1.

FUNGSI GAMMA &

FUNGSI BETA

KPB 1
 FUNGSI GAMMA

Fungsi Gamma, ditulis sebagai  ( n) , didefinisikan sebagai


(n)   x n 1e  x dx (1)
0

yang konvergen untuk n  0.

Formula berulang (rekursif) untuk fungsi gamma :

(n  1)  n(n), dengan (1)  1 (2)

KPB 2
Bukti:

(n  1)   x n e x dx
0
a
 lim  x e dx
n x
a 
0
 n x a a 
 lim  x (e )   n( x )(e )dx 
n 1 x
a 
 0 0 
 n a a

 lim a e  n  x e dx 
n 1  x
a 
 0 
 n ( n) jika n  0

KPB 3
 
(1)   e x dx
0
a
a
 lim  e dx  lim  e
x x
a  a  0
0

 lim  e a  1  1.
a 

Dari (2), (n) dapat ditentukan untuk semua harga n  0, jika1  n  2

(atau sebarang interval yang panjangnya satu) diketahui.

(2)  1(1)  1, (3)  2(2)  2.1  2, (4)  3.2.1  3!  6

KPB 4
Sehingga, kita punyai, jika n bilangan bulat positif, maka

(n  1)  n !, n  1, 2,3,... (3)

( dari bentuk ini,  (n) disebut juga fungsi faktorial.

(6)  5!  120

(5) 4!
  12.
(3) 2!

Bagaimana fungsi gamma untuk n= 0 dan n < 0 ?

KPB 5
 
1
     x 1/ 2 e  x dx , misal x  u 2  dx  2udu
2 0
 
 2  (u )

2 1/ 2 u 2
u2
e udu  2 e du
0 0
Disini,

 
  

2
  1 
   2    2 e du  2 e dv 
u 2
 v2

    0  0 

 4  e  (u 2 v2 )
dudv
0 0

Ubah ke polar, karena u,v di kuadran 1, maka 0  r  ,0   
2
KPB 6
 2   /2 
  1 
   2    4  e dudv  4   e r dr d
 (u v )
2 2
r2

   0 0 0 0

 /2
 a
  /2
  1 r a  
4   e rdr  d  4   lim
r
 e d
2 2

 lim a 
  

a 
0  0  0   2 0  
 /2
  1  a2 1  
4 
0
 lim
 a 
  e    d
 2 2 
 /2
 /2
 2  d  2 
0
0

Jadi,
1
   
2
KPB 7
Dari hasil ini dan (2), bentuk  ( n) , dapat diperumum untuk n < 0,
(n  1)
 ( n)  (4)
n

 1 3  5
Contoh : Tentukan nilai dari   , ,  
 2 2  2
Jawab:
1
 
 1  2 3 1 1 
    2  ,        
 2  1/ 2  2  2 2 2
 1  3
   
 3 2 4   5 2 4   2
        
8
  .     
 2 3/ 2 3  2 5 / 2 3  5 15
KPB 8
 Untuk n = 0 ;

  0    x 1e  x dx  divergen
0
Maka (0) tidak terdefinisi.
Untuk n = -1,-2,… ;

Dari persamaan (4),

  n  1 (0)
  n   (1) 
n 1
Karena (0) tidak terdefinisi, maka (1) tidak terdefinisi.

Akibatnya fungsi gamma tidak terfdefinisi pada bilangan bulat negatif.

KPB 9
Tabel nilai fungsi Gamma

n  (n)
1,0 1,000
1,1 0,9514
1,2 0,9182
1,3 0,8975
1,4 0,8873
1,5 0,8862
1,6 0,8935
1,7 0,9086
1,8 0,9314
1,9 0,9618
2,0 1,000
KPB 10
Penggunaan fungsi Gamma dalam perhitungan integral

Contoh:

Hitung a.  y e  y3
dy
0

b.  3 4 z 2
dz
0
1
dx
c. 
0  ln x

KPB 11
Jawab:

dx
a.  y e  y3
dy ; misal y  x  3 y dy  dx  dy  2
3 2

0
3y
  
1 1/ 6  x 1 2 / 3

y
dy   x x
dx   x e
3
1/ 3
ye e 2
x dx
0 0
3y 0
3

1
  x 1/ 2 e  x dx
30

 (1/ 2)
1
 (1/ 2) 
 .
3 3
KPB 12
Jawab:
  
b.  3 4 z
dz    e  dz   e
2
ln 3 4 z 2
 (4ln 3) z 2
dz
0 0 0

misal (4ln 3) z 2  x  (2.4ln 3) z dz  dx

 
dx x
e dz   e
 (4ln 3) z 2
x
; z
0 0
(2.4 ln 3) z 4ln 3

4ln 3x 1/ 2 1
  e x dx  (1/ 2)
0
2.4ln 3 2 4ln 3
  ln 3
 
4 ln 3 4ln 3
KPB 13
 1
dx
c. 
0  ln x
misal  ln x  u  x  eu  dx  e u du
bila x  1  u  0, x  0  u  

