Anda di halaman 1dari 38

3.

BIDANG BUDAYA IBAN


BIB 1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN
BIDANG BUDAYA IBAN

Bidang Bidang Bidang


Politik Sosial Ekonomi
• Rumah • Beduruk • Bejalai
Panjai • Ngarupan
• Tusun
Tunggu

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


BIDANG POLITIK

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Rumah Panjai
 Iban ke nguan menua Kalimantan kelia diau ba lubang batu (gua) lalu seruran
pindah ngagai endur siti ngagai endur siti laban ti beridup ba asil kampung.
 Iban ke keterubah iya nemu berumah panjai nya Bejie Nangga Hari seduai
madi iya sepengudah nerima ajar ari Raja Samarugah ke dikenataika Puntang
Raga.
 Puntang Raga nengah Raja Semerugah ngajar sida Bejie adat berumah panjai
udah bekau rumah ke digaga bala Bejie seruran runtuh belama enda nemu
tembu.
 Kebuah pia laban sida Bejie enda nitihka penti pemali enggau enda meri basa
ngagai Petara.
 Berindik ari nya bansa Iban lalu diau ba rumah panjai nyentukka sehari tu.

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Rumah Panjai
 Bansa Iban dikelala laban kitai bisi pengelala (identiti) enggau penulin
(jati) diri ti nyadi waris budaya kitai.
 Bansa Iban tebilang nama ketegal pendiau pengidup berumah panjai.
 Nitihka jerita kelia rumah panjai amat panjai dataika beratus pintu.
 Rumah digaga begantung kira 20 kaki ari tanah ngambika likun ari munsuh
enggau jelu.
 Tiap buah rumah panjai betuaika siku tuai rumah ti ngemataka pengelikun
nembiak redak enggau ngempung rumah panjai.
 Tuai rumah deka dibantu sida ke tuai-tuai lebuh ngaduka pengawa enggau
penyarut ke bisi nyadi.

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Rumah Panjai

 Sistem Enggau Organisasyen Ba Rumah Panjai


 Tuai Rumah
 Dulu kelia Tuai Rumah dipaduka nitihka orang ke nemu adat, ulih nanggam budaya
enggau pengarap Iban sereta beberita jelai nama tau serang.
 Nyadi tuai rumah endang dikarapka ulih megai, nyaga sereta nanggam adat ba
rumah panjai. Iya mega dikarapka ngadu laya enggau penyarut ke bisi nyadi entara
nembiak iya.
 Ketegal tu tuai rumah enda tau enda sikar lalu nemu atur enggau adat. Iya endang
orang ke ngatur laya, chara enggau utai bukai ngena jalai lurus. Nadai ulih baka ke
bisi betiki pinang bisi betiki nibung tauka lurus ulu lungga bengkok batang empasa.
 Lebuh ke ngatur leman tauka penyarut, laya sida serumah, tuai rumah enda tau
enda nemu tusun tunggu nunda adat Iban
 Iya patut nemu tusut sereta mega nemu pasal asal penatai enggau semua pengawa
enggau atur bumai betupi.

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Tusun Tunggu
 Reti Tusun Tunggu
 Tusun – ngatur ngambika berurun tauka beripih enggau manah
 Tunggu – jalai adat kena ngemadamka laya tauka pengachau
 Tusun Tunggu – Atur ke manah kena ngaduka laya tauka pengachau ngambika pengawa
nya enda dikereja agi.

 Tuju Tunggu tu kena:-


 Nalukka ati mensia ke udah enda lantang ngagai pangan diri.
 Ngena benda mungkul, genselan tauka Pati Nyawa enti penyaru nya besai.

 Ngampun ngagai Petara lalu minta sama gayu guru gerai nyamai
 Ngena benda mungkul bisi dikelapung enggau genselan tauka Pelasi Menua sereta enggau kering
semengat

 Tusun Tunggu ukai atur kena ngemediska tauka bejera mensia baka ukum tang kena
ngajar awakka badu ngereja utai ti salah lalu nangika Petara.

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik - Tusun Tunggu
 Dulu kelia tunggu dibalas ngena pati nyawa kena mayar
penyalah ti dikereja.
 Nyawa diri nyadika ganti
 Pala mensia bukai
 Ulun

 Udah penatai Rajah James Brooke tunggu dibayar ngena


tajau laban pengawa ngayau nyau ditagang
 Nyau udah bisi duit dikena, tunggu dibayar ngena duit.

