Profa. Dra. Cristina Maria Henrique Pinto Profa. Adjunto do Depto. Cincias Fisiolgicas-CCB-UFSC
Como citar este documento: PINTO, Cristina Maria Henrique. Fisiologia do Sistema Digestrio e aplicaes clnicas. Disponvel em: <http://www.cristina.prof.ufsc.br>. Acesso em: (coloque a data aqui)
Esta apresentao foi utilizada em minhas aulas para a graduao em Medicina (6 fase) at o ano de 2007. Para que este material no se perca, deixo aqui disposio daqueles que eventualmente tenham interesse.
Bons estudos!
MANIFESTAES DA SALIVAO ADEQUADA Bem-estar bucal ou da mucosa bucal dada pela sua umidade Deglutio praticamente imperceptvel Fala realizada sem dificuldade Formao de bolo alimentar de maneira adequada e eficiente, tanto em qualidade quanto em velocidade Volume da saliva oral suficiente para cuspidura Manuteno da integridade da mucosa oral e dos dentes
Cisternas & Douglas, 2004
Mltiplas funes que a SALIVA exerce no trato digestrio superior e, em especial, na boca:
Limpeza mecnica de restos alimentares e bactrias Lubrificao das superfcies orais
Mltiplas funes que a SALIVA exerce no trato digestrio superior e, em especial, na boca:
Dissoluo de compostos para o paladar Facilitao da fala, mastigao e deglutio Formao do bolo alimentar para deglutio Digesto inicial de amido e lipdeos Limpeza esofagiana e tamponamento do cido gstrico aps refluxos normais.
Pedersen et al., 2002: Saliva and gastrointestinal functions of taste, mastication, swallowing and digestion. Oral Diseases 8 (3), 117-129, 2002. Caso no seja possvel o acesso, pea cpia Profa. Cristina
A importncia da SALIVA bem ilustrada em indivduos que sofrem de hipofuno das glndulas salivares quando manifestam: Dor
A importncia da SALIVA bem ilustrada em indivduos que sofrem de hipofuno das glndulas salivares quando manifestam:
Complicaes orais p. ex., do Diabetes Mellitus
(causa possvel: degenerao neural)
Periodontites e gengivites
Hiposalivao (xerostomia) Cries Candidase
Glndulas salivares
3 pares de glndulas extrnsecas conectadas cavidade oral por ductos - partidas, submandibulares e sublingais Pequenas glndulas intrnsecas encontradas sob a membrana mucosa da boca, lbios, bochechas e lngua secretam em taxa relativamente constante
Saladin, 2001
Glndulas salivares
Partidas: alto contedo de H20, eletrlitos e enzimas; Ducto de Stenon Submandibulares: secreo mista; Ducto de Wharton emerge na papila sublingal ao lado do frnulo. Sublingais: secreo mucosa; ducto de Bartholin que emerge nas pregas sublingais Glndulas salivares menores (orais)
Arco zigomtico
ngulo da mandbula
Quando estimuladas pelo SNA (Parassimptico e Simptico), contraemse, ordenhando os cinos e promovendo a ejeo da saliva prformada (~gls. mamrias).
Composio da saliva
gua (98-99%), Produtos Inorgnicos e Orgnicos PRODUTOS ORGNICOS, compostos por protenas salivares de 4 tipos:
P. Enzimticas:
AMILASE: Inicia a hidrlise do amido e glicognio da dieta mas com ao limita j que inativada pel acidez gstrica. LACTOPEROXIDASE: ao antibacteriana; destri microorganismos ao catalizar perxido de oxignio. LISOZIMA : ao antibacteriana; inibe o crescimento bacteriano.
P. ricas em prolina:
MUCINAS: capacidade de formar uma pseudomembrana sobre superfcies; tem funo protetora.
