* Hasil Pembelajaran

Pada akhir tajuk ini pelajar dapat

• Menerangkan asas-asas pembentukan
Tamadun Melayu.
• Menjelaskan kesinambungan antara Tamadun
Melayu dan Malaysia.
• Mengenal unsur-unsur Tamadun Melayu
sebagai dasar kebangsaan Malaysia.

1
 3.0 Tamadun Melayu: Teras Tamadun Malaysia

TM: Merujuk kepada sebuah tamadun Ditandai

yang dibentuk oleh sekelompok oleh
manusia Melayu, tertumpu kepada . Bahasa
satu wilayah yang dikenali sebagai : Melayu
• Gugusan Kepulauan Melayu • . Islam
• Gugusan kepulauan Melayu
Indonesia,
• Nusantara,
• Alam Melayu
• Tanah Jawi
2
 Asal usul penduduk Tanah Melayu
Bangsa Austronesia
Dari Yunan China

Zaman Logam
• Zaman logam besi
• Zaman • Kedatangan Melayu
logam Deutro kira-kira
Paleolitik gangsa 1500 B.C
Mesolitik • Kedatangan • Menjadi nenek
Neolitik Melayu moyang bangsa
Proto Kira- Melayu kini
kira 2500
B.C
Zaman Batu Zaman Logam

3
3.1 Konsep Melayu Manusia yang
memiliki ciri-ciri
genetik yang sama
dan yang berasal dari
alam Melayu
Ras
Pegangan dan Genetik/
amalan Biologi
berdasarkan Islam
dan adat resam
Masyarakat Melayu

Konsep
Melayu Bahasa
Melayu
Budaya Bahasa merangkumi
subkeluarga

4
3.1a Ras genetik/ biologi

Kajian Antropologi menggolongkan kepada enam kelompok

manusia terbesar di dunia berdasarkan ciri fizikal, bentuk
hidung, rambut, genetik, linguistik dan budaya.
Mon
golo
id
Melayu-riau,
Jawa,
Cau Neg Mel Bugis,
cas roid ayu Minangkabau,
Aus Red
oid (Kul - Aceh, Banjar,
tral Indi
(kul it Poli Mandaling,
oid an
it hita nesi Sunda, Kerinci,
puti m) a Patani,
h) Kelantan,
Terengganu,
Champa

5
3.1b Bahasa

Kajian bahasa mengelaskan beberapa kumpulan bahasa

utama. Bahasa Melayu tergolong dalam kumpulan bahasa
Austris.
Austris

Austronesi Tibet
Austroasia
a China

Polinesia Malanesia Nusantara Mikronesia

Melayu-riau, Filiphina, Sumatera

Jawa, Bugis, Minangkabau, Aceh,
Banjar, Mandaling, Sunda, Kerinci,
Patani, Kelantan, Terengganu,
6
Champa, Bahasa Brunei.
3.1c Budaya

Merangkumi sistem kepercayaan, nilai,

Dipengaruhi
adat resam, tingkah laku, dan artifak oleh unsur-
yang dikongsi bersama oleh anggota unsur Islam
masyarakat dan digunakan untuk urusan
sesama mereka.

Perkara-perkara yang diperturunkan

dari satu generasi kepada generasi yang
lain melalui pembelajaran

7
3.1 .1 Alam Melayu

Alam Melayu merangkumi

kawasan kepulauan yang
merentasi seluruh Asia
Tenggara sehingga sempadan
Australia.
Amalan merantau menjadi
sebahagian daripada ciri orang
Melayu.
Mereka yang merantau ke luar
Kepulauan Melayu digelar
Melayu Diaspora seperti Melayu
Cape di Afrika Selatan
8
3.1.2 Melayu dalam Perlembagaan

Dalam Perkara 160, Perlembagaan Malaysia,

Orang Melayu ditakrifkan sebagai:

1. Secara lazimnya berbahasa Melayu

2. mengamalkan adat istiadat Melayu, dan
3. Beragama Islam.

