ALMNYUM HURDALARDAN

SAF ALMNYUM RETM

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm

AMA

Bu
deneyin
amac;
alminyum
hurdalarn
deerlendirilmesi ve geri kazanlmas ilemlerinin
incelenmesidir.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

ALMNYUMUN
ZELLKLER

Alminyumun sembol Al, atom arl 27 gr/mol, younluu ise

2,7 gr/cm3dr.Ergime noktas 660 oC, kaynama noktas ise 2300
oCdir. Termal iletkenlii (K), 2,37 W/cm/k (25 oCde), elektrik
iletkenlii % 64,94 ACS (Saf alminyum ve 25 oC scaklk iin) dr.
Saf alminyumun ekme dayanm yaklak 49 megapascal (MPa)
iken alamlandrldnda bu deer 700 MPa'a kar.
Alminyum, yumuak, kolaylkla ekil verilebilir, dvlebilir,
makinede ilenebilir ve dklebilir bir metaldir.
Mat gmms renkte bir metaldir. Bu renk, havaya maruz
kaldnda zerinde oluan ince oksit tabakasndan ileri gelir.
Oksidasyona kar stn direnci ile tannr. ok stn korozyon
zelliklerine sahip olmas, zerinde oluan oksit tabakasnn
koruyucu olmasndandr. Alminyum yzeyinde oluan alminyum
oksit; neme, scakla ve dier kimyasallara kar alminyum
malzemelerin daha dayankl olmasn salar.
Alminyum, zehirleyici ve manyetik deildir. Yanc deildir,
kvlcm karmaz.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

ALUMNYUMUN TABATTA
BULUNUU

Alminyum, yeryz kabuunun kat ksmnn % 8'ini oluturur.

Alminyum
y yeryznde metaller iinde birinci sray,
elementler iinde ise oksijen ve silisten nc sray tekil eder.
Alminyum ieren maddeler her lkede ok fazla miktarlarda
bulunmaktadr fakat gnmze kadar bilinen prosesler ile bu
bileiklerin bir oundan metalik alminyum elde edilmesi
ekonomik olmamaktadr.
Alminyum 1820 ylnda kefedilen bir metaldir. Alminyum ilk
kefedildii yllarda cevherinden ayrtrlmas ok zor olan bir
metal idi. Alminyum rafine edilmesi en zor metallerden biridir.
Bunun nedeni, ok hzl oksitlenmesi, oluan bu oksit
tabakasnn ok kararl oluu ve demirdeki pasn aksine
yzeyden syrlmaydr.
Hammaddelerden Alminyum retimi dnyadaki bugnk
tketim hzna gre 1000 yl yetecek kadardr.
Alminyum hammaddesi, Al2O3.n H2O formunda % 30-60
alminyum oksit ieren boksit ad verilen cevheridir.
Boksit cevheri retimi genellikle ak ocak iletmecilii ile
yaplmaktadr. Almina retiminden ilenen boksitlerin en az
%40 Al2O3 , en fazla %15 SiO2 iermesi yani silis modlnn
(Al2O3 / SiO2) en az 7 olmas gerekir.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

ALUMNYUM
MNERALLER
Aluminyum Mineralleri:
Jipsit: Al(OH)3
Bhmit: AlOOH
Diyaspor :(Al2O3..H2O).

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

KULLANIM ALANLARI

Alminyum kolay souyup sy emen bir metal olmas nedeniyle soutma sanayinde
geni bir yer bulur bakrdan daha ucuz olmas ve daha ok bulunmas ilenmesinin
kolay olmas ve yumuak olmas nedeniyle bir ok sektrde kullanlan bir metaldir.
Alminyum spot klarda, elektronik sanayisinde, mutfak gereleri yapmnda, hafiflik
esas olan aralarn yapmnda (uak, bisiklet vs.)kullanlr. bunun yannda sanayide
nemli bir madde olan alminyum gnlk hayatta her zaman karmza kan bir
metaldir.
Yksek dayanm zellikleri gerektiren tamaclk ve inaat sanayisinde geni
kullanm alan bulur.
Alminyumdan retilmi yapsal bileenler uzay ve havaclk sanayii iin
vazgeilmezdir.
Endstrinin pek ok kolunda milyonlarca farkl rnn yapmnda kullanlmakta olup
dnya ekonomisi iinde ok nemli bir yeri vardr. Alminyum mkemmel hafif ve
yenilenebilir bir metaldir. Alminyum magnetik deildir. Alminyumun kendisi yzey
koruyucu oksit oluturduu iin korozyona ok dayankldr. Pas oluturmaz.
Atmosferik artlara kar dayankl olduu iin inaat ve otomobil sanayinde geni
olarak kullanlmaktadr. Ayrca Alminyum s ve elektrii iyi iletir. letken bir metal
olarak bakra gre iki kat daha hafiftir. Bu nedenle son zamanlarda bakrn yerini
almaktadr. zellikle ve mutfak eyas olarak kullanlmaktadr. Alminyum: elektrik
sektrnde; iletken tel imalatnda, gda sektrnde; ambalaj ve mutfak eyas
yapmnda, inaat sektrnde; kap, pencere, dorama ve dekoratif levha olarak
kullanlmaktadr. zellikle otomobil ve havaclkta hafif olmas sebebiyle otomobil ve
uak paralarnn retiminde tercih edilen bir metaldir.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

