' .///// o'.

o/
engertiun engertiun Buduyu Buduyu olitih olitih
O AIan R. BaII
8uoaya polltlk aoalab susunan yang terolrl
oarl slkap, kepercayaan, emosl oan nllal-nllal
masyarakat yang berbubungan oengan slstem
polltlk oan lsu-lsu polltlk.
O Austin Ranney
8uoaya polltlk aoalab seperangkat
panoangan-panoangan tentang polltlk oan
pemerlntab yang olpegang secara bersama-
sama, sebuab pola orlentasl-orlentasl
terbaoap objek polltlk.
O abrieI A. AInond dan 5idney Verba
8uoaya polltlk suatu bangasa aoalab olstrlbusl
pola-pola orlentasl kbusus menuju tujuan
polltlk ol antara masyarakat bangsa ltu.
O abrieI A. AInond dan . Binghan
PoweII, jr.
8uoaya polltlk berlslkan slkap, keyaklnan, nllal
oan keterampllan yang berlaku bagl selurub
populasl, juga kecenoerungan oan pola-pola
kbusus yang teroapat paoa baglan-baglan
tertentu oarl populasl.
O abrieI A. AInond dan PoweII
8uoaya polltlk aoalab suatu konsep yang
terolrl oarl slkap, keyaklnan, nllal-nllal oan
keterampllan yang seoang berlaku bagl
selurub anggota masyarakat, termasuk pola-
pola kecenoerungan kbusus serta pola-pola
keblasaan yang teroapat paoa kelompok-
kelompok oalam masyarakat.
O ay Lawson
8uoaya polltlk mellputl seperangkat nllal-nllal
polltlk, yang mellputl selurub aktlvltas polltlk
oan teroapat ol selurub bangsa.
O ochtar Buchori menoetlnlslkan buoaya
polltlk sebagal kesepakatan antara pelaku
polltlk tentang apa yang boleb ollakukan oan
yang tloak boleb ollakukan.
O ochtar asoed dan CoIIin
acAndrews
8uoaya polltlk aoalab slkap oan orlentasl
warga suatu negara terbaoap kebloupan
pemerlntaban negara oan polltlknya
O 5idney Verba
8uoaya polltlk aoalab suatu slstem
kepercayaan emplrlk, slmbol-slmbol ekspreslt
oan nllal-nllal yang menegaskan suatu sltuasl
olmana tlnoakan polltlk ollakukan.
8atasan 8atasan Konsepsl Konsepsl tentang tentang 8uoaya 8uoaya Polltlk Polltlk
O Pertomo, konsep buoaya polltlk leblb
mengeoepankan aspek-aspek non perllaku aktual
berupa tlnoakan, seblngga leblb menekankan paoa
berbagal perllaku non-aktual sepertl orlentasl,
slkap, nllal-nllal oan kepercayaan-kepercayaan.
O eduo, orlentasl oalam buoaya polltlk aoalab
slstem polltlk, artlnya setlap berblcara buoaya
polltlk maka tloak akan lepas oarl memblcarakan
tentang slstem polltlk.
O et|go, buoaya polltlk merupakan oeskrlpsl
konseptual yang menggambarkan komponen-
komponen buoaya polltlk oalam tataran maslt
(oalam jumlab besar), atau menoeslrlpslkan
masyarakat ol suatu negara atau wllayab, bukan
per lnolvlou.
800AVA 0LI 7I K MER0AKAH 0RI EH7At I
t I KA 0LI 7I K VAH0 KHAt 7ERHA0A
t I t 7EM 0LI 7I K 0AH AHEKA RA0AM
8A0I AHHVA, 0AH t I KA 7ERHA0A
ERAHAH wAR0A HE0ARA 0ALAM t I t 7EM
7ERt E807.
omponen-homponen
Buduyu olitih
Menurut ^1mond dan owe11, orentas ndvdu
terhadap sstem po1tk mencakup 2 aspek,
yatu:
Orientosi kognitij, yulLu engeLuhuun dun
keyuklnun LenLung slsLem ollLlk
Orientosi ojektij, yulLu usek erusuun dun
emoslonul seorung lndlvldu Lerhudu slsLem
ollLlk.
Orientosi evo/uotij, yulLu enllulun
seseorung Lerhudu slsLem ollLlk, menun|uk
udu komlLmen Lerhudu nllul-nllul dun
erLlmbungun-erLlmbungun ollLlk
Lerhudu klner|u slsLem ollLlk.
