DOMOSDOSHMERI E BIZNESIT NDERKOMBETAR

1. Histori 2. Objekti i studimit te biznesit nderkombetar 3. Pse angazhohen firmat ne biznesin nderkombetar 4. Rruget e angazhimit ne biznesin nderkombetar 5. Ndikimet e jashtme ne biznesin nderkombetar 6. Globalizimi i tregjeve dhe i produkteve

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

Pyetje
Cfare kuptojme me globalizim Cfare njohurish keni per
Pompeun Perandorine Romake
2

Cfare informacioni keni per krizen ekonomike boterore 2008-2009 A ka rendesi cmimi nderkombetar i naftes per ekonomine lokale Cfare kuptojme me biznes nderkombetar
11/03/2012 Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

Histori Krijimi i Perandorise Romake

Qe prej krijimit te kufijve shteteror ne BND jane angazhuar si kombet dhe individet. Ne mjafte raste ai ka qene nje force kryesore ne formimin e kufijve dhe ne ndryshimin e historise boterore. Vertet marshuan legjionet romake, por perandoria romake i dedikohet jo kryesisht ushtrise. Romaket perdoren si nxitje paqen romake qe i siguronte tregtaret te udhetonin te sigurte ne rruget e ndertuara te mbajtuara e te mbrojtura nga legjionet e bashkuara. Perdorimi i monedhes se perbashket bente te mundur qe marreveshjet tregetare te zbatoheshin e te krahasoheshin ne te gjithe perandorine. Po keshtu zhvillimi sistematik i Romes ndikonte ne funksionimin e pazareve dhe ne uljen e pasigurive te biznesit.
11/03/2012 Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org 3

Histori Krijimi i Perandorise Romake

BND qe lulezoi brenda perandorise ndikoi per mire ne nivelin e jeteses dhe u be i ndjeshem edhe jashte. Qytete shtetet qe nuk benin pjese ne perandori u bene aleate te saj duke: paguar edhe taksa meqe perfitimet ishin me te medha se humbjet.

Rritja dhe zgjerimi i perandorise romake i dedikohet kryesisht zhvillimit te biznesit. Per ta mbajtur ne mjedis te tille te favorshem ne biznesin nderkombetar u deshen shume perpjekje dhe shpenzime te medha. Kur pirateria u rrit ne det Pompeu dergoi nje flote per ti nenshtruar ata dhe pas kersaj kosto e shperndarjes e produkteve ra ndjeshem.
11/03/2012 Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org 4

Histori Shkaterrimi i Perandorise Romake

Vertet fiset barbare e sulmuan perandorine romake por shkaterrimi i saj u be i mundur vetem kur: Perandoria ishte dobesuar ne themelet e saj Luftrat e brendshme e kishin dobesuar ate Kur ajo filloi te degjeneronte

Monedha e perbashket filloi te mos ishte me shume atraktive.

Komunikimi u veshtiresua Bashkepunimi me Romen nuk ishte me atraktiv dhe perfitues. Nga bashkepunimi me Romen kishte me shume shpenzime sesa perfitime.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

Histori

Ne te gjitha kohet sht bere krahasimi:

Perfitime dhe shpenzime Dhe kjo ka qene nje nga shtysat e biznesit nderkombetar.

Objekt i studimit te biznesit nderkombetar

Me vone kjo metode u perdor dhe nga Napoleoni duke perdorur bllokimet detare per te arritur synimet e tyre ekonomike.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

Objekt i studimit te biznesit nderkombetar

Cfare sht Biznesi Nderkombetar ?

Teresia e transaksioneve te biznesit private ose shteterore qe angazhojne dy ose me shume vende.

Pse perdoret Biznesi Nderkombetar ?

Kompanite private per te siguruar perfitime

Kompanite shteterore mund te kene synime te tjera vec perfitimeve.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

Objekt i studimit te biznesit nderkombetar Pse duhet te studioni Biznes Ndekombetar? Biznesi nderkombetar po perfshin nje pjese te madhe gjithnje ne rritje te biznesit ne bote.

