GELOMBANG ELEKTROMAGNETIK

 PERSAMAAN MAXWELL
 PERSAMAAN HELMHOLTZ
 PEMANTULAN DAN TRANSMISI
 TRANSMISI MELALUI TIGA MEDIUM
 PENYESUAIAN IMPEDANSI
 PERSAMAAN MAXWELL

H 
D D  E
t
BH
B
E   
t  j
D 0 t
B0
D E
H    jE
t t
B H
E       jH
t t
  D  0    E  0    E  0
  B    H  0    H  0
 D
H  J 
t
B
E  
t
  D  v
B  0
 RUANG HAMPA
D
  0  J  E  0    H 
t
B
E  
t
v  0    D  0
B  0
 PERSAMAAN HELMHOLTZ
  H  j o E
  E   j o H   (  E)    E   E
2

E  0  0  2E
H  0
  (  E )    ( j o H)
  j o (  H)
  j o ( j o )E    o  o E
2

 E   oo E  0
2 2
 z

x H  H ya y
E  Exa x H y  H yo e j( t z )

j ( t   z )
E x  E xo e
 E x   oo E x  0
2 2
 2
A
 A 2  2  2
2  2
A  2
A
x y z
 2E x
E x  E x ( t , z)  E xo e j ( t   z )
  2
oo E x  0
z 2

( j)(  j) E xo e j( t z )  2 o  o E xo e j( t z )  0

  2  2  o  o  0      o  o
Bilangan gelombang
2
2 f  1
   v
 v v oo
o  8.854x1012 F / m
Kecepatan gelombang = 3x108 m/s
o  4x107 H / m
  H  j E
 A z A y   A x A z   A y A x 
  A    a x    a y    a z
 y z   z x   x y 

H y  H y (t, z)  H yo e j(t z )

 H z H y   H x H z   H y H x 
  H    a x    a y    a z
 y z   z x   x y 

  H  jo E x a x
H y j( t z )
  jo E xo e
z
 H y H y  H yo e j(t z )
  jo E xo e j( t z )
z
j( t z ) j( t z )
 ( j)H yoe  jo E xo e

 o  o o
H yo  E xo  E xo  E xo
  oo o

E xo  Ex
 Impedansi instrinsik : 
H yo  Hy
o
o   120  377 
o
 PEMANTULAN DAN TRANSMISI
1 2 E i  A1e j( t  1z )
A1 j( t  1z )
Hi  e
E i , Hi Et , Ht 1

Er , Hr E r  B1e j( t  1z )
B1 j( t  1z )
Hr   e
z=0 1

Syarat-syarat batas pada z = 0 : E t  A 2 e j( t  2 z )

Ei  E r  E t Ht 
A 2 j( t  2 z )
e
2
Hi  H r  H t
 1 2 Syarat-syarat batas pada z = 0 :

Ei  E r  E t
Ei , Hi Et , Ht
Hi  H r  H t
Er , Hr
A1  B1  A 2
A1 B1 A 2
z=0
 
1 1 2
B1 2  1
 Faktor Refleksi
A1 2  1

A2 2 2
T Faktor Transmisi
A1 2  1
MEDIUM DIELEKTRIK  0

J  E
D
H  J   E  jE    j E
t
B
E     jH
t
D 0
B0
  H    j E
  E   jH
E 0

  (  E)    ( jH)
  j(  H)
  j (  j)E
  E   2 E  0   2 E   j (  j)E
 E  j (  j)E  0
2
 2 E  j (  j)E  0
z
E  Eoe
 E
2
 j (  j)E  0
z 2

z z
 E o e  j (  j)E o e  0
2

  j (  j)
2

   j (  j)
Konstanta penjalaran (propagation constant)
  z  z
E  E oe  E xo e a x
 z  z
H  Hoe  H yoe a y
  H  (  j) E
 H z H y   H x H z   H y H x 
  H    a x    a y    a z
 y z   z x   x y 

