SHPENZIMET DHE T ARDHURAT

SHPENZIMET DHE T DARHURAT Si kemi par nga kapitujt e kaluar, pikpamja kejnsiane ishte se shteti mund t ket ndikim n prmasat e produktit aktual t ekuilibrit me an t ndikimit n elementet te ndryshme t shpenzimeve agregate. Kjo kaptin i kushtohet kryesisht analizs s pikpamjes kejnsiane t ndikimit t shpenzimeve n t ardhurat pra n GDP e ekuilibrit. Fillimisht do t shohim modelin t ardhurashpenzime t prcaktimit t GDP-s t

Shpenzimet agregate dhe GDP-real. Investimet dhe kursimi.

Modelet kejnsiane bazohen n nj varg supozimesh baz 1.Pagat dhe mimet supozohen fikse. Kjo nnkupton q jemi n periudha afatshkurtra dhe do ndryshimi t krkess, podhusit do ti pergjigjen me ndryshimin e sasis s prodhuar dhe jo me ndryshimin e mimeve. Kjo nnkupton gjithashtu q ekononomia funksionon n kushtet e prdorimit jo t plot t burimeve. 2.Abstragohet nga tregu i parave. 3.Konsumi dhe kursimet jan t lidhur pozitivisht me t ardhurat dhe pr thjeshtsi kto lidhje supozohen lineare.

4. Investimet dhe shpenzimet qeveritare supozohen autonome, pra t pavarura nga t ardhurat
5. Taksat supozohen gjithashtu t pavarura nga variablat ekonomik pikrisht pr t thjeshtuar analizn. 6. Eksportet supozohen autonome, ndrsa importet t varura drejtprdrejt nga t ardhurat. 7. Abstragohet nga rritja ekonomike. Ky supozim pajtohet me faktin q modeli operon vetm n periudha afatshkurtra.

 Sipas modelit t ardhura-shpenzime, ekuilibri makroekonomik arrihet kur shpenzimet e planifikuara (PE) barazohen me t ardhurat e planifikuara, ose produktin e planifikuar. Ndryshe, kjo do t thot se ekuilibri makroekonomik arrihet kur shpenzimet e planifikuara jan t barabarta me shpenzimet faktike (AE), prderisa kto t fundit jan gjithmon t barabarta me produktin e planifikuar.

 Megjithat, shpenzimet faktike nuk jan gjithmon t barabarta me shpenzimet e planifikuara. Nj nga arsyet kryesore t ktij mosbarazimi sht ndryshimi i inventarit t firmave.

Firmat mund t prfundojn me shtesa ose me paksime t padshiruara inventari.

 N figur shpenzimet e planifikuara jan matur n kurbn C+I (sht abstraguar nga shpenzimet qeveritare dhe nga eksporti neto), ndrsa vija me knd 450 shrben pr krahasimin e tyre me GDPreal.
Niveli i ekuilibrit i produktit total do t prcaktohet nga pikprerja e kurbs s shpenzimeve t planifikuara me vijn 450. N kt pikprerje sigurohet kushti i ekuilibrit PE = AE, domethn shpenzimet e planifikuara do t jen t barabarta me shpenzimet faktike, pra dhe me GDP real.

Prcaktimi i GDP me mnyrn t ardhura-

shpenzime
PE

C+I
C

I 450 Q* Qp GDP

 Krkesa agregate jepet nga barazimi : AD = C + I +G + X - Im, Ku X = eksporti, Im = importi. Oferta agregate, ose t ardhurat totale t planifikuara (produkti total ) mund t jepen nga barazimi: Y = C + S + TA ku: TA jan taksat. Pra, n ekuilibr do t kishim AD =Y,domethn
C + I + G + X + Im = C + S + TA dhe I + G + X = S + TA + Im (1)

 Investimet, shpenzimet qeveritare dhe eksportet quhen ndryshe hyrje n lvizjen ciklike shpenzime t ardhura. Ndrsa kursimet, taksat dhe importet quhen ndryshe dalje nga kjo lvizje ciklike.
N kt hap t analizs do t lm mnjan shpenzimet qeveritare (G), taksat (TA) eksportet (X) dhe importet (Im). N kto kushte barazimi (1) do t merrte formn: . I = S (2) Barazimi I = S shpreh nj kondit t ekuilibrit makroekonomik afatskurtr n kushtet e supozuara m sipr.

