Anda di halaman 1dari 44

Kepala Pusat Pelatihan SDMK

Badan PPSDMK
Kementerian Kesehatan RI

Disampaikan pada Pelatihan Manajemen Puskesmas


Batam , 10 November 2016 1
PENDAHULUAN
• Keberhasilan pelaksanaan tugas Puskesmas sangat
tergantung kepada pengelolaan Puskesmas.

• Peraturan Menteri Kesehatan Nomor 75 tahun 2014


mensyaratkan agar tenaga kesehatan yang
menjabat sebagai Kepala Puskesmas harus sudah
mengikuti pelatihan manajemen Puskesmas.

• Pengelolaan Puskesmas yang baik, akan mampu


meningkatkan mutu pelayanan dan pada akhirnya
akan mencapai derajat kesehatan masyarakat yang
opimal di wilayah kerjanya.
25/05/2019
Latar Belakang
Pelatihan Manajemen Puskesmas

• Berdasarkan Training Need Assessment (TNA) yang


dilaksanakan di puskesmas-puskesmas di DTPK, diperoleh
gambaran lemahnya kemampuan manajemen Kepala
Puskesmas dalam mengelola sumber daya yang
mendukung berlangsungnya kegiatan di puskesmas

• Disusun kurikulum dan modul pelatihan manajemen


Puskesmas tahun 2014
Perkembangan
• Permenkes no. 75 tahun 2014 tentang Puskesmas :
- pasal 33 ttg kepala Puskesmas)
- pasal 39 (1) ttg Akreditasi Puskesmas
• Kepmenkes no. HK02.02/Menkes/52/2015 tentang
Renstra Kemenkes 2015-2019  Program Indonesia
sehat dengan pendekatan keluarga
• Permenkes no. 64 tahun 2015 tentang SOTK Kemenkes

Dilakukan Revisi Pada Tahun 2016


Kurikulum Modul Pelatihan Manajemen Puskesmas
PERMENKES RI NOMOR 75 TAHUN 2014
TENTANG PUSAT KESEHATAN MASYARAKAT
PASAL 33
(1) Puskesmas dipimpin oleh seorang Kepala Puskesmas.
(2) Kepala Puskesmas sebagaimana dimaksud pada ayat (1) merupakan seorang Tenaga
Kesehatan dengan kriteria sebagai berikut:
a) tingkat pendidikan paling rendah sarjana dan memiliki kompetensi manajemen
kesehatan masyarakat;
b) masa kerja di Puskesmas minimal 2 (dua) tahun; dan
c) telah mengikuti pelatihan manajemen Puskesmas.

(3) Kepala Puskesmas bertanggung jawab atas seluruh kegiatan diPuskesmas.


(4) Dalam melaksanakan tanggung jawab sebagaimana dimaksud pada ayat (3), Kepala
Puskesmas merencanakan dan mengusulkan kebutuhan sumber daya Puskesmas kepada
dinas kesehatan kabupaten/kota.
(5) Dalam hal di Puskesmas kawasan terpencil dan sangat terpencil tidak tersedia seorang
tenaga kesehatan sebagaimana dimaksud pada ayat (2) huruf a, maka Kepala Puskesmas
merupakan tenaga kesehatan dengan tingkat pendidikan paling rendah diploma tiga.
PERMENKES RI NOMOR 75 TAHUN 2014
TENTANG PUSAT KESEHATAN MASYARAKAT
PASAL 39

Puskesmas wajib diakreditasi secara berkala paling sedikit tiga tahun sekali
Kepmenkes no. HK02.02/Menkes/52/2015 tentang Renstra
Kemenkes

PROGRAM INDONESIA SEHAT


DENGAN
PENDEKATAN KELUARGA

KELUARGA SEHAT

25/05/2019
KEGIATAN
PELATIHAN MANAJEMEN PUSKESMAS
No Tahun Kegiatan Peserta Ketera
ngan
1 2014 - Training Need Pusdiklat Aparatur
Assessment (TNA)
Pusdiklat Aparatur, BUK
- Penyusunan Dasar, P2JK, Pusdatin, BBPK
Kurikulum dan modul Ciloto, Direktorat bina obat
publik dan perbekalan,
Kemendagri

2 2015 TOT Manajemen Puskesmas 18 Prov x 5 = 90 orang

3 2016 - TOT Manajemen 34 x 5-6 org = 180 orang


Puskesmas

- Pelatihan manajemen 34 Prov Dana


puskesmas 2.801 orang (93 akt) dekon
 Sebelum efisiensi
PELATIHAN
MANAJEMEN PUSKESMAS DENGAN
DANA DEKONSENTRASI
tahun 2016
SEBELUM EFISIENSI di 34
Provinsi

BILA DIEFISIENSI 2016 


pelatihan pada thn 2017
SEBARAN PESERTA PELATIHAN PELATIHAN DEKON
MANAJEMEN PUSKESMAS
DIANTARA PELATIHAN DEKON (1) Sebelum Efisiensi

PELATIHAN
SURVEILANS DLM
NO PROVINSI KELUARGA MANAJEMEN TOTAL
MENDUKUNG PPKJH
SEHAT PUSKESMAS
ADVOKASI KES
1. DKI Jakarta 210 60 30 60 360
2. Jawa Barat 1.020 60 60 30 1170
3. Jawa Tengah 900 60 60 30 1050
4. Jogjakarta - 60 60 60 180
5. Jawa Timur 600 60 60 30 750
6. NAD - 60 60 30 150
7. Sumatera Utara 690 66 66 33 855
8. Sumatera Barat - 60 60 30 150
9. Riau - 60 60 30 150
10. Jambi - 120 60 48 228
11. Sumatera Selatan 180 60 60 90 390
12. Lampung 540 60 60 30 690
13. Kalimantan Barat - 90 60 30 180
14. Kalimantan Tengah - 60 60 30 150
15. Kalimantan Selatan - 60 60 30 150
16. Kalimantan Timur - 60 60 30 150
17. Sulawesi Utara - 66 90 30 186

www.PusdiklatAparatur.kemkes.go.id
SEBARAN PESERTA PELATIHAN PELATIHAN DEKON
MANAJEMEN PUSKESMAS
DIANTARA PELATIHAN DEKON (2) Sebelum Efisiensi

