SEJARAH AWAL PULAU PINANG SEJARAH AWAL PULAU Noriah Mohamed Muhammad Haji Salleh Mahani Musa Mokhtar

Saidin Ahmad Jelani Halimi Mohd lsa Othman Sohaimi A d! A"i" Pusat Pen#ajian llmu $emanusiaan Uni%ersiti Sains Mala&sia Pulau Pinan# No%em er '(() La*oran Hasil Pen&elidikan Geran Pen&elidikan Jan#ka Pendek Uni%ersiti Sains Mala&sia + A*ril 'AO, - .+ /isem er '(() PENGHARGAAN 0ahan didalam la*oran inimeru*akan hasil kajian &an# ertajuk Seiarah A1al Pulau Pinan# &an# telah dilaksanakan dari + A*ril '((, hin##a No%em er '(() men##unakan dana sum an#an Geran Jan#ka Pendek2 Uni%ersiti Sains Mala&sia erjumlah RM'.2(((!(( 3.(,4PHUMANI5I4).6().7! Sehu un#an itu2 semua *en#kaji in#in men#u8a*kan jutaan terima kasih ke*ada Ja1atankuasa Pen&elidikan2 Uni%esiti Sains Mala&sia kerana telah mem eri ke*er8a&aan ke*ada semua *en#kajiuntuk menjalankan kajian ini!

Semua *en#kajiju#a in#in men#u8a*kan terima kasih &an# tidak terhin##a ke*ada mereka &an# terli at seerra lan#sun# atau tidak den#an kajian ini! Se8ara khusus2 u8a*an *en#har#aan ditujukan khas ke*ada semua *en&elidik dan *em entan# kertas kerja lain &an# telah sudi eke9lasama menja&akan dua seminar &an# erkaitan den#an kajian ini2 iaitu $olokium $e an#saan Mela&u Pulau Pinan# dan $olokium Pulau Pinan# $e-': Se eran# Perai $e Mana Hala 5uju; 0ahan untuk $olokium Mela&u Pulau Pinan# telah di ukukan den#an tajuk Mela&u Pulau Pinan#2 Him*unan $er9as $erja $olokium $e an#saan Mela&u Pulau Pinan# *ada tahun '((6! Se aha#ian ahan Seminar Se eran# Perai &an# rele%an den#an kajian ini ju#a sedan# diusahakan untuk tujuan &an# sama! NORIAH MOHAME/ /AN RA$AN!RA$AN NO<EM0ER '(() il= $AN/UNGAN HAI!AMAN 5AJU$ PENGHARGMN $AN/UNGAN PRAIG5A 0A0 + AR$EOLOGI: PENEMPA5AN AWAL /I PULAU PINANG Pen#enalan Paleoalam Pulau Pinan# Pulau Pinan# dalam akeolo#i Mala&sia +!.!+ 0ukti arkeolo#i di Pulau Pinan# +!.!' Sia*akah *en#huni a1al di Pulau Pinan#; Rumusan 0A0 ' AR$EOLOGI: PENEMPA5AN AWAL /l SE0ERANG PER!AI

'!+ Pen#enalan '!' Se eran# Peraidalam arkeolo#i Mala&sia '!. Sekitaran kuno Se eran# Perai '!, 5amadun Lem ah 0ujan#2 $edah '!6 Protosejarah $uala Selinsin# Perak '!) >aman *rasejarah Se eran# Perai '!? $e uda&aan dan *entarikhan Guar $e*ah '!@ Manusia a1alGuar $e*ah '!A Inskri*siBherok 5ok $un '!+O Inskri*si0uddha#u*ta '!++ Rumusan 0A0 . SEJARAH AWAL: PUI-AU PINANG SE0ELUM +?@) I iii i% +!+ +!' +!. + ' . , ) ? I I

+( ++ ++ +' +, +6 +? +? +@ +!, Pen#enalan +A Pemisahan Pulau Pinan# dari*ada ketuanan Mela&u +A $edah Sia*akah &an# mem uka Pulau Pinan#; ', Haji Mohamad Salleh 3Nakhoda Intan72 /atok Janatun .( dan 0atu U an Penerokaan tanah oleh oran# Mela&u semasa Cran8is .@ Li#ht Rumusan 0A0 , SEJARAH AWAL SE0ERANG PERAI .!+ .!' .!. .!, ,!+ ,!'

,!. ,+ .!6 .!) ,' ,. ,6 Pen#enalan Se eran# Perai se elum +@(( DSela#iada mataharidan ulanD - Se eran# Perai milik mutlak In##eris; ,!, ,!6 ,!) ,!? ,!@ 6. 6A 6A )6 )@ ?( ?+ ?@ @@ 6!+

6!' Se eran# Peraidan *eristi1a seran#an Siam +@'+ Se eran# Perai sele*as +@,!' As*ek ke*im*inan dan kemas&arakatan Suasana sosioekonomi Rumusan Pen#enalan Penduduk dan *ro9il sosiolin#uistik di Pulau Pinan# se elum dan sele*as kedatan#an Cran8is Li#ht 6!'!+ 0ahasa Mela&u tin##i 6!'!' 0ahasa Mela&u tulen 3dialek Mela&u Pulau Pinan#7 6!+!. 0ahasa Mela&u asahan Ne#eri-ne#eri Selat Rumusan Pen#enalan Sastera a1al ?!'!+ Persuratkha aran dan majalah ?!'!' Pener it ?!'!. Sastera ?!'!, Sistem *elajaran tradisional ?!'!6 Perkem an#an ilmu melalui USM Rumusan 0A0 6 SEJARAH AWAL 0AHASA /AN $ERAGAiIAN 0AHASA MELAEU /I PULAU PINANG 6!, +((

++( +,) +,A +6' +6A +)+ +?( +?. +?@ 0A0 ) SENI MU>I$ AWAL: GHA>AL PAR5I SE0AGAI SENI MU>I$ MELAEU 5RA/ISIONAL PULAU PINANG )!+ Pen#enalan ++' )!' Asal-usul#ha"al ++' )!. Gha"alMela&u ++, )!, Gha"alMela&u Johor ++) )!6 Gha"al*arti ++? )!) Ajinda Gha"al Parti$e*ala 0atas +') )!? $um*ulan-kum*ulan #ha"al*arti F+'? )!@ Pemu"ik +.( )!A Peralatan mu"ik +.' )!+( Pen&an&idan la#u +.' )!++ Penari +.6 )+' Pela1ak +,( )!+. Persem ahan #ha"al *arti +,( )j, Rumusan +, 0A0 ? PULAU PINANG SE0AGI PUSA5 IL5IU /AN PER$EM0ANGAN

IN5ELE$5UAL ?!+ ?!' ?!. PRA$A5A Pulau Pinan# mem*un&ai sejarah &an# unik dan tersendiri! Se a#ai ne#eri Mela&u &an# *ertama diam il alih oleh *ihak ln##eris2 Pulau Pinan# terus mem uka jalan ke*ada *erkem an#an im*erialisme In##eris seterusn&a di ne#eri-ne#eri Mela&u sehin##alah In##eris menakluki se8ara rasmi 5anah Mela&u *ada tahun +@?, menerusi Perjanjian Pan#kor! Penaklukan ini mem a1a *eru ahan ukan sahaja dalam as*ek sosioekonomi dan *olitik malah ju#a as*ek *ensejarahan! Pen#aruh eurosentrik mula men#uasai *enulisan sehin##a sejarah tem*atan menjadi ka ur dan tidak ermakna! /alam konteks ini2 sejarah Pulau Pinan# men#alami nasi &an# sama! $ehadiran dan sum an#an In##eris serta mas&arakat lain &an# dilihat oleh *enjajah se a#ai *en&um an# utama ke*ada *em an#unan ekonomi ne#eri itu di eri *erhatian utama dalam kajian dan tulisan-tulisan a1al! $eadaan inimem a1a lm*likasi esar ke*ada Pulau Pinan# &an# dahulun&a meru*akan se aha#ian ka1asan milik kesultanan $edah! Sejarah a1al ne#eri itu mula dika urkan lantas tidak da*at ersain# den#an historio#ra9i &an# di8i*ta *ihak *enjajah! 0erdasarkan kelemahan dan kesedaran untuk men#em alikan jati diri sejarah Pulau Pinan# se a#ai se aha#ian dari*ada ka1asan milik kesultanan tertua dan he at dalam sejarah alam Mela&u2 *rojek Sejarah A1al Pulau Pinan# mula di#erakkan dan hasiln&a e era*a *enemuan dalam as*ek arkeolo#i2 sejarah2 ahasa2 dan sastera erja&a dikum*ulkan! /alam as*ek arkeolo#i2 misaln&a2 Pulau Pinan# tern&ata mem*un&ai ukti *rasejarah &an# *entin#! Penemuan ta*ak *rasejarah di Guar $e*ah2 Se eran# Perai *ada tahun +@)(-an oleh G! W! Earl ukan sahaja

menin##alkan tim unan 8en#keran# ke*ah dan keran# dalam ran#ka manusia &an# mem uktikan 1ujudn&a tamadun *enem*atan a1aldi ka1asan ter8e ut malah le ih *entin# menuntut satu usaha te#as oleh *ihak kerajaan untuk mem*ertahankan ka1asan 1arisan dari*ada dimusnahkan oleh kerakusan *em an#unan! Selain %tl Guar $e*ah2 ka1asan lain &an# menuntut *erhatian *ihak erkuasa tem*atian dan *ihak &an# terli at dalam soal1arisan ialah ta*ak $OM5AR2 Sun#aiAra2 dan Muka Head erikutian *enemuan atu nisan A8heh *ada tahun '(((2 inskri*si Berok 5ok $un2 dan Inskri*si 0uddha#u*ta ju#a di Se eran# Perai! Penemuan ini mem uktikan Pulau Pinan# dan Se eran# Perai tidak *emah ter*isah dari*ada tamadun a1a9 Mela&u &an# er*usat di Sri%ija&a dan $edah 5ua! Memasuki era sejarah2 Pulau Pinan# dan Se eran# Perai terus *entin# dalam sejarah *etem*atan dan *em entukan uda&a Mela&u serantau! $ajian &an# dijalankan terhada* as*ek ini menda*ati ka1asan *etem*atan oran# Mela&u dari Nusantara2 khususn&a Minan#ka au dan A8heh telah kelihatan di e era*a ka1asan di aha#ian *ulau2 iaitu di sekitar 0atu U an2 /ato $eramat2 dan lain-lain la#i lama se elum Cran8is Li#ht ti a dan mema8akkan endera Union Ja8k *ada tahun +?@)! Sejarah a1al *etem*atan Mela&u inidiakuisendirioleh sum er-sum er In##eris meski*un ke an&akan tulisan ini mena9ikan 1ujud mas&arakat meneta* dan kerajaan 9ormal oran# Mela&u *ada 1aktu itu! Penemuan ku ur dan sum er-sum er lisan dari*ada #enerasi keturunan oran# Mela&u &an# a1al ini men#esahkan hakikat terse ut! Nama Nakhoda $e8il2 Nakhoda Intan2 dan /atok Janatun dilihat se a#ai *emim*in Mela&u a1al &an# ertan##un#ja1a memajukan *ulau itu se elum kedatan#an ln##eris! $ukuhn&a ikatan *en#ikut-*ertuanan Mela&u $edah initer ukti den#an sokon#an *adu &an# di erikan *enduduk Mela&u di Pulau Pinan# dan Se eran# Perai dalam menentan# Siam ekoran *enaklukan Siam ke atas $edah

*ada tahun +@'+! Malah dikatakan meski*un erada se*enuhn&a di a1ah *en#uasaan Sharikat Hindia 5imur In##eris sejak +?@)2 sejarah Pulau Pinan# khususn&a Se eran# Peraise elum kesu9tanan $edah di*ulihkan kem alioleh Siam *ada tahun +@4!' meru*akan sejarah $edah! %iii Si9at kosmo*olitian Pulau Pinan# &an# ter entuk sele*as +?@) ukan sahaja kelihatan dalam as*ek ekonomi dan *olitik malah ju#a dalam as*ek sosio uda&a dan ahasa! $ajian &an# dijalankan menunjukkan sejak a ad ke-+@ terda*at *el a#ai ra#am ahasa Mela&u &an# 1ujud di Pulau Pinan#! M3lrasi *enduduk luar 3dari ne#ara luar7 dan ka1asan lain di Mala&sia meru*akan 9aktor utama &an# men&um an# ke*ada ke1ujudan *el a#ai ra#am ahasa Mela&u di ne#eri itu! 0auran ahasa ini di*erkukuh menerusi *erkah1inan 8am*ur &an# akhim&a ukan sahaja me1ujudkan toleransi dalam er ahasa malah ju#a dalam soal uda&a dan sastera malah ter8atat dalam sejarah se a#ai *usat ilmu dan *erkem an#an intelektual! Pulau Pinan# 3termasuk Se eran# Perai7 mem*un&ai si#ni9ikan tersendiri dalam sejarah *erkem an#an ekonomi2 sosio uda&a2 kesusasteraan dan keintelektualan Mela&u! $e*entin#an ini ter entuk sejak se elum kehadiran Cran8is Li#ht2 kemudiann&a diadun2 disesuaikan2 dan ersain# den#an si9at mas&arakat kosmo*olitan &an# di entuk oleh *ihak *enjajah! Sum an#an dan ke*entin#an ini tidak *emah kalah namun serin# kali di*in##irkan dalam *enulisan dan kajian! /en#an kajian-kajian &an# dihasilkan oleh *ara *en&elidik &an# terli at dalam *rojek Sejarah A1al Pulau Pinan# ini2 dihara* le ih an&ak kajian enr%i a1a tentan# oran# Mela&u Pulau Pinan# da*at dihasilkan dan diter itkan untuk rujukan dan *anduan *en&elidik! lG

0A0 I AR$EOLOGI: PENEiIPA5AN AWAL /l PULAU PINANG +!+ Pen#enalan 0a + dan 0a ' la*oran ini akan memerikan as*ek arkeolo#i Pulau Pinan# dan Se eran# Perai! Arkeolo#i dalam konteks la*oran ini ermaksud kajian sainti9ik men#enai sesuatu ke uda&aan 3terutama ke uda&aan *rasejarah7 den#an 8ara *en##a9ian dan *en#huraian kesan-kesan tin##alan 3$amus /e1an Edisi $eem*at2 '((6: ?@7! /ari se#i sejarah2 *ada +? Julai +?@)2 iaitu sekitar '+? tahun &an# lalu2 Cran8is Li#ht dan kum*ulann&a dikatakan telah memulakan *enem*atan di Pulau Pinan#! Ham*ir semua rekod *enulisan sejarah tentan# keti aan Sharikat Hindia 5imur ini mendedahkan aha1a telah ada e era*a *erkam*un#an Mela&u2 se*erti di Sun#ai Pinan#2 5eluk $um ar2 Sun#ai Gelu#or dan 5anjun# 5okon# &an# 1ujud di *ulau itu! Walau a#aimana*un2 tidak ada kajian ter*erin8i dan data &an# holistik untuk mem uktikan ke1ujudan mas&arakat Mela&u a1al ini! /ari se#i arkeolo#i2 ukti *ertama *rasejarah ne#ara ditemuidi Guar $e*ah2 Se eran# Perai *ada tahun +@)( oleh Earl2 G!W! Guar $e*ah mendedahkan tim unan 8an#keran# ke*ah dan keran# &an# di dalamn&a ditemui ran#ka manusia2 alat atu2 sisa makanan2 manik2 dan *e8ahan tem ikar! Earltidak mela*orkan se aran# *entarikhan a#ita*ak terse ut! Walau a#aimana*un2 a*a ila di andin#kan arti9ak &an# ditemui di Guar $e*ah den#an ta*ak *rasejarah lain2 dijan#ka aha1a ta*ak di Guar $e*ah ini erusia sekuran#-kuran#n&a sekitar .2((( - ,2((( tahun dahulu atau mun#kin le ih tua! Selain Guar $e*ah2 la*oran *enemuan alat atu eliun# di Pulau Pinan#2 se*erti di ta*ak *em inaan $om*leks 5un A dul Ra"ak 3$OM5AR72 $am*un# Gelu#or dan Sun#ai Ara menunjukkan ukti Neolitik2 iaitu ukti dari era *ertanian a1al &an# dijan#kakan erusia sekuran#-kuran#n&a 62((( tahun dahulu2 ju#a ada di Pulau