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Tusun Tunggu
 Kronologi Ngelansa Pengada Tusun Tunggu
 Tusun Tunggu Iban bagi Ketiga, 1952
 Dayak Adat Law bagi Kedua, 1963 ditulis Anthony J.N. Richards
 Undang-Undang Majlis adat Istiadat dikemendarka dalam taun 1977
 Aum besai bala Temenggong enggau Pemancha Iban di Kapit, 1981
 Jurai besai dibuka ba genap indu nengeri di serata menua Sarawak dalam taun 1986
 Tuju jurai tu nya mansik penemu bansa Iban pasal ubah ti patut diaduka dalam Adat Iban.
 Asal adat tuai disidi, tuku leka jaku kena ngikat adat lalu dipilih awakka engkeman sereta
tepanggai ba reti undang-undang.
 Adat tuai ti menyana dipasukka magang lalu adat ti jauh bebida ari ai siti enggau ai siti
dilengkaka.
 Kaul undang-undang menua Sarawak enggau atur pechara ngena Adat Asal Iban silik dipansik
sereta dipejuraika

 Native Courts Ordinance 1992


 Order Adat Iban 1993

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Tusun Tunggu

BIB1024 PELASAR DAYA IBUP ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Tusun Tunggu

BIB1024 BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Tusun Tunggu

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Tusun Tunggu
 Adat Asal Iban
 Tuju guna adat Iban kena nanggam pendiau enggau ulah begulai enggau
diri sama diri awakka mai penyelap, pengerai enggau pengelantang ke diri
serumah.
 Enti bisi tekelanjur kaki tekelanjur jari ngelanggar adat tuai, nya ulah ke
tau ngerumpang pemanah kaul enggau pemanah pengidup Iban.
 Adat enggai enda diatur tekala nya tauka ngaga piring ngaga ading
ngampun ngagai Petara.
 Adat patut dipegai enggau rat ngambika pendiau Iban tau kukuh
begempung enggau diri sama diri lalu chelap lindap lantang senang nguan
menua.

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Tusun Tunggu
 Jalai Magi Wang Tunggu
 Ngelamatu Tuai Rumah tauka Penghulu tau mumpung pala benda
tang diatu atur tu badu dikena laban Tuai Rumah bisi nerima tanda
pemeri lalu Penghulu meruan gaji ari perintah.
 Native Court Ordinance, 1992, Section 19(b) meri kuasa ngagai
Native Court tau ngatur wang tunggu tu tauka meri sekeda wang
nya pulai ngagai orang ke menang bechara. Lalu Pelasi Menua
enggau Genselan pulai ngagai menua tauka rumah.

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Tusun Tunggu
 Jalai Ngeletak Ukum
 Native Court Ordinance, 1992
 meri kuasa ngagai Native Court tau ngejel orang ke salah enti iya enda mayar
wang ukum tauka enggai ngeluar ke wang bayar pengerusak.
 Meri kuasa ngagai Native Court nyual keresa tauka pesaka orang ke salah nya
lalu mutUng ari rega nya kena mayar ukum tauka bayar pengerusak ti udah
dilabuhka ba iya.
 Enti orang ke mangku pechara ba Native Court nya ukai Magistrate, lalu orang
ke salah nya enggai mayar ukum enggau bayar pengerusak, ngena Section
18(2), orang ke mangku pechara nya tau mai pekara nya ngagai Magistrate lalu
Magistrate bisi kuasa bejalaika pemutus atur Native Court nya tadi.

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Tusun Tunggu
Penyampau Tunggu Nitihka Mata Wang (Rambau Pegai koloni British)

1. Sejampar – 5 sen 9. tiga mungkol – 3 ringgit


2. seliar – 7 sen 10. sigi alas – 4 ringgit
3. setali – 9 sen 11. alas ngerang – 5 ringgit
4. se uta – 10 sen 12. rusa indu – 8 ringgit
5. sigi menukul – 30 sen 13. rusa lelaki – 10 ringgit
6. sigi jabir – 50 sen (diatu seringgit) 14. sigi menaga – 16 ringgit
7. sigi mungkol – seringgit 15. sepikul – seratus ringgit
8. sigi panding – 2 ringgit

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Politik – Tusun Tunggu
Penti Pemali Ba Adat Iban
 Penti
 Tagang adat ti enda tau sekali kali dikereja sekalika dilanggar takutka nya medis kitai
enti dikereja tauka dilanggar
 Penti rumah, penti ngandung, penti ruang bilik

 Genselan – tunggu ti dikeluarka sebedau sesebengkah penti dikereja tauka dilanggar.


 Pemali ti kena letak – pantang, pentin
 Penti jayau enda tau ensuruk kain indu basah

 Pemali
 Atur ti enda tau dikereja ti bekaul enggau Petara sereta tau ngudi ari ngerusak menua.
 Enti bisi penyalah ngereja pemali kitai Iban deka ngampun ngagai Petara ngena adat
miring.

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


BIDANG SOSIAL

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Beduruk Enggau Ngarupan

 Dulu kelia kitai Iban endang idup betulung enggau


pangan ba semua pengawa.
 Pengawa tu lebih agi disebut beduruk tauka
ngarupan.
 Ketebal agi pengawa beduruk enggau ngarupan
nyadi lebuh bumai betaun tauka lebuh napi
pengawa ke berat.

