MAKALAH TEKNOLOGI BUDIDAYA TANAMAN

KEBUTUHAN HARA DAN PEMUPUKAN TANAMAN

Disusun Oleh Kelompok 6: 1. Abdul Hanif 2. Anisa Dwi A. !. A"#a $enna %. Dewi &o'i(a . Dian )(ami (H0812001) (H081201 ) (H0812020) (H08120! ) (H08120%1)

*+O,+A- $.)D/ A,+/0/$&/$ 1AK)2.A$ *3+.A&/A& )&/43+$/.A$ $3032A$ -A+3. $)+AKA+.A

201!

BAB I PENDAHULUAN A. Latar Belakang $epe"(i manusia5 (anaman meme"lukan makanan #an6 se"in6 disebu( ha"a (anaman. 0e"beda den6an manusia #an6 men66unakan bahan o"6anik5 (anaman men66unakan bahan ano"6anik un(uk mendapa(kan ene"6i dan pe"(umbuhann#a. Den6an fo(osin(esis5 (anaman men6umpulkan ka"bon #an6 ada di a(mosfi" #an6 kada"n#a san6a( "endah5 di(ambah ai" #an6 diubah men7adi bahan o"6anik oleh klo"ofil den6an ban(uan sina" ma(aha"i. )nsu" #an6 dise"ap un(uk pe"(umbuhan dan me(abolisme (anaman dinamakan ha"a (anaman. -ekanisme pe"ubahan unsu" ha"a men7adi sen#awa o"6anik a(au ene"6i disebu( me(abolsime. Den6an men66unakan ha"a5 (anaman dapa( memenuhi siklus hidupn#a. 1un6si ha"a (anaman (idak dapa( di6an(ikan oleh unsu" lain dan apabila (idak (e"dapa( sua(u ha"a (anaman5 maka ke6ia(an me(abolisme akan (e"6an66u a(au be"hen(i sama sekali. Disampin6 i(u umumn#a (anaman #an6 keku"an6an a(au ke(iadaan sua(u unsu" ha"a akan menampakkan 6e7ala pada sua(u o"6an (e"(en(u #an6 spesifik #an6 biasa disebu( 6e7ala kekaha(an. Kebu(uhan (anaman akan unsu" ha"a be"beda8beda (e"6an(un6 da"i 7enis (anamann#a5 ada 7enis (anaman #an6 "akus makanan dan adapula #an6 biasa sa7a. 9ika unsu" ha"a dalam (anah (idak (e"sedia maka pe"(umbuhan (anaman akan (e"hamba( dan p"oduksin#a menu"un. )n(uk men6e(ahui ke(e"sediaan unsu" ha"a (e"sebu(5 salah sa(u upa#an#a adalah den6an men6e(ahui 6e7ala defisiensi unsu" ha"a pada (anaman. Den6an men6e(ahui 6e7ala defisiensi unsu" ha"a pada (anaman sehin66a ki(a ha"us melakukan pemupukan. &amun apabila (anah #an6 akan di(anami pada sebelumn#a (elah dipe"ki"akan (idak men7amin ke(e"sediaan ha"a #an6 :ukup maka 7u6a ha"us dilakukan pemupukan. Dosis pupuk #an6

dibu(uhkan (anaman san6a( be"6an(un6 pada kesubu"an (anah dan dibe"ikan se:a"a be"(ahap. B. Rumusan Masalah 1. Apa sa7a unsu" ha"a ba6i (anaman se"(a ke6unaann#a; 2. 0a6aimana dampak #an6 di(imbulkan apabila (anaman keku"an6an unsu" ha"a dan :a"a pe"hi(un6an unsu" ha"a un(uk (anaman semusim; !. 0a6aimana :a"a pemupukan (anaman dan manfaa( #an6 di(e"ima ba6i pe(ani; . Tu!uan 1. -en6e(ahui ma:am8ma:am unsu" ha"a dan ke6unaann#a. 2. -en6e(ahui dampak #an6 di(imbulkan (anaman bila men6alami

keku"an6an unsu" ha"a dan men6e(ahui :a"a pe"hi(un6an unsu" ha"a un(uk (anaman semusim. !. -en6e(ahui :a"a pemupukan #an6 (epa( dan manfaa( #an6 dipe"oleh pe(ani.

BAB II PEMBAHA"AN A. Unsur Hara Tanaman *e"(umbuhan5 pe"kemban6an dan p"oduksi sua(u (anaman di(en(ukan oleh dua fak(o" u(ama #ai(u fak(o" 6ene(ik dan fak(o" lin6kun6an. $alah sa(u fak(o" lin6kun6an #an6 san6a( menen(ukan la7un#a pe"(umbuhan5 pe"kemban6an dan p"oduksi sua(u (anaman adalah (e"sedian#a unsu"8unsu" ha"a #an6 :ukup di dalam (anah. *en6elompokan unsu" ha"a mak"o dan mik"o (e"sebu( diliha( da"i 7umlah (kuali(as) #an6 dibu(uhkan oleh (anaman. )nsu" ha"a mak"o (ni("o6en5fosfa(5 kalium5 ka"bon5 hid"o6en5 kalsium5 ma6nesium5 sulfu"5 o6si6en) dibu(uhkan dalam 7umlah "ela(if ban#ak sebesa" < 1000 =681 be"a( ke"in6 (anaman5 sedan6kan unsu" ha"a mik"o sebesa"> 100 ?681 be"a( ke"in6 (anama. Ke 16 unsu" (e"sebu( (e"di"i da"i @ unsu" mak"o dan A unsu" mik"o ((emba6a5 besi5 Bin:5 bo"on5molibden5 klo"5 man6an). @ unsu" mak"o dan A unsu" mik"o inilah #an6 disebu( seba6ai unsu" Cunsu" esensial. Ada (i6a k"i(e"ia #an6 ha"us dipenuhi sehin66a sua(u unsu" dapa( disebu( seba6ai unsu" esensial: a) )nsu" (e"sebu( dipe"lukan un(uk men#elesaikan sa(u siklus hidup (anaman se:a"a no"mal b) )nsu" (e"sebu( meme6an6 pe"an #an6 pen(in6 dalam p"oses biokhemis (e"(en(u dalam (ubuh (anaman dan pe"anann#a (idak dapa( di6an(ikan a(au di sub(i(usi se:a"a keselu"uhan oleh unsu" lain. :) *e"anan da"i unsu" (e"sebu( dalam p"oses biokimia (anaman dibu(uhkan se:a"a lan6sun6. Ke(e"sediaan unsu"8unsu" esensial didalam (anaman san6a( di(en(ukan oleh pH. & pada pH . C 8. 5 * pada pH . C A. sedan6kan K pada pH . C 10 sebalikn#a unsu" mik"o "ela(if (e"sedia pada pH "endah. Kenapa unsu" ha"a (e"sebu( dian66ap pen(in65ka"ena unsu"e (e"sebu(: Apabila (anaman (idak mendapa(kan unsu" (e"sebu( (idak dapa( men#elesaikan