Pentakrifan di atas berkaitan dengan kaedah

menentukan warganegara Persekutuan Tanah
Melayu pada waktu penggubalan Perlembagaan
Persekutuan9 dan kemerdekaan
3.2 Asas-Asas Tamadun Melayu

10
Kemunculan Pusat-Pusat Tamadun Melayu

Pra-Islam Selepas Islam

• Sumatera:
Kerajaan berbentuk Agraria • Perlak Samudera Pasai (840), Aceh
Antaranya: (1507 M), Minangkabau (1500)
• Funan
• Angkor • Semenanjung Tanah Melayu
• Majapahit • Melaka (1400-1511M), Johor-Riau-
Lingga (1673M), Patani di Selatan
Kerajaan berbentuk maritim Thailand (1500M)
• Funan (2M) • Borneo
• Kesultanan Melayu Brunei (1480),
• Langkasuka (2M)
Sambas (1580 M)
• Kedah (4 M) • Pulau Jawa
• Perak (5M) • Demak (1540M), Bantan (1572M),
• Jambi/Melayu (6/7M) Sunda Kelapa (1527), Mataram
• Srivijaya (7M) (1586M)
• Surabaya (11M)
• Indonesia Timur
• Makassar (1600M), Tarnate (1490M),
Sulu (1450M), Magindanao (1490M
• Tanah Besar Asia Tenggara
• Champa, Indo-China.
11
Kemunculan Pusat-Pusat Tamadun Melayu

12
3.2a Asas Pembentukan Tamadun
Melayu

• Dibentuk dengan penguasaan teknologi pertanian.

• Ia memperlihatkan perubahan teknologi yang berteraskan
tempat tinggal tetap sepanjang tahun dan pertanian tetap
untuk menghasilkan makanan yang mencukupi sepanjang tahun.
• Amalan bermesyuarah ini lazimnya diamalkan dalam kalangan
masyarakat desa sebaliknya dalam kalangan masyarakat
bangsawan dan istana, raja atau Sultan berkuasa mutlak.

• Selain itu nilai-nilai baru, hasil daripada interaksi dengan

tamadun-tamadun luar juga diterima penduduk tamadun Melayu
buktinya
• Pengaruh hindu Buddha awal abad ke-6
• Pengaruh Islam awal kurun ke-12
• Pengaruh kuasa barat pada akhir kurun ke-19.

13
3.2.2 Kemunculan Tamadun Melayu Hasil Penguasaan Laluan
Perdagangan

• Masyarakat Melayu mewujudkan tamadun–tamadun awal di rantau Asia

Tenggara melalui penguasaan teknologi maritim. Kemampuan ini
membezakan masyarakat Melayu dengan masyarakat lain di rantau
Asia Tenggara, yang tertumpu di kawasan pedalaman.
• Dua empayar Melayu yang terbesar ialah Empayar Funan, Empayar
Srivijaya dan Langkasuka, Beruas.

Funan
Langkasuka

Srivijaya

1M 2M 7M

Dipengaruhi hindu-Buddha (seni bina, bahasa, sistem tulisan, sistem

pemerintahan).

14
 Nilai ketamadunan Melayu bersumber
maritim

• Kewujudan • Juga • Dan bukti nilai

pelabuhan seperti membuktikan ketamadunan
Pelabuhan di wujudnya nilai Melayu dari segi
Kuala Selinsing, ketamadunan kebolehan
Perak bukti dari segi berinteraksi
wujud aktiviti susunan dengan
perdagangan masyarakat masyarakat
jarak jauh. kompleks. dalam dan luar.

15
 3.2.3 Pembentukan Empayar Melayu Sebelum Islam

• Sistem kepercayaan berasaskan ‘anamisme’ dan ‘dinamisme’.

• Anamisme:
• percaya bahawa setiap benda (objek) ada jiwa, roh dan semangat
• Wujud pantang larang yang menjadi peraturan

• Dinamisme
• Percaya kepada tenaga yang ada dalam roh, jiwa dan semangat
dalam diri manusia, haiwan, tumbuh-tumbuhan yang boleh
mendatangkan kesan baik dan buruk kepada manusia.
• Wujudnya pawang, bomoh dalam kalangan masyarakat Melayu.
• Pawang dan bomoh juga menjadi penghubung dengan roh nenek
moyang

• Kedatangan Hindu-Buddha
• Masyarakat Melayu mula melakukan ucapara penyembahan secara
tersusun.
• Dari segi politik dan pentadbiran wujud kepercayaan kepada dewa yang
bertujuan meningkatkan status raja-raja sebagai luhur, suci dan kudus.