BIB1024 PELASAR DAYA IBUP ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Beduruk Enggau Ngarupan
 Reti Beduruk
 Betulung ngena chara bebalas ngereja pengawa. Pengawa dikereja nitihka ginchir
tauka beripih.
 Lebuh beduruk siku sepintu deka nurun enggau pangan diri gawa.
 Bisi ga duruk nitihka tubuh, reti nya bebalas nitihka penyampau tubuh orang ke
enggau kitai gawa.
 Reti Ngarupan
 Betulung ngereja pengawa kelebih agi pengawa gerempung rumah panjai.
 Pengawa ngarupan enda ngira tubuh ari sepintu sepintu ke enggau ngereja iya.
 Chunto;
 pengawa meresi kandang rumah,
 betulung enti bisi penusah baka hal pemati
 Betulung nyediaka perengka begawai.

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Beduruk Gawa Umai
 Pengawa bumai nya cara ngulihka jereki.
 Pengaya ruang bilik dipeda ari pemayuh padi ulih sida tiap taun enggau
pemayuh jelu ke ditupi kelimpah ari keresa tuai dalam bilik sida.
 Kelia orang Iban bumai nitihka maya tauka bulan ke engkeman.
 Kitai Iban bisi tesa bulan dalam setaun ke diri empu.
 Tu mih jalai kitai Iban kelia ngelai maya ti patut alai ngepunka pengawa
bumai
 Pengarap Asal Iban ba Bulan bisi Dua Belas Bulan.
 Peturun bansa Iban arapka Bulan tu tau nulung bansa sida maya bumai betaun
laban enti salah pengengkah maya ke bumai dia padi enda nyadi ngujungka
sida tau lapar pungkang.
 Nya kebuah orang ke tuai bejimat amat lebuh beratika bulan di langit maya
menih tauka maya nugalka tegalan umai enggau maya ke manggul. ( Derek
Freeman :1992 )

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Beduruk Gawa Umai
Rurun Pengawa Bumai Nitihka Bulan Iban

1. Bulan Turun Panggul (Manggul)


7. Bulan Gantung Senduk (Mantun)
2. Bulan Sandih Tundan / bulan
Nasau (Nasau / Nebas) 8. Bulan Cechanguk (Padi murai)

3. Nebang (Bulan Ketiga) 9. Bulan Pangka Di Labu (Padi baru tuai buah)
10. Bulan Empalai Rubai (Bulan kena matah)
4. Bulan Belanggangka Reban
(Ngerangkaika Reban) 11. Bulan Emperaga / Bulan Empikap (Ngetau)
5. Bulan Kelebun (Nunu lalu 12. Bulan Lelang (Lepa pengawa bumai)
ngelabuh pun)
6. Bulan Labuh Benih (Nugal)

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Bedurok Gawa Umai
Penti Pemali Bumai

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Bedurok Gawa Umai
Penti Pemali Bumai

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Bedurok Gawa Umai
Penti Pemali Bumai

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Bedurok Gawa Umai
Penti Pemali Bumai

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Bedurok Gawa Umai
Penti Pemali Bumai

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Bedurok Gawa Umai
Penti Pemali Bumai

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Bedurok Gawa Umai
Penti Pemali Bumai

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Bedurok Gawa Umai
Penti Pemali Bumai

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Bedurok Gawa Umai
Penti Pemali Bumai

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Sosial – Bedurok Gawa Umai
Penti Pemali Bumai

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


BIDANG EKONOMI

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Ekonomi - Bejalai
 Konsep Bejalai
Mindah ngagai menua bukai ngiga
pengawa kena ngulihka reta, nambahka
penemu enggau penemu ke baru.
Pegi
Belelang
Mindah ari alai siti ngagai alai ke bukai

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Ekonomi - Bejalai
 Tuju Iban bejalai dulu kelia nitihka jerita tuai
 Ngiga pengaruh enggau ngiga penemu kena
idup
 Pengaruh nya utai kena ngidupka diri lalu tau
mega nyaga diri ari utai jai.
 Kena ngulihka pengaruh bansa Iban deka
bejalai begiga ngagai menua bukai tauka
nampuk ba kampung puang.
BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN
Bidang Ekonomi - Bejalai

 Tuju Iban bejalai iya nya bedagang lalu ngiga


pengeraja tauka keresa tengkira.
 Keresa ke pemadu iya berega kelia iya nya
tajau ti dikena mayar tunggu tauka pati
nyawa.
 Kereja ngiga nyelutung enggau nyatu kena
ngulihka getah iya ti tau dijual.

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Bidang Ekonomi - Bejalai

 Orang Iban bejalai kena ngiga pengawa


tauka kereja
 Sida gawa datai di menua Thailand,
Singapore, Berunai, Jawa, Sumatera,
Sulawesi.

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN


Tutorial
 Giga penerang senentang penti pemali enggau adat Iban kelia
bakaul enggau
 Penti Pemali Pengawa Bumai
 Penti Pemali Ba Rumah Panjai
 Penti Pemali Pengawa Manang
 Penti Pemali Ngintu Pemati
 Penti Pemali Ngandung & Ngibun Anak Mit

BIB1024 PELASAR BUDAYA ENGGAU LITARICHA IBAN

Anda mungkin juga menyukai