limit

Matematika
SMA
( Semester Genap )
Topik Bahasan
Penggunaan Konsep Limit
Fungsi dalam Pemecahan
Sasaran
Masalah
: Kelas XI
Durasi Sajian : 3 x 45 Menit
Standar Kompetensi
 Menggunakan konsep limit fungsi dan turunan fungsi
dalam pemecahan masalah.

Kompetensi Dasar
 Menjelaskan secara intuitif arti limit fungsi di suatu titik
terhingga dan tak terhingga;
 Menggunakan sifat limit fungsi untuk menghitung
bentuk tak tentu fungsi aljabar dan trigonometri.
Tujuan Pembelajaran
 Dapat menjelaskan arti limit fungsi di suatu titik
terhingga dan tak terhingga;
 Dapat menghitung limit fungsi aljabar dan trigonometri;
 Dapat menggunakan sifat limit fungsi untuk menghitung
bentuk tak tentu limit fungsi aljabar dan trigonometri.
Mengapa
Belajar Limit ?
 Penting untuk bernalar matematis;
 Sangat membantu dalam memahami bidang
kajian lain seperti fisika, kimia, biologi, teknik,
ekonomi, dan lain-lain.
 Amati arah terbang dua ekor burung
y=
menuju sangkar dari arah yang berbeda.
f(x)
Jika kita aplikasikan dalam bentuk
L matematis (kalkulus) maka:
Tiang sangkar sebagai garis x = c;
Jejak terbang burung identik dengan
grafik fungsi y = f(x);
X Jarak kedua ekor burung semakin dekat ke
sangkar atau mendekati c;
x= Ketinggian burung pada saat tiba dalam
c sangkar misalkan L;
Ditulis lim f(x) L
xc
:
 Y
f(x
) limf(x)  L
xc
L
Definisi tersebut mempunyai arti,
bilamana x dekat tetapi berlainan dengan c
maka f(x) dekat ke L.
Seberapa dekat?

X Untuk memperjelas permasalahan ini

0 c perhatikan grafik fungsi f(x) di kolom
sebelah kiri.

Jika x mendekati c baik dari kiri maupun

dari kanan maka f(x) akan semakin
mendekati L. Jadi, kita peroleh:
lim f(x)  L  lim f(x)  L dan lim f(x)  L
xc x c x c
 x2  9
Grafik f(x) 
fungsi Y x 3 Contoh 1:
x2  9
lim
Tentukan nilai dari
x 3 x  3

6 Penyelesaian:
x2  9
Fungsif(x)  tidak terdefinisi
pada x 3
0
0
x = 3, karena diperoleh bentuk (tak
tentu).
Ambil beberapa nilai x yang mendekati 3
x mendekati 3 dari
X darix mendekati
kiri maupun dari kanan.
3 dari kiri 
kanan
0 3
x 2,5 2,99 2,999 ... 3 ... 3,001 3,01 3,5
Dengan cara f(x
5,5 5,99 5,999 ... 6 ... 6,001 6,01 6,5
aljabar: x2  9 (x  3)(x  3) )
lim  lim f(x) mendekati 6  f(x) mendekati 6
x 3 x  3 x 3 x 3
 lim(x  3)  6
x 3
 x2  9
Grafik f(x) 
x 3 Contoh 2:
fungsi
Y x2  9
lim
Tentukan nilai dari
x 3 x  3
Penyelesaian:
40 x2  9
Fungsif(x)  tidak terdefinisi
pada x 3
0
20 0
x = 3, karena diperoleh bentuk (tak
tentu).
0
X x mendekati 3 dari
2 4 Lakukan pendekatan
x mendekati 3 dari kiri seperti
 padakanan
contoh
1.x 2 2,99 2,999 ... 3 ... 3,001 3,01 4
-20 f(x) 13 1794,01 17994 ... ? ... 18006 1806,01 25
f(x) mendekati bilangan
f(x) mendekati bilangan
 positif yang sangat
negatif yang sangat kecil
-40 besar

