Blm 9

GAZ AKIKANLI G
EVRMLER

1 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 Amalar

Tm evrim boyunca i akkannn gaz faznda kald gaz akkanl

g evrimlerinin performanslarn deerlendirmek.
Gaz akkanl g evrimlerine uygulanabilir basitletirici kabuller
gelitirmek.
Pistonlu motorlarn almalarn gzden geirmek.
Kapal ve ak gaz akkanl g evrimlerini zmlemek.
Otto, Diesel, Stirling ve Ericsson evrimlerine ilikin
deerlendirmelerde bulunmak.
Brayton evrimine; rejenerasyonlu Brayton evrimine ve ara
soutmal, ara stmal ve rejenerasyonlu Brayton evrimine ilikin
deerlendirmelerde bulunmak.
Tepkili evrimleri zmlemek.
Gaz akkanl g evrimlerinin ikinci-yasa zmlemesine ilikin
basitletirici kabuller belirlemek.
Gaz akkanl g evrimlerinin ikinci-yasa zmlemesini yapmak.

2 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 G EVRMLERNN ZMLEMESNE
LKN TEMEL KAVRAMLAR
G reten makinelerin byk ounluu bir Is Makinelerinin Isl Verimi
termodinamik evrime gre alr.
Ideal evrim: Gerek evrimin iten
tersinmezliklerden ve dier karmaklklardan
arndrlmas halinde, gerek evrime benzeyen fakat
tmyle iten tersinir hal deiimlerinden oluan bir
evrim elde edilir.
Tersinir evrim: Carnot evrimi gibi tmden tersinir
bir evrime gre alan s makineleri, ayn scaklk
snrlar arasnda alan tm s makineleri iinde en
yksek sl verime sahip makinelerdir.

Modelleme, hassalktan
biraz dn vererek
problemin anlalmasna ve Baz kabuller ve
basitletirilmesine olanak basitletirmeler yaparak
salayan gl bir birok karmak sistemin
mhendislik aracdr. zmlenebilir bir dzeye
getirilmesi olanakldr.
3 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri
 G evrimlerinin zmlemesinde yaygn olarak yaplan kabuller ve basitletirmeler:

1- evrimde srtnme yoktur. Bu nedenle, T-s diyagramnda evrimin hal deiimi

i akkannn borulardan veya s erileri iinde kalan alann, sisteme s giriini
deitiricisi gibi elemanlardan geii gsteren hal deiimi erisi altnda kalan
srasnda basn d olumaz. alana oran, evrimin sl verimini ifade eder.
2. Btn sktrma ve genileme ilemleri Bu iki alann orann artracak herhangi bir
sanki-dengeli bir biimde gerekleir. deiiklik, evrimin sl verimini de artracaktr.
3. Sistemin eitli elemanlarn birletiren
borular ok iyi yaltlm olup, bu
borulardan olan s geii gzard deal
edilebilir. evrimlerden
elde edilen
sonular
yorumlanrke
n dikkatli
olunmaldr.

P-v ve T-s diyagramlarnda, hal deiim erilerinin

evreledii alan net ii gsterir.
4 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri
 CARNOT EVRM VE MHENDSLKTEK NEM
Carnot evrimi tmden tersinir drt hal deiiminden oluur.
Bunlar, sabit scaklkta (izotermal) sisteme s girii, sabit
entropide (izantropik) genileme, sabit scaklkta sistemden
s k ve sabit entropide sktrmadr.
deal ve Gerek evrimler in: Sisteme snn
saland ortamn ortalama scakl ykseldike veya
sistemden snn atld ortamn ortalama scakl
dtke, sl verim artmaktadr.

Srekli-
akl bir
Carnot
makinesi.

Carnot evriminin P-v ve

T-s diyagramlar.

5 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 HAVA STANDARDI KABULLER

Hava Standart Kabuller

1. akkan, ideal bir gaz olarak kabul
edilen ve kapal bir evrimde srekli
olarak dolat varsaylan havadr.
2. evrimi oluturan hal deiimlerinin
tm iten tersinirdir.
3. Yanma ileminin yerini, bir d
kaynaktan evrime s girii alr .
4. Egzoz ileminin yerini, i akkannn
tekrar ilk haline dnmesini salayan,
deal evrimlerde yanma ileminin evrimden s k alr.
yerini sisteme s geii alr.
Souk hava standard kabulleri : Havann zgl slarnn oda scaklndaki (25
oC veya 77 oF) deerlerinde sabit kalddr. Bu kabul yapldnda, hava standard

kabulleri, souk hava standard kabulleri diye adlandrlr

deal hava evrimi : Hava standard kabullerinin uyguland bir evrime sklkla
ideal hava evrimi (hava standard evrimi) denir.

