su haline getirmesi gerekecekti. O zaman paradoksa gi recekti. Ancak o zaman, bir baka kukuya dse bile, nce ki kukusu giderilmi olacakt. Hatta ncil bile byle bir suskunluu onaylayacakt. n cirde ironiyi, gizlenmek iin kullanlmas kaydyla iyi yn olarak ven pasajlar vardr. Ancak bu hamle, greceliliin re aliteden yksek olmasna dayanan herhangi bir baka ham le gibi bir ironi hamlesi olacaktr. Bu imdilerde kimsenin bil mek istemedii bir eydir. Genellikle insanlar ironi hakknda Hegel'in sylediklerinden fazlasn bilmek istemiyorlar; hal buki Hegel ironiyi ok az anlamtr ve aslnda o, ironiyi in sann kendisine kar tedbirli olmas gereken bir ey olarak grmek suretiyle, ironiye kar, zamanmzda da terk etme mek iin iyi nedenleri bulunan bir kt niyeti tamaktadr.

Dadaki Viz yle demektedir: "Siz oru tuttuunuz za man, banza ya srp yznz ykayn. yle ki, insanla ra deil gizlide olan babanza kar orulu grnesiniz. Giz lilik iinde yaplan gren babanz sizi dllendirecektir."116 Bu pasaj greceliliin gerekle, hatta onun aldatma hakkyla bile kyaslanamazlnn ak bir tankln salamaktadr. Eer bu gnlerde cemaat fikri hakknda amaszca st ka pal konumalar yapan insanlar ncil'i okusalard, belki de dier fikirlerle de karlaabilirlerdi.117 Ancak imdi brahim'e gelelim. O nasl hareket etti? Ben unutmadm ve belki okuyucu da hatrlamaktan memnun olabilir ki, btn nceki tartmalarn vardrlmak istendii nokta burasdr. Burada ama brahim'i daha anlalr yap mak deil, anlalamazlnn daha detayl olarak grlebilmesini salamaktr.118 Zira daha nce sylediim gibi, bra him'i anlayamyorum, ona ancak hayran olabiliyorum. Ayr ca yine sz edildii gibi tanmlanan sahnelerin hi birisi b rahim'in bir analojisini iermiyor, bunlar kendi cephelerinin bak asndan, ayrlk noktalaryla bilinmeyen alann snr larn gstermek zere ayrntl olarak ele alnmtr. Eer bu rada herhangi bir analoji sorunu sz konusu olsayd, bu g nah paradoksu olacakt; ancak yine bu da bir baka cepheye aittir ve brahim'i aklayamaz ve kendisini aklamas bra him'i aklamaktan daha kolaydr. Bylece brahim konumad. Ne Sara'yla ne Eleazar'la ne de shak'la. Bu etik makam atlad. nk brahim iin etik, aile yaamndan daha yksek bir ifadeye sahip deildi. Estetik suskun kalmakla bir bakasn kurtarabilecei za man bireyin suskun kalmasna izin vermi, aslnda bunu is

116

Matta 6.17-1S Yorumcular 1872) gre 118 bu gr ba yani ekilen cemaat poplist ak olan ya fikrini dinsel Incile da Nikolai deil, Frederik gnah bir Severin karma bakma Grundtvig ayinlerindeki (1783Tantarafndan Hristiyanlk, Kierkegaardn hareketle ilikilendirmektedirler. Grundtvige

117

saldrlara szc

nnn kendi azndan kan canl szce dayaldr. desultorisk desultorily farkl bak alarndan srayarak veya balantszca anlamna gelmektedir.