PELATIHAN
SURVEILANS DLM
NO PROVINSI KELUARGA MANAJEMEN TOTAL
MENDUKUNG ADVOKASI PPKJH
SEHAT PUSKESMAS
KES
18. Sulawesi Tengah - 60 60 30 150
19. Sulawesi Selatan 680 90 90 54 234
20 Sulawesi Tenggara - 70 72 80 222
21. Maluku - 60 60 30 150
22. Bali - 120 60 - 180
23. NTB - 60 60 30 150
24. NTT - 60 50 30 140
25. Papua - 60 60 30 150
26. Bengkulu - 60 60 30 150
27. Maluku Utara - 60 60 30 150
28. Banten 180 60 60 30 300
29. Bangka Belitung - 60 60 30 150
30. Gorontalo - 60 54 30 144
31. Kep. Riau - 60 60 30 150
32. Papua Barat - 60 60 30 150
33. Sulawesi Barat - 60 60 30 150
34. Kalimantan Utara - 25 30 25 80

www.PusdiklatAparatur.kemkes.go.id
PENGUATAN MANAJEMEN PUSKESMAS
DENGAN PENDEKATAN KELUARGA

12
VISI DAN MISI PRESIDEN

3 DIMENSI PEMBANGUNAN: PEMBANGUNAN MANUSIA, SEKTOR


TRISAKTI:
UNGGULAN, PEMERATAAN DAN KEWILAYAHAN
Mandiri di bidang ekonomi; Berdaulat di bidang politik;

NORMA PEMBANGUNAN KABINET KERJA


Berkepribadian dlm budaya

9 AGENDA PRIORITAS (NAWA CITA)


Agenda ke 5: Meningkatkan kualitas Hidup
Manusia Indonesia

PROGRAM INDONESIA KERJA


PROGRAM INDONESIA PROGRAM INDONESIA
PROGRAM INDONESIA
PINTAR SEHAT SEJAHTERA

PARADIGMA PENGUATAN
SEHAT YANKES JKN

DTPK KOTA

KELUARGA SEHAT
PROGRAM INDONESIA
SEHAT
RENSTRA 2015-2019

Pilar 1. Paradigma Pilar 2. Penguatan Pilar 3. JKN


Sehat Yankes
Program Program
Program • Peningkatan Akses • Benefit
• Promotif – preventif terutama pd FKTP • Sistem pembiayaan:
sebagai landasan • Optimalisasi Sistem asuransi – azas gotong
pembangunan Rujukan royong
kesehatan •Penerapan
Peningkatan Mutu
pendekatan • Kendali Mutu &
• Pemberdayaan continuum pendekatan
of care Kendali Biaya
Penerapan
masyarakat • Sasaran: PBI & Non
continuum of care PBI
• Keterlibatan lintas Intervensi berbasis resiko
sektor kesehatan berbasis
Intervensi (health risk)
resiko
kesehatan (health risk) Tanda kepesertaan KIS

D
T
KELUARGA SEHAT P
K
PERAN FASILITAS KESEHATAN TINGKAT PERTAMA
DALAM MEWUJUDKAN PARADIGMA SEHAT

SEHAT (70%)
MENGELUH SAKIT
(30%)

KIE, SELF CARE, PROMOSI FKTL (20%)


KESEHATAN FKTP (80%)

SEHAT SAKIT MENINGGAL


UKBM (POSYANDU, POSYANDU LANSIA,
POSBINDU PTM, POSLINDES, POSKESDES, RUJUK BALIK
DESA SIAGA)
PENDEKATAN KELUARGA
(REFORMASI PELAYANAN KESEHATAN DASAR)

PENDEKATAN KELUARGA 12 indikator keluarga Sehat


A PROGRAM GIZI, KESEHATAN IBU DAN ANAK
1 Keluarga mengikuti KB
2 Ibu bersalin difaskes
3 Bayi mendapat imunisasi dasar lengkap
4 Bayi diberi ASI eksklusif selama 6 bulan
5 Pertumbuhan balita di pantau tiap bulan
B PENGENDALIAN PENYAKIT MENULAR DAN TIDAK MENULAR
6 Penderita TB Paru berobat sesuai standar
7 Penderita hipertensi berobat teratur
8 Gangguan jiwa berat di obati dan tidak ditelantarkan
C PRILAKU DAN KESEHATAN LINGKUNGAN
9 Tidak ada anggota keluarga yang merokok
10 Keluarga memiliki atau memakai air bersih

diperlukan tenaga kesehatan yang kompeten 11 Keluarga memiliki atau memakai jamban sehat
12 Sekeluarga menjadi anggota JKN
Usia Lanjut
PENDEKATAN “CONTINUUM OF CARE”
& “LIFE CYCLE”
BERKESINAMBUNGAN & THD SELURUH TAHAPAN
SIKLUS HIDUP MANUSIA

Memberikan Usia Produktif


Mendayaguna
PENDEKATAN KELUARGA
pelayanan
kan seluruh kesehatan
sumberdaya keluar gedung Usia Sekolah

TUJUAN
Mengunjungi Memanfaatkan
keluarga- data dan profil
keluarga di kesehatan
wilayah kerjanya keluarga