DNYA ALMNYUM
RETM

Birincil alminyum, alminann elektrolizi ile elde edilen sv alminyumun retim kapasitesi
dnya genelinde yaklak 22 milyon ton/yl seviyesindedir.
1975 ylnda 11,5 milyon olarak gerekleen dnya sv alminyum retimi, 1997 ylnda
yaklak % 90 artarak 22 milyon ton (retiminin % 40; ABD, Rusya ve Kanada tarafndan
yaplmtr), 1999 ylnda ise 25 milyon ton seviyelerine ulamtr.
kincil alminyum, hurdadan elde edilen alminyum olup, gnmzde ikincil alminyum
retiminde, birincil alminyum retiminde harcanan enerjinin ancak ~ % 5i kadar (~ 700-800
kwh/ton-alminyum) enerji tketmesinden dolay daha dk maliyetlerle retilmesi
nedeniyle byk nem tamaktadr.
Dnya ikincil alminyum retimi (1997 yl) yaklak olarak 7,5 Milyon ton olarak
gereklemitir. Batl lkelerde ikincil alminyum retimi daha fazladr. Dnya ikincil
alminyum retiminin yaklak yars ABDde yaplmaktadr.
1997 ylnda dnya ikincil alminyum retiminin % 65i ABD ve Japonya tarafndan
yaplmtr. 1975-1995 dneminde birincil alminyum retimindeki art ylda % 2,9 olarak
gerekleirken, ikincil retimdeki art ylda % 5,1 seviyelerine ulamtr. 1975-1995
dneminde toplam alminyum metali retimindeki (birincil+ikincil) art % 3,4 olarak
gereklemitir. Alminyum retiminde, ekolojik basklarn etkisiyle, gelimi lkelerde geri
dnm yzdesi daha fazladr. Dnya talebinin yaklak % 35i ikincil retimle
karlanmaktadr. lkemizde ikincil retim, tketimin ancak yaklak %10una karlk
gelmektedir.
AB, ekolojik bazl yaptrmlarnda etkisi ile, birincil alminyum retiminden ekilmek
eilimindedir. Buna karlk, yar rn ileme sanayisinde yatrmlar yaplmaktadr. Genel
olarak, yar rn ihracats olan AB lkeleri, ihtiyalar olan birincil alminyumu daha ok
Norve, Brezilya ve Venezelladan temin etmektedirler.
in ,2004 itibaryla, alminyum retiminde dnya lideridir

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

DNYA ALMNYUM
RETM

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

K BAINA ALMNYUM KULLANIMI

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

TRKYE ALMNYUM
SANAY
Alminyumun elde edildii "boksit" cevherinin Trkiye yeralt zenginlikleri iinde
olduu 1938 ylndan nce bilinmiyordu. MTA'nn 1935 ylnda kuruluundan sonra,
1938 ylnda Antalya Akseki blgesinden alnan numuneler incelenmitir. 1962-1965
yllar arasnda yaplan ayrntl jeolojik, sondaj, galeri, kuyu ve yarma almalar,
Konya - Seydiehir boksitlerinin bhmitik tip ve yeterli rezervde olduunu
gstermi ve blgede "birincil" alminyum retim tesisinin kurulmasnn
ekonomik olaca anlalmtr. Trkiye'de 60 milyon ton boksit bulunduu tespit
edilmitir.
Trkiyede birincil Alminyum reten tek kurulu, Eti Holding bnyesindeki
Seydiehir Alminyum Tesisleridir. zel sektr kurulular sadece yar rn
ve/veya u rnler reten, bir anlamda alminyum ileyen kurululardr.
Alminyum sektrnde deiik alanlarda faaliyet gsteren, ounluu kk
lekli olmak zere, yaklak 400 civarnda firma mevcuttur.
lkemizde alminyum kullanm kii bana ylda 3 kg. civarnda olup, bu miktar
gelimi lkelerin ortalamasna gre 5-6 kez daha dktr. Alminyum
kullanmnn salad faydalar dikkate alndnda, lkemizde alminyum kullanm
iin byk bir potansiyel olduu grlmektedir.
lkemizde, ekstrzyon, yass-rn, iletken ve dkm rnlerini reten alminyum
alt sektrleri teknoloji ve kalite ynnden gelimi olup, yaptklar ihracat ile bunu
ispatlamlardr. Alminyum alt sektr, kapasite olarak da yurtii ihtiyacn fazlas
ile karlayabilecek konumda olduundan bu rnlerin ithalatna gerek
bulunmamaktadr.
Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

TRKYE ALMNYUM
SANAY
lkemizde, alminyum ekstrzyon, yass-rnler, dkm rnleri ve iletkenlerin
geni apta retimi, zel sektr tarafndan gerekletirilmektedir.
Trkiye Alminyum ileme kapasitesi (Seydiehir dahil) 280.000 - 300.000 ton/yl
civarndadr. Birincil alminyum retiminde % 100 kapasitede allmakla birlikte,
alminyum ileme sektrnde kapasite kullanm orannn ortalamas % 65-70
dzeyindedir. Avrupa Topluluu lkeleri iin ise kapasite kullanm oran % 89
civarndadr.
Yllk retim kapasitesi, yaklak olarak; ekstrzyon rnlerinde 120.000 ton, yass
rnlerde 100.000 ton, dkm rnlerinde 75.000 ton, iletkenlerde ise 60.000
tondur. 1998 ylnda 60-65 bin ton ekstrzyon retimi olduu tahmin edilmektedir.
Trkiyede alminyumun kullanm alanlar: inaat, elektrik, metalrji, paketleme,
ulam (otomotiv,uak,vagon) gibi pek ok alanda kullanlmaktadr.
Seydiehir Alminyum Tesislerinin sv alminyum (birincil alminyum)
retiminde tek kurulu olmas ve kapasitesinin yurt ii talebi karlayamamas
sonucu, talep ile retim arasndaki fark 1985 ylndan itibaren; kle, ingot ve/veya
yar rn halinde d alm yoluyla karlanmaya balamtr.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

BRNCL (PRMER)
ALMNYUM RETM
Alminyum retimi iin boksit madeni nce ykanarak kil gibi kaba
kirleticilerden arndrlr. Paralanm ve tlm boksit madeni,
sodyum hidroksitle kartrlr. Elde edilen pastaya, otoklavda daha
fazla miktarda sodyum hidroksit ve soda ilave edilerek kartrlr.
stenen alkali artlar salanr. 3,6 atm. basn ve 140 C scaklk
altnda zelti tutularak alminann kostik soda ile hidratl alminada
dnmesi ve znmesi salanr. Boksitteki alminann % 30-70i
zeltiye geer.Bylece alminadan sodyum alminat elde edilir ve
alminyum zeltiye geer.
Safszlklar keltiye geer.
2NaOH + Al2O3 .xH2O 2NaAl (OH)4 + Bakiyeler + (1-x) H2O
Bakiyeler veya krmz amurlar temel olarak demir oksit,
silisyum oksit ve titanyum oksit ierir. Bu maddeler ktrme ve
filtrasyonla giderilir. nert krmz amur kimyasal metotla bertaraf
edilir.
Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

