Methodologie Masterproef

Les 1

20 oktober 2011

Methodologie Masterproef - Les 1

Welkom
Koen.Nevens@vub.ac.be - geen VUB-kantoor

Assistenten: Elisabeth.Alofs@vub.ac.be (PRIR) Matthias.Gesquiere@vub.ac.be (ECOR) Kamain.Man@vub.ac.be (STBR) Helena.Mampaey@vub.ac.be (IERE) Sounia.Mourabit@vub.ac.be (IERE) Boris.Reynaerts@vub.ac.be (STRA) Kristel.Rossignol@vub.ac.be (FISR) Evelien.Timbertmont@vub.ac.be (SORE) Tom.Wera@vub.ac.be (ECOR) Spreekuren

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 2

Doelstelling v/h opleidingsonderdeel

1ste idee:
voorbereiding masterproef = onderzoeksplan Lange termijn: kennis + vaardigheden wetenschapsmethodologie => rechtswetenschapper worden

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 3

Waarom wetenschapsmethodologie?

Master:
academische opleiding = zelfstandige beoefening v/d (rechts)wetenschap
=> hoog niveau van kennis en competentie ambiren, hetgeen moet blijken uit het niveau van de afgelegde masterproeven
(MvT, Parl. St. Vlaams Parlement 2002-2003, nr. 1571/1, 41)

=> [The masters] licence is an acknowledgement of research skills and abilities () It is intended to help the student acquire the necessary skills and capacities to undertake a substantial piece of coherent research
(Hart, Doing your masters dissertation, Londen, Sage, 4-5)

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 4

Waarom wetenschapsmethodologie? (2)

Masterproef = bewijs (Art. 3, 9de streepje Decr. Vl. 4 april 2003)

=> blijk geven van een analytisch en synthetisch vermogen of van een zelfstandig probleemoplossend vermogen op academisch niveau => moet een algemeen kritisch-reflecterende ingesteldheid of een onderzoeksingesteldheid weerspiegelen => (The students) dissertation is the physical evidence that (he has) acquired and been able to apply at an appropriate level and in an appropriate way (his) learning so as to be accredited as a competent researcher
(Hart, Doing your masters dissertation, Londen, Sage, 2005, 8).

Concreet? Scriptie van 40 60p. in huisstijl VUB

(cf. reglement masterproef rechten)

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 5

Organisatie van het OO

3 HOC + 3 POs + Onderzoeksplan
Tien stappen:
1. 3 HOC in 1ste semester (20/10, 25/11 en 07/12) 2. Keuze onderwerp (30/11) 3. Voorbereidende paper mbt onderwerp: beknopte literatuurstudie (30/11) 4. 1ste PO (week 12-13 1ste sem.) 5. Tussentijds plan: afbakening onderwerp en onderzoeksvraag(26/02) 6. 2de PO (1ste helft maart) 7. Tussentijds plan: uitwerking methodologie (15/04) 8. 3de PO (2de helft april) 9. Definitief onderzoeksplan (15/05) 10. Eindexamen: mondeling = verdediging onderzoeksplan

Quotering: (PO = /10) + (Eindexamen = /10) = (Eindscore = /20)

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 6

Wat met promotor?

1e PO: assistent doet vrijblijvende suggestie Tussentijdse plannen: rapportage over zoektocht naar promotor Controleblad (cf. pointcarr): bijhouden en inleveren samen def. OP Definitief onderzoeksplan: gemotiveerd voorstel van promotor Opgelet: Zoeken en vinden promotor = eigen verantwoordelijkheid Reel probleem? Koen.Nevens@vub.ac.be

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 7

In deze eerste les

1. Bestaat rechtswetenschap?
Cf. Th. Ulen: should there be a nobel prize in legal science? (2002 U. Illinois L. Rev. 875) ~ 3e bac.: Introduction la science du droit (prof.dr. S. Gutwirth) To say that an academic study is scientific is frequently taken to be a way of praising that study and of contrasting it to the unscientific methods that may be taken to characterise less praiseworthy scholarship