Sot do te ishte e veshtire qe te gjenit nje kompani e cila nuk sht e perfshire ne konkurencen dhe ne ngjarjet boterore.
Pse perdoret Biznesi Nderkombetar ? Kur nje kompani hyn ne fushen e biznesit nderkombetar ajo haset me probleme te eksportit dhe te importit.Qe firma te operoje ne menyre efektive ajo duhet te beje dallimin midis kesaj tregtie dhe asaj vendase. Duhet te kuptoje kompleksitetin e tij.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

Objekt i studimit te biznesit nderkombetar

Kriza ne sistemin bankar ne USA Lufta ne Irak. Aktet terroriste Cmimi i naftes Automjeti Kompanite vendase Gjenerator

Makineri

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

Pse angazhohen firmat ne biznesin nderkombetar

Pse angazhohen firmat ne biznesin nderkombetar ? Te zgjerojne shitjet e tyre Te gjejne burime ne treg Te diversifikojne burimet per shitjet dhe furnizimet

Nga varen shitjet e nje kompanie ?

Interesi i konsumatoreve per produktin e saj

Gadishmeria e tyre per ti blere ato

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

10

Pse angazhohen firmat ne biznesin nderkombetar

Pse kompanite ne vazhdimesi kerkojne tregje te huaj?

Numri i njerzeve dhe fuqia e tyre blerese jane me te medha ne disa vende se sa ne disa vende, prandaj kompanite mund te zgjerojne shitjet e tyre duke kerkuar tregje te reja.

Cila sht domethenia e me shume shitjeve?

Me shume shitje do te thote me shume fitim duke supozuar qe cdo njesi e shitur ka te njejtin perfitim. Madje per cdo njesi te shitur mund te rritet me rritjen e shitjeve.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

11

Pse angazhohen firmat ne biznesin nderkombetar

Gjetja e burimeve

Nje arsye per biznes nderkombetar sht gjetja e kapitaleve dhe teknollogjive per ti perdorur ne vendin e tyre.

Cila sht domethenia e diversifikimit?

Diversifikimi i shitjeve dhe furnizimeve sherben per ti shmangur luhatjet e medha ne shitjet dhe fitimin e kompanise.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

12

Faktoret e rritjes se biznesit nderkombetar ne kohet e sotme

Si ka ecur biznesi nderkombetar ne vitet e fundit?

Veshtiresi ne analizen e te dhenave

Besohet se biznesi nderkombetar ka ecur me shpejt ne vitet e fundit.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

13

USA-TREGETIA NDERKOMBETARE

Ne 30 vitet e fundit volumi i tregetise boterore eshte rritur nga 200 billion $ ne 7.5 trillion dollar
Eksportet dhe importet e te mirave dhe sherbimeve per cdo vend

Country Australia Brazil China Japan Kenya United Kingdom United States
11/03/2012

Exports $4,296 379 222 4,165 91 4,767 3,472

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

Imports $4,525 428 199 3,622 125 5,500 4,962

14

Paga mesatare (per worker, dollars per hour)

30 25

Fabrika te medha Fabrika te vogla

$ per hour

20 15 10 5 0 All Plants Small Plants Non-Exporters Exporters Large Plants

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

15

Faktoret e rritjes se biznesit nderkombetar ne kohet e sotme

Kush jane faktore qe kane ndikuar ne rritjen e biznesit nderkombetar?

Rritja dhe zgjerimi i shpejte i teknollogjise

Liberalizimi i politikave qeveritare per levizjen midis vendeve te produkteve dhe burimeve. Zhvillimi i institucioneve te nevojshme per te mbeshtetur dhe lehtesuar tregetine nderkometare.

Rritja e konkurences globale.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

16

Faktoret e rritjes se biznesit nderkombetar ne kohet e sotme

Zgjerimi i teknollogjise

Angli(Plimuthi) deri ne USA(Masacuset) 3 muaj 1620

Nju York deri ne Londer 3 ore e gjysem

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

17

Faktoret e rritjes se biznesit nderkombetar ne kohet e sotme

Liberlizimi i levizjes nderkufitare

Sot si rregull qeverite i kane ulur kufizimet per levizjet e njerzeve dhe te kapitaleve.

Deshire dhe vullnet i qytetareve te tyre.

Mendojne se prodhuesit vendas do te behen me eficent per shkak te konkurences se huaj Shpresojne te induktojne vendet e tjera per te hequr barrierat per levizje.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

18

Faktoret e rritjes se biznesit nderkombetar ne kohet e sotme

Zhvillimi i marreveshjeve mbeshtetese institucionale

Marreveshja e pare France-Gjermani per sistemin postar.