temitir. Bu bile brahim'in estetiin dairesi iinde olmad n gstermeye yeter. Onun suskunluu shak' kurtarmak iin deildi, zira shak' kendisi ve Tanr hatrna kurban et mesi grevinin btn estetiksel olarak bir zulmdr. Este tik benim kendimi feda etmemi rahatlkla anlayabilir, ancak benim kendi hatrm iin bakasn feda etmemi anlayamaz. Estetik kahraman suskundu. Etik onu mahkum etti, zira rast lantsal zelliinin gcyle suskun kalmt. Onun nsan n grs suskun kalmas gerektiine karar vermiti. Etik bunu affedemez. Bu tr btn insan ngrleri yalnzca bir yanl samadr ve etik ify gerektiren bir sonsuzluk hamlesi ister. Bylece estetik kahraman aslnda konuabilir; ama konu mayacaktr. Gerek trajik kahraman kendisini ve sahip olduu her e yi evrensel iin feda edebilir. Onun eylemi, onun iindeki her trl duygu evrensele aittir, o ifa edilmitir ve bu ifasyla o etiin sevgili oludur. Bu durum brahim'i kapsamaz. O ev rensel iin hibir ey yapmaz ve gizlenir. imdi paradokstayz. Ya zel olarak birey, Mutlakla mut lak bir iliki iinde olacaktr ve o zaman etiksel olan en yce deildir, ya da brahim lmtr, ne bir trajik kahraman ne de bir estetik kahramandr. Paradoks burada yine en kolay ve en uygun ey olarak grnebilir. Ancak, tekrarlamalym ki, onun iman valyesi olmadna inanmaya devam eden kii iin strap ve kayg, her ne kadar genel olarak tasavvur edilmese bile, tasarlana bilecek tek hakllk biimidir. Eer bu ikisi genel olarak ta savvur edilebilseydi paradoks iptal edilebilirdi. brahim suskundur -ancak o konuamaz ki, strap ve kayg burada yatar. Zira eer ben konutuum zaman beni anlamyorlarsa, gece gndz durmakszn konumaya de vam etsem bile bir ey sylemem. brahim'in durumu budur. O istediini syleyebilir, ancak syleyemeyecei bir tek ey vardr ve bunu syleyemeyecei iin, yani bunu bir bakas nn anlayabilecei biimde syleyemeyecei iin, sylemez. Konumann rahatlatcl beni evrensele tercme etmesidir.

imdi brahim her lisanda en gzel eyler syleyebilir, shak' nasl sevdii konusunda konuabilir. Ancak aklndan geen bu deildir, akimdaki daha derin dnce shak' bu bir snama olduu iin kurban etmek zorunda olduudur. Bunu kimse anlayamaz ve ilk sylediini ise kimsenin yanl anlamas mmkn deildir. Trajik kahraman bu strab bil mez. lk planda o btn kar fikirlerin adaletinde teselli bul maktadr, Clytemnestra, Iphigenia, Achilles, koro, her bir ya ayan canl, insanln kalbinden gelen her bir ses, her bir ze ka, her bir tedirgin, her bir sulama, her bir sevecen dn ce ona kar durma frsat bulmutur. Ona kar sylenebile cek her eyin, saknmakszn, acmaszca sylendiinden emin olabilir -ve btn dnya ile ekimek bir rahatlktr, ancak kendi kendinle ekimek korkuntur.- Kendi kendisiy le ekienin bir eyleri gzden karmaktan korkmasna Kral IV. Edward'n Clarence'in lm haberi zerine haykrmas gibi haykrmasna gereksinimi yoktur:
Who sued to me for him? Who, in my wrath, Kneeled at my feet and bid me be advised? Who spoke of brotherhood? Who spoke of love?119

(Kim beni onun iin dava etti? Kim benim gazabmda, nmde diz kp benden tavsiye diledi? Kim kardelikten konutu? Kim aktan sz etti?)

Trajik kahraman tek banaln mthi sorumluluu hakknda hibir ey bilmez. stelik, trajik kahraman Clytem nestra ve iphigenia ile alayp szlayabilme avuntusuna sa hiptir -ve hkrmak ve alamak rahatlk verir, seslendirilemeyen inlemeler ise ikencedir. Agamemnon ruhunu abu cak hamleye geeceinin kesinliiyle toparlayabilir ve bu ne denle hl avuntu ve cesaret toplayabilecek zaman vardr. brahim bunu yapamaz. Kalbi kaynarken, szckleri btn dnyaya kutsanm bir avuntu verebilecekken, o avunmaya
119 King Richard III, Perde II, Sahne I.