7I E- 7I E 800AVA 0LI 7I K 0AA7
0I KA7E00RI KAH 8ER0At ARKAH t I KA VAH0
0I 70HJ 0KKAH 0AH 8ER0At ARKAH 0RI EH7At I
0LI 7I K VAH0 A0A. 8ER0At ARKAH t I KA VAH0
0I 70HJ 0KKAH 0I 8E0AKAH MEHJ A0I 800AVA
0LI 7I K MI LI 7AH 0AH 800AVA 0LI 7I K
70LERAH t E0AH0KAH 8ER0At ARKAH 0RI EH7At I
0LI 7I K, 0I KA7E00RI KAH MEHJ A0I 800AVA
0LI 7I K AR0KI AL, 800AVA 0LI 7I K KA0LA
0AH 800AVA 0LI 7I K AR7I t I AH
%ipe-tipe dun Ciri-ciri
Buduyu olitih
erdusurkun slkuyung
dlLun|ukkun dlbedukun men|udl :
erdusurkun orlenLusl ollLlknyu,
menuruL Cubrlel A. Almond,
yulLu:
uduyu PollLlk MlllLun,
yuknl buduyu ollLlk yung
Llduk memundung
erbeduun sebugul usuhu
mencurl ulLernuLlve yung
Lerbulk, LeLul mellhuLnyu
sebugul usuhu |uhuL dun
menunLung.
uduyu PollLlk 1olerunsl,
yuknl buduyu ollLlk yung
emlklrunnyu berusuL
udu musuluh uLuu lde
yung hurus dlnllul
Purokhlul, yulLu urLlslusl
ollLlk sunguL renduh yung
dlsebubkun oleh fukLor
kognlLlf.
Kuulu, yulLu musyurukuL
yung bersungkuLun suduh
reluLlf mu|u LeLul muslh
berslfuL uslf.
PurLlslun, yulLu buduyu
ollLlk yung dlLundul
dengun kesudurun ollLlk
yung Llnggl.
r-cr masng-masng budaya po1tk
lrl-clrl buduyu ollLlk Puroklul
lrekuensl orlenLusl Lerhudu slsLemsebugul obyek
umum, obyek-obyek lnuL, obyek-obyek ouLuL dun
rlbudl sebugul urLlslun ukLlf mendekuLl nol.
1lduk LerduuL erun-erun ollLlk yung khusus dulum
musyurukuL.
OrlenLusl uroklul menyuLukun ulunyu huruun-
huruun ukun erubuhun yung komuruLlf yung
dllnlsluslkun slsLemollLlk.
Kuumuroklul Llduk menghurukun uuun durl slsLem
ollLlk.
Puroklullsme murnl berlungsung dulum slsLem
Lrudlslonul yung leblh sederhunu dlmunu seslullsusl
ollLlk berudu udu |en|ung sunguL mlnlm.
lndlvldu Llduk menghurukun uuun durl slsLem
ollLlk.
1lduk udu erunun ollLlk yung berslfuL khus dun berdlrl
sendlrl.
lusunyu LerduuL udu musyurukuL Lrudlslonul.
lrl-clrl buduyu ollLlk Subyek
1erduuL frekuensl orlenLusl ollLlk yung Llnggl
Lerhudu slsLemollLlk yung dlferensluslf dun usek
ouLuL durl slsLemlLu, LeLul frekuensl orlenLusl
Lerhudu obyek-obyek lnuL securu khusus dun
Lerhudu rlbudl sebugul urLlslun yung ukLlf
mendekuLl nol.
Puru subyek menyudurl ukun oLorlLus emerlnLuh.
Hubungun Lerhudu slsLemollLlk securu umumdun
Lerhudu ouLuL, udmlnlsLruLlf securu esenslul
meruukun hubungun yung uslf.
Serlng wu|ud dl dulum musyurukuL dlmunu Llduk
LerduuL sLrukLur lnuL yung Lerdlferensluslkun.
OrlenLusl subyek leblh beruu efekLlf dun normuLlf
durludu kognlLlf.
MusyurukuL dun lndlvldunyu Leluh memunyul
erhuLlun dun mlnuL Lerhudu slsLemollLlk.