Pinan#! $ajian ter aru ju#a menemui *erku uran &an# atu nisann&a er8irikan atu nisan A8eh di Muka Head! 0erdasarkan entukn&a2 atu nisan inidijan#ka me1akili era a1al +?((! Semua ukti arkeolo#i dan sejarah di atas menunjukkan aha1a telah ada *enduduk di Pulau Pinan# jauh le ih a1al se elum +? Julai +?@)! +!' Paleoalam Pulau Pinan# Se elum mem in8an#kan tentan# ukti arkeolo#idi Pulau Pinan#2 kajian *aleoalam atau*un sekitaran kunon&a akan di in8an#kan terle ih dahulu! $ajian *aleoalam Pulau Pinan# &an# di in8an#kan ialah dari as*ek *eru ahan aras laut &an# erlaku &an# mem erikan kesan ke*ada *er#erakan manusia di ne#eri ini! Peta +!+ 3di da9am Lam*iran +7 menunjukkan aha1a han&a sekitar sele*as ?2((( 0!P! aharulah aha#ian *ulau ter*isah dari*ada tanah daratan Se eran# Perai! Ini ermakna se elum ?2((( 0!P! manusia a1al oleh terus er#erak ke aha#ian *ulau melalui daratan! Bontohn&a2 *ada A2((( 0!P! kedudukan te*i laut adalah sekitar 6( meter dari te*i laut sekaran#2 iaitu -.( meter le ih rendah dari*ada aras laut *urata semasa! Se8ara amn&a2 se elum )2((( @!P!2 aras taut di Semenanjun# Mala&sia dida*ati sama den#an aha#ian lain umi2 iaitu menin#kat dari kedudukan terendah 3antara +(( meter dan -+.( meter7 sekitar +@2((( 0!P! ke aras laut *urata semasa! Aras laut terus menin#kat dan men8a*ai ketin##ian maksimum 3H6 meter7 *ada sekitar 62((( 0!P! Se9e*as 62((( 0!P!2 5jia et al! 3+A?'7 men8adan#kan aras laut *en#hujun# Holosen menurun dan e era*a kali naik turun2 &akni *ernah turun di a1ah aras *urata semasa dan *ernah seten#ah meter le ih tin##i *ada e era*a ratus tahun &an# lalu! $elakuan aras laut Semenanjun# Mala&sia erlaku dalam tem*oh '2((( tahun den#an am*litud ' meter! 0erdasarkan kelakuan aras laut ini2 kedudukan minimum hin##a -' meter le ih rendah terjadi sekitar +2'(( @!P!2 dan kemudiann&a aras laut

menin#kat ke aras laut *urata semasa! Pendek kata2 se elum sekitar ?2((( 0!P! tiada masalah untuk manusia a1al ke aha#ian *ulau kerana semuan&a daratan2 manakala sele*as sekitar ?2((( 0!P! manusia a1almemerlukan *en#an#kutan laut untuk sam*aike aha#ian *ulau! +!. Pulau Pinan# dalam arkeolo#i illala&sia 0erdasarkan ukti*aleoalam diatas dan uktiarkeolo#idisekitam&a2 dida*ati Pulau Pinan# er*otensi untuk mem*un&ai data manusia a1al2 iaitu jauh le ih a1al se elum kedatan#an *enjajah *ada tahun +?@)! /i aha#ian utara Pulau Pinan#2 jelas mendedahkan uktitamadun Lem ah 0ujan# 3lihat Peta +!+ didalam Lam*iran +7 &an# erlan#sun# sea1al +26(( tahun dahulu 3Nik Hassan and Othman2 +AA(7! 5amadun Lem ah 0ujan# meli*uti ka1asan utara Sun#ai Muda &an# menjadi sem*adan $edah dan Pulau Pinan# sehin##a ke Gunun# Jerai! Se a itulah e era*a ukti jum*aan2 se*erti inskri*si di Pulau Pinan#2 iaitu di Bherok 5ok $un dan Se eran# Perai dikaitkan den#an tamadun ini 3Mohd Su*ian2 '(('7! Maka2 dijan#ka sekuran#-kuran#n&a ka1asan Se eran# Perai mem*un&ai *erkaitan den#an tamadun Lem ah 0ujan#! /i aha#ian selatan Pulau Pinan# terda*at ukti *rasejarah di $am*un# $alum*an#2 $uala Selinsin#2 Perak 3rujuk Peta +!+ didalam Lam*iran +7! $a1asan inimeru*akan *enem*atan manusia a1al *rotosejarah sekitar '2((( tahun dahulu 3Nik Hassan2 +AAA7! $edua-dua ta*ak2 Lem ah 0ujan# dan Selinsin# mendedahkan an&ak ukti adan&a sistem *ernia#aan 3*ertukaran7 aran#an2 se*erti *enemuan seramik asin#2 manik dan lainlain &an# men##am arkan si ukn&a ka1asan ini *ada masa '2((( tahun dahulu! Laluan iniju#a meli atkan Pulau Pinan#! Maka2 se8ara #eo#ra9i Pulau Pinan# dijan#ka memainkan *eranan *entin# dalam laluan *ernia#aan ini! +!.!I 0ukti Arkeolo#idi Pulau Pinan# Sun##uh*un ukti *ertama *rasejarah ne#ara datan#n&a dari Pulau Pinan#2 namun

sejarah kajian dan ukti arkeolo#i di ne#eri ini san#at terhad er andin# den#an ne#eri lain! Hal ini ketara erlaku2 terutaman&a di aha#ian *ulau2 Pulau Pinan#! Jadual +!+ menunjukkan e era*a kajian &an# dilaksanakan dan *enemuan arkeolo#i &an# dila*orkan di ne#eri ini! Guar $e*ah &an# terletak di Se eran# Perai meru*akan satu-satun&a ta*ak *rasejarah di Pulau Pinan# &an# telah dijalankan ekska%asi! 5a*ak inimendedahkan arti9ak alat atu2 e era*a aha#ian ran#ka manusia dan sisa makanan! 5idak ada *entarikhan kronometrik &an# di erikan untuk ta*ak ini! 0erdasarkan *er andin#an alat atu di Guar $e*ah den#an alat atu di Lem ah Len##on#2 Perak2 dan di 5hailand dijan#ka alat atu di Guar $e*ah ini erusia sekitar *erten#ahan Holosen2 iaitu 9e ih kuran# 62((( tahun dahulu! Ini ermakna te9ah ada manusia a1al di Se eran# Perai sele1atJe1atn&a sekitar 62((( tahun dahulu! , 5ahun 5a*ak Jum*aan Pen#kaii +@6+ +@). +A.( +A.6 +A.@ +A,( +A,? +@,(-an +J,(-an +A@. +A@. +A@A

'((( Guar $e*ah Guar $e*ah Guar $e*ah Guar $e*ah Guar $e*ah Guar $e*ah Guar $e*ah Bherok 5ok $un Se eran# Perai 5a*ak $OM5AR $am*un# Gelu#or Sun#aiAra Muka Head Se aha#ian ran#ka manusia dalam tim unan 8an#keran# Analisis ran#ka manusia La*oran lokasi dan keadaan ta*ak La*oran ke uda&aan Australomelanesoid La*oran ekska%asi Analisis ran#ka manusia

La*oran *enemuan stu*a Inskri*si Bherok 5ok $un Inskri*si 0uddha#u*ta Alat eliun# Alat eliun# Alat eliun# Nisan A8heh Earl 3+@)+7 HuGle& 3+@).7 E%ans 3+A.(7 Ballen9els 3+A.67 Ballen9els 3+A.@7 Mijs er# 3+A,(7 Kuarit8h Wales2 /! B! dan Kuarit8h Wales2 H! B! 3+A,?7 0raddell3+A@(7 0raddell3+A@(7 Adi 3+A@.7 Adi 3+A@.7 Jadual +!+ 0uktiarkeolo#i di Pulau Pinan# Ran#ka manusia &an# ditemui oleh *en#kaji a1al di Guar $e*ah di#olon#kan ke dalam kum*ulan Australomelanesoid2 iaitu manusia &an# ru*an&a miri* mas&arakat AsliAustralia2 Melanesia2 dan *enduduk Ne1 Guinea sekaran#!

Selain di Guar $e*ah2 e era*a eliun# Neolitik telah ditemui di aha#ian *ulau Pulau Pinan#2 se*erti di ta*ak $OM5AR2 Gelu#or2 dan Sun#ai Ara! /i ka1asan ke un sa&ur di Sun#ai Ara2 ti#a alat eliun# telah ditemui oleh tuan tranah &an# kemudiann&a mela*orkan *enemuan terse ut ke Pusat Pen&elidikan Arkeolo#i2 Uni%ersiti Sains Mala&sia! Malan#n&a2 kajian lanjutan tidak da*at dijalankan kerana semua jum*aan terse ut eru*a jum*aan *ermukaan2 &akni keseluruhan tanah telah di#an##u! Alat eliun# ialah alat atu *ada "aman Neolitik &an# di#unakan untuk akti%iti *ertanian dan tu#as seharian &an# lain! Per andin#an den#an ta*ak arkeolo#i lain di seluruh ne#ara di mana terda*atn&a ju#a alat eliun# ini2 menunjukkan aha1a alat ini ertarikh sea1al sekitar 62((( tahun dahulu! /alam sur%eia1alan di Muka Head untuk *rojek *em an#unan Muka Head se a#ai 5aman Ne#eri2 telah ditemui enam *asan# atu nisan di 5eluk /u&un# 3rujuk Peta +!' di dalam Lam*iran '7! 0atu nisan ini menunjukkan 8iri-8iri atu nisan A8heh! Per andin#an se8ara mor9olo#iden#an kajian Othman 3+A@@7 menunjukkan aha1a atu nisan terse ut erkemun#kinan me1akili era atu nisan A8heh di *en#hujun# +6(( sehin##a *erten#ahan +?((! Ini ermakna erkemun#kinan telah ada mas&arakat Mela&u A8heh di Muka Head sea1al tahun +)((! Se a itulah jika dilihat di dalam *eta to*o#ra9i2 ka1asan ini an&ak dikaitkan den#an A8heh2 8ontohn&a $am*un# Pantai A8heh! Malah sur%ei menda*ati ke an&akan *enduduk di5eluk 0ahan# men#akui erketurunan A8heh! Ada #enerasitua &an# rnem erikan maklumat aha1a terda*at le ih .(( atu nisan A8heh di5eluk /u&un# teta*i nisan terse ut telah musnah aki at *ertum uhan *okok hutan di ka1asan terse ut! Sekiran&a hal ini enar2 maka se8ara jelas ka1asan ini mem*un&ai *enduduk Mela&u A8heh &an# ramai dan mun#kin telah terse ar luas ke aha#ian lain Pulau Pinan#! +!.!' Sia*akah Pen#huni A1al Pulai Pinan#;

Se8ara jelas dari*ada ukti arkeolo#i2 misaln&a ukti di Guar $e*ah dan alat atu eliun# di aha#ian *ulau2 da*at dikatakan aha1a telah ada *enem*atan a1al di Pulau Pinan# sekuran#-kuran#n&a sejak 62((( tahun dahulu! 5eta*i sia*akah *en#huni di *etem*atan a1al ini; Soalan ini han&a oleh dija1a *enemuan ukti di Guar $e*ah dan atu nisan A8heh! Ran#ka manusia di ta*ak Guar $e*ah &an# dijan#ka erusia sekuran#-kuran#n&a sekitar 62((( tiahun dahulu dikatakan ran#ka manusia dari*ada kum*ulan Australomelanesoid 3Earl2 +@)+L Ballen9els2 +A.67! Manusia Australomelanesoid ialah *en#huni rantau Asia 5en##ara semasa Pleistosen dan aural Holosen! $um*ulan ini ukan sahaja duduk di te*i *antiai2 malah di daratan se a#aimana Manusia Perak &an# ditemui ran#kan&a di Len##on#2 Hulu Perak! Manusia Perak &an# men#huni Len##on# sekitar +(2((( tahun dahulu mem*un&ai ketin##ian sekitar +6@ sentimeter dan dida*ati sudah mem*un&ai mas&arakat &an# ersistem2 hidu* se a#ai *em uru dan *emun#ut2 men#hormati ma&at2 dan mem*un&ai adat istiadat *en#e umian! /ijan#ka aha1a mereka &an# tin##al di Guar $e*ah 62((( tahun kemudian ju#a mem*un&aisistem hidu* &an# sama! 0ukti atu nisan A8heh &an# dijan#ka me1akili *enem*atan sekitar tahun +)(( se8ara jelas menunjukkan meman# telah ada mas&arakat Mela&u A8heh di ka1asan Muka Head *ada masa terse ut! Rumusan 0erdasarkan *er in8an#an2 dida*ati jelas aha1a meman# telah ada mas&arakat a1al di Pulau Pinan# jauh le ih a1al se elum kedatan#an Cran8is Li#ht *ada tahun +?@)! Namun2 *em an#unan &an# *esat di Pulau Pinan# telah memusnahkan an&ak ukti *entin# arkeolo#i &an# erkaitan den#an mas&arakat a1al erkenaan! $ajian ter*erin8i di Muka Head *erlu dijalankan untuk menda*atkan data &an# le ih jelas tentan# mas&arakat a1al A8heh di ka1asan terse ut! 5a*ak Guar $e*ah kini erdasarkan

dida*ati telah musnah seratus *eratus dan hal ini tidak mem olehkan kajian +!, ter*erin8i dijalankan2 terutaman&a a#i menda*atkan *entarikhan ta*ak &an# san#at *entin# dalam menentukan 1aktu sesuatu tem*at dihuni! 0e#itu ju#a den#an ta*ak *enemuan alat atu eliun#! 0ukti- ukti arkeolo#i &an# di in8an#kan ini ukan sahaja *entin# ke*ada sejarah a1al Pulau Pinan#2 malah si#ni9ikann&a ju#a terserlah a*a ila mem in8an#kan sejarah *etem*atan di Se eran# Perai se a#aimana &an# di*a*arkan didalam a I 0A0 ' AR$EOLOGI: PENEMPA5AN AWAL /I SE0ERANG PERAI '!+ Pen#enalan Arkeolo#i Se eran# Perai mendedahkan aha1a manusia a1al mula sam*ai ke ka1asan inisekitar 62((( hin##a )2((( tahun dahulu! Mereka hidu* di sekitaran laut2 menjalankan akti%iti memun#ut si*ut dan keran# laut2 memun#ut ahan tum uhan2 mem uru inatan# liar2 dan mem*un&ai adat istiadat *en#e umian! Mereka men##unakan alat atu jenis *e el uni9as dan i9as dan iu#a tem ikar! 0uldi ini telah dimasukkan ke dalam *eta arkeolo#i dunia *ada tahun +@)+ oleh seoran# 0ritish2 Geor#e Windsor Eart &an# meru*akan oran# *ertama &an# tetah menialiankan kaiian arkeolo#i di Se eran# Perai2 atau dahulun&a dikenali se a#ai Pro%in8e Wellesle&! Seiak itu2 e era*a kajian laniutan telah dijalankan di ta*ak ini! Selain ukti *rasejarah ini2 lokasi Se eran# Perai &an# terletak di antara ka1asan tamadun Lem ah 0ujan#i2 $edah di utara dan ka1asan *rotoseiarah Selinsin#2 Perak di selatan2 menjadikann&a ka1asan *entin# dari se#i *er#erakan manusia a1al! Penemuan ukti tulisan *ada inskri*si di Se eran# Perai mendedahkan adan&a ukti tamadun telah erlan#sun# di ka1asan ini! 0erikut di in8an#kan arkeolo#i Se eran# erikut!