Prcaktimi i GDP s ekuilibrit me mnyrn I =S

S,I
A E

Investimet e paploanifikuara I Investimet e planifikuara

q*

q1

Qp

GDP real

 I vetmi nivel i ekuilibrit i GNP sht niveli q*, q i prgjigjet piks E ku kursimet e planifikuara jan t barabarta me investimet e planifikuara. Por kursimet faktike mund t ndryshojn nga kursimet e planifikuara dhe investimet faktike mund t ndryshojn nga investimet e planifikuara.

Njerzit mund t gabojn n parashikimet e tyre ose rrethana t caktuara mund t bjn q kto parashikime, pra pritjet e tyre t mos realizohen. Investimet faktike, pr shembull, jan t barabarta me investimet e planifikuara plus investimet e paplanifikuara.

 Investimet e paplanifikuara prfaqsojn pikrisht ndryshimet e padshiruara t inventarve.

Investimet faktike do t jen gjitmon t barabarta me kursimet faktike, ndrsa investime t planifikuara barazohen me kursimet e planifikuara vetm n nivelin e ekuilibrit t produktit t prgjithshm

Multiplikatori i shpenzimeve
Numri q luan rolin e shumzuesit t efektit fillestar quhet multiplikator. Pra, multiplikatori mund t llogaritet si raport i ndryshimit n GDP real me ndryshimin n shpenzimet e pavarura:
Multiplikatori = Y A
ndryshimi ne GDP real ndryshimi ne shpenzimet e pa var ura

 Ku Y prfaqson ndryshimin n produktin e prgjjithshm, ndrsa A prfaqson ndryshimin n shpenzimet autonome. Po marrim nj shembull. Supozojm se shpenzimet e pavarura q ndryshojn jan investimet, t cilat jan supozuar t pavarura nga t ardhurat. Pra, A = . Konkretisht, supozojm se firmat i rrisin shpenzimet e tyre pr investime pr blerje makinerish t reja, n masn 1 miliard .

 Po t supozojm nj MPC = 2/3, do t kishim nj rritje totale t shpenzimeve pra edhe t GDP,si m posht: 1 x 1 miliard = 1 miliard + 2/3x1 = 0,667 + (2/3)2 x 1 = 0,444 + (2/3)3 x1 = 0,296 + + . . . . . . 1 x 1 miliard 3,0 miliard 1-2/3

Pas disa transaksionesh marrim formulen e multiplikatorit

S =
1 1 - MPC

Shuma e plot e t e t ans s majt do t jet e barabart me 1

1 - MPC

x 1mld =

12/3

x 1 mld

Meqense MPC + MPS = 1 dhe MPS = 1 MPC, athere mund t shkruajm

S =

1 1 - MPC

1 MPS 1 1 - MPC 1 x I MPS

Ather GDP =

x I =

 Po vazhdojm me paraqitjen grafike t multiplikatorit t shpenzimeve, duke marr pr ilustrim nj shembull numerik. Pr thjeshtsi po prdorim mnyren I = S t prcaktimit t GDP-s. Supozojm se GDP e ekuilibrit sht 45 miliard . Supozojm gjithashtu nj shtes t shpenzimeve t pavarura pr investime n masn 1 miliard , pra nj rritje t tyre nga 10 miliard n 11 miliard .

Supozojm m tej q MPC = 4/5. Sipas formuls (3) do t kemi:

GDP =

1 MPS

x=

1 1/5

x1 mil = 5 mil

Pra, GDP e ekuilibrit pas rritjes s investimeve do t jet: GDP2 = GDP1 + GDP = 45 miliard + 5 miliard = 50 miliard .

Multiplikatori i shpenzimeve
S,I S

11 E 10

I I

45

50

GDP real

 Multiplikatori i investimeve varet pozitivisht nga prirja marxhinale pr konsum. Ai varet pozitivisht edhe nga zgjatja e kohs. Ktej del se duhet dalluar multiplikatori i nj periudhe t dhn kohe, q quhet multiplikatori i periudhs, nga multiplikatori i plot. Multiplikatori i periudhs sht veanrisht i rndsishm pr politikant, t interesuar pr rezultatet e fushatave elektorale.

Multiplikatort e politiks fiskale

Fillimisht po analizojm efektin e shpenzimeve qeveritare duke ln mnjan efektin e taksave. Shpenzimet e planifikuara do t prbheshin tashm nga tre elemente: PE = C + I + G.