BRNCL (PRMER)
ALMNYUM RETM
Sodyum alminat zeltisi ok incedir. Saf almina hidrat,
alandktan sonra dik tanklara pompalanr. alkalayarak ve
zeltide bulunan almina trihidratlar, tedrici olarak yava
yava soutarak ktrlr. Sonra trihidrat katlar, kostik
soda zeltisinden ktrerek ve vakum filtrasyonu ile
ayrtrlr. Kostik soda zeltisi geri kazanlarak tekrar
kullanlr.
2NaAl (OH)4 Al2O3 .3H2O + 2 Na OH
Trihidrat zeltisi yksek scaklkta yani 900-1100 oCde
kalsine edilerek su giderilir. Hidroskopik olmayan saf
almina beyaz tozu elde edilir.
Al2O3 3H2O (1000oC)= Al2O3 +3H2O
4-5 ton boksit madeninden yaklak olarak 2 ton almina
retilir. Bayer Prosesine gre elde edilen alminann
elektrolizi ile 1 ton metal sv alminyum retilmektedir.
(birincil alminyum).
Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

BRNCL (PRMER)
ALMNYUM RETM

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

BRNCL (PRMER) ve KNCL

(SEKONDER) ALMNYUM RETM
KARILATIRMASI

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

BRNCL (PRMER)
ALMNYUM RETM
Hammadde hazrlama blmnn ilevi, boksit cevherinin
bu proseste ilenebilir duruma getirilmesini salamaktr.
Otoklavlar ve Krmz amur blmnde tlm boksiti
sudkostik (NaOH) zeltisi ile kimyasal reaksiyona sokarak
Al2O3 sv faza almak, Krmz amur ksmnn grevi ise
zlmeyen komponentlerin (demir, silis gibi) ktrerek
temiz Sodyum Alminat (NaAlO2) zeltisi elde etmek ve 6
kademe ykanan krmz amuru amur barajna
basmaktr.Silisin zarar (Na2O. Al2O3..2SiO2) keleinin
oluumu ile sudkostik sarfiyatn arttrmak ve alumina
kaybna yol amaktr. Bu sebebten proseste silis
modlnn (Al2O3 / SiO2) en az 7 olmas gerekir.
Dekompozisyon-Hidrat Blmnde Sodyum Alminat
zeltisi hidrolize edilerek Alminyum hidroksit (Hidrat)
Al(OH) 3 elde edilir. retilen hidratn bir ksm alminyum
slfat nitesine gnderilirken dier ksm da kalsine almina
retimi iin prosese devam etmektedir.
Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

BRNCL (PRMER)
ALMNYUM RETM
Buharlatrma blmnde, zayf zeltinin buharlatrlmas
ve Soda (Na2CO3) ile organik safszlklarn ktrlerek
prosesten uzaklatrlmas yaplr
Alminyum hidroksit hangi prosesle elde edilirse edilsin
sonunda alminyum metalini elde etmek iin mutlaka
kalsinasyona tabi tutulur.Kalsinasyon blmnde, Bayer
Prosesi sonucunda elde edilen hidratn dner frnlarda
fiziksel ve kimyasal suyu uurularak kalsine edilir ve almina
(Al2O3) elde edilir. Bayer Prosesi ile almina retiminde son
yllarda kaydedilen en nemli gelime, kalsinasyon ileminin
dner frnlar yerine akkan yatakl frnlarda yaplmasdr.
Alminyum Slfat nitesinde, retilen hidratn bir ksm
kullanlarak sisteme slfrik asit ilavesi ile reaksiyona
sokulup, daha sonra kristalize edilmesi ile alminyum slfat
(Al2(SO4)3) elde edilmektedir. Alminyum slfat, proses
iinde daha sonraki aamalarda kullanlan bir rn deildir.
Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

ALUMNANIN ELEKTROLZ

Alminyum reaktif bir metal olup cevherinden (alminyum

oksit, Al2O3) kazanm ok zordur. rnein, karbonla
dorudan redksiyonu, alminyum oksitin ergime scakl
yaklak 2000C olduundan ekonomik olmaktan uzaktr.
Dolaysyla, alminyum elektroliz yntemiyle kazanlr.
Almina retiminden sonraki aama, alminann ergimi
kriyolit banyosunda elektrolizi ile metalik alminyuma
dntrlmesidir.
Birincil
alminyum,
alminann
alminyum elektroliz hcrelerinde yksek akm (100-400
kA) altndaki 960-970 0C scaklkta elektrolit ad verilen
kriyolit-alminyum florr ergimi tuz erii iinde znmesi,
ayrmas ve indirgenmesi sonucu ntrleen alminyum
metalinin tabanda birikmesi ile elde edilmektedir. Daha
sonra alminyum tabandan vakumlanarak alamlandrma
veya dkm ilemine tabi tutulabilir hale gelmi olur.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

ALUMNANIN ELEKTROLZ

Bu yntemde alminyum oksit, ergimi kriyolit iinde

zndrlr ve daha sonra saf metale redklenir. Bu
yntemde redksiyon hcrelerinin alma scakl 950980C civarndadr. Kriyolit, Grnland adasnda bulunan
doal bir mineraldir fakat alminyum retimi iin sentetik
olarak yaplr. Kriyolit, alminyum ve sodyumun florrlerinin
bir karm olup forml Na3AlF6 eklindedir. Alminyum
oksit (beyaz toz), yaklak %30-40 demir ierdii iin krmz
renkli olan boksitin rafinasyonu ile retilir. Bu ilemin ad
Bayer prosesidir ve daha nceleri kullanlmakta olan Deville
prosesinin yerini almtr.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

ALUMNANIN ELEKTROLZ
LE ALUMNYUM RETM

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

ALMNYUMUN GER
DNMNN NEM

Alminyum hurda hatr saylr bir Pazar payna sahiptir.

nk birincil alminyum iin gereken enerjinin % 95 daha
az ile alminyum hurdann yeniden ileme prosesi
srdrlebilmektedir. Bununla birlikte; alminyum hurdann
yeniden
ilenmesinde,
ergitilmesinde,
alminyumun
zelliklerinde herhangi bir kayp olamamakta, ergitme
srasnda atomik yaps deimemektedir.
Birincil alminyum retimi sanayide en youn enerji
kullanan sektrlerden birisidir. 1 ton alminyum retmek iin
kullanlan enerji miktar bakrn iki kat, eliin ise 5 kat
kadardr.
Alminyum hurdalardan alminyum elde etmek iin
gerekli enerji birincil alminyum retmek iin gerekli
enerjinin %5i kadardr.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