6 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 PSTONLU MOTORLARA GENEL BR BAKI

Sktrma oran
Ortalama
Efektif Basn
Buji-atelemeli (SI) motorlar Sktrmal atelemeli
(CI) motorlar

Motorlar in ekiller

7 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 OTTO EVRM: BUJ-ATELEMEL
MOTORLARIN DEAL EVRM

Buji-atelemeli motorlarn ideal ve gerek evrimleriyle P-v diyagramlar

8 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri
Drt zamanl evrim
1 evrim = 4 strok = 2 devir
ki zamanl evrim
1 evrim= 2 strok = 1 devir
ki zamanl motorlar, benzeri drt zamanl
motorlara gre daha dk bir verime
sahiptirler. Buna karn daha basit yapda ve
daha ucuz olup; g/arlk ve g/hacim
oranlar yksektir.

deal
Otto
evriminin
T-s
diyagram

ki zamanl bir pistonlu motorun genel izimi.

9 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 SI motorlarnda
sktrma oran,
kendiliinden
tutuma ve motor
vuruntusu nedeniyle
snrlandrlr.

akkannn zgl
slarnn oran k deal Otto evriminin sl
bydke ideal Otto veriminin sktrma oranyla
evriminin sl verimi artar. deiimi (k = 1.4).

10 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 DESEL EVRM: SIKITIRMA-ATELEMEL
MOTORLARIN DEAL EVRM
Diesel motorlarnda , sktrma stroku sresince
yalnzca hava sktrldndan, kendiliinden
tutuma olasl yoktur. Bu yzden diesel motorlar,
ok daha yksek sktrma oranlarnda (tipik olarak
12 ile 24 aralnda) alacak ekilde tasarlanrlar.

1-2 zantropik
sktrma
2-3 Sabit
basnta s
geii
3-4 zantropik
genileme
4-1 Sabit
hacimde s
Diesel motorlarnda bujinin yerini yakt atlmas
enjektr alm olup, sktrma stroku
sresince yalnzca hava sktrlr.

11 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 Kesme oran

ayn sktrma oran iin

deal Diesel evriminin sl

veriminin, sktrma
oranna ve kesme oranna
gre deiimi (k = 1.4).

12 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

Karma evrim: Sktrma
atelemeli yksek hzl motorlar
iin daha gereki ideal evrim
deal karma (ikili)evrimin P-v
diyagram.
13
SORULAR
Dizel motorlar benzin
motorlarndan daha yksek hava-
yakt oranlarnda alr.Niin?
Yksek g/arlk oranlarna
ramen iki zamanl motorlar
otomobillerde kullanlmaz.Niin?
Dizel motorlar neden yksek g
reten motorlar arasndadr (%50
civarnda)?
Turboarjedici nedir?Benzin
motorlaryla karlatrldnda
niin ounlukla dizel motorlarnda
kullanlr.
Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri
 STIRLING VE ERICSSON EVRMLER
Stirling evrimi
1-2 T = sabit, genileme (d kaynaktan sisteme s girii)
2-3 v = sabit, rejenerasyon (i akkanndan rejeneratre sistem ii s geii)
3-4 T = sabit, sktrma (sistemden d ortamdaki kuyuya s atl)
4-1 v = sabit, rejenerasyon (rejeneratrden i akkanna sistem ii s geii)

Rejeneratr, i akkanndan evrimin

bir blmnde enerji alp, dier bir
blmnde bu enerjiyi i akkanna
(faizsiz olarak) tekrar geri veren bir s
deitiricisidir.

14 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 Stirling ve Ericsson evrimlerinin Stirling ve Ericsson evrimlerinin her ikisi
verdii mesaj udur : de Carnot evrimi gibi tmden tersinirdir
Rejenerasyon verimlilii artrabilir.

Ericsson evrimi, Stirling evrimine ok

benzerdir. Stirling evriminde yer alan iki sabit
hacimdeki hal deiiminin yerini bu evrimde
iki sabit basnta hal deiimi almaktadr.

Stirling evriminin ileyii. Srekli-akl bir Ericsson motoru.

15 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

BRAYTON EVRM:
GAZ TRBNLER N DEAL EVRM
Yanma ileminin yerini sabit basnta bir d kaynaktan s girii, egzoz
ileminin yerini de sabit basnta evre havaya s atlmas ilemi alr.
akkannn kapal bir evrimde dolat bu ideal evrime Brayton evrimi
denir ve aada sralanan drt iten tersinir hal deiiminden oluur:
1-2 zantropik sktrma (bir kompresrde)
2-3 Sabit basnta s girii
3-4 zantropik genileme (bir trbinde)
4-1 Sabit basnta s k

Ak evrime gre alan bir gaz trbini. Kapal evrime gre alan bir gaz trbini.