Grafikisht produkti total i ekuilibrit tashm do t prcaktohet nga pikprerja e kurbs PE = C + I + G me vijn 450, si n figur. Kurba C + I + G prfitohet nga kurba C + I duke e zhvendosur kt t fundit paralelisht lart n masn G, prderisa G supozohet autonome, pra e pavarur nga t ardhurat. Pika E prfaqson pikn e ekuilibrit.

 Rritja e G do t zhvendoste lart kurbn C + I + G dhe efekti i ndryshimit t G n GDP do t jet i ngjashm me efektin e ndryshimit t investimeve. Ndodh i njjti proces multiplikimi si n rastin e investimeve.
Prcaktimi i produktit total t ekuilibrit me prfshirjen e shpenzimeve qeveritare
PE

C+I+G
E C +I C

450

Q*

Qp

GDP real

1 5 1 4/ 5

Multiplikatori i shpenzimeve qeveritare tregon 1 se sa rritet GDP si rezultat i rritjes me nj njsi monetare t shpenzimeve qeveritare pr mallra dhe shrbime. Ashtu si dhe multiplikatori i shpenzimeve t pavarura n prgjithsi, ai do t jepej nga formula. sg =
1 1-MPC

 Shembull. Supozojm se qeveria i rrit shpenzimet pr mbrojtje me 100 milion . Prirja marxhinale pr konsum sht 4/5. T gjendet shtesa e GNP.

Zgjidhje: sg =

1 1 4/5

=5

GDP = sg x G = 5 x 100 milion = 500 milion

Multiplikatori I politiks fiskale

PE
E 100 C +I+G

C +I+G
E 500 450 Q Q

GDP real

Multiplikatori i taksave
Multiplikatori i taksave (st) tregon se sa paksohet GNP si rezultat i shtimit me nj njsi monetare t taksave. Multiplikatori i taksave ndryshon nga dy pikpamje nga multiplikatori i shpenzimeve. S pari, multiplikatori i taksave shpreh lidhjen negative midis ndryshimit t taksave dhe ndryshimit t GNP. S dyti, Multiplikatori i taksave sht m i vogl se multiplikatori i shpenzimeve. Shkaku qndron tek efekti fillestar i ndryshimit t taksave n shpenzimet pr konsum, pra edhe n GDP.

 Shtimi i taksave padyshim q pakson n t njjtn mas t ardhurat e disponueshme, prderisa GDP =YD + TA. Por YD = C + S. Domthn, jo e gjith masa e paksimit t t ardhurave t disponueshme, por vetm nj pjes e saj, q i prjgjigjet MPC, reflektohet si paksim i konsumit.
Pra, C = MPC x TA .Ndrkoh, kujtojm q efekti fillestar i ndryshimit t shpenzimeve t pavarura reflektohej n mas t plot si ndryshim i GDP. Efektet sekondare t ndryshimit t taksave n GDP jan t njjta me ato t analizuara n rastin e multiplikimit t shpenzimeve.

N kto kushte, st = MPC x Se =

MPC 1 - MPC

Nga formula duket qart se st < se prderisa MPC < 1 Shembull: kemi t dhn q TA = - 30 milion ; MPC = 2/3; G = dhe nga kjo gjejm GD Zgjidhje: YD = -TA= -(-30) = 30 milion 2/3 MPC GDP = st x YD st = = =2 1- MPC 1- 2/3 GDP = 2 x 30 milion = 60 milion

 Pr t gjetur efektin neto t politiks fiskale, duhet t krahasojm efektin e shpenzimeve qeveritare me efektin e taksave. N rastin kur e gjith rritja e G do t prballohej nga rritja e TA, pra ne rastin e buxhetit t balancuar, multiplikatori i politiks fiskale do t jepej si m posht.

ku: Sb sht multiplikatori i buxhetit t balancuar. Pra multiplikatori i buxhetit t balancuar sht i barabart me 1.

Vlera e multiplikatorit varet pozitivisht nga vlera e MPC. Pra rritja e MPC po t qendronim brenda formuls s multiplikatorit, do t rriste efektin e ndryshimit t nj shpenzimi t pavarur n GDP. Mgjithat po t dalim jasht formuls s multiplikatorit, problemi nderlikohet.

Rritja e MPC do t thot ulje e MPS, pra paksim i kursimit, domethn edhe paksim i invetimeve, n kushtet kur I = S.