Memadukan UKM
dan UKP secara
terintegrasi dan
berkesinambungan
Teori

17
PUSKESMAS dan TANGGUNG JAWAB WILAYAH
A.
PARADIG PRINSIP PARADIGMA SEHAT Puskesmas mendorong
MA seluruh pemangku kepentingan untuk berkomitmen dalam
SEHAT upaya mencegah dan mengurangi risiko kesehatan yang
F. B. dihadapi individu, keluarga, kelompok dan masyarakat.
KETERPADU PERTANG-
AN DAN GUNGJAW PRINSIP PERTANGGUNGJAWABAN WILAYAH
KESINAMBU ABAN
NGAN WILAYAH
Puskesmas menggerakkan dan bertanggung jawab terhadap
PRINSIP pembangunan kesehatan di wilayah kerjanya
PENYELENGGARAAN
PUSKESMAS • INDIVIDU dalam KELUARGA
E. C. • KELOMPOK di MASYARAKAT
KEMANDIRI
TEKNOLO
AN
GI TEPAT MASYARAK
GUNA AT
D.
PEMERA
TAAN
18
DUA “SAYAP” PUSKESMAS

UKM PUSKESMAS
UKP

• PEMB. BERWAWASAN KES • JAMINAN KESEHATAN


• PEMBERDAYAAN MASY NASIONAL
• PENDEKATAN KELUARGA • PENGUATAN YANKES

19
MANAJEMEN PUSKESMAS
P
O
L
A

K
E

DIDUKUNG
P
E
M
I
M
P
Terintegrasi melalui I
N
pelaksanaan Manajemen
A
Puskesmas N
Perencanaan pendekatan Perencanaan Puskesmas

MEMPERKUAT
keluarga (P1), (P1),
Penggerakan pelaksanaan Penggerakan pelaksanaan
pendekatan keluarga (P2), Puskesmas (P2),
Pengawasan,pengendalian Pengawasan,pengendalian
dan penilaian pendekatan dan penilaian Puskesmas
keluarga (P3). (P3). 21
MANAJEMEN PENDEKATAN KELUARGA

PUSKESMAS

MPLEMENTASI
PENDATAAN PENYUSUNAN INTERVENSI PENGAWASAN,
PERSIAPAN BINA RUK SECARA PERMASALAHA PENGENDALIAN
KELUARGA
KELUARGA EVIDANCE N YG SDH & PENILAIAN
DESA/KEL BASED DISEPAKATI SBG
PENDEKATAN PRIORITAS
KELUARGA MASALAH

Sosialisasi & Kunjungan Lokmin bulanan


Tabulasi & Triangulasi &
pengorganisa Rumah dan atau
analisis Analisis
sian tribulanan

P1 P2 P3
22
TAHAP PELAKSANAAN MANAJEMEN PENDEKATAN KELUARGA

1.
Mengumpul
kan dan
mengolah
P2
data

P1 P3
5. Mencari
Penyebab 3.Menentuk
Masalah an Prioritas
Kesehatan Masalah
Kesehatan
4.
Mengindenti
fikasi
Prioritas
Masalah
P1 1. MENGUMPULKAN & MENGOLAH DATA

PROFIL
PAKET KESEHATAN
INFORMASI KELUARGA
KESEHATAN KELUARGA
(PROKESGA)
(PINKESGA) q IKS TIAP KELUARGA
P q IKS TK DESA/KELURAHAN
E Membawa dan menyampaikan
DATA KELUARGA DIOLAH sesuai kebutuhan q IKS TK KECAMATAN
q POTENSI KELUARGA,
12 INDIKATOR KEL SEHAT DESA/KELURAHAN,
R KECAMATAN
DATA DATA KHUSUS
E
1. DATA KEMATIAN q DISTRIBUSI FREKUENSI
N 2. DATA KUNJUNGAN DIOLAH q RERATA (MEAN)
3. DATA 10 PENYAKIT TERBANYAK
4. DATA KLB
q MODUS
C 5. DATA CAKUPAN PROGRAM q DLL

A DATA UMUM
N 1. DATA WILAYAH & FASKES
2. DATA KETENAGAAN
A 3.
4.
DATA OBAT & BHP
DATA PERALATAN KES q DISTRIBUSI FREKUENSI
5. DATA SAR -PRAS DIOLAH q RERATA (MEAN)
A 6. DATA PERANSERTA MASY q MODUS
7. DATA PENDUDUK & SASARAN q DLL
N 8. DATA SEKOLAH
9. DATA KESLING
10. DATA KEUANGAN/PEMBIAYAAN DLL
24
Rekapitulasi Data Keluarga
Dewasa Dewasa Balita Balita
No Indikator Suami Istri Remaja Bayi Keluarga
1 2 1 2
1 Keluarga mengikuti program KB
2 Persalinan ibu di fasilitas kesehatan
3 Bayi mendapat imunisasi dasar lengkap
4 Bayi mendapat ASI eksklusif
5 Pertumbuhan balita dipantau
6 Penderita TB Paru berobat sesuai standar
7 Penderita hipertensi berobat teratur
Penderita gangguan jiwa tidak
8
ditelantarkan dan diobati
9 Anggota keluarga tidak ada yang merokok
10 Keluarga sudah menjadi anggota JKN
Keluarga akses/mempunyai sarana air
11
bersih
Keluarga akses/menggunakan jamban
12
sehat
Jumlah indikator Y (Ya)
Indeks Keluarga Sehat (IKS)
CARA MENGISI:
-KOLOM GELAP TDK PERLU DIISI
-KOLOM TERANG DIISI: N (JIKA TDK DITEMUKAN), T (JIKA DITEMUKAN TTP TDK SESUAI), Y (BILA DITEMUKAN & SESUAI)
-KOLOM “KELUARGA” DIISI: N (BILA SELURUH KOLOM GELAP ATAU BERISI N), ANGKA 1 (BILA SELURUH KOLOM TERANG
BERISI Y), ANGKA 0 (BILA SALAH SATU ATAU LEBIH BERISI T)
-RUMUS INDEKS KELUARGA SEHAT (IKS) ADALAH:

Jumlah Indikator Terisi “1”  IKS = >0,800  KELUARGA SEHAT


 IKS = 0,500 – 0.800  KELUARGA PRA SEHAT
IKS = ----------------------------------------
 IKS = <0,500  KELUARGA TIDAK SEHAT
12 – jumlah N
25
Keluarga Amin Keluarga Beni

Kel Sua Bali Ba Klg


No. Indikator Suami Istri No. Indikator Istri
A mi ta yi B

Keluarga mengikuti program 1 Keluarga mengikuti program KB T Y 1


N N N
1 KB
Persalinan ibu di fasilitas 2 Persalinan ibu di fasilitas kesehatan Y 1
N N
2 kesehatan 3 Bayi mendapat imunisasi dasar
Bayi mendapat imunisasi lengkap T 0
N
3 dasar lengkap
Bayi mendapat ASI eksklusif 4 Bayi mendapat ASI eksklusif Y 1
N
4
5 Pertumbuhan balita dipantau T 0
Pertumbuhan balita dipantau
N
5 6 Penderita TB Paru berobat sesuai
Penderita TB Paru berobat standar N N N N N
Y Y 1
6 sesuai standar
Penderita hipertensi berobat 7 Penderita hipertensi berobat teratur T N 0
Y Y 1
7 teratur 8 Penderita gangguan jiwa tidak
Penderita gangguan jiwa ditelantarkan dan diobati N N N N N
tidak ditelantarkan dan N N N
8 diobati 9 Anggota keluarga tidak ada yang
Anggota keluarga tidak ada merokok T Y 0
Y Y 1
9 yang merokok
Keluarga sudah menjadi 10 Keluarga sudah menjadi anggota JKN Y Y Y Y 1
Y Y 1
10 anggota JKN 11 Keluarga akses/mempunyai sarana
Keluarga akses/mempunyai air bersih 1
1
11 sarana air bersih
Keluarga akses/menggunakan 12 Keluarga akses/menggunakan
1 1
12 jamban sehat jamban sehat
Jumlah indikator Y (Ya) 6
Jumlah indikator Y (Ya) 6
Indeks Keluarga Sehat (IKS) 6/6 Indeks Keluarga Sehat (IKS) 6/10

6/6 = 1  Keluarga Sehat 6/10 = 0,600  Keluarga Pra Sehat


26
DESA KECAMATAN
Jml Keluarga Bernilai 1 utk Indikator Ybs Jml Keluarga Bernilai 1 utk Indikator Ybs
Cakupan Indikator = -------------------------------------------------------------- x 100% Cakupan Indikator = -------------------------------------------------------------- x 100%
Jml Seluruh Klg Punya Indikator Ybs Jml Seluruh Klg Punya Indikator Ybs

Jumlah Keluarga dengan IKS >0,800 Jumlah Keluarga dengan IKS >0,800
IKS Tingkat Desa = ---------------------------------------------------------- IKS Tingkat Desa = ----------------------------------------------------------
Jumlah Seluruh Klg di Desa ybs Jumlah Seluruh Klg di Kec. ybs

D Desa Desa Desa Desa Pusk./


KELG. KELG. KELG. DESA No. Indikator
NO. INDIKATOR S P R W N Kec. S
A B C P
T 1 Keluarga mengikuti
1 Keluarga mengikuti 56,3% 62,7% 80,8% 26,2% 71,3%
N 1 1 63% program KB
program KB 2 Persalinan ibu di fasilitas
2 Persalinan ibu di fasilitas 54,9% 98,7% 46,3% 43,7% 70,4%
N 1 1 88% kesehatan
kesehatan
3 Bayi mendapat imunisasi
3 Bayi mendapat imunisasi 43,0% 17,8% 17,3% 39,3% 33,6%
N N 1 61% dasar lengkap
dasar lengkap
4 Bayi mendapat ASI
4 Bayi mendapat ASI 32,4% 58,2% 27,3% 25,8% 41,5%
N N 1 63% eksklusif
eksklusif
5 Pertumbuhan balita
5 Pertumbuhan balita 45,0% 93,7% 52,3% 41,4% 69,1%
N 1 N 68% dipantau
dipantau
6 Penderita TB Paru berobat
6 Penderita TB Paru berobat 26,1% 64,5% 21,0% 35,4% 42,9%
sesuai standar
N 1 0 14% sesuai standar
7 Penderita hipertensi
7 Penderita hipertensi 23,3% 34,0% 27,8% 12,8% 29,3%
berobat teratur
0 0 0 3% berobat teratur
8 Penderita gangguan jiwa
8 Penderita gangguan jiwa
tidak ditelantarkan dan 47,7% 49,0% 49,5% 38,5% 47,8%
tidak ditelantarkan & N 0 N 90%
diobati
diobati
9 Anggota keluarga tidak ada 9 Anggota keluarga tidak ada
1 0 0 11% 48,7% 51,9% 27,3% 32,0% 48,0%
yang merokok yang merokok
10 Keluarga sudah menjadi 10 Keluarga sudah menjadi
1 1 1 90% 85,5% 91,0% 47,9% 56,2% 84,2%
anggota JKN anggota JKN
11 Keluarga mempunyai 11 Keluarga mempunyai
1 0 1 94% 69,9% 81,9% 58,9% 29,6% 63,8%
sarana air bersih sarana air bersih
12 Keluarga menggunakan 12 Keluarga menggunakan
1 0 1 83% 49,2% 75,3% 50,0% 68,3% 57,7%
jamban sehat jamban sehat
Jumlah indikator Y atau bernilai 1 4 8 9 Indeks Keluarga Sehat (IKS) 0,539 0,761 0,385 0,322 0,583
Indeks Keluarga Sehat (IKS) 0,800 0,300 1 0,761
27
IKS Tk Desa = 0,761  Desa Pra Sehat IKS Tk Kecamatan = 0,583  Kecamatan Pra Sehat
P1 2. IDENTIFIKASI MASALAH & POTENSI PEMECAHAN
P1
TINGKAT KELUARGA: q MASALAH2 KES & MASALAH2 LAIN DARI
q IKS TIAP KELUARGA TIAP KELUARGA
q POTENSI TIAP KELUARGA q POTENSI TIAP KELUARGA UTK PEMECAHAN
P MASALAH2 TSB
E TINGKAT DESA/KELURAHAN:
q IKS TIAP DESA/KELURAHAN q MASALAH2 KES & MASALAH2 LAIN DARI
R q POTENSI KELUARGA DI TIAP DESA/KELURAHAN
TIAP DESA/KELURAHAN q POTENSI TIAP DESA/KELURAHAN UTK
E PEMECAHAN MASALAH2 TSB