1lduk udu kelnglnun unLuk menllul, meneluuh uLuu
buhkun mengkrlLlsl.
lrl-clrl buduyu ollLlk PurLlslun
lrekuensl orlenLusl ollLlk sebugul obyek umum,
obyek-obyek lnuL, ouLuL dun rlbudl sebugul
urLlslun ukLlf mendekuLl suLu.
enLuk kulLur dlmunu unggoLu-unggoLu musyurukuL
cenderung dlorlenLuslkun securu eksllslf Lerhud slsLem
ollLlk securu komrehenslf dun Lerhudu sLrukLur dun
roses ollLlk serLu udmlnlsLruLlf (usek lnuL dun
ouLuL
AnggoLu musyurukuL urLlsluLlf Lerudu obyek ollLlk.
Meruukun Lle buduyu yung ldeul.
lndlvldu dun musyurukuLnyu mumu memulnkun erun
ollLlk bulk dulumroses lnuL (beruu emberlun
dukungun uLuu LunLunun Lerhudu slsLemollLlk)
muuun dulum roses ouLuL (meluksunukun, menllul
dun mengkrlLlk Lerhudu kebl|ukun dun keuLusun
ollLlk emerlnLuh).
lrl-clrl buduyu ollLlk Sub|ek-Puroklul
uduyu ollLlk yung sebuglun besur Leluh
menoluk LunLuLun musyurukuL feodul
uLuu kesukuun.
1eluh mengembungkun keseLluun
Lerhudu slsLem ollLlk yung leblh
komlek dengun sLrukLur emerlnLuh
usuL yung berslfuL khusus.
enderung mengunuL slsLem
emerlnLuhun senLrullsusl.
lrl-clrl buduyu ollLlk Sub|ek-PurLlslun
Sebuglun besur musyurukuLnyu Leluh
memunyul orlenLusl lnuL yung berslfuL
khusus dun serungkulun rlbudl sebugul
seorung ukLlvls.
Sebuglun kecll lulnnyu Lerus berorlenLusl
ke uruh sLrukLur emerlnLuh yung oLorlLer
dun securu reluLlf memunyul serungkulun
orlenLusl rlbudl yung uslf.
lrl-clrl buduyu ollLlk Puroklul-PurLlslun
erluku dl neguru-neguru berkembung
yung musyurukuLnyu mengunuL buduyu
dulum sLrukLur ollLlk uroklul, LeLul
unLuk keselurusun dlerkenulkun normu-
normu yung berslfuL urLlslun.
8eberapa 8eberapa clrl clrl buoaya buoaya polltlk polltlk |noonesla |noonesla
menurut menurut Rusaol Rusaol Kantaprawlra Kantaprawlra : :
1. Aoanya sub buoaya 8u5cu|ture) yang banyak oan
beraneka ragam. Hal lnl olsebabkan ol |noonesla
terolrl oarl banyak suku, yang maslng-maslng suku
memlllkl buoaya senolrl-senolrl.
2. Sltat lkatan prlmorolal yang maslb kuat yang
olkenall melalul lnolkator berupa sentlmen
keoaeraban, kesukuan oan keagamaan.
3. Kecenoerungan buoaya polltlk |noonesla yang
maslb kukub paoa sltat paternallstlk.
4. 8uoaya polltlk |noonesla bersltat paroklal-subjek
ol satu plbak oan buoaya partlslpan ol laln plbak.
8eberapa 8eberapa clrl clrl buoaya buoaya polltlk polltlk |noonesla |noonesla
menurut menurut Attan Attan Gattar Gattar : :
1. Hlrarkl yang Tegas
Sebaglan besar masyarakat |noonesla bersltat
blrarkls yang menunjukkan aoanya pembeoaan
atau tlngkatan atas oan bawab.
2. Kecenoerungan Patronage
Yaltu kecenoerungan pembentukan pola
bubungan patronage, balk ol kalangan penguasa
oan masyarakat atau pola bubungan patro-cllent.
3. Kecenoerungan Neo-Patrlmonlallstlk
Dlkatakan kecenoerungan Neo Patrlmonlallstlk
karena negara memlllkl atrlbut atau kelengkapan
yang suoab mooern oan raslonal, tetapl maslb
juga memperbatlkan atrlbut yang prlmorolal.
Darl Darl paparan paparan ol ol atas atas, , oapat oapat oltarlk oltarlk suatu suatu
pemabaman pemabaman babwa babwa buoaya buoaya polltlk polltlk masyarakat masyarakat
|noonesla |noonesla memlllkl memlllkl clrl clrl- -clrl clrl sebagal sebagal berlkut berlkut : :
|noonesla menganut buoaya polltlk yang
bersltat Paroklal-Subjek ol satu plbak oan
buoaya partlslpan ol plbak laln.
