KATA PENGANTAR

Puji dan syukur penulis ucapkan ke hadirat Allah SWT. karena berkat limpahan rahmat
dan karunia-Nya sehingga penulis dapat menyelesaikan penyusunan makalah yang berjudul
Sungai. Penulisan makalah ini merupakan salah satu tugas dari matakuliah geologi fisik.
Makalah ini berisikan tentang informasi definisi atau pengertian sungai serta bagianbagiannya, jenis-jenis sungai, pola alirannya, tahapan perkembangannya, dan bentuk
bentangalam atau morfologi sungai.
Dalam penulisan makalah ini penulis merasa masih banyak kekurangan-kekurangan baik
pada teknis penulisan maupun materi, mengingat akan kemampuan yang dimiliki penulis. Untuk
itu kritik dan saran dari semua pihak sangat penulis harapkan demi penyempurnaan pembuatan
makalah ini.
Akhir kata semoga makalah ini dapat memberikan manfaat kepada kita sekalian.

Padang,

Desember 2012

Penulis

UCAPAN TERIMAKASIH
Enggan memungkiri bahwa dalam pengerjaan makalah ini tidak lepas dari peran banyak
pihak yang disadari ataupun tidak, dan langsung ataupun tidak langsung yang memberikan
kontribusi atas selesainya makalah ini. Dan pada bagian ini, saya mengucapan terimakasih yang
sebesar-besarnya kepada:
1. Kedua Orang Tua yang telah memberikan bantuan materil maupun moril dalam
penyusunan makalah ini.
2. Bapak Heri Prabowo, S.T., M.T, selaku dosen pembimbing matakuliah geologi fisik,
yang telah mengarahkan dan membimbing mata kuliah Geologi Fisik kepada penulis
3. Pihak-pihak yang tulisannya penulis kutip dalam pembahasan makalah ini.
4. Rekan-rekan mahasiswa teknik pertambangan Universitas Negeri Padang Angkatan
2011, yang telah memberikan dukungan kepada saya agar semangat dalam
pengerjaan makalah ini.
5. Dan semua pihak telah ikut membantu dalam pengerjaan makalah ini.
Semoga kebaikan dan kemurahan hati serta bantuan yang telah diberikan diberkati Allah
SWT, dan menjadi amal disisinya.

ii

DAFTAR ISI
KATA PENGANTAR ............................................................................................................. i
UCAPAN TERIMAKASIH ................................................................................................... ii
DAFTAR ISI ............................................................................................................................ iii
DAFTAR GAMBAR ............................................................................................................... iv
BAB I PENDAHULUAN ........................................................................................................ 1
A. Latar Belakang ........................................................................................................... 1
B. Tujuan ........................................................................................................................ 2
C. Manfaat ...................................................................................................................... 2
BAB II PEMBAHASAN ......................................................................................................... 3
A. Definisi Sungai .......................................................................................................... 3
B. Bagian-bagian Sungai ................................................................................................ 3
C. Jenis-jenis Sungai ..................................................................................................... 6
D. Pola Aliran Sungai ..................................................................................................... 10
E. Tahapan Perkembangan Sungai ................................................................................ 23
F. Bentuk-bentuk Morfologi Sungai ............................................................................... 26
BAB III PENUTUP ................................................................................................................. 31
DAFTAR PUSTAKA .............................................................................................................. 33

iii

DAFTAR GAMBAR
Gambar

Halaman

b.1. Bagian-bagian ................................................................................................................. 5

c.1. Sungai hujan .................................................................................................................... 6
c.2. Sungai gletser .................................................................................................................. 6
c.3. Sungai campuran ............................................................................................................. 7
c.4. Jenis sungai berdasarkan arah aliran yang dilaluinya;
konsekuen(K), subsekuen(S), obsekuen(O), resekuen(R), insekuen(I) .......................... 8
c.5. Sungai periodic ............................................................................................................... 8
c.6. Sungai ephermal .............................................................................................................. 9
c.7. Sungai permanen ............................................................................................................. 9
c.8. Sungai anteseden ............................................................................................................. 10
c.9. Sungai epigenesa ............................................................................................................. 10
d.1. Pola aliran dendritik ........................................................................................................ 12
d.2. Pola aliran parallel .......................................................................................................... 13
d.3. Pola aliran trellis ............................................................................................................. 13
d.4. Pola aliran rectangular .................................................................................................... 14
d.5. Pola aliran radial ............................................................................................................. 15
d.6. Pola aliran angular .......................................................................................................... 15
d.7. Pola aliran multibasinal ................................................................................................... 16
d.8. Pola aliran contorted ....................................................................................................... 16
d.9. Pola aliran subdenritik .................................................................................................... 17
d.10. Pola aliran pinnate ........................................................................................................... 18
d.11. Pola aliran anastomatik ................................................................................................... 18
d.12. Pola aliran distributor ...................................................................................................... 18
d.13. Pola aliran subparale ....................................................................................................... 19
d.14. Pola aliran coliniar .......................................................................................................... 19
d.15. Pola aliran directional trellis ........................................................................................... 20
d.16. Pola aliran fault trellis ..................................................................................................... 20
d.17. Pola aliran joint trellis ..................................................................................................... 20
d.18. Pola aliran angulate ......................................................................................................... 21
iv

d.19. Pola aliran centripetal ..................................................................................................... 21

d.20. Pola aliran complex ......................................................................................................... 22
d.21. Pola aliran compound ..................................................................................................... 22
d.22. Pola aliran palimpsest ..................................................................................................... 22
e.1. Pola perubahan bentuk alur sungai yang semula linear
dan kemudian menjadi meander. Proses perubahan sungai
dari linear ke meander disebabkan oleh sifat erosi vertikal
berubah menjadi erosi lateral .......................................................................................... 24
e.2. Proses perkembangan sungai oleh aktivitas arus sungai,
mulai stadia awal, stadia muda, stadia dewasa, dan stadia tua. ...................................... 25
e.3. Stadia sungai: stadia awal, stadia muda, stadia dewasa,
dan stadia tua dan stadia rejuvination. ............................................................................ 26
f.1. Kipas Aluvial (Alluvial Fan) .......................................................................................... 27
f.2. Sungai Bersirat (Braided-streams) .................................................................................. 28
f.3. Tekuk Sungai (Pointbar Rivers) ...................................................................................... 28
f.4. Danau Tapal Kuda (Oxbow Lake) .................................................................................. 28
f.5. Gosongpasir (Bar rivers) ................................................................................................. 29
f.6. Undak Sungai (Terrace Rivers) ...................................................................................... 29
f.7. Tanggul Alam (Levee) .................................................................................................... 30