2. Toelichting over opzetten onderzoek

- kiezen en afbakenen v/e onderwerp - formuleren onderzoeksvraag

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 8

Volgende lessen

1. Bepalen & uitwerken methodologie v/h onderzoek (25/10)

- macro: toelichting bij verschillende onderzoeksmethodes (rechtshistorisch, rechtssociologisch, rechtseconomisch,) - micro: ~ Rechtsmethodologie I = praktijk v/h zoeken en vinden van bronnen

2. Schrijven als (rechts)wetenschapper (07/12)

- masterproef = correcte wetenschappelijke taal - ~ Rechtsmethodologie II

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 9

In deze eerste les

1. Bestaat rechtswetenschap?

2. Toelichting over opzetten onderzoek

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 10

Bestaat rechtswetenschap?
JA!
Rechtswetenschap = Rechtsleer (S. Gutwirth, NjW 2007, 674)
Rechtsleer = aspecten van het recht op exhaustieve, structurerende wijze, ordenende en systematische wijze compileren, beschrijven en interpreteren

NEE!
Rechtsleer = kunst/kunde (P. Koschaker, Europa en het Romeinse recht, Deventer, Tjeenk
Willink, 1997, 323) Gemeten naar het moderne wetenschapsbegrip is deze rechtsdogmatiek, die sinds de commentatoren de kern van het juridisch onderwijs aan de universiteiten vormt, geen wetenschap, aangezien zij de waarheid niet moet opsporen, maar deze reeds aangereikt krijgt in de haar op autoritaire wijze ter bewerking gegeven rechtsstof, die zij rationeel tracht te ordenen en te begrijpen. Maar dit soort werk is scholastiek in middeleeuwse zin. En scholastiek is de systematische rechtsdogmatiek tot op de dag van vandaag gebleven. Zij gaat immers uit van een geldend recht, dat alleen ex autoritate kan bestaan ()
Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 11

Bestaat rechtswetenschap? (2)

Tussenpositie Recht als kunst & wetenschap
(M. Storme en F. Fleerackers in Recht en vorming, Brussel, Larcier, 2003)

- Kunst, want creatie van regels ter ordening maatschappij - Wetenschap, want streven naar kennis mbt rechtsverschijnselen

Fleerackers: ambigue situatie

- jurist = artistiek wetenschapper/ wetenschappelijk kunstenaar - jurist = beoefenaar objectgerichte, zuivere wetenschap

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 12

Bestaat rechtswetenschap? (3)

Twee kanttekeningen:

a. Rechtswetenschap is behoorlijk nieuw begrip b. Dominantie moderne wetenschapsbegrip

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 13

Rechtswetenschap als nieuw begrip

- B./Fr.: rechtsleer/(rechts)doctrine
cf. Pandectes Belges, v doctrine

- Rechtswet. = made in Germany (P. Koschaker, p. 204) ~ Savigny (doctrine = wissenschaftliches Recht)
=> wetenschappelijke/historische school = rechtshistorische methode

- Rome = bloeiende rechtswetenschap

=> anachronisme
Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 14

Bestaat rechtswetenschap? (4)

Twee kanttekeningen:

a. Rechtswetenschap is behoorlijk nieuw begrip b. Dominantie moderne wetenschapsbegrip

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 15

Moderne wetenschapsbegrip
18e-19e E. - objectieve waarnemingen i/d natuur
= werkelijkheid als objectief kenbaar => absolute waarheden (statische waarheden [Fleerackers])

- experimentele methode
= Scheiding object/subject => wetenschapper als unprejudiced observer of nature -

nieuwe kennis = ontdekking

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 16

Moderne wetenschapsbegrip (2)

Recht(sleer):
- geen objectieve waarnemingen in natuur
G. De Geest (NJB 2004, 59): wg. & rs. als empirisch materiaal B. Bouckaert & M. Van Hoecke: descriptieve publicaties = wetenschap

- geen absolute waarheden

B. Bouckaert: alle stellingen vallen of staan met de opinies van de wetgever of rechtsprekende instanties

- geen scheiding object/subject

= rl. als rechtsbron (<-> Savigny: suggesties die pas recht worden bij overname) = interpretaties/stellingnames rl. = pol.-mtsch. keuzes gecamoufleerd als wetenschap B. Latour en K. Popper: objectiviteit is resultante van een proces; objectiviteit niet op individueel niveau v/d wetenschapper Recht als axiomatisch-logische wetenschap: ~meetkunde