MALZEMELERN ENERJ
TKETM ORANLARI

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

ALMNYUM RETM N
ENERJ GEREKSNMLER
KARILATIRILMASI
LEM

kWh/kg

Elektrolizle Al retimi

14,0

Al2O3 + Anod+ Elektroliz

30,0

Hurda Ergitimi

0,52

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

KAZAN

%96

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

ALMNYUMUN GER
DNMNN NEM

Ayrca geri dnm ile evresel olarak da kazan

salamaktadr. Alminyum hurdann toplanmas, ayrlmas
ve ergitilmesi birincil alminyum retimine gre daha dk
evresel etkilere neden olur.
Kullanlm
alminyum
yerine
boksit
gibi
doal
kaynaklardan alminyum retmek olduka pahal ve ar
enerji gerektiren sistemdir. Alminyum kullanlmaya
balandndan beri geri kazanlma ilemi yaplmaktadr.
Alminyumun geri kazanlmas iin, toplum bilinci 1980li
yllarda balamtr. Alminyum dnyada en fazla kullanlan
demir d metaldir. Dnyada en fazla kaynakta ayr
toplanan ambalaj atklarndan biri ve en nemlisi
alminyumdur. Kullanlm alminyumdan alminyum
retildiinde % 95 daha az enerji tketilir ve iilik ve yatrm
maliyeti en aza der.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

Bir ton kullanlm alminyumdan

alminyum retilirse

4-5 ton boksit madeni,

1 300 kg krmz amur,
4 ton kimyasal madde,
14 000 kWh elektrik enerjisi kullanm,
15 000 litre soutma suyu,
860 litre proses suyu,
2 000 kg CO2 ve 11 kg SO2 emisyonu korunmu olur.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

ALMNYUMUN HURDADAN
GER KAZANILMASINDAK
LEMLER

Alminyumun
yeniden
deerlendirilmesi ilemlerinin
ekonomik ve pratik olma zorunluluu vardr. Alminyumun
yeniden
deerlendirilmesinde
alminyum
hurdalarn
eritilmeye hazrlk ilemleri nemli bir yer tutmaktadr. Bu
ilemlerin mekanizasyonu ve giderek otomatikletirilmesi
sonucu alminyumun byk tesislerde ekonomik olarak
yeniden deerlendirilmesi mmkn olmaktadr. Alminyum
hurdalarn eritme ve alamlama ileminin genel metalrji
kurallar iinde bilinli olarak yaplmas gerekir. kinci eritme
alminyum alam yaplrken bu elemanlardan bir ksmnn
azaltlmas bir ksmnn ise artrlmas gerekir. Bunun iin bir
takm kimyasal ve fiziksel yntemler kullanlmaktadr.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

GERKAZANIMIN
AVANTAJLARI

Alminyumun hurdalardan geri kazanm, gnmz alminyum

endstrisinin nemli bir bileeni haline gelmitir. Geri kazanm
prosesi, metalin basite tekrar ergitilmesi esasna dayanr, ki bu
yntem metalin cevherinden retimine nazaran ok daha
ekonomiktir. Alminyum rafinasyonu ok yksek miktarlarda
elektrik enerjisi gerektirir, buna karlk geri kazanm prosesi,
retiminde kullanlan enerjinin %5'ini harcar. Geri kazanm prosesi
1900'l yllarn balarndan beri uygulanmakta olup yeni deildir.
1960'l yllarn sonlarna kadar dk profilli bir faaliyet olarak
devam eden geri kazanm olgusu, bu tarihte iecek kutularnn
alminyumdan yaplmaya balanmas ile gndeme daha youn
ekilde gelmitir. Dier geri dndrlen alminyum kaynaklar
arasnda otomobil paralar, pencere ve kaplar, cihazlar, ve
konteynerler saylabilir. Alminyum retiminde en nemli
hammaddenin kullanlm alminyum olduu unutulmamaldr.
Ambalaj malzemelerini piyasaya srenler;
En az atk oluturucu ambalaj malzemeleri kullanma,
Ambalaj malzemeleri tekrar tekrar kullanma,
Ambalaj atklar geri kazanma,
Geri kazanlan ambalaj atklardan yeni rn retilmesini salama.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

Hurdadan Alminyum retim

Akm emas
Hammadde(alminyum hurdalar)

Gruplandrma

Ya Giderme

Boya Giderme

Krma ve Demirli Paralarn Ayrlmas

Briketleme

n Istma

Flux ErgitmeAlminyum cruf

AlamlandrmaAlam Elementleri

Degazer Rafinasyon (gaz giderme) Alminyum cruf

Dkm

Paketleme

Stoklama

Piyasaya Arz

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

Hurdadan Alminyum retim

Akm emas

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

Alminyum Hurda ve Dros Ergitilmesi

in Devrilir-Dner Frn ve arj
Arabas

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

ERGTME METOTLARI

Hurdalarn eritilmesi iin frn seimi hurdalarn tipine baldr.

Byk hurdalar genellikle gaz veya fuel yanmal reverber
frnlarnda eritilirler. Reverber frnlarn kapasiteleri 5 - 90 ton
arasnda deimektedir. Reverber frnlarnda hurdalarn ergitilmesi
genel olarak eritme dereceleri dk flakslar kullanlr. Kullanlan
flakslar genellikle sodyum klorr (NaCl2), potasyum klorr (KCl) ve
Kalsiyum klorr (CaCl2)dr.
Kullanlan flakstan esas gaye metali oksidasyona kar korumak,
alminyum oksidi ve dier pislikleri gidermek ve mmkn olduu
kadar az metal ihtiva eden cruf elde etmektir.
Kapasite olarak eitlilik gsteren dner frnlar ise bugn
tamamen hurda ergitilmesinde kullanlmaktadr. Kapasiteleri 10
2000kg arasnda deien alminyum endstrisinde kullanlan pota
frnlar yap ve konstrksiyon olarak dier metallerin eritilmesinde
kullanlan pota frnlaryla ayn olup bir fark gstermezler.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

