Sistemet numerike

Per paraqitjen e vlerave numerike te ndryshme perdoren simbolet te vecanta gjegjeishte

shifrat. Duke i radhitur keto shifra ne vargje fitohen numrat, grumbuli i te gjith numrave te
cilet munden me u fituar me kombinimin e shifrave e formojne Sistemin Numerik.
Njeriu ka filluar me numeruar para se me i shkruar vlerat numerike ndersa kur grumbulli i
vlerave numerike eshte rritur atehere eshte paraqitur nevoja per shkruarjen e tyre. Keshtu
filimishte eshte paraqitetur Sistemi numerik Romak duke i shkruar numrat permes shifrave
te pervetesuara :
NjI
Pese V
DhjeteX
.etj.
Me vone kur paraqitet nevoja per operacione arifmetikore sistemi numerik romak tregohet
jo praktik dhe deperton i ashtuquajturi Sistemi numerik Arab i cili shkruhet permes shifrave
ose simboleve 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.
Grumbulli i simboleve ose shifrave te ndryshme te cilat perdoren gjate shkruajtjes numrave
ne ate sistem paraqet Bazen e atij sistemi numerik.
Keshtu qe sistemi numerik per shkruajtjen e te cilit psh perdoren dhjete shifra
(0,1,2,3,4,5,6,7,8,9) bazen e ka 10(dhjete), gjithshtu keta shifra munden me ndrruar
pocicionin e tyre prandaj edhe kte sistem e quajm Sistem Pozicional te numrave
Sistemet jopozicionale
Veqori themelore e ketyre sistemeve eshte se
simbolet me te cilat mundesohet paraqitja e te
dhenave permes tyre, kane paraqitje fikse dhe nuk
varen fare nga pozita ne te cilen ndodhen ne nje
varg te shenimeve te te dhenave. P.sh nese merret
nje varge i zakonshem i numrave 1,2,3 i paraqitur
ne radhen 132 dhe 321, atehere keta dallojne ne
mes veti , me cka tregone se shenja ne varge dallon
nga pozita ku ndodhet, ndersa te keto sisteme nje
gje e tille nuk ndodhe. Si sisteme me te njohura
deri me sot, te sistemeve jopozicionale jane sistem
grek dhe ai romake.
Llojet e sistemeve numerike

Deri me sot jane paraqitur dy tipe themelore
te sistemeve numerike per nga paraqitja dhe
funksionaliteti i tyre. Keto sisteme jane :
Sistemet jopozicionale dhe
Sistemet pozicionale
Sistemet jopozicionale
Sistemi grek i numerimit me ane te simboleve





Sistemi romak i numerimit
1
2
10
0

1 I
2 II
50 L
Sistemet pozicionale
Sistemet pozicionale jane sisteme shume me
funksionale se sa ato te permendura me pare,
jopozicionale. Njeri nder sistemet me te mira
pozicionale deri me sote eshte sistemi arab i
numrave (i njohur edhe si sistem decimal).Sic
e dime sistemi i tille ka 10 elemente e te cilat
jane 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.
Sistemi pozicional numerik arab
Simbolet e tije jane 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9
Veprimi i mbledhjes
Veprimi i shumzimit
Veprimi i mblidhjes
Dihet se veprimi i mbledhjes behet si me
poshte:

12736
+
345
13081
Veprimi i zbritjes
Per shembullin e meparshem do te kemi


12736
-
345
12391
Veprimi i shumzimit
123
X
32
246
369
3936
Veprimi i pjestimit
234:2=117
Sistemet tjera pozicionale numerike
Si sisteme te tjera pozicionale numerike te
cilat do ti permendim ne vijim jane edhe keto:
Sistemi numerik binar
Sistemi numerik decimal
Sistemi numerik oktal
Sistemi numerik hexadecimal
Njehsimet ne sistemin binar
Sistemi binar eshte i perbere prej 2
elementeve. Elementet e sistemit binar jane
0 dhe 1, me kete tregohet se edhe baza e
sistemit te tille eshte 2.
Veprimet te cilat do ti shqyrtojme ne kete
sistem do te jene:
Veprimi i mbledhjes
Veprimi i shumezimit
Sistemi me baze 10

- Ne jeten e perditshme te gjithe jemi te familjarizuar me
perdorimin e sistemit baze 10, i cili perbehet nga 10 shifra:
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.
- Cdo numer paraqitet si nje grup shifrash ku shifra e pare ne te
majte te presjes dhjetore perben shifren e njesheve, e dyta
shifren e dhjetesheve (10 ne fuqi 1 ) , e treta shifren e qindesheve
(10 ne fuqi 2), e katerta shifren e mijesheve (10 ne fuqi3) etj.

-Per shembull:

59476 = 5 x 10 ne fuqi4 + 9 x 10 ne fuqi3 + 4 x 10ne fuqi 2 + 7 x
10ne fuqi 1 + 6 ne fuqi 0
Sisteme te tjera numerike

- Sistemi me baze 10 nuk eshte i vetmi sistem numerik.
- Cdo numer natyror me i madh ose i barabarte me 2 mund te
sherbeje si baze e nje sistemi numerik.
- Numri i shifrave te nje sistemi numerik eshte i barabarte me
bazen e tij.

- Shembuj sistemesh numerike:

Baza e sistemit Shifrat
2 0, 1
3 0, 1, 2
4 0, 1,2,3
8 0,1,2,3,4,5,6,7
10 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9
16 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F
Sisteme te tjera numerike

- Ne sistemin me baze 16, na duhen simbole te tjera (pervec 0,1,2,
, 9) per te paraqitur shifrat dhe me marreveshje jane zgjedhur 6
shkronjat e para te alfabetit te anglishtes:
- A shifra me vlere 10
- B shifra me vlere 11
- C shifra me vlere 12
- D shifra me vlere 13
- E shifra me vlere 14
-F shifra me vlere 15

- Kompjuterat funksionojne me sistemin numerik me baze 2 (binar),
ndaj kryesisht do jemi te interesuar te kuptojme kete sistem
numerik, por pervec ketij edhe sistemet numerike me baze 8
(oktal) dhe me baze 16 (hekzadecimal) per arsye se jane sisteme
per te cilat konvertimi ne sistemin me baze 2 eshte mjaft i
thjeshte.
-Kompjuterat funksionojne me sistemin me baze 2. Per arsye te kufizimeve
fizike nuk eshte e mundur te implementohen kompjutera me sisteme
numerike me baze me te madhe se 2. Psh ne gjysmepercjellesa tensioni i
larte 5V perfaqeson shifren 1 kurse tensioni i ulet 0.5V perfaqeson
shifren 0. Praktikisht ndodhin luhatje te tensionit dhe nga 5V mund te
shkoje psh 3.8V. Kjo gje ne sistemin me baze 2 nuk perben problem per
arsye se serish deshifrohet si shifra 1.

- Nqs do te implementonim sistemin me baze 10, per secilen nga shifrat do
na duhej te percaktonim nje vlere te tensionit, psh 0.5 V per shifren 0,
tensioni 1 V per shifren 1, tensioni 1.5V per shifren 2, dhe 4.5V per
shifren 9. Ne kushte ideale kjo do te funksiononte, por praktikisht ndodhin
luhatje te tensionit dhe ne kete rast deshifrimi behet mjaft kompleks, per te
mos thene i pamundur.
Pse kompjuterat perdorin sistemin binar?
Llogaritjet me numrat binar
0 + 0 = 0
0 + 1 = 1
1 + 0 = 1
1 + 1 = 0 bartet 1
21111211
10110101
+ 10001101
11000111
1000001001
0 - 0 = 0
0 - 1 =1 dhe 1 hua
1 - 0 = 1
1 - 1 = 0

Mbledhja:
Zbritja
0 0 = 0
0 1 = 0
1 0 = 0
1 1 = 1
1111
x1101
1111
0000
1111
1111
1100011
Shumezimi
10101011.11
x 0.011
1010101111
1010101111
0000000000
0000000000
01000000.01101
0 : 0 = ?
0 : 1 = 0
1 : 0 = ?
1 : 1 = 1
Pjestimi:
Gjate pjestimit te dy numrave binar me lehte eshte qe pjesa e
shifrave qe pjestohen dhe pjestuesi te konvertohen ne numra te
sistemit decimal.
Me ? Jane shenue rezultatet kur pjestimi me zero eshte I
palogjikshem
Duhet te respektohen rregullat matematikore si ne shyembull
Shembulli 1:
Shenderimi ne numra binar:
Mbledhja:
Zbritja:
Shumezimi:
Pjestimi:
Konvertimi mga sistemi numerik decimal n sistemin numerik binar 8-bitsh
Dy mnyra themelore pr konvertim:
Mnyra e par:

Nr Decimal a e prmban numrin 128
Po( 1 _ _ _ _ _ _ _) JO (0 _ _ _ _ _ _ _ )
A prmban edhe numrin 64
Po (_ 1 _ _ _ _ _ _ ) JO (_ 0 _ _ _ _ _ _ )
A prmban edhe numrin 32
Po(_ _ 1_ _ _ _ _ ) JO (_ _ 0 _ _ _ _ _ )
A prmban edhe numrin 16
Po( _ _ _ 1 _ _ _ _ ) JO ( _ _ _ 0 _ _ _ _ )
Nr Decimal a e prmban nurnrin 8
PO ( _ _ _ _ 1 _ _ _) JO ( _ _ _ _ 0 _ _ _)
A prmban edhe numrin 4
PO ( _ _ _ _ _ 1 _ _) JO ( _ _ _ _ _0 _ _)
A prmban edhe numrin 2
PO ( _ _ _ _ _ _1 _ ) JO ( _ _ _ _ _ _ 0 _)
A prmban edhe numrin 1
PO ( _ _ _ _ _ _ _ 1) JO ( _ _ _ _ _ _ _ 0 )
Mnyra e dyt (Mnyra e mbetjeve). Kjo metod shfrytzon pjestimet e
prsritura duke shfrytzuar numrin themelor t sistemit numerik (n kt
rast 2)