cret edemez. Sarah, Eleazar, shak ona demeyecek miydi; "Vazgeebilecekken niye bunu yapmak istiyorsun ki?" Ve eer bu strab iinde duygularn amak ve son adm atma dan nce onun iin deerli olan her eyi barna basmak is teseydi, o zaman bunun korkun sonucu Sarah, Eleazar ve shak'n ona ksmesi ve onun bir ikiyzl olduuna inan mas olacakt. O syleyemez, nk hibir insan lisann ko nuamaz. Her ne kadar kendisi dnyann btn dillerini an lasa da, sevdikleri onu anlasa da -hl o konuamaz- o kut sal bir dil konuur; o "dillerle konuur".120 Bu strab gayet iyi anlayabiliyorum. brahim'e hayran olabiliyorum. Bu ykyle bir kimsenin sorumsuzca tekil bi rey olmaya ayartlacandan korkum yok. Ancak ayn za manda itiraf ediyorum ki benim de bunu yapmaya cesaretim yok ve eer o noktaya kadar gelmem mmkn olsayd, her trl daha ileri gitme olanandan memnuniyetle vazgeebi lirdim. Ancak artk ok ge. brahim her an vazgeebilir, t mnn bir ayartma snav olduunu grp piman olabilir. O zaman konuabilir, o zaman herkes onu anlayacaktr -an cak o zaman O artk brahim olamaz. brahim konuamaz. Her eyi aklayabilecek olan ey, onun sylemeyecei ey (yani anlalabilecek biimde), bu nun bir snama olduudur -ancak dikkat ediniz, iinde eti in ayartma olduu bir snama-. Bu snamaya konulan ev rensel cephesinden gelen bir gmendir. Ve yine de bir son raki sz syleyebilmesi daha da zordur. Daha nce yeterin ce akland gibi, brahim iki hamle yapar. Sonsuz teslimi yet hamlesini yapar ve shak zerindeki hakkndan vazge er, bu zel bir grev olduundan hi kimsenin anlayabilece i bir ey deildir. Ancak sonra, tam o hamleyi yaparken bir hamleyi daha, iman hamlesini de yapar. Bu onun avuntusu dur. Zira der ki; "Ama bu gereklemeyecek ya da eer ger ekleirse Tanr bana absrdn gcyle yeni bir shak vere-

120

I. Korintliler 14.23.

cektir." Trajik kahraman en azndan yknn sonuna ular. Iphigenia babasnn kararna boyun eer, sonsuz teslimiyet hamlesini kendisi yapar ve imdi artk birbirlerini anlarlar. Iphigenia, Agamemnon'u anlayabilir, zira onun eylemi ev renseli ifade etmektedir. br yandan eer Agamemnon ona deseydi ki; "Her ne kadar Tanr seni bir kurban olarak isti yorsa da, istememi olmas da mmkndr -absrdn g cyle", Iphigenia iin Agamemnon annda anlalmaz hale gelecekti. Eer bunu insan hesaplarnn gcyle syleyebilseydi, o zaman Iphigenia kesinlikle onu anlayabilirdi. Ancak bu Agamemnon'un sonsuz teslimiyet hamlesi yapmam ol duu anlamna gelecekti ve o zaman bir kahraman olamaya cakt ve o zan an khinin szleri yalnzca bir masal ve btn olay bir vodvil paras olacakt. Bu nedenle brahim konumad. Yalnzca brahim'in bir sz, shak'a tek cevab korundu. Bu cevap onun daha nce konumadna yeterli kant saylabilir. shak, brahim'e ya klarak kurban edilecek koyunun nerede121 olduunu sordu "ve brahim dedi ki: Olum, Tanr yakmalk sunu iin koyu nu kendisi tedarik eder." brahim'in bu son szn burada biraz daha yakndan ele alacam. Eer bu sz olmasayd, btn olayda bir eyler eksik kalacakt- Eer o farkl bir sz olsayd, her ey karma a iinde dalacakt. Ben sk sk bir trajik kahramann trajedisinin ne kadar ile ri gitmesi gerektii, ac ekmeyi ya da eylemini tamamlayp tamamlayamad konusunda dndm. Benim grebildi im kadaryla bu onun ait olduu yaam cephesine, onun yaamnn entelektel neminin boyutuna, onun ac ekme si ya da eyleminin ruhla ne kadar ilikili olduuna baldr. uras aktr ki trajik kahraman tamamlanma annda, herkes gibi birka sz syleme hatta birka uygun sz syle me olanana sahiptir. Ancak sorun bunlar sylemesinin onun iin uygun olup olmaddr. Eer onun yaamnn
121