H y  z
  (  j) E xo e
z
H yoe  z  (  j) E xo e  z
E xo  j(  j) j
   
H yo (  j) (  j) (  j)
Contoh Soal 3.1
Suatu gelombang elektromagnetik menjalar di dalam suatu
medium. Konstanta penjalaran dan impedansi intrinsiknya
masing-masing  = (0,25 + j 2) m-1 dan  = (600 + j 75) .
Hitung R, R dan  dari medium tersebut.
Jawab :
j
 j(  j)  0,25  j 2   600  j 75
  j
  j  (0,25  j2)(600  j75)  j 1218,75    1218,75
1218,75 6  3,879x10  6
  3,879 x10 H/m  R   7
 3,087
2(50x10 )
6
o 4x10
 0,25  j 2
   j   (0,821  j 3,231) x10  3
 600  j 75
  0,821 mS / m   3,231x10  3
3,231x10  3  10,285x10 12
  10,285x10 12  R    1,162
2(50x10 )
6
o 8,854x10 12
Contoh Soal 3.2 :
Sebuah pesawat terbang menggunakan altimeter radar untuk
menentukannya ketinggiannya yaitu dengan memancarkan
gelombang elektromagnetik berfrekuensi 7 GHz ke bawah dan
menerima gelombang yang dipantulkan oleh permukaan di
bawahnya. Bila pesawat terbang tersebut berada di atas
permukaan laut dengan permitivitas relatip R = 81,
permeabilitas relatip R = 1 dan konduktivitas listrik  = 4
S/m, hitung persentase berkurangnya daya akibat pemantulan
permukaan laut.
Petunjuk : Impedansi suatu medium terhadap
gelombang elektromagnetik adalah :

j

  j
Jawab : (Analogi Rangkaian Listrik) V
o
T  1  L  o
Vo L
Vo Vo Vo I
V I 
2 o   L 2 o

1 1 VV * 1
Po  Re( I I L )  Re(
*
)  Re( V I* )
2 2 L 2
2
1 Vo Vo Vo
 
2 2 2 o 8 o

P
T 
Po
 j(2)(7 x109 )(1)( 4x107 )
 V
4  j(2)(7 x109 )(81)(8,854x1012 ) o
 41,610  j 2,629
2 2
 Vo   Vo  L
    Vo
1 2  1 2  I
Po    33,156 x10 3 Vo2
2 o 2 377

 (41,610  j2,629)
V Vo  Vo  (99,4  j5,7) x10 3 Vo
o   377  (41,610  j2,629)
Vo Vo
I   (2,4  j0,015)x10 3 Vo
o   377  (41,610  j2,629)
1 1 
P  Re( VxI ' )  Re  (99,4  j5,7)Vo x10 3 (2,4  j0,015) x10 3 Vo 
2 2 
 11,872x10 3 Vo2 P 11,872x10 3 Vo
T   3
100%  35,807 %
Po 33,156x10 Vo
Contoh Soal 3.3 :
Suatu gelombang elektromagnetik berfrekuensi 10 MHz,
menjalar dalam arah az di dalam medium dengan
konduktivitas listrik  = 6,8 x 10-4 mho/m, permitivitas relatip
R = 7,13 dan permeabilitas relatip R = 4,55. Tentukan
besarnya medan magnetik pada z = 50 cm dan t = 5 ns bila
diketahui amplituda dari medan listrik yang menjalar dalam
arah ax adalah sebesar 100 V/m.

Petunjuk : Konstanta penjalaran gelombang

elektromagnetik di dalam suatu medium adalah :

    j  (  j) j
Jawab :

j (2 )(10 x106 )( 4,55)( 4x10 7 )


4  j (2 )(10 x106 )(7,13)(8,854 x10 12 )
 297,7  j 25,334  298,780 e j 0, 085

  [(6,8 x10 4  j 2 (10 x106 )(7,13)(8,854 x10 12 )] j (2 )( 4,55)( 4x10 7 )
 0,102  j1,198

E xo e z cos(t  z )
Hy 

100e ( 0,102)( 0,5) cos[ 2 (10 x106 )(5 x10 9 )  1,198(0,5)  0,085]

298,780
 0,297 A / m
Contoh Soal 3.4 :
Tunjukkan bahwa dari konstanta penjalaran :

    j  j (  j)
konstanta atenuasi dan konstanta fasa masing-masing
dapat dihitung dari persamaan-persamaan :


 
2 
   
 1   1
2     
 


 
2 
   
 1   1
2     
 
Jawab :

  j  ( j)(  j)
    2 j     j
2 2 2


2     
2
  
2

 
2
     0
2

 2 
 
2 2 2
    
4 2 2
0
4
          
2 4 2 2 2 2 2
 
2

2
2 2  2  4 2  2  2 2 2
  
2

2       1   
2 2 2

  

 
2 
   
 1   1
2     
 
  
2
1 2 1 2
              1     2
2 2 2

2 2   
  
2
1 2 1 2
    1      
2

2    2

 
2 
   
 1   1
2     
 
Contoh Soal 3.5
Suatu gelombang elektromagnetik berfrekuensi 200 MHz
dengan amplituda medan listrik sebesar Eo = 100 V/m yang
sedang menjalar mengenai lapisan perak tipis (R = 1, R=1, σ
= 61,7 MS/m) setebal d = 5 μm. Hitung amplituda medan
listrik E3 setelah menembus lapisan tipis tersebut.