Shembuli: Konvertimi i numrit decimal 192 n numr binar

192/2 = 96 me mbetjen 0

96/2 = 48 me mbetjen 0

48/2 = 24 me mbetjen 0

24/2 = 12 me mbetjen 0

12/2 = 6 me mbetjen 0

6/2 = 3 me mbetjen 0

3/2 = 1 me mbetjen 1

1/2 = 0 me mbetjen 1
Konvertimi nga sistemi. numerik binar ne sistemin numerik decimal

Konvertimi i numrit 01110000
0 x 2
0
= 0

0 x 2
1
= 0

0 x 2
2
= 0

0 x 2
3
= 0

1 x 2
4
= 16

1 x 2
5
= 32

1 x 2
6
= 64

0 x 2
7
= 0

Shuma 112

Paraqitja e numrit ne sistemin
hexadecimal
Cdo numer ka formen e trajtes
a=(a
1
a
2
a
3
a
4
a
4
a
15
)
16
ku numrat a
i
jane njeri
nga numrat {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F}

Te paraqitet ne sistemin hexadecimal numri
37=2x16
1
+5x16
0
=(25)
16

Konvertimi (shendrrimi) i numrit nga
sistemi binar ne ate decimal
Te kthehet ne sistemin binar numri decimal
45
45=1x2
5
+0x2
4
+1x2
3
+1x2
2
+0x2+1x2
0
=(101101)
2
Te kthehet ne sistemin decimal numri
(10111101)
2
=1x2
7
+0x2
6
+1x2
5
+1x2
4
+1x2
3
+1x2
2
+0x2
1
+1x2
0
=128+32+16+8+4+1=189
Konvertimi nga sistemi decimal ne
binar
Te tregohet rruga sipas te ciles numri 234
kthehet ne sistemin binar
234:2 =117 ME MBETJE 0
117:2=58 ME MBETJE 1
58:2=29 ME MBETJE 0
29:2=14 ME MBETJE 1
14:2=7 ME MBETJE 0
7:2=3 ME MBETJE 1
3:2=1ME MBETJE 1
1:2 NUK ESHTE NUMER I PLOTE ,KA MBETJE 1

KTHIMI NGA NUMRI DECIMAL NE
BINAR
NUMRI I KERKUAR BINAR MERRET NE RADHEN
NGA POSHT LART(te treguare si ne figure me ane te
shigjetes se kuqe) SI VIJON (11101010)
2
=234
Te kthehet ne trajte binare numri (0.43)
10

Ne kete rast e shumzojme numrin e dhene me 2
0.43x2=0.86 me shifren e pare 0
0.86x2=1.72 me shifren e pare 1
0.72x2=1.44 me shifren e pare 1 e keshtu me radhe
marrim numrin binar
(0.43)
10
=(0.11)
2
me tri shifra perafruese
Kthimi nga numri decimal ne binar
Te kthehen numrat decimale ne trajten
binare
(224.87)
10

(65.765)
10


Konvertimi i numrit nga sistemi
decimal ne ate oktal
Te shprehet numri decimal 132 ,ne

numer te
sistemit oktal
132:8=16 me mbetje 4
16:8=2 me mbetje 0
2:8=nuk eshte numer i plote,shenohet numri
qe ka mbetur e ai eshte 2.
Numri i kerkuare ne trajte oktale eshte(204)
8

Konvertimi i numrit decimal ne ate
oktal
Te kthehet ne trajte oktale numri
(0.243)
10
(12.65)
10

Numrin 0.243 e shumzojme me 8 dhe kemi
0.243x8=1.944 me shifer te pare 1
0.944x8=7.552 me shifren e pare 7
E keshtu me radhe merret (0.243)
10
=(0.17)
8

Konvertimi i numrit nga sistemi oktal
ne ate decimal
Te shprehet ne trajte decimale numri oktal
(3507)
8

(3507)
8
=3x8
3
+5x8
2
+0x8
1
+7x8
0
=1863
Te shprehet ne trajte decimale numri
(5403)
8
Konvertimi i numrit nga sistemi
decimal ne hexadecimal
Te kthehet numri decimal 4623 ne ate
hexadecimal
4623:16=288 mbetja 15=F
288:16=18 me mbetje 0
18:16=1 me mbetje 2
1 nuk ka pjestues te plote me 18 dhe mbetet
1
Numri i kerkuare eshte (120F)
16

Konvertimi i numrit nga sistemi
decimal ne hexadecimal
Te kthehet ne trajte hexadecimale numri
decimal (0.345)
10
0.345x16=5.520 me shifren e pare 5
0.520x16=8.320 me shifren e pare 8
E keshtu me radhe marrim (0.345)
10
=(0.58)
16

Konvertimi i numrit nga sistemi
hexadecimal ne decimal
Te kthehet ne trajte decimale numri
hexadecimal (108FB)
16

(108FB)
16
=1x16
4
+0x16
3
+8x16
2
+Fx16
1
+Bx16
0
=6
7835
Te kthehet ne trajte decimale numri
(ABF56)
16

Kthimi i numrit binar ne oktal dhe
anasjelltas
Meqe baza e sistemit oktal eshte 8=2
3
, atehere
per paraqitjen e cfardoshme te numrit binar tri
pozita te tij paraqesin nje pozite te sistemit
oktal(pasi fuqia e 2-it ne te trete eshte 8)
Te kthehet ne sistemin oktal numri binar
(100.10101)
2
=(4.52)
8
Sepse kemi 100=4;101=5 dhe 01(0)=2
Te kthehet numri (53.26)
8
oktale ne binar(ketu
secila shifer e numrit oktal paraqitet me tri
shifra te numrit binar)
(53.26)
8
=(101011.010110)
2
pasi qe
5=101,3=011,2=010 dhe 6=110
Kthimi i numrit binar ne
hexadecimal dhe anasjelltas
Meqe baza e numrave hexadecimal eshte 16
dhe 16=2
4
,atehere numri binar kthehet ne ate
hexadecimal me marrjen e kater shifrave binare
te paraqitjes se atij numri binar.
Te kthehet ne numer hexadecimal numri
(101101.011101)
2
= (2D.74)
16

Sepse (00)10=2;1101=D;0111=7;01(00)=4
Ndersa me kthim te hexadecimal ne binar duhet
te paraqitet secila shifer me kater numra binar
(3C.76)
16
=(00111100.01110110)
2