Slkap lkatan prlmoolallsme maslb sangat
mengakar oalam masyarakat |noonesla.
Maslb kuatnya paternallsme oalam buoaya
polltlk |noonesla.
Macam Macam- -macam macam buoaya buoaya polltlk polltlk yang yang berkembang berkembang ol ol oalam oalam masyarakat masyarakat
|noonesla |noonesla oapat oapat olloentltlkaslkan olloentltlkaslkan sebagal sebagal berlkut berlkut : :
O 8uoaya polltlk ellt oan massa. 8uoaya polltlk ellt (terolrl oarl kaum
pelajar, mabaslswa, para sarjana oan orang-orang terololk yang cukup
memlllkl pemabaman oan kesaoaran polltlk seblngga memlllkl
pengarub oan leblb berperan oalam pemerlntaban) seoangkan buoaya
polltlk massa (mereka kurang memabaml polltlk seblngga muoab
terbawa arus).
O Menurut Herbert Feltb, slstem polltlk ol |noonesla oloomlnasl oleb
buoaya polltlk arlstokrat [awa oan wlraswasta |slam.
O Cllttort Geertz membagl buoaya polltlk ol |noonesla yang olpengarubl
oleb buoaya polltlk [awa menjaol 3, yaltu : prlyayl, santrl oan abangan.
O 8uoaya polltlk Naslonalls |slam oan Naslonalls Rellglus. Naslonalls
|slam, yaknl mereka yang melanoaskan orlentasl oan slkap polltlknya
beroasarkan nllal-nllal agama (|slam), seoangkan Naslonalls Rellglus,
yaknl mereka yang melanoaskan orlentasl oan slkap polltlknya leblb
paoa pabam naslonallsme kebangsaan.
$otiulituti engembugun
Buduyu olitih
Makna Sosa1sas kesadaran o1tk
M. 1uoun men|eluskun buhwu kesudurun ollLlk (pol|t|cal
awateoess) meruukun roses buLln yung menumukkun
kelnsyufun durl seLlu wurgu neguru ukun enLlngnyu
urusun keneguruun dulum kehlduun berneguru.
uvld LusLon dun ennls mengemukukun Luhuun dulum
roses soslullsusl ollLlk, yulLu:
u. engenulun oLorlLus melulul lndlvldu LerLenLu.
b. erkembungun erbeduun unLuru oLorlLus lnLernul dun
eksLernul.
c. engenulun mengenul lnsLlLusl-lnsLlLusl ollLlk yung
lmersonul.
d. erkembungun erbeduun unLuru lnsLlLusl-lnsLlLusl
ollLlk dun mereku yung LerllbuL dulum ukLlvlLus yung
dlsoslullsuslkun dengun lnsLlLusl-lnsLlLusl lnl.
Sosa1sas engembangan 8udaya o1tk
u. Soslullsusl ollLlk meruukun roses embenLukun slku dun
orlenLusl ollLlk udu unggoLu musyurukuL.
b. 1erluksununyu soslullsusl ollLlk sunguL dlLenLukun oleh
llngkungun soslul ekonoml dun kebuduyuun dlmunu suuLu
lndlvldu-lndlvldu duuL memeroleh engeLuhuun, nllul-nllul dun
slku-slku Lerhudu slsLem ollLlk musyurukuLnyu.
c. PerLumbuhun enduduk dl neguru-neguru berkembung duuL
melumuul kuuslLus mereku unLuk memodernlsusl keluurgu
Lrudlslonul lewuL lndusLrlullsusl dun endldlkun.
d. Selrlng LerduuL erbeduun yung besur dulum endldlkun dun
nllul-nllul Lrudlslonul unLuru |enls kelumln, sehlnggu kuumwunlLu
leblh eruL LerlkuL udu nllul Lrudlslonul.
e. Aduluh mungkln enguruh urbunlsusl yung selulu dlunggu
sebugul suLu kekuuLun erkusu unLuk mengembungkun nllul-nllul
Lrudlslonul.
erun $ertu Buduyu olitih
urtitipun
8entuk-bentuk artspas o1tk
u. KegluLun emlllhun, mencuku memberlkun suuru, sumbungun-
sumbungun unLuk kumunye, beker|u dulumsuuLu emlllhun, mencurl
dukungun bugl seorung culon, uLuu seLlu Llndukun yung berLu|uun
memenguruhl husll roses emlklrun.