Kalimi nga format e vjetra te tregetise mall me mall ne format e reja.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

19

Faktoret e rritjes se biznesit nderkombetar ne kohet e sotme

Rritja e konkurences globale

Presioni i konkurences se huaj mund ta detyroje nje firme te rrise jashte aktivitetin e saj.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

20

Rruget e rritjes ne biznesin nderkombetar

Tre kategorite e angazhimit te BND

Eksport-Import i mallrave Eksport-import i sherbimeve

Investimet
11/03/2012 Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org 21

Rruget e rritjes ne biznesin nderkombetar

Eksport-Import i mallrave Te mira te prekshme te cilat dergohen jashte vendit ose qe vijne nga jashte ne vendin tone.

Eksport-import i sherbimeve
Perfitime te tjera nderkombetare pervec atyre nga eksporti dhe inporti i te mirave.(udhetime turistike,transport,performanca e sherbimeve,perdorimi i pasurive ) Investimet Angazhimin e pronave jashte ne kembim te kthimeve financiare. a)Investime te drejte perdrejta

b)Investimet portofol(aksione ne nje kompani te huaj)

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

22

Ndikimet e jashtme ne biznesin ndkerombetar

Njohja e mjedisit fizik dhe social a)Historia

b)Politika
c)Gjeografia d)Legjislacioni etj.

Mjedisi konkurues Nje ambjent shume konkurues ne nje vend nuk sht i tille ne nje tjeter.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

23

Gobalizimi i tregjeve dhe i produkteve

Me cfare ka te beje globalizimi?

Globalizimi ka te beje me prirjen e firmave per te perdorur te mira dhe sherbime nga vende te ndryshme per te perfituar nga diferencat ne kosto dhe ne cilesine e faktoreve te prodhimit.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

24

Gobalizimi i tregjeve dhe i produkteve

CFARE ESHTE GLOBAILIZIMI

Bota ekonomike po leviz drejt situates ku ekonomite po shkrihen ne nje sistem te ndervarur ekonomik global.
(Zhvendosje drejt nj ekonomie botrore m t integruar dhe t ndrvarur )

Globalizimi i tregjeve ka te beje me shkrirjen e tregjeve historikisht te ndare ne nje treg te fuqishem global.

Globalizimi e produkteve universal ne tere boten si: nafta,drithi,microprocesor,avionat tregtare etj.

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

25

Globalizimi i tregjeve

Bashkimin e tregjeve t veanta kombtare n nj treg global

a) Shijet dhe preferencat e perputhen mbi nj norm globale b) Firmat ofrojn produkte t standardizuara n mbar botn duke mundesuar krijimin e nj tregu botror
11/03/2012 Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org 1-26

Globalizimi i tregjeve

Ende ekzistojn dallime t rndsishme ndrmjet tregjeve kombtare n dimensione shum t rndsishme
Kto dallime krkoj q marketingu dhe strategjive operacionale si dhe karakteristika te tjera te produktit t jet prshtatur n kushtet m t mir n nj vend te caktuar.
11/03/2012 Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org 1-27

Globalizimi i tregjeve

Vendet kane diferenca Gama e problemeve jan t gjer dhe m kompleks Ndrhyrje Qeveris n tregti dhe investime krijon probleme Investimeve ndrkombtare sht e ndikuar nga monedhave t ndryshme

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-28

Globalizimi i tregjeve

Referohet mallrave dhe shrbimeve nga vende rreth bots pr t prfituar nga dallimet n kosto ose cilsin e faktorve t prodhimit
Toka Puna Kapitali
11/03/2012 Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org 1-29

Prodhimi Global

Swan Optical
Example 1

Manufacturing

Design
11/03/2012 Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-5 1-30

Volumi I tregetise boterore dhe prodhimi, 1950-2002

Fig: 1.1

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-31

Domosdoshmeria e institucioneve nderkombetare

Globalizimi ka rritur domosdoshmerine e institucioneve si:

GATT-Marreveshja e perggjishme per tarifat dhe tregetine WTO-Organizata boterore e tregetise IMF-Fondi Monetar Nderkombetar World bank-Banka Boterore United Nations-Kombet e Bashkuara
11/03/2012 Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org 1-32