Devirmeli Dner Frn

zellikleri

Alminyum hurdalarn ve dros ergitilmesi iin dner frnlarla devrilebilir frnlarn ortak iyi zeliklerini
birletirerek, zellikle kirli tabir edilen yabanc maddelerle kark alminyum hurdalarnn bile yksek
verimle ergitilmesini salayan yeni frn gelitirildi: Devirmeli - Dner Frn DDF (Tilting Rotary
Furnace TRF). Ksaca Konvertr (Convertor) olarak da adlandrlan bu yeni tip frn, alminyum
sanayinde yeni bir dnem balatyor. Bu yeni ergitme frnnn tercih edilmesindeki en nemli balca
faktrler, alminyum geri kazanlmasnda yksek verim, yksek kapasite, ekonomi salamas ve
evre dostu olmasdr.
eitli kalitede alminyum hurda ergitir (tala, dkm para hurdas, profil hurdas).
Alminyum sanayi iin nemli bir geri kazanma malzemesi olan alminyum crufunu (dros)
ergitmesi ve bylece cruftan alminyum eldesini salamas bir dier stn zelliidir.
Ayrca dier demir d metaller inko, kurun, kalay vb. malzemeleri ve hurdalarn ergitir.
Demirli alminyum hurdasnn geri kazanmn kolaylatrr. Parti (batch) ergitme sayesinde
alminyumu kirleten demir ve dier malzemelerin alminyumdan ayrlarak daha temiz kimyasal
bileime sahip alminyum kle / biyet retilmesini salar.
Ergitme iin flaks kullanmna gerek yoktur. (Oxy-Gas brlrler ile)
Dkmhane iindeki alma ve evre artlarnn alanlar iin daha iyi olmasn salar
Frnn proses esnasnda kendi ekseninde dnyor olmas sayesinde arjn frn iinde homojen bir
ekilde karmas, ergimenin daha hzl olmas ve frn i duvarlarnn kendiliinden temizlenmesi ve
refrakterlerin uzun mrl salanr.
Frn yakc sistemlerinin dzgn ayar ile ergitme kapasitesi ykselirken, enerji tasarrufu salanr.
Dier dner frnlara gre alminyum geri kazanma oran daha yksek olur.
Devirmeli Dner Frn, klasik sabit reverber frnlara gre 2-3 misli daha hzl ergitme yapar. retim
kapasitesi 2-3 misli fazladr.
Bylece, devrilir-dner frn, dkmhaneler, rafineriler ve metal geri kazanan dkm tesisleri iin
nemli avantajlar salamaktadr. Bir bakma devrilir-dner frn, dier ad ile konvertr frn, bir metal
ergitme frnndan te bir "metal geri kazanm makinesidir. Bu konvertr frn, Avrupa metalurji
sanayinde 25 yllk tecrbeye sahip Dross Engineering firmas tarafndan gelitirilmitir.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

Dner Frnn Baarsndaki

Etkenler

Frnn dner hareketini salayan zel tahrik sistemi,

arj ve ergime srasnda evreye zararl yanma atk gazlarnn ve tozlarn yaylmasn engelleyen
zel davlumbaz ve baca sistemi
Yaktn (Doal gaz, LPG veya fuel oil) optimum stokiyometrik yanmasn salayan, frn atmosferinde
hava miktarn azaltarak enerji kaybn ve ergimi metal oksitlenmesini nleyen zel deiken-gaz
yakma sistemi.
Kompakt tasarm ve pahal temel / inaat ii gerektirmeyen ekonomik kurulum
Modern scaklk kontrol sistemi
Hava-Yakt (Doal Gaz / LPG veya fuel oil) veya Oksijen-Yakt (Doal Gaz / LPG veya fuel oil)
yakan modern brlrler.
Deiken-Gaz Yakma Sistemi nedir?
Klasik frnlarda yakma sistemi metal oksitlenmesini nlemek iin yakt-hava karmnda yakt biraz
daha fazla olacak ekilde ayarlanr. Bu sayede frn atmosferi indirgeyici zellik kazanr. Bu ayar
frnn ilk devreye alnmasnda ve bakm srasnda baca gazlar analiz edilerek hava-yakt
vanalarnn ayarlanmas ile yaplr. Halbuki, arjn zelliine gre, ergitmede daha yksek verim ve
hzl ergitme salamak iin, frn atmosferinin bazen indirgeyici (yakt zengin-hava fakir) veya
oksitleyici (hava zengin-yakt fakir) veya ntr (stokiyometrik) olarak yaplmas gerekebilir. Bylece,
ergitme prosesi, artlara gre hava/ yakt oranlarnn farkl ayarlarda olabildii eitli sayda
blmlere ayrlabilmektedir. rnein, olduka "kirli" bir hurda ergitilirken nce "oksitleyici", daha
sonra "az indirgeyici" ve son aamada "ntr" yanma program daha verimli sonu vermektedir.
Tasarm zellikleri
Dross 700 (7 m3 hacimde) olan modele kadar olan Konvertr frnlarn sabit asesi hidrolik tesisat
ve ve kumanda paneli monte edilmi olarak hazrlanr ve refrakterleri de tamamlanm olarak
tesise sevk edilir. Konvertr frnn montaj ve refrakter kurutma sresi dahil olarak 10 gnde
iletmeye alnr. Proses esnasnda frn operatr konvertr frnn dnme yn ve hz, devrilme
hareketi, frn kapsnn almas-kapanmas ve arj makinesinin hareketleri gibi proses ilemlerini
uzaktan kumanda ile yapabilmektedir. Bylece iletme rahatl ve i emniyeti en st derecede
salanmtr.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

DNYA ALMNYUM RETM

MALYETLER

1997de Dnyada ortalama birincil alminyum operasyon

maliyeti ~ 1.200 US$/ton civarnda gereklemitir. Birincil
alminyum retiminin en nemli girdisi elektrik enerjisidir.
Elektrik enerjisinin birim tketimi, 1980 ylnda dnyada
ortalama 17,0 kwh/kg-alminyum olarak gereklemiken,
1995 ylnda birim enerji tketimi 15,7 kwh/kg-alminyum
seviyesine gerilemitir. Gnmzde ortaya kan teknolojik
gelimeler sonucu, zgl enerji tketimi ~ 13 kwh/kgalminyum seviyelerine kadar dmtr.
Alminyum retim maliyetinin %20-40'n, tesisin bulunduu
yere gre deimek zere, elektrik enerjisi oluturmaktadr.
Bu nedenle alminyum reticisi iletmeler, Gney Afrika,
Yeni Zelanda'nn Gney Adas, Avustralya, in, Orta Dou,
Rusya, zlanda, Kanada'da Quebec gibi elektrik enerjisinin
bol ve ucuz olduu blgelere yakn olmak eilimindedirler.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