x=3
Asimtot
Tegak
 x2  9 Dari gambar grafik nampak bahwa jika x
Grafik f(x)  mendekati 3 dari kiri maka f(x) akan
fungsi x 3
Y mendekati bilangan negatif tak hingga.
x2 9  
lim
x 3  x 3
40
Sebaliknya jika x mendekati 3 dari kanan
maka f(x) akan mendekati bilangan positif
20
tak hingga.
x2 9  
lim
0 x 3 x 3
2 4 X
Karena
-20 x2 9  x2 9
lim lim
x 3  x  3 x 3  x  3

-40 maka nilai dari:

x2 9
x=3 lim tidak ada
Asimtot x 3 x 3
Tegak
 Y Contoh 3:
1
Bagaimana denganlim ?
x  x

)
Penyelesaian:

01
0,
;
( 1 100
Dengan pendekatan nilai x positif tanpa

0(, 1 1,000.01 0 ;
(

(001 1.0 ;

) ;
00 10 ;
(0 00
0, 0000 0)0

01 0
0, 0.000 ) 0
00 ).00
batas (+∞) dan negatif tanpa batas (-∞).

0
Lihat tabel dan grafik.
-∞ 0 0 +∞
X
00 0.0 00 1

Kita peroleh nilai:

10 - 1 0 , 0 0
( - ;0,-00 00 ; 0) 1
0,0 ) -
( - ( ; - 000
0

)
101

1
0 ,
0 0 -0

01 - )

lim  0
0. ;
10 00

x x
0, ;
( - 0 .0

)
0
10
00
1.
(-

x mendekati bilangan negatif yang sangat besar x mendekati bilangan positif yang sangat besar
x -∞ ... -1.000.000 -100.000 -10.000 -1.000 -100 100 1.000 10.000 100.000 1.000.000 ... +∞
f(x) 0 ... -0,000001 -0,00001 -0,0001 -0,001 -0,01 0,01 0,001 0,0001 0,00001 0,000001 ... 0
f(x) semakin mendekati nol (0) f(x) semakin mendekati nol (0)
Flowchart untuk menghitung lim f(x)
nilai: x
Start Flowchart untuk menghitung lim f(x)
nilai: xc
Start
Tida
Rasional
? k Substitusi x = c

Ya Bentuk Tida
Rasionalkan/
kalikan akar
tak k
Bagi dengan tentu?
sekawan kemudian
pangkat tertinggi bagi pangkat
tertinggi Ya
Lakukan
pemfaktoran atau
Hasil Lanjutkan Hitung
rasionalkan bentuk
akar

Stop
Hasil

Stop
Contoh 4: a) Lakukan
x3  1
pemfaktoran (x  1)(x2  x  1)
Tentukan nilai dari: lim  lim
x1 x  1 x1 (x  1)
x3 1
a) lim  lim x2  x  1
x 1 x 1 x1
2
x  1 1 1  3
b) lim
x 0 2  4 x x3  1
 lim 3
x1 x  1
3x2 4x 1 Kalikan
c) lim 2 b) Rasionalkan bentuk akar
x  2x x  3
akar x x 2 sekawan
4x
lim  lim 
d) lim (x  x2  4x ) x 0 2  4  x x 0 2  4  x 2  4  x
x
x(2  4  x )
Penyelesaian:  lim
x 0 4  2 4  x  2 4  x  (4  x)
Untuk soal (a) dan (b) jika dilakukan x(2  4  x ) x(2  4  x )
0 tak tentu
substitusi akan diperoleh bentuk  lim  lim
0 x 0 4  4  x x 0 x
Sehingga  lim 2  4  x  2  4  0  4
x 0
, x
 lim 4
x 0 2  4  x
 3x2  4x  1 adalah fungsi Rasionalkan dengan cara kalikan akar
c) lim 2
x  2x  x  3 Mengapa?
rasional. sekawan, selanjutnya bagi pangkat
Karena fungsi rasional maka tertinggi. 2
lim (x  x  4x )   Kalikan akar
(x2tertinggi
langsung bagi pangkat ) x  sekawan

