Bab 3

Tamadun Melayu:
Teras Tamadun
Malaysia
amini@putra.upm.edu.
my
3.0 Pengenalan Tamadun
Melayu
“Sebuah tamadun yang dibentuk oleh
sekelompok manusia yang secara
luasnya digolongkan sebagai kumpulan
orang Melayu, tertumpu kepada suatu
wilayah di Asia Tenggara yang dikenali
dengan pelbagai nama seperti Gugusan
Kepulauan Melayu, Gugusan Kepulauan
Melayu-Indonesia, Nusantara, Alam
Melayu dan Tanah Jawi.”
Ciri Utama Tamadun Melayu
i. Bahasa Melayu sebagai
lingua franca (bahasa
komunikasi luas) di semua
kawasan,
ii. Agama Islam sebagai asas
pembentukan tamadun Melayu.
3.1 Konsep Melayu: 3 Pengertian
dan Dimensi yang berbeza
1. Ras (genetik atau biologi) – sekumpulan
manusia yang memiliki ciri-ciri genetik yang
sama dan berasal dari Alam Melayu.
2. Kebudayaan – pegangan dan amalan yang
didasarkan kepada Islam dan adat resam Melayu.
3. Bahasa – Bahasa Melayu dituturkansi seluruh
Kepulauan Melayu. Ia merangkumi subkeluarga
seperti Jawa, Bugis dan Acheh. Selepas
kedatangan Islam, ia menjadi salah satu bahasa
penting dunia.
3.1.1 Alam Melayu
1. Seluruh Asia Tenggara hingga
sempadan Australia.
2. Amalan merantau orang
Melayu
3. Melayu Diaspora – merantau
keluar Kepulauan Melayu seperti
Melayu Cape di Afrika Selatan
3.1.2 Melayu Dalam Perlembagaan
Malaysia
Perkara 160 Perlembagaan Malaysia:
i. Lazimnya berbahasa Melayu
ii. Lazimnya mengamalkan adat istiadat
Melayu
iii. Beragama Islam.
Istilah Bumiputera – merangkumi
pelbagai kumpulan etnik asal yang
terdapat di Sabah dan Sarawak.
3.2 Asas-asas Tamadun Melayu
1. Susunan struktur sosial yang
kompleks.
2. Raja sebagai pemimpin.
3. Struktur ulama dan pembesar.
4. Struktur petani dan pedagang.
5. Kemunculan pusat-pusat
kerajaan Melayu.
3.2.1Asas Pembentukan Tamadun
Melayu
1. Bertapak 5,000 tahun dahulu.
2. Penguasaan teknologi pertanian.
3. Pengamalan pertanian tetap dan penempatan
tetap.
4. Amalan bermusyawarah.
5. Pembentukan nilai hasil daripada interaksi
dengan tamadun luar.
6. Keistimewaan orang Melayu ialah kebolehan
menyesuaikan nilai-nilai luar dengan nilai
tempatan.
3.2.2 Kemunculan Tamadun Melayu
Hasil Penguasaan Laluan Perdagangan
1. Kerajaan Melayu telah wujud seawal 2,500
tahun dahulu.
2. Lembah Bujang, Kedah dan Kuala
Selinsing, Perak.
3. Pelabuhan dan perdagangan jarak jauh
melalui Selat Melaka.
4.Nilai tamadun Melayu – Aktiviti ekonomi
perdagangan, kebolehan berinteraksi, bersifat
terbuka, menghormati undang-undang dan
mengambil kira pandangan orang lain.
3.2.3 Pembentukan Empayar Melayu Sebelum
Islam
1. Melahirkan tamadun awal di Asia Tenggara melalui
penguasaan teknologi maritim.
2. Berbeza dengan masyarakat lain yang lebih tertumpu
ke kawasan pendalaman.
3. Pengaruh Hinduisme-Buddhisme – monumen agama
seperti candi dan wat.
4. Empayar Melayu terbesar – Funan dan Sri Vijaya.
Mereka menguasai laluan perdagangan di kawasan
mereka.
5. Tulisan sarjana India dan Cina turut mencatatkan
kerajaan Melayu awal seperti Sri Vijaya, Langkasuka
dan Beruas.
3.2.5 Tamadun Melayu Selepas Kedatangan
Islam
 3.2.5 Tamadun
Melayu Selepas
Kedatangan Islam