Jawab :

Eo E1 E2 E3

d
Jawab :
2 61,7 x106
 12
 35 x10 9
 1
 2 6
(200x10 )(8,854x10 )

      2f
2
  
 1   1     f
2      2  2
 

    
2 
 1     1  f
2     
 

j
j    
   j  j
  j    
j

  j45o 
 1e j90o
 e  45o
  
 1 2
    2f  (cos 45o  j sin 45o )  (1  j)
 2 
 2  f 2 2  (2x108 )( 4x107 )(61,7 x106 )
 2,207 x105

7
Eo E1 E2 E3
 2(2x10 )( 4x10 )
8
2  45 
o
 45 o

 61,7 x106
 5,059x103 45o
2  5,059x10 3 (0,707)(1  j)  (3,577  j 3,577) x10 3 
d
22 2(3,577  j 3,577) x103
E1  E o  (100)
1  2 377  (3,577  j 3,577) x103
 (1,898  j1,898) x103  E1  2,684x103 V / m

2z 3  ( 2 , 207 x105 )( 5 x106 )

E 2  E1 e  2,684x10 e  0,890x10 3 V / m

21 3 2(377) 3
E3  E 2  0,890x10 3
 1,78x10 V/m
1  2 377  (3,577  j 3,577) x10
 GELOMBANG BERDIRI
Pada medium 1 :
E i  E o e j( t  1z ) E r   E o e j( t  1z )    e j
E  E i  E r  E o [e j( t  1z )   e j( t  1z  ) ]

E maksimum terjadi bila Ei dan Er sefasa :

 1z  1z    2  n 
 1 z E   n
maks
2
Emaks  Eo (1   )e j(t 1z)
E minimum terjadi bila Ei dan Er berlawanan fasa :
 1z  1z      2  n  
 1 z E    n
min
2 2
Emin  Eo (1   )e j(t 1z)

Standing Wave Ratio (SWR) :

E maks 1  
s 
E min 1 
 GELOMBANG MELALUI TIGA MEDIUM
in

o
 z  d  impedansi input
1 L

 L  j o tg d 
in  o  
z = -d z=0  o  j L tg d 

Z1 d
Z1

Vo Zo ZL Saluran Transmisi
f v
Contoh Soal 3.6 :
Di daerah 1 (z < 0) terdapat medium dengan 1 = 20 pF/m dan 1 = 2 H/m. Di
daerah 2 (0 < z < 8 cm) terdapat medium dengan 1 = 50 pF/m dan 1 = 2,5 H/m.
Medium pada daerah 3 (z > 8 cm) sama dengan medium pada daerah 1.
Bila medan listrik yang datang dari medium 1 adalah E = 1000 cos (4x108  t - 1 z)
V/m, tentukan medan magnetik H yang diteruskan ke medium 3.

Jawab : 0,08 m

1
1  3   316,2  1 = 20 pF/m 2 = 50 pF/m 3 = 1
1 1 = 2 H/m 2 = 2,5 H/m 3 = 1

2
2   223,6 
2

1 1
v1  v3   1,581x108 m / s v2   0,894 x108 m / s
11  2 2
  3  j 2 tg 2d 2 
in  2  
 2  j 3 tg 2d 2 
 2f
2d 2  d2  d2 f  200 MHz
v2 v2
2 2 x108
2d 2  8
(0,08)  1,022  tg  2 d 2  1,635
0,894x10
 316,2  j223,6(1,635) 
in  223,6    183,039  j57,595
 223.6  j316,2(1,635) 
1 in

Ei Ht
 1 in

1  3 
v1
Ei Ht 2(200 x10 6 )
 8
 7,948 rad / m
1,581x10

E i  E io cos(t  1z)  1000 cos( 4x108 t  7,948 z)