16
 Nilai ketamadunan Melayu : Pra Islam

• Nilai kesenian seperti Candi Lembah Bujang

Candi Borobodur dan Angkor Wat menjadi
bukti kebijaksanaan masyarakat Melayu
mengolah hasil seni mereka.

Lembah Bujang Kedah 17

Borobudur Jokjakarta Angkor Wat Kemboja
1M 9M 13M
3.2.5 Pembentukan Tamadun Melayu Selepas Kedatangan
Islam

Laut
Arab & Parsi
Perdagangan

Laluan kedatangan Darat

India
Islam Perdagangan

Darat (Laluan Sutera)

Perdagangan
China
Diikuti perdaganagn
laut

18
Islam & Tamadun Melayu

• Antara Kesan
• Lahir tokoh-tokoh alim ulama: Hamzah Fansuri,
Arshad al-Banjari, Syekh Daud al-Fatani, Yusuf
al-Makasari, Raja Ali haji, Wali Songo.
• Muncul karya-karya: Hikayat Raja-Raja
Pasai,Hikayat Amir Hmazah, Hukkum Kanun
Melaka, Undang-Undang Laut Melaka, Adat
Raja-Raja Melayu, Hikayat Hang Tuah dan
Sulalat al Salatin
• Sistem pentadbiran: Wujud sistem
perundangan yang berlandaskan Islam dan
adat resam Melayu dangan terhasilnya Hukum
Kanun Melaka dan Undang-Undang Laut Melaka

19
Nilai ketamadunan Melayu bersumber
Islam
Adat
Ekonomi istiadat
Islam Islam
Sosial
Ekonomi

Pendidikan
Formal
Sultan
Nilai Pendidi- menuntut
Politik ketamadu- kan ilmu dengan
nan Melayu ulama
Kesultanan bersumber
Melayu Islam

Bahasa
dan Karya sastera
Perunda- Kesusaste berpaksikan
Kesultanan ngan raan negara Arab
Melayu
20
3.3 Pandangan Semesta Tamadun
Melayu
Taat
kepada Adat
Gotong Raja Resam
-royong
Memulia
kan orang
Bermua tua
fakat
Akidah
Islam
Berso- Hubungan
pan keluarga
santun

Bertim- Saling
bang rasa menghor
Meraikan
tetamu mati
21
 Orang Melayu berpegang pada akidah Islam
sebagai Asas pandangan semestanya

Mementingkan keimanan dan ketakwaan

kepada Allah S.W.T
3.3.1
Akidah
Islam Mentaati segala yang disuruh dan
meninggalkan segala larangan Allah adalah
tuntutan iman

Pandangan semesta orang Melayu berunsur

tradisional disesuaikan dengan dasar-dasar
akidah Islam.
22
 • Institusi beraja adalah unsur tradisi
masyarakat Melayu.
• Ketaatan dan kesetiaan kepada Sultan/Raja
3.3.2 telah menjadi sebahagian daripada budaya
Ketaatan orangn Melayu sejak zaman awal tamadun lagi
kepada Sultan
dan
Menghormati
Pemimpin
• Masyarakat Melayu sangat
menghormati pemimpin. Nilai-nilai ini
adalah nilai-nilai yang asas dalam
tamadun Melayu

23
  Masyarakat Melayu berpegang teguh
kepada adat tradisi seperti yang dapat
dilihat dalam amalan hidup seharian

3.3.3
 Orang Melayu amat menjaga adat resam
Berpegang termasuklah pantang larang dan adat
teguh istiadat yang diwarisi dan diamalkan
kepada
Adat Resam
turun-temurun

 Antara adat yang masih diamalkan

seperti adat istiadat menyambut
kelahiran, perkahwinan dan kematian.
24
  Tamaduun Melayu memberi keutamaan
kepada yang tua atau berusia.