P. Aromticas:
GUSTINA, que acentua o paladar. ESTATERINA, que produz remineralizao e evita a precipitao ou cristalizao de sais de fosfato de clcio supersaturado nos ductos salivares. HISTATINA, que liga-se hidroxiapatita; idem acima LACTOFERRINA, que retarda o crescimento bacteriano. ALBUMINA, que produz enlaces aromticos.
A multifuncionalidade da saliva
Amilases, Cistatinas, Histatinas, Mucinas, Peroxidases Cistatinas, Mucinas
AntiViral Antifngico
Digesto
Mineralizao
Cistatinas, Histatinas, Protenas ricasem-Prolina (PRP) e Estaterinas
Histatinas
Mucinas, estaterinas
extrado de: http://www.umich.edu/~bmsteach/lopatin/salivarygland/salivarygland.html Arquivo: http://www.umich.edu/~bmsteach/lopatin/salivarygland/lectures/download/Chem_Comp_&_Funct.ppt
Formao da saliva
O processo secretor inicia-se nas clulas acinares, que formam inicialmente um fluido primrio isotnico ao plasma, que sofre posteriormente nos ductos reabsoro de Na+ e Cl- e secreo de K+ e de HCO3-, deixando a saliva hipotnica e menos cida.
A ritmos mximos de secreo, as glndulas salivares podem secretar at 1 ml/min por grama de tecido, isto , o prprio peso por minuto.
Clula acinar
hipo
K+
HCO3-
H2O
canais de H2O : AQP-5
Fig 1 - Cl-dependent secretion model. Acinar cell secretion model based on the entry of Cl across the basolateral membrane mediated by a Na+/K+/2Cl cotransporter and the paired Na+/H+ and Cl/HCO3 exchangers. Cl exit across the apical membrane via a Cl channel. Acinar cells are homogeneous, therefore the different transport elements are spread out for clarity, but all occur in each cell. Nakamoto et al., 2005
Reflexos incondicionados
So aqueles que estimulam a salivao sem que haja o aprendizado (p. ex., apresentao de comida a um indivduo faminto).
O mdico russo Ivan Petrovich Pavlov (1849 - 1936) percebeu que a apresentao de alimento desencadeava, em ces famintos, um reflexo natural de salivao. A associao sistemtica entre a apresentao de alimento e o barulho de uma campainha, provoca, depois de um certo tempo, o reflexo condicionado, ou seja, apenas o som da campainha capaz de desencadear de salivao no co faminto. .
http://nobelprize.org/medicine/laureates/1904/pavlov-bio.html
Reflexos condicionados
So os que necessitam de experincia prvia, repetitiva e associativa entre alimentao e olfao/viso.
O mdico russo Ivan Petrovich Pavlov (1849 - 1936) percebeu que a apresentao de alimento desencadeava, em ces famintos, um reflexo natural de salivao. A associao sistemtica entre a apresentao de alimento e o barulho de uma campainha, provoca, depois de um certo tempo, o reflexo condicionado, ou seja, apenas o som da campainha capaz de desencadear de salivao no co faminto.
Pavlov recebeu o Prmio Nobel em 1904 de Fisiologia e Medicina, por suas pesquisas.
http://nobelprize.org/medicine/laureates/1904/pavlov-bio.htm l
Reflexos condicionados
So os que necessitam aprendizado prvio e repetitivo, como a olfao e a viso. Ex: uma criana lactente no reage (salivando) como um adulto.
Centros superiores
olfao
Centro da deglutio
estmulos mastigatrios estmulos gustativos
N. V
N. VII, IX, X
Centro da salivao
ramos PS N. VII
N. IX
distenso gstrica
glndulas partidas
I-OLFATRIO II-PTICO III-OCULOMOTOR IV-TROCLEAR V-TRIGMEO VI-ABDUCENTE VII-FACIAL VIII-VESTBULOCOCLEAR IX-GLOSSOFARNGEO X-VAGO XI-ACESSRIO XII-HIPOGLOSSO
Pedersen et al., 2002: Saliva and gastrointestinal functions of taste, mastication, swallowing and digestion. Oral Diseases 8 (3), 117-129, 2002. Caso no seja possvel o acesso, pea cpia Profa. Cristina
Centros superiores
Incio da salivao por reflexos condicionados: A viso, a olfao e o pensamento podem levar formao de alguma saliva, dependendo do estado motivacional. Os ncleos salivatrios tambm recebem aferncias de outras regies do SNC que podem resultar em efeitos estimulatrios ou inibitrios sobre a salivao, dependendo, por exemplo, do estado emocional.