3 Laluan
penyebaran Islam
ke Alam Melayu:
1. Dari Arab dan
Parsi – secara
langsung melalui
laluan perdagangan
laut.
2. Dari benua kecil India – melalui
laluan perdagangan darat.
3. Dari Tanah Besar China – melalui Laluan Sutera (darat).
Kemudiannya dari China melalui perdagangan laut ke Asia
Tenggara.
 3.2.5 Tamadun Melayu Selepas
Kedatangan Islam (1)
Kesan:
1. Membentuk satu tamadun Melayu yang baharu.
2. Kelahiran pusat keintelektualan dan persuratan
Melayu seperti Kesultanan Melayu Melaka, Acheh,
Pasai, Perlak, Patani dan Johor-Riau-Lingga.
3. Istana dan masjid menjadi pusat pengembangan
ilmu dan Islam.
4. Ilmu disebarkan kepada setiap strata masyarakat,
bukannya kepada golongan bangsawan semata-
mata.
 3.2.5 Tamadun Melayu Selepas
Kedatangan Islam (2)
 5. Empayar Melaka dianggap sebagai kemuncak
pencapaian tamadun Melayu.
 6. Penerimaan Islam di kalangan orang Melayu
menyeluruh.
 7. Perkembangan ilmu menjadi begitu pesat dan
tersebar ke seluruh Asia Tenggara dan Kepulauan
Melayu.
 8. Bahasa Melayu sebagai lingua franca (bahasa
komunikasi yang meluas, bahasa agama dan ilmu).
 9. Pembentukan sistem perundangan dalam kerajaan
Melayu Melaka (Hukum Kanun Melaka dan Undang-
undang Laut Melaka)
 10. Batu Bersurat Terengganu membuktikan Islam
telah wujud sejak tahun 1303M.
 3.3 Pandangan Semesta Tamadun
Melayu
1. Berteraskan akidah Islam selepas
kedatangan Islam
2. Terdapat saki baki warisan sebelum
kedatangan Islam.
3. Terdapat bukti dalam:
i. Peribahasa
ii. Perumpamaan
iii. Pepatah-petitih dan
iv. Amalan kehidupan seharian.
3.3.1 Akidah
Islam
1. Asas pandangan semesta
Melayu.
2. Kepentingan keimanan
dan ketakwaan kepada
Ilahi.
3. Tuntutan iman –
mentaati suruhan Allah dan
menjauhi laranganNya.
4. Pandangan semesta
orang Melayu beransur
tradisional.
 3.3.2 Ketaatan kepada sultan dan
menghormati pemimpin
1. Institusi beraja adalah elemen tradisi
masyarakat Melayu.
2. Taat kepada sultan adalah sebahagian
budaya orang Melayu sejak zaman awal
lagi.
3. Melayu sangat menghormati
pemimpin.
4. Ketaatan adalah nilai asas dalam
tamadun Melayu.
 3.3.3 Berpegang Teguh kepada adat
resam
1. Adat tradisi dalam amalan seharian.
2. Amat menjaga adat resam.
3. Pantang-larang dipelihara.
4. Adat istiadat diamalkan turun
menurun.
5. Adat menyambut kelahiran,
perkahwinan dan kematian masih
diamalkan.
 3.3.4 memuliakan yang tua
1. Keutamaan kepada yang lebih tua dan
berpengalaman.
2. Pengalaman penting dalam masyarakat
Melayu.
3. Perumpamaan -
 3.3.5 mengutamakan ikatan
kekeluargaan dan hubungan
silaturrahim
1. ia adalah suatu kepentingan dalam
tamadun Melayu.
2. Amalan gelaran:
-pakcik dan makcik
-atuk dan tok wan
-nek dan tok
-pak cik dan mak cik
3. Dalam kenduri kendara
4. Amalan dalam ziarah-menziarahi.
 3.3.6 Saling Menghormati
1.Tidak memandang rendah kepada
orang lain.
2. Saling menghormati
3. Sering merendah diri.
4. Memberikan penghormatan kepada
orang lain.
5. Tidak membalas penghormatan
dipandang rendah.
 3.3.7. meraikan tetamu
1.Salah satu nilai penting.
2. Tetamu membawa rezeki
kepada tuan rumah.
3. Tetamu dialu-alukan dan
diraikan tidak lebih tiga hari.
 3.3.8 bertimbang rasa


