(fungsi sederhana)
y f ( x)
y y f ( x x )
y f ( x x ) y
y f ( x x ) f ( x )
(1)
y
f ( x x ) f ( x )
x
x
Jika y = f(x)
Maka kuosien diferensinya :
y
f ( x x ) f ( x)
x
x
lim y
lim f ( x x) f ( x )
x 0 x x 0
x
penotasian
Cara penotasian dari turunan suatu fungsi
dapat dilakukan dengan beberapa macam :
Paling lazim
digunakan
y
dy df ( x )
'
y f ' ( x) y x f x ( x)
x 0 x
dx
dx
lim
Kaidah-kaidah diferensiasi
1. Diferensiasi konstanta
Jika y = k, dimana k adalah konstanta,
maka dy/dx = 0
contoh : y = 5 dy/dx = 0
2. Diferensiasi fungsi pangkat
Jika y = xn, dimana n adalah konstanta,
maka dy/dx = nxn-1
contoh : y=x3dy/dx=3x3-1=3x2
dy
kdv / dx
dx
v2
5 dy
5(3 x 2 )
15 x 2
contoh : y 3 , 3 2 6
x dx
(x )
x
dy
dv
du
maka
u v
dx
dx
dx
contoh : y (4 x 2 )( x 3 )
dy
dv
du
u v
(4 x 2 )(3 x 2 ) ( x 3 )(8 x) 12 x 4 8 x 4 20 x 4
dx
dx
dx
du
dv
v
u
dy
maka
dx 2 dx
dx
v
2
4x
contoh : y 3
x
du
dv
v
u
3
2
2
dy
(
x
)(
8
x
)
(
4
x
)(
3
x
)
dx
dx
2
3 2
dx
v
(x )
8 x 4 12 x 4 4
2
4
x
6
2
x
x
du
y (4 x 5) , misal : u 4 x 5
12 x 2
dx
dy
du
n 1
nu
2(4 x 3 5)(12 x 2 ) 96 x 5 120 x 2
dx
dx
3
dy
1
dx x ln a
dy
1
1
contoh : y log 2,
dx x ln a 2 ln 5
5
log e du
dx
u
dx
x3
contoh : y log
x2
( x 3)
du ( x 2) ( x 3)
5
misalkan : u
( x 2)
dx
( x 2) 2
( x 2) 2
dy
log e du
dx
u
dx
log e
5
5 log e
5 log e
x 3 ( x 2) 2 ( x 3)( x 2) ( x 2 x 6)
dy
dy dy a log e du
dx du
u
dx
2 3
contoh : y (log 5 x )
du
2
misalkan u 5 x
10 x
dx
dy
2 2 log e
3(log 5 x )
(10 x)
2
dx
5x
30 x(log 5 x 2 ) 2 log e 6
2 2
(log 5 x ) log e
2
5x
x
dy 1 du
dx u dx
x3
contoh : y ln
x2
( x 3)
du
5
misalkan : u
( x 2)
dx ( x 2) 2
dy 1 du ( x 2)
5
5
2
2
dx u dx ( x 3) ( x 2)
( x x 6)
dy dy 1 du
dx du u dx
contoh : y (ln 5 x 2 ) 3
du
misalkan u 5 x
10 x
dx
dy
1
6
2 2
2 2
3(ln 5 x )
(
10
x
)
(ln
5
x
)
2
dx
x
5x
2
dy
x
x
a ln a 5 ln 5
dx
dy
x
Dalam hal y e , maka
e juga,
dx
sebab ln e 1
x
dy
du
u
a ln a
dx
dx
Contoh : y 9
3 x2 4
du
misalkan u 3 x 4
6x
dx
2
dy
du
u
3 x2 4
3 x2 4
a ln a
9
(ln 9)(6 x) (6 x)9
ln 9
dx
dx
dy
u
u du
Kasus Khusus : dalam hal y e , maka
e
dx
dx
dy
du
dv
v 1
v
vu
u ln u
dx
dx
dx
x3
contoh : y 4 x , misalkan : u 4 x du / dx 4
v x 3 dv / dx 3x 2
dy
du
dv
v 1
v
vu
u ln u
dx
dx
dx
( x )4 x
3
16 x
4x
x 3 1
x3 2
x 3 2
x3
(4) 4 x ln 4 x(3 x 2 )
12 x
x3 2
ln 4 x
( 4 3 ln 4 x)
dy
1
dx dy / dx
contoh :
x 5 y 0,5 y
dy
dy
1
1
3
5 2y
3
dx
dx dy / dx (5 2 y )
contoh :
4 xy 2 x 2 2 y 0, tentukan
dy
dy
2
8 xy
4 y 2x 2
0
dx
dx
dy
8 xy 2 2 x 4 y 2
dx
dy 2 x 4 y 2
x 2 y2
dx
8 xy 2
4 xy 1
dy
dx
Latihan
Diferensialkan fungsi-fungsi berikut :
2x 3
a) y
3
x
x4 2x 7
b) y
7
3x
c) y ln
1 x
x 0 x
dx
dy/dx terdiri dari 2 suku, dy dinamakan diferensial
y, dx merupakan diferensial dari x.