Perai ermula dan "arrnarn *rasejarah sehin##alah *en#hasilan inski*si- Se elum itu2 Se eran# Perai dalam arkeolo#i Mala&sia akan di in8an#kan terle ih dahulu untuk mem erikan #am aran &an# te ih holistiktentan# ka1asan ini'!' Se eran# Peraidalam arkeolo#i Mala&sia Se eran# Perai erkedudukan memanian# utara-selatan2 aha#ian arat men#Mda* laut Selat Melaka ke aha#ian *ulau Pulau Pinan#2 aha#ian utara dan timur ersem*adankan $edah dan aha#ian selatan ersem*adankan $edah dan Perak2 erkeluasan sekitar +(((km' 3Peta '!+ di dalam Lam*iran .7! 5o*o#ra9in&a jelas didominasi oleh lem ah dataran *esisir den#an e era*a *ermatan# *antai terutaman&a di aha#ian utara dan ersem*adankan tanah tin##i di seluruh aha#ian timur! 0e era*a sun#ai men#alir keluar ke laut melalui Se eran# Perai2 se*erti Sun#ai Muda &an# menjadi sem*adan Se eran# Perai dan $edah! $edudukan ini mem*en#aruhi Se eran# Perai untuk di*ilih oleh mas&arakat a1al se a#ai ka1asan *enem*atan mereka! /i sini tiada #ua dan tiada enda*an kelikir atu se*erti ta*ak *rasejarah di Len##on#2 Perak! Pendek kata2 mas&arakat a1al *rasejarah &an# memilih Se aran# Perai se a#ai ka1asan *enem*atan mestilah mereka &an# oleh hidu* di sekitaran laut2 sun#ai2 ka1asan ter uka2 dan men8ari kelikir atu dari ka1asan lain untuk dijadikan ahan mentah *eralatan! '!. Sekitaran kuno Se eran# Perai Memandan#kan kedudukann&a dite*i laut2 maka Se eran# Perai men#alami kesan terus dari naik-turun *aras laut! Peta '!+ ju#a menunjukkan sem*adan Se eran# Perai &an# eru ah-u ah e era*a kali men#ikut *eru ahan aras laut 35jia +AA+7! Bontohn&a2 *ada sekitar 62((( tahun dahulu2 aras laut telah menin#kat H6m dari*ada aras laut sekaran#! Ini ermakna2 daratan Se eran# Perai men#e8il ke*ada han&a erkeluasan 6((km'2 se alikn&a ketika ?2((( tahun dahulu2 aras laut menurun -6m2 Se eran# Perai men8a*ai keluasan sekitar +.6(km'! Semasa A2((( tahun

dahulu2 aras laut terlalu rendah hin##a men8a*ai -.(m dari*ada aras laut sekaran#2 ketika Se eran# Peraimasih er8antum den#an aha#ian *ulau Pulau Pinan#! Sele*as 62((( trahun dahulu2 5jia et al! 3+A?'7 men8adan#kan aras laut *en#hujun# Holosen menurun den#an e era*a 9luktuasi2 *ernah turun di a1ah aras *urata semasa dan *emah seten#ah meter le ih tin##i *ada e era*a ratus tahun &an# lalu! $edudukan aras laut Semenanjun# Mala&sia mem*un&ai tem*oh '2((( tahun den#an am*litud 'm! 0erdasarkan kelakuan aras laut ini2 kedudukan minimum hin##a -'m le ih rendah terjadi sekitar +2'(( tahun dahulu2 dan kemudian menin#kat ke aras laut *urata semasa! 5urun naik aras laut ini mem erikan im*ak se8ara lan#sun# ke*ada ke uda&aan manusia a1al di Se eran# Perai! $enaikan aras laut semas 62((( tahun dahulu telah men&e a kan han&a ka1asan a#ak tin##i &an# dihuni2 se*erti di Permatan# Pasir Guar $e*ah! Memandan#kan kedudukan Se eran# Perai erada diantara dua lokasi *entin# arkeolo#i ne#ara2 iaitu tamadun Lem ah 0ujan# di utara dan *rosejarah Selinsin# di selatran maka erikut di erikan #am aran am ta*ak terse ut untuk melihat *otensidan sum an#an Se eran# Perai ketika itu! '!, 5amadun Lem ah 0ujan#2 $edah /i aha#ian utiara Se eran# Perai 3Peta '!+72 jelas mendedahkan ukti 5amadun Lem ah 0ujan# &an# erlan#sun# sea1al +6(( tahun dahulu 3Nik Hassan Shuhaimi dan Othman +AA(7! 5amadun ini mendedahkan an&ak ukti di aha#ian utara Sun#ai Muda &an# menjadi sem*adan $edah dan Pulau Pinan#2 sehin##a ke Gunun# Jerai! Oleh se a itu e era*a jum*aan2 se*erti inskri*si di Bherok 5ok $un dikaitkan den#an tamadun ini3Mohd Su*ian '(('7! '!6 Protosejarah $uala Selinsin# Perak /i aha#ian selatan Se eran# Perai 3Peta '!+ di dalam Lam*iran .7 terda*at ukti *rotosejarah di $am*un# $alum*an#2 $uala Selinsin#2 Perak! $a1asan ini

mendedahkan *enem*atan manusia a1al *rotosejarah sekitar '2((( tahun dahulu 3Nik Hassan Shuhaimi +AAA7! Antara arti9ak &an# ditemui di Selinsin# ialah tem ikar2 ++ alat lo#am2 alat atu2 manik2 dan *en#ke umian! $ehadiran manik dan ahan mentahn&a &an# e#itu an&ak men8adan#kan ka1asan initelah di#unakan se a#ai tem*at *em uatan manik ketika itu! $edua-dua ta*ak2 Lem ah 0ujan# dan Selinsin# mendedahkan an&ak ukti adan&a sistem *ernia#aan 3*ertukaran7 aran#an se*erti *enemuan seramik asin#2 manik2 dan lain-lain &an# men##am arkan kesi ukan ka1asan ini *ada ketika itu! /ise a kan laluan ini meli atkan Se eran# Perai2 maka se8ara #eo#ra9i2 Se eran# Perai dijan#ka memainkan *eranan *entin# dalam laluan *emia#aan ini! Selain itu2 ukti di Lem ah 0ujan# 3+26(( tahun dahulu7 dan Selinsin# 3'2((( tahun dahulu7 le ih muda dari*ada ukti Guar $e*ah 362((( tahun dahulu7 di Se eran# Perai! Maka2 erkemun#kinan ada hu un#an antara mas&arakat Neolitik Guar $e*ah den#an mas&arakat *rotosejarah Selinsin# dan ju#a mas&arakat tiamadun Lem ah 0ujan#! Mun#kinkah mereka ini &an# er#erak ke Selinsin# dan Lem ah 0ujan#; Sekiran&a ini enar2 maka asal usul manusia di kedua-dua ta*ak da*at diketahui! '!) >aman *rasejarah Se eran# Perai Sehin##a kini2 ukti "aman *rasejarah di Se eran# Perai han&a ditemui di Guar $e*ah! Guar $e*ah terletak di aha#ian utara Se eran# Perai2 di sem*adan Pulau Pinan#2 dan $edah2 sekitar enam kilometer jauhn&a dari *antai dan selatian Sun#ai Muda! 5a*ak Guar $e*ah terdiri dari*ada tlm unan 8en#keran# di atas *ermatan# *asir2 &an# mem erikan nama Guar F0ukitF $e*ah atau*un 0ukit $eran#! $ajian arkeolo#i di Guar $e*ah sejak +@6+ meli atkan ti#a lokasi2 iaitu 0ukit $eran# A2 0 dan B 3Peta '!+7! 5a*ak Guar $e*ah meru*akan ta*ak arkeolo#i &an# *ertama di ne#ara ini &an#

dFrjalankan ekska%asi! Seoran# rak&at 0ritish2 Geor#e Windsor Ead ialah oran# +' *ertama &an# telah menemui ukti *rasejarah di Guar $e*ah *ada tahun +@6+ 3Earl +@)+7! 0eliau telah menjalankan ekska%asi ke atas se uah ukit keran# &an# erketin##ian enam meter tin##i! 0eliau telah menemui ukti ran#ka manusia di dalam tim unan 8en#keran#2 &an# kemudiann&a dihantar ke*ada CNA4 HuGle& untuk *emeriksaan lanjut2 dan HuGle& 3+@).7 men&atakan ran#ka manusia terse ut me1akili kum*ulan Melanesia! Selain ran#ka manusia dan sisa makanan &an# ke an&akann&a keran# laut2 dila*orkan ju#a *enemuan alat atu jenis FsumatralitF2 tem ikar2 dan sisa makanan &an# lain se*ertitulan# rusa! Sele*as le ih ?( tahun kemudiann&a2 E%ans 3+A.(7 menjalankan kajian lanjutan di Guar $e*ah! $etika itu2 E%ans ialah seoran# *e#a1ai etnolo#i dan arkelo#i di Mu"ium 5ai*in#2 Perak &an# ertu#as di a1ah Cederated Mala& S9a9es Museums! Ekska%asi di keti#a-ti#a lokasi Guar $e*ah kemudiaan&a dijalankan oleh ti#a tokoh arkeolo#i terkenal2 Ballen9els2 51eedie2 dan Bollin#s *ada tahun +A., di a1ah Mu"ium Ra99les di Sin#a*ura 3Ballen9els +A.62 +A.@7! Hasiltemuan ran#ka manusia dari*ada kajian initelah dila*orkan oleh Mijs er# 3+Aa(7! Ahmad Hakimi 3+AA,7 telah mem uat tinjauan ke Guar $e*ah dan mela*oRan keseluruhan ta*ak Guar $e*ah telah ter#an##u! 5iada la#i 0ukit $eran# &an# da*at dilihat! 0ukit $eran# A 3latitud 6(..F..!,F Utara dan lon#itud +((('6F.,!6D 5imur7 telah rata se*enuhn&a erada di elakan# rumah En8ik Jamil! 0ukit $eran# 0 3latitud 6(..F.+!+D Utara dan lon#itud +((('6F.@!@D 5imur7 *ula dila*orkan kini erada di a1ah jalan ra&a Guar $e*ah manakala 0ukit $eran# B 3latitud 6(..F'A!'D Utara dan 9on#itud +OOo'6F.'!.D 5imur7 kiniterletak di a1ah rumah En8ik Hoh Ah $a1! /alam usaha Pusat Pen&elidikan Arkeolo#i Mala&sia men#hasilkan uku 5he Perak Man and Other Pr8histoi8 Skele9ons o9 Mala&sia *ada tahun '((62 satu tajuk telah

disediakan untuk mem in8an#kan ukti ran#ka manusia *rasejarah &an# ditemui di +. Guar $e*ah! /a%id 0ull 8k dari Australian National lJni%ersit& telah menulis se uah artike9 5he Guar $e*ah Human Remarhs di dalam uku terse ut! Pen&elidikan ini menda*ati ukti ran#ka manusia *rasejarah Guar $e*ah kini erada dl National Natuurhistoris8h Museum di Leiden2 0elanda! '!? $e uda&aan dan *entarikhan Guar $e*ah 0erdasarkan kehadiran arti9ak tem ikar2 se8ara jelas ta*ak Guar $e*ah me1akili ke uda&aan Neolitik! /ari se#i teori2 ke uda&aan Neolitik me1akili satu kum*ulan manusia &an# men#amalkan *ertanian dan *enternakan! Walau a#aimana*un2 tldak ditemui alat atu eliun# &an# meru*akan alat khas "aman *ertanian2 malah &an# dijum*ai ialah alat atu *e el uni9as dan i9asFsumatralitF! $ehadiran alat atu *e el uni9as dan i9as ini menunjukkan ke uda&aan Neolitik di Guar $e*ah me1akili ke uda&aan Neolitik A1al! Mas&arakat Neolitik A1al Guar $e*ah memun#ut keran# dan hidu* *ada ada*tasi laut! Antara 9amili keran# &an# ditemui ialah Ar8ti8idae2 Ar8idae2 N ati8idae2 5unitellidae dan Struth iolariid ae! 5idak ada *entarikhan mutlak a#i ta*ak Guar $e*ah! Walau a#aimana*unF erdasarkan ukti A1al Neolitik di atas maka dijan#ka usia ta*ak Guar $e*ah ialah sekitar 62((( hin##a )2((( tahun dahulu! 0ull e8k 3'((.7 ju#a men8adan#kan tarikh &an# sama untuk Guar $e*ah erdasarkan *aras air laut ketika itu dan kehadiran tem ikar! $etika 62((( tahun dahulu2 lokasi Guar $e*ah adalah san#at state#ik untuk dihuni kerana erada dite*i Sun#ai Muda dan dite*i *antai diatas *ermatan# *asir2 an&ak 9auna dan 9lora untuk dijadikan makanan! Jika di andin#kan den#an ta*ak lain &an# ada ukti 62((( tahun dahulu di Semenanjun# Mala&sia2 kesemuan&a di aha#ian *endalaman2 se*erti di Gua Harimau2 Len##on#2 Perak dan Gua Bha2 $elantan! /i kedua-dua ta*ak ini ju#a

mendedahkan an&ak alat *e el uni9as dan i9as2 tem ikar2 8an#keran# teta*i 8an#keran# sun#ai se*erti si*ut sedut 0rotia 8ostula dan 0rotia s*tnosa2 ukti 9auna uruan se*erti khin"ir2 rusa dan *en#e umian2 teta*i me1akili ras Mon#oloid 3Bhia dan >olkurnian '((67! '!@ Manusia a1al Guar $e*ah Ja8o 3+A)?7 merekodkan ukti ran#ka manusia &an# ditemui di Guar $e*ah me1akili sekuran#-kuran#n&a .? indi%idu2 manakala Ballen9els 3+A.67 merekodkan @@ indi%idu! Pemeriksaan di Leiden oleh 0ull e8k 3'((67 menemui,l indi%idu- satu dari*ada ta*ak A2 .+ dari*ada 0 dan A dari*ada ta*ak B! Indi%idu termuda &an# ditemui ialah +@ tahun2 se8ara jelas indi%idu lelaki seramai +' dan *erem*uan +(! Han&a satu sahaja *en#e umian *rimer 3di 0ukit $eran# A7 manakala &an# lainn&a majoriti 3le ih @( *eratus7 *en#e umian sekunder! /ari*ada +?@ atan# #i#i &an# dianalisis2 A. *eratus 3+)) atan#7 mendedahkan 1arna kemerahan aki at men#un&ah *inan#! /ata ini menunjukkan mas&arakat a1a9 Guar $e*ah mem*un&ai minat dan ke8enderun#an &an# tin##i dalam kehidu*an seharian mereka den#an men#un&ah *inan# se a#aimana &an# *emah kita lihat #enerasi tua kita dahulu! Se an&ak '( *eratus 3la*an indi%idu7 dari*ada ukti ran#ka manusia mendedahkan aha1a ran#ka disa*u den#an hematite2 iaitu sejenis mineral &an# men#hasilkan 1arna kemerahan! 5radisi ini ju#a dikesan di e era*a ta*ak Neolitik lain se*erti Gua Peralin# di $elantan! Ini menunjukkan sudah ada satu tradisi *en#e umian men&a*u ahan hematite ke*ada *en#e umian sekunder dalam kalan#an mas&arakat Neolitik Guar $e*ah! +6 0erdasarkan *anjan# dan sai" tulan# *anjan#2 iaitu tulan# kaki dan tian#an men8adan#kan ketin##ian *urata lelaki Guar $e*ah ialah +)@ sentimeter 36 kaki )