Centro da deglutio
estmulos mastigatrios estmulos gustativos
N. V
Centro da salivao
N. VII, IX, X
ramos PS N. VII
N. IX
I-OLFATRIO II-PTICO III-OCULOMOTOR IV-TROCLEAR V-TRIGMEO VI-ABDUCENTE VII-FACIAL VIII-VESTBULOCOCLEAR IX-GLOSSOFARNGEO X-VAGO XI-ACESSRIO XII-HIPOGLOSSO
distenso gstrica
glndulas partidas
ramos SP
Pedersen et al., 2002: Saliva and gastrointestinal functions of taste, mastication, swallowing and digestion. Oral Diseases 8 (3), 117-129, 2002. Caso no seja possvel o acesso, pea cpia Profa. Cristina
I-OLFATRIO II-PTICO III-OCULOMOTOR IV-TROCLEAR V-TRIGMEO VI-ABDUCENTE VII-FACIAL VIII-VESTBULOCOCLEAR IX-GLOSSOFARNGEO X-VAGO XI-ACESSRIO XII-HIPOGLOSSO
FIGURE 1. (A) Anatomic drawing shows the complex afferent and efferent neuroregulation of deglutition (sensory fibers in black, motor fibers in different colors) and cranial nerves participating in the system. (B) Summed image from dynamic recording of oropharyngoesophageal radionuclide transit study (liquid bolus) allows clear identification of the various anatomic regions. Upper arrow indicates posterior mouth sphincter, lower arrow indicates upper esophageal sphincter, and space between arrows is pharyngeal region. During scintigraphic acquisition, patient stood facing collimator surface for an anterior view of the chest, with head and neck tilted left. (Modified from (235).) Mariani et al, 2004 http://jnm.snmjournals.org/cgi/content-nw/full/45/6/1004 Journal of Nuclear Medicine Vol. 45 No. 6 1004-1028 2004
IP3
Ca2+ PKC
Substance P
PKA
Modulao parcrina da vasodilatao: As clulas epiteliais quando esimuladas, produzem uma protease, a calicrena, que hidrolisa a a2-globulina, produzindo a bradicinina, um nonapeptdio (-Arg-ProPro-Gly-Phe-Ser-Pro-Phe-Arg) com potente ao vasodilatora.
