9.

4 Jarak pada
permukaan bumi
9.4 Jarak pada permukaan
bumi
9.4a Panjang Lengkok bulatan agung dalam batu
nautika
9.4b Jarak di antara dua titik yang diukur sepanjang
meridian.
9.4c Latitud sesuatu titik.
9.4d Jarak di antara dua titik pada khatulistiwa dan
selarian latitud yang sama
9.4e longitud sesuatu titik pada khatulistiwa atau
selarian latitud tertentu
9.4f Jarak terpendek di antara dua titik.
9.4g Penyelesaian Masalah
9.4a Panjang Lengkok bulatan
agung dalam batu nautika
Jarak di antara dua titik pada
permukaan bumi ialah panjang
lengkok bulatan yang menghubungkan
dua titik di sepanjang bumi.

1 batu nautika (b.n.) ialah panjang

lengkok bulatan yang mencangkum
sudut satu minit di pusat bumi.
Nota yang penting :
1 = 60 U
o
1
1 = 1
60 1 b.n.

1 = 1 nm
O

1 nm
1 = 60 = 60 b.n.

1 b.n. = 1852 meter

S
Contoh 1 : Jarak antara dua titik
Lengkok AB pada bulatan agung
menghasilkan sudut , , di pusat
bumi. Hitungkan jarak, dalam batu
nautika, panjang lengkok AB jika
(a) = 50 N

(b) = 70.2
A
(c) = 4516 O
B

S
 Penyelesaian :
(a) Panjang lengkok AB (c) Panjang lengkok
= x 60 AB
= 50 x 60
= x 60
= 3000
= 4516 x 60
= 3000 b.n.
= 45 x 60 +
(b) Panjang lengkok AB
16
= x 60
= 70.2 x 60 = 2716
= 4212 = 2716 b.n.
= 4212 b.n.
 Contoh 2 : Sudut dicangkum
apabila jarak diberi.
Di dalam rajah, lengkok PQ bagi bulatan agung
pada permukaan bumi ialah 5200 batu nautika.
Hitungkan sudut, , yang dicangkum oleh lengkok di
pusat bumi?
Penyelesaian : N

Length of arc PQ = 5200 nm

P
Thus, PQ 60' O
PQ Q

60'
5200
S
60'
86.67o or86o 40'
 9.4 b Jarak di antara dua titik yang
diukur sepanjang meridian.
Contoh 3 :
U
Dalam rajah, O ialah pusat
bumi. P, Q dan R ialah tiga 50U
P
titik pada meridian yang O
sama. Hitungkan jarak, Q
dalam b.n., di antara titik P 35S
R
dan tititk R di sepanjang S
meridian jika latitud
masing-masing ialah 50U
dan 35S.
 Penyelesaian:
PQR = beza di antara latitud P dan R
= 50 + 35 P dan R terletak
= 85 pada hemisfera
Jarak PR = 85 x 60 yang beretentangan
= 5100 b.n.

Maka, jarak di antara titik P dan titik R

ialah 5100 b.n.
 9.4c Latitud sesuatu titik.
Langkah 1 :
Cari beza antara sudut,
= panjang lengkok
60
Langkah 2 :

Latitiud titik boleh ditentukan :

(a) + longitud diberi jika kedua-dua titik
berada pada hemisfera sama.
(b) longitud diberi - atau - longitud diberi
jika kedua-dua titik berada pada
hemisfera bertentangan
 Contoh 4 (a): Kes kedua-dua titik berada
pada hemisfera bertentangan
Di dalam rajah, O ialah pusat
bumi. A, B dan C ialah tiga U

titik terletak pada meridian 60U

yang sama. A
O
Diberi bahawa latitud titik A B
ialah 60U dan jarak
C
sepanjang meridian titik A ke S
titik C ialah 6400 b.n., kira
latitud titik C.
Penyelesaian bagi Contoh 4(a):

Panjang lengkok AC = 6400 b.n.