16 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 Basn oran

deal Brayton
evriminin sl
veriminin basn
deal Brayton evriminin oranna gre
T-s ve P-v diyagramlar. deiimi.
17 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri
 Gaz trbinleri gnmzde yaygn
olarak uaklarda ve elektriksel g halinde) olumaktadr ve trbin kanat malzemesinin
retiminde kullanlmaktadr.
evrimdeki en yksek scaklk yanma sonunda (3
dayanabilecei en yksek scaklkla snrldr. Bu
kstlama evrimin basn orann da snrlamaktadr.
Gaz trbinlerinde hava, yaktn yanmas iin gerekli
oksitleyiciyi salar ve eitli elemanlardaki scaklklar
gvenli snrlar iinde tutabilmek iin soutucu grevi
yapar. kinci ilevin yerine getirilebilmesi iin, gaz
trbinlerinde tam yanma iin gerekenden daha fazla
hava kullanlr.Ktlesel hava-yakt orannn 50 veya
zerinde olmas olaandr.

Belirli Tmin ve Tmaks iin Brayton

evriminin net ii artan basn oranyla
nce artar,rp= [ (Tmax/Tmin)k/[2(k - 1)],
basn orannda en yksek deerine Kompresr altrmak iin kullanlan iin
ular ve sonra tekrar azalr. trbin iine oranna, geri i oran denir.
18 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri
 Gaz Trbinlerinin Geliimi

1. Trbin giri (veya yanma) scaklnn artrlmas:

2. Turbomakinelerin verimlerinin artrlmas:
3. Temel evrimde baz deiikliklerin yaplmas:

Gerek Gaz Trbini evriminin

deal evrimden Farkll
Sebepleri: Trbin ve kompresrlerdeki
tersinmezlikler, basn dleri, s
kayplar.

Kompresr ve Trbinin adyabatik Verimleri

Gerek gaz trbini evriminin

tersinmezlikler nedeniyle ideal
Brayton evriminden sapmas.

19 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 REJENERATRL BRAYTON EVRM

Gaz trbinlerinde trbinden kan egzoz gazlarnn

scakl, genellikle kompresrden kan havann
scaklndan ok daha yksektir. Kompresrden kan
yksek basnl hava rejeneratr veya rekuperatr ad
verilen ters akl bir s deitiricisinde trbinden kan
yanma sonu gazlaryla stlabilir
Brayton evriminin sl verimi rejeneratr kullanmyla
artar.nk ayn net ii elde etmek iin evrime verilmesi
gereken s (ve dolaysyla yakt) gereksinimi azalr.

Rejenerasyonlu
bir Brayton
evriminin T-s
diyagram.

Rejeneratrl bir gaz trbini..

20 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri
 Rejeneratr etkenlii

Souk hava standart kabulleriyle etkenlik

Souk hava kabulleri tesiriyle

Rejenerasyonlu bir Brayton

evriminin T-s diyagram. Yksek basn
Isl verimi, basn oran yannda oranlarnda
evrimin en dk scaklnn en rejenerasyon
yksek scaklna oranna da baldr. kullanlabilir mi?
Rejenerasyon en dk basn
oranlarnda ve en dk scakln en Rejenerasyonlu ve
yksek scakla oranlarnn en kk rejenerasyonsuz ideal
olduu durumlarda ok etkilidir. Brayton evrimi sl verimi

21 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

ARA SOUTMALI, ARA ISITMALI VE
REJENERATRL BRAYTON EVRM
Kompresre giren iin
azaltlmas ve trbinden elde
edilen iin maksimuma
karmak iin:

Ara soutmal iki kademeli sktrma, ara stmal iki

kademeli genileme ve rejeneratre sahip bir gaz
trbini. .

22 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

Ara soutmal ok kademeli sktrma : Belirli iki basn deeri arasnda bir gazn sktrlmas iin gereken
iin, sktrma ileminin kademeli olarak yaplmas ve bu kademeler arasnda gaza soutma uygulanmasyla
yani, ara soutmal ok kademeli sktrma yaplmasyla azaltlabilir.
Ara stmal ok kademeli genileme: ki basn seviyesi arasnda alan bir trbinden elde edilen i,
genileme ileminin kademeli olarak gerekletirilmesi ve bu kademeler arasnda gaza stma uygulanmasyla
yani ara stmal ok kademeli genileme yaplmasyla artrlabilir.
Ara stma ve soutma:Gerekte ara soutma ve ara stma, rejenerasyonla birlikte uygulanmadnda sl
verim her zaman azalr. Neden?

Tek kademeli bir

kompresr (1AC)
ile ara soutmal
iki kademeli bir
kompresr (1ABD)
iin gerekli iin
karlatrlmas.