siklus hidup se:a"a penuh5 )nsu" #an6 be"san6ku(an (e"liba( lan6sun6 dalam p"oses me(abolisme5 fun6si fisiolo6isn#a (idak dapa( di6an(ikan oleh unsu" lain. )nsu" ha"a esiensial adalah sua(u #an6 mu(lak dibu(uhkan (anaman dan (idak dapa( di6an(ikan den6an apa pun a(aupun den6an :a"a apapun. )nsu" ha"a esiensial diba6i men7adi 2 6olon6an unsu" ha"a mak"o dan unsu" ha"a mik"o #an6 (e"di"i da"i @ unsu" ha"a mak"o sepe"(i ni("o6en5 fosfa(5 kalium5 ka"bon5 hid"o6en5 kalsium5 ma6nesium5 sulfu"5 oksi6en se"(a 11 unsu" ha"a mik"o melipu(i (emba6a5 besi5 Bink5 bo"on5 molibden5 klo"5 man6an5 dan klo"5 na("ium5 :obal(5 sili:on5 nikel. -enu"u( (empa( dan lokasi (e"sedian#a unsu"8unsu" ini di ba6i ! 6olon6an #an6 pe"(ama be"asal da"i uda"a dan ai" (anah: ka"bon5 hid"o6en5 dan oksi6en. Dan6 kedua sepe"(i: ni("o6en5 fosfo"5 kalium5 sulfu"5 kalsium dan ma6nesium (e"sedia pada (anah. Dan6 ke(i6a men:an6kup besi5 (emba6a5 man6an5 sen65 molibdenum5 bo"on dan klo"5 unsu" ini han#a sediki( dibu(uhkan oleh (anaman namun san6a( dipe"lukan. 1. )nsu" Ha"a -ak"o )nsu" ha"a mak"o adalah unsu" ha"a #an6 dibu(uhkan (anaman dalam 7umlah #an6 "ela(if besa". Dian(a"an#a Ea"bon (E)5 Hid"o6en (H)5 Oksi6en (O)5 &i("o6en (&)5 1osfo" (*)5 Kalium (K)5 Kalsium (Ea)5 -a6nesium (-6) dan 0ele"an6 ($). Ea"bon (E)5 Hid"o6en (H) dan Oksi6en (O) me"upakan unsu" #an6 be"asal da"i uda"a dan ai" sehin66a 9umlah (ak (e"ba(as5 (idak pe"lu diusahakan pen6adaann#a. )nsu" ha"a ini disebu( 7u6a pokok5 ka"ena pen#usun bahan o"6anik5 7umlahn#a (ak (e"ba(as di alam. .idak ada kasus keku"an6an5 kalaupun ada 6e7alan#a la#u men#elu"uh dan me"a(a ka"ena (anaman (idak disi"am a(au keku"an6an ai". a. Ea"bon (E) $eba6ai pemban6un bahan o"6anik ka"ena seba6ian besa" bahan ke"in6 (anaman (e"di"i da"i bahan o"6anik5 diambil (anaman be"upa E02.

b. Hid"o6en (H) $eba6ai elemen pokok pemban6un bahan o"6anik. diambil dalam ben(uk ai" (H2O). :. Oksi6en (O) $eba6ai pemban6un bahan o"6anik5 "espi"asi5 dan pembaka" ene"6i. diambil oleh (anaman dalam ben(uk Oksi6en 0ebas (O2) a(au ai" (H2O). )nsu" &i("o6en (&)5 1osfo" (*)5 Kalium (K)5 Kalsium (Ea)5 -a6nesium (-6) dan 0ele"an6 ($) me"upakan unsu" #an6 be"asal da"i (anah sehin66a 7umlah (e"ba(as bahkan san6a( ke:il di alam a(au 7umlah ke:il #an6 bisa dise"ap (anaman dan ha"us diusahakan pen6adaann#a ka"ena nu("isi pen(in6. 0e"iku( (abel fun6si (iap unsu" ha"a mak"o dan 6e7alan#a bila keku"an6an unsu" (e"sebu(: a. &i("o6en (&) 1un6si da"i unsu" ni("o6en sepe"(i me"an6san6 pe"(umbuhan (anaman se:a"a keselu"uhan5 me"upakan ba6ian da"i sel (anaman i(u sendi"i5 be"fun6si un(uk sin(esa asam amino dan p"o(ein dalam (anaman5 me"an6san6 pe"(umbuhan vegetative (wa"na hi7au) sepe"(i daun. Adapun (anaman #an6 keku"an6an unsu" & akan men6alami pe"(umbuhan lamba(Fke"dil5 daun hi7au kekunin6an5 daun sempi(5 pendek dan (e6ak5 daun8daun (ua :epa( men6unin6 dan ma(i. Ea"a penan6anan keku"an6an unsu" ni("o6en adalah den6an menambahkan pupuk kimia be"upa u"ea (&G%6H)5 IA (&G21H)5 K&O!5 &*K se"(a pupuk daun kandun6an & (in66i. &amun 7an6an be"an66apan bahwa kelebihan i(u baik buk(in#a 7ika kelebihan maka (anaman akan (e"7adi pen6hamba(an kema(an6an sel (anaman5ba(an6 lemah dan mudah "oboh5 men6u"an6i da#a (ahan (anaman (e"hadap pen#aki(.