- nieuwe kennis?
= rechtsleer: interpretatieve praktijk (hermeneutica) = blik naar verleden
(Goetschalckx, in Recht en literatuur, Brugge, die Keure, 2007)

= rechtsleer: veeleer streven naar inzicht much activity in the humanities is concerned to rediscover and re-interpret what once was known but has subsequently been forgotten. A better word for this is scholarship, with its emphasis less on new knowledge than on fresh understanding (K. Thomas, What are universities for?, Times Literary Supplement, 7 May 2010) Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 17

Moderne wetenschapsbegrip (3)

K. Popper

(The logic of scientific discovery [1935])

= falsificatie (tegenbewijs) => ware wetenschap zoekt naar gebeurtenissen die niet verklaard kunnen worden door de bestaande theorie (Vangeebergen en Van Daele, RW 2008-2009, 987) => geen eeuwigdurende absolute waarheid
Vb. geen enkel deeltje sneller van licht (A. Einstein)

Opgelet: tegenbewijs kan teken zijn dat er iets fout is, maar niet per se de theorie Vereiste: expliciteren denkproces = assumpties/premisses, onderzoeksvraag, hypotheses, onderzoeksmethode
Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011 p. 18

Moderne wetenschapsbegrip (4)

Th. Kuhn (The structure of scientific revolutions [1962])

= Paradigmawijzigingen
Paradigma = prevailing combination of theory, standards and acceptable methodes of investigation and confirmation in an scientific community
Vb. uit astronomie: - Aarde centraal (Aristoteles, Ptolemaeus) - Zon centraal, planeten in cirkel (Copernicus) - planeten in ellipsen (Kepler, Newton) [anomalie: Mercurius] - planeten volgen geodetische lijn ingevolge ruimtetijd-distortie (Einstein)
Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 19

Moderne wetenschapsbegrip (5)

Paradigmas in het recht?
Algemene rechtstheoretische paradigmas
(Van Hoecke, TPR 2009, 664-665, nr. 84)

- conceptie v/h recht: scheiding recht/moraal-religie - gemeenschappelijke rechtsbronnentheorie (wet>rechtspraak, wet>gewoonte, supranationaal>nationaal) - algemeen aanvaarde interpretatiemethoden (?) en gedeelde argumentatietheorie - gemeenschappelijk wereldbeeld: rationalisme, individualisme, positivisme

Concretere voorbeelden
- H. Cousy, Paradigmawijzigingen in het insolventierecht? (in LA E. Wymeersch, Apen, Intersentia, 2008) => van strenge houding tav falende debiteuren (executie op persoon, later op persoonlijk vermogen) naar vergoedende en verdelende rechtsvaardigheid (o.a. collectieve schuldenregeling, WCO) - K. Nevens, De arbeidsrelatie, de zelfstandige en de ondernemer (Brugge, die Keure, 2011) => arbeidsrecht = recht werkgevers-werknemers (onder gezag), maar arbeidsrechtelijke bescherming voor zelfstandigen? Aanpassen conceptie arbeidsrecht => zelfstandige = ondernemer: realiteit is anders: niet elke zelfstandige is ondernemer
Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 20

In deze eerste les

1. Bestaat rechtswetenschap?

2. Toelichting over opzetten onderzoek

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 21

Onderwerp kiezen
Onderwerp => inspiratiebronnen, relevante ervaringen, specifieke interesses, enz. Moet dit worden toegelicht in onderzoeksplan? NEE! Want keuze onderwerp is uiting academische vrijheid, altijd persoonlijk getint en hoeft gewoonweg geen bijzondere motivering Om creatief, onorthodox en ongebonden onderzoek te kunnen doen, moet de wetenschapper ruimte gelaten worden om te doen wat hij/zij leuk en belangrijk vindt
(J. Wendt, De methode der rechtswetenschap vanuit kritisch-rationeel perspectief, Zutphen, Uitgeverij Paris, 2008,109)

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 22

Onderwerp afbakenen!