Kuptimi i informates dhe zhvillimi
historike i saj
Informata eshte krijuar me mundesin e
komunikimit te njerezve ne mes veti, si ne
njerez te nje grupi(fisi ) ashtu edhe ne mes te
grupeve te ndryshme. Dhe ne kete menyre
edhe zhvillimi i saj eshte bere me vet
zhvillimin e njerezimit.
Menyrat e ruajtjes se informates
Ne zhvillimin historike te njerzimit, e me te edhe
zhvillimi i informatave kane pesuare ndryshime ne
paraqitjen dhe ruajtjen e tyre. Fillimisht te dhenat e
para te informatave qe ne i dallojme ne konteks
historike jane figurat(vizatimet) qe paraqiten ne
komunitetet e njerezve parahistorike qe kane jetuar
ne shpella dhe ato te dhena jane paraqitur dhe
ruajtur ne forme te figurave qe kane percaktu te
dhena te ndryshme. Me tej informata ne kinen e
lashte jane ruajtur ne papiruse, e keshtu me radhe
deri ne ditet e sotme ato ruhen ne letra (me
zbulimin e letres) dhe se fundi ato ruhen ne mjete
elektronike, ne Kompjuter(PC)
Ruajtja e informatave ne kompjuter
Ne rastet e cekura me pare, ne ruajtjen e
informatave ka pasur mangesi ne disa drejtime te
paraqitjes dhe ruajtjes se informates. Ne vijim
permendim disa nga to, p.sh ne paraqitjen dhe
ruajtjen e informates ne leter si mangesi e tyre ne
krahasim me kompjuterin eshte menyra e ruajtjes
per nga sasia volumore, d.m.th shenimet e ruajtura
ne letra zene nje sasi te madhe volumore ,perderisa
ne kompjuter shume me pake, menyra e shenimit te
tyre ne leter eshte e papermiresueshme , ndersa ne
kompjuter ajo eshte e mundur ,etj.
Modeli matematike i punes se
kompjuterit
Marrja e informates nga kompjuteri
Kuptimi i bitit dhe byte-it
Njesit me te medha te informatave se sa biti
dhe byte
Marrja e informates nga kompjuteri
Kompjuteri si aparat elektronik te dhenat i merr
permes te impulseve elektrike dhe ate ne formen
kur ka rryme ate impuls e vleresojme me shenjen 1
dhe ne rastin kur nuk ka impuls e vleresojme si
shenje zerro. Ne kete menyre behet nje modelim
matematike i punes se tije i cili ne fakte po paraqet
nje alfabet prej vetem dy shenjave dhe ato
simbolikisht do ti shenojme me 0 dhe 1. Kjo do te
thote se te gjitha te dhenat kompjuterit i paraqiten
permes ketyre dy simboleve.
Kuptimi i biti dhe bajtit
Paraqitja e njerit nga simbolet e mesiperme
0 ose 1 ne baze te te cilit mundesohet
paraqitja e te dhenave ne komjuter paraqet
nje bit. D.m.th biti paraqet njerin nga simbolet
0 ose 1. Vargu i simboleve(bitave) te
mesiperme prej 8 syresh paraqet kuptimin e
bajtit.D.m.th bajti paraqet nje grup prej 8
elementesh te cilat perbehen nga 0 dhe 1-
shat.
Njesite me te medha se sa biti dhe
bajti
Meqe paraqitja e te gjitha te dhenave ne
kompjuter nuk do te mundet me u paraqite
me ane te 8 simboleve (nje bajti) paraqitet
nevoja e zgjerimit te ketyre koncepteve ne
vargje me te medha te simboleve dhe ato
paraqiten ne trajte te
kilobajtit,gigabajtit,terabajtit,etj.
Njesit me te medha se sa biti dhe
byte
Kilo byte(Kb)=2
10
bita (shenja 0 ose 1),kjo
eshte 1024 bita
Mega byte (Mb)=2
20
bita ,kjo eshte 1048576
bita
Giga byte (Gb)=2
30
bita ,kjo paraqet
1073741824 bita
Tera byte (tb)=2
40
bita , kjo paraqet
1099511627776 bita etj.
Paraqitja e numrave ne kompjuter
Dallojme dy paraqitje te numrave ne kompjuter
Paraqitjen e numrave te plote dhe
Paraqitjen e numrave reale
Varesisht nga lloji i kompjutereve ,paraqitjes se
numrave ne kompjuter i rezervohen 2,4 apo edhe
me shume byte,kjo nenkupton se nese paraqitja
eshte 2 byte ,atehere kemi dy vargje prej tete
elementesh te simboleve 1 dhe 0 d.m.th diku
2
16
=65536 e paraqitjeve te numrave.
Paraqitja e num. ne kompjuter
Paraqitja e numrave te plote ne kompjuter arrihet
kur te gjendet komplementi i dyte i tyre, ky gjendet
ne kete menyre :le te jete dhene numri 4623,te
shkruhet paraqitja 16 biteshe e tije .
Duhet te paraqesim numrin ne sistemin binar dhe
ate me 15 shifra , pasi e para merret per shenje
,4623=001001000001111
Tani paraqitja kompjuterike 16 biteshe duke marre
edhe shenjen eshte 0001001000001111
Paraqitja e numrit pozitiv ne kompjuter behet me
konvertim direkt ne ate binar(si ne shembullin e
treguare me larte),ndersa per numrat negative kjo
behet ne kete forme :
Paraqitja e num.ne kompjuter
Le te jet dhene numri 29468,se pari e gjejme
paraqitjen binare te 29468 qe ne trajten
binare 15 biteshe eshte111001100011100 me
pas kete numer e zbresim nga maksimumi i
paraqitjes 16 biteshe te numrave 2 byte-sh i
cili per nga vlera apsolute me i madhi eshte
32768 dhe ka paraqitjen binare
1000000000000000
1000000000000000
-
111001100011100
000110011100100
Paraqitja e numrit ne kompjuter
Numri i fituare ne me siper eshte perftuare ne kete
menyre:fillojme nga e djathta dhe zerrot e para
pershkruhen se bashku me njeshin e pare, me pas
numrat e tjere nderrohen ne te kundert me
numrin mbi te . Keshtu eshte bere paraqitja e
komplementin te dyte per numrin 29468 dhe
meqe ai eshte numer negativ, shenja e pare e tije
eshte 1,perfundimisht paraqitja e tije kompjuterike
16 biteshe eshte 1000110011100100
Paraqitja e numrit ne kompjuter
Paraqitja e numrave reale ne kompjuter -Numri i
cfardoshem real e ka trajten
a.bgd x k
y
, ne kete paraqitje te tije pjesa e pare a.bgd
eshte mantisa e tij (dhe kjo per numrin 102.345 x 10
34

eshte 102.345) ,k eshte baza e numrit(qe per numrin
102.345 x 10
34
ajo eshte 10) dhe y (qe per numrin
102.345 x 10
34
eshte 34) eshte fuqia e tij.
Nese mantisa e numrit eshte nga intervali (0,1) thuhet
se numri reale ka paraqitje normale
Te shkruhet ne trajte normale numri
10001010.011
10001010.011=0.10001010011 x2
8
Paraqitja e numrit reale ne
kompjuter
Per paraqitje te numrit reale ne kompjuter se
pari numri kthehet ne trajte te normalizuar
binare ,me pas behet paraqitja binare e
eksponentit te tij (permes karakteristikes) dhe
ne fund paraqitet mantisa varesisht nga trajta
e lejuar e paraqitjes se atij numri.Nga sa u tha
me siper per numrin e cfardoshem abc.de do
te kemi kete radhe te paraqitje se numrit ne
kompjuter:


Paraqitja e numrit reale ne kompjuter
P.sh nese hapesira memorike e paraqitjes se numrit
ne kompjuter eshte 32 biteshe (4 byteshe) atehere per
paraqitje te numrit reale zakonisht 8 bite i ipen per
karakteristike dhe te tjerat per mantise .
Te paraqitet ne trajten kompjuterike 32 biteshe numri reale
156.65 ku 8 bite jane te karakteristikes dhe te tjerat per
mantise
Zgjidhje:
Se pari numrin e dhene e paraqesim ne trajte binare
156.65= 10011100.101
Me tej numrin e dhene e paraqesim ne trajte te normalizuar
binare
10011100.101=0.10011100101 x 2
8

Paraqitja e numrit reale ne
kompjuter
karakteristika merret nga fuqia e eksponentit 8
+2
7
-1 (sepse mundesit e paraqitjes se
karakteristikes te trajtes 8 biteshe jane 2
7
,pasi
nje bite eshte per shenje),kjo d.m.th se
karakteristika ne kete raste eshte 10000111 dhe
perfundimisht paraqitja 32 -biteshe per kete
numer eshte
156.65=010000111 10011100101000000000000
Te paraqitet ne trajten kompjuterike 32-biteshe
numri decimar reale 2341.876 , me karakteristike
8 biteshe dhe eksponent 2
7
-1
Paraqitja e numrit reale ne
kompjuter
Paraqitja binare 23 biteshe e tij eshte
-2341.876=-100100100101.11011011000
Forma normale e tije eshte
-0.10010010010111011011 x 2
12

Biti i shenjes eshte 1,karakteristika eshte 12+2
7
-
1=10001011
Paraqitja kompjuterike eshte
110001011 10010010010111011011000
Sistemi ASCI
Ne vazhdim shenojme elementet e sistemit ASCI
sipas te cilit edhe merren informata ne PC-te.

Shembuj te shenimeve te te
dhenave ne PC
Duke u mbeshtetur ne sistemin ASCI te behet paraqitja
e te dhenave ne kompjuter per keto shenime:
Tung
Tungjatjeta
Zgjedhje : shprehja Tung merret nga shkronjat
T=34,u=117,n=110 dhe g=103
Nga keto dhe tabela e mesiperme do te kemi kete
kombinim te paraqitjes 100010-1110101-1101110-
1100111,qe ne te vertete paraqet formen pranuese te
shenimit te mesiperm nga ana e kompjuterit.
Parashtrimi i problemit
Parashtrimi i problemit behet ne forme
matematike.Me tej behet ndertimi i diagramit
(shenimi i kodit te programit )deklarimi i te
dhenave, format nderlidhese te tyre dhe ne
fund kompajllimi si dhe aktivizimi .
Modeli matematike
Modeli matematike nenkuptone parashtrimin
e problemit dhe menyren ne te cilen do te
behet parashtrimi i problemit ne gjuhen
programuse te cilen e shqyrtojme .
Ndertimi i bllok diagramit
Ne vazhdim do te japim elementet themelore
te pergjithshme te cilat paraqiten te
bllokdiagramet.
Elementet e bllokdiagrameve
Paraqitja e nje diagrami(flowchart)
Paraqitja e nje diagrami hirearkik
Paraqitja e nje diagrami(pseudokode)
Paraqitja e nje diagrami
(flowchart,hierarchy,pseudokode)
Hyrje


Materiali q ju paraqitet sht nj prezantim i prgjithshm mbi kompjuterin.
Ky material synon t hedh bazat e nevojshme n shkencat
kompjuterike. Trajtohen n mnyre t thjesht pajisjet e kompjuterit, m pas
kalohet n nj detajim t memories dhe cpu. M tej vazhdohet me arkitekturn
e von Newmann, shpjegimin e koncepteve software dhe
hardware, dhe n fund materiali mbyllet me nj lexim pr detyrat e
sistemit operativ.