2 2x  x 2  4x
3x2  4x  1
3x  4 x  1
2 2 2
 lim (x  x  4x )
lim 2  lim x 2 x x x  x  x 2  4x
x  2x  x  3 x  2x2  x2  32
x x x
x2  (x2  4x)  4x
 lim  lim
3  x4  x12 x x  x2  4x x  x  x 2  4x
 lim
x  2  1x  32
x  4xx 4
 lim  lim
3 00 3 x x  x2  42x x  1  1  4
  x x2 x
x
2 0  0 2
4
3x2  4x  1 3   2
 lim 2  1 1 0
x 2x  x  3 2
 lim (x  x2  4x )  2
d) lim (x  x  4x ) bukan fungsi
2
x 
x  Mengapa?
rasional.
 n n
 lim(f(x))  ( limf(x))
xc xc
Andaikan n bilangan bulat positif, k
konstanta, f dan g adalah fungsi yang  limn f(x)  n limf(x)
mempunyai limit di c, maka: xc xc
dimana ; utk n
limf(x)  0
 limk  k : xc genap
x c

 limf(x)  f(c )
x c

 limf(x) g(x)  limf(x) limg(x) Kita lihat contoh penerapannya!

x c xc x c

 limf(x) g(x)  limf(x) limg(x)

xc x c xc

 limkf(x)  k limf(x)
x c xc

 f(x)  xlim
c
f(x)
 lim  ; limg(x)  0
xc g(x)  limg(x) xc
x c
Contoh 5:

Tentukan nilai dari:

a) lim(7x  4)
x1
 x2  3x  2 
b) lim  limf(x)  g(x)  lim f(x)  lim g(x)
2 xc xc xc

x 2 2x  1 
a
Penyelesaian: e or em
T
 limkf(x)  k lim f(x)
xc x c
a) lim(7x  4)  lim7x  lim 4
x1 x1 x1
a
e or em
T
 7 lim x  lim 4 
x1 x1

 7(1)  4
3
 2 lim(x2  3x  2)
 x  3x  2  x2  f(x)  xlim f(x)
Teorema lim  c
; lim g(x)  0
b) lim  
 x c g(x)  lim g(x) xc
x 2 2
2x  1  lim 2x2  1 
x c
x 2
2 Teorema limf(x)  g(x)  lim f(x)  lim g(x)
lim x  lim 3x  lim 2 x c xc xc
 x2 x2 x2 
Teorema lim n f(x)  n lim f(x)
lim(2x2  1) xc xc
x2 
lim x2  lim 3x  lim 2
 x2 x 2 x 2
2
lim 2x  lim1
x 2 x 2

22  3(2)  2

2(2)2  1
462

8 1
8

3
 Y Bukti untuk sifat

B Beberapa sifat yang sering dipakai:
sinx
1  lim 1
x0 x
x
X x
O A D C  lim 1
x 0 sinx


cosx
 lim 1
x0 x
x
 lim 0
(I) Misalkan: 0  x  2 x 0 cosx

jari-jari lingkaran ( r ) = 1 satuan tanx

 lim 1
panjang, BOA = x x 0 x
∆OAB dan ∆OCB adalah segitiga siku- x
siku. AB AB  lim 1
sinx    AB sinx x 0 tanx

