Anda di halaman 1dari 29

Departamento Do Controlo de

Doenças Não Contagiosas


(NCDC)
Strutura Departamentu Do Controlo De Doencas Nao
Contagiosas
Isabel Maria Gomes, Lic.SP
Directora Nacional Saude
Comunitaria

Luis Celestino Da Costa Correia


Asesora
Chefe Departamento CDNC

Domingas Pedruco De Sousa, L. AP


Asistente Administrativa

ujo Orleans, D III Enf. Francisco B.C Soares, S. Peksos Mario Serekai, SKM Mario Serekai, SK
al Saude Matan Unidade Saude Idosos (Moras Cronico) Unidade Ofisial Unidade oficial Contrlo T
DisAbilidade Emergencia e Desastre (Promosaun, Prevensaun
A.Programa Saúde Amigavel Idosos (PSAI) liu husi
Introdusaun Lisai (Livrinho Saúde Amigavel Idosos)
B. ProgrmaTabaco & Alkohol
C. D. Pograma Desastre
E. Programa Matan
M ET A
Meta hosi PSAI atu reforsa kuidadu
saúde iha komunidade. Liu hosi aktividade
ida ne’e ema hotu – hotu bele hetan asesu
atu hadia saúde no moris hosi kondisaun
vulneravel iha komunidade, inklui ema
idosos no defisientes.
Kriteria ba idosos maka sira ne’ebe atinji
ona idade 60 anos ba leten.
OBJETIVU PSAI
1. Hasa’e kolesaun no dokumentasaun dadus
konaba status saúde no fokus ba saúde.
2. Hasa’e asaesu ba idosos iha servisu
espesifiku, ho fokus kona ba hadia skill ema
ne’ebe fo kuidadu servisu saúde.
3. Hari kapasidade hosi komunidade jeral,
familia , idosos ho fokus ba edukasaun,
konsiensia no jestaun estratejia hosi isu
saúde espesifiku ba idosos no moras
kroniku.
◦ Hadi’a kolesaun/rekolha dadus.
◦ Desenvolve matadalan ba sentru kuidadu
saúde Amigos Idosos.
◦ Desenvolve programa promosaun no
prevensaun ba moras kronika .
◦ Implementasaun informasaun ba idosos,
família no komunidade jerál kona-ba
kondisaun espesifiku idade katuas ferik
no moras kronik.
Total Benefisiario Idosos tinan 2008-2011
Distrito 2008 2009 2010 2011
Aileu 3,08 3, 293 2, 930 2, 850
Ainaro 3,458 5, 203 5, 449 5, 539
Baucau 10,471 9, 576 12, 316 12, 1226
Bobonaro 6,856 6, 757 8, 978 9, 126
Covalima 4,564 5, 023 5,835 5, 934
Dili 5,281 6, 841 7, 136 7, 235
Ermera 6,564 7, 038 7, 223 7, 338
Lautem 3,976 4, 533 5, 650 5, 611
Liquica 5,245 5, 439 5, 484 5, 416
Manatuto 3,361 4, 114 4, 591 4, 538
Manufahi 3,597 4, 235 4, 367 4, 593
Viqueque 3,987 4, 111 4, 367 4, 880
Oecusse 6,114 6, 512 9, 319 9,337
Total 66,512 72, 675 83, 645 84, 623
RESULTADU PROGRAMA NE’E :
1. Hasa’e asesu ba servisu saúde no
programa ba ema vulneravel, Liu liu
idosos no ema ho difisiensia.
2. Halo promosaun saúde no edukasaun ba
prevensaun moras kroniku iha
komunidade.
3. Hadia kualidade moris i hasae
partisipasaun ema vulneravel iha
komunidade no defisientes.
PRINSIPIUS
Halo dezeñu kona PSAI hodi refleta prinsipius
servisu Ministério da Saúde ho nia atensaun liu
ba :
1. Pomosaun saúde ativu hosi hahalok moris,
saúde no hare hahalok saúde entre
populasaun.
2. Énfaze prioridade konaba prevensaun no
kontrola moras hadaet, trauma no kanek
ne’ebe iha ligasaun ho saúde adolesentes,
konfortavel no saúde hosi grupu vulneravel.
3. Halao asaun positivu konaba nesesidade
importante hosi grupu vulneravel – feto,
ema kiak, ho sira ne’ebe iha area remotas.
4. Iha vontade diak atu rona saida mak
komunidade koalia no enkorage sira nia
kontribuisaun.
Halo Tratamentu Jeral Iha Fasilidade Saúde
no Posto SiSCa Ba Idosos
1. Tenki halo observasaun konaba tensaun,
todan, glucose.
2. Tinan ida dala ida tenki halo cek up ba
idosos hotu hotu, inklui tensaun, todan,
glukose, matan ka problema matan ne’ebe
se identifika ( hanesan depresaun, demensia,
problema la’o/ain ).
3. Halo follow-up reguler se karik iha tensaun
aas ka problema seluk.
4. Halo referal ba hospital se karik presiza.
Introdusaun Lisai (Livrinho
Saúde Amigavel Idosos)
 Tabela Konteudu LISAI
1 . Informasaun Pesoal
2. Informasaun Sosial no Medical
3. Rekorde Observasaun
4. Rekorde konsulta
5. Rekorde Konsellu
 Presiza rekorde informasaun hanesan:
◦ Numeru Identifikasaun
◦ Chefe familia
◦ Naran kompletu
◦ Sexo
◦ Data Moris
◦ Hela Fatin
◦ Sentru Saude pasiente uza
 Presiza rekorde informasaun kona-ba:
◦ Tipu Raan
◦ Aimoruk allergia
 Perguntas ida-ne’e atu hatene diak liu