O SN Simptico tambm inerva os vasos sangneos provocando vasoconstrico (receptores a-adren.), diminuindo consequentemente o fluxo sangneo com subsequente esgotamento metablico das glndulas salivares
http://www.fisio.icb.usp.br/~cassola/nutricao/secrsalivar_deglu.html Prof. Cassola, ICB/USP http://mcb.berkeley.edu/courses/mcb136/topic/Gastrointestinal/SlideSet2/GI2.pdf
SP
secreo maior em volume
PS
H2 O
Fig. 32-7 The cellular mechanisms whereby norepinephrine (Norepi), acetylcholine (ACh), and substance P evoke salivary secretion. Norepinephrine acting onadrenergic receptors, acetylcholine, and substance P increases intracellular Ca2+. Norepinephrine acting on -adrenergic receptors increases intracellular levels of cyclic AMP (cAMP). Effectors that increase cellular cAMP elicit a primary secretion that is richer in amylase than is the secretion evoked by agents that increase intracellular Ca2+. Substances that increase intracellular Ca2+ produce a greater volume of acinar cell secretion than do agonists that increase intracellular cAMP. (From Peterson OH. In Johnson RL, editor: Physiology of the gastrointestinal tract, New York, 1981, Raven Press.) Berne et al, 2004
Influncia circadiana
A secreo salivar diminui com a diminuio do alerta e durante o sono (paralelamente diminuio da freqncia de deglutio
Fisiopatologia 1- Reduo na produo de saliva (hipopsialose): - Xerostomia congnita - Sndrome de Sjrgen: atrofia adquirida das glndulas (exocrinopatia auto-imune; infiltrao linfocitria) - Diabetes do tipo I (neuropatia; ROS na hiperglicemia)
2- Modificao da composio da saliva - Fibrose cstica (obstruo dos ductos/canais CFTR): Elevao da concentrao de Na+ , Ca2+ e protenas - Doena de Addison (insuficincia adrenocortical): Elevao na concentrao de Na+ - Sndrome de Cushing e hiperaldosteronismo primrio: Reduo na concentrao de Na+. - Digitlicos: Causam aumento da concentrao de Ca2+ e K+ da saliva. - Diurticos de ala (Lasix): Reduo da produo de saliva por reduo do LEC.
http://www.fisio.icb.usp.br/~cassola/nutricao/secrsalivar_deglu.html Prof. Cassola, ICB/USP
anti-colinrgicos anti-adrenrgicos esteroidais Dvidas? analgsicos anti-depressivos Pergunte ao/ anti-psicticos vasodilatadores Prof(a) de anti-acne ansiolticos Farmacologia sedativos anti-lipmicos anti-histamnicos anti-emticos anti-parkinsonianos anti-diarreicos anti-hipertensivos antibiticos diurticos anti-epilticos anti-espasmdicos anti-ulcerosos anti-prostticos vitaminas
mio-relaxantes anti-inflamatrios no
O termo iatrogenia refere-se a qualquer alterao patolgica provocada no paciente pela m prtica mdica (ativa ou por omisso).
Pedersen et al., 2002: Saliva and gastrointestinal functions of taste, mastication, swallowing and digestion. Oral Diseases 8 (3), 117-129, 2002. Caso no seja possvel o acesso, pea cpia Profa. Cristina
Pedersen et al., 2002: Saliva and gastrointestinal functions of taste, mastication, swallowing and digestion. Oral Diseases 8 (3), 117-129, 2002. Caso no seja possvel o acesso, pea cpia Profa. Cristina
MASTIGAO
- Necessria para transformar
slidos em uma massa do tamanho, formato e consistncia adequados para seu transporte pelo TGI.
- Requer uma complexa variao na fora e velocidade dos movimentos da mandbula, segurando e triturando o slido com o auxlio dos dentes.
MASTIGAO
- Durante a mastigao, os lbios, as bochechas e a lngua tm a funo de posicionar o slido sobre as superfcies trituradoras.
- A lngua tambm ajuda a reduzir slidos macios e solveis esmagando-os contra as estruturas sseas da cavidade oral, misturando-os aos elementos lquidos do contedo ingerido e saliva que dissolve e lubrifica o bolo.