OB 1
BC BC
tanx   BC  tanx
OB 1
Panjang busur BD x
 Y Bukti untuk sifat AB < BD < BC  sin x < x (dibagi sin
x 1 sinx x)
 1< tan x   cosx  1
B sinx cosx x
1  
(II) Untuk  x0 0  x 
maka
2 2
x
X sinx sin x
O A D C cosx   1  cos x  1
x  x
cos x  cosx
karena 
: sin x   sinx
 sinx sinx
 cosx   1  cosx  1
(I) Misalkan: 0  x  2 x x
Dari bentuk (I) dan (II)
jari-jari lingkaran ( r ) = 1 satuan maka: sinx  
panjang, BOA = x cosx  1 ;   x 
∆OAB dan ∆OCB adalah segitiga siku- x 2 2
sinx
siku. AB AB lim cosx  lim  lim 1
sinx    AB sinx x0 x0 x x0
OB 1
lim cosx  cos 0  1
BC BC x 0 sinx
tanx   BC  tanx lim 1
OB 1 lim1  1 x0 x
Panjang busur BD x x 0
Contoh 6:
1  cos 2x 1  (1  2sin2 x)
Tentukan nilai dari: b) lim 2
 lim
x 0 x x 0 x2
sin3x
a) lim 2sin2 x
x 0 2x  lim 2
x 0 x
1  cos 2x
b) lim sin2 x
x 0 x2  2 lim 2
x 0 x
Penyelesaian:
2
sinx 
sin3x sin3x 3  2 lim  
a) lim  lim  x 0  x 
x 0 2x x 0 3x 2
3 sin3x  2 12
 lim
2 x0 3x
3 2
 1
2 1  cos 2x
3  lim 2
2
 x 0 x
2 sin3x 3
 lim 
x 0 2x 2
“Klik pada tombol untuk memilih soal”
 x2  1
1. lim  ....
x 1 x  1
x2  1 (x  1)(x  1)
2 lim  lim
x 1 x  1 x 1 x 1
1  lim (x  1)
x 1
0
 1  1
2
 2

x2  1
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih  lim  2
x  1 x  1
jawaban
 x2  x  6
2. lim  ....
x 2 x 2

x2  x  6 (x  2)(x  3)
lim  lim
2 x 2 x  2 x 2 x 2
3  lim(x  3)
x 2
4
 2 3
5
5
6
x2  x  6
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih  lim 5
x 2 x  2
jawaban
 x2  16
3. lim  ....
x 4 x  4
x2  16 x2  16 x  4 Rasionalka
lim  lim  n bentuk
x 4 x  4 x 4 x  4 x4
4 akar

3 (x2  16) x  4
 lim
x4 x 4
0
(x  4)(x  4) x  4
 lim
3 x4 x 4
4  lim(x  4) x  4
x4

Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih  (4  4 ) 4  4

jawaban
 80
0

x2  16
 lim 0
x 4 x  4
 1 x  1x
4. lim  ....
x 0 x 1 x  1x
lim  .... Kalikan akar
x 0 x sekawan
3
1 x  1x 1x  1x
2  lim 
x0 x 1x  1x
1 (1  x)  (1  x)
 lim
x0 x( 1  x  1  x )
0
2x
1  lim
x0 x( 1  x  1  x )

2
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih  lim
x0 1  x  1  x
jawaban
2 2
  1
1 0  1 0 2

1x  1x
 lim 1
x 0 x
 xh x
5. lim  ....
h 0 h xh x
lim  .... Kalikan akar
1 h0 h sekawan
2 x
xh x xh x
1
3 x  lim 
h 0 h xh x
2
3 x (x  h)  x
 lim
h 0 h( x  h  x )
2 x
h
2x  lim
h 0 h( x  h  x )

1
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih  lim
jawaban h 0 x  h  x

1 1 1
  
x 0  x x x 2 x

xh x 1
 lim 
h 0 h 2 x
 cosx  sinx
6. lim  ....
x 4 cos 2x cosx  sinx cosx  sinx
lim  lim 2 2
1 x 4 cos 2x x 4 cos x  sin x
2 3
1 cosx  sinx
2
 lim
x 4 (cosx  sinx)(cosx  sinx)
1
2 3 1
 lim
2 x 4 cosx  sinx