Prmbajtja

1. Prezantim i prgjithshm me pajisjet e jashtme dhe t brendshme.
2. Detajim i pajisjeve t brendshme.
3. Arkitektura e Von Newman.
4. Software dhe hardware.
5. Sistemet operative.
6. Disa koncepte t prgjithshme.
Pjeset perberese te komjuterit






1 Mainboard (pllaka ame)
2 Procesor
3 RAM
4 Hard Disk
5 Kart Grafike
6 Modem
7 Network Card
8 Monitor
9 Kas + Ushqyes
10 CD/DVD Drives
11 Tastier + Mouse
12 Speakers + Kufje+ Mikrofon

Pllaka ame me sllotet
Ftohesi - flutra
ipat
Ne veti integrojne
funksionet e ndryshme:
Gjeneratori i ores, bus
kontrelleri, tajmer,
kontrelleri nderpreres,
DMA kontrelleri, ora,
kontrelleri per tastier
Modulet e memorjes
SIMM
Modulet e memorjes
ne nje rend
DIMM
Modulet e memorjes
ne dy renda
Geheugenmodules
Modulet e memorjes te tipit Rambus
Modulet e memorjes ne pllaken ame
PCI-Kartela (rrjetit)
PCI-slotet
ISA-kartela (Arkitektura industriale
standarde)
Hard disku
Hard disku
EIDE (Magjistralat qe lidhin pajisjet
me pllaken ame)
Hard disk
Hard disk contrelleri + buffering (zbutesi)
Hard disku
3 pllaka
6 siperfaqe

ISA-kartela (Arkitektura industriale
standarde)
Hard disku
Xhami me siperfaqen e aluminit me
shtresen magnetike, e lemuar
Hard disku
6 koka (vetem 5 m mbi siperfaqen)
Per lexim nga do siperfaqe eshte nje koke
CD-ROM
Origjinal 783 MB muzike (74 min)
650 MB te dhena (me korektimin e
gabimeve)
CD-ROMI
Matrica e tastieres
Kur butoni eshte I shtypur: mbyllet nje
nderpreres.
Kodi i skanimit (x,y) konvertohet ne karakter
Buffering I brendshem(16 bytes)
Miu
ipi per kodim Sfera rrotulluese
Miu
Sfera rrotulluese
Mouse
rulat
90: X- en Y-drejtimin
Mouse
Gjeneratori I
rrezeve infra te
kuqe
Printeri laserik
Ink Jet Printerat
Te lire
Mjaft shpejt (4 ppm, ZW)
Rezolucioni I mire: 300 dpi maks 1200 dpi
(pika ne nje inq)
Vrime - Hundezat
Vrimat prej 50 m
diameter
Vrimat prej 25 m
diameter
Ink jet Metoda
Termike (Nxemja avullimi I
ngjyres)
Piezo elektrike
(mekanike)
(epson)
Cathode ray tube (CRT)
Madhesia, pamja-raporti & orientimi
Madhesia: 12, 14, 15, 17, 19, 21 inch
Pamja-raporti: 4:3 (TV) of 16:9 (film)
Orientimi: pejzazhi ose portreti



! Madhesia e dukshme < madhesia e specifume !
Thellesia e ngjyrave, rezolucioni, distanca
ne mes pikave
Ngjyrat reale: 8 byte per komponenten e ngjyres (e
kuqe, e gjelberte dhe e kalterte) sipas pikselit: 16,8
million kombinime(standardi SVGA)
Rezolucioni
XGA: 800x600 piksela & ngjyrat reale
UXGA: 1600x1200 pipiksela & ngjyrat reale
rezolucionin & thellesia e ngjyres determinon vleren
e video ramit ne video kartele
Distanca ne mes pikave: Madhesia e pikselave

Distanca ne mes pikave
0,31 mm
0,28 mm (common)
0,27 mm
0,26 mm
0,25 mm
0,51 mm (TV)
Shpejtesia e rifreskimit
Numri i koheve ne nje sekond, qe ekrani
rifreskohet
Me ju shmang dridhjeve 72 Hz, me mire
85 Hz
Pa gershetim: periodikisht krejt ekrani
rifreskohet me mire per 50% prej rreshtave
(tek/ift) [TV].

LCD-Ekranet
LCD: Liquid Cristal Display
Dy lloje:
Matricat pasive LCD
Matricat aktive LCD (e bazuar ne film
tranzistoret e holle TFT)
Burimi I drites:
I ndertuar pas LCD (backlit)
Drita ambietiale (reflektohet nepermjet
pasqyrave)
Konekcionet e jashtme
Rreze te kuqe (IrDA) 9 kB/s (75 kb/s)
Porti serial 14,3 kB/s (115 kb/s)
Porti paralel 1 MB/s
USB porti 1,5 MB/s
PS/2 porti
Internet porti 10 MB/s (100 Mb/s)
SCSI porti 80 MB/s
FC-AL (kanali me fije) 400 MB/s
Pllaka ame
ISA-sloti
PCI-sloti
AGP-sloti
Vendi per
kartelen grafike
DIMM kanalet
Vendi per procesorin
EIDE lidhjet
ipat


Monitori.




Monitort jan dy llojesh:

a. Ekrane CRT (Cathode Ray Tube)
Kta jan monitort tradicional t ngjashm me ekranin e televizorit.
Baz e parimit t puns s ktyre ekraneve sht drejtimi i nj tufe
elektronesh nga nj fush elektrike drejt ekranit, i cili sht i mbuluar s
brendshmi nga nj shtres e holl elementesh fosforeshent t cilt kur
goditen nga elektronet shndrrohen n nj pik t ndritshme q n gjuhn e
kompjuterit njihet si pixel.
b. Ekrane t shesht.


Kto jan ekranet me t cilt jan t pajisur t gjith laptopt por gjithmon e
m shum edhe kompjuterat e zakonshm. Prvec se te kompjuterat,
ekrane t shesht mund t keni par edhe tek televizort q i quajme shkurt
plazma.

N fakt plazm sht emri i njrs nga dy teknologjit m t suksesshme n
prodhimin e ekraneve t shesht: Plasma (PDP Plasma Display Panel) dhe
LCD (Liquid Crystal Display).

Teknologjia plasma e shfaq pamjen n saj t ndricimit t cliruar nga
ngacmimi i nj gazi (przierje 90% argon dhe 10% ksenon) dhe sht shum e
prshtatshme pr ekran me prmasa t mdha, ndrsa n baz t parimit t
puns s teknologjis LCD jan dy pllaka paralele brenda ekranit t orientuara
me nj knd 90 grad ndaj njra-tjetrs t cilat e polarizojn dritn e para
horizontalisht dhe e dyta vertikalisht. Midis tyre ndodhet nj lng, molekulat e
t cilit (kristalet e lngshme) kan vetin t orientohen nn pranin e nj
tensioni elektrik.

Pa pranin e tensionit drita nuk deprton dot t dyja pllakat, ndrsa kur
tensioni sht prezent molekulat e lngut orientohen sipas fushs elektrike
duke e kanalizuar dritn npr pixel-at e prmendur m lart.
Tastiera dhe miu (mouse)

Tastierat moderne jan t orientuara drejt qllimit t prdorimit. Kshtu nj
tastier pr multimedia ofron lehtsira n ekzekutimin e komandave pr dgjimin
e muziks, nj tastier pr internetin lehtson navigimin n web apo komandimin
e programeve t e-mail etj.

Mouse-i sht m i zakonshmi nga pajisjet. Pjesa m e madhe e mouse-ve sot
jan mouse optik ( e kapin lvizjen duke skanuar me lazer siprfaqen mbi t cilin
lvizin) ndryshe nga ato mekanik (lvizja mekanike e dy ingranazheve prkthehet
n lvizje t kursorit n ekran). Gjithashtu mouse-t mund t klasifikohen n ato:
- me kabll dhe
- pa kabll ( teknologjit kryesore t mouse-ve pa kabll jan infrared dhe
bluetooth).

Pajisjet hyrse dhe dalse ( ang: Input dhe Output). Tastiera dhe miu jan pajisjet
tipike t inputit. T qnit pajisje hyrse do t thot se ajo pajisje prdoret kur
duam t fusim informacion n kompjuter ( informacioni mund t jet nj fjali q
shkruajm me tastier, nj komand q japim duke klikuar etj). Monitori, i
prmendur m lart sht tipiku ndr pajisjet e ouptputit. Sic mund ta keni
kuptuar tashm pr analogji me pajisjet hyrse kur informacioni kalon nga
kompjuteri pr tek ne, psh. prmes ekranit, kemi t bjm me nj pajisje dalse.
Disa nga parametrat m t rndsishm t ekraneve, qofshin t shesht apo
jo, jan:
Madhsia:

- Llogaritet duke matur diagonalen e ekranit dhe shprehet n poli (mas
gjatsie e barabart me 2.54 cm). Madhsit tipike jan 15, 17, 19 dhe 21
poli.

Definicioni dhe Rezolucioni. (Qartsia dhe Zbrthimi)

-Qartsia (definition) ka t bj me numrin e pixel-ave q mund t shfaq
ekrani. Psh shnimi 1024x768 do t thot q ekrani mund t shfaq 1024
pixel-a horizontalisht dhe 768 vertikalisht. Kjo varet nga madhsia e ekranit
por standartet jan 800x600, 1024x768, 1280x1024,1600x1200 ku m shum
pixel-a do t thot m shum qartsi.

-Zbrthimi (resolution) i shprehur n DPI (ang.: Dots Per Inch; shqip: pika
pr poli) tregon numrin e pixel-ave pr njsi lineare t siprfaqes. Srish
sa m shum dpi aq m e lart cilsia e pamjes.

Speakers + Kufje + Mikrofon- t cilat mund t quhen s bashku pajisjet
multimediale tkompjuterit, jan ato pajisje q na mundsojn dgjimin e
tingujve me z t lart apo kufjedhe incizimin prmes mikrofonit. Nn dritn e
paragrafit t msiprm kutit e zrit (ang.:audio boxes ose speakers) dhe
kufjet jan pajisje dalse ndrsa mikrofoni pajisje hyrse.

Printer, Scanner dhe Web Cam.
Pajisje me an t s cilave ju mundeni prkatsisht: t printoni materialet q
keni n kompjuter (pra ti shtypni n letr) ; t skanoni materiale t ndryshme si
dokumente apo fotografi (nga letra t keni nj kopje n kompjuter); t
komunikoni n internet me figur apo t bni foto nga kamera n kompjuter.

Kasa- sht kutia metalike ose plastike ku ndodhen pjest e brendshme t
kompjuterit. Kasa zgjidhet n varsi t prmasave ( duhet shikuar nse ofron
hapsirn e nevojshme pr t gjitha pajisjet e brendshme q duam t kemi n
kompjuter) dhe shijeve estetike personale.