Onderwerp kiezen = eenvoudig <-> Onderwerp afbakenen = zwoegen en zweten => verkennende literatuurstudie om eerste inzicht te verwerven cf. voorbereidende paper => zoeken naar braakliggend terrein (betwist punt, onbeantwoorde vraag) = probleemstelling/formuleren onderzoeksvraag BELANGRIJK: toelichting geven in onderzoeksplan: juridisch-maatschappelijke context en relevantie van afgebakend onderwerp/onderzoeksvraag => paradigmas, premisses, hypotheses expliciteren = ook zeggen wat niet in vraag wordt gesteld, wat niet wordt onderzocht

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 23

Onderwerp afbakenen (2)

Een (goed) voorbeeld: 1. Basiswet Rechtspositie Gedetineerden 2005: hoofdstuk over gevangenisarbeid
De publicatie van de Basiswet van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden kan gerust een mijlpaal in de penitentiaire geschiedenis van Belgi worden genoemd, ook al is deze wet nog niet geheel in werking getreden. Het zal de aandachtige lezer van het Belgisch Staatsblad niet ontgaan zijn dat deze wet ook een hoofdstuk inzake arbeid omvat.

2. Arbeidsrechtelijke positie gedetineerden? Eerste literatuurstudie

=> Al veel geschreven over socialezekerheidspositie gedetineerden, maar over arbeidsrechtelijke aspecten van gevangenisarbeid: niets The regulation of prisoners work is a topic about which labour law knows relatively little (C. Fenwick, Regulating prisoners labour in Australia: a preliminary view, Melbourne, 2004, http://ssrn.com/abstract=556681)

3. Probleemstelling/ Onderzoeksvraag:
In deze studie ga ik na welke arbeidsrechtelijke bescherming gedetineerden genieten wanneer zij gevangenisarbeid verrichten

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 24

Onderwerp afbakenen (3)

4. Afbakenen!
- Hoewel penologische aspecten aangeraakt zullen worden, betreft het een juridisch onderzoek - In dit onderzoek betrek ik enkel de arbeidsreglementering, met inbegrip van de loonreglementering. De vraag of en zo ja, in welke mate gedetineerden toegang hebben tot de sociale zekerheid wordt niet bestudeerd. - Het past ook te duiden wat precies wordt bedoeld met gevangenisarbeid. Hierbij kan onmiddellijk worden aangegeven dat personen die een werkstraf ondergaan uiteraard geen gevangenisarbeid verrichten. () - In deze studie richt ik me () op de gevangenisarbeid die door de overheid wordt georganiseerd. Ik viseer niet alleen de situatie waarbij de overheid zelf als werkgever optreedt, maar ook die gevallen waarin de overheid een faciliterende rol speelt door de arbeid van gedetineerden aan derden ter beschikking te stellen. Deze arbeid kan zowel intra muros als extra muros worden verricht of ter beschikking gesteld.

5. Relevantie v/h onderzoek en v/d onderzoeksvraag

(sociale) grondrechten van gedetineerden: van feitelijke onbewaamheid naar rechtspositionele benadering beperking van detentieschade en normalisering: nood aan billijke arbeidsvoorwaarden privatisering en organisatie v/d gevangenisarbeid: druk op arbeidsvoorwaarden verbod op dwangarbeid = protection par ricochet

Thans moet men erkennen dat, behoudens gerechtvaardigde inperkingen, elke gedetineerde zijn sociale grondrechten behoudt. Enkele van deze sociale grondrechten, zoals het recht op arbeid, het recht op billijke arbeidsvoorwaarden en het recht op een billijke beloning, worden geconcretiseerd in het arbeidsrecht. Het is dus passend na te gaan of en in hoeverre zekere arbeidswetgeving van toepassing is op arbeidende gedetineerden. Het antwoord op deze vraag is ook interessant in het licht van penologische beginselen zoals de beperking van detentieschade en de normalisering van het gevangenismilieu, die overigens in internationale teksten zoals de UN SMR en de EPR, zijn verankerd. De effectieve toepassing van deze niet bindende minimumregels is volledig afhankelijk van de aanvaarding of incorporatie in het nationaal recht. In de veronderstelling dat een grotere betrokkenheid van de private sector bij de organisatie van de gevangenisarbeid inderdaad ten gunste komt aan de gedetineerden, dan moet toch vermeden worden dat gedetineerden als goedkope arbeidskrachten zouden worden ingeschakeld en aan onbillijke arbeidsvoorwaarden en omstandigheden worden onderworpen. Ook daarom is het relevant na te gaan of zekere arbeidswetgeving van toepassing is op werkende gedetineerden. Daarbij zal onmiddellijk blijken of het Belgische recht in overeenstemming is met de internationale verdragen inzake het verbod op dwangarbeid en in het bijzonder met IAOConventie nr.29. Dit verdrag mag misschien wel directe werking ontberen, het ECSR vroeg reeds aan de Belgische regering of de arbeidsomstandigheden van gedetineerden tewerkgesteld ten behoeve van priv-ondernemingen vergelijkbaar zijn met deze van vrije werknemers.