3 1

cos 4  sin 4
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih 1
jawaban 1
2 2  12 2
1

2
cosx  sinx 1
 lim 
x 4 cos 2x 2
 tan5x
7. lim  ....
x 0 sin3x
tan5x tan5x 3x 5 
lim  lim    
x 0 sin3x x 0 5x sin3x 3 
5
5 tan5x 3x 
3  lim   
3 x  0  5x sin3x 
 53
5
5
3
 1 1
3
5 5

3
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih
jawaban
tan5x 5
 lim 
x 0 sin3x 3

 sin3 2x
8. lim 3 1  ....
x 0 tan x 3
2 sin3 2x  sin2x 
lim 3 1  lim  1 
x 0 tan x x 0 tan 2 x 
10 2
3
12  sin2x 12 x 

 lim   1  4 
x 0 2x tan 2 x 
32
3
37 3  sin2x 12 x 
 4 lim   1 
x 0 2x tan 2 x 
64
 64(1 1)3
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih
jawaban  64

sin3 2x
 lim 3  64
x 0 tan 1 x
2
 1  cosx
9. lim  ....
x 0 xsinx
 1  cosx  1  cosx  1  cosx 
lim  lim  
x 0 xsinx x 0 xsinx 1  cosx 
0
1  1  cos2 x 
4  lim  
x 0 xsinx(1  cosx) 
1
2 2
 sin x 

 lim  
1 x 0 xsinx(1  cosx) 

2  sin2 x x 1 
 lim  2  
x 0 x sinx 1  cosx 
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih
jawaban  sinx  2 x 1
 lim    
x 0 x  sinx 1  cosx

1 1
 12 1  
1 1 2
1  cosx 1
 lim 
x 0 xsinx
 2
 (x2  1)sin6x
10. lim 3  ....
2
x 0 x  3x  2x (x2  1)sin6x (x  1)(x  1)sin6x
lim 3 2
 lim 2
x 0 x  3x  2x x0 (x  1)(x  2x)
8
(x  1)sin6x
6  lim 2
x 0 x  2x

5 6(x  1) sin6x
 lim 
x 0 x  2 6x
3
6(0  1)
1  1
02
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih 6
 1
jawaban 2
 3

(x2  1)sin6x
 lim 3 2
 3
x 0 x  3x  2x

1. lim ( x2  3x  x)  .... Kalikan akar
x  2
lim ( x  3x  x)  .... sekawan
x  2
2 2 x  3x  x
3  lim ( x  3x  x)
3
x x2  3x  x
2
x2  3x  x2
4  lim
3 x x 2  3x  x

7 3x
3  lim
x x 2  3x  x
7
4 3x
 lim x Bagi pangkat
2
x x  3x  xx tertinggi
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih x2 x2
jawaban 3
 lim
x 1  x3  1
3 3
 
1  0 1 2
3
 lim ( x2  3x  x) 
x  2
2. lim ( x2  4x  x2  2x )  ....
x  lim ( x2  4x  x2  2x )  ....
x
6 2 2 x2  4x  x2  2x
 lim ( x  4x  x  2x )
4
x  x2  4x  x2  2x
Kalikan akar
2 2
(x  4x)  (x  2x) sekawan
3  lim
x x 2  4x  x 2  2x
2  6x
 lim
x x 2  4x  x 2  2x
1
6 x
 lim x Bagi pangkat
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih x x2  4 x  x2  2x tertinggi
x2 x2 x2 x2
jawaban
6
 lim
x 1  4  1  2
x x
6 6
   3
1 0  1 0 2
 lim ( x2  4x  x2  2x)  3
x 
3. lim x( x2  1  x)  ....
x  lim x( x2  1  x)  .... Kalikan akar
x 2 sekawan
x 1  x
0  lim x( x2  1  x)
1
x x2  1  x
4
x(x2  1  x2 )
1
 lim
3 x x2  1  x
1 x
2  lim
x x 2  1  x
2 x
x
 lim Bagi pangkat
x x2 12  xx tertinggi
2
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih x x
jawaban 1
 lim
x 1  12  1
x
1 1
 