kona-ba pasiente nia situasaun sosial.
 Informasaun atu hatene inklui:
◦ Estatus familia (e.g. Kaben, klosan)
◦ Hela ho
◦ Lingua basiku
◦ Presiza ema ajuda iha uma (e.g. Tein, hariis)
 Presiza hatene informasaun ida-ne’e tanba
istória positivu depois pasiente nia risku
atu hetan moras kroniku aumenta.
 Kondisaun presiza hatene inklui:
◦ Ipertensaun
◦ Diabete
◦ Demensia
◦ Doenças fuan
◦ Seluk: (Kankru, kondisaun saúde mentál)
 Presizahatene kondisauns/problema
pasiente hetan ona moras , inklui:
◦ Ipertensaun Tiroid
◦ Diabete Doenças Fuan
◦ Hepatitis Asthma
◦ Kankru Demensia
◦ Kanek iha ulun Depresaun
◦ Moras Riins Vestidu sa’e
◦ Problema matan Problema rona
◦ Estroke Uza alkol, tabaku
 Wainhira ferik katuas hetan tratamentu,
presiza halo observasaun kona-ba
pasiente nia todan no tensaun.
 Wainhira pasiente hetan diagnoza Diabete
tia-ona, presiza test nia raan midar
wainhira ba fasilidade saude no postu
SISCa
 Wainhira ferik katuas hetan tratamentu,
presiza rekorde rezultadu hosi konsulta
iha livrinhu pesoal no mos iha file ba
pasiente
 Prosesu ida-ne’e ajuda staf saude atu
monitor pasiente nia kondisaun no mos
halo tratamentu diak. E.g. Bele kompara
pasiente nian tensaun hosi vizita ida-ida,
depois hatene wainhira sa’e ka tun.
 Wainhira pasiente hetan tratamentu, staf
saúde iha oportunidade atu fo konsellu
kona-ba risku wainhira pasiente uza
tabaku no alkol.
 Depois presiza determina se karik
pasiente atu para uza tabaku ka alkol,
depois fo informasaun no mós konsellu
atu suporta pasiente para uza tabaku ka
alkol.
 Postu SISCa hotu presiza inkorpora
rejistrasaun no konsultasaun husi idosus
no mós Sesaun Infomasaun Kommunidade
iha aktividades.
 Idosus hotu presiza sukat todan no
tensaun.
 Pasientes hotu hotu ne’ebé ferik i katuas ona
tenki iha relatoriu/rejistu kona-ba pesu
(todan isin) bainhira sira ba visita klinik
SISCa.
 Meja rejistu tenki iha fatin/ posisaun iha
klinik SISCa ne’ebé iha fatin ida la susar atu
ema ferik katuas sira bele ba to’o ba, hodi
nune’e bele ajuda mós ema sira ne’ebé usa ai
tongka ou kadeira roda, sai hanesan aparelhu
ida ne’ebé sira hili ona hodi ajuda lao ho
frakesa/difisiensia ne’ebé sira iha.
 Pesoal Saúde bele utiliza Livrinhu ba ema
ferik katuas sira importante liu atu halo
relatoriu kona ba saúde nian i istoria
saúde família nian.
 Relatoriu observasaun kona-ba konsulta
sei hetan solusaun ida ne’ebé diak i
detalhu.
PROGRAM VISITA UMA
 Benifisiariu sei ba liu ema idosos no
defisientes ne’ebe labele ba iha fasilidades
saúde.
 Programa visita uma sei implementa ona
iha tinan 2010.
DIFISIENSIA
1.Halo identifikasaun sedu hanesan ( club foot/
ain kleuk, problema matan, problema tilun ka
problema seluk ) no sei referal ba hospital ka
NGO relevante (ASSERT).
2. Halao promosaun konaba prevensaun ba
komunidade hanesan inan isin rua konaba
medikamentus ka seluk - seluk.
3. Referal ba physiotherapista iha hospital
referal se karik pasiente presiza tratamentu
ka ekipamentus.
MORAS KRONIKU
1.Implementasaun husi rejistu moras kroniku
atu ajuda pesoal da saúde halo monitor ba
pasientes ho moras kroniku no halo follow
up reguler.
2. Protokolu ba tratamentu hanesan planu
tratamentu, konsellu konaba dieta, halao
ezersisiu no para tabaku sei implementa iha
tinan 2011.
3. Identifikasaun sedu ba moras kroniku sedu
ba ema iha risku atu hetan moras kroniku
hanesan halo aktividades screening iha
komunidade regular.
 Fasilidade Saúde hotu-hotu tenki iha
Rejistu Moras Kroniku.
 Staf presiza hakerek detalle kona-ba
pasiente bainhira pasiente hetan diagnoze
moras kroniku hanesan Ipertensaun,
Diabete no Moras Riins.
 Detalle pasiente presiza hakerek inklui
naran, data moris, sexo no kondisaun
moras kroniku.
 Presiza fo numeru identifikasaun ba
pasiente ida-idak.
 Matadalan ba Sentru Kuidadu Saúde
Primáriu ba Amigus-Idosus sei desenvolve
ho kooperasaun Organizasaun Saúde
Mundial (WHO) nia Prinsipiu Amigus-
Idosus, ne’ebé kobre área tolu:
◦ Informasaun, edukasaun no treinamentu
◦ Sistema Jestaun Kuidadu Saúde
◦ Fisiku meiu ambiental husi Sentru Kuidadu
Saúde Primáriu
Obrigado wa’in

Anda mungkin juga menyukai