 Orang Melayu amat menjaga adat resam

3.3.4 termasuklah pantang larang dan adat
istiadat yang diwarisi dan diamalkan turun-
Memuliakan
orang Tua
temurun

 Antara adat yang masih diamalkan seperti

pantang-larang orang tua

25
 Terbukti melalui gelaran dalam keluarga
seperti datuk, nenek, along, angah, pak cik,
dan makcik.

3.3.5 Aktiviti kenduri-kendara juga membuktikan

Mengutamakan orang Melalu mementingkan hubungan
Ikatan
Kekeluargaan silaturrahim
dan Hubungan
Silaturahim

Demikian juga dengan amalan ziarah-

menziarahi

26
 Tamadun Melayu tidak memandang rendah
kepada orang lain.

Mereka saling menghormati malahan seringkali

bersikap rendah diri
3.3.6
Saling
menghormati
Penghormatan diberikan kepada orang lain
yang turut menghormati orang lain

Orang yang tidak membalas penghormatan

yang diberikan akan dipandang rendah
27
 Meraikan tetamu adalah satu nilai yang
penting dalam masyarakat Melayu.

3.3.7
Saling
menghormati Mengikut ajaran Islam, tetamu membawa
rezeki kepada tuan rumah. Oleh yang
demikian, tetamu sentiasa dialu-alukan dan
diraikan dengan sebaik-baiknya

28
 Tamadun Melayu tidak memandang rendah
kepada orang lain.

Mereka saling menghormati malahan seringkali

bersikap rendah diri
3.3.8
Bertimbang
rasa
Penghormatan diberikan kepada orang lain
yang turut menghormati orang lain

Orang yang tidak membalas penghormatan

yang diberikan akan dipandang rendah
29
  Bersopan santun dan berbudi bahasa adalah
sebahagian daripada nilai-nilai tamadun
Melayu yang dikaitkan dengan adab.

3.3.9
Bersopan
santun,
Berbudi  Masyarakat Melayu menganggap bahawa
Bahasa orang yang beradab sebagai halus budi
pekertinya manakala orang yang tidak
bersopan santun dan tidak berbudi
bahasa sebagai biadab dan kasar.

30
  Ialah cara bagaimana masyarakat Melayu
cuba mencapai persetujuan ramai

 Golongan ramai diberi peluang untuk

menyuarakan pendapat mereka dan
persetujuan dicapai dengan mengambil
3.3.10
Bermesyuarah/ kira semua pendapat.
Bermuafakat

 Hal ini dibuktikan dengan peribahasa

Melayu yang berbunyi bulat air kerana
pembentung, bulat kata kerana
muafakat”.
31
  Salah satu daripada ciri Tamadun Melayu
adalah melakukan kerja pekerjaan secara
bergotong-royong.

 Nilai kerja sama ini merupakan sebahagian

daripada nilai kebudayaan Melayu yang
3.3.11 berteraskan kepentingan kehidupan
Bergotong- secara berkumpulan.
royong

 Gotong-royong diamalkan dalam aktiviti

seperti kenduri-kendara, menanam dan
menuai padi, membersih rumah ibadat
dan tanah perkuburan.
32
 3.4 Pencapaian Tamadun Melayu
Persuratan Kesenian Sains dan Teknologi

• Sebelum Islam • Seni tari • Teknologi Pertanian

berbentuk • Seni Muzik • Bajak
sastera lisan : • Seni ukir dan khat • Sistem saliran
Mahsuri, Sang • Seni bela diri • Teknologi Alam Bina
Kancil. • Seni pertukangan • Rumah
• Seni tenunan, • masjid
• Selepas Islam: sulaman dan • Teknologi tekstil dan
• Berbentuk anyaman warna
bertulis • Seni Kulinari • Mencanting batik
• Kitab • Mesin tenun
perubatan • Sains Ukuran,
• Sastera kitab Timbangan dan
• Astronomi sukatan
• matematik • Jengkal-hasta
• Mayam, saga
• Cupak, gantang
• Pekan, purnama,
musim
33
34
 3.5 Kesinambungan antara Tamadun Melayu
dan Tamadun Malaysia

• Tamadun Malaysia yang ada kini wujud hasil dari satu proses
sejarah yang berkesinambungan dan dapat dibuktikan melalui
pelbagai sumber sejarah Arkeologi.
• Jelas sekali landasan utama yang menyumbang kepada pembinaan
dan pemantapan Tamadun Malaysia ialah tamadun Melayu.