Yaratl 22.8

nemi bir dsal eylemden oluuyorsa, o zaman syleyecek hibir eyi yoktur, zira syleyecei her ey yalnzca yapt etkiyi zayflatacak bir yararsz gevezeliktir. Halbuki trajedi nin treleri onun grevini, bu ister bir strap isterse bir ey lem olsun, suskunluk iinde tamamlamasn gerektirmekte dir. Bu nedenle ok uzaklara gitmeden en yakn rneimiz den devam edeceim. Eer Agamemnon kendisi, Calchas (khin) deil, Iphigenia'ya kar ba ekmek zorunda ol sayd, o zaman son anda bir ka sz sylemek isteyerek ken disini kk drebilirdi. Herkes onun eyleminin anlamn biliyordu; btn dindarlk, acma, duygu ve gz yalar s reci iini bitirmiti ve bunun yannda onun yaamnn ruhla hibir ilikisi olmamt; yani o bir retmen ya da ruhun ta n deildi. br yandan eer kahramann yaamnn anla m ruha doru bir eilim gsterseydi, bir yorumun yokluu eyleminin yapt etkiyi azaltacakt. Sylemesi gereken, sy lenmesi uygun olan eyler bir para cafcafl sz deil, en kri tik anda kendisini tamamladn ifade eden bir eyler olma ldr. Bu tr bir entelektel trajik kahraman, insanlarn sklk la havaice arzuladklar eyi, yani son sze sahip olma ve onu tutmay baarmaldr. Biz ondan herhangi bir trajik kah ramann, kahraman olurken taknd yce tavr bekliyoruz, ancak bundan da te bir sz bekleriz. Bu nedenle sradan bir trajik kahraman ancak ldkten sonra lmsz hale gelir ken, entelektel trajik kahraman ise kahramanln ac ek meyle (lmle) tamamladnda, lmeden nceki son szy le lmsz hale gelecektir. Buna rnek olarak Socrates alnabilir. O bir entelektel trajik kahramand. Kendi lm cezas ona bildirildi. O anda ld. lmenin btn ruh gcn kullanmay gerektirdiini, kahramann daima lmnden nce ldn kavramadk a, yaam hakknda gzlemlerinizde ok ileri gidemezsiniz. Bu nedenle bir kahraman olarak Socrates'in sakin ve ferah olmas beklenir, ancak bir entelektel kahraman olarak son anda kendisini gerekletirmek iin yeterli ruhsal gce sahip olmas gerekir. Bu nedenle o sradan bir trajik kahraman gi

bi, o lmle yz yze gelmeye younlaamaz, bir sonraki hamleyi o kadar abuk yapmaldr ki ayn anda bu atma nn bilinli olarak zerinde kalp kendisini srarla ileri sr meye devam etmelidir. Socrates lm krizinde suskun kal sayd, yaamnn etkisini zayflatacak, iinde ironinin esnek liinin bulunmad kukusu uyanacakt. Halbuki o bir te mel g olarak ironiyi yalnzca esnekliini kritik anda kul lanmak zorunda olduu, kart standarda gre ise duygusal olarak kendisini glendirmek iin kulland bir oyun ola rak grmtr.* Benim burada zet olarak iaret ettiim ey gerekten de brahim'e uygulanamaz. Belki kii brahim iin analoji yo luyla baz uygun szler bulabileceini sanabilir; ancak bun lar kiinin brahim'in kendisini son anda ba sessizce karmakla deil, imann babas olarak ruhsal anlamda mutlak neme sahip olduunu grerek, bir eyler sylemekle ger ekletirmesini gerekli grd lde sz konusu olur. Ne sylemesi gerektiine gelince, peinen bir fikir oluturamyorum. Bir kez szn sylediinde onu anlayabileceim den kukum yok, hatta bir anlamda sylenenlerden onu an layabilirim, yine de ona daha nceki durumdan daha fazla yaklaamam. Eer Socrates'den hibir yorum duymam ol saydk, kendimi onun yerine koyabilir ve bir yorum yapabi lirdim ve eer bunu ben yapamazsam bir air yapabilirdi. Ancak hibir air brahim'e ulaamaz. brahim'in son szn daha yakndan incelemeye devam etmeden, ilk olarak brahim'in herhangi bir ey syleyecek noktaya gelmesinin glne dikkat ekmek istiyorum. Yu karda akladm gibi, paradokstaki strap ve kayg tam

Socratesin rates bir

szlerinin ok ynden

kararl Platon

szler

olarak

grlp olarak

grlemeyecei harcanmtr. kendisini

tartmaldr. unu

Zira

Soc lm yaa

tarafndan verdii cezas jest ironik

iirsel

neriyorum: Onu

cezas ona tebli edildi, o anda ld ve lm yendi ve hayretler uyandran oyluk o unlukla mn ya da mahkum aptal edildiinde koparan bir nl yantyla bu gerekletirdi.122 daha sokak kendisinden lm hakkndaki bulamazd, yorumdan kstahlnda

samalnda

122 platonun Apology'si, 36 A. Baz metinlerde otuz oy denilmektedir.