1  0 1 2
1
 lim x( x2  1  x) 
x  2
  3x  2x  
4. lim   ....
x   
 x 1 x 1  3x  2x  
lim   ....
x  x  1 x  1 
1
3x(x  1)  2x(x  1)
 lim
2 x (x  1)(x  1)
3 3x2  3x  2x2  2x
 lim
x x2  1
9
x2  5x
 lim 2
 x x  1
x2  5 x
2 2
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih  lim x2 x Bagi pangkat
tertinggi
x x2  12
jawaban x x
1  5x 1  0
 lim  1
x 1  2 1  0
1
x

3x 2x 
 lim    1
x    x 1 x  1 
 3x4  2x3  6
5. lim 3 2  ....
x  x x x 2 3x4  2x3  6
lim 3 2  ....
3 x  x x x 2
3x4 3
 2x4 
6
2 x4 4 Bagi pangkat
 lim 3 2 x x tertinggi
x  x4  x4  x4  24
1 x x x x

0 3  x2  x64
 lim 1
x x  12  1  2
 x x3 x4

30 0
Klik pada pilihan (a - e) untuk memilih 
jawaban 0000
3
 
0

3x4  2x 3  6
 lim 3 2 (tidak ada)
x  x  x  x  2
 1 x x2 1
1. Jika y xlim 1 x x2 1
0 x y  lim
x 0 x
buktikan bahwa nilai dari
1 x x2 1 1 x x2 1
 lim 
sin2x  cosxsin2x x 0 x 1 x x2 1
lim 1 1
 
x (y 2 ) tanx  2
3 sinx
1 x x2 1
cos x  lim
x 0 x( 1 x x2 1)

 lim x(1 x)

x 0 x( 1 x x2 1)

 lim 1 x
x 0 1 x x2 1

 1 0  1
1 0 02 1 2
y  12
 1 x x2 1
1. Jika y xlim
0 x
sin2x cosxsin2x
lim1
buktikan bahwa nilai dari x (y 2 ) tanx cos
3sinx
2x

sin2x  cosxsin2x 
lim 1 1  lim sin2x cos3xsinsin2x
 
x (y 2 ) tanx  2
3 sinx x 0 tanx cos2xx
cos x

sin2x(1 cosx)
 lim
x 0 tanx (1  3 )
cosx

 x
2 lim sin2x lim x lim 1 cos
x 0 2x x 0 tanx x 0 1 cos
3
x

 0
2 1 1 1 cos  2 2
1
1 cos30 4
1. Dengan menggunakan teorema limit
hitunglah nilai dari:
 2  2x  3  
 2  2x  3  1a. lim  ....
a. lim   x 2 3x  1 x 
x2 3x  1 x 
 2   2x  3 
b. lim(x  4)(2x  5)  lim   lim 
x 2 3x  1  x2 x 
x5
lim 2 lim 2x  3
 x 2  x2
2. Jika lim f(x)  3 dan lim g(x)  1
xc xc lim 3x  1 lim x
x2 x 2
buktikan dengan teorema limit
bahwa: 2 2 2(2)  3
a. lim f (x)  g 2 (x)  10  
xc 3(2)  1 2
b. limf(x)  (x  c)g(x)  3 2 7
  