b. 1ospo" (*) 1osfo" be"fun6si un(uk pen6an6ku(an ene"6i hasil me(abolisme dalam (anaman5 me"an6san6 pembun6aan dan pembuahan5 me"an6san6 pe"(umbuhan aka"5 me"an6san6 pemben(ukan bi7i5 me"an6san6 pembelahan sel (anaman dan mempe"besa" 7a"in6an sel (anaman. 9ika (anaman keku"an6an unsu" * 6e7aalan#a: pemben(ukan buahFdan bi7i be"ku"an65 ke"dil5 daun be"wa"na keun6uan a(au keme"ahan. 1osfo" di dalam (anah dapa( dibedakan dalam dua ben(uk5 #ai(u *8o"6anik dan *8ano"6anik. ,e7ala keku"an6an fosfo" ba6i (anaman pe"(umbuhan ke"dil (pembelahan sel (e"hamba()5 daun8daun men7adi un66u a(au :okla( mulai da"i u7un6 daun5 pemben(ukan buah (idak sempu"na. Ea"a penan6anan keku"an6an unsu" fosfo" adalah den6an menambahkan pupuk kimia $*!6 (*G!6H)5 &*K5 -K* se"(a pupuk daun kandun6an * (in66i. :. Kalium (K) Kalium be"fun6si dalam p"oses fo(osin(esa5 pen6an6ku(an hasil asimilasi5 enBim dan mine"al (e"masuk ai" dan menin6ka(kan da#a (ahanFkekebalan (anaman (e"hadap pen#aki(. ,e7ala keku"an6an kalium di(andai den6an men6e"u(n#a daun (e"u(ama daun (ua meski (idak me"a(a5 (epi dan u7un6 daun men6unin6 #an6 kemudian men7adi be":ak :okla(. 0e":ak daun ini akhi"n#a 6u6u"5 sehin66a daun (ampak be"6e"i6i dan akhi"n#a ma(i. 0uah #an6 (e"ben(uk (idak sempu"na5 ke:il5 kuali(as 7elek dan (idak (ahan simpan. Ea"a penan6anan keku"an6an unsu" kalium adalah den6an menambahkan pupuk kimia KEl (KG 2H)5 &*K5 -K*5 se"(a pupuk daun kandun6an K (in66i. d. Kalsium (Ea) .anaman 7u6a membu(uhkan kalsium un(uk membua( p"o(ein. Kalsium me"upakan ba6ian esensial da"i s("uk(u" dindin6 sel (anaman5 men#ediakan pen6an6ku(an dan "e(ensi unsu"8unsu" #an6 lain di dalam 8

(anaman. Kalsium 7u6a dike(ahui seba6ai unsu" #an6 dapa( melawan 6a"am alkali dan asam o"6anik di dalam sua(u (anaman. ,e7ala keku"an6an kalsium di(andai den6an pe"(umbuhan kun:up #an6 (e"hen(i dan ma(i5 pe"(umbuhan (anaman lemah dan me"ana5 (epi daun muda men6alami klo"osis5 buah muda ban#ak #an6 "on(ok dan masak sebelum wak(un#a5 wa"na buah ku"an6 sempu"na. Ea"a penan6anan keku"an6an unsu" kalsium adalah den6an menambahkan kapu" dolomi(e (EaG!8H)5 kalsium ka"bona( (EaG@0H)5 se"(a pupuk kalsium kandun6an Ea 808@@H. e. -a6nesium (-6) -e"upakan pen#usun u(ama khlo"ofil #an6 menen(ukan la7u fo(osin(esaFpemben(ukan ka"bohid"a(5 ("anspo"(asi fosfa( dan men:ip(akan wa"na hi7au pada daun. ,e7ala keku"an6an ma6nesium di(andai den6an daun (ua #an6 semula hi7au se6a" be"ubah men7adi kekunin6an dan (ampak pu:a(. Dian(a"a (ulan68(ulan6 dan daun (e"7adi klo"osis5 wa"na be"ubah men6unin6 (e"dapa( be":ak8be":ak be"wa"na ke:okla(an5

sedan6kan (ulan6 daun (e(ap be"wa"na hi7au. Ea"a penan6anan keku"an6an unsu" ma6nesium adalah den6an menambahkan pupuk kimia kiese"i(e5 kapu" dolomite (-6G18H)5 se"(a pupuk daun #an6 men6andun6 unsu" -6. f. 0ele"an6 ($) 0ele"an6 a(au $ulfu" dapa( 5emban(u pemben(ukan asam amino5 p"o(ein dan 'i(amin5 memban(u pemben(ukan bin(il aka" dan pe"(umbuhan (unas ba"u. *ada bin(il aka" #an6 (umbuh akan hidup bak(e"i +hiBobium #an6 be"manfaa( un(uk men6ika( &i("o6en bebas da"i uda"a sehin66a memban(u (anaman un(uk memenuhi kebu(uhan &. ,e7ala keku"an6an sulfu" di(andai den6an wa"na daun muda memuda" (klo"osis)5 be"ubah men7adi hi7au muda5 kadan68kadan6 (ampak (idak me"a(a5 men6unin6 a(au kepu(ih8pu(ihan. *e"(umbuhan (anaman (e"hamba(5 ke"dil5 be"ba(an6 pendek5 dan ku"us. @