Peranan Bahasa
Sistem Melayu
Perundangan
Agama Adat
Asas sistem
Istiadat
pemerintahan
35
 • Tamadun Melayu sebelum ini seperti Srivijaya,
Temasik, Kesultanan Melayu Melaka, Johor, Riau-
Lingga membentuk sistem pemerintahan yang
tersendiri dan terbukti menjadi sebuah kerajaan
yang berjaya.
3.5.1 • Setiap kuasa Melayu tersebut diperintah oleh raja
Asas
atau Sultan yang mana akhirnya telah menyumbang
Sistem
kepada sistem pemerintahan raja berperlembagaan
Pemerintahan
dalam Tamadun Malaysia hari ini.

• Sistem Raja berperlembagaan di negara ini, Yang di-

Pertuan Agong dan Majlis Raja-Raja Melayu menjadi
komponen penting dalam sistem pemerintahan
demokrasi berparlimen.

• Yang di-Pertuan Agong merupakan ketua utama

yang mengetuai tiga badan utama pemerintahan
negara
• Badan perundangan (legislative)
• Badan pentadbiran
36 (executive)
• Badan kehakiman (judiciary)
3.5.2 Sistem Perundangan
• Sistem pemerintahan tamadun Melayu dahulu dikukuhkan lagi dengan
sistem perundangan tradisional yang berasaskan adat Melayu dan
hukum syariah.

• Melaka: Hukum Kanun Melaka dan Undang-Undang Laut Melaka

• Johor: Undang-undang Johor (Undang-undang Tubuh Negeri Johor,
1895)
• Pahang: Undang-Undang Pahang
• Kedah: Undang-Undang Kedah
• Perak: Undang-undang 99 Perak dan Undang-undang Keturunan
Daripada Turun Negeri Perak
• Terengganu: Perlembagaan Negeri Terengganu, 1911.
• Negeri Sembilan: Hukum adat dan Undang-undang adat.

• Sistem perundangan tradisional ini telah dilanjutkan kepada politik

Malaysia dalam perlembagaan Malaysia dan Perlembagaan Negeri

37
3.5.3 Agama dan Adat istiadat
Melayu

• Islam menjadi faktor dalam mendefinisikan Melayu

(Melayu sebagai yang mengamalkan adat istiadat
Melayu, berbahasa Melayu dan beragama Islam.

• Islam menjadi agama Persekutuan Malaysia, dan setiap

raja atau sultan ialah ketua agama bagi setiap negeri
dalam Persekutuan Malaysia.

• Adat Melayu juga mempengaruhi cara berpakaian,

jenis pakaian, pengucapan dan tingkah laku.

38
3.5.4 Peranan Bahasa Melayu

• Sejarah Ketamadunan Melayu juga berkembang disebabkan

peranan bahasa Melayu pada waktu itu sebagai alat
penyebaran agama Islam.
• Peranan bahasa Melayu pada waktu itu yang dibantu
dengan huruf jawi menjadikan bahasa Melayu sebagai
bahasa dalam kitab-kitab agama dan bahasa karya sastera.
• Hal ini menjadikan bahasa Melayu sebagai lingua franca
dalam kalangan pedagang.
• Bahasa Melayu telah berperanan sebagai bahasa persatuan
dan kesatuan Melayu pada waktu itu.
• Berdasarkan sejarah tersebut, Bahasa Melayu diangkat
sebagai bahasa Kebangsaan Malaysia

39
 3.6 KESIMPULAN

• Masyarakat Melayu secara umumnya mempunyai cara

hidup, atau adat yang bercirikan nilai-nilai peradaban
yang tinggi.
• Ciri-ciri peradaban yang tinggi ini menjadi landasan
utama bagi masyarakat Melayu untuk meneruskan
kewujudan mereka sebagai sebuah masyarakat yang
terus mengekalkan identiti mereka sehingga kini.

40