Ushqyesi- furnizon me rrym elektrike t gjitha pjest e brendshme t
kompjuterit. Ai ndodhet brenda kass dhe zakonisht shitet s bashku me t.
-Mainboard njihet edhe si motherboard ose system board. Ndodhet n njrn
an t kass dhe ka form drejtkndshi me prmasa q variojn sipas
firmave . Mbi kt pllak t holl plastike t dizenjuar me qarqe vendosen ose
lidhen me kabllo (t quajtur fisha) t gjitha pajisjet e kompjuterit.
Si t gjitha pjest e brendshme t kompjuterit edhe motherboard-i e merr
rrymn elektrike nga ushqyesi prmes nj fishe dhe ia shprndan at pajisjeve
t tjera q montohen n bord. Kuptohet se ky sht bordi kryesor dhe pa t
ska kuptim t funksionoj nj kompjuter.

-Proesori apo CPU (Central Processing Unit). sht nj komponent shum i
rndsishm i kompjuterit i prbr nga nj qark i cili n mnyr direkte apo
indirekte kryen t gjith punn q ne bjm n kompjuter. Zakonisht shitet
bashk me mainboard-in dhe nse jo duhet br kujdes q t zgjidhet nj
motherboad dhe nj proesor q mund t funksionojn s bashku.

-Memorie sht fjala m e prgjithshme pr t treguar t gjitha pjest q
shrbejn pr ruajtjen e informacioneve. N fillim tek tabela e parametrave n
vend t fjals memorie shkruhet RAM dhe zakonisht sht pikrisht RAM-i q
nnkuptohet n botn e kompjuterave sa her prmendet memoria e
kompjuterit, edhe pse si do t shohim m von ka shum pajisje q
klasifikohen si lloje memoriesh.
RAM (Random Access Memorry) sht memorie e paqndrueshme, q
nnkuptohet si memorie e cila nuk ruan t dhnat kur kompjuteri fiket.
-Hard Disk-u ruan t dhnat. Tani duhet t jeni duke menduar se hard disk
qenka nj lloj memorie prderisa ruan t dhnat dhe ky sht nj mendim
shum i sakt. sht nj memorie dhe madje e qndrueshme. Kjo do t thot
se t dhnat e magazinuara n Hard-Disk q mund jen praktikisht do lloj
informacioni me t cilin ne punojm n kompjutr si dokumente, muzik,
lojra etj, ruhen edhe pasi kompjuteri fiket. Hard disk-u lidhet me mainboard-in
prmes fishs ( kur ndodhet brenda kass) ose me nj kabll t norms USB
(dhe n kt rast quhet hard disk i jashtm).

-Karta Grafike sht qarku q mundson shfaqjen e imazheve n ekran.
Quhet kart sepse ka form drejtkndshe dhe montohet n motherboard.
Kablli i monitorit q shkon tek kasa lidhet pikrisht me kartn grafike.

-Modem. Pajisje me an t s cils bhet e mundur lidhja e internetit prmes
linjs telefonike. Mund t jet n formn e nj karte t vendosur n
mainboard ose pajisje e jashtme si sht psh printeri.

-NIC (Network Interface Card) kart rrjeti e cila shrben pr lidhjen n rrjet t
kompjuterave duke i lidhur ato fizikisht me an t kabllove specifik t rrjetit
ose nse karta sht Wireless nuk ka nevoj pr kabllo pr t krijuar rrjetin e
kompjuterave.
-CD/DVD drives ndodhen n pjesn e prparme t kass. Jan pajisjet q
lexojn apo shkruajn mbi kompakt disqet (CD) dhe DVD-te.
-Floppy Drive ndodhet gjithashtu n pjesn e prparme t kass dhe shrben
pr t punuar ( lexim/shkrim) me disketat kompjuterike.
T dish se si funksionojn gjrat brenda kompjuteritt ndihmon n prmirsimin
e prdorimit t tij si nj mjet pune. Pse ndodh q kompjuteri punon kaq avash?
Ndoshta ke viruse (programe q shkaktojn dme nga m t ndryshme) n
kompjuter.
Ndoshta memoria RAM nuk i prballon t gjitha programet q ju mund t hapni
njkohsisht, ky proes njihet si multitasking (p.sh dgjoni muzik, keni nj
program antivirusi aktiv duke skanuar dhe keni hapur dhe nj program q
krkon shum memorie).
Ndrkoh q ne presim t hapet kompjuteri far ndodh me pajisjet? Si punojn
pajisjet s bashku?. Si lidhen kto pajisje?
Korenti, q natyrisht vjen nga priza, kalon nga ushqyesi dhe ky i fundit e
shprndan rrymn n mainboard. Kompjuteri bn nj vetkontroll pr t
konstatuar nse komponentt jan t disponueshm ose jo. Ky vettest njihet si
POST (Power-On Self Test).
Mainboard ia jep rolin ROM (lloj memorieje e qndrueshme n t ciln jan
magazinuar q n fabrik disa informacione t rndsishme pr funksionimin e
kompjuterit). Tranzistort (pajisje fizike q projn rrymn ose jo) q ndodhen
n ROM, prcaktojn nse do t kaloj ose jo rrym. Me marrveshje kemi:
kalimi I rryms shnohet me 1 dhe moskalimi i saj me 0.
Ky koncept sht abstrakt, se n fakt n brendsi t kompjuterit ju nuk do t
shihni asnj njsh apo zero. Pra sht nj korrespondenc q sht vn midis
rryms dhe numrave (0 dhe 1).
Kshtu ROM prodhon nj seri zerosh dhe njshash . Kto n gjuhn e
kompjuterave njihen si bite. E thn thjesht bit-i sht nj shifr e vetme, q
mund t jet 0 ose 1. Bit sht njsia m e vogl q sht vendosur pr t
dhnat n fushn e kompjuterave. Nj tetshe bit-esh formon nj byte
(shqiptohet bajt). Si mund t llogaritet me kombinatorik t thjesht ka
gjithsej 28 = 256 kombinime t ndryshme prej 8 bitesh, pra 256 byte t
ndryshme. P.sh karakteri a prfaqsohet nga ky byte 01100001. Pra ky
kombinim (nuk kalon rrym, kalon rrym, kalon rrym, nuk kalon rrym, nuk
kalon rrym, nuk kalon rrym, nuk kalon rrym, kalon rrym) prfaqson
grmn a. Mund t hasni edhe termin oktet i cili prdoret n vend t byte. Si
do madhsi edhe byte ka shumfishat e tij. Kto jan:

1 byte (B) 8 bit
1 kilobyte (K/Kb) 210 byte = 1024 byte
1 megabyte (M/Mb) 220 byte = 1024 Kb
1 gigabyte (G/Gb) 230 byte = 1024 Mb
1 terabyte (T/Tb) 240 byte = 1024 Gb
1 petabyte (P/Pb) 250 byte = 1024 Tb
1 exabyte (E/Eb) 260 byte = 1024 Pb
1 zettabyte (Z/Zb) 270 byte = 1024 Eb
1 yottabyte (Y/Yb) 280 byte = 1024 Zb

M pas rolin e merr karta grafike, e cila prmes transistorve t vet shfaq n
ekran emrin e firms t kompjuterit.
Ve madhsis nj karakteristik tjetr e pajisjeve sht edhe shpejtsia e
tyre. Ajo matet me Hz (shqipto: herc) dhe tregon sa veprime n sekond
mund t kryej nj pajisje.
I kthehemi srish atyre shnimeve t fillimit q i quajtm parametra. Nse do
lexoni kto shnime:
Hard disk: Seagate 500 Gb do t thot se hardisku sht i firms Seagate
dhe ka madhsin 500 Gb.

Procesor: AMD 1.60 GHz do t thot se proesori sht i firms AMD (dy
llojet kryesore pr proesort jan AMD dhe INTEL ) dhe kryen afrsisht 1.6
milion veprime n sekond. Gjithsesi nuk sht nevoja t ruani at letr pr
t mbajtur mend parametrat e kompjuterit tuaj. Nj mnyr pr t par se
parametra ka nj kompjutr sht kjo:

Klikoni me butonin e djatht t mausit mbi ikonn My Computer dhe n
tabeln q shfaqet shkoni tek Properties.
-Procesori sht nj pajisje e brendshme kompjuterike, ai prkufizohet si truri i
kompjuterit, ose si komponenti m i rndsishm i kompjuterit.
Proesori i thot kompjuterit far t bj dhe kur. Cpu sht nga ato pajisje
q hyn n veprim q n fillim kur ndizet kompjuteri. N momentin q
prmendm POST duhet t themi se CPU kontrollon nse tastiera sht e
lidhur dhe punon n rregull dhe nse ndonj buton sht i shtypur.
Pra n testin e kontrollit CPU sht nj sinjalizues pr lidhjen e tastieres. Ai
prbhet nga fije elektronike t bashkuara pr t kontrolluar shpjetsin e
sinjaleve elektrike. N kontrollin e puns s kompjuterit, CPU sht prgjegjs
pr dy detyra:
S pari merr instruksionet e programeve nga memoria.
S dyti i ekzekuton kto instruksione.
Le t sqarojm se far jan instruksionet e programeve. Program quhet nj
trsi instruksionesh. Instruksionet jan nj varg rregullash t shprehura sipas
mnyrave t ndryshme. Le t marrim nj shembull: Pr t prgatitur nj
mblsir do duhej t dinim recetn : marrim lug gjelle qumsht. 1 litr
sheqer etj jan instruksione. do fjali prbn nj instruksion. E gjith receta
prbhet nga lidhja q u bhet ktyre fjalive. Pra programi (receta) sht nj
varg instruksionesh.
Instruksionet apo sentencat e programeve prkthehen n bite. Proesori luan nj
rol t jashtzakonshm n kt rast. M posht po tregohet sesi:E zm se
doni t punoni me makinn llogaritse dhe do t doni t gjeni rrnjn katrore t
nj numri. S pari do t hapni programin prkats, m pas do t shkruani
numrin dhe n fund shenjn e rrnjs katrore.