170

olarak suskunluktan kaynaklanmaktadr, brahim konua maz.* O zaman bu adan onun konumasnn istemek bir z elikidir. Ama eer kii onun tekrar paradokstan kmasn, bylece kritik anda onu askya almasn isterse, o zaman b rahim olmaktan kacak ve daha nce olan her eyi sfra in direcektir. brahim, kritik anda shak'a "kurban edilecek olan sensin" deseydi bu bir zayflk olacakt ve zayflk onun b tn acy nceden imgeleme ruh olgunluuna ve younla masna sahip olmayarak, acnn bir ksmn bir kenara brak ma ve bylece gerek acnn imgelenenden daha byk ol duunu ispatlamasndan kaynaklanr. Bunun yannda bu tr bir konumayla brahim, paradoksun dna kacakt ve eer gerekten de shak ile konumak istese, kendi durumu nu bir ayartma snavna dntrmek zorunda kalacakt. Aksi halde hibir ey sylemeyebilir ve eer bylece duru munu deitirirse o zaman bir trajik kahraman bile olamaz. Yine de brahim'in son sz korundu ve paradoksu anla yabildiim kadar, brahim'in btn varln da o szden an layabilirim. lk ve en nemli ey brahim'in hibir ey syle memesi ve bunun, sylemek istediklerini syleme biimi ol masdr. Onun shak'a cevab ironi biimindedir, zira bir ey ler sylemek ama yine de sylenmesi gerekeni sylememek daima ironidir. shak brahim'e sorar, nk onun bildiini varsaymaktadr. imdi eer brahim; "Hibir ey bilmiyo rum." diye cevap verseydi, doru olmayan bir eyi sylemi olacakt. Hibir ey syleyemez, zira bildii ey hibir ey syleyemeyeceidir. Bu nedenle yle cevap verir; "Olum Tanr yaklan kurban iin koyunu kendisi tedarik eder." Bu rada kii brahim'in ruhunda, daha nce akland gibi, bir ikili hamle grmektedir. Eer brahim sadece shak zerin

Buraya analoji bitirmek Bk, 39.123

kadar zorunda

ortada kald

bir ve

analoji dedi

sorunu son ki;

vardr,

Pythagorasun srekli ldrlmek

lmndeki srdrd daha iyidir.

olaylar

da

bir 8.

salamaktadr.

Pythagoras,

anlarnda

suskunluunu Diogenes,

Konumaktan

*23 Laerteli Diogenes Laertius, byk ihtimalle M.S. 2. yzylda Kilikyada yaam olup, on kitap halinde Lives of Philosophers' yazmtr.

deki hakkndan vazgeseydi ve baka bir ey yapmasayd, gerek olmayan bir eyi sylemi olacakt. nk Tanr'nn shak'n kurban edilmesini istediini bilmektedir ve tam bu anda shak' kurban etmeye hazr olduunu da bilmektedir. Bu nedenle bu hamleyi yaptktan sonra brahim ayn anda bir sonrakini gerekletirmekte, absrdn gcyle hamleyi yapmaktadr. Burada artk doru olmayan hibir eyi syle memektedir, nk absrdn gcyle Tanr'nn olduka farkl bir ey yapmas mmkndr. O zaman gerek olma yan hibir ey sylememekte, ama hibir ey de syleme mektedir; zira yabanc bir lisanda konumaktadr. shak' kurban edecek olann brahim'in kendisi olduunu dn dmzde bu daha da ikr hale gelmektedir. Eer grev farkl bir ey olmu olsayd, eer Tanr brahim'e shak' Moriah dana karmasn emretmi ve sonra da shak'a kendi aleviyle saldrp onu bu biimde bir kurban olarak alm ol sayd, brahim doru bir biimde, imdi yapt gibi gizemli bir tarzda konumaya hakk olurdu; zira bu durumda kendi si de ne olacan bilemezdi. Ancak grev brahim'e verildi inden, harekete gemesi gereken odur, buna gre kritik an da ne yapmak zere olduunu bilmesi ve shak'n kurban edileceini bilmesi gerekir. Eer kesinlikle bilmiyorsa, o za man sonsuz teslimiyet hamlesini yapmam demektir, bu du rumda da szleri gerekten de gerei yanstmamaktadr. Fakat ayn zamanda brahim olmaktan ok uzaktadr. Bir tra jik kahramandan daha nemsizdir. Bu durumda brahim as lnda, ne unu ne de bunu yapmaya karar veremeyen karar sz bir adamdr ve bu nedenle daima bilmecelerle konua caktr. Ancak byle bir kararsz, iman valyesinin yalnzca basit bir parodisidir. Burada da grnmektedir ki, kii brahim'i ancak para doksu anlad kadar anlayabilir. Kendi adma bir bakma brahim'i anlayabiliyorum, ancak ok iyi gryorum ki bra him gibi hamle yapmaya cesaretim olmad gibi, bu ynde konumaya da cesaretim yok. Ancak brahim'in yaptnn bu adan nemsiz olduunu sylemiyorum, aksine onun