in8i7 dan *urata *erem*uan +6. sentimeter 36 kaki7! Purata ketin##ian ini menunjukkan lelaki mas&arakat Neolitik Guar $e*ah se8ara amn&a le ih tin##i er andin# ukti Neolitik Gua Harimau2 di Len##on#2 Perak dan mas&arakat >aman 0esi di Selinsin#2 Perak &an# erada *ada ketin##ian +6?-+)6 sentimeter! Mas&arakat Guar $e*ah ju#a dida*ati le ih tin##i er andin# mas&arakat oran# Asli 36-+( sentimeter le ih rendah7! Analisis ke atas mor9olo#i2 sai"2 dan entuk #i#i serta tulan# ten#korak manusia a1al Guar $e*ah men8adan#kan mereka me1akili kesamaaan den#an *enduduk &an# kini men#uasai ke*ulauan Melanesia dilautian Pasi9ik! Mereka ini mem*un&ai ram ut a#ak kerintin# dan erkulit hitam2 iaitu ras Australoid! Penemuan ukti se*erti di Guar $e*ah an&ak dijum*ai di *ulau Sumatera2 Indonesia2 terutaman&a di Sumatera Utara! $ajian di sana ju#a mendedahkan ukti *en#e umian di dalam ukit keran#2 &an# ditemui ersama den#an alat atu FsumatralitF2 tem ikar2 sisa makanan2 selain keran# se*erti tulan# #ajah2 adak2 eruan#2 rusa2 dan khin"ir 3Ratna +AA,L Wiradn&ana +AA@L Soekmono +A@@7! 5arikh &an# di erikan ju#a sama2 iaitu sekitar 62((( ke )2((( tahun dahulu! Menurut Ja8o 3'(('72 selain isi keran# dijadikan makanan2 kulitn&a turut di#unakan se a#ai aksesori2 se a#ai *eralatan2 dan ju#a se a#ai ahan *ertukaran aran#! Maka2 se8ara amn&a2 mas&arakat Neolitik Guar $e*ah ialah satu mas&arakat &an# ersistem2 mem*un&ai adat istiadat *en#e umian2 suka men#un&ah *inan#2 men#uti* si*ut dan keran#2 mem uru inatan#2 men##unakan tem ikar2 hidu* *ada sekitaran laut2 dan menda*atkan air ta1ar dari Sun#ai Muda! lnilah satu-satun&a ukti *rasejarah &an# terda*at di Se eran# Perai2 dan ukti ini meru*akan ukti +) *entin# mas&arakat Neolitik &an# erada*tasi marina untuk ne#ara ini! Selain ukti *rasejarah2 ukti arkeolo#i Se eran# Perai ju#a ditemui dalam entuk inskri*si

se*erti &an# di in8an#kan di a1ah! '!A Inskri*siBherok 5ok $un lnskri*si Bherok 5ok $un di*ahat atas atu #ranit2 dijum*aioleh $olonel James Lo1 *ada sekitar +@,(-an! Men#ikut 0raddell 3+A@(7 usia inskri*si adalah tidak le1at dari*ada kurun keem*at Masihi! Ada *en#kaji men#atakan inskri*sime1akili ahasa Sanskrit den#an huru9 Pali2 akan teta*i ada ju#a men#atakan huru9 Palla%a 3lndia Selatan7! Nik Hassan Shuhaimi 3+AA@:),7 ada merekodkan se*oton# *erkataan dari*ada inskri*si terse ut &an# er un&i *rathame %a&asi Fin the time o9 &outhF! '!+( Inskri*si 0uddha#u*ta Inskri*si 0uddha#u*ta di*ahat atras atu ser*ih2 ju#a ditemui oleh $olonel James Lo1 *ada sekitar +@,(an! 0radde9l 3+A@(:.)7 mem erikan tarikh inskri*si ini tidak le1at dari*ada kurun kelima Masihi! Inskri*si ini men#andun#i teks ajaran 0uddha2 terda*at #am ar stu*a den#an tujuh 8attras! /i aha#ian kanan 8attras tertulis F!!! Na8- 8i&ate karma janmanah karma karana!!!F2 ditulis dalam ahasa Sanskrit den#an huru9 Pa9la%a-Grantha! Wheatle& 3+A)+:'?,7 merekodkan se aha#ian la#i maksud inskri*si2 iaitu rasa s&ukur atas keja&aaan *ela&aran &an# telah dilakukan oleh seoran# nakhoda &an# ernama 0uddh#u*ta dari Raktam*ittika! $edua-dua inskri*si mendedahkan aha1a *en#aruh a#ama 0uddha telah sam*ai ke Se eran# Perai sea1al a ad ke em*at Masihi la#i! Mohd Su**ian 3'(('7 mela*orkan *erkaitan inskri*si ini den#an inskri*si lain &an# ditemui me1akili tamadun Lem ah 0ujan#! Ini ermakna2 *ada masa ter8e ut2 terda*at sekum*ulan +? mas&arakat 0uddha India &an# sam*ai ke Se eran# Perai- mun#kin dalam *ela&aran *ernia#aan dan men#em an#kan a#ama ini! 0ukti ini menunjukkan *eranan Se eran# Perai dalam men&okon# akti%iti tamadun Lem ah 0ujan#! '!++ Rumusan

Pendek kata2 ukti arkeolo#i Se eran# Perai memainkan *eranan *entin# aik semasa *rasejarah dan ju#a ketika tamadun a1al! 5a*ak Guar $e*ah mendedahkan ukti kehidu*an mas&arakat Neolitik A1al sekitar 62((( tahun dahulu! Mereka hidu* di sekitaran laut2 &an# ketika itu aras laut le ih tin##i H6m er andin# aras sekaran#! Mereka men#uti* si*ut dan keran# laut2 mem uru inatan#2 men#uti* tum uhan se*erti *inan#2 men##unakan tem ikar2 dan hidu* di sekitaran air ta1ar Sun#ai Muda dan anak-anak sun#ain&a! $esemua ini ialah antara ukti tera1al mas&arakat &an# hidu* di te*i laut di ne#ara ini2 dan ta*ak Guar $e*ah ialah ta*ak &an# *ertama diekska%asi di ne#ara ini! Maka2 atas ke*entin#ann&a2 di8adan#kan su*a&a di ina Mu"ium Arkeolo#i Guar $e*ah di ta*ak $am*un# Guar $e*ah &an# akan da*at mem*amerkan ukti manusia a1al Se eran# Perai! Ju#a2 dis&orkan a#ar semua ran#ka manusia a1al Guar $e*ah di Leiden2 0elanda di a1a *ulan# dan ditem*atkan di mu"ium ini! +@ 0A0 . SEJARAH AWAL: PULAU PINANG SE0ELUttt +?@) .!+ Pen#enalan 0a . dan 0a , la*oran ini akan memerikan as*ek sejarah Pulau Pinan# dan Se eran# Perai! Sejarah dalam konteks la*oran ini ermaksud *eristi1a &an# enar- enar erlaku *ada 1aktu &an# lam*au 3$amus /e1an Edisi $eem*a92 '((6: +,++7! Pen#am ilan Pulau Pinan# oleh Cran8is Li#ht *ada ++ O#os +?@) meru*akan titik *entin# dalam 8atatan sejarah ne#ara ini kerana *en#am ilan ini menandakan ermulan&a kemasukan kuasa In##eris ke ne#eri-ne#eri Mela&u! Sejak itu Pulau Pinan# ter*isah dari*ada ketuanan Mela&u $edah dan mula men8i*ta identiti se a#ai se uah koloni In##eris! lronin&a *ula2 meski*un 8ara *en#am ilan ini *enuh den#an *eni*uan dan dike8am oleh *entad ir kolonial sendiri namun tidak an&ak &an# dilakukan oleh oran#

tem*atan untuk mem etulkan ketidak1ajaran dalam #am aran se enar tentan# *eristi1a dan kesan *en#am ilan terse ut! In##eris terus diiktira9 se a#ai *em uka ne#eri sementara &an# ter*in##ir ialah kisah mas&arakat &an# le ih a1al mun8ul di ne#eri itu! Justeru kajian ini 8u a meninjau sejarahF Pulau Pinan# se elum +?@) a#ar kisah mas&arakat &an# tersin#kir dalam aliran dan 8atatan sejarah ke an#saan da*at dikem alikan ke tem*atn&a! .!' Pemisahan Pulau Pinan# dari*ada ketuanan Mela&u $edah Pulau Pinan# ukanlah nama &an# *entin# se elum +?@) sehin##alah Sultan Muhammad Ji1a >ainalA"ilin Mua""am Shah ll mula mena1arkan ka1asan di *erairan $uala $edah hin##a ke Pulau Pinan# ke*ada Sharikat Hindia 5imur In##eris *ada No%em er +??+ +A den#an s&arat di erikan antuan ketenteraan untuk eks*edisi men&eran# 0u#is di Selan#or! Sejak itu nama Pulau Pinan# serin# terseret dalam *er in8an#an antara $edah den#an Sharikat Hindia 5imur ln##eris sehin##alah ne#eri terse ut diam il alih *ada +?@)! Hakikatn&a se elum *en#am ilalihan itu2 Pulau Pinan# han&alah se uah *ulau milik $esultanan $edah &an# serin# di#am arkan dalam 8atatan *ela1at In##eris &an# a1al se a#ai tem*at *ersin##ahan nakhoda ka*al-ka*al ke8il dari Sumatera dan ka*al *eda#an# In##eris &an# erulan# a9ik dalam eks*edisi *erda#an#an ke Asia 5en##ara! Antara *eda#an# er an#sa In##eris &an# *alin# a1al menemui Pulau Pinan# ialah $a*ten James Lan8aster! l3a*al 5he Ed1ard 0ona%enture milik $a*ten Lan8aster ialah antara ti#a ka*al &an# dihantar oleh 0ritain dalam misi *erda#an#an ke Hindia 5imur *ada tahun +6A+! 0erdasarkan 8atatan *ela&aran ka*ten terse ut2 eliau menemui Pulau Pinan# sele*as sin##ah di *ela uhan Pulau Rimau &an# terletak ke arah selatan Pulau Pinan# *ada Jun +6A.! Aki at seran#an *en&akit seria1an usus &an# men#or ankan ramai anak ka*al2 $a*ten Lan8aster tin##al e era*a ulan di Pulau Rimau! Setelah menin##alkan *ulau itu2 eliau menemui *ula Pulau Pinan# &an# *ada

1aktu itu dida*atitidak er*en#huni3Bullin and >ehnder2 +A(6: +7! Pen#am ilan Pulau Pinan# erkait ra*at ukan sahaja den#an *ersonaliti dan ke#hairahan Cran8is Li#ht2 seoran# *enia#a dan ekas *e#a1ai an#katan tentera laut teta*i ju#a ke#hairahan Sultan-Sultan $edah sendiri untuk men#ukuhkan kedudukan mereka dalam ne#eri dan mem*ertahankan kemerdekaan $edah! $e*erluan untuk menja#a *erda#an#an den#an Ghina mendesak ln##eris men8ari ka1asan &an# sesuaidi Asia 5en##ara untuk dijadikan *an#kalan a#i menda*atkan ekalan &an# da*at mem antu *erda#an#an den#an Bhina! /alam *en8arian ini *ihak ln##eris telah meneta*kan ti#a kriteria &an# *erlu di*enuhi2 iaitu tem*at itu mestilah jauh dari ka1asan *en#aruh 0elanda di Ja1a untuk men#ekalkan *ersaha atan den#an 0elanda demi *erim an#an kuasa di Ero*ah2 *an#kalan aru itu mestilah mem antu dalam *erda#an#an den#an Bhina2 dan akhir sekalitem*at itu mestilah selamat atau dalam erti kata 9ain2 suasana *olitikn&a sta il! Cran8is Li#ht2 &an# *ada 1aktu itu seoran# 8ountr& trader2 er8ita-8ita memenuhi im*ian Sharikat Hindia 5imur In##eris dan kerajaan di 0ritain den#an erusaha men8ari *an#kalan &an# state#ik untuk *erda#an#an den#an Bhina &an# se8ara tidak lan#sun# akal men#untun#kan eliau sendiri 35re#onnin#2 +A),: ?(-?'7! Sementara itu *ihak Sultan $edah *ula er*enda*at $edah *erlu me1ujudkan hu un#an den#an *ihak &an# dilihat kuat *ada 1aktu itu dalam usaha menjauhkan an8Mlman musuh tradisi&an# amat di#eruni2 Siam dan 0urma! Sejarah mem uktikan aha1a *en#am ilan Pulau Pinan# oleh Cran8is Li#ht *ada +?@) tidak men#ikut lunas-lunas &an# sah! Pen#am ilan se8ara ti*u helah initelah didedahkan uat *ertama kalin&a oleh 0onne& dalam satu kajian tesis Sarjana &an# diter itkan *ada +A?+ ertajuk $edah +??+-+@'+: 5he Sear8h 9or Se8urit& and lnde*enden8e! 0erdasarkan kajian ini2 Cran8is Li#ht mula mun8ul dalam sejarah $edah seiak "aman Sultan Muhammad Ji1a >ainal A"ilin Mua""am Shah ll 3+?+(-+??@7! Sultan erkenaan e#itu tertarik den#an kekuatan Sharikat Hindia 5imur In##eris &an# meman# telah

diketahuikeja&aan ketenteraann&a di India! Sultan $edah itu erhasrat untuk menjadikan Sharikat Hindia 5imur In##eris se a#ai *elindun# $edah! Palin# *entin#2 o*erasi *erda#an#an Sharikat itu diA8heh turut dijalankan atas dasar trade in retum 9or *rote8tion 30onne& +A?+:.'7! Waktu itu Sultan Muhammad ukan sahaja erhada*an den#an Siam malah kaum kera atn&a sendiri &an# elot dan menda*atkan antuan 0u#is kerana tidak er*uas hati a*a ila a#inda men&erahkan *emerintahan seluruh ne#eri $edah ke*ada 5unku A dullah! Justeru eliau memerlukan antuan ketenteraan dari*ada kuasa luar &an# tentu tidak akan meli atkan diri dalam hal eh1aldalaman ne#eri itu dan se8ara tidak lan#sun# turut men#ukuhkan kedudukan dan kekuasaan a#inda! /alam satu tindakan untuk menda*atkan antuan Sharikat Hindia 5imur In##eris2 Sultan Muhammad Ji1a telah men#hantar utusan ke A8heh &an# diketuai oleh seoran# 1anita! Utusan 1anita ini kem alisemula ke $edah den#an mem a1a ersama-sanian&a Cran8is '+ Li#ht dan *ada A*ril +??+ termeterailah *erjanjian &an# dilihat se a#ai the 9irst de9ensi%e a#reement &an# *ernah ditandatan#ani oleh kerajaan ne#eri Mela&u den#an In##eris! /alam *erjanjian ini2 selain keteta*an dari se#i hak ke atas keuntun#an *erda#an#an Sharikat Hindia 5imur tn##eris di $edah2 Cran8is Li#ht erjanji akan mem erikan +(( oran# se*oi untuk men#halau musuh &an# men#an8am $edah! Sultan Muhammad Ji1a &an# se elum itu sem*at *ula mena1arkan ka1asan di se*anjan# *erairan $uala $edah hin##a ke Pulau Pinan# akhirn&a men&edari Sharikat Hindia 5imur ln##eris tidak *ernah erhasrat untuk mem erikan antuan2 khususn&a erhu un# tuntutan a#inda a#ar Sharikat mem antu eks*edisi ke Selan#or untuk meram*as semula ka*al2 senjata dan harta enda &an# diram*as oleh 0u#is di $edah! Pada tahun +?@62 iaitu se1aktu *emerintahan Sultan AMullah Mukarram Shah2 ta1aran memajakkan Pulau Pinan# ke*ada Sharikat Hindia 5imur In##eris di aharui! Moti9 di se alik ta1aran itu sama2 iaitu menda*atkan antuan ketenteraan untuk menjamin