T oTT|oq, mencuku uuyu-uuyu erorungun uLuu kelomok unLuk
menghubungl e|ubuL-e|ubuL emerlnLuh dun e|ubuL-e|ubuL
emerlnLuh dun emlmln-emlmln ollLlk dengun muksud
memenguruhl keuLusun-keuLusun mereku mengenul ersoulun-
ersoulun yung menyungkuL besur orung.
c. KegluLun orgunlsusl, menyungkuL urLlslusl sebugul unggoLu uLuu
e|ubuL dulumsuuLu orgunlsusl, yung Lu|uun uLumunyu dun eksllslL
dulummemenguruhl engumbllun keuLusun emerlnLuh.
d. Mencurl koneksl (cootact|oq), meruukun Llndukun erorungun yung
dlLu|ukun Lerhudu e|ubuL-e|ubuL emerlnLuh dun blusunyu dengun
muksud memeroleh munfuuL bugl hunyu suLu orung.
e. 1lndukun kekerusun (v|oleoce) sebugul uuyu unLuk memenguruhl
engumbllun keuLusun emerlnLuh dengun |ulun menlmbulkun
keruglun flslk Lerhudu orung-orung uLuu hurLu bendu.
$otiulituti olitih
{oliticul $ociulizution)
engertan Sosa1sas o1tk
eberuu engerLlun soslullsusl ollLlk oleh se|umluh uhll ollLlk, unLuru luln :
Mlchuel Rush dun Phllll AlLhoff, soslullsusl ollLlk uduluh roses
bugulmunu memerkenulkun slsLemollLlk udu seseorung dun
bugulmunu seseorung LersebuL menenLukun Lungguun serLu reuksl-
reukslnyu Lerhudu ge|ulu-ge|ulu ollLlk.
uvld LusLon dun 1uck ennls, soslullsusl ollLlk meruukun suuLu
roses erkembungun seseorung unLuk menduuLkun orlenLusl-
orlenLusl ollLlk dun olu-olu Llngkuh lukunyu.
RumlunSurbukLl, soslullsusl ollLlk sebugul suuLu roses embenLukun
slku dun orlenLusl ollLlk unggoLu musyurukuL.
1uck Pluno, mendeflnlslkun soslullsusl ollLlk sebugul suuLu roses
belu|ur dlmunu seLlu lndlvldu memeroleh orlenLusl-orlenLusl beruu
keyuklnun, erusuun dun komonen-komonen nllul emerlnLuhun dun
kehlduun ollLlk.
Almond dun Powell, mengurLlkun soslullsusl ollLlk sebugul suuLu roses
dlmunu slku-slku dun nllul-nllul ollLlk dlLunumkun keudu unuk-unuk
sumul mereku dewusu dun orung-orung dewusu LersebuL dlrekruL ke
dulumerunun-erunun ollLlk LerLenLu.
Mekansme Sosa1sas 8udaya o1tk
MenuruL RoberL Le vlne udu mekunlsme
embungunun buduyu ollLlk :
4 Imitasi, roses soslullsusl melulul enlruun
Lerhudu erlluku yung dlLumllkun lndlvldu-
lndlvldu luln.
4 Instruksi, ,mengucu udu roses soslullsusl
melulul roses embelu|urun formul,
lnformul muuun nonformul.
4 [tivasi, roses soslullsusl yung berkulLun
dengun engulumun lndlvldu.
^gen-agen Sosa1sas o1tk
4 Keluurgu
4 Sekoluh
4 Kelomok erguulun
4 Llngkungun ker|u
4 Medlu mussu
4 PurLul ollLlk
urtitiputi olitih
. PengerLlun PurLlslusl PollLlk
KegluLun yung dllukukun oleh wurgu neguru bulk
securu lndlvldu muuun securu kolekLlf, uLus dusur
kelnglnun sendlrl muuun uLus dorongun durl lhuk
luln yung Lu|uunnyu unLuk memenguruhl
keuLusun ollLlk yung ukun dlumbll oleh
emerlnLuh, ugur keuLusun LersebuL
mengunLungkun.
z. enLuk-benLuk PurLlslusl PollLlk
Sumuel HunLlngLon dun 1oun M. Nelson
mengldenLlflkuslkun benLuk urLlslusl ollLlk :
4 KegluLun emlllhun
4 Lobbylng
4 KegluLun orgunlsusl
4 Mencurl koneksl
4 1lndukun kekerusun.