N TINGKAT KECAMATAN:
q IKS TINGKAT KECAMATAN
C q POTENSI KELUARGA DI
KECAMATAN q MASALAH2 KES KELUARGA DI KECAMATAN
A
q DISTRIBUSI FREKUENSI q POTENSI KELUARGA DI KECAMATAN UTK
N q RERATA (MEAN) PEMECAHAN MASALAH2 TSB
q MODA q MASALAH2 KES LAIN & MASALAH2 BER -
A q DLL DARI DATA KHUSUS KAITAN DG KUNJUNGAN, KETENAGAAN,
PERALATAN, OBAT, SARPRAS, KEADAAN
A q DISTRIBUSI FREKUENSI SEKOLAH, PARTISIPASI MASY, KESLING,
q RERATA (MEAN) DLL
N q MODA CATATAN:
q DLL DARI DATA UMUM MASALAH KESEHATAN KELUARGA DIPERHATIKAN
SAMPAI KE TINGKAT KECAMATAN 28
P1 3.
P1 MENENTUKAN PRIORITAS MASALAH KESEHATAN

MASALAH2 KES PRIORITAS MASALAH2 KES


P=UxSxGxF
TIAP KELUARGA TIAP KELUARGA

P
MASALAH2 KES PRIORITAS MASALAH2 KES
E TIAP DESA/KELURAHAN
P=UxSxGxF
TIAP DESA/KELURAHAN
R
MASALAH2 KES PRIORITAS MASALAH2 KES
E DI KECAMATAN
P=UxSxGxF
DI KECAMATAN
N
P = PRIORITAS, U = URGENSI, S = KESERIUSAN, G = POTENSI BERKEMBANG, F = KEMUNGKINAN BERHASIL
C
A 4. MENGIDENTIFIKASI PRIORITAS MASALAH KESEHATAN
N
APA MASALAHNYA
A APA MASALAHNYA DIMANA TERJADINYA
A SIAPA YG TERKENA
SIAPA TERKENA BILAMANA TERJADINYA
N BESARNYA MASALAH DLL

BESARNYA MASALAH DLL 29


P1 P15. MENCARI PENYEBAB MASALAH KESEHATAN
q MASALAH2 KES & MASALAH2 LAIN DARI
TIAP KELUARGA PENYEBAB TIAP
q POTENSI TIAP KELUARGA UTK PEMECAHAN MASALAH
P MASALAH2 TSB KESEHATAN DARI
TIAP KELUARGA
E DIAGRAM
R TULANG
q MASALAH2 KES & MASALAH2 LAIN DARI IKAN
E PENYEBAB TIAP
TIAP DESA/KELURAHAN MASALAH
N q POTENSI TIAP DESA/KELURAHAN UTK KESEHATAN DI
PEMECAHAN MASALAH2 TSB TIAP DESA/
C KELURAHAN
A
N q MASALAH2 KES KELUARGA DI KECAMATAN
q POTENSI KELUARGA DI KECAMATAN UTK
A PEMECAHAN MASALAH2 TSB
POHON PENYEBAB TIAP
q MASALAH2 KES LAIN & MASALAH2 BER - MASALAH MASALAH
A KESEHATAN DI
KAITAN DG KUNJUNGAN, KETENAGAAN,
N KECAMATAN
PERALATAN, OBAT, SARPRAS, KEADAAN
SEKOLAH, PARTISIPASI MASY, KESLING,
DLL
30
P1 6 . MENETAPKAN PEMECAHAN MASALAH KESEHATAN
12 INDIKATOR KELUARGA SEHAT
q MASALAH KES & MASALAH LAIN DARI A. Program Gizi, Kesehatan Ibu & Anak
TIAP KELUARGA
q POTENSI TIAP KELUARGA UTK PEMECAHAN Keluarga mengikuti KB
P MASALAH2 TSB PEMECAHAN MASALAH MELALUI
Ibu bersalin di faskes
KUNJUNGAN RUMAH
E q PENYEBAB TIAP MASALAH KESEHATAN DARI TIAP
Hasil pencapaian 12 indikator Bayi mendapat imunisasi dasar lengkap
KELUARGA
R Bayi diberi ASI eksklusif selama 6 bulan
q MASALAH KES & MASALAH LAIN DARI TIAP
E DESA/KELURAHAN Pertumbuhan balita dipantau tiap bulan
q POTENSI TIAP DESA/KELURAHAN UTK PEMECAH - PEMECAHAN MASALAH MELALUI
N AN MASALAH TSB B. Pengendalian Penyakit Menular
PENGORGANISASIAN MASY& Tidak
Menular
(DESA SIAGA, UKBM, DLL)
q PENYEBAB TIAP MASALAH KESEHATAN DI TIAP
C Hasil IKS
DESA/KELURAHAN Penderita TB Paru berobat sesuai standar