Ea"a penan6anan keku"an6an unsu" sulfu" adalah den6an menambahkan pupuk kimia IA ($G20H)5 *honska ($G10H)5 se"(a pupuk daun #an6 men6andun6 unsu" $. 2. )nsu" Ha"a -ik"o )nsu" ha"a mik"o adalah unsu" ha"a #an6 dibu(uhkan (anaman dalam 7umlah #an6 "ela(if ke:il5 bila be"lebihan men7adi "a:un. Dian(a"an#a: 0esi (1e)5 -an6an (-n)5 0o"on (0)5 -olibdenum (-o)5 .emba6aF:up"um (Eu)5 $en6 (In) dan Klo" (El)5 &a("ium (&a)5 Eobal( (Eo)5 $ili:on ($i)5 &ikel (&i). *ada unsu" ha"a 0esi (1e)5 -an6an (-n)5 0o"on (0)5 -olibdenum (-o)5 .emba6aF:up"um (Eu) dan $en6 (In) me"upakan unsu" ha"a mik"o esensial a. 0esi (1e) 0esi sendi"i ba6i (anaman be"fun6si seba6ai pemben(ukan klo"ofil5 (e"liba( dalam "eaksi "edoks dalam sel5 (e"liba( dalam fo(osin(esis5 dan (e"liba( dalam sin(esis p"o(ein dan klo"ofil se"(a pen(in6 dalam ensim "espi"a(o"i. ,e7ala keku"an6an besi di(andai den6an wa"na kunin6 pada daun8daun muda5 pe"(umbuhan (anaman (e"hamba(5 daun be"6u6u"an dan ma(i pu:uk5 (ulan6 daun #an6 be"wa"na hi7au be"ubah kekunin6an kemudian memu(ih5 pe"(umbuhan (anaman seolah (e"hen(i. b. -an6an (-n) -an6an be"fun6si seba6ai pen#usunan klo"ofil5 pe"ke:ambahan5 dan pemasakan buah. ,e7ala keku"an6an man6an di(andai den6an pe"(umbuhan (anaman ke"dil5 daun be"wa"na kekunin6an a(au keme"ahan5 7a"in6an daun di bebe"apa (empa( ma(i5 se"(a bi7i #an6 (e"ben(uk (idak sempu"na. :. 0o"on (0) )nsu" ini be"fun6si menan6ku( ka"bohid"a( kedalam (ubuh (anaman dan men6hisap unsu" kalsium5 dalam pe"kemban6an ba6ian8ba6ian (anaman un(uk (umbuh ak(if. *ada (anaman pen6hasil bi7i unsu" ini 10

be"pen6a"uh (e"hadap pemba6ian sel dan menaikkan mu(u (anaman sa#u"an dan (anaman buah. ,e7ala keku"an6an bo"on di(andai den6an (epi daun men6alami klo"osis mulai da"i bawah daun kemudian men6e"in6 dan akhi"n#a ma(i. *ada (anaman be":aban65 "uas (anaman memendek5 ba(an6 ke"opos5 pemben(ukan :aban6 (umbuh se7a7a" be"dampin6an. d. -olibdenum (-o) 1un6si sama sepe"(i Eu5 be"pe"an seba6a pen6ika( ni("o6en bebas uda"a un(uk pemben(ukan p"o(ein5 dan men7adi komponen pemben(uk enBim pada bak(e"i bin(il aka" (anaman le6uminose. ,e7ala keku"an6an molibdenum di(andai den6an wa"na daun memuda"5 ke"ipu( dan men6e"in65 pe"(umbuhan (anaman seolah (e"hen(i dan akhi"n#a ma(i. e. .emba6a (Eu) 1un6si (emba6a #ai(u memban(u pemben(ukan klo"ofil dan seba6ai komponen dalam pemben(ukan enBim (anaman. ,e7ala keku"an6an (emba6a di(andai den6an daun be"wa"na hi7au kebi"u8bi"uan5 u7un6 daun se:a"a (idak me"a(a di(emukan la#u5 (e"kadan6 (e"7adi klo"osis meski 7a"in6ann#a (idak ma(i5 pe"(umbuhan (anaman ke"dil dan 6a6al memben(uk bun6a. f. $en6 (In) $en6 be"fun6 memban(u pemben(ukan auksin5 klo"ofil5 dan ka"bohid"a(. ,e7ala keku"an6an sen6 di(andai den6an daun (ua be"wa"na kekunin6an a(au keme"ahan5 daun be"luban65 men6e"in6 dan akhi"n#a ma(i. )nsu" Klo" (El)5 &a("ium (&a)5 Eobal( (Eo)5 $ili:on ($i)5 dan &ikel (&i) me"upakan unsu" ha"a mik"o non esensial ka"ena unsu" ha"a ini be"pe"an dalam 7umlah #an6 "ela(if ke:il sedan6kan akiba( keku"an6an unsu" ha"a ini belum ban#ak dipela7a"i ka"ena pe"ann#a dapa( di6an(ikan den6an unsu" ha"a lainn#a:

11

a. Klo"in (El) Klo"in dipe"lukan un(uk osmosis dan keseimban6an ionik sel ba6ian da"i "e6ulasi ene"6i5 7u6a memainkan pe"an dalam fo(osin(esis. b. Eobal( (Eo) )n(uk 1iksasi ni("o6en dalam pen#e"apan unsu" & (&i("o6en)5 Eobal( dapa( di6an(ikan pe"ann#a den6an &a("ium (&a)5 dan -olibdenum (-o). :. &a("ium (&a) $eba6ai keseimban6an ion pada "e6ulasi ene"6i un(uk membuka dan menu(upn#a s(oma(a. d. $ili:on ($i) .e"simpan dalam dindin6 sel #an6 men6akiba(kan sifa( mekanis sel #ai(u kaku a(au elas(is. e. &ikel (&i) *ada (anaman Ke"asF(umbuhan (in6ka( (in66i seba6ai ak(i'asi u"ease (enBim #an6 be"pe"an dalam me(abolisme &i("o6en un(uk p"oses pe"ombakan u"ea). *ada (anaman (in6ka( "endah5 seba6ai kofak(o" bebe"apa enBim. *e"ann#a dapa( di6an(ikan den6an $en6 (In) dan 0esi (1e). )nsu" &a5 $i5 dan Eo dian66ap bukan unsu" ha"a essensial5 (e(api hampi" selalu (e"dapa( dalam (anaman. -isaln#a5 unsu" &a pada (anaman di (anah 6a"aman #an6 kada"n#a "ela(if (in66i dan se"in6 melebihi kada" * (1osfo"). $ilikon ($i) pada (anaman padi dian66ap pen(in6 walaupun (idak dipe"lukan dalam p"oses me(abolsime (anaman. 9ika (anaman padi men6andun6 $i #an6 :ukup5 maka (anaman (e"sebu( lebih se6a" dan (idak mudah "oboh di(e"pa an6in sehin66a seakan8akan $i menin6ka(kan p"oduksi (anaman. $ehin66a unsu" ha"a (e"sebu( me"upakan hal essensialFpen(in6 ba6i (anaman un(uk be"lan6sun6n#a me(abolism dalam (ubuh (anaman i(u sendi"i. Ea"a penan6anan keku"an6an unsu" mik"o adalah den6an menambahkan pupuk o"6anik #an6 (in66i5 pembe"ian pupuk o"6anik :ai" 12