1 . Mengutamakan
perasaan orang lain
2. Tidak mementingkan
perasaan diri semata-
mata.
3.3.9 bersopan santun
dan berbudi bahasa
Sebahagian daripada
 1.

nilai yang dikaitkan

dengan adab.
2. Beradab – halus
budi pekerti.
3. Biadap dan kasar –
tidak bersopan santun
dan berbudi bahasa.
3.3.10
Bermusyawarah dan
bermuafakat
1. Cara mencapai
persetujuan ramai.
2. Mengambil kira semua
pendapat.
3. Peluang memberikan
pendapat.
4. “Bulat air kerana
pembentung, bulat
manusia kerana muafakat”.
3.3.11 bergotong-royong
1. Salah satu ciri
tamadun Melayu.
2. Nilai penting dalam
kehidupan secara
berkumpulan.
3. Gotong royong
membersihkan masjid,
tanah perkuburan, taman
perumahan, kenduri-
kendara, menuai padi
dan lain-lain lagi.
 3.4 Pencapaian dalam pelbagai
bidang
3.4.1 Persuratan, Kesenian, Sains dan Teknologi
Melayu
i. Persuratan Sebelum Islam – sastera lisan dan
hikayat. (cerita mitos, lagenda, mergastua dan
ungkapan Melayu)
ii. Persuratan Selepas Kedatangan Islam –
sastera kitab, sastera ketatanegaraan,
historiografi, kitab perubatan, astronomi dan
matematik.
  7. Seni Tenun, Sulaman
Seni Melayu dan Anyaman
 8. Seni Kulinari
 -acar buah
1. Seni tari  -rendang
2. Seni Muzik  -gulai

3. Seni Ukir  -nasi dagang

 -nasi ambang
4. Seni Khat  -nasi kerabu
5. Seni Bela Diri  -nasi ulam

6. Seni
Pertukangan
Seni Muzik Melayu
1. Nobat Istana dan 2. Silat
(Gendang)
Kedah
 Sains dan Teknologi Melayu
 1. Sesuatu yang unik
bagi mengisi keperluan
dan nilai kebudayaan
Melayu.
 2. Ada yang diubahsuai
mengikut citarasa
kebudayaan Melayu.
 3. Menjadi bentuk lain
yang memanifestasikan
daya kreatif
kebudayaan Melayu
dan kebijaksanaan
tempatan.
Teknologi Pertanian Melayu

1. Bajak
Teknologi pertanian melayu

2. Sistem
saliran air
Teknologi Alam Bina

1.Masjid
Kampung Laut
2. Kubah
Teknologi Tekstil dan Warna
1. Mencanting
batik
 Teknologi Tekstil dan Warna
2. Mesin Tenun
 Sains Ukuran, Timbangan dan
Sukatan
1. Ukuran – jengkal dan relong.
2. Timbangan – mayam dan saga
3. Sukat - ling, cupak dan
gantang, koyan.
4. Masa – pekan, purnama dan
musim.