N momentin q ju hapni programin e makins llogaritse n memorie rezervohet
vendi i nevojshm. Kuptohet se n kt rast prdoret memoria e prkohshme.
Instruksionet q mund t jen shum t komplikuara n shumicn e rasteve,
coptohen n instruksione baz si psh: instruksioni shto dy numra. CPU - ja i
merr instruksionet e memories (t prkthyra n bite), m pas i ekzekuton ato
(kryen veprimin n rastin ton t rrnjs katrore). Veprimi i rrnjs katrore sht
nj instruksion jo baz, kshtu prdoret nj algoritm i caktuar pr gjetjen e
rrnjs katrore. CPU ia drgon srish memories kto ekzekutime dhe kjo e fundit i
prkthen n formatin ton (jo n bite).
Ndoshta tani mund tju lind pyetja: Po pse nuk programohen CPU q t ken
rrnjn katrore veprim baz? Prgjigja sht e thjesht: Proesort jan t
programuar sipas nevojave t prdorimit.
Nj kompjuter q do t shrbente pr pune grafike do t kishte veprime baz t
proesorit t ndryshme nga nj proesor q do ti shrbente nj kompjuteri pr
lojra shahu. Proesort programohen sipas nevojave n mnyr t till q t
punoj m shpejt secili prej nesh n punn q ka. Veprimet q do t donim t
kryenim me nj kompjuter pr inxhiniert do t na harxhonte m shum koh nse
do t donim t bnim punime grafike me t, kjo pasi instruksionet baz t
proesorit nuk jan t programuara pr pun grafike; kshtu kompjuterit ton do
ti duhej m shum koh pr t prkthyer n instruksione baz instruksionet q do
t merrte pr kto pun
grafike.
Shpejtsia CPU- Ajo zakonisht matet me (GHz), q nnkupton sa miliard
instruksione mund t kryej CPU n nj sekond. Psh: Nj CPU 1.8 GHZ mund t
ekzekutoj afrsisht 1.8 miliard instruksione t thjeshta n nj sekond. Duke
kryer miliarda veprime n nj sekond, CPU sht i aft t prodhoj sjellje
komplekse me nj shpjetsi q afrohet me at t veprimit t menjhershm t
prdoruesit t kompjuterit.

Memoria sht ajo pjes e kompjuterit ku ruhen t dhnat. Si memorie mund t
shrbej: Hard disk, Flash disk, Cd/DVD etj. T gjitha kto pajisje karakterizohen
nga madhsia (pra sa t dhna mund t mbaj nj pajisje). Sic sht prmendur
shum her tashm, t dhnat ruhen n formn e byte-ve. Ns t dhnat jan t
llojit tekst, nj byte sht i mjaftueshm pr t prfaqsuar nj karakter t vetm.
Nj kilobyte sht i aft t mbaj m shum se njmij karaktere teksti (p.sh nj
ese), nj megabyte sht i aft t mbaj m shum s nj milion karaktere teksti
(p.sh nj libr), nj gigabyte sht i aft t mbaj m shum se nj miliard
karaktere teksti (p.sh nj librari e vogl), nj terabyte sht i aft t mbaj m
shum se nj triliard karaktere teksti (p.sh nj depo e madhe librash). Edhe pse
kto kapacitete mund t duken t mdha n lidhje me tekstin, ruajtja e llojeve t
tjera t t dhnave mund t krkoj memorie shtes.
Psh nj fotografi me rezolucion t lart mund t krkoj disa megabyte t
memories, nj kng afrsisht mund t krkoj 50 megabyte ( n formate q
quhen nativ si wav dhe jo formate komerciale si mund t keni dgjuar t gjith
psh q nj muzik prej afro 3 minutash ruhet n nj skedar mp3 me madhsi prej
afro 3 MB).
Memoria cache:
Zakonisht ndodhet brnda ipeve t CPU. Ajo prdor shpejtsi t lart n
qarqe pr t mundsuar akses t shpejt t t dhnave.

Memoria RAM:
Komunikon me proesorin duke prdorur shpejtsi t ult n qark, kshtu t
dhnat q ndodhen n RAM nuk ekzekutohen aq shpejt sa ato n cache, por
RAM kushton m pak pr tu ndrtuar. Dizenjatort e kompjuterave balancojn
koston dhe performancn duke prfshir nj sasi t vogl (zakonisht n KB)
cache pr t dhnat vendimatare dhe nj sasi t madhe (zakonisht n MB)
RAM pr t dhnat shtes.

Cache dhe RAM formojn sbashku memorien kryesore t nj kompjuteri. Ky
emr vjen ngaq t dyja kto memorie mundsojn magazinn kryesore pr
kompjuterin, duke mbajtur do lloj t dhne q CPU sht duke prdorur.
Megjithse memoria kryesore sht kruciale dhe t dhnat aksesohen shum
shpejt, sht m e shtrenjt se teknologjit e tjera. Memoria kryesore sht
volatile (e paqndrueshme), q do t thot s krkon nj rrym konstante pr
t mbajtur t dhnat.
Kur kompjuteri fiket t dhnat q ndodhen n cache dhe RAM humbin. Kshtu
kompjuteri krkon memorie dytsore, q sht m pak e kushtueshme dhe
mundson nj ruajtje t prhershme. Ju mund t rendisni vet disa lloje
memoriesh dytsore: hard disk sht nj lloj memorie dytsore.
Arkitektura e John von Newmann

Pavarsisht nga aparenca t gjith kompjuterat kan t njjtn struktur
themelore. Kjo struktur njihet si arkitektura e von Newmann. Arkitektura e von
Newmann konsiston n ekzistencn e tre komponentve esencial q punojn
s bashku pr t funksionuar si nj kompjuter:
- pajisjet hyrse dhe dalse
- memoria
-prpunuesi i informacionit (CPU)

Kto tre komponent, pr t cilt kemi folur tashm, lidhen prmes buseve
(angl. bus), q jan bashksi telash q mbajn informacionin prmes
komponentve n formn e sinjaleve elektrike.
Pajisjet hyrse dhe dalse (Input/Output) e lejojn prdoruesin t komunikoj me
kompjuterin duke dhn komanda dhe m pas marrin rezultatin e ktyre komandave.
Kompjuter quajm nj pajisje q merr, ruan dhe prpunon informacionin.
Keni dgjuar t flitet pr kompjuterat personal (PC) q njihen edhe si desktop
kompjuter pasi kan prmasa t tilla q mund t qndrojn mbi tavolin (angl.: desk =
tavolin zyre). Kur prmendet fjala kompjuter duhet t dim se ktu futen jo vetm PC,
por edhe laptopt q jan kompjutera me prmasa m t vogla q mund t mbahen n
nj valixhe, gjithashtu edhe superkompjuterat q kan prmasat e nj dhome dhe kan
fuqi llogaritse prej triliarda veprimesh n sekond t cilt mund t ken qllime
tndryshme p.sh pr parashikimin e motit.

Software dhe hardware
-Software jan programet q ekzekutohen n kompjuter.
-Hardware jan pajisjet fizike t kompjuterit, si jan ekrani, tastiera etj.
Software dhe hardware jan shum t lidhura me njra-tjetrn. Software-t
mund t jen aplikative (application software) dhe sistemesh (system
software).
-Programe aplikative - Software (Programe kompjuterike) t krijuara pr nj
sistem operativ specifik dhe mund t ken funksione nga m t ndryshmet
pr t'i lehtsuar punn n kompjutr prdoruesit. Shmbuj: Microsoft Internet
Explorer (programi i cili ju mundson shikimin e faqeve n internet), Microsoft
Word (program i cili ju mundson krijime dhe ndryshime t dokumenteve),
Adobe Photoshop (program pr krijimin e imazheve grafike) etj.
-Sistemi Operativ sht software-i q bn menaxhimin e nj sistemi
kompjuterik q nga kontrolli I hardware-ve deri tek krijimi i nj ambjenti
(mik)prits pr do program tjetr aplikativ. Shembuj:
Microsoft Windows XP, Linux, MacOs. far duhet t kemi parasysh? Sistemi
operativ sht si themeli i nj shtpie, pa vendosur themelet smund t
ngrem nj ndrtes. Kshtu mbi kt sistem instalohen programet.
Programet instalohen n varsi t sistemit operativ. Kshtu nse kemi
instaluar si sistem operativ Linux, nuk mund t instalojm Microsoft Internet
Explorer (programi i cili ju mundson shikimin e faqeve n internet), por
kjosdo t thot se me kt sistem operativ ne nuk mund t hyjm n internet,
por do tinstalojm at program q i prshtatet ktij sistemi
Detyrat e Sistemit Operativ
Sistemi operativ mund t konsiderohet si nj grupim teknologjish q mund t
jen ose jo prezente tek t gjith sistemet e ndryshm.
1) Boot-strapping
Zakonishit sistemi operativ nuk sht kodi i par q ekzekutohet kur hapet
kompjuteri, por merr pjes n butim. Bios-i gjen sektorin e butimit q mund t
ndodhet n hard-disk ose ndonj disk t lvizshm. Boot loaderi (pra sektori i
butimit) starton kernelin e sistemit operativ ose n sistemet m modern i jep
mundsin prdoruesit t zgjedh midis sistemeve operative q mund t jen t
pranishme n disk qoft edhe 1 i vetm.