un(uk pemupukan susulan5 se"(a pen#emp"o(an pupuk daun den6an kandun6an mik"o len6kap. B. Perh#tungan Ke$utuhan Unsur Hara untuk Tanaman "emus#m 1. -en6hi(un6 be"a( ke"in6 (anamanFha Da(a p"oduksi (anaman ((onFha) G *"oduksi J fak(o" kon'e"si p"oduksi K H be"a( ke"in6 (anaman ATAU 0e"a( ke"in6 (anaman pe" Ha: 0e"a( (anaman 1 ha G be"a( ke"in6 pe" (anaman K 7umlah (anamanFha 2. -en6hi(un6 Kebu(uhan )nsu" &*K Hi(un6 7umlah ha"a (e"sedia dalam (anah: Den6an da(a hasil u7i (anah maka5 H & (o(al (anah K 0e"a( .anah pe" ha G 0e"a( & #an6 ada dalam (anahFha ppm * (e"sedia (anah K 0e"a( .anah pe" ha G 0e"a( * (e"sedia dalam (anahFha me H K (e"(uka" (anah K 0e"a( .anah pe" ha G 0e"a( K (e"(uka" dalam (anahFha Hi(un6 7umlah ha"a un(uk men:ukupi kebu(uhan (anaman pe" ha: Den6an da(a kada" ha"a (anaman den6an pe"(umbuhan no"mal: H kada" & (nm K be"a( ke"in6 (nm pe" ha G 0e"a( & #an6 dibu(uhkan (nmFha H kada" * (nm K be"a( ke"in6 (nm pe" ha G 0e"a( * #an6 dibu(uhkan (nmFha H kada" K (nm K be"a( ke"in6 (nm pe" ha G 0e"a( K #an6 dibu(uhkan (nmFha $elisih be"a( &*K (e"sedia dalam (anah pe" ha den6an be"a( &*K #an6 dibu(uhkan (anaman pe" ha G be"a( unsu" &*K #an6 ha"us di(ambahkan seba6ai pupuk. Oleh ka"ena (idak 100H pupuk #an6 dibe"ikan dapa( dise"ap (anaman maka pupuk #an6 dibe"ikan dikalikan efisiensi pupuk. 1!

. Pemu%ukan Tanaman *emupukan adalah (indakan membe"ikan (ambahan unsu"8unsu" ha"a pada komplek (anah5 bahan baik lan6sun6 pada maupun (ak lan6sun6 .u7uann#a dapa( un(uk men#umban6kan makanan (anaman.

mempe"baiki (in6ka( kesubu"an (anah a6a" (anaman mendapa(kan nu("isi #an6 :ukup un(uk menin6ka(kan kuali(as dan kuan(i(as pe"(umbuhan (anaman. .anaman dibe"ikan pemupukan5 7ika : 1. .anah miskin ha"a 2. *e"(umbuhan (anaman (e"hamba( walaupun sudah dilakukan pen#ian6an dan di(emukan 6e7ala keku"an6an unsu" ha"a. !. *e"(umbuhan (anaman pe"lu dipe":epa( un(uk men6u"an6i "esiko akiba( pe"sain6an den6an 6ulma. %. /n6in menin6ka(kan hasil pe"(ambahan pe"(umbuhan ("iap 'olume) pe" sa(uan luas pada akhi" dau". *upuk sendi"i memiliki bebe"apa ma:am sesuai den6an 6olon6an baik be"dasa"kan 7enis pupuk: a) 0e"dasa"akan kebu(uhan (anaman *upuk -ak"o *upuk mak"o adalah pupuk #an6 dibu(uhkan (anaman dalam 7umlah besa"5 (e"di"i da"i unsu" mak"o p"ime" dan sekunde". )nsu" mak"o p"ime" melipu(i &i("o6en (&)5 *ospa( (*)5 dan Kalium (K)5 sedan6kan mak"o sekunde"n#a melipu(i Kalsium (Ea)5 -a6nesium (-6)5 dan $ulfu" ($). *upuk -ik"o *upuk mik"o adalah pupuk #an6 dibu(uhkan (anaman dalam 7umlah "ela(if ke:il. $ekalipun dibu(uhkan dalam 7umlah sediki( pupuk ini mu(lak dipe"lukan (anaman5 melipu(i Klo" (El)5 0esi(1e)5 -an6an (-a)5 .emba6a (Eu)5 0o"on (0)5 -olibdenum (-o)5 dan $en6 (In). da"i kebu(uhan (anaman i(u sendi"i5 be"dasa"kan :a"a pembe"iann#a dan be"dasa"kan pada asaln#a. 0e"iku( pen7elasan da"i 7enis8

1%

b) 0e"dasa"kan :a"a pembe"iann#a *upuk Aka" *upuk aka" adalah pupuk #an6 dibe"ikan ke dalam (anah a6a" (e"se"ap oleh aka" (anaman5 baik dalam ben(uk pada( maupun :ai" (ko:o"an). *upuk Daun *upuk daun adalah pupuk #an6 dibe"ikan lan6sun6 ke (anaman melalui mulu( daun (s(oma(a) den6an :a"a disemp"o(kan. :) 0e"dasa"kan asal pupukn#a *upuk o"6anik *upuk o"6anik adalah pupuk #an6 (e"bua( da"i bahan8bahan o"6anik baik da"i ko(o"an hewan a(au manusia maupun da"i sisa8sisa pelapukan (anaman. 1un6si pupuk o"6anik dian(a"an#a: mempe"baiki s("uk(u" (anah5 menin6ka(kan da#a se"ap (anah (e"hadap ai"5 men:ip(akan kondisi #an6 baik un(uk kehidupan di dalam (anah5 dan sumbe" unsu" ha"a #an6 dibu(uhkan (anaman Eon(oh: *upuk Kandan65 *upuk Hi7au5Kompos. Pupuk Kandang Adalah pupuk #an6 be"asal da"i ko(o"an hewan baik pada( maupun :ai". Kandun6an unsu" ha"a ko(o"an (e"nak be"beda8beda ka"ena masin68masin6 (e"nak mempun#ai sifa( khas (e"sendi"i. Kandun6an unsu" ha"a dalam pupuk dipen6a"uhi oleh 7enis (e"nak5 makanan dan usia (e"nak. Kompos Adalah pupuk #an6 be"asal da"i pelapukan bahan8bahan be"upa dedaunan5 7e"ami5 alan68alan65 "umpu(5 ko(o"an hewan5 sampah ko(a5 dll. *"oses pelapukan kompos dapa( dipe":epa( melalui ban(uan manusia. *en6omposan be"a"(i me"an6san6 pe"kemban6an bak(e"i (7asad "enik) un(uk men6u"aikan bahan8bahan #an6 dikomposkan a6a" (e"u"ai men7adi sen#awa lain. Dalam p"oses pen6u"aian (e"sebu( men6ubah unsu" ha"a #an6 (e"ika( dalam sen#awa o"6anik suka" la"u( men7adi sen#awa o"6anik la"u( ((e"sedia) sehin66a lan6sun6 bisa 1