Maka, AOC = 6400
= 6400/60
= 10640
Maka,
Latitud bagi titik C = 10640- 60
= 46 40S
Contoh 4 (b): Kes kedua-dua titik berada
pada hemisfera sama

Diberi bahawa latitud titik P ialah 25S dan

titik Q ialah 2400 b.n. ke selatan titik P,
tentukan latitud titik Q.
 Penyelesaian bagi Contoh 4(b):

Panjang lengkok PQ = 2400 b.n.

U
iaitu, POQ = 2400/60
= 40
Maka, O

Latitud bagi titik Q P

25S

= (40o + 25o)S Q
S
= 65 S
9.4d Jarak di antara dua titik
pada khatulistiwa dan selarian
latitud
Rumus : yang sama
Jarak, AB = 60cos ,
iaitu = beza antara 2 longitud
dan = latitud selarian o U / S
Contoh 5: Kes Jarak sepanjang
khatulistiwa
Dalam rajah sebelah, O ialah
pusat bumi. UQS ialah N
Greenwich Meridian. P, Q dan
R tiga titik pada khatulistiwa.
O 0
Diberi longitud bagi titik P dan P Q R
R ialah 67B and 32B
masing-masing, cari jarak di S
antara titik P dan R sepanjang
khatulistiwa.
 Penyelesaian:
U
= (67+32)
= 99

Jarak PR
= 60 cos O
= 0
= 9960cos 0
P Q R
= 5940 b.n.

S
Contoh 6 : Kes Jarak sepanjang
selarian latitud
Dalam rajah, O ialah pusat
bumi. Diberi bahawa longitud U

UAS dan UBS ialah 50 B A B 65U

and 75 T masing-masing,
0
Hitung
D C 60S

(i) jarak antara A dan B
sepanjang latitud 65U, S

(ii) jarak di antara C dan D

sepanjang selarian latitud
60S.
 Penyelesaian:
(i) Jarak di antara A dan B sepanjang
selarian latitud 65U
= 60 cos 50B U
75T

= (50+75)60cos 65o A B 65U=

= 3169.64 b.n. 0

D C 60S
= 50 + 75
S
kerana A dan B berada di
sebelah bertentangan iaitu
barat dan timur
 Penyelesaian:
(ii) jarak di antara C dan D sepanjang
selarian latitud 60S,
= 60 cos
= (105 - 50) 60 cos 60o
= 55 60 cos 60o
= 1650 50B U

A B 65U
(180 65)oB

= 105B

= 105 50 D 60S =
C
kerana C dan D
S
terletak pada sebelah barat
9.4e longitud sesuatu titik pada
khatulistiwa atau selarian latitud
Langkah
tertentu1:
Cari Beza longitud,
= panjang lengkok (pada oU atau oS atau 0o)
60 kos o

Langkah 2 :
Longitud titik tersebut dapat
ditentukan jika longitud satu lagi titik
diberi
Contoh 7:
Kes kedua-dua titik berada pada
sebelah
Dalam rajah, bertentangan
O ialah pusat U 0
bumi. A, B dan C ialah tiga
titik pada khatulistiwa.
Diberi longitud titik C
O
ialah 53T dan jarak 0 C
sepanjang khatulistiwa A B
dari A ke C ialah 9080
batu nautika, kira longitud
titik A. S
Penyelesaia
n:
AC = 60 cos
Titik A dan titik C berada
9080 = 60 cos 0o pada sebelah
= 9080/60 bertentangan iaitu satu
= 15120 timur dan satu barat

Maka,
longitud titik A = (15120 - 53)B
= 9820B
Contoh 8:
Kes kedua-dua titik berada pada
sebelah yang sama iaitu
0 timur
U
O ialah pusat bumi
60U
dalam rajah sebelah. B
A
Diberi longitud titik A
O
ialah 89T dan jarak 0

sepanjang selarian P Q

latitud dari A ke B ialah

1610 batu nautika, kira S
longitud titik B.
 Penyelesaian:
AB = 60 cos 0

1610 = 60 cos 60 U

60U
1610 B
A
60 cos 60 O
0

53 40 '
o P Q

Longitude of B
S
= (89 + 5340)T
= 14240T
9.4f Jarak terpendek di antara dua titik.
Jarak terpendek di antara dua titik pada permukaan bumi adalah di
sepanjang bulatan agung.