2) Ekzekutimi i programeve
Nj nga funksionet kryesor t sistemit operativ sht t lejoj funksionimin e
programeve aplikativ. N sistemet moderne do program quhet proces dhe
kerneli i sistemit operativ s bashku me disa hardware kryesor sht prgjegjs
pr krijimin, ekzekutimin dhe shkatrrimin e proeseve.

3) Menaxhimi i memories
Tjetr detyr kryesore e kernelit sht t menaxhoj memorjen e sistemit q
prdor do program. Q prej arkitekturs 80286 t gjitha programet 32-bit kan
n dispozicion memorien e tyre. Pra thuhet se programet funksionojn n
"protected mode" dhe nse nj program prpiqet t ket akses tek nj pjes e
memories jasht segmentit t tij 4 GB menjher shkaktohet nj "interrupt" dh
CPU-ja hyn srish n "supervisor mode" ku mund t ekzekutohet vetm kodi i
sistemit operativ.
4) Metodat e multitasking
Le t fokusohemi tek metodat q ofron sistemi operativ pr t realizuar
"llogaritjet
shumdetyrshe".
Kerneli prfshin nj software t quajtur scheduler i cili prcakton se sa koh
do i jepet do programi dhe n far rendi. Kerneli i kalon kontrollin nj
proesi duke i dhn mundsin atij t shfrytzoj CPU-n dhe memorien e
sistemit. M von kontrolli i ktheht srish kernelit nprmjet ndonj
mekanizmi n mnyr q kerneli t'ia kaloj kontrollin nj programi tjetr.
Mekanizmi i prdorur mund t jet njra nga dy metodat: cooperative
multitasking - programi aplikativ e cakton vet se kur do t'i kthej kontrollin
kernelit, dhe preemptive multitasking - nj interrupt drgohet n nj interval
t caktuar kohe duke i kthyer kontrollin kernelit.

5) Aksesi n disk dhe sistemet e skedarve T ofroj akses n disqe sht
nj detyr e detyrueshme e sistemeve operativ. N sistemet m t vjetra
sistemi i skedarve prfshihej n sistem operativ duke br q t suportohej
vetm nj lloj disku. N disa sisteme moderne prdoret ajo q quhet VFS(
Virtual File System). Prmes VFS sistemi operativ i ofron programeve
aplikative mundsin t lidhen me nj pafundsi pajisjesh pr mbajtje t
dhnash me nj variacion t pafundm sistemesh skedarsh duke u lidhur
me driver-in specifik t pajisjes dhe driver-in specifik t sistemit t
skedarve.
6) Puna n rrjet

Aktualisht pjesa m e madhe e sistemeve operative suportojn nj mori
protokollesh, hardware-sh dhe aplikacionesh pr t'u lidhur n rrjet. Kjo
siguron ekzistencn e rrjeteve homogjene, pra q kompjutera me sisteme t
ndryshme operative t lidhen n t njjtin rrjet.
Lidhja n rrjet mund t ofroj mundsi t shumta q nga ato m baziket si
shkmbimi I informacionit, e deri duke i mundsuar sistemit operativ t nj
kompjuteri t prdor resurset e nj kompjuteri tjetr sikur t ishin t tijat si
psh. kartn grafike, t zrit etj.

7) GUI
Pothuajse t gjith sistemet kompjuterike modern prfshijn nj interface t
tipit GUI pr t komunikuar me to dhe shpesh her GUI prfshihet n kernelin
e sistemit operativ. Kjo ndodh kryesisht me sistemet q prdoren pr
kompjuterat personale si psh me versionet origjinal t Microsoft Windows
dhe Mac OS. Nga ana teknike interface-i grafik nuk konsiderohet nj shrbim
q duhet kryer nga sistemi operativ por kjo bhet pr t rritur prformancen e
sistemeve. Disa sisteme e ofrojn GUI-n si program aplikativ t prfshir n
CD-n e sistemit duke i dhn mundsin prdoruesit q t instaloj ndonj
interface q sht tipike pr nj sistem tjetr.
Disa koncepte t nevojshme:

1. Single task dhe multitasking
Single task lejon vetm nj program t punoj n kompjuter dhe pasi e mbyll
at mund t hapsh nj tjetr. Multitasking t mundson hapjen e disa
programeve njhersh, duke u realizuar prmes time sharing (koha e
nevojshme q i cakton kompjuteri do programi pr tu hapur).

2. Command-line dhe visual interfaceInterface-i prbn mnyrn prmes s
cils ne komunikojm me kompjuterin, m saktsisht me nj pjes t tij (soft
apo hard qoft). Kshtu interface-i q programet aplikative prdorin pr t
komunikuar me pajisjet jan driver-at. Ndrsa n kt rast sht fjala pr
interface-in q na mundson neve (prdoruesve) komunikimin me software.
Command-line quhet interface-i ku prdoruesi duhet t shkruaj komanda
nprmjet tastiers apo do pajisje tjetr q mundson futjen (input) e
tekstit n kompjuter. Ky lloj komunikimi ka qen tipik pr sistemet m t
vjetra si psh MS-DOS.
Visual Interface Ose GUI quhen ato mnyra komunikimi me kompjuterin ku
prdoruesi mund t veproj mbi at q sheh n ekran edhe prmes
mouse-it apo do pajisje tjetr q lejon komunikimin e prdoruesit me
kompjuterin n mnyr vizive prve tekstit. Ky lloj interface prdoret nga
pothuajse t gjith sistemet kompjuterike aktual. Disa sisteme operative q
prdorin interface visual jan familja familja e sistemeve Microsoft Windows,
Mac OS X etj.
3. Disk partition

Ndarje llogjike e hard-diskut e cila mund t manipulohet sikur t ishte pjes e
veant fizik.
Arsye kryesor e ndarjes s hard-diskut n particione sht krijimi i nj pjese
t vecant ku do t instalohet sistemi operativ ose instalimi i m shum se nj
sistemi operativ.

4. Boot-order

Rradha sipas s cils biosi (me an t mini-programit boot-strap) krkon pr
diskun e sistemit nga ku duhet br butimi i kompjuterit. Mund t ndryshohet
me an t setup-it.

5. Device driver

Program q lejon komunikimin me nj pajisje, pra drgimin e komandave ose
marrjen e informacionit nga pajisja dhe njkohsisht krijon ndrfaqen e krkuar
nga sistemi operativ apo nj software i fardoshm pr ta realizuar kt
komunikim. Device driveri varet nga pajisja dhe gjithashtu sht specifik ndaj
sistemit operativ
Qarqet kompjuterike

Gjuha prmes s cils njerzit komunikojn mes vete formohet si
grumbull fjalsh, t cilat n fakt paraqesin kombinime t nj numri t
caktuar tingush kur flasim, prkatsisht shkronjash - kur shkruajm.
Kshtu, kur e themi fjaln lapsi, n at rast e nnkuptojm nj mjet pr
shkruarje, kurse kur themi fletore, mendojm n dika pr shkruarje,
sepse ashtu sht marrveshja
Grumbulli i t gjitha fjalve paraqet gjuhn, prkatsisht kodin
(ang. code) pr komunikim mes njerzve t cilt e flasin at gjuh.
N jetn e prditshme njeriu shfrytzon kode t ndryshme. P.sh.,
gjat kalimit npr udhkryq, ku komunikacioni rregullohet prmes
semaforit, shfrytzohet kodi sipas t cilit udhkryqi mund t kalohet
nse sht e ndezur ngjyra e gjelbr, kurse n ngjyr t kuqe nuk
lejohet kalimi i udhkryqit.
Te pajisjet digjitale, pr prpunim dhe pr transmetim t
informatave, gjithashtu prdoren kode t ndryshme, te t cilt do
shifre numerike, shkronje, ose simboli, i shoqrohet nj kombinim i
caktuar shifrash binare 1 dhe 0.
Kombinimet e tilla, t cilat krijohen pr kodimin e simboleve
elementare t nj kodi, quhen fjal kodike (ang. code word).
N vazhdim do t prmenden disa lloj kodesh binare t cilt
prdoren m shpesh.
Kodet BCD
Njeriu gjat llogaritjeve t ndryshme n jetn e prditshme e
shfrytzon sistemin decimal t numrave. Kurse te pajisjet digjitale, gjat
prpunimit dhe transmetimit t informatave, shfrytzohen kode binare.
Pr kt arsye, jan krijuar t ashtuquajturit kode BCD (nga Binary
Coded Decimal), te t cilt do shifre decimale i shoqrohet nj fjal
kodike binare, prkatsisht, bhet kodimi binar i shifrave decimale.
Gjat krijimit t kodeve BCD tentohet q fjalt kodike t zgjidhen ashtu
q kodi t jet i prshtatshm pr numrim, llogaritje, konvertim,
zbulim ose pr korrigjim t gabimeve etj. Te kto kode do shifr
decimale zvendsohet me nj grup shifrash binare, prkatsisht me
fjal kodike katrshifrore. Me katr shifra binare mund t krijohen
gjithsej 16 fjal kodike t ndryshme. Por, pr kodimin e shifrave
decimale zgjidhen vetm 10 fjal kodike, gj q jep mundsi t krijimit
t m shum kodeve BCD.
Zgjedhja e kombinimeve t shifrave binare brenda nj kodi mund t
bhet duke e pasur, ose duke mospasur, parasysh peshn e pozicioneve
brenda fjalve kodike. N kt mnyr dallohen kodet BCD me pesh
dhe pa pesh.