dise"ap (anaman. *en6omposan 7u6a be"(u7uan menu"unkan "asio EF&. 9ika bahan o"6anik #an6 memiliki "asio EF& (in66i (idak dikomposkan dan lan6sun6 dibe"ikan ke dalam (anah maka p"oses pen6u"aiann#a akan (e"7adi di (anah5 men6akiba(kan EO2 dalam (anah menin6ka( sehin66a men66an66u pe"(umbuhan (anaman5 bahkan pada (anah "in6an men6akiba(kan da#a ika( (e"hadap ai" "endah se"(a s("uk(u" (anahn#a be"se"a( dan kasa". Pupuk Hijau Adalah pupuk #an6 be"asal da"i (anaman (hi7auan) melipu(i ba6ian daun5 (an6kai dan ba(an6 muda (anaman (e"(en(u #an6 ban#ak men6andun6 unsu" &i("o6en. .anaman #an6 dika(e6o"ikan pupuk hi7au mempun#ai bak(e"i "hiBobium #an6 menempel pada aka"5 (e"u(ama pada (anaman famili 2e6uminosae. Humus Adalah sisa (umbuhan be"upa daun5 aka"5 :aban6 dan ba(an6 #an6 sudah membusuk se:a"a alami lewa( ban(uan mik"oo"6anisme dan :ua:a. $ifa( humus (idak be"beda da"i kompos #ai(u mudah men6ika( ai" dan 6embu"5 sedan6kan :i"i khasn#a be"wa"na hi(am sampai :okla( (ua. $alah sa(u :a"a menambahkan humus ke dalam (anah adalah den6an membenamkan pupuk hi7au ke dalam (anah sehin66a akan (e"7adi pembusukan #an6 memben(uk humus. *upuk ano"6anik *upuk ano"6anik adalah pupuk bua(an pab"ik #an6 dibua( da"i bahan8 bahan kimia be"kada" ha"a (in66i. Keun(un6an pembe"ian pupuk ano"6anik dian(a"an#a: pembe"iann#a (e"uku"5 ka"ena komposisi ha"an#a (epa( dan pembe"iann#a sediki( ka"ena kandun6an ha"an#a (in66i sehin66a dapa( menekan bia#a pen6an6ku(an.Eon(oh: )"ea5 $*!65 KEl5 dll.

16

9enis87enis pupuk ano"6anik ada 2 #ai(u: Pupuk Tunggal Adalah pupuk #an6 kandun6an ha"an#a han#a sa(u ha"a u(ama. -isal )"ea men6andun6 unsu" & (&i("o6en)5 $*!6 men6andun6 unsu" * (*ospa() dan KEl #an6 men6andun6 unsu" K (Kalium). Pupuk Majemuk Adalah pupuk #an6 kandun6an ha"a u(aman#a lebih da"i sa(u unsu". -isal IA men6andun6 unsu" & (&i("o6en) dan $ ($ulfu")5 &*K men6andun6 unsu" & (&i("o6en)5 *(*ospa() dan K (Kalium)5 DA* (Diamonium8phospa() men6andun6 unsu" & (&i("o6en) dan * (*ospa(). K&O! men6andun6 unsu" K (Kalium) dan & (&i("o6en)5 -K* (-ono Kalium *hospa() men6andun6 unsu" * (pospa() dan K (Kalium). 9enis pupuk #an6 biasan#a di6unakan adalah pupuk #an6 men6andun6 unsu" ha"a p"ime" (&5 *5 K). &amun mun6kin sa7a (anaman 7u6a keku"an6an unsu" ha"a lain. Oleh ka"ena ada ! :a"a un(uk men6e(ahui (anaman keku"an6an unsu" ha"a (defi:ien:#) apa sa7a5 #ai(u : 1. -en6ama(i 6e7ala86e7ala #an6 mun:ul dalam pe"(umbuhan (anaman5 apakah no"mal a(au (idak. 2. Analisis (anah di labo"a(o"ium den6an men6ambil sample (anah di lapan6an !. Analisis 7a"in6an (anaman di labo"a(o"ium den6an men6ambil sample daun (anaman. *emupukan dilakukan men7elan6 a(au awal musim hu7an. Kalau dipe"lukan pupuk (ambahan pada (ahun #an6 sama5 maka dilakukan men7elan6 akhi" musim hu7an. $ebelum pemupukan dilakukan5 sebaikn#a pH (anah dike(ahui. 9ika pH (anah asam5 maka pe"lu dibe"i kapu" kap(an (EaEO!) a6a" pH (anah naik sehin66a pemupukan membe"ikan "espon #an6 baik pe"(umbuhan (anaman. *ada saa( (anaman be"umu" 18! bulan5 umumn#a pemupukan dilakukan. 9ika (in6ka( kesubu"an (anah #an6 diolah makin 7elek5 maka pemupukan dilakukan lebih awal. $e(elah i(u diulan6i pada umu" 682% bulan 1A