2in
E to  E io
1  in
2(183,039  j57,595)
 (1000)  749,909  j144,217
316,2  183,039  j57,595
E to 749,909  j144,217
H to    3,953  j0,456  3,98 e j6,58
in 183,039  j57,595
H t  H to cos(t  3z)  3,98 cos( 4x108 t  7,948 z  6,58o )
Contoh Soal 3.7 :
Sebuah lensa kacamata berindeks bias 1,62 dilapisi oleh lapisan anti refleksi.
Lapisan penyesuai impedansi ini biasanya dirancang untuk meneruskan cahaya
dengan panjang gelombang 550 nm (kuning) yang datang dari udara karena mata
mempunyai sensitivitas maksimum pada warna kuning. Seperti kita ketahui
cahaya tampak mempunyai daerah panjang gelombang 400 nm s/d 700 nm.
Hitung persentasi berkurangnya intensitas cahaya yang diteruskan pada warna
ungu (400 nm) dan merah (700 nm). Apa komentar saudara ?

Jawab :

n3 = 1 n2 n1 = 1,62

kuning
4
 1
c  o o  
n  
 o o
n   n o 2
v 1
o


Bahan non-magnetik   o

 o 1  o o 377
    
 n o n o
2
n n

377
3  377  1   232,7  2  13  296,2 
1,62
 3 in
n3 = 1 n2 n1 = 1,62

kuning
4
V
3

Vo in
I
Cahaya kuning : V
3

 3  550 nm
2  2  Vo in
2d 2   I
2 4 2
tg 2d 2    t  1

Vo Vo Vo
in  3  V I 
2 in  3 2 3
2 2
Vo Vo Vo Vo
 Re( V I )     0,663x10  3 Vo
* 2
Pkuning
2 2 3 4 3 4 (377)
Cahaya ungu :
2 550 
 3  400 nm  2d 2   (1,375)  tg  2 d 2  1,497
400 4 2
 3  j2 tg k 2 d 2   377  j296,2(1,497) 
in  2    296,2   263,9  j59,4
 2  j3 tg k 2 d 2   296,2  j377(1,497) 

in 263,9  j59,4

V V0   (0,538  j0,055)V0
in  1 263,9  j59,4  232,7
V0 V0
I   (0,1985  j0,237) x103 V0
in  1 263,9  j59,4  232,7

 
Pungu  Re V I*  (0,538  j0,055)V0 (0,1985  j0,237) x103 V0  1,055x10  3 V0
2

1,074 x10  3 V0  1,055x10  3 V0

2 2
% P  3 2
x100 %  1,77 %
1,074 x10 V0
Cahaya merah :
2 550 
 3  700 nm  2d 2   (0,786)  tg  2 d 2  2,858
700 4 2
 377  j296,2(2,858) 
in  296,2   242,9  j36,9
 296,2  j377(2,858) 

in 242,9  j36,9

V V0   (0,514  j0,0377)V0
in  1 242,9  j36,9  232,7
V0 V0
I   (0,209  j0,162) x103 V0
in  1 242,9  j36,9  232,7

 
Pmerah  Re V I*  (0,514  j0,0377)V0 (0,209  j0,162) x103 V0  1,067 x10  3 V0
2

0,1074x10  3 V0  1,067 x10  3 V0

2 2
% P  3 2
x100 %  0,7 %
1,074x10 V0
Contoh Soal 3.8 :
Sebuah sumber tegangan sebesar 80 V dengan frekuensi 400 kHz
mempunyai impedansi output sebesar 10 ohm. Sumber tegangan
ini akan mentransmisikan daya ke sebuah beban sebesar 60 ohm
melalui saluran transmisi berupa kabel koaksial sepanjang 75 m
dengan Zo = 40 ohm dan v = 2,5x108 m/s. Hitung daya yang
ditransmisikan oleh sumber tegangan tersebut.

10 

Zo= 40 
v = 2,5x108 m/s
80 V
f = 400 KHz 60 
Jawab :

 2 4 x105
d  d  8
(75)  0,754 rad  tg kd  0,938
v 2,5x10
 60  j40(0,938) 
Zin  40   37,854  j15,740
 40  j60(0,938) 
37,854  j15,740
V (80)  64,915  j4,962
37,854  j15,740  10
80
I  1,509  j0,496
37,854  j15,740
P  Re(64,915  j4,962)(1,509  j0,496)  95,465 W