A q MASALAH KES KELUARGA DI KECAMATAN Penderita hipertensi berobat teratur

N q POTENSI KELUARGA DI KECAMATAN UTK


PEMECAHAN MASALAH TSB Gangguan jiwa berat diobati dan tidak ditelantarkan
A HASIL MASALAH LAIN YANG
q MASALAH KES LAIN & MASALAH BER - C. Perilaku dan kesehatan lingkungan
KAITAN DG KUNJUNGAN, KETENAGAAN,
A BERKAITAN DENGAN
PERALATAN, OBAT, SARPRAS, KEADAAN Tidak ada anggota keluarga yang merokok
N KUNJUNGAN
SEKOLAH, PARTISIPASI MASY, KESLING,
DLL PEMECAHAN
Keluarga MASALAHair
memiliki/memakai MELALUI 31
PROGRAM KESEHATAN &
q PENYEBAB TIAP MASALAH KESEHATAN DI
KECAMATAN Keluarga PELAYANAN PUSKESMAS
memiliki/memakai jamban sehat
KELUARGA BENI – Tujuan: Meningkatkan IKS jadi 0,750 (misal)

Sua Bali Ba Klg Masalah Kes (PHBS):


No. Indikator Istri
mi ta yi B 1. Bayi belum mendapat imunisasi
dasar lengkap
1 Keluarga mengikuti program KB T Y 1
2. Pertumbuhan Balita tidak dipantau
2 Persalinan ibu di fasilitas kesehatan Y 1
3. Penderita Hipertensi tidak berobat
Bayi mendapat imunisasi dasar
3
lengkap
T 0 teratur
4 Bayi mendapat ASI eksklusif Y 1
4. Suami merokok
5 Pertumbuhan balita dipantau T 0
Rumusan Intervensi (misal):
Penderita TB Paru berobat sesuai
6
standar
N N N N N 1. Kunjungan Rumah utk penyuluhan
ttg imunisasi dasar, pemantauan
7 Penderita hipertensi berobat teratur T N 0
Balita, pengobatan & pencegahan
Penderita gangguan jiwa tidak
8 N N N N N Hipertensi
ditelantarkan dan diobati
2. Motivasi suami utk mengikuti
Anggota keluarga tidak ada yang Konseling berhenti merokok
9 T Y 0
merokok

10 Keluarga sudah menjadi anggota JKN Y Y Y Y 1


Paket Informasi Yg Disiapkan (misal):
Keluarga akses/mempunyai sarana
11
air bersih
1 1. Flyers & lembar balik ttg
imunisasi dasar, pemantauan
Keluarga akses/menggunakan
12
jamban sehat
1 Balita, pengobatan & pencegahan
Hipertensi
Jumlah indikator Y (Ya) 6
2. Flyer ttg bahaya merokok & bahan
Indeks Keluarga Sehat (IKS) 6/10
ttg Konseling berhenti merokok
6/10 = 0,600  Keluarga Pra Sehat
32
DESA PALUGADA - Tujuan: Meningkatkan IKS Tk Desa jadi 0,810
D
KELG. KELG. KELG. DESA Masalah Kes (PHBS):
NO. INDIKATOR S
A B C
T
P 1. Banyak (84%) penderita TB Paru tidak
1 Keluarga mengikuti berobat sesuai standar
N 1 1 63%
program KB 2. Sangat banyak (97%) penderita Hiper-
2 Persalinan ibu di fasilitas
kesehatan
N 1 1 88% tensi tidak berobat secara teratur
3 Bayi mendapat imunisasi 3. Banyak (89%) anggota keluarga yang
N N 1 61%
dasar lengkap merokok
4 Bayi mendapat ASI
N N 1 63%
eksklusif
5 Pertumbuhan balita
N 1 N 68%
dipantau Rumusan Intervensi (misal):
6 Penderita TB Paru berobat
sesuai standar
N 1 0 14% 1. Komunikasi Massal: Memotivasi kader
7 Penderita hipertensi utk melakukan kampanye tk desa ttg
berobat teratur
0 0 0 3%
8 Penderita gangguan jiwa
bahaya hipertensi & pengobatannya,
tidak ditelantarkan & N 0 N 90% serta bahaya merokok & cara meng-
diobati hentikannya
9 Anggota keluarga tidak ada
1 0 0 11% 2. Komunikasi Kelompok: Mengumpul-
yang merokok
10 Keluarga sudah menjadi kan klg yg sama masalahnya utk dila-
1 1 1 90%
anggota JKN
11 Keluarga mempunyai kuan pemicuan PHBS terkait
1 0 1 94%
sarana air bersih 3. Komunikasi Individu: Melakukan kun-
12 Keluarga menggunakan
1 0 1 83% jungan rumah yg lebih intensif ke Klg2
jamban sehat
Jumlah indikator Y atau bernilai 1 4 8 7 yg IKS-nya rendah
Indeks Keluarga Sehat (IKS) 0,800 0,300 0,700 0,761