maka

eu
1 0
dx

0  ln x
 
 u
du
 u 
e
 du   u 1/ 2 e u du
0 u 0

1
     .
2 KPB 14
 Latihan

1. Tentukan nilai dari

8
2  
(6) (7 / 2) 3
a. b. c. (7 / 2) d.
2(3) (1/ 2) 2
5  
3
2. Hitung
  
a.  x 3e  x dx b.  x 6 e 3 x dx c.  x e
2 2 x 2
dx
0 0
0
 

d.  e x
f . y e
3
3 2 y 5
dx e.  4 x e  x dx dy
0 0 0

KPB 15
3. Hitung

1 1
a.   ln x  dx c.  3 ln(1/ x) dx
4

0 0

1
b.   x ln x  dx
3

KPB 16
 FUNGSI BETA

Fungsi Beta, ditulis sebagai (m, n) , didefinisikan sebagai

1
(m, n)   x m 1 n 1
(1  x) dx
0
(5)

yang konvergen untuk m, n  0.

Sifat-sifat fungsi Beta:

1. (m, n)  (n, m) (6)

 /2
2. (m, n)  2 0
sin 2 m 1  cos 2 n 1  d (7)

KPB 17
1. (m, n)  (n, m)

Bukti :
1
(m, n)   x m 1 (1  x) n 1dx
0

misal x  1 y
1
(m, n)   (1  y ) m 1 y n 1dy
0
1
  y n 1 (1  y ) m 1dy
0

(m, n)  (n, m)
KPB 18
  /2
2. (m, n)  2 
0
sin 2 m 1  cos 2 n 1  d

Bukti :
1
(m, n)   x m 1 (1  x) n 1dx
0

misal x  sin 2   dx  2sin  cos d

 /2
(m, n)  0
(sin 2  ) m 1 (cos 2  ) n 1 2sin  cos  d

 /2

 sin  cos  d
2 m 1 2 n 1
(m, n)  2
0

KPB 19
 Hubungan fungsi Beta dan fungsi Gamma :
(m)(n)
1. (m, n)  , m, n  0 (8)
 ( m  n)

x p 1 
2.  dx  ( p)(1  p)  , 0  p 1 (9)
0
1 x sin p
Bukti :

 ( m)   z m 1  z
e dz , z  x  dz  2 xdx
2

0

 2 x 2 m 1  x 2
e dx
0

 ( n)  2  y 2 n 1  y 2
e dy
0
KPB 20
   2 m1  x2   2 n1  y2 
(m)(n)   2 x e dx  2 y e dy 
 0  0 

 4  x 2 m 1
y 2 n 1  ( x 2  y 2 )
e dxdy
0 0

 /2 
 4   (r cos  ) 2 m 1
(r sin  ) 2 n 1  r 2
e rdrd
0 0

 /2 
4 r
2( m  n ) 1  r 2
e cos 2 m 1  sin 2 n 1  drd
0 0
KPB 21
  /2 

 r cos 2 m1  sin 2 n 1  drd

2( m  n ) 1  r 2
 ( m) ( n )  4 e
0 0

  2( m n )1  r 2   / 2 2 m1 
 4  r e dr   cos  sin  d 
2 n 1

0  0 
misalkan,  /2
r u
2

 sin  cos  d
2 n 1 2 m 1
 2(m  n)
0

 (m  n)(n, m)
(m)(n)
(m)(n)  (m  n)(m, n)  (m, n)  , m, n  0.
 ( m  n)
KPB 22
 Penggunaan fungsi beta dalam perhitungan integral

Contoh :
1

 x 1  x  dx
4 3
1. Hitung
0
1

 x 1  x  dx  (5, 4)
4 3

0
(5)(4) 4!3! 4!6 1
   
(9) 8! 8.7.6.5.4! 280

KPB
23
 2
x2
2. Hitung

0 2 x
dx

Misal x  2u  dx  2du
2 1
x2 4u 2
0 2 x
dx  
0 2  2u
2du

1 2 1


8 u 1/ 2
  du  4 2 u 2
(1  u ) du
2 0 1 u 0

 1   4 2 (3)(1/ 2)  4 2 2. 
 4 2   3, 
 2 (7 / 2) 5 3 1
. . (1/ 2)
4 2 2.  64 2 2 2 2
  .
5 3 1 15
. . 
2 2 2 24
  /2

 sin  d
6
3. Hitung
0

Dengan menggunakan persamaan (7) dan (8), kita punya

 /2
1  ( m)  ( n)
 sin  cos  d  B(m, n) 
2 m 1 2 n 1

0
2 2(m  n)
7 1
Misal 2m  1  6  m  , 2n  1  0  n 
2 2
Maka
 5  3  1 
 /2
      (1/ 2)(1/ 2)
1  7 1  (7 / 2) (1/ 2)  2  2  2 
0    
6
sin d B 
2 2 2
, 
2(4)

2.3!
5
 .
32
kPB 25
 Latihan
3  1 2
1. Hitung a.   , 2  b.   , 
2  3 3
2. Hitung

1 x
1 1

a.  x (1  x) dx
2 3 b.  dx
0
x
0
4  /2

c.  u  cos  sin  d
5 2
3/ 2
(4  u ) 5/ 2
du d.
0
0
 /2 
 y2 
3. Tunjukkan a.  tan  d  b.  dy 
0 1 y
4
0 2 2 2

KPB 26