ALUMNYUM RETM
MALYETLER

Birincil alminyum retiminde maliyeti oluturan en nemli

kalemler; Hammadde (almina, anot pasta, kriyolit, alminyum
flrr v.b.), enerji ve iiliktir. Bunlardan en nemlisi elektrik enerjisi
olup, maliyetin yaklak % 40n oluturmaktadr. Geriye kalan
%60n; yaklak % 30unu malzeme-hammadde giderleri , yaklak
% 30 dier giderleri ise personel giderleri oluturur.
Seydiehir Alminyum Tesisleri, dnya alminyum sektrnde en
pahal elektrik enerjisi satn alan kurulutur. Bat dnyas
alminyum reticilerinin elektrik enerjisi satn alma fiyatlar ~ 2
cent/kwh seviyesinde iken, Seydiehir Alminyum Tesisleri iin bu
fiyat iki kat daha fazla olup ~ 4 cent/kwh dr.
Seydiehir Alminyum Tesislerinde tketilen elektrik enerjisi iin, bu
konuda karlan kararnameler ile 1977-1981 yllar arasnda sabit
fiyat uygulamas, 20.08.1981 tarihinden sonra %50 fiyat indirimi
uygulanmak suretiyle koruyucu tedbir uygulanmtr. Daha
sonrasnda bu oran 08.11.1990 tarihinde %40a ekilmi ve halen
bu ekilde uygulamaktadr.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

Trkiye Alminyum Sektr

Trkiye alminyum ile 1950'li yllarda tanm ve 1974 ylnda

Etibank Seydiehir Alminyum Tesisleri'nin birincil alminyum
retmesi ile lkemizde nemli bir sanayi sektr olmaya
balamtr. Gnmzde Trk alminyum sektr, Avrupa
Topluluu ve Ortadou lkelerine yapt ihracat ile nemini ve
gelimesini gn getikce artrmaktadr.
lkemizde alminyum kullanm kii bana ylda 3 kg. civarnda
olup, bu miktar gelimi lkelerin ortalamasna gre 5-6 kez daha
dktr. Alminyum kullanmnn salad faydalar dikkate
alndnda, lkemizde alminyum kullanm iin byk bir
potansiyel olduu grlmektedir.
lkemizde, ekstrzyon, yass-rn, iletken ve dkm rnlerini
reten alminyum alt sektrleri teknoloji ve kalite ynnden
gelimi olup, yaptklar ihracat ile bunu ispatlamlardr.
Alminyum alt sektr, kapasite olarak da yurtii ihtiyacn fazlas
ile karlayabilecek konumda olduundan bu rnlerin ithalatna
gerek bulunmamaktadr.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

Trkiyede Alminyum retimi

Alminyumun elde edildii "boksit"

cevherinin Trkiye yeralt zenginlikleri iinde
olduu 1938 ylndan nce bilinmiyordu.
MTA'nn 1935 ylnda kuruluundan sonra,
1938 ylnda Antalya Akseki blgesinden
alnan numuneler incelenmitir. 1962-1965
yllar arasnda yaplan ayrntl jeolojik,
sondaj, galeri, kuyu ve yarma almalar,
Konya - Seydiehir boksitlerinin bhmitik tip
ve yeterli rezervde olduunu gstermi ve
blgede "birincil" alminyum retim tesisinin
kurulmasnn ekonomik olaca anlalmtr.
Trkiye'de 60 milyon ton boksit bulunduu
tespit edilmitir.
lkemizin tek birincil alminyum reticisi
Etibank'n Seydiehir Alminyum letmeleri
Messesesi'dir. 1974 ylnda iletmeye
alnan bu tesisin yllk retim kapasitesi
60.000 tondur. Bu deerin gelecekte
ykseltilmesi iin tevsi yatrm
dnlmektedir.
lkemizde, alminyum ekstrzyon, yassrnler, dkm rnleri ve iletkenlerin geni
apta retimi, zel sektr tarafndan
gerekletirilmektedir.
Yllk retim kapasitesi, yaklak olarak;
ekstrzyon rnlerinde 120.000 ton, yass
rnlerde 100.000 ton, dkm rnlerinde
75.000 ton, iletkenlerde ise 60.000 tondur.
1998 ylnda 60-65 bin ton ekstrzyon retimi
olduu tahmin edilmektedir.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

SEYDEHR ALMNYUM
TESSLERNN TARHES

Seydiehir blgesindeki Boksit cevherlerini ilemek iin 9 Mays 1967

tarihinde Etibank Genel Mdrl ile Tyazpromexport (SSCB) arasnda
imzalanan anlama ile 60.000 ton/yl kapasiteli birincil alminyum fabrikas
kurulmas almalar balamtr. Fabrikada 13 Ekim 1969 tarihinde montaj
almalar balam ve Mart 1973 ylnda Almina fabrikas devreye
alnm ve arkasndan Austos 1974te 1.elektrolizhane, Ekim 1975te
2.elektrolizhane, Aralk 1975te 3.elektrolizhane, Ocak 1977de
4.elektrolizhane, Mays 1974te Dkmhane fabrikas, ubat 1976-Mart
1979 arasnda Haddehane fabrikasnn deiik niteleri tamamlanarak
iletmeye alnmtr.
60.000 ton/yl kapasiteli tesis Ocak 1977 ylnda % 100 kapasiteye ulam,
8 ay sonra Trkiyenin iinde bulunduu byk enerji sknts nedeniyle
Eyll 1977de % 50 kapasiteye drlmtr. Temmuz 1980de kapasite
% 75e karlm fakat Austos 1981den itibaren devam eden enerji krizi
nedeniyle kapasitede dalgalanmalar olmutur. Daha sonra Haziran 1983de
kapasite % 35 e kadar dmtr. Ocak 1984de % 50, Temmuz 1984de
% 75, Mays 1985de % 100 kapasiteye ulalmtr. Bu tarihten itibaren %
100 kapasiteyle retime (60.000 Ton/Yl) devam edilmektedir. Bu deerin
gelecekte ykseltilmesi iin tevsi yatrm dnlmektedir.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