yapt tek mucizedir. Ve adalar trajik kahraman hakknda ne dndler? Ve saygnlarn soylu topluluu, her kuakta atalar hakknda hkm vermekle grevlendirilen jri ayn karara vardlar. Ama kimse brahim'i anlayamad. Ve bir de onun neyi ger ekletirdiini dn! Sevgisine sadk kalmak. Ancak Tanr'y seven kimsenin gzyalarna gereksinimi yoktur, hay ranla gereksinimi yoktur ve ektii aclar sevgiyle unutur; gerekten de bu aclar tamamen unutur ki sonrasnda Tan r'nn kendisi hatrlatmazsa o acsnn en kk bir izi kal maz. Zira Tanr strab gizlice grmekte ve bilmektedir ve gzyalarn saymakta ve hibir eyi unutmamaktadr. yleyse ya burada bir paradoks vardr ki, tekil birey zel olarak Mutlak'la mutlak bir iliki iindedir, ya da brahim l mtr.

SONSZ

Bir zamanlar Hollanda'da baharat piyasas biraz dur gun olduunda, tccarlar fiyat ykseltmek iin baz malla rn denize dkmlerdi. Bu affedilebilir, belki de gerekli bir sava hilesiydi. Acaba ruh dnyasnda da benzer bir eye ge reksinimimiz var mdr? Acaba zirvelere ulatmz ve geri de sadece dindarcasna hl o noktaya gelemediimize inan mak ve bylece vakit geirecek bir eylere sahip olmamz ge rektiine ok mu eminiz? imdiki kuan gereksinim duy duu ey, bu tr bir kendi kendini aldatma hilesi midir? Bu nunla m mkemmel ustalk iin eitilecektir? Yoksa kendi kendini aldatma sanatnda henz o kadar mkemmelleme di mi? Ya da bu kuan gereksinim duyduu ey, korkusuz ca ve drste, grevlere dikkat eken drst bir ciddilik mi dir? nmzdeki grevleri sevimli biimde evreleyen, by lece insanlar tela iinde zirvelere komak istemekten kor kutmayan, ancak grevleri gen, gzel ve ekicilii fark edi lecek halde ve herkese davetkr biimde, ancak yine de ar ve soylu akllara bir ilham olarak tutan ey, drst ciddilik midir? Zira soylu mizalar ancak zorluklardan ilham alrlar. Bir kuan dierinden renecei ne kadar ok ey olsa da, bir kuak asla insan faktrn gerek anlamda atalarndan renemez. Bu adan her bir kuak taze bir balang yapar, bir nceki kuaktan, bu kuan grevinden kaytarp kendi kendini aldatmam olmas kaydyla, farkl bir grevi yoktur ve daha ileri gitmez. Bu otantik insan faktr tutkudur. Tut kuda bir nesil hem kendisini hem de bir dierini tam olarak