Diferensial dari x : dx = x
Diferensial dari y : dy=(dy/dx) x
Variabel terikat
Perubahan x = x
Perubahan y = y
Diferensial x = dx
y = dy
Q
x = dx
Diferensial y = dy
Kuosien diferensi =
y/ x
Derivatif = dy/dx
dy/dx = y/ x
y
S
S
R
QR=y
QS=dx
(a)
QR=dy
QS=x
x = dx
x = dx
0
R
Q
x 0
(b)
dy > y
dy < y
Over-estimated
Under-estimated
contoh :
y f ( x) 1 x 3 4 x 2 12 x 5 fungsi kubik
3
2
y ' dy / dx x 8 x 5 fungsi kuadrat
y ' ' d y / dx 2 x 8 fungsi linear
2
Lereng nol
Lereng
positif
fungsi
menaik
y = f(x)
Lereng negatif
fungsi
menurun
Lereng nol
f(a)>>0,0,yy==f(x)
f(x)menaik
menaik
f(a)
f(a)<<0,0,yy==f(x)menurun
f(x)menurun
f(a)
Uji Tanda
Apabila turunan pertama f(x) = 0, berarti
y = f(x) berada di titik ekstrim
Untuk menentukan apakah titik ekstrim
tersebut merupakan titik maksimum
ataukah minimum, maka perlu dilakukan
uji tanda terhadap f(a) = 0.
Jika f(x) > 0 untuk x < a dan f(x) < 0
untuk x > a, maka titik ekstrimnya adalah
titik maksimum.
Jika f(x) < 0 untuk x < a dan f(x) > 0
untuk x > a, maka titik ekstrimnya adalah
titik minimum.
y = x2 8x + 12
12
y= 2x - 8
y = 2
2
0
-4
-8
(4,-4)
Jika y = 0,
x2 6x + 8 = 0
(x 2)(x 4) = 0 x1 = 2, x2 = 4
Untuk x1 = 2 dimasukkan pada persamaan kubik
maka y = 3.67 (2, 3.67) titik ekstrim maksimum
Untuk x1 = 2 apabila dimasukkan dalam turunan ke
dua, maka y = -2 < 0 (turunan kedua negatif)
Untuk x2 = 4 dimasukkan pada persamaan kubik
maka y = 2.33 (4, 2.33) titik ekstrim minimum
Untuk x2 = 4 apabila dimasukkan dalam turunan ke
dua, maka y = 2 > 0 (turunan kedua positif)
Jika y = 0 2x 6 = 0 x = 3, nilai x = 3
dimasukkan dalam persamaan kubik
didapatkannilai y = 3 titik belok (3,3)
y = x2 6x + 8
8
y= 2x 6
(2,3.67)
3.67
y = 1/3x3 3x2 + 8x + 3
(3,3)
(4,2.33)
y = 2
2
0
-2
-4
-6
3
(3,-1)
biaya total
biaya marjinal
biaya rata-rata
d C Q C Q Q 1 C Q
2
dQ Q
Q
1
C Q
C Q
Q
Q
1
MC AC 0
Q
MC
AC
Penerapan lain :
Elastisitas dengan rumus umum :
lim y / y dy x
Ey
Ex x 0 x / x
dx y
Latihan
Tentukan apakah y = 0,5x2 4x + 15
merupakan fungsi menaik ataukah fungsi
menurun pada x = 3 dan x = 6