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 25

Onderwerp afbakenen (4)

Een minder goed vb. - Masterproef met als titel Bewijs in arbeidsovereenkomstenrecht - Volledige schets onderzoek op n bladzijde (!) in de inleiding:
Het bewijsrecht is het geheel van regels () het openbare of dwingend recht karakter van vele sociaalrechtelijke wetsbepalingen staat tegenover de individuele belangen van de werknemer en de werkgever in een geschil. Om aan deze onderscheiden belangen tegemoet te komen, heeft men in het sociale recht afwijkingen voorzien op het bewijs zoals voorzien in het burgerlijk recht() In hetgeen volgt, wordt getracht een zo volledig mogelijk overzicht te geven van het bewijsrecht in het arbeidsovereenkomstenrecht en wordt achtereenvolgens het volgende besproken: () Daarbij staat de kwestie van het geoorloofd bewijs centraal () Op dat vlak is er sprake van een kentering in de rechtspraak sinds het cassatiearrest van 14 oktober 2003

Kritiek? 1. Afbakening onderwerp: Arbeidsovereenkomstenrecht? Sociale recht (sic)? Een zo volledig mogelijk overzichtmaar licht aan einde tunnel: geoorloofd bewijs 2. 3. 4. Relevantie onderzoek: Cass. 14/10/2003 = kentering: verdere toelichting/situering? Bewijsregels in arbeidsrecht = burgerlijk recht: Is dit een premisse of een hypothese? Wat is nu de probleemstelling/onderzoeksvraag???
p. 26

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

Onderzoeksvraag
Typologie 1. 2. 3. Descriptief (beschrijvend onderzoek)
[wetenschap?]

Vb. Aan welke zijde van de rijbaan moeten bestuurders in het wegverkeer rijden?

Classificatie (definirend/conceptueel onderzoek)

Vb. Is een plein een rijbaan waar bestuurders uiterst rechts moeten rijden?

Comparatief (vergelijkend onderzoek)

Vb. Aan welke zijde van de rijbaan moeten bestuurders in het wegverkeer rijden in Belgi en in het VK? Aan welke zijde moeten bestuurders rijden op een plein in vergelijking met een rijbaan?

4.

Evaluatief (wenselijkheids-/efficintieonderzoek)

[juridisch?]

Vb. Rijden bestuurders in het VK aan de juiste kant? Zijn er minder verkeersongevallen in het VK doordat bestuurders links rijden?

5.

Declaratief (verklarend (grondslagen)onderzoek)

Vb. Waarom rijden bestuurders in het Verenigd Koninkrijk links en niet rechts zoals in Belgi en andere Europese landen?

6. 7.

Predictief (voorspellend onderzoek)

Vb. Zouden er minder verkeersongevallen zijn in Belgi mochten bestuurders links rijden?

Design (ontwerponderzoek)

[kunst?]

Vb. Welke aanpassingen moeten worden doorgevoerd aan de Wegcode teneinde het links rijden in te voeren?
Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 27

Onderzoeksvraag (2)
Belangrijk! - geen onverenigbaarheid tss. 2 types vragen
=> oplossing v.e. vraag vereist soms antwoord op andere, preliminaire vraag ! Expliciteren in onderzoeksplan

- stand van bestaande kennis determinerend voor type vraag dat nog antwoord behoeft
=> originaliteit/meerwaarde = vragen die nog niet zijn gesteld OF vragen waarom geleverde antwoorden nog steeds betwist zijn ! Belang voorafgaande (literatuur)studie ! Toelichten in onderzoeksplan
Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011 p. 28

Onderzoeksvraag (3)

Twee oefeningen om te besluiten

A. Draagmoederschap B. Ontslag om dringende reden

Methodologie Masterproef - Les 1 20 oktober 2011

p. 29