kemerdekaan $edah2 terutaman&a dari*ada an8aman Siam dan 0urma! Rundin#an ini di uat melalui Cran8is Li#ht &an# e#itu di*er8a&ai a#inda! 0onne& *er8a&a kerana ter*en#aruh den#an janji Li#ht aha1a Sharikat dan kerajaan In##eris akan mem eri antuan ketenteraan2 Sultan A dullah ersetuju memajakkan Pulau Pinan# den#an e era*a s&arat2 termasuk a&aran #anti ru#i di atas *en&erahan hak mono*oli Sultan erjumlah O.(2((( dolar Se*an&ol setia* tahun! Hal &an# tidak diketahui a#inda ialah kerajaan di India se enam&a tidak *emah mem erikan *ersetujuan men#hulurkan antuan ketenteraan! Justeru dalam surat alas Ga enor Jeneral di Madras ke*ada Sultan A dullah Mukarram Shah2 as*ek *erlindun#an menjadi e#itu ka ur! 0erdasarkan *erkem an#an rundin#an &an# tidak jelas itu2 *endudukan Cran8is Li#ht di Pulau Pinan# se enarn&a ersi9at sementara! Sultan A dullah mem enarkan eliau erada di situ sementara menun##u ja1a*an dari*ada Sharikat Hindia 5imur In##eris di India erhu un# ta1aran terse ut! 5iada se aran# *erjanjian rasmi di uat erhu un# *endudukan sementara itu! Pendudukan di Pulau Pinan# *ada ++ O#os +?@) di atas nama Raja En#land2 $in# Geor#e lll disi9atkan oleh 0onne& ukan sahaja men#khianati undan#-undan# antara an#sa malah meni*u Sultan A dullah! Sultan A dullah masih tidak er*utus asa dan enar- enar erhara* Sharikat ersetuju den#an s&arat ta1aran terse ut2 terutaman&a erikutan tekanan dari*ada Siam *ada tahun +?@? dan +?@@ &an# mendesak $edah men#hantar antuan tentera untuk memeran#i 0urma! Pada ulan Jun +?@@2 uat *ertama kalin&a Sultan A dullah men&edari Sharikat Hindia 5imur In##eris tidak *ernah erhasrat untuk mem erikan antuan ketenteraan! Malah a&aran #anti ru#i &an# dituntut se an&ak O.(2((( dolar Se*an&ol itu den#an se1enan#1enan#n&a diturunkan ke*ada O+(2((( dalam tem*oh la*an tahun sahaja! Perkem an#an ini dan sika* Sharikat Hindia 5imur ln##eris &an# terus mendiamkan diri akhirn&a men#u ah hu un#an aik $edah den#an Sharikat terse ut selama ini! Sultan A dullah mula ertindak men#enakan sekatan ekonomi den#an mem erhentikan semua

*erahu dari*ada erurusan den#an Pulau Pinan# dan kemudiann&a melan8arkan *eran# di Sun#ai Perai teta*i te1as! $ekalahan ini menjerat $edah! Walau*un Sultan A dullah mena9ikan eliau terli at dalam seran#an terse ut namun surat arahan a#inda untuk seran#an itu telah jatuh ke tan#an Cran8is Li#ht 3Lo12 +@,A: )+.7! Sultan A dullah tidak mem*un&ai *ilihan lain melainkan er aik- aik semula den#an Cran8is Li#ht! Perjanjian damai &an# ditandatan#ani *ada + Mei +?A+ akhirn&a menamatkan tuntutan #anti ru#i Sultan A dullah &an# kini ter*aksa menerima O)2((( dolar Se*an&ol2 iaitu jauh le ih rendah dari*ada ta1aran O+(2((( se elumn&a! Sultan $edah tidak oleh men#enakan sekatan atau 8ukai ke atas aran#- aran# &an# di*erlukan oleh Pulau Pinan#2 an#katan laut ln##eris dan ka*al-ka*al Sharikat Hindia 5imur In##eris &an# erla uh di situ! Perjanjian ini meneta*kan s&arat kuasa Ero*ah lain tidak di enarkan mem uat *enem*atan *erda#an#an di $edah! Perjanjian ini ju#a se8ara rasmin&a men#iktira9 *endudukan Sharikat Hindia 5imur 9n##eris di Pulau Pinan# namun as*ek antuan dan *erlindun#an teta* tidak jelas meski*un ada 9rasa &an# men&e ut $edah dan Pulau Pinan# kini menjadi satu &an# ermaksud ada sika* tolon# menolon# *ada 1aktu memerlukan! Hakikatn&a $edah tidak *ernah di antu oleh rakan mereka itu! 0uktin&a *enaklukan Siam ke atas $edah *ada tahun +@'+ tidak 8u a dihalan# oleh In##eris malah ln##eris turut men#halan# *er8u aan oran# Mela&u $edah meram*as kem ali ne#eri mereka dalam e era*a siri *enentan#an sejak tahun +@'+ hin##a $esultanan $edah di*ulihkan kem alioleh Siam *ada tahun +@,.! .!. Sia*akah &an# mem uka Pulau Pinan#; Pemisahan Pulau Pinan# dari*ada $esultanan Mela&u $edah mem*un&ai si#ni9ikan tertentu ke*ada as*ek *ensejarahan ne#ara ini! Pulau Pinan# kini menjadi koloni In##eris! Pen#am ilan *ada tahun +?@) itu ju#a dilihat se a#ai *ermulaan sejarah ne#eri itu! $e*entin#an &an# diletakkan ke*ada Pulau Pinan# den#an sendirin&a menjadikan sejarah ne#eri itu se elum *en#am ilan In##eris menjadi tidak *entin#! Pen#kaji 0arat

se*erti Mills2 menjadikan *endudukan Cran8is Li#ht di Pulau Pinan# *ada tahun +?@) itu se a#ai *ermulaan sejarah ne#eri itu! Menurut Mills2 se1aktu Cran8is Li#ht mendarat2 Pulau Pinan# han&alah meru*akan ka1asan erhutan &an# tidak er*en#huni! Cran8is Li#ht kemudiann&a memusatkan se*enuh *erhatiann&a untuk mem an#unkan tem*at itu hin##a menjadi *etem*atan &an# erkem an# *esat dalam masa e era*a ulan sele*as *endudukann&a!F Sele*as itu ermulalah sejarah Pulau Pinan# &an# *erkem an#ann&a sehin##a *entad iran Ne#eri-Ne#eri Selat di*indahkan dari India ke Peja at 5anah Jajahan di London *ada tahun +@)?2 di aha#ikan ke*ada e era*a 9asa 3Mills2 +A)+: .?-.@7! 5idak da*at dina9ikan aha1a Cran8is Li#ht ertan##un#ja1a mem uka *ela uhan Pulau Pinan# dan memajukan ne#eri itu melalui dasar-dasar ekonomi e asn&a! + Hasil *en#enalan dasar *em erian tanah &an# li eral2 *enduduk di Pulau Pinan# menin#kat den#an 8e*at sele*as e era*a tahun *em ukaann&a! Pada tahun +@+)2 *enduduk Pulau Pinan# erjumlah '.2,+@ oran# dan *ada tahun +@.(2 ilan#ann&a menin#kat ke*ada ..2A6A oran#! Untuk maklumat lanjut2 lihat 0raddell2 5! 3+@)+: Jadual +7! O4aktu ltu 3/i8kene +@(67,! PulaHP PinarQ *ada 1aktu itu tidak 9e ih se a#ai tem*at sin##ah *erahu-*erahu nela&an! 0enarkah Pulau Pinan# han&a tem*at sin##ah *ara nela&an dan tidak 1ujud mas&arakat meneta* se elum Cran8is Li#ht; Se enarn&a #am aran &an# dilihat oleh oran# ln##eris &an# mulamendarat di Pulau Pinan# *ada tatrun +?@) atau tldak larna sele*as itu terhad di ka1asan andar2 iaitu sekitar ka1asan *endaratan di 5anjun# Pena#a dan ka1asan hin &an# erdekatan &an# di an#unkan tidak tama kemudiann&a $uti*an dar*ada narati9 oran# Mela&u &an# dikuti* oleh oran# In##eris sendiri sejak a ad ke+A dan ju#a maklumat *ela1at ln##eris &an# a1al ti a di Pulau Pinan# *ula menuniukkan Pulau Pinan# telah *un didiami lama se elum keti aan Cran8is Li#ht!

Oran# Mela&u mem*un&ai 8erita tersendiri tentan# *ulau ini! Mereka2 dan erkemun#kinan esar merujuk ke*ada oran# di se elah Sumatera2 men#enalin&a se a#ai PuJau $esatu! NaJna ini di eri oleh seoran# *ela&ar terkenat dari tanah Lin##a &an# ernama Ra#am &an# serin# e9a&ar di antara Lin##a den#an $edah untuk tujuan erda#arQ! Ra#am menamakan *ulau itu sedemikian kerana inilah satu-satun&a *ulau &an# ditemuin&a se1aktu erulan# alik di antara kedua-dua tem*at itu! 0a#i mas&arakat &an# mendiarni Se eran# Perai &an# ju#a meru*akan se a9ia#ian dari*ada lGdah se elum diam il alih oleh Sharikat Hindia 5imur ln##eris *ada tahun +@((2 mereka men#enali tem*at ini se a#ai 5anjun# Pena#a ersem*ena den#an nama *okok *ena#a &an# an&ak terda*at di sekitar ka1asan di mana Cort Born1allis di ina! Justeru ada dua nama a#i dua kelom*ok &an# erlainan2 Pulau $esatu a#i oran# di se elah Sumatera dan 5anjun# Pena#a a#ioran# Mela&u $edah dan Se eran# Perai sendiri! 0erdasarkan kedua-dua nama ini2 nama 5anjon# Pena#a le ih diketahui ramai2 termasuk oleh Cran8is Li#ht sendiri &an# tentun&a telah menden#ar nama terse ut dari*ada *eda#an# $edah &an# erda#an# den#an eliau- Malah nama ini terus kelihatan dalarn senruMr #erarr o /i dalam Lo#an 3ed!7 3+@6+: 'A.7! '? tanah &an# dikeluarkan oleh kerajaan sehin##a tahun +@(( 3<au#han2 +@6?: +)@7Sehin##a kini se utan 5anjun# masih *o*ular di kalan#an oran# Mela&u Pulau Pinan# a0a i rnerujuk ke0ada andar Geor#eto1n!s Batatan &an# di uat oleh Ma8alister2 $a*ten dan $omander Pasukan Meriam 0en#al &an# er*an#kalan di Pulau Pinan# *ada a1ala ad ke-lA2 men#ukuhkan hakikat aha1a oran# Mela&u 9ileru*akan *em Pa ne#eri terse ut! Menurut Ma8alister2 se1aktu *en#am ilan Pulau Pinan# *ada tahun +?@) itu2 terda*at dua hin##a ti#a oran# *enduduk asal *ulau itu &an# men&ara kehidu*an den#an menjadi nelia&an2 men8ari damar dan min&ak ka&u! 0eliau sem*at menemui salah seoran# *enduduk asal itu &an#

mem eriiahu aha1a le ih kuran# )( tahun &an# lalu terda*at le ih dari*adae((( oran# mendiami *ulau terse ut! $e an&akan *enduduk ini men&ara kehidu*an mereka den#an men8uri dan merom*ak ka*al *eda#ran# &an# erulan# alik ke $edah! A*a ila Sultan $edah menda*at tahu ke#iatan terse ut2 a#inda telah men#hantar tentera untuk #nerQshalau rnereka keluar dari situ! Namun2 larQskah ini tidak rnuddr dilaksanakan malah se1aktu diam il alih oleh Sharikat Hindia 5imur In##eris2 Pulau Pinan# masih menjadi saran# *erom*ak Mela&u &an#r erkeliaran di Selat Me9aka- Gerita *enduduk asal ini dilihat oleh Ma8alister mem*un&ai ke enarann&a erdasarkan *enemuan tanah *erku uran seluas dua atu *erse#i di Pulau Pinan# 3Ma8alister2 +@(': '.+Gam aran &an# sarna di er:ikan oleh Sir Geor#e Leith &an# meniadi Ga enor &an# *ertama di Pulau Pinan# dari tahun +@(( hin##a +@(,! Selain men&e ut tentan# tanah *erku uran Mela&u dan *enduduk a1al &an# terda*at di ne#eri itu2 Ga enor Leith turut men&e ut tentan# ke1ujudan satu laluan ka*al&an# aik hala ke selatan dari *ela uhan di 5anjun# Pena#a! Laluan ini da*at menam*un# lM*at erd dan meniadi laluan ka*alka*al *erda#an#an Bhina! Laluan ka*al ini &an# *ertama kalin&a dikesan oleh Sir Home 6 Se a#ai 8ontoh2 di dalam a&atFsa&a nak *i 5anjun# sa9 3sa&a hendak *er#i ke 5anjun# sekeja*7 atau2 Fsa&a eli uku ni kat 5anjun#D 3sa&a eli uku ini di 5anjun#72 5anjun# &an# dimaksudkan di dalam keduadua a&at ini ialah *ekan atau andar Geor#eto1n! '@ Po*ham se enarn&a merujuk ke*ada ka1asan 5anjun# hin##a ke Pulau Jereiak &an# meli*uti ju#a ka1asan di 0atu U an 3Leith2 +@O,: +@ dan ',7! Meski*un 8atatan oleh Ma8alister dan Leith tidak men&e ut nama ka1asan tem*at *enduduk asal dan tanah *erku uran itu ditemui namun dalam satu 8atatan lain &an# di uat le ih terkemudian2 dida*ati aha1a keduadua *e#a1ai In##eris itu erkemun#kinan esar merujuk ke*ada ka1asan di sekitar Sun#ai Pinan#2 Perak Road dan /atok $eramat! Ste%ens2 didalam

satu ren8ana *ada +A'A2 rnen#Mnal *asti e ra*a ka1asan &an# telah hrna dihuni se elum kedatan#an Cran8is Li#ht erdasarkan *enemuan ka1asan *erkam*un#an dan tanah *erku uran seluas +@ ekar di /atok $eramat! Peri9*l +)nah *erkarn*un#an ini ada di8atat di dalam satu da9tar lama ertarikh tahun +?A6 &an# men&e ut tanah di /atok $eramat itu telah dihuni sejak A( tahun &an# lalu! lni ermaksud /atok $erarnat sudah *un di uka untuk *etem*atan oleh oran# Mela&u sejak tahun +?(6 3Ste%ens2 +A'A: .@@7! $a1asan *enem*aian itu dise ut se8ara s*esi9ik2 iaitu di Perak Road hala ke selatan Sun#ai Pinan# dan ju#a ka1asan di antara Green Lane dan Perak Road! $eti#a-ti#a ka1asan itu kernudiann&a le rh dikenali den#a9tnarna5duk Jetuton#!o Perkam*un#en /atok lGramat telah di uka oleh seoran# &an# emama /atok $eramat &an# erasal dari Sumatera! /atok $eramat dikatakan erketurunan A8heh! Lama se elum kedatan#an Cran8is Li#ht2 oran# A8heh telah *un hadir di umi Pulau Pinan# untuk menjual da#an#an mereka di suatu ka1asan ter uka di 5eluk Jeluton# 3A dullah Husain2 +AJ,: +'+! /atok $erama dan adikn&a2 Haji 0a&an2 ertan##un#iaara meneroka ka1asan terse ut hin##a menjadi se uah *erkam*un#an! Se1aktu kajian ke atas daerah 5eluk Jeluton# dijalankan *ada tahun +?A62 ka1asan tanah *erku uran itu dikatakan menjadi milik /atok Maharaja Setia2 *em esar $uala Muda &an# me1arisin&a dari*ada /atok $eramd! Selain tanah *erku uran itr!r2 /atok Maharaia Setiaiu#a rnerniliki 6( ekar tanah lain di sekitarn&a! Pem esar ini dikatakan mem*un&ai hu un#an aik den#an t Sekaran# 5eluk Jeluton# dikenali se a#ai $am*un# Pulau2 Jalan Perak! $a1asan 5eluk Jeluton# meli*uti $am*un# Rauna 3Jalan Bounter Hall7 dan $e un Lama 3Jalan Lan#ka1i dan Jalan Lama7! 'A Cran8is U#ht2 malah *ernah men#unjun#in&a dan men#hadiahkan jala ikan ke*adan&a 3Ste%ens2 + A'A: .@@-.@A7! .!, Haiitoharnad Salleh 3Nakhoda Intan72 /atokJanahtn dan0atu U an Selain ka1asan di sekitar 5anjun# Pena#a dan /atok $eramal e era*a kanarasan