sampai (in66i (anaman melampaui (in66i 6ulma. 9ika pe"lu dilakukan pemupukan un(uk menin6ka(kan "iap 'olume5 maka pemupukan be"iku(n#a dibe"ikan men7elan6 pen7a"an6an pe"(ama (saa( (a7uk be"sin66un6an) un(uk pohon #an6 (e"pilih ((idak di7a"an6kan). Kemudian pemupukan be"iku(n#a men7elan6 pen7a"an6an kedua dan se(e"usn#a sampai ba(as di(eban6. D. -e(ode *emupukan *emupukan me"upakan salah sa(u p"oses pen(in6 dalam budida#a sua(u (anaman. Ka"ena p"oses pemupukan 7u6a akan san6a( menen(ukan kebe"hasilan p"oduksi (anaman (e"sebu(. Oleh ka"ena i(u selain ki(a ha"us men6e(ahui bebe"apa 7enis pupuk dan p"oses pen#e"apan pupuk ki(a 7u6a ha"us (ahu ba6aimana :a"a men6aplikasikan pupuk pada (anaman sehin66a p"oses (e"sebu( bisa lebih efek(if dan efisien. Ada dua :a"a pemupukan #ai(u: &. MEMUPUK MELALUI AKAR TANAMAN Dai(u se6ala ma:am pupuk #an6 dibe"ikan kepada (anaman lewa( aka". .u7uann#a (en(u sudah 7elas5 #akni men6isi (anah den6an ha"a #an6 dibu(uhkan oleh (anaman5 supa#a (anaman #an6 di(anam di a(asn#a (umbuh subu" dan membe"ikan hasil #an6 memuaskan. *ada umumn#a pembe"ian pupuk melalui aka" dapa( dilakukan se:a"a: a. D#se$ar '$r(a) *ast#ng+ *upuk #an6 diseba"kan me"a(a pada (anah8(anah di seki(a" pe"(anaman a(au pada wak(u pemba7akanFpen66a"uan (e"akhi"5 seha"i sebelum (anam5 kemudian diin7ak8in7ak a6a" pupuk masuk ke dalam (anah. 0ebe"apa pe"(imban6an un(uk men66unakan :a"a ini adalah: 1) .anaman di(anam pada 7a"ak (anam #an6 "apa(5 baik (e"a(u" dalam ba"isan maupun (idak (e"a(u" dalam ba"isan 2) .anaman mempun#ai aka" #an6 dan6kal a(au be"ada pada deka( den6an pe"mukaan (anah !) .anah mempun#ai kesubu"an #an6 "ela(if baik %) *upuk #an6 dipakai :ukup ban#ak a(au dosis pe"mukaan (in66i (ahun sebelum

18

) Da#a la"u( pupuk besa"5 ka"ena bila da#a la"u(n#a "endah maka #an6 diambil (anaman sediki( Ea"a pemupukan ini biasan#a di6unakan un(uk memupuk (anaman padi5 ka:an68ka:an6an dan lain8lain #an6 mempun#ai 7a"ak (anam "apa(. Ke"u6ian :a"a ini ialah me"an6san6 pe"(umbuhan "umpu( pen66an66uF6ulma dan kemun6kinan pen6ika(an unsu" ha"a (e"(en(u oleh (anah lebih (in66i. $. D#tem%atkan )# antara lar#kan,$ar#san *upuk di(abu"kan di an(a"a la"ikan (anaman dan kemudian di(u(up kembali den6an (anah. )n(uk (anaman (ahunan di(abu"kan melin6ka"i (anaman den6an 7a"ak (e6ak lu"us daun (e"7auh ((a7uk daun) dan di(u(up kembali den6an (anah. Ea"a ini dilakukan den6an pe"(imban6an8pe"(imban6an seba6ai be"iku(: 1) *upuk #an6 di6unakan "ela(if sediki( 2) 9a"ak (anam an(a"a (anaman #an6 dipupuk :ukup 7a"an6 dan 7a"ak an(a"a ba"isan pe"(anaman :ukup 7a"an6 !) Kesubu"an (anah "endah %) .anaman den6an pe"kemban6an aka"n#a #an6 sediki( ) )n(uk (anah (e6alan a(au da"a( 6) 0ila men6khawa(i"kan akan (e"7adi pen6ika(an unsu" ha"a oleh (anah dalam 7umlah #an6 :ukup besa" *. D#tem%atkan )alam lu$ang *upuk dibenamkan ke dalam luban6 di sampin6 ba(an6 se7auh ku"an6 lebih 10 :m dan di(u(up den6an (anah. )n(uk (anaman (ahunan pupuk dibenamkan ke dalam luban6 pupuk #an6 melin6ka"i (anaman den6an 7a"ak (e6ak lu"us dan (e"7auh ((a7uk daun) dan di(u(up kembali den6an (anah. Ea"a ini dilakukan den6an pe"(imban6an sama den6an :a"a la"ikanFba"isan.

1@

-. MEMUPUK DENGAN TANAMAN '"%ra.#ng+

ARA DI"EMPROTKAN KE DAUN

*upuk #an6 dila"u(kan ke dalam ai" den6an konsen("asi san6a( "endah kemudian disemp"o(kan lan6sun6 kepada daun den6an ala( pen#emp"o( biasa (Hand $p"a#e"). *ada hampa"an #an6 luas dapa( di6unakan pesawa( (e"ban6. $ebelum membe"ikan pupuk ke daun ada bebe"apa hal #an6 dian66ap mu(lak dike(ahui dulu5 #ai(u: 1) Konsen("asi la"u(an pupuk #an6 dibua( ha"us san6a( "endah a(au men6iku(i pe(un7uk dalam kemasan pupuk. 9an6an be"lebihan5 lebih baik ku"an6 da"ipada be"lebihan. Kalau konsen("asin#a lebih "endah da"i an7u"an maka un(uk men6imban6in#a f"ekuensi pemupukan bisa dipe":epa(5 misaln#a dian7u"kan 10 ha"i bisa dipe":epa( 7adi semin66u sekali 2) *upuk daun disemp"o(kan ke ba6ian daun #an6 men6hadap ke bawah. Hal ini disebabkan ka"ena pada keban#akan daun (anaman5 mulu( daun (s(oma(a) umumn#a men6hadap ke bawah a(au ba6ain pun66un6 daun !) *upuk hendakn#a disemp"o(kan ke(ika ma(aha"i (idak sedan6 (e"ik8 (e"ikn#a. *alin6 ideal dilakukan so"e a(au pa6i ha"i pe"sis ke(ika ma(aha"i belum be6i(u men#en6a(. Kalau dipaksakan 7u6a men#emp"o( ke(ika panas5 pupuk daun i(u ban#ak men6uap da"ipada dise"ap oleh daun %) *en#emp"o(an pupuk daun 7an6an dilaksanakan men7elan6 musim hu7an. +esikon#a pupuk daun akan habis (e":u:i oleh ai" hu7an dan la6ipula pada saa( sepe"(i i(u s(oma(a sedan6 menu(up ) 0iasakanlah un(uk memba:a ke(e"an6an #an6 ada pada kemasan pupuk5 ka"ena disinilah kun:in#a. *embe"ian pupuk daun bisa dilakukan be"samaan den6an pembe"ian pes(isida kalau dian66ap pe"lu5 a(au be"samaan den6an Ba( pe"an6san6 sepe"(i Dekamon a(au A(onik be"iku( Ba( pebasah. .e(api 7an6an sekali8 kali membe"ikan pupuk daun be"samaan den6an pes(isida #an6 20