MASTIGAO
satisfao para comer
mistura para deglutio reduo em partculas menores para a digesto
MASTIGAO
voluntria, mas envolve mecanismos motores msculos mastigatrios reflexos organizados no tronco enceflico (ponte e bulbo)
Centros superiores
Tronco enceflico
N. V
Centro da mastigao
Centro da deglutio
I-OLFATRIO II-PTICO III-OCULOMOTOR IV-TROCLEAR V-TRIGMEO VI-ABDUCENTE VII-FACIAL VIII-VESTBULOCOCLEAR IX-GLOSSOFARNGEO X-VAGO XI-ACESSRIO XII-HIPOGLOSSO
Centro da salivao
Pedersen et al., 2002: Saliva and gastrointestinal functions of taste, mastication, swallowing and digestion. Oral Diseases 8 (3), 117-129, 2002. Caso no seja possvel o acesso, pea cpia Profa. Cristina
MASTIGAO
Centros superiores
Tronco enceflico
mastigao
N. V N. V
Centro da mastigao
N. V, VII, IX, X, XII N. IX, X
deglutio
estmulos para deglutio
I-OLFATRIO II-PTICO III-OCULOMOTOR IV-TROCLEAR V-TRIGMEO VI-ABDUCENTE VII-FACIAL VIII-VESTBULOCOCLEAR IX-GLOSSOFARNGEO X-VAGO XI-ACESSRIO XII-HIPOGLOSSO
Centro da deglutio
estmulos mastigatrios
ncleo ambguo
N. V
Centro da salivao
Pedersen et al., 2002: Saliva and gastrointestinal functions of taste, mastication, swallowing and digestion. Oral Diseases 8 (3), 117-129, 2002. Caso no seja possvel o acesso, pea cpia Profa. Cristina
O ciclo mastigatrio
Elevao da mandbula contrao reflexa dos mm. de elevao da mandbula (massteres, pterigideos mdio e lateral) inibio reflexa dos mm. abaixadores da mandbula (digstricos e pterigideos laterais)
Queda da mandbula inibio reflexa dos mm. de elevao da mandbula (massteres, pterigideos mdio e lateral) contrao reflexa dos mm. abaixadores da mandbula (digstricos e pterigideos laterais)
Innervation and actions of masticatory and facial muscles involved in oropharyngeal swallowing
Functional Group
Muscle
Innervation
Function in deglutition
Masticatory Temporalis
Facial nucleus (pons)
Seal lips/mouth Push food toward teeth during mastication, help close mouth
http://www.nature.com/gimo/contents/pt1/fig_tab/gimo2_T1.html#figure-title
Deglutio
Transporte de subtncias, nutrientes e gua da cavidade oral para o estmago. Limpeza da cavidade oral por remoo constante da saliva e de restos alimentares. Lubrificao da orofaringe e esfago. Remoo de cido presente no esfago devido a eventuais refluxos gastro-esofgicos.
The initiation of swallowing The initiation of swallowing by the oral cavity is under voluntary control, whereas control of the pharynx and esophagus are involuntary. incio da deglutio O This means that once the initial signal is received from the (na the pharyngeal and brain, cavidade oral) est sob esophageal phases of swallowing controle voluntrio, mas are carried out automatically. Initiation of swallowing is directed os fenmenos motores da by the brainstem, which integrates faringe e do esfago so sensory information from the swallowing channel with information involuntrios ou reflexos. from the other areas of the brain. Isto significa que, sent Integration signals are then uma vez back to the swallowingos sinais ao transmitidos channel to initiate the act of swallowing. SNC, as the esophageal Once initiated, fases farngea e phase of swallowing can continue esofgica so deflagradas without central nervous system involvement, reflexamente. with the brain serving to modify esophageal function.
Deglutio
http://hopkins-gi.nts.jhu.edu/pages/latin/templates/index.cfm?pg=disease5&organ=1&disease=37&lang_id=1
Motilidade esofgica
A deglutio desencadeia um movimento peristltico (onda 1ria) que desloca-se desde o incio do esfago (1 tero, musculatura estriada sob a coordenao de nervos cranianos)... ... e propaga-se ao longo da traquia musculatura lisa (3 tero de seu comprimento). O tero intermedirio constitudo por fibras mistas (estriadas e lisas). O movimento peristltico esfago quem desencadeia o relaxamento do esfncter imediatamente frente da onda. Caso permanea algum resduo: ondas 2rias podero surgir.