*etem*atan a1al oran# Mela&u ju#a telah dikesan di luar ka1asan terse ut! $a1asan Sun#ai $luan# misaln&a menuniukkan tanda-tianda telah diduduki se elum keti aan Cran8is Li#ht! Pada tahun +?A62 dida*ati ka1asan seluas +2'(( di Sun#ai $luan# telah diusahakan dan didrduki! /ari*ada narRa oran# Mela&u &an# tertera di dalam da9tar lama *emilik tanah2 tidak kuran# +6 oran# dari*adan&a di8atatkan se a#ai *enduduk asal *ulau terse ut 3Ste%ens2 +A'A: .@?7! /i dalam satu lakaran *eta Pulau Pinan# &an# dihasilkan oleh lG*ten Waler Al%es *ada tahun +?). *ula2 telah ditandakan den#an jelas ka1asan *ekan 3ditanda 5o1n Areal dan tem*at sum er air &an# di*er8a&ai terletak di aniara ka1asan 0atu U an dan /atok $eramat 3>ulki9li dan 0adrol Hisham2 +AA,: ,7! Ini mem uktikan aha1a sudah 1ujud *etem*atan2 terutaman&a ka1asan *ekan di Pulau Pinan# sejak atau se elum tahun +?). la#i! Lakaran ini mene*ati la*oran &an# di uat oleh Po*ham 3+@(6: '.7 a#i Sharikat Hindia 5imur In##er &an# rnen&atakan aha1a ka1asan di se*anjan# timur laut *ulau itu hin##a ke Pulau Jerejak se enarn&a sesuaidijadikan *ela uhan! 0atu U an meru*akan *ela uhan &an# *alin# a1al di uka di Pulau Pinan#! Nama 0atu U an di*eroleh dari*ada atu &an# men&eru*ai ke*ala manusia &an# eru an &an# an&ak terda*at di ka1asan terse ut 3<au#han2 +@6?: +)A7! 0atu U an ju#a le ih rnaju er andin# ka1asan lain *ada *erten#ahan a ad ke-+@ sehin##alah *ela uhan aru di ina oleh Cran8is Li#ht di 5anjun# Pena#a- 0e era*a lama sele*as Pulau Pinan# diam il alih oleh Sharikat Hindia 5imur In##eris2 0atu U an masih la#i *entin#2 malah Major Ma8donald &an# erkhidmat senrasa *entad iran Ga enor Geor#e Leith e#itu &akin den#an keu*a&aan 0atu U an se a#ai ka1asan *etem*atan *entin#! $a1asan itu dian##a* se r#ai the 9u9ure to1n di Pulau Pinan# oleh Ma8donaid 1dau*un akhirn&a jan#kaan ini tidak menjadi ken&ataan! $e#a#alan memindahkan ka1asan *etem*atan andar &an# selama ini terletak di ka1asan er*a&a di sekitar 5aniun# ke ka1asan &an# le ih tin##i2 se*erti 0atu U an ini adalah kerana masalah jalan *en#an#kutan darat &an#

sukar di ina di ka1asan er ukit dan ju#a *em erian tanah &an# erleluasa tan*a ka1alan dika1asan terse ut 3Ste%ens2 +A'A: .@?7! $a1asan *etem*atan 0atu U an di uka oleh oran# Mela&u dari Sumatera! Meski*un dalam tu9isan &an# erjudul $atak $eluar /ari 0a1ah 5em*urun#2 A dul A"i" lshak2 elMs Menteri Pertanian2 Perhutanan dan Perikanan *ada rnasa 5unku A dul Rahman menjadi Perdana Menteri2 mendak1a aha1a /atok Janatun meru*akan oran# &an# mula-mula datan# merantau ke Pulau Pinan# se elum kedatan#an Cran8rFs U#ht lA da Cai"2+A@?72 namun kajian lanjut menda*ati 0atu U an telah di uka oleh Haji Mohammad Salleh aiau nama se enarn&a Raja lrlan Inian l ni Almarhum 5en#ku Pateh Se atan# /i kalan#an *en#ikut dan *enduduk setem*at di tanah asal2 Haji Mohammad Salleh le ih dikenali den#an *an##ilan Nakhoda Intan! 0eliau erasal dari $am*un# 0uadi2 Pa&a $um oh2 Sumatera dan mem*un&ai hu un#an darah den#an kera at di raja Minan#ka au! Setelah sekian lana erada di Pulau Pinan#2 Claji Mohamrnad Salleh ersama-sama adikn&a2 Nakhoda $e8hil3&an# ditemui Cran8is Li#ht dite*i*antaisele*as em*at hari mendarat di Puliau Pinan#7 *er#i men#ada* Su9tan Muhammad Ji1a ?a nal A"i9in Shah ll 3+?+(-+??@7 untuk memohon mem uka ka1asan *erkam*un#an di *ulau itu- Sultan Muhammad Ji1a mem eri kei"inan dan ekoran itu ka1asan &an# ermula di se elah *antai 0atu U an mula diteroka untuk *etem*atan! 5arikh se enar kedatan#an Haii Mohammad Salleh ke Pulau Pinan# tidak da*at di*astikan namun di*er8a&ai *em ukaan 0atu U an erlaku antara tem*oh tahun +?+( .+ hin##a +?.,- Per#ndahan ini er*un8a dan*da *ettelin#kahan &an# erlaht dt Pa#a Ru&on# antara *uak &an# er*e#an# te#uh ke*ada adat Pe*atih den#an #olon#an &an# in#in kem di ke*ada a,aran &an# se enar- Se a#ai seoran# &an# alim &an# in#in melihat a#ama lslam &an# murni dite#akkan tan*a *en#aruh adat2 Haji Mohamad Salleh tidak senan# hati den#an *erkem an#nn ini lalu mem uat ke*utusan untuk merantau keluar

daritanah asal! Seti an&a di 0atu U an2 eliau telah mem ina se uah surau ke8il untuk dijadikan tem*at eri adat *enduduk setem*at! Surau &an# kemudiann&a di*er esar menjadi masjid ini di ina *ada tahun +?., erdasarkan 8atatan di *a*an tanda masjid jamik 0atu U an *ada hari ini! $u ur Haji Mohammad Salleh terletak erse elahan den#an ka1asan masjid terse ut! /en#an adan&a seoran# ketua se*erti Haji Mohammad Salleh &an# terkenal den#an kealimann&a2 ilan#an *enduduk 0atu U an semakin menin#kat erikutan *er*indahan masuk le ih ramai oran# Indonesia2 termasuk kaum keluar#a Haji Mohammad Salleh dari Minan#ka au! Hu un#an aik iu#a terjalin antara mas&arakat 0atu U an den#an oran# $edah erikutan *erkah1inan Haji Mohammad Salleh den#an seoran# 1anita darj Se eran# Perai &an# ernama Bk Aishah atau le ih dikenali den#an nama Gik 5un##al! Men#ikut salasilah keturunan Haji Mohammad Salleh2 eliau mem*un&ai seoran# isteri ernama Suri Padi di Minan#Ja au dan *ernah erkah1in den#an seoran# 1anita /eli ernama Bik Aminah! Namun tidak da*at di*astikan sama ada kedua-dua mereka di a1a ersama atau tidak oleh Haji Mohammad Salleh semasa merantau dan meneta* di 0atu U an!? Sehin##a tahun ??.,2 lta1asan &an# di an#unkan oleh Haji Mohammad Salleh telah erkem an# sehin##a ke ka1asan 5anjun#!t Oleh se a Haji Mohammad Salleh F Lihat Lam*iran 6 5eks .!+2 Salasilah $eturunan Haji Mohammad Salleh! Salasilah ini di*eroleh dari*ada 5uan Haji Hussein l rahim2 #enerasi kelima2 keturunan Haji Mohammad Salleh se%naktu eliau dFrjem*ut menjadi *anel F0i8ara Sejarah Pem ukaan 0atu U anD *ada ', Jun '((. di 0aha#ian Pen&elidikan dan /okumentasi 0uda&a Utara2 /e1an 0uda&a2 Uni%ersiti Sains Mala&sia! Penulis in#in merakamkan *en#har#aan ke*ada 5uan Haji Hussein kerana mem enarkan salinan di uat terhada* salasilah terse ut! D >ulki9li dan 0adrol Hisham 3+AA,: @7! Lihat ju#a D0atu U an MosQueD di dalam Histor al Sule& o9 the

MosQues and $ramats on Penan# lsland 3+A?,+! /ise ut di dalam kajian ini aha1a masjid 0atu U an terkenal kerana air tela#an&a &an# dian##a* luar iasa 3tidak masin 1alau*un erdekatan den#an laut7! $e*er8a&aan ini men&e a kan ramai oran# datan# mandiHnanda dan mem uat kenduriIRendara di tela#a dan masjid terse ut! Semasa "aman salah seoran# 8u8u Haji Mohammad Salleh2 *er*e8ahan erlaku dalam .' ertum*u di ka1asan *antai 0atu U an2 aha#ian &an# men#hala ke 5anion# itu diuruskan oleh adikn&a2 Nakhoda $e8hil! Justeru tidaklah men#hairankan a*a ila Nakhoda $e8hil menjadi oran# &an# mula-mula dilemui oleh Cran8is U#ht se1aktu mendarat di Pulau Pinan#! Ini kerana Cran8is Li#ht telah mendarat di ka1asan milik nakhoda itu di se elah *antai 5anjun# Pena#a! Namun oleh se a akur aha1a Pulau Pinan# telah diserahkan ke*ada Sharikat Hindia 5imur In##eris2 Nakhoda $e8hil meneruskan hu un#an aik den#an Cran8is Li#ht! Malah se a#oi ke9ua mas&arakat tem*atan &an# a1al&an# tentun&a mahir den#an selok elok ne#eriterse ut2 eliau telah di eri ke*er8a&an oleh Cran8is U#ht untuk men#a1asi *erairan *antai dan *asar-*asar ke8il &an# di ina oleh oran# $edah &an# mem a1a masuk aran#an mereka ke Pulau Pinan# untuk dinia#akan- Pulau Pinan# sesun##uhn&a er#antun# ke*ada aran#an &an# di a1a masuk dari $edah2 se*erti eras2 lem u dan ternakan lain untuk ke*erluan *enduduk tem*atan kerana se a#ai tem*at &an# aru di uka2 tum*uan di *erin#kat a1al masih ke*ada usaha mem ersihkan hutan elantara dan men##alakkan *ertanian *adi! Nakhoda $e8hil ju#a di eri tan##un#ja1a oleh Cran8is Li#ht untuk men#halan# oran# Mela&u &an# ersenjata dari*ada mendarat di *ulau itu! 0eliau men#etuai an#katan laut &an# terdiri dan*ada oran# tem*atan &an# di entuk o9eh Cran8is Li#ht! 5indakan Cran8is Li#ht melantik oran# tem*atan ini ertujuan menam*un# masalah kekuran#an kakitan#an 1aktu itu! 5u#as aru ini den#an sendirin&a melatakkan Nakhoda $e8hil se a#ai oran#

a1ahan Cran8is Li#ht dan ukan la#i ketua mas&arakat &an# a1al 3Lo#an 3ed!72 +@6(: ).(-).'7- Wahu a#aimana*un2 hu un#nn aik ini teta* men#untun#kan Nakhoda $e8hil! 0eliau er*eluan# menda*at tanah den#an 8e*at2 misaln&a eliau er*eluan# memiliki e era*a ke*in# tanah di andar Geor#eto1n dan ju#a di luar andar2 iaitu di ka1asan Jeluton# &an# #erann&a di*eroleh *ada + Januari +?A?! 5anah itu kemudiann&a di1aka9kan oleh Nakhoda $e8hil ke*ada masjid Jeluton# 3Na ir2 +AA.7! mas&arakat Mela&u 0atu U an a*a ila seoran# India Muslim emama $adar Meah mem ina se uah masjid aru di ka1asan terse ut! Per#aduhan *ernah ter8etus kerana masalah dua masjid ini sehin##a *ihak ln##eris ter*aksa 8am*ur tan#an untuk memulihkan semula keharmonian di ka1asan terse ut! .. lGdudukan Haji Mohammad Salleh se a#ai *ernim*in dan oran# alim di Pulau Pinan# *ada tahuntahun +?.(-an itu tem&ata meru*akan satu tarikan ke*ada mas&arakat luar! 0atu U an serin# dikunjun#i oleh Sultan $edah dan ju#a *ara alim ulama Ara - A*a ila sultan datan# ke 0atu U an2 *enduduk setem*at er#oton#-ro&on# men&ediakan makan minum a#inda dan *en#ikutn&a &an# iasan&a tin##al e era*a hari di situ! Pendek kata2 1ujudn&a hu un#an aik antara Haji Mohammad Salleh den#an *ihak $esultanan $edah kerana Haji Mohammad Salleh diiktira9 oleh sultan se a#ai *emim*in oran# Mela&u di Pulau Pinan# 1aktu itu! Oran# Ara &an# ela&ar untuk tujuan *erda#an#an dan men#em an#kan s&iar lslam *ula erla uh di 0atu U an setelah menden#ar adan&a *emim*in Mela&u di ka1asan itu!e $ehadiran oran# Ara mem eri kesan tertentu ke*ada struklur kemas&arakatan di 0atu U an- Perkah1inan 8am*ur erlaku den#an 1anita tem*atan dan kesann&a ter entuklah #olon#an Ara Peranakan di ne#eri itu! Salah seoran# anak *erem*uan Haji Mohammad Salleh &an# ernama $alsom2 misaln&a2 telah erkah1in den#an Sheikh Ahmad Maka1i2 seoran# Ara &an# alim &an# kemudiann&a menjadikan 0atu U an se ,ai tern*at untuk men#ajar a#ama lslam!lo Nama Haji