Seydiehir Alminyum Tesislerinde l Maden letmesi ve 4 ana retim fabrikas, 3

yardmc retim tesisi ve bu nitelere mal ve hizmet teminini salayan yardmc,
teknik ve idari-ticari faaliyetleri yrten ihtisas birimleri grev yapmaktadr.
Eti Holding uhdesinde, 7 adet ruhsatl maden sahas bulunmaktadr. Bu sahalarda,
halen toplam 37 milyon ton seviyesinde Boksit rezervinin var olduu bilinmektedir.
Sz konusu bu sahalardan 11 milyon ton rezerve sahip olan ve tesislere 25 km.
uzaklkta bulunan, sadece bir tanesi iletilmektedir. Ylda yaklak 400.000 ton'luk bir
retim, tesisler iin yeterli olmaktadr.
Boksit cevheri kimyasal yntemlerle ilenerek daha ok bir ara mamul olan Hidrat ve
bundan da alminyumun asl hammaddesi olan Almina retilmektedir. Mevcut kurulu
kapasite 200.000 ton/yl seviyesindedir.
Elde edilen Almina'nn byk bir blmnden (120.000 ton) elektroliz yntemiyle
60.000 ton Sv Alminyum retilmektedir. Bu yntemin uygulanmasnda ihtiya
duyulan yardmc hammadde niteliindeki Anot Pasta retimi, yine burada
yaplmaktadr.
retilen bu 60.000 ton ham alminyum, eitli alam metalleri ile ilenerek yaklak
65.000 ton Kle ve ngot retilmekte olup, piyasa taleplerine uygun olarak lke
alminyum sektrne satlmaktadr.
retilen dkm rnlerinin bir ksm, mevcut haddehanelerimizde, yine piyasa
talepleri dorultusunda, Profil, Levha, Rulo, erit ve Folyo eklinde ilenerek piyasaya
satlabilmektedir.
Tesislerde bunlarn dnda, yedek para, el aletleri ve ekipmanlarn imal edildii bir
Makine ve Tehizat Fabrikas; buhar retiminin yapld, Buhar nitesi, basnl
havann retildii kompresrler ile Elektrik Enerjisi Ynetim nitesi; Laboratuarlar gibi
yardmc retim birimleri halen, entegre yap ierisinde grev yapmaktadr.Ayrca
toplam 21 yardmc hizmet birimi vardr.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

SEYDEHR ALMNYUM TESSLERNN

BLMLER

Entegre bir tesis olan Alminyum Tesisleri; Almina, Anot Pasta,

Alminyum, Dkmhane, Haddehane ana retim fabrikalar ile bunlara
hizmet veren Kazan Dairesi, Kompresr, Su Sirklasyon, Laboratuar,
Atlyeler, Tesis Enerji v.b yardmc nitelerden olumaktadr.
Almina Fabrikasndaki, ak iletme teknii ile karlan % 56 Al2O3
tenrl boksit cevheri, Bayer prosesinin uyguland bu fabrikada krma,
tme, zme, kat-sv ayrm, svnn kristalizasyonu sonucu alminyum
hidroksit elde edilir. Bu alminyum hidroksitin kalsinasyonu ilemleri
sonunda ise, 200.000 ton/yl almina retilir (yaklak 2 ton boksitten 1 ton
almina elde edilir).
Alminyum Fabrikas, 4 elektrolizhane binas ve her binada u uca dizili
62 hcre olmak zere toplam 248 hcreden olumaktadr. Hcreler
soderberg anot tipinde, yani kendi kendine pien hcre tipi olup, 100-102
kA akm iddeti ile altrlarak alminann elektrolizi sonucu yaklak
60.000 - 62.000 ton/yl sv alminyum retilmektedir
Dkmhane Fabrikas, Elektrolizhanelerde retilen sv alminyum,
alaml / saf (alamsz) kle, ingot (yuvarlak-yass) ekline getirilir.
Dkmhane nitesi ylda ~ 60.000 ton sv alminyum ve ~ 20.000 ton
ikincil alminyumu ileyecek kapasitededir.
Haddehane Fabrikas ise, Dkmhanede retilen yuvarlak ingotlarn
ekstrzyon ve yass ingotlarn hadde yntemiyle ekil verildii birim olup,
piyasa talebine uygun; profil, scak-souk levha, ve folyo retimi
gerekletirilmektedir.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

SEYDEHR ALMNYUM TESSLERNN ROL

zet olarak, Alminyum Tesisleri ylda ~ 461.000 ton Boksit ileyerek, 200.000 ton
Almina ve 60.000 ton sv alminyum retim kapasitesine sahiptir. retilen
alminann 120.000 tonu sv alminyum retiminde kullanlmakta olup, geri kalan
80.000 tonun kk bir blm yurtiinde seramik fabrikalarna satlmakta ve ou
ihra edilmektedir. Ayrca, yurtii kat, tekstil, kimya sanayi, su artma tesisleri
ihtiyacn karlamak zere 45.000 ton/yl kapasiteli Alminyum Slfat Fabrikas 1980
ylnda Almina Fabrikasnn bir yan nitesi olarak, retime balamtr.
1970 ylnda 18.000 ton civarnda bulunan yurtii alminyum tketimi
gnmzde ~ 175.000 ton/yl dzeyine ulamtr. Tketimin bu seviyelere
ulamasnda ulusal bir kaynaktan Alminyum hammadde ve mamullerinin
teminindeki kolaylk byk rol oynam ve saylar giderek oalan alminyum
ileyicisi niteliindeki sanayi kolunun alminyuma talebini her geen gn
artrmtr. Ancak, Seydiehir Alminyum Tesisleri, mevcut teknolojisi ve
kapasitesi ile lke ihtiyacnn sadece ~ 60.000 tonunu (~ %30unu)
karlayabilmektedir. Alminyum ileme kapasitesinin 280.000-300.000 ton/yl,
ithalatn 220.000 ton/yl ve i tketimin 175.000 ton/yl olduu lkemizde 60.000
ton/yl kapasitesiyle alminyum sektrnn ancak % 30unu karlayan Seydiehir
Alminyum Tesisleri iin zm nerileri hayata geirilmelidir.
Dnya alminyum sektrnde en pahal elektrik enerjisi satn alan kurulu olan
Seydiehir Alminyum Tesislerinin enerji sorununa kalc bir zm bulunmas iin
1973 ylndan gnmze alminyum retimini srdren Seydiehir Alminyum
Tesislerinde mevcut kapasiteyi etkileyecek teknolojik sorunlar yaanmaktadr.
Alnacak yatrm karar ve aktarlacak kaynakla acilen tesisin darboazdan karlmas
ve lke gereksinimi gz nne alnarak uygun, rasyonel modernizasyon almalarna
balanmaldr.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