diafragma estmago
Digestive System (Vander, Sherman & Luciano, Human Physiology, Cap. 17, 2002, McGraw Hill
http://hopkins-gi.nts.jhu.edu/pages/latin/templates/index.cfm?pg=disease5&organ=1&disease=37&lang_id=1
Regulao da deglutio
Centros superiores
Centro da mastigao
N. V, VII, IX, X, XII N. IX, X
deglutio
estmulos para deglutio
I-OLFATRIO II-PTICO III-OCULOMOTOR IV-TROCLEAR V-TRIGMEO VI-ABDUCENTE VII-FACIAL VIII-VESTBULOCOCLEAR IX-GLOSSOFARNGEO X-VAGO XI-ACESSRIO XII-HIPOGLOSSO
Centro da salivao
Pedersen et al., 2002: Saliva and gastrointestinal functions of taste, mastication, swallowing and digestion. Oral Diseases 8 (3), 117-129, 2002. Caso no seja possvel o acesso, pea cpia Profa. Cristina
Fisiologia da deglutio
A deglutio normal requer a atividade coordenada da cavidade oral, faringe e esfago. O funcionamento apropriado da deglutio permite a ingesto eficiente e unidirecional do bolo , evitando o envio de alimento para a cavidade nasal e/ou rvore respiratria.
lquido
slido
http://www.d.umn.edu/~mmizuko/video/nhoney.htm
Complexos esfincterianos
EES ou complexo esfincteriano superior:
mm. constrictor inferior da faringe, mm. cricofarngeo (esfncter 1rio no humano) e poro crnio-cervical do esfago. a zona de alta presso devida existncia de tnus muscular, cartilagem e aponeuroses mais do que um nico anel muscular.
O EES ou complexo esfincteriano superior Aes: -Age como barreira entre a faringe e o esfago, prevenindo a entrada de ar no TGI. -Previne o refluxo do material do esfago para a faringe durante a deglutio. -Permite a liberao de material intra-esofgico durante a eructao (arroto) ou vmito. - parte integrante do complexo envolvido na deglutio.
http://hopkins-gi.nts.jhu.edu/pages/latin/templates/index.cfm?pg=disease5&organ=1&disease=37&lang_id=1
Complexos esfincterianos
EES ou complexo esfincteriano superior:
mm. constrictor inferior da faringe, mm. cricofarngeo (esfncter 1rio no humano) e poro crnio-cervical do esfago. a zona de alta presso devida existncia de tnus muscular, cartilagem e aponeuroses mais do que um nico anel muscular.
O EES complexo esfincteriano superior -presso em repouso: 30-200mmHg -quase inexistente durante o sono
http://hopkins-gi.nts.jhu.edu/pages/latin/templates/index.cfm?pg=disease5&organ=1&disease=37&lang_id=1
UOS
c, epiglottis b, mandible
g, this line approximates to the high-pressure zone of the upper oesophageal sphincter
f, trachea Figure 2 Lateral fluoroscopic images as barium is swallowed. Image A shows the head of the bolus as it indents the upper oesophageal sphincter (UOS). Image B is identical but annotated. The barium is highlighted and an arrow indicates the UOS. Images C and D are also paired to show the bolus traversing an open UOS.
Singh e Hamdy, 2005 Neurogastroenterol Motil (2005) 17 (Suppl. 1), 312
Deglutio em indivduo normal com vises simultneas de estudos fluoroscpico e endoscpico (online)
If you view the studies in slow motion, you will be able to correlate some movements such as epiglottal retroflexion and arytenoid anterior tilt. If you view the last swallow slowly, you will be able to appreciate the normal sequence of events as the airway closes for the swallow.
Physiology of oral cavity, pharynx and upper esophageal sphincter, Massey, 2006 (GI motility online) http://www.nature.com/gimo/videos/index.html
Swallows triggered by direct stimulation of the pharynx are different from volitional or primary swallows by not inducing sequential contact of the proximal tongue with the hard palate known to occur during primary swallows. For this reason reflexive swallow does not result in transit of the oral bolus while it clears the pharynx. Both types of swallows are shown in real time followed by slow motion.