Mohammad Salleh dan Nakhoda $e8hil 3nama se enarn&a lsmail7 *ernah mun8ul di dalarn satu surat *en#har#aan &an# ertarikh ') /isem er +@(. &an# dihantar ke*ada Ga enor Geor#e Leith &an# akan menamatkan *erkhidmatann&a di Pulau Pinan#!++ $e an&akan tanah &an# ditrerokaioleh oran# Mela&u diusahakan untuk *enanaman *adi2 te u2 kela*a2 dan dusun uah- uahan! /ikatakan aha1a sele*as em*at tahun *ern ukaann&a2 e era*aka1asan *erlanarnan *adi telah dikesan di Sun#*i $luan# 3?@( ekar72 ka1asan di antara Sun#ai Pinan# dan Sun#ai $luan# 3')( ekar72 di sekitar te in# arat Sun#ai Pinan# 3antara )6( hin##a ?@( ekar72 dan di sekitar 5anjun# 5okon#! Sehin##a +?A'2 ka1asan *enanaman *adi&an# diusahakan oleh oran# Mela&r di ne#eri e 5emu ramah den#an Puan Siti $alsom inti Wan 5eh di *e9taran#an masjid jamik 0atu U an *ada +. Jun '((.! Puan lGlsom &an# erusia ?( tahun meru*akan #enerasi keenam keturunan Haji Mohammad Salleh! FD $eteran#an &an# di erikan oleh 5uan Haji Hussein l rahim dalam D0i8ara Sejarah Pem ukaan 0atu U anF *ada', Jun '((. di 0aha#ian Pen&elidikan dan /okumentasi 0uda&a Utara2 /e1an 0uda&a2 Uni%ersiti Sains MtF ala%sia! Lihlt Lam*iran '!'! Surat Pen#har#aan $etua-$etua Mela&u Pulau Pinan# ke*ada Sir Geor#e Leith! u itu telah menir#kat keSa .2(OO ekar!+' /i sam*ir# *enanarnan *adi &an# sernakin di#iatkan oleh kerajaan2 ka1asan hutan terus dite an# untuk tujuan *ertanian! Sehin##a +?A62lRa1asan seluas +2((( ekar telah di uka oleh oran# Mela&u di 5eluk Jeluton# ,(( ekar di 0atu Lan8han#2 '(( ekar di Sun#ai Gelu#or2 .(( ekar di Sun#ai /ua2 dan .(( ekar di Sun#ai Ni on#! 5urut dila*orkan ialah ?6 ekar tanah telah di uka dan diusahakan di 0atu U an2 se aha#ian esarn&a oleh seoran# Mela&u dari Minan#ka au den#an rnenanam keh*a2 *okok uah- uahan dan te u 3Ste%ens2 +A'A: .A.7! Meski*un la*oran itu tidak men&e ut nama oran# Minan#ka au terse ut namun di*er8a&ai nama terse ut

rneruiuk ke*ada /atok Janatun &an# meneroka ka1asan di se elah ukit 0atu U an hin##a ke Gelu#or!l. $isah *en#hijrahan /atok Janatun ke Pulau Pinan# ham*ir sarna den#an kisah Haji Mohammad Salleh! Pada tahun +?,A2 /alok Janatun2 iaitu Menteri di istana Pa#ar Ru&on# ersama-sarna seoran# saudaran&a ernama /atok Setia dan +@( oran# *en#ikut dan ham a dari kalan#an oran# 0atak telah menin##alkan tanah air kerana erselisih *enda*at tentan# soal a#ama dan amalan adat!la $eduaIua rnereka iatah saudara muda ke*ada Sultan Pa#ar Ru&on# 1aktu itu! Semasa mem a1a diri2 mereka mem uan# #elaran di raja dan se*erti adat oran# Minan# jati2 mereka memakai #elaran /atok atau *an##ilan hormat ke*ada *en#hulu atau ketua keluar#a nasa i u di tanah Minan#ka au! Mereka menuju ke $edah den#en dua uah ka*al la&ar mem a1a ersama-sama e era*a uah al-Kuran tulisan tian#an untuk dijualdi$edah! /i $edah2 /atok Janatun telah men#hadiahkan se*uluh uah al-Kuran tulisan tan#an &an# e9iau a1a dari Minan#ka au ke*ada Sultan Muhammad Ji1a >aind A"ilin F' Lihat Lo#an 3ed!7 3+@6(: )6a7 dan Na ir 3+AA.: ''.7! Fo /atok Janatun ialah mo&an# A dul A"i" lshak2 ekas Menteri Pertanian2 Perhutanan dan Perikanan *ada masa *entad iran 5unku A dul Rahman se a#ai Perdana Menteri! /i dalam dua uah uku eliau2 iaitu Men8ari 0ako dan $atak $eluar /ari 0a1ah 5em*urun#2 A dul A"i" mene#askan aha1a oran# Mela&u dari Sumatera ti a le ih a1al dari*ada Cran8is Li#ht dan ertan##un#ja1a mem uka *etem*atan dan *ela uhan dtti 0atu U an! /i dalam uku A dul A"i" lshak &an# ertajuk Men8ari 0ako2 dise utkan aha1a *en#ikut /atok Janatun &an# merantau ersama-sama eliau han&a e9lumlah A( oran#! .6 lrAra""am Shah ll!ls Se a#ai alasan2 sultan rnerManu#Mrahkan +(( ekar tanah dari 0atu

U an hin##a ke Gelu#or ke*ada /atok Janatun dan adikn&a! /ikatakan aha1a Sultan $edah tidak ke eratran men#anu#erahkan tanah itu ke*ada oran# Mela&u dari Sumatera kerana in#in mem alas jasa aik oran# Pa#ar Ru&on# &an# *ernah mem antu $edah menentan# Siam 3>ulki9lidan 0adrol Hisham2 +AA,: A7! Pem erian tanah dari0atu U an ke Gelu#or oleh sultan tentu sekali didoron# oleh ke1ujudan mas&arakat dari Sumatera &an# tehh *un mendiami ka1asan terse ut! /ari*ada jumhh ini2 se idan# tanah telah di1aka9kan oleh /atok Janatun untuk dijadikan tanah *erku uran keluar#an&a 3A dul A"i"2 +A@.: +,-+67! Pem ukaan *etem*atan di ka1asan ukit 0atu U an ini erhku *ada tahun +?6A2 iaitu +6 tahun se elum Cran8is Li#ht mem uka Pulau Pinan# 3A dul A"i"2 +A@?:?7! 5anah *em erian Sultan $edah ke*ada /atok Janatun dan /atok Setia itu dijadikan *erkam*un#an dan dimajukan se a#ai ka1asan *ertanian den#an men#usahakan *enanaman! Hasil tanaman dari ka1asan terse ut dian#kut melalui Sun#ai Gelu#or dan kemudian di a1a ke *eta uhan 0atu U an untuk dida#an#kan 3>ulki9li dan 0adrol Hisham2 +AA,: A7! Selain *ertanian2 /atok Janatun dan /atok Setia iu#a #i#ih ernia#a- Usaha ini mem erikan kehidu*an &an# le ih aik ke*ada /atok Janatun dan kaum keluar#an&a serta menda*at *en#hormatan mas&arakal Nama aik dari se#i keutuhan ekonomi dan ilmu a#ama men&e a kan keluar#a eliau mula ersemenda den#an e era*a oran# S&ed dan S&eikh Ara di Pulau Pinan#2 $edah dan ne#eri-ne#eri lain 3A dul A"i"2 +A@?: +6 5erda*at *er8an##ahan di dalam keduadua tulisan A dul A"i" lshak men#enai Sultan $edah &an# memerintah seuraktu /atuk Janatun men#ada* dan memohon mem uka tanah di Pulau Pinan#! /i dalam ukun&a $atak $eluar dai 0a1ah 5em*urun#2 dise utkan aha1a sultan &an# memerintah *ada 1aktu itu ia9ah Sultan Ahmad 5ajuddin ll sementara di dalam ukun&a Men8ari Eako dise ut sultan &an# memerintah

*ada 1aktu itu ialah Suttan Mahmud Ji1a >ainal A idin Shah ll! Namun a*a ila dikatakan *eristi1a itu erlaku *ada tahun +?6A ermakna sultan &an# memerintah 1aktu itu ialah Sultan Muhammad Ji1a >ainal A"ilin Shah 99 3memerintah +?+8-!F+??@+! Men#enai al-Kuran tulisan tan#an itu2 A dul A"i" lshak nen&e ut satu naskhah dari*adan&a telah dihadiahkan ke*ada *emenan# *ertandin#an mem a8a al-Kuran *erin#kat ke an#saan *ada +A)(! Se uah la#i naskhah ertulisan tan#an itu *emah disim*an di masjid Permatan# /amar Laut2 0a&an Le*as! Naskhah ini diserahkan *ada mulan&a ke*ada salah seoran# 8u8u rnenantu /atok Janatun &an# ernama Haji Gha99ar 3AMul A"i" lshak2 +A@.: +)7! .) ?7! /atok Janatun menin##al dunia *ada tahun +?@A dan dike umkan di Gelu#or!l) Ada di kalan#an kaum keluar#an&a masih la#imeneruskan *ekerjaan nenek mo&an# mereka2 iaitu emia#a! Semasa #enerasi keti#a keturunan /atok Janatun2 8u8un&a &"rn# ernama Ahmad 3datuk ke*ada A dul A"i" lshak7 le ih ertum*u ke*ada usaha *ertanian! Oleh se a tidak suka melihat keadaan mas&arakat Pulau Pinan# &an# mula mementin#kan ke endaan2 Ahmad mem uat ke*utusan merantau ke Perak! Pada tahun +@((2 eli"u ersama-sama adik on#sun&a2 Mohd! Cakir dan mertuan&a2 Sheikh A dul Rahman al-0a#hdadi menuju ke 5eron# &an# terletak didaerah Larut dan Matan# ditimur hut Perak dan mem uka tanah di situ! Sheikh A dul Rahman al-0a#hdadi meru*akan seoran# #uru tasa1u9! /ari*ada *erkah1inan itu Ahmad dikumiakan lima oran# anak lelaki2 iaitu Elias2 Harun2 Mahmud2 lshak 3 a*a A dulA"i"72 Sulaiman dan dua oran# anak *erem*uan 3A dul A"i"2 +A@.: +?-'(N! Pada masa #enerasi keti#a inilah tanah kurniaan Sultan $edah di 0atu U an itu di8a#nrkan ke*ada /a%id 0ro1n2 seoran# sauda#ar ln##eris! 5anah itu dilelon# oleh kerajaan *ada tahun +A+A kerana 8ukai tanah tidak di a&ar! /a%id 0ro1n akhirn&a mem eli tanah ter8etut!

0erhu un# den#an kedatan#en oran# Ara &an# kemudiann&a ersemenda den#an *enduduk Mela&u Minan#ka au di 0atu U an2 *eristi1a terse ut erkait ra*at den#an ke*entin#an 0atu U an se a#ai tem*at erla uh ka*al-ka*alAra &an# sin##ah di Pulau Pinan#! A*a ila menden#ar terda*at *erkam*un#an oran# lslam di ka1asan terse ut dan ke etulan *ula *emim*inn&a Haji Mohammad Salleh2 terkenal se a#ai seoran# &an# alim2 oran# Ara ini mula menjalin hu un#an aik den#an *enduduk setem*at! Oleh se a oran# Ara ini datan# tan*a mem a1a anak isteri2 mereka akhim&a men#ah1ini 1anita tem*atan! Hasiln&a 1ujud *er8am*uran darah keturunan antara *enduduk Minan#ka au di 0atu U an den#an oran# Ara se a#aimana &an# kelihatan dalam keluar#a Haji Mohammad Salleh dan /atok Janatun! Perkah1inan 8am*ur ini turut ) 5arikh kematian ini ter8atat di atu nisan /atok Janatun &an# dike umikan di 5aman Sentosa2 di elakan# Minden Hei#hts2 Gelu#or! $u ur ini san#at *anjan# dan erse elahan den#ann&a terletak ku ur /atok Setia dan e era*a oran# *en#ikut! .? rnen#ukuhkan kedudukan sosioekonomi kedua-dua elah *ihak! Meski*un oran# 9ua ini tidak meneta* terus di 0atu U an se alikn&a menin##alkan anak isteri mereka di situ2 namun mereka teta* menjadikan 0atu U an se a#ar markas akti%iti ekonomi dan kea#amaan mereka di $e*ulauan Mela&u! Malah sejak a1al *enu uhann&a2 masjid 0atu U an dikatakan mem*un&ai imarn-iman &an# terdiri Mri*adaoran# Ara !l? .!6 Penerokaan tanah oleh oran# ilela&u senrasa Cran8is Li#ht /ahm soal mem uka ne#eri2 ter*utusn&a hu un#an Pulau Pinan# den#an ketuanan Mela&u men&e a kan se#ala urusan memohon tanah kini diajukan terus ke*ada Cran8is Li#ht- Untuk men##alakkan *enem*atan di ten*at aru itu2 Cran8is Li#ht men#amalkan *em erian tanah se8ara *er8uma di *erin#kat a1aln&a! 0eliau turut mem eri #anjaran 1an# untuk men##alakkan ke1ujudan mas&arakat meneta* di ne#eri itu! Se a#ai 8ontoh2

*ada tahun +?@@2 kerajaan mem a&ar O6+( dolar Se*an&ol ke*ada *enduduk asal *ulau itu se a#ai #alPan ke*ada mereka untuk terus meneta*! Penduduk ju#a di a&ar O,' dolar Se*an&ol untuk )@ ela *erse#i hutan &an# dite an# dan di ersihkan untuk tujuan *ertanian 3Lo#an 3ed-72 +@6(: 0aa7! /en#an dasar sedemikian2 *ermintaan un9uk mem uka tanah terus diterima oleh oran# Mela&u dan ukan Mela&u! Oran# Mela&u &an# datan# ersama-sama Cran8is Li#ht dari $edah di erikan tanah *er8uma di ka1asan /atok $eramat2 mun#kin kerana *en#aruh /atok Setia dari $uala Muda &an# memiliki tanah di ka1asan terse ut sejak a1al la#i! $a*ten S8ott di erikan ka1asan di Gelu#or dan mem uka tanah untuk *enanaman lada hitam di ka1asan terse ut! Seoran# sauda#ar ln##eris ernama 0a8on mem uka A&er Itarn! 0e era*a oran# Mela&u ju#a dise ut mem uka e era*a kam*un# di aha#ian arat da&a! Pah $e8hil dari 0atu 0ara 3lndonesia7 ersama-sama Jamaluddin dan tt Omar Carouk Shaeik Ahmad 3+A?@: .7! Al-$ha&&at dan al-0a#hdadi ialah antara oran# Ara &an# eremenda den#an 1anita Mela&u di 0atu U an! .@ nakhoda Bhe Sdlah dari Lin##a mem uka Permatan# /amar Taut2 Nakhoda Seedin dari /elidan Pan#lima Lon# dari Setul mem uka 5eluk $um ar2 dan Le ai5am*ak dari /eli mem uka 0alik Pulau 3<au#9inn2 +@6?:+?,-??6N! $a1asan 0a&an Le*as &an# meru*akan ka1asan *etem*atan oran# Mela&u &an# utama *ada hari ini turut diasaskan oleh oran# Mela&u! $a1asan terse ut di uka oleh Haji Moharnmad Salleh2 atau dikenali Oe a#ai Claji 0runei kerana eliau erasal dari 0runei2 tidak lama sele*as Cran8is Li#ht mendarat di Pulau Pinan#! <au#han2 se1aktu menjadi Pen#uasa Polis di Pulau Pinan# di aniara tahun +@6+ hin##a +@6) *ernah menemurarnah salah seoran# anak Haji 0runei men#enai *eristi1a *em ukaan Pulau Pinan# &an# di8eritakan sendiri oleh a*an&a- 0erdasarkan 8erita anak Haji 0runei dida*ati aha1a lelaki erkenaan *ernah ertemu Cran8is Li#ht *ada tahun +?@) se1aktu eliau 3Haji