anlar. Bu nedenle hibir kuak bir dierinden nasl sevecei ni renmez, hibir kuak balangtan baka bir yerden ba layamaz, hibir sonraki kuan grevi atalarnnkinden da ha ksa deildir ve eer bir kimse, eski kuaktan farkl ola rak, sevgiyle yetinmek istemeyip daha ileri gitmek isterse, o zaman bu sadece bo ve aptalca bir istek olacaktr. nsanolundaki en yce tutku imandr ve burada hibir kuak atalarnn brakt yerden balamaz, her bir kuak balangtan balar, yerine gelen kuak, nceki kuan gre vine sadk olmu olmas ve ihanet etmemi olmas artyla bu nceki kuaktan daha ileri gidemez. Bu bezdirici grnse de, kendi grevim bilen ve nceki kuan da ayn grevi stlendii gereine aldrmayan bir kuak iin yle deildir. Ancak eer o zgn nesil ya da iindeki bireyler, dnyay yalnzca ruhun ynettii ve bezmeme tahammlne sahip bir konumu igal ettiklerini varsayarlarsa, o zaman onlar iin bezdirici olacaktr. Bir kuan balad yer bu nokta ise, bu yanl bir yorumlamadr ve o zaman btn varoluun bu ku ak iin yanl yorumlanm grnmesine neden aalm? Zira hi kimse hayat yaarken gkyzne kan ve oradan yer yzne bakarak onu kmseyen terzinin yaptndan daha yanl yorumlamamtr.124 Kuak yalnzca kendi gre vi hakknda kaygland srece, ki bu onun eriebilecei en yce yerdir, bezemez. Bu grev bir insan yaam iin daima yeterlidir. ocuklar tatil gnnde btn oyunlar leye ka dar bitirdikten sonra sabrszca; "Kimse yeni bir oyun d nemiyor m?" diye sorduklarnda, bu onlarn, bildikleri oyunlarn btn gn srmesini salayan ayn ya da bir n ceki kuan ocuklarndan daha gelimi ve ilerlemi ol duklarn m gsterir? Yoksa bu durum, o ocuklarn oyuna ait iyi mizal ciddiyet olarak adlandrabileceim eyden yoksun olduklarn m gsterir? man insanolunun iindeki en yce tutkudur. Her bir
124 Gkyzndeki Terzi, Grimms Masallar, Cilt 1, 2. basm (1819), s. 177. Ancak Grimmse gre terzi gerekten lmt.

kuakta bir oklan bu noktaya kadar gelemez, ancak hi kimse daha ileri gidemez. amzda da bunu kefedemeyen bir oklar olup olmad sorusunu ak brakyorum. Ben yalnzca kendi deneyimime gnderme yapabilirim; daha gi decek yolu olduu gereini gizlemeyen kii, bu nedenle ne kendisini ne de yce olan, ycelii bir nemsizlie, kiinin mmkn olduu kadar abuk atlatmak istedii bir ocuk hastalna indirgemekle kandrmak istemez. Ancak yaam da yeterince grev vardr, hatta iman noktasna kadar gelme yi baaramayan iin bile. O bile eer bu drste yaam se verse bu bir kayp olmayacak, hatta bunu yapabilirse en y celik duygusuna sahip olanlar ve onu kavramlar bile onun la asla kyaslanamayacaktr. Ancak her kim iman noktasna gelirse (ister ok yetenekli isterse basit fikirli olsun hi fark etmez) orada durgun kalmayacaktr. Aslnda birisi bunu ona sylerse ok olacaktr. Birisi a aknda durgunlatn syleyecek olsa k kzacak ve "Hibir ekilde akmda dur gunlamadm, zira benim yaamm akmn iinde" diye ya nt verecektir. Ve yine de o dahi daha ileri, baka bir noktaya gidemez. Zira daha ileri gidemeyeceini anladnda mutla ka bir baka yant olacaktr. "Kii mutlaka daha ileri gitmelidir, mutlaka daha ileri git melidir." Bu devam etme gereksinimi eskiden beri srmekte dir. Dncelerini yazmlarnda ve yazmlarn Diana Mabedi'nde toplayan (zira dnceleri onun yaamndaki zrhy d, bu nedenle onu tanrann mabedine ast) 'Anlalmas g' Heraclitus, demitir ki; "Kimse ayn nehirden iki kez ge emez."* Anlalmaz Heraclitus'un bu noktada durmayan, ileri geen bir mridi vard ve o eklemiti; "Kimse bunu bir kez bile yapamaz."** Byle bir mride sahipti zavall Herac litus! Bu ilerleme Heraclit prensibini hamleyi inkar eden bir Eleat doktrine dntrd ve ama o mridin yapmak iste

Chai

potamou

rol

apeikadzon

ta

onta

legei

hos

dis

es

ton

auton

potamon

ouk

embaiis

Platonun Cratyllus. ** Tennemann Gesch. D. Philos, Ister B, s. 220

dii, Heraclitus'un terk ettiine geri dnmek deil, ileri gi den Heraclitus'un mridi olmakt.