Pra efekti i drejtprdrejt i rritjes s MPC sht rritja e GDP-s, por n mnyr t trthort rritja e MPC ndikon n uljen e GDP-s, pr shkak se ulet MPS dhe kjo bn q t uln investimet. Kjo lidhje mund t shihet edhe nga pikpamja e kundrt. Rritja e MPS do t thot rritje e kursimeve dhe n kushte t caktuara edhe rritje e investimeve, domethn edhe rritje e GDP-s.

 N modelin q po analizojm investimet jan supozuar t pavarura nga t ardhurat. N kt model rritja e MPS do te kishte vetm efekt negativ tek GDP.
Kjo duke u nisur nga fakti se rritja e MPS nnkupton uljen e MPC, dhe n kushtet kur kursimet nuk prdoren pr investime ather GDP do t ult. Kjo ndryshe quhet si paradoksi i kursimeve, i cili paraqet zvoglimin e GDP-s si rezultat i rritjes s kursimit n kushtet kur investimet nuk varen nga t ardhurat (kursimet).

 Nj rezultat i till paradoksal ka vend vetm n situata recesioniste ku rritja e investimeve sht e vshtir. Prkundrazi, n kushtet e nj ekspansioni ekonomik rritja e kursimeve do t shpinte n rritjen e prodhimit (GDP) pr shkak t rritjes s mundsive pr investime. Grafikisht paradoksi i kursimit mund t paraqitet n

Paradoksi i kursimt

S,I S 100 300 O GDP real S

Multiplikatori i ekonomis s hapur

Dihet fakti se do vend sht i lidhur me vende t tjera prmes marrdhniesh t shumta ekonomike, ku rndsi t vaant ka eksporti dhe importi i mallrave dhe shrbimeve. N qoft se shpenzimeve t brendshme (C + I + G) u shtojm vlern e eksporteve (X) dhe u zbresim vlern e importeve (I), do t marrim Spenzimet e Prgjithshme t Planifikuara (TPE).

Pra do t kishim

TPE = C + I + G + Nx

Prfshirja e eksportit neto si element i shpenzimeve totale grafikisht paraqitet n figurn 4.7

Ekuilibri arrihet n pikn E, ku kurba TPE pret vijn me knd 450 . N pikprerjen e kurbs s shpenzimeve t prgjithshme me kurbn e shpenzimeve t brendshme eksporti sht i barabart me importin, pra X = Im ( n rastin ton kjo paraqet edhe pikn e ekuilibrit). N t majt t ksaj pike, X > Im dhe n t djatht t saj X < Im. N rastin e par ekonomia sht n zgjerim, ndrsa n rastin e dyt n ngushtim.

Prcaktimi i GDP-s s ekuilibrit n nj ekonomi t hapur

TPE C+I+G E Nx C+I+G+NX

450 20 GDP real

 Sikurse vrehet nga figura kurba e krkess agregate (C + I + G + Nx) ka pjerrtsi m t vogl se kurba e krkess s brendshme (C + I + G). Kjo duke u nisur nga fakti se nj pjes e shpenzimeve shkon pr importe. Vrtetohet nj lidhje e drejtprdrejt midis importeve dhe t ardhurave. Pra, me rritjen e t ardhurve rritet edhe importi.
Prirja marxhinale pr import (MPM) tregon rritjen e importeve pr do njsi monetare t rritjes s GDP. Esht pikrisht prirja marxhinale pr import q ndryshon pjerrtsin e vijs s shpenzimeve dhe q njkohsisht zvoglon multiplikatorin.

 Nga kjo q tham deri me tani mund t shkruajm formuln e multiplikatorit e ekonomis s hapur

Sikurse shihet nga formula multiplikatori i nj ekonomie t hapur sht m i vogl se multiplikatori i nj ekonomije t mbyllur.

 Sipas shum ekonomistve modeli kejnsian i multiplikatorit vuan nga nj varg kufizimesh.
S pari; modeli sht i zbatueshm vetm n periudha afatshkurtra, por n periudha afatshkurtra nuk sht gjithmon e leht t parashikohen efektet e politikave makroekonomike. S dyti, modeli sht i zbatueshm vetm pr periudha recesioniste. S treti, modeli kejnsian nxjerr jasht analizs problemin e inflacionit. S katerti, modeli i multiplikatorit nuk mban parasysh influencn e paras n variablat reale t ekonomis.