45
xc
7 2 14
c. lim 3 g(x)f(x)  3  6
xc 2 2x  3  45
 lim  
x 2 3x  1 x  14
1. Dengan menggunakan teorema limit
hitunglah nilai dari:
 2  2x  3  1b. lim(x  4)(2x  5)  ....
a. lim   x 5
x2 3x  1 x 
 lim(x  4) lim(2x  5)
b. lim(x  4)(2x  5) x5 x5
x5
 ( lim x  lim 4) ( lim 2x  lim 5)
x 5 x 5 x5 x 5
2. Jika lim f(x)  3 dan lim g(x)  1  (5  4) (2  5  5)
xc xc
buktikan dengan teorema limit  9 5
bahwa: 2
a. lim f (x)  g 2 (x)  10
xc  45
b. limf(x)  (x  c)g(x)  3
xc  lim(x  4)(2x  5)  45
x5
c. lim 3 g(x)f(x)  3  6
xc
1. Dengan menggunakan teorema limit
hitunglah nilai dari: Bukti
 2  2x  3  :
a. lim   2a. lim f 2 (x)  g 2 (x)  ....
x2 3x  1 x  xc

b. lim(x  4)(2x  5)
x5  lim f 2 (x)  lim g 2 (x)
xc xc

2. Jika lim f(x)  3 dan lim g(x)  1  [lim f(x)]2  [lim g(x)]2
xc xc x c x c
buktikan dengan teorema limit
bahwa: 2  3 2  [1]2
a. lim f (x)  g 2 (x)  10
xc  9 1
b. limf(x)  (x  c)g(x)  3
xc  10 (terbukt
i)
c. lim 3 g(x)f(x)  3  6
xc
 lim f 2 (x)  g 2 (x)  10
x c
1. Dengan menggunakan teorema limit
hitunglah nilai dari:
Bukti
 2  2x  3  :
a. lim   2b. limf(x)  (x  c)g(x)  ....
x2 3x  1 x  xc

b. lim(x  4)(2x  5)  lim f(x)  lim(x  c) lim g(x)

x5 xc xc xc

 3  (c  c) (1)
2. Jika lim f(x)  3 dan lim g(x)  1
xc xc
buktikan dengan teorema limit  3  0  (1)
bahwa: 2
a. lim f (x)  g 2 (x)  10 3 (terbukt
xc
i)
b. limf(x)  (x  c)g(x)  3  limf(x)  (x  c)g(x)  3
xc x c

c. lim 3 g(x)f(x)  3  6
xc
1. Dengan menggunakan teorema limit
hitunglah nilai dari: Bukti
 2  2x  3  :
a. lim   2c. lim 3 g(x)f(x)  3  ....
x2 3x  1 x  xc