Tendenca boterore

Makrofaktoret kane krijuar tendencen e rritjes se globalizimit

Renie e barierave tregetare Ndryshimet teknollogjike

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-33

Modeli i renies se tarifave Normat e renies se tarifave nga 1913-2000

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-34

Renie e barrierave tregetare

Globalization i tregjeve dhe produkteve eshte thjeshtuar

Reduktim i barrierave tregetare Heqjen e kufizimeve pr investimet e huaja direkte

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-35

Model ndryshimi i prodhimit dhe tregtis botrore

Pjesa e outputit boteror 1963-2001 Pjesa ne eksportin boteror 2002

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-36

IDH ne vende te ndryshme IDH ne vende te ndryshme 1980,1990,2001

Fig: 1.3

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-37

Volume of FDI inflows, 1994-2002 ($ billions)

Vendet e zhvilluar Vendet ne zhvillim USA Kina

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-38

IDH ne Vendet e zhvilluara dhe ato ne zhvillim

Figure: FDI Inflows 1988-2006

Vendet e zhvilluara
11/03/2012

Vendet ne zhvillim
39

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

Roli i ndryshimeve teknollogjike

1-40

Microprocessors dhe telecommunications

The internet and world wide web Transportation technology

Zvogelimi i botes

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-41

Ndryshimet demografike ne ekonomine boterore

Output boteror dhe tregetia Ndryshimet e IDH Natyra e shumekombshemve

Nj

ndrmarrje shumkombshe (MNE) sht do biznes q ka aktivitete prodhuese n dy apo m shum vende

Mini shumekombeshe Shumekombeshe jo USA

Q nga viti 1960, ka pasur nj rritje n jo-multinationals SHBA, dhe nj rritje e mini-multinationals

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-42

Nryshime boterore

Shum vende ish-komuniste n Evrop dhe Azi jan t angazhuar tani n politik demokratike dhe ekonomit e tregut t lir dhe kshtu, t krijojn mundsi t reja pr bizneset ndrkombtare Kina dhe Amerika Latine jan edhe m t madh duke lvizur n drejtim t reformave t tregut t lir
11/03/2012 Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org 43

Origjina e shumekombesheve te ndryshme ne bote Shumekombeshet 1973-2000

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-44

Globalization debate-Pro

Pro Globalizimit

Cmime te ulta per produktet dhe sherbimet Stimulohet rritja ekonomike Rriten te ardhurat e konsumatorit Krijohen vende pune Vendet specializohen ne prodhimin e produkteve dhe sherbimeve ku ato jane me eficente
Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org 1-45

11/03/2012

Performanca e mjedisit dhe te ardhurat

Fig 1.6

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-46

Globalization debate-Kundra Kundra Globalizimit

Shkaterohet puna prodhuese ne vendet e pasura dhe te zhvilluara Norma e pages e punetoreve te pakualifikuar eshte e ulet ne vendet e zhvilluara. Kompanite shkojne ne vende me paga te ulta dhe ambjente te rregulluar Humbje e sovranitetit

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

1-47

Ekonomia globale ne Shekullin e XXI

Bota eshte duke ecur drejt globalizimi,por Eshte globalizimi i paevitushem?

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

48

Debai per globalizimin

sht ndryshim drejt nj ekonomie m t integruar dhe t ndrvarur globale nj gj e mir? Prkrahsit besoj se tregtia n rritje dhe ndr-kufitare investim do t thot mime m t ulta pr mallra dhe shrbime, rritje m t madhe ekonomike, t ardhura m t larta t konsumit, dhe m shum vende pune Kritikt shqetsohen se globalizimi do t shkaktoj humbje pune, degradimi i mjedisit, dhe imperializmit kulturor e mediave globale dhe MNEs
11/03/2012 Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org 49

Manaxhimi I tregjeve global

Menaxhimi i nj biznesi ndrkombtar ndryshon nga drejtimi i nj biznesi vendas, sepse: vendet jan t ndryshme varg problemesh ballafaqohen n nj biznesi ndrkombtar sht i gjer dhe m shum robleme komplekse se ato n nj biznesi vendas firmat duhet t gjejn mnyra pr t punuar brenda kufijve t imponuar nga ndrhyrja e qeveris n tregtin ndrkombtare dhe sistemi i investimeve transaksionet ndrkombtare t prfshij konvertimin e parave n valuta t ndryshme
11/03/2012 Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org 50

Diskutime

FIAT

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

51

11/03/2012

Dr. Ilirjan Lipi, www.ilirjanlipi.org

52