Ara soutmal, ara stmal ve rejeneratrl gaz

trbini evriminde sktrma ve genileme kademeleri
says arttka Ericsson evrimine yaklalr.

23 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

DEAL TEPKL EVRMLER

Hafif ve kk olduklarndan ve g/arlk oranlar yksek olduundan, gaz trbinleri

uaklarda yaygn olarak kullanlmaktadr.
Uaklarda kullanlan gaz trbinleri, tepkili evrim adyla bilinen ak bir evrime gre
alrlar.
deal tepkili evrim, basit ideal brayton evrimine benzer. Ancak tepkili evrimde gazlar,
trbinde evre basncna kadar geniletilmezler. Bunun yerine trbindeki genileme,
sadece kompresr ve kk bir jeneratr ile hidrolik pompalar gibi dier yardmc
donanmlar altrmaya yetecek gc salayacak basnca kadar yaplr.
Tepkili evrimin net ii sfrdr. Trbinden kan yksek basnl gazlar bir llede
genileyerek hz kazanr ve ua itecek tepkiyi salar.
Uan hareketi, bir akkann, uan gidi ynne ters ynde ivmelendirilmesiyle
salanr. Bu ilem, byk bir akkan ktlesinin yava bir ekilde ivmelendirilmesiyle
(pervaneli motor) veya az bir akkan ktlesine byk bir ivme kazandrlmasyla (jet veya
turbojet (tepkili) motor) olabildii gibi, her iki yntemin birlikte uygulanmasyla (turboprop
motor) da olabilir.

Jet motorlarnda, trbinden

kan yksek scaklk ve
basntaki gazlar bir llede
ivmelendirilerek tepki retilir.

24 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

tme(itici g)

tici g Tepki verimi

Tepki gc, birim zamanda bir

mesafe boyunca uaa etki eden
kuvvettir.

Bir tepkili motorun balca blmleri ve ideal tepkili evrimin T-s diyagram.

25 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 Tepkili Motorlardaki Gelimeler

Birinci kuak uaklar, otomobil motorlarna ok

benzeyen motorlarla alan pervaneli uaklard.
Pervaneli ve tepkili motorlarn kendilerine has
stnlkleri ve eksik yanlar vardr. Her iki motorun
stn yanlarn tek bir motorda birletirmeye ynelik
abalar da olmutur.
Bu ynde salanan gelimelerden ikisi propjet
motoru ve turbofan motoru olarak bilinir.
Uaa salanan enerji (yaktn
Turbofan motoru. yaklmasyla) deiik biimlere dnr.

Gnmzde en yaygn olarak

kullanlan uak motoru turbofan
(veya fanjet) motorudur. Bu
motorda trbine bal byk bir
fan (pervane) ekil 9-52 ve ekil
9-53te grld gibi, olduka
yksek debide havay, tepkili
motoru evreleyen bir kanalda
akmaya zorlar.

26 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

 Boeing 777 uanda kullanlan modern
bir jet motoru. 84000 pound deerinde
tepki kuvveti oluturan bir Pratt &
Whitney PW4084 tipi turbofan. Uzunluk:
4.87 m (192 in), Fan ap: 2.84 m (112
in), Ktle: 6800 kg (15000 lbm).

eitli motor tipleri :

Turbofan, Propjet, Ramjet, Sacramjet, Rocket

Turboprop motoru Ramjet motoru

27 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri

GAZ AKIKANLI G EVRMLERNN
KNC YASA ZMLEMESi
Kapal sistemler
iin tersinmezlik

Srekli akl sistem

iin tersinmezlik

Srekli akl, bir giri, bir k

Bir evrim iin tersinmezlik

Yalnzca iki sl enerji deposuyla s alveriinde

bulunan evrim iin tersinmezlik
Kapal sistem iin
kullanlabilirlik
ak sistem iin kullanlabilirlik
Bu evrimlerin ikinci-yasa zmlemesi, tersinmezliklerin en ok nerelerde
meydana geldiini belirlemek ve gelitirilmelerine k tutmak bakmndan nemlidir.
28 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri
 ZET

G evrimlerinin analizinde temel kabuller

Carnot evrimi ve onun mhendislikteki nemi
Hava standart kabulleri
Pistonlu motorlara genel bir bak
Otto evrimi: Buji atelemeli motorlarn ideal evrimi
Dizel evrim: Sktrma atelemeli motorlarn ideal evrimi
Stirling ve Ericsson evrimleri
Brayton evrimi: Gaz trbinleri iin ideal evrim
Rejeneratrl Brayton evrimi
Ara soutmal ,ara stmal ve rejenaratrl Brayton evrimi
Ideal tepkili evrim
Gaz akkanl g evrimlerinin ikinci yasa analizi

29 Blm 9: Gaz Akkanl G evrimleri