b. lim(x  4)(2x  5)  lim 3 g(x)  limf(x)  3

x5
xc xc

2. Jika lim f(x)  3 dan lim g(x)  1  3 lim g(x)   lim f(x)  lim 3
xc xc xc xc xc 
buktikan dengan teorema limit
bahwa: 2  3  1  3  3
a. lim f (x)  g 2 (x)  10
xc  1  6 
b. limf(x)  (x  c)g(x)  3  6 (terbukt
xc
i)
c. lim 3 g(x)f(x)  3  6
xc  lim 3 g(x)f(x)  3  6
x c
 f( t  h)  f( t )
Gunakan lim
rumus: h0 h 1. Jarak: s(t)= t2+2. Maka kecepatan
untuk menyelesaikan permasalahan sesaat pada t = 4 adalah:
berikut.
1. Sebuah benda bergerak selama t detik
menempuh jarak s meter, ditentukan [(4  h)2  2]  [4 2  2]
 lim
dengan rumus s(t)=t2+2. Tentukan h 0 h
kecepatan sesaat pada t = 4. [16  8h  h2  2]  [16  2]
 lim
2. Sebuah perusahaan dalam waktu t h 0 h
tahun memperoleh keuntungan total h2  8h  18  18
sebesar L(t)=1500t2 dollar. Berapa laju  lim
h 0 h
keuntungan sesaat (keuntungan 2
h  8h h(h  8)
marjinal) saat t = 5?  lim  lim
h 0 h h 0 h
3. Berat dalam gram dari suatu tumor
yang membahayakan pada saat t  lim(h  8)  8
h 0
adalah w(t)=0,1t2—0,05t; t diukur
dalam minggu. Berapa laju Jadi, kecepatan sesaat benda
pertumbuhan tumor jika t = 10 adalah: 8 m/detik
minggu?
 f( t  h)  f( t )
Gunakan lim
rumus: h0 h 2. Total untung: L(t)=1500t2. Maka
untuk menyelesaikan permasalahan keuntungan marjinal untuk t = 5
berikut.
1. Sebuah benda bergerak selama t detik adalah:
menempuh jarak s meter, ditentukan [1500(5  h)2 ]  [1500(5)2 ]
 lim
dengan rumus s(t)=t2+2. Tentukan h0 h
kecepatan sesaat pada t = 4. [1500(25  10h  h2 )] [1500(25)]
 lim
2. Sebuah perusahaan dalam waktu t h0 h
tahun memperoleh keuntungan total
[37500  15000h  1500h2 ]  [37500]
sebesar L(t)=1500t2 dollar. Berapa laju  lim
h0 h
keuntungan sesaat (keuntungan
marjinal) saat t = 5? 1500h2  15000h
 lim
3. Berat dalam gram dari suatu tumor h0 h
yang membahayakan pada saat t h(1500h  15000 )
 lim
adalah w(t)=0,1t2—0,05t; t diukur h0 h
dalam minggu. Berapa laju  lim(1500h  15000 )  15000
h0
pertumbuhan tumor jika t = 10 Jadi, keuntungan marjinal perusahaan:
minggu? 15000 dollar/tahun.
 f( t  h)  f( t )
Gunakan lim
rumus: h0 h 3. Berat tumor: w(t)=0,1t2—0,05t. Maka
untuk menyelesaikan permasalahan laju pertumbuhan tumor untuk t = 10
berikut.
1. Sebuah benda bergerak selama t detik adalah:
menempuh jarak s meter, ditentukan [0,1(10  h)2  0,05(10  h)] [0,1(10)2  0,05(10)]
 lim
dengan rumus s(t)=t2+2. Tentukan h0 h
kecepatan sesaat pada t = 4. [0,1(100  20h  h2 )  0,5  0,05h]  [0,1(100 )  0,5]
 lim
2. Sebuah perusahaan dalam waktu t h 0 h
tahun memperoleh keuntungan total 10  2h  0,1h2  0,5  0,05h  10  0,5
sebesar L(t)=1500t2 dollar. Berapa laju  lim
h 0 h
keuntungan sesaat (keuntungan
marjinal) saat t = 5? 0,1h2  1,95h h(0,1h  1,95)
 lim  lim
h 0 h h 0 h
3. Berat dalam gram dari suatu tumor
yang membahayakan pada saat t  lim(0,1h  1,95)  0,1(0)  1,95  1,95
h 0
adalah w(t)=0,1t2—0,05t; t diukur
dalam minggu. Berapa laju Jadi, laju pertumbuhan tumor
pertumbuhan tumor jika t = 10 adalah:
minggu? 1,95 gram/minggu.
 Andi Hakim Nasution dkk, Matematika 2, Departemen
Pendidikan dan Kebudayaan, Jakarta, 1994.
 Bernard V. Zandy dan Jonathan J. White,
CliffsQuickReviewTM Calculus, Pakar Raya, Bandung, 2004.
 B.K. Noormandiri, Buku Pelajaran Matematika SMA, Jilid
2A, Erlangga, Jakarta, 2004.
 Edwin J. Purcell dan Dale Varberg, Kalkulus dan Geometri
Analitis, Jilid 1, Erlangga, Jakarta, 1990.
 http://www.answer.com/topik/limit-of-a-function.
 http://www.garizhdizain.com.
terima kasih, kami sampaikan
kepada mereka yang telah
berkontribusi dalam
pembuatan multimedia
pembelajaran ini