Seydiehir Alminyum Tesislerinin

Gelecei

Seydiehir Alminyum Tesisleri, mevcut kapasitesi olan 60.000 ton/yl ile ihtiyacn ancak %22'lik
ksmn karlayabilmekledir.
Eskimi teknolojisi ve ypranm fiziki yapsyla, nmzdeki dnemde, tam kapasitede alamama
tehlikesi ile kar karya gelecektir.
Tesislerin, hem eskimi teknolojisi ve fiziki yapsndan kurtulmas ve kapasitesinin %100'e yakn bir
seviyede artrlmas iin, Modernizasyon Projesinin hayata geirilmesi arttr.
Bylece, lke alminyum sektrndeki kk ve orta lekli 1000'in zerinde tesis, Seydiehir'den
hammadde temin ederek hayatta kalmaya ve gelimeye devam edebilecektir.
Hem kendisinin katma deer retiminin ve hem de hammadde verdii alminyum imalatlarnn
katma deer retiminde oynad rol devam ettirmesi, lke ekonomisi asndan vazgeilmezdir.
Tesislerin kurulu bulunduu yre ve evresindeki en az 350-400 bin kiilik bir kitlenin geim
kaynann, modern bir teknolojiye kavuturularak, daha da gelitirilmesi, gelecee doru gvenle
baklmasn salayacaktr.
Son 6 yldr, saysz sorun ve olumsuzlua ramen kapasitesinin de zerinde alminyum retip
satmay baaran tesisler letme Faaliyeti esasnda srekli kar etmektedir.
Eldeki fizibilite raporuna gre, 8 yllk geri deme sresi olan sz konusu modernizasyon projesinin
gerekletirilmesi sonucunda:
Alminyum retimi ikiye katlanacak;
Ton alminyum bana 2.000 kwh daha az elektrik enerjisi tketilecek;
Daha az hammadde tketilerek daha verimli allacak;
Alminyum retim maliyetinin, bugnkne gre, yaklak 500 $/ton daha azalmasn ve bylece
%30'luk bir tasarrufun olumas salanacak;
alma ve evre koullar iyileecek; En nemlisi, tesislerin ve yukarda saylan nemli koullarn
gelimeye devam etmesi salanacaktr.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

SONU VE
DEERLENDRMELER
Trkiye, dnya boksit rezervinin %0,4ne, yllk retiminin ise
%0,3ne sahiptir.
lkemizdeki boksit yataklarnn %95i Toros kua iinde yer
almaktadr. Trkiyedeki iletilebilir boksit rezervleri toplam 87
milyon ton civarndadr. Halen boksit cevheri retimi faaliyetinde
bulunan yerli kurulu sadece Eti Alminyum A..dir. Daha nce
retimde bulunan ve tamam ihra edilen Milas Boksit letmesi
kapanmtr. Morta letmesinde retilen boksit cevherleri, Eti
Alminyum A.. Seydiehir Alminyum letmesi tesislerinde
hammadde olarak kullanlmaktadr.
Trkiyenin
sv
alminyum
retimi
yurt
ii
tketimi
karlayamamakta, aradaki ak 1985 ylndan beri ithalatla
karlanmaktadr. lkemizin yllk alminyum ithalat 250 milyon
dolar ilenmemi alminyum, bir o kadar da yar mamul-mamul
alminyum iin olmak zere toplam 500 milyon dolar
mertebesindedir. Buna karlk, toplam 281 milyon dolarlk mamul
alminyum ihra etmekteyiz.
lkemizin boksit rezervi uzun yllar yetecek kadardr. Bu nedenle,
yeni kaynaklarn aranmasna ynelik yatrmlardan ok, mevcut
tesislerin kapasitelerini arttrmak iin yatrmlar yaplmaldr.
thalatla karlanan refrakter boksit iin ise yaplacak fazla bir ey
yoktur.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii

SONU VE
DEERLENDRMELER
Trkiyenin alminyum sanayisine ynelik boksit ithalat yoktur.
Yurtiinde kurulmu bulunan refrakter sanayinin ihtiyac olan
refrakter boksit ise ithalat yolu ile karlanmaktadr. Refrakter
boksit ihtiyacnn yakn bir gelecekte 50-60 bin ton/yl arasnda
gerekleecei tahmin edilmektedir.
Gittike artan alminyum talebinin yurtii kaynaklardan
karlanabilmesi iin Seydiehir Tesislerinin kapasitesinin
artrlmasna
ve
modernizasyonuna
ynelik
projelerin
gerekletirilmesi gerekmektedir.
Blgedeki boksit rezervleri bu tesisin hammadde ihtiyacn uzun
yllar karlayabilecek dzeydedir. lkemizin alminyum ve maml
rnlerine olan talebi ile yllk ithalat rakamlar dikkate
alndnda, ikinci bir tesisin kurulmas da dnlebilir.
Bunun yan sra, lkemizde retimi yaplmayan ve Seydiehir
boksitlerinde %0.05-0.07 V2O5 oranlarnda deer alnan
vanadyum ile galyumun ikincil rn olarak kazanlmas
konusunda teknolojik olanaklar aratrlmaldr.
slahiye-Payas ve Yalva (Isparta) blgelerinde nemli rezervlere
sahip
demirli
boksitler,
teknolojik
sorunlar
nedeniyle
deerlendirilememektedir. Yredeki cevherlerin retilmesine
ynelik teknolojik aratrmalar yaplmaldr.

Prof. Dr. Zeki ZMECOLU

Metalurji ve Malzeme Mhendislii