IKS Tk Desa = 0,761  Desa Pra Sehat


33
KECAMATAN ULAHKITU – Tujuan: Meningkatkan IKS Tk Kecamatan jadi 0,700
Desa Desa Desa Desa Desa Desa Desa Desa Desa Puskes./
No. Indikator Kec. U
P R S T W F Y K N
1 Keluarga mengikuti program KB 56,3% 62,7% 74,2% 70,6% 80,8% 61,3% 60,9% 45,7% 26,2% 71,3%
2 Persalinan ibu di fasilitas kesehatan 54,9% 98,7% 89,6% 82,7% 46,3% 58,0% 31,1% 25,6% 43,7% 70,4%
3 Bayi mendapat imunisasi dasar lengkap 43,0% 17,8% 23,4% 30,9% 17,3% 44,0% 34,3% 30,3% 39,3% 33,6%
4 Bayi mendapat ASI eksklusif 32,4% 58,2% 52,9% 48,8% 27,3% 34,2% 18,3% 15,1% 25,8% 41,5%
5 Pertumbuhan balita dipantau 45,0% 93,7% 78,9% 84,9% 52,3% 57,7% 62,1% 56,3% 41,4% 69,1%
6 Penderita TB Paru berobat sesuai standar 26,1% 64,5% 35,9% 29,5% 21,0% 32,6% 47,7% 21,8% 35,4% 42,9%
7 Penderita hipertensi berobat teratur 23,3% 34,0% 30,5% 23,4% 27,8% 32,4% 21,7% 24,0% 12,8% 29,3%
Penderita gangguan jiwa tidak ditelantarkan
8 47,7% 49,0% 47,3% 43,3% 49,5% 47,3% 48,3% 45,3% 38,5% 47,8%
dan diobati
9 Anggota keluarga tidak ada yang merokok 48,7% 51,9% 51,0% 48,5% 27,3% 47,1% 41,7% 45,5% 32,0% 48,0%
10 Keluarga sudah menjadi anggota JKN 85,5% 91,0% 89,4% 85,0% 47,9% 82,6% 73,2% 79,8% 56,2% 84,2%
11 Keluarga mempunyai sarana air bersih 69,9% 81,9% 60,3% 48,0% 58,9% 61,3% 52,4% 63,1% 29,6% 63,8%
12 Keluarga menggunakan jamban sehat 49,2% 75,3% 48,5% 58,6% 50,0% 91,6% 67,8% 66,8% 68,3% 57,7%
Indeks Keluarga Sehat (IKS) 0,539 0,761 0,573 0,531 0,385 0,665 0,511 0,540 0,322 0,583

IKS Tk Kecamatan = 0,583  Kecamatan Pra


Sehat
Masalah Kes (PHBS): Rumusan Intervensi (misal):
1. Banyak (70,7%) penderita Hipertensi 1. Kampanye tk. kecamatan ttg Hipertensi,
tidak berobat secara teratur imunisasi dasar lengkap, ASI eksklusif, dan
2. Banyak (66,4%) bayi yang belum men- TB Paru
dapat imunisasi dasar lengkap 2. Pengembangan Desa, khususnya di Desa W &
3. Terdapat 2 desa yg IKS-nya sangat ren- Desa N utk mengoganisasi upaya masy (UKBM)
dah (Desa W & Desa N) guna mengatasi masalah kes 34
P1 7. MENYUSUN & MENGUSULKAN RUK
PEMECAHAN MASALAH MELALUI
KUNJUNGAN RUMAH
P
E PEMECAHAN MASALAH MELALUI MA RENCANA USULAN
PENGORGANISASIAN MASY SUK KEGIATAN
R (DESA SIAGA, UKBM, DLL) FOR (RUK)
MAT
E
N PEMECAHAN MASALAH MELALUI
PROGRAM KESEHATAN &
C PELAYANAN PUSKESMAS

A
N
A
8 . MENYUSUN RPK
A
PERSETU -
PERSET RENCANA PELAKSANAAN
N RENCANA USULAN KEGIATAN JUANUJUAN RENCANA
KEGIATANPELAKSANAAN
(RUK) PEMBIA
PEMBIA KEGIATAN
(RPK) (RPK)
YAAN
35
Rencana Kegiatan
Membuat rencana kegiatan:
q Di tiap Keluarga  Rencana Kunjungan
Rumah utk Pemberdayaan Klg
q Di masing-masing Desa & di tiap UKBM
(Bila perlu ada pelatihan kader kesehatan)
 Rencana Pengembangan Desa
Siaga/UKBM
q Di tingkat Kecamatan  Rencana Usulan Keg
(RUK) dan Rencana Pelaksanaan Keg (RPK)