men6andun6 Ba( pe"eka(. sebab pupuk (e"sebu( akan iku( len6ke( di pe"mukaan daun (anpa bisa dise"ap. Akiba( lebih lan7u( ialah pupuk akan men#e"ap ai" daun dan daunpun akan "usak sepe"(i (e"baka". .idak se(iap saa( pemupukan den6an :a"a men#emp"o(kan pupuk ke daun (anaman (sp"a#in6) dipe"bolehkan un(uk dilakukan5 dan adapun la"an6an mn#emp"o( daun (anaman adalah ke(ika: 1) $e(elah bebe"apa kali pen#emp"o(an mun:ullah (unas ba"u #an6 nan(in#a men7adi "an(in6 dan daun. 0ila (unas (elah mun:ul5 pen#emp"o(an dihen(ikan. $ebab (unas muda ini ama( peka (e"hadap pupuk5 apala6i kalau dosisn#a melebihi da"i #an6 dian7u"kan. .e(api bila nan(i (unas ba"u i(u (elah be"ubah men7adi "an(in6 dan daun #an6 :ukup kua( ((ak menampakkan 6e7ala menumbuhkan daun muda la6i)5 ba"ulah (anaman boleh disemp"o( la6i. 2) *ada saa( bun6a mulai meka" pen#emp"o(an ha"us dihen(ikan. Kalau (idak bun6a bakal buah #an6 dinan(i8nan(i akan "on(ok semua den6an ka(a lain (anaman (adi akan ke6u6u"an. Ke(ika bun6a sudah men7adi pen(il5 pen#emp"o(an den6an pupuk daun boleh dilakukan la6i (e"u(ama ha"a *8n#a (in66i5 den6an :a(a(an #an6 disemp"o( bukan buahn#a (e(api (e(ap pada daunn#a !) $a(u la6i (anaman #an6 (idak bisa disemp"o( pupuk daun ialah (anaman #an6 ba"u dipindah ke lapan6an. Ka"ena (anaman i(u masih (e"hi(un6 masih muda dan lemas. 0a"u se(elah (anaman mulai se6a" kembali a(au pulih da"i pen6a"uh pemindahan5 pupuk daun bisa 7alan la6i. Ea"a pemupukan den6an pen#emp"o(an melalui daun dilakukan den6an pe"(imban6an8pe"(imban6an seba6ai be"iku(: 1) )nsu" ha"a suli( diambil (anaman melalui aka" (anah5 misaln#a (anaman #an6 (umbuh pada (anah be"pasi" a(au (anah8(anah #an6 be"ba(u 2) 0ila unsu" ha"a dibu(uhkan (anaman dalam 7umlah #an6 san6a( sediki( (unsu" ha"a mik"o) !) Kondisi dan sifa( fisik da"i pupuk #an6 bu"uk 21

%) 0ila pemakaian pupuk den6an :a"a pembe"ian melalui aka" (idak be"hasil ) *en6a"uh maksimum da"i pupuk (e"hadap (anaman dapa( dipe"oleh selama musim ke"in6

22

KE"IMPULAN DAN "ARAN A. Kes#m%ulan 1. )nsu" ha"a (e"ba6i men7adi dua ba6ian #ai(u unsu" ha"a mak"o dian(a"an#a Ea"bon (E)5 Hid"o6en (H)5 Oksi6en (O)5 &i("o6en (&)5 1osfo" (*)5 Kalium (K)5 Kalsium (Ea)5 -a6nesium (-6) dan 0ele"an6 ($). Kemudian #an6 kedua adalah unsu" ha"a mik"o dian(a"an#a 0esi (1e)5 -an6an (-n)5 0o"on (0)5 -olibdenum (-o)5 .emba6aF:up"um (Eu)5 $en6 (In) dan Klo" (El)5 &a("ium (&a)5 Eobal( (Eo)5 $ili:on ($i)5 &ikel (&i). .iap da"i unsu" (e"sebu( memiliki fun6si (e"sendi"i ba6i (anaman. 2. 0ila keku"an6an salah sa(u unsu" ha"a baik mak"o maupun mik"o maka (anaman akan menampakkan 6e7ala se:a"a fisiolo6is #an6 dapa( ki(a ke(ahui den6an meliha( pe"ubahan (e"sebu(. !. *emupukan (e"dapa( be"ba6ai :a"a #ai(u den6an melalui aka" (anaman dan pen#emp"o(an daun (anaman. %. -anfaa( #an6 didapa( den6an adan#a pemupukan pada (anaman adalah (anaman (e"suplai unsu" ha"a #an6 dibu(uhkan namun dalam 7umlah #an6 sesuai (idak be"lebihan. B. "aran

2!

DA/TAR PU"TAKA h((p:FFdipe"(a.7aba"p"o'.6o.idFindeL.phpFsub-enuF120 . Diakses pada (an66al 12 9uni 201!. h((p:FFe(BahamBah.blo6spo(.:omF201!F0 Fmakalah8unsu"8ha"a8esensial.h(ml. Diakses pada (an66al 12 9uni 201!. h((p:FFwww.fisiolo6i8pohon.:omFpen6e"(ian8unsu"8ha"aF. Diakses pada (an66al 12 9uni 201!. h((p:FFklinik(anio"6anik.:omF;pG 1%@. Diakses pada (an66al 12 9uni 201!.

2%