Jarak terpendek = 60 batu nautika

Contoh 9: Kes kedua-dua titik
berada pada meridian sama
Kira jarak terpendek di antara KK (6 U,
116T
116T) dan Perth (32S, 116T). U

6U KK
Penyelesaian:
Jarak terpendek dari KK ke O
Perth ialah jarak sepanjang
meridian 116T
= 60 32S Perth

= (32 +6) 60 = 6 + 32 S

= 38 x 60 Kerana KK terletak di hemisfera

Utara dan Perth terletak di
= 2280 nm. hemisfera Selatan
Contoh 10: Kes kedua-dua titik berada
pada bulatan
Kira jarak agung meridian yang
sama
terpendek di antara N
156E

titik P
24W = 180 80 - 17
P(80U, 24B) dan
Q
Q(17U, 156T) 80
17
0
O

S
Penyelesaian Contoh 10:
Solution:
Shortest distance between P 156E
N
and Q is the distance along
the great circle through north P
pole. 24W = 180 80 - 17

Hence, Q
80
PQ = x 60 0
17
O
= (180 80 17) x 60
= 83 x 60
= 4980 nm
S
 9.4g Penyelesaian
Masalah
Dalam bidang pelayaran dan
penerbangan, unit untuk kelajuan
ditakrif sebagai knot iaitu
Jarak 1 knot = 1 batu bautika sejam
Laju
Masa

Rumus yang penting : * Masa dalam

Jarak unit Jam
Laju Jarak
Masa
Jarak Laju Masa Masa Laju

Jarak
Masa
Laju
Contoh 11
A(70S, 35B), B, C dan D ialah empat titik pada
permukaan bumi. A dan B terletak pada latitud sama
manakala C dan D terletak pada khatulistiwa. C terletak
ke utara A manakala D terletak ke utara B dan timur ke C.
(a) Hitung jarak terpendek, dalam batu nautika, dari
A ke C yang diukur sepanjang permukaan bumi.
(b) Cari longitud titik D, jika jarak terpendek dari C ke D
ialah 6600 batu nautika.
(c) Sebuah kapal terbang terbang ke timur dari A ke B,
dengan purata laju 500 knots. Hitung
(i) jarak yang dilalui, dalam batu nautika,
(ii) masa diambil oleh kapal terbang, betul kepada minit
terdekat.
 Penyelesaian Contoh 11:
(a) Jarak AC = x 60
= 70 x 60
30B U
= 4200 b.n.
(b) CD = x 60 x cos
6600 = x 60 x cos 0 C
O
0
6600
= 70 D
60 70S
A
110 B
S
Longitud titik D = (110 35)T
= 75T
 Penyelesaian bagi contoh 11:
(C)
(i) AB = 60 kos
= (30+75) 60 kos 70
= 2257.33 b.n.
(ii) 30B N 75T

Jarak
Masa
Laju C
O
0
70
2257.33 D
Masa
500 A
70N

Masa 4 hrs 31mins Laju = 500 knots S

B
 Contoh 12
P(40U, 30B),Q(40U, 80T), R dan Z
empat titik pada permukaan bumi. PR
ialah diameter bumi.
(a) Hitung longitud R,
(b) Hitungkan jarak, dalam batu nautika,
dari P ke timur Q.
(c) Htiungkan jarak terpendek, dalam batu
nautika, dari R ke Kutub Selatan.
(d) Tentukan latitud titik Z yang terletak
6600 batu nautika ke selatan P.
 Penyelesaian Contoh 12:
(c) Longitud R
= (180 30)o T 30B U 80T
= 150oT P R 40U

Q
40
C 0 0
(b) Jarak PQ
= x 60 x cos
A
=(30+80)x 60 x kos 40 S
= 5055.89 b.n.
 Penyelesaian Contoh 12:
(c) Jarak terpendek R ke
S 30B U 80T
= 60
P R 40U
= (40 + 90) 60
Q
40
= 7 800 b.n. C 0 0 =
40 + 90
Z

S 90oS
 Penyelesaian Contoh 12:
(d) Jarak PZ = x 60 30B U 80T
6600 = x 60 P R 40U
= 6600 / 60
Q
6600 40
C 0
= 110
0
b.n.