Implementasi Kegiatan
Setelah diperoleh dana dalam Anggaran, maka
Rencana Kegiatan dilaksanakan
36
PELAKSANAAN RPK
P2 LOK LOK LOK LOK LOK LOK LOK LOK LOK LOK LOK LOK
MIN MIN MIN MIN MIN MIN MIN MIN MIN MIN MIN MIN
BLN BLN BLN BLN BLN BLN BLN BLN BLN BLN BLN BLN
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
P
P INTER INTE
INTER INTE
E INTE NAL & INTE INTE RNAL INTE
INTE INTE RNAL
E RNA NAL INTE INTE
L RNA LINTAS RNA RNA & &
SEK SEK L RNAL & SEK RNAL RNAL RNAL
R L L L TOR SEK
A TOR TOR TOR
G
K INTERNAL
E
S 1. Menyusun kegiatan untuk bulan berjalan secara lebih terinci
R
A 2. Menggalang kerjasama & koordinasi antar petugas Puskesmas(LP), termasuk yang di Pustu,
A desa/kelurahan, UKBM
N 3. Meningkatkan motivasi petugas Puskesmas (Kesepakatan reward & Punishment)
K
A
A LINTAS SEKTOR
A
N
N 1. Mentetapkan secara konkrit dukungan LS untuk bulan berjalan
2. Menggalang kerjasama, komitmen dan koordinasi LS dalam pelaksanaan pembangunan di
Kecamatan
3. Meningkatkan motivasi & rasa kebersamaan 37
PELAKSANAAN RPK
P3
MID EVA
WAS WAS WAS WAS WAS WAS WAS WAS WAS
TER LUA
DAL DAL DAL DAL DAL DAL DAL DAL DAL
M EV SI
P
INTER INTE
E & INTE INTE INTE INTER INTE INTER
NAL & INTE INTE
P NAL &
RNA RNAL INTE NAL & INTE
RNA LINTAS RNA RNA RNAL
N L SEK L L
SEK
L RNAL & SEK RNAL SEK RNAL
E TOR
TOR TOR TOR
E P
N LOK LOK LOK LOK LOK LOK LOK LOK LOK LOK LOK LOK
G E MIN MIN MIN MIN MIN MIN MIN MIN MIN MIN MIN MIN
G BLN BLN BLN BLN BLN BLN BLN BLN BLN BLN BLN BLN
E N
A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
N I
W
A
D L TUJUAN
A A
S
L I Mengetahui pelaksanaan sesuai tujuan, jadwal dan
A
A A rencana yang telah ditetapkan baik pada proses
N
I N pelaksanaan maupun pada akhir proses pelaksanaan
N 38
Evaluasi
DILAKUKAN SETELAH KEGIATAN BERJALAN SATU PERIODE (BIASANYA TENGAH PERIODE
DAN MENJELANG AKHIR PERIODE

Evaluasi:
q Dilakukan perhitungan berapa persen proporsi keluarga sehat
baik di tingkat Puskesmas, desa/kelurahan dan RW/RT
q Dapat dilihat desa mana yang mencapai target, dan mana yang
belum mencapai target, kemudian dibuat Ranking atau Peta utk
perbandingan (benchmarking). Misalnya menggunakan warna:
- Merah : Desa Tidak Sehat
- Kuning : Desa Pra Sehat
- Hijau : Desa Sehat
q Dilakukan analisis penyebab tercapai dan tidak tercapainya
target  untuk perbaikan intervensi tahun depan
q Hasil evaluasi dipakai juga sebagai usulan kegiatan tahun
berikutnya
q Evaluasi dilakukan di semua tingkatan: Kecamatan – Kab/Kota
- Provinsi – Pusat (misalnya melalui survei), shg dapat dilakukan
ranking antar-kecamatan, dan ranking antar-kab/kota, juga
ranking antar-provinsi
39
Sosialisasi
DILAKUKAN UMPAN BALIK KPD PIHAK2 LINTAS SEKTOR TERKAIT AGAR MENDUKUNG
(MENCAPAI PEMBANGUNAN BERWAWASAN KESEHATAN)

q Hasil Monitoring & Evaluasi/Survei Keluarga Sehat


Dengan Segala Faktor Pendukung Maupun Peng-
hambatnya Perlu Disosialisasikan Ke Pihak2 Lintas
Sektor di Dalam Lokakarya Mini Lintas Sektor
q Diharapkan Tahun Berikutnya Ada Perbaikan
Dukungan Dari Lintas Sektor Terhadap Pembangun-
an Kesehatan, khususnya Program Indonesia Sehat
dg Pendekatan Keluarga

40
IMPLEMENTASI PENDEKATAN KELUARGA

Data dilaporkan ke
Dinkes Propinsi

Data dilaporkan ke
Dinkes Kab/Kota

Data Data dianalisis


dikumpulkan ke Puskesmas
Puskesmas

Mendata
PENGUATAN MANAJEMEN PUSKESMAS MELALUI PENDEKATAN KELUARGA

Dengan Cara :
1) Mendapatkan data riil jumlah penduduk sesuai siklus hidup yang
digunakan setiap pelayanan/program dalam menghitung target
sasarannya masing-masing  Penyusunan Perencanaan.
2) Mendapatkan gambaran kondisi setiap keluarga melalui data Indeks
Keluarga Sehat (IKS).  sehingga bermanfaat dalam melakukan
analisa mencari akar penyebab masalah prioritas dan mencari
penyelesaian masalahnya,
3) Dapat melihat hasil/dampak pelaksanaan program/kegiatan, dari
hasil perubahan Indeks Keluarga Sehat (sesuai siklus).

42
2015 2017

JANUARI FEBRUARI MARET APRIL MEI JUNI JULI AGUST SEPT OKT NOV DES
P1 EVALU
ASI
• Evaluasi M M M • Evaluasi
2015 U U U 2016
S S S
• Akhir RUK R R R
PLAN
• Akhir RUK
2016 E E E 2017
M M M
• Persiapan SIKLUS
• Persiapan
B B B PELAKSANAAN RPK 2016 ACTION MANAJE
MEN
DO

RPK A A A RPK
N N N
2016 G G G 2017
• Awal RUK
CHECK
D M K • Awal RUK
E A A
2017 S T B PEMBAHASAN RUK 2017 2018

LOKMIN LOKMIN LOKMIN LOKMIN LOKMIN LOKMIN LOKMIN, LOKMIN LOKMIN LOKMIN LOKMIN LOKMIN
Review
LOKMIN LS I , LOKMIN
Kinerja LOKMIN LOKMIN
Persiapan LS II Tengah LS III LS IV
Musrenbangm Tahun
at
PENGGERAKAN DAN PELAKSANAAN (P2) 43
PENGAWASAN, PENGENDALIAN DAN PENILAIAN (P3)
Bekerja bersama
untuk
mewujudkan
keluarga
Indonesia menjadi
keluarga yang
sehat

44

Anda mungkin juga menyukai