Kodet me pesh
Nse shifrave binare x, y, z dhe v, brenda fjals kodike xyzv, u
korrespondojn peshat a, b, c dhe d, pr do fjal kodike t kodit BCD
mund t llogaritet ekuivalenti decimal prkats kshtu:
N = x a + y b + z c + v d
Disa nga kodet me pesh t cilt prdoren m shpesh jan dhn n
tabeln e Fig.2.1, ku shifrave decimale u korrespondojn fjalt kodike
n kolonn e par t tabels.
Si kod BCD i cili prdoret m shpesh sht kodi 8421, i cili ndryshe
quhet edhe NBCD (nga Natural Binary Coded Decimal), sepse fjalt
kodike t ktij kodi u korrespondojn 10 numrave t sistemit binar
natyror.
Kodimi i numrave decimal, n kodin NBCD, kryhet duke zvendsuar
shifrat e veanta brenda numrave me fjalt kodike prkatse.
Kodi NBCD
Shembull: Kodimi i numrave t sistemit decimal:
a. 5476
b. 89.763
n kodin NBCD.
Ekuivalenti decimal i numrave t koduar n kodin NBCD gjendet duke
ndar numrin n grupe 4-shifrore.
Shembull: Ekuivalentt decimal t numrave t koduar n kodin NBCD:
a. 1000001101010001
b. 01100010.100101110100

Peshat e shifrave brenda fjalve kodike t ktij kodi jan:

2
3
2
2
2
1
2
0
prkatsisht: 8 4 2 1
nga edhe sht krijuar emri i kodit.
Kshtu, p.sh., pr fjaln kodike 0101, n baz t shprehjes s dhn m
sipr, fitohet numri:

N = 08 + 14+ 0 2 + 11 = 5

i cili i prgjigjet ekuivalentit decimal, nse fjala kodike prkatse
merret si numr binar.
Mbledhja n kodin NBCD
Me qllim q t tregohet se operacionet aritmetikore kryhen edhe mbi
numrat e paraqitur prmes kodeve t ndryshme, n vazhdim sht
dhn procedura e mbledhjes s numrave n kodin NBCD.
Fjalt kodike t cilat shfrytzohen nga kodi NBCD paraqesin fjal
kodike t lejuara, pr dallim nga fjalt kodike t ndaluara, t cilat nuk i
prkasin ktij kodi (shih tabeln e dhn n Fig.2.2).
Fig.2.2. Fjalt kodike t lejuara dhe t ndaluara
Mbledhja n kodin NBCD kryhet n dy faza:
Mblidhen numrat e dhn, duke shfrytzuar rregullat e mbledhjes
binare.
Korrigjohen fjalt kodike q fitohen pas mbledhjes, nse ato jan:
fjal kodike t ndaluara, ose fjal kodike me bartje.
Fjalt kodike korrigjohen duke ua shtuar numrin decimal 6 (sa sht
numri I fjalve kodike t ndaluara), prkatsisht ekuivalentin binar
prkats 0110. Pas korrigjimit t par, vazhdon korrigjimi i fjalve
kodike t ndaluara. Por, korrigjimi i fjalve prej t cilave ka bartje
ndrpritet. Procesi i korrigjimit prfundon kur n rezultat nuk ka m
fjal kodike t ndaluara.
Shembull: Mbledhja e numrave t shkruar n kodin NBCD:
Pr rezulatet e fituara gjat mbledhjes n kodin NBCD mund t bhet
edhe prova prmes sistemit numerik decimal, duke konvertuar n kt
sistem numerik numrat q mblidhen dhe rezultatin. Kshtu, p.sh., gjat
mbledhjes nn d te shembulli i msiprm, kemi:
Konvertimi i numrave t shprehur n kodin NBCD, n numra t
sistemit decimal, bhet prmes zvendsimit direkt t fjalve kodike
me ekuivalentt decimal prkats.
Kode t tjera
Prve kodit NBCD, si sht treguar edhe n tabeln e Fig.2.1, n
grupin e kodeve me pesh bjn pjes edhe kode t tjera. Pr paraqitjen
e numrave decimal n kto kode prdoret parimi i njjt me at q u
tha te kodi NBCD, prkatsishti zvendsohen shifrat decimale me
fjalt kodike prkatse.
Shembull: Paraqitja e numrit decimal 596 n t gjith kodet BCD t dhn n
tabeln e Fig.2.1.
Kodi BCD 84-2-1 dallohet nga kode t tjera, t dhna n tabeln e
Fig.2.1, sepse peshat e dy shifrave t fundit n fjalt kodike prkatse
kan vler negative. Prandaj, ky kod quhet edhe kod me pesh
negative (ang. negative weighted code) pr dallim nga kode t tjera t
cilat paraqesin kode me pesh pozitive (ang. positive weighted code).
Kodet pa pesh
Si kod BCD pa pesh ktu do t prmendet kodi Excess-3, i cili shkurt
shnohet edhe XS3. Ky kod fitohet nga kodi NBCD, duke ia shtuar do
fjale kodike ekuivalentin binar t numrit 3, gj q shihet edhe n
tabeln e cila sht dhn n Fig.2.4.
Kodi XS3 sht i prshtatshm pr operacione aritmetikore, gj q mund
t shihet prmes operacionit t mbledhjes, i cili kryhet n dy hapa:
Mblidhen numrat e dhn, duke shfrytzuar rregullat e mbledhjes
binare.
Korrigjohen t gjitha fjalt kodike q fitohen pas mbledhjes. Pr
korrigjim shfrytzohet procedura vijuese.

Fjalve kodike me bartje u shtohet numri 0011.
Fjalve kodike pa bartje u zbritet numri 0011.
Fjala kodike e cila fitohet si rezultat i bartjes prfundimtare nuk
korrigjohet.
Shembull: Mbledhja e numrave t shkruar n kodin XS3:
Pr rezulatet e fituara gjat mbledhjes n kodin XS3 mund t bhet
edhe prova prmes sistemit numerik decimal, njlloj si edhe gjat
mbledhjes n kodin NBCD. Kshtu, te mbledhja e msiprme, p.sh. nn
b, kemi:
Ktu ekuivalentt decimal t numrave t shkruar n kodin XS3
gjenden duke zvendsuar fjalt kodike me shifrat decimale prkatse.
Kodet ciklike
Kodet te t cilat fjalt kodike t njpasnjshme dallohen mes vete vetm
n nj shifr, duke formuar njkohsisht nj trsi t mbyllur, quhen
kode ciklike (ang. cyclic code). Kodet e tilla shfrytzohen kryesisht gjat
konvertimit t sinjaleve analoge n digjitale, sepse zbulohen leht
gabimet eventuale gjat konvertimit.
Si kod ciklik q prdoret m shpesh sht kodi i Gray-it (ang. Gray
code), I dhn n tabeln e Fig.2.5.

Nse shikohen fjalt kodike t dhna n tabel do t vrehet ligjshmria
e theksuar m sipr, pr dallim t fjalve t njpasnjshme kodike
vetm n nj shifr. Kjo ligjshmri ruhet edhe mes fjals kodike n fund
dhe n fillim t tabels, prandaj thuhet se kodi ciklik njkohsisht
formon edhe nj trsi t mbyllur.
Ligjshmria e lidhjes s fjalve kodike t njpasnjshme te kodi i Gray-
it m s miri shihet nse fjalt kodike vendosen n tabeln pr kodim:
prej ku, fjalt kodike prkatse pr numrat decimal formohen si
kombinim I vlerave numerike ABCD, ku fusha 0000 i prgjigjet fjals s
par kodike.
Duke pasur parasysh kodin e Gray-it, n praktik prdoret disku
rrotullues (Fig.2.6), i ndar n 4 shtigje dhe 16 sektor, prmes s cilit
tek pajisjet rrotulluese mund t detektohet kndi i rrotullimit. Nse
hapsirat e nxiera paraqesin siprfaqe pruese dhe mbi disk
mbshteten 4 brusha pruese t pozicionuara n 4 shtigjet e veanta, n
daljet A, B, C dhe D do t merren vlerat logjike 1, kur gjat lvizjes s
diskut brushat gjenden mbi siprfaqet pruese.
Fig.2.6 Disku i koduar sipas kodit t Gray-it
N baz t parimit t theksuar m sipr pr diferenc mes fjalve
kodike t njpasnjshme n nj shifr binare mund t krijohen edhe
kode ciklike t tjera.
Gjat ksaj, procedura e krijimit shihet m mir nse shfrytzohet
tabela e fjalve t mundshme kodike, e dhn m sipr.
Shembull: Kodet ciklike t prcaktuara prmes tabelave pr kodim:
Kodet ciklike nuk sht e domosdoshme t formohen vetm me fjal
kodike 4-shifrore.
Shembull: Kodi ciklik pr kodimin e shifrave t sistemit oktal t
numrave, I prcaktuar prmes tabels pr kodim:
Fig.2.8 Kodi ciklik pr kodimin e shifrave oktale
Kodet ciklike q u dhan m sipr, quhen edhe kode ciklike komplete, sepse
gjat krijimit t tyre shfrytzohen t gjitha fjalt kodike t mundshme. Por, n
praktik shfrytzohen edhe kode ciklike jokomplete, t cilat nuk i prmbajn t
gjitha fjalt kodike t mundshme.
Shembull: Kodet ciklike jokomplete, t prcaktuara prmes tabelave pr
kodim:
prmes s cilave kodohen shifrat e sistemit decimal t numrave.
N tabelat pr kodim nuk sht e domosdoshme t vizatohet edhe cikli
prkats, por radha e zgjedhjes s fushave mund t prcaktohet me
numra ose me shkronja.
Shembull: Kodet ciklike jokomplete t prcaktuara prmes tabelave
pr kodim:
ku cikli i fjalve kodike prcaktohet me radhn e shifrave decimale.