Latitud Z Z
= 110
= (110 30)oS S

= 80oS P dan Z terletak

pada hemisfera
bertentangan
 Contoh 13 :
P (0, 50B),W (0, xB), R (30U, 50B), danV (30U,
90B) ialah empat titik pada permukaan bumi.
(a) Diberi jarak dari P ke W di sepanjang
khaulistiwa ialah 4500 batu nautika, tentukan nilai
x.
(b) Sebuah kapal terbang terbang pada 0900 dan
terbang ke utara dari P ke R dengan laju purata 650
knot. Hitungkan masa kapal terbang tiba di R.
(c) Sebuah lagi kapal terbang terbang ke barat dari
R ke V. Diberi masa diambil ialah 6 jam,
kirakan, dalam knots, purata lajunya.
 Penyelesaian Contoh 13
(a) Jarak PW = 60 50B
90B U
4500 = 60
R
= 4500 / 60 30U V

= 75o 0 0
30
P
Longitud W W

= (75 + 50)o B 4500 b.n

= 125o B = 75
xB S
P dan W
terletak pada
sebelah yang
sama iaitu barat
 Penyelesaian Contoh 13
(b) Jarak PR = 60

50B
90B U
= 30 60 R
650
30U
= 1800
V knots
Jarak 30
Masa 0

0 P
Laju W = 30
1800
Masa
650 xB S
Masa diambil = 0246
Masa sampai = 0900 + 0246
 Penyelesaian Contoh 13
(c) Jarak RV = 60Kos
= (90 50) 60 Kos 30o
50B
= 2078.46 b.n. 90B
U

Jarak
Laju 30U V
R

Masa 30
0 0 P
2078.46
Laju
W

2
6
3 S

Purata laju = 311.8 knots

 Contoh 14 :
P, Q dan R ialah tiga titik pada permukaan bumi. PQ ialah
diameter selarian latitud 35S dan PR ialah diameter bumi.
Longitud bagi R ialah 75T.
(a) Hitungkan
(i) latitud R,
(ii) longitud P.
(b) Hitungkan jarak, dalam batu nautika,dari P ke Q
sepanjang selarian latitud yang sama.
(c) Sebuah kapal terbang terbang dari P ke Q melalui
Kutub Selatan. Kapal terbang berlepas dari P pada 0800
dan tiba di Q pada 1540 pada hari sama. Hitungkan,
dalam knots, laju puratanya.
Penyelesaian bagi Contoh 14
Lakarkan rajah bumi
berdasarkan maklumat 75T
ini: U

PQ ialah diameter selarian R

latitud 35S 35
0
Longitud bagi R ialah 75T. 0
35
PR ialah diameter bumi. P Q 35S

S
Penyelesaian bagi Contoh 14
Sudut yang bertentang
(a) (i) latitud R = 35oU bucu mempunyai sudut
Kenapa ? yang sama 75T
U

35U R
(ii) longitud P 35
0
0
= (180 75)oB 35
Q 35S
= 105oB P

S
 Penyelesaian bagi Contoh 14
(b) Jarak PQ = 60kos
= 180 60kos 35o 75T
U
= 8846.84 b.n.
35U R
35
0
0
35

P Q 35S

PQ ialah diameter selarian latitud, (), 35oS S

Maka, beza antara longitud, = 180o

Penyelesaian bagi Contoh 14
(c) Jarak PQ melalui kutub selatan
= 60 75T
U
= (180 35 35)60
= 6600 b.n. 35U R

Masa diambil dari P ke Q 0

0
35

= 1540 - 0800 35

= 0740 P Q 35S
2
= 7 jam S
1540
3
0900
Penyelesaian bagi Contoh 14
(c) Laju purata P ke Q
2 Jarak
= 6600 7 Laju
3 MasaU 75T

= 860.9 knots
35U R
35
0
0
35

P Q 35S

1540
S
0900
6600 b.n.