Physiology of oral cavity, pharynx and upper esophageal sphincter, Massey, 2006 (GI motility online) http://www.nature.com/gimo/videos/index.html
O indivduo deglute uma quantidade de sulfato de brio, que ento propelido em direo ao esfago e ao estmago por uma onda de contrao peristltica.
Physiology of oral cavity, pharynx and upper esophageal sphincter, Massey, 2006 (GI motility online) http://www.nature.com/gimo/videos/index.html
Disfagia
um sintoma de uma doena de base que pode acometer qualquer parte do trato digestivo, desde a boca at o estmago. Esse sintoma pode causar risco clnico de desidratao, desnutrio e aspirao de saliva, secrees ou alimentos para os pulmes (Donner, 1992).
http://www.disfagia.com.br
Um nmero significativo de doenas est associado com distrbios da deglutio como parte de seu quadro clnico. Estes distrbios, freqentemente, caracterizam o processo disfgico. As causas neurolgicas so as mais freqentes e, usualmente, as que causam maior repercusso na dinmica da deglutio. A disfagia freqentemente observada no acidente vascular enceflico (AVE), principalmente na sua fase aguda, podendo ser encontrada em 80% dos casos. Em muitos destes, a alimentao por via oral torna-se difcil, sendo necessrio o emprego de via de alimentao alternativa. A pneumonia aspirativa fator complicador, podendo ser identificada em 11% dos casos. A doena de Parkinson (DP) uma doena neurodegenerativa, caracterizada, principalmente, pela presena de rigidez, tremor e bradicinesia. Diversos estudos apontam para a existncia de dificuldades de deglutio em associao a essa doena. Admite-se que, alm da rigidez, h diversas causas no diretamente relacionadas DP que contribuem para a disfagia.
Yamada et al., 2004 - UFRJ - Arq. Gastroenterol. 41(1), 2004 http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S0004-28032004000100004&script=sci_arttext
Mapa de ativao cortical (representao da faringe) durante a recuperao de um paciente disfgico devido a um AVE.
O paciente teve o hemisfrio cortical esquerdo afetado pelo AVE que afetou o crtex sensrio-motor. A recuperao funcional da deglutio ocorreu em 1 ms. O hemisfrio direito (no afetado) mostrou um aumento da rea representativa durante a recuperao, enquanto o hemisfrio afetado (esquerdo) teve pouca alterao.
Role of cerebral cortex in the control of swallowing, Hamdy, 2006 (GI motility online) http://www.nature.com/gimo/contents/pt1/fig_tab/gimo8_F3.html
http://www.dysphagiaonline.com/es/Paginas/Home.aspx
http://innovationmeeting.com/pubs/C9101.pdf http://www.dysphagiaonline.com/es/paginas/01_what_is_dysphagia.aspx
http://www.dysphagiaonline.com/es/Paginas/Home.aspx
http://innovationmeeting.com/pubs/C9101.pdf http://www.dysphagiaonline.com/es/paginas/01_what_is_dysphagia.aspx
Videoclipe mostrando derramamento prematuro do lquido para a traquia antes mesmo da deglutio de paciente aps AVE (acidente vascular enceflico) e aspirao durante a deglutio (online)
Notar que o material lquido entra na faringe e laringe antes da ativao do reflexo de deglutio. O desaparecimento da imagem devido ocorrcia da deglutio pelo levantamento da laringe.
Physiology of oral cavity, pharynx and upper esophageal sphincter, Massey, 2006 (GI motility online) http://www.nature.com/gimo/videos/index.html
http://www.dysphagiaonline.com/es/paginas/01_what_is_dysphagia.aspx
http://www.dysphagiaonline.com/es/Paginas/Home.aspx
http://innovationmeeting.com/pubs/C9101.pdf
presbifagia: alterao ou dificuldade durante a deglutio presbiacusia: declnio da audio que surge com a idade mais avanada presbicia: vista cansada