0runei7 sin##ah di $uala Perai sekem alin&a dari Mekah! 5idak lama sele*as Cran8is Li#ht mendarat di Pulau Pinan#2 Haji 0runeiti a dan ekerja mene an# hutan rim a dan mem uka tanah di aurah *en#e1asan Nakhoda l88hil! Selelah *ela dtan sia* di ina 8li 5anjun# Pena#a2 Haji 0runei meminta ke enaran dari*ada Cran8is Li#ht untuk mem uka tanah di tem*at lain- /en#an antuan l2lakho8la $e8hil dan e era*a oran# Mela&u &an# lain2 ka1asan *erkam*un#an Jeluton# di uka untuk *etem*atan! 5urut dise ut dalam temu ramah ini ialah nama Nakhoda lntan &an# mem uka 0du U an! /i antara tahun +?A? hin##a +?A@2 iaitu sele*as ++ tahun erada di Pulau Pinan#2 Haji 0runei ersamasama seoran# la#i &an# ernama Lon# S&ed telah er*indah untuk mem uka tanah di 0a&an Le*as! $a1asan terse ut dijadikan *erkam*un#an dan diusahakan *enanaman uah- uahan! 0eliau menin##al dunia le ih kuran# *ada tahun +@.? 3<au#9ran2 +@6?: +?,7! $emun8ulan *etem*atan &an# di uka oleh Haii 0runei ini kemudiann&a menjadi tarikan ke*ada hijrah masuk oran# 0runei *ada tahun-tahun &an# terkemudian! Antara &an# *entin# ialah kedatan#an keluar#n *em esar 0runei &an# diketuai Par#eran Jaa9ar *ada sekitar *erten#ahan a ad ke-+A! Pan#eran Jaalar ersama!sama lima oran# adik eradikn&a &an# lain2 iaitu Hajah Halimah2 Haji A d! /aim2 Haji Muhammad2 $hadijah2 dan Salamah menin##alkan 0runel den#an menaiki ka*al la&ar namun kemudian er*e8ah mem a1a haluan masin#-masin#!+@ Per*indahann&a ke Pulau Pinan# er*un8a dari*ada satu *erselisihan esar erhu un# *elantikan Peman8ha &an# aru di 0runei! Menurut S24s24ah Raja-Raja 0runei2 Peman8ha meru*akan *em esar kanan &an# keti#a *entin# sele*as2 Pen#eran 0endahara dan Pen#eran /i Gadon# dalam sistem *emerintahan $esultanan 0runei!le Masalah tim ul erhu un# *elantikan ja1atan Peman8ha erikutan kematian Suttan Omar Ali Sai9uddin ++ 3+@'J+@6'Ft- Sultan Omar tidak melantik anakn&a Hashim atau Muhammad Salleh se alikn&a menjadikan menantun&a A dul Mumin se a#ai sultan er#elar Sultan A dul Mumin 3+@6'-+@@67-

Muhammad Salleh kemudiann&a dijadikan Peman8ha! A*a ila Muhammad Salleh menin##aldunia *ada +@?(2 anakn&a tidak dilantik men##antikann&a2 se alikn&a ia1atian itu diserahkan ke*ada menantu eliau! Sejak itu anak Muhammad Salleh &an# emama Jaa9ar merajuk dan mem a1a diri menin###lkan 0runei untuk memulakan kehidu*an di tem*at lain!, /i *er8a&ai Pulau Pinan#2 khususn&a 0a&an Le*as2 menjadi destinasi rom on#en *em esar dari 0runei ini kerana sudah ada *eneroka a1al &an# sene#eri den#an mereka meneta* di aha#ian terse ut! $esan sejarah &an# *entin# erhu un# *en#9iijrahan masuk *em esar dan ralQ&at 0runei ini kekal u9uh menerusi tin##alan ku urku ur &an# terda*at di ka1asan terse ut! t@ Ada &an# mendarat di Pertis dan ada &an# men#hata ke ne#eri Perak! Pen#aran# in#in merakamkan *en#har#aan ke*ada Puan Hajah Mis ah Hanim kerana mem enarkan satu salinan salasilah keturunan Pan#eran Jaa9ar di uat se1aktu temu ramah dijalankan *ada +' Jun '((. ertem*at di Rumah P! Ramlee2 Pulau Pinan#! Puan Mis ah meru*akan keturunan kelima Pan#eran Jaa9ar! Nama Pan#eran Jaa9iar dan Ahmad 3Muhammad7 *ernah dise ut di dalam se uah s&air ne#eri 0runei! Lihat2 Shaer Ean# /i Pe9tuan 3Sultan Mohammad Jamalul Alam7 3+A?A: 6 dan '67! Pen#aran# ju#a in#in merakamkan *en#har#aan ke*ada 5uan Haji A u 0akar in Jaa9ar atau le ih dikenali den#an *an##ilan Pak $han2 tokoh oria di Pulau Pinan# &an# ju#a meru*akan salah seoran# keturunan Pan#eran 0runei itu kerana mem enarkan *en#aran# mem uat salinan uku terse ut se%&aktu temu ramah dijalankan di rumah eliau di No! +,2 Jalan /atuk Haji Ahmad 0ada1i2 5aman Haji A dullah Cahim2 $e*ala 0atas2 Se eran# Perai *ada . A*ril '((.! FD Amin Sureene& 3+A)@: ?'7! 5u#as Peman89a dise ut Dadalah *e#an#an Peman8ha sekalian onn# ahli

masha1aratL a*a' hal eh1al ne#eri dan i8hara2 melainkan ke*adan&alah dahulu dism ahkan2 ialah men#etahui!D FD Maklumat ini erdasarkan *eneran#an Pehin Jaaratan /alam Seri Maharaja /atoF Seri LJtama /r! Haji A1an# Mohd! Jamil al-Su9ti &an# dijem*ut mem eri s&arahan untuk siri Wa8ana Sejarah A1al Pulau Pinan#: Pem ukaan 0a&an Le*as2 di 0ilik Pen&elidikan dan /okumentasi 0uda&a Utara2 /e1an 0uda&a2 Uni%ersiti Sains Mala&sia2 *ada +@ O#os '((.! ,( .-) Rumusan $a1asan *etem*atan a1al di Pulau Pinan# se enarn&a dFr uka oleh oran# Mela&u jauh le ih a1aldari*ada kedatan#an Cran8is Li#ht *ada +?@)! $e1ujudan mas&arakat Mela&u ini ukanlah ersi9at sementara malah mereka meru*akan mas&arakat meneta* &an# mem*un&aisistem *entad iran tersendiriteta*itunduk ke*ada *ertuanan $edah! Namun2 a*a ila lGdah ter*aksa men&erahkan Pulau Pinan# ke*ada Cran8is Li#ht2 hu un#an oran# Mela&u di Pulau Pinan# den#an kesultanan $edah terlerai! Sistem kemas&arakatan &an# sedia ada kini ter*aksa disesuaikan den#an kehendak *ertuanan &an# aruWalau*un ter ukti aha1a Sharikat Hindia 5imur In##eris tidak erminat untuk 8am*ur tan#an dalam hal eh1al kemas&arakatan dan kea#amaan oran# Mela&u namun &an# jelas2 den#an dasardasar ekonomi e as &an# di*erkenalkan oleh Cran8is Li#ht2 mas&arakat Mela&u mula erde*an den#nn 8a aran esar dari se#i sosioekonomi dan *olitik! Pen#hijrahan masuk mas&arakat *el a#ai kaum dan keturunan dari merata *dQsok duniFa menjadikan identiti *etem*atan a1al oran# Melia&u2 se*erti 0atu U an semakin kuran# *entin#! $e*entin#an 0atu U an se a#ai ka1asan tum*uan ke#iatan ekonomi 8lan kea#amaan kini mula diarn il alih oleh ka1asan arurar a*a ila aldi%iti ekonomi dikuasai oleh mas&arakat lslam &an# aru masuk ke ne#eri itu2 khususn&a

mas&arakat dari lndia2 &an# ke an&akann&a men#huni ka1asan andar! ,+ 0A0 , SEJARAH AWAL SE0ERANG PERAI ,!+ Pen#enalan $ajian sejarah Se eran# Perai2 sama ada &an# dilaksanakan oleh sejara1an *entad ir 0ritish &an# a1al mahu*un sejara1an *ro9esional &an# mun8ul kemudiann&a2 amat kuran# dilakukan jika di andin#kan den#an kajian sejarah Pulau Pinan#! 5ulisan a1al *e#a1ai In##eris le ih ke*ada *er8u aan untuk me&akinkan kerajaan In##eris tentan# *eluan# &an# dimiliki oleh Pulau Pinan# untuk dijadikan *an#kalan ln##eris!l A*a ila tulisan sejara1an *ro9esional mula men#am iltem*at sejak *erten#ahan a ad ke-'(2 8erita tentan# Pulau Pinan# terus di*erkatakan namun tulisan terse ut teta* memin##irkan Se eran# Perai se a#aimana se elumn&a!" 0oleh dikatakan han&a mulaitahun +A@(-an arulah sedikit se an&ak sejarah sosioekonomi Se eran# Perai dikaji namun masih la#i den#an tum*uantum*uan tertentu &an# se enarn&a tidak da*at dielakkan dalam kajian sejarah! /en#an tum*uan ter*ilih ini2 isu *okok &an# mendasari *erkem an#an sejarah Se eran# Perai sekali la#i tersisih dari*ada aliran sejarah indukn&a2 Pulau Pinan#2 dan sejarah ke an#saan! Akhirn&a2 &an# diin#ati dan diulas oleh ke an&akan sejara1an *ro9esional ialah ken&ataan aha1a di *ihak Sultan $edah2 Se eran# Perai &an# asaln&a milik kesultanan itu dise1akan ke*ada Sharikat Hindia 5imur 9 n##eris 3SH5I7 *ada tahun +@(( untuk tujuan menda*atkan a&aran *en8en &an# le ih tin##i! + Lihat2 Geor#e Leith +@(,! A Short Ar8ount o9 the Settlement2 Produ8e2 and Bommer8e o9 the Prin8e o9 Wales lsland in 9he S9rarts o9 Mala88a2 London: J! 0ar9ieldL Home Po*ham +@(,! A /es8ri*tion o9 Prin8e o9 Wales lsland in 9he S9rarts o9 Mala88a: 1ith its real and *r8 a le

ad%anta#es and sour8es to re8ommend it as marine esta lishment2 London! F Untuk satu tinjauan i lio#ra9i kajian tentan# Pulau Pinan# dan Se eran# Perai2 lihat Jo8eline 5an Poh Bhoo +AA+! Histor& o9 Penan#: A Sele8ted and Annotated 0i lio#ra*h&2 Pulau Pinan#: Pen#ajian Pem an#unan dan Per*ustakaan Pulau Pinan#! ,' Oleh hal&an# demikian2 e era*a 9asa *entin# &an# mem entuk sejarah Se eran# Perai se elum a ad kH'( akan ditinjau kem alididalam a ini! Casa-9asa terse ut ialah tahun-tahun se elum Se eran# Perai er*indah tan#an ke*ada SH5I *ada +@((L tahun-tahun sele*as $edah diseran# oleh Siam *ada tahun +@'+ &an# men&aksikan titik *eralihan esar dalam as*ek ke*endudukan dan ke*im*inan Se eran# PeraiL dan suasana sosioekonomi dan ke*im*inan Mela&u di 1ila&ah terse ut sele*as kesultanan $edah di*ulihkan kem ali oleh Siam *ada tahun +J,'! 5aha* ini mem*erlihatkan Se eran# Perai mula mem entuk a8uan sejarahn&a &an# tersendiri! ,!' Se eran# Peraise elum +@(( /ari se#i to*o#ra9i2 Se eran# Perai meru*akan satu jaluran sem*it di tanah esar Semenanjun# 5anah Mela&u &an# men#ada* Pulau Pinan#! Sehin##a +@.+2 iaitu se elum Perjanjian In##eris-Siam &an# menam ahkan la#i keluasan ka1asan itu2 keluasan Se eran# Perai ialah kira-kira @, atu *erse#i atau 6.2?)( ekar! Sele*as +@.+2 keluasan ka1asan ini menin#kat ke*ada +6+2((( ekar! $ini keluasan Se eran# Perai ialah ?.@!, kilometer *erse#i den#an Sun#ai Muda dan Sun#ai $erian kekal se a#ai sem*adan di se elah utara dan selatan! Sun#ai utama ialah Sun#ai Perai &an# men#ada* andar Pulau Pinan# dan ersam un# ke muara Sun#ai Muda di $edah! Sun#ai Perai sejak "aman e"aman menjadi tum*uan oran# Mela&u men8ari re"eki se a#ai nela&an! Men#hala ke *edalaman *ula2 ka1asan *enanaman *adi menjadi 8iri utama! Namun2 dikatakan semasa SH5I

men#am il Se eran# Perai *ada tahun +@((2 ka1asan itu se aha#ian esarn&a ,. masih di*enuhi hutan den#an *endudukn&a &an# han&a kira-kira dua hin##a ti#a ri u oran#!. Se a#ai ka1asan &an# erada di a1ah kesultanan Mela&u $edah2 Se eran# Perai tunduk ke*ada sistem *olitik dan undan#-undan# tradisional ne#eri $edah! Perkara ini *ernah diulas oleh 5homas 0raddell2 Pe#uam A#un# Ne#eri-ne#eri Selat *ada tahun +@?+ aha1a se elum Pia#am $eadilana dikurniakan oleh Ratu En#land *ada tahun +@(?2 Undan#-undan# $edah meru*akan de jure2 1alau*un ukan de 9a8to &an# di#una *akai di Pulau Pinan# 3dan dijan#kakan tentu sekali di#una *akai di Se eran# Perai7!s Pen#aruh sosio uda&a2 ke*im*inan2 kemas&arakatan2 dan 8iri-8iri sosioekonomi $edah ini terus kekal dalam mas&arakat Mela&u Se eran# Perai sekuran#-kuran#n&a se elum meletusn&a Peran# /unia $edua! Hu un#an &an# telah 1ujud "aman e"aman ini tidak mudah di*utuskan meski*un Se eran# Perai terletak jauh ke selatan dan sekali *un dari se#i *entad iran2 ka1asan ini telah ertukar tan#an ke*ada *ertuanan Sharikat Hindia 5imur In##eris 3SH5I7 *ada tahun +@((! $eserasian hu un#an $edah den#an Se eran# Perai ini da*at menjelaskan se a ramai oran# $edah lari ke ka1asan terse ut se1aktu $edah diseran# oleh Siam *ada tahun +@'+! Malah hu un#an kekeluar#aan dan *alin# *entin# seman#at kesetiaan ke*ada institusi kesultanan tidak ter*utus sele*as *er*indahan *ertuanan terse ut! $am*un#-kam*un# $edah terus 1ujud di Se eran# Perai manakala ka1asan itu sendiri mem uka seluas-luas ruan# terhada* *erjuan#an oran# $edah t G! W! Ear9 +@)+ ! 5o*o#n*h& and 9tinenr& o9 Pro%in8e Welleste&2 Penan#: Penan# Ga"ette Printin# O99i8e! Lihat ju#a2 James Lo1 +@6(! DAn A88ount o9 the Ori#in and Pro#ress o9 the 0ritish Bolonies in the Straits o9 Mala88a2D JlA2<ol! ,2 hlm! +'!

o Pia#am ini mem olehkan Mahkamah Judikator di entuk di Pulau Pinan#! Mahkamah ini mem*un&ai juridiksi se a#aimana Mahkamah 5in##i di En#land! D Ro99and 0raddelland St! John +A+6! 5he La1 o9 9he Strads Se99lemen9s: ABommentar&2 Sin#a*ore: $ell& J Walsh 3re*rinted & OG9ord Uni%ersit& Press2 $uala Lum*ur2 +A@'7 di*etik dari*ada Na ir HajiA dullah +AA.! D/asar 5anah $erajaan di Pulau Pinan#2 +?@)-+@,(-an2F tesis /oktor Calsa9ah2 Uni%ersitiSains Mala&sia2 hlm! +)@! meram*as kem ali ne#ara tum*ah darah mereka! $a1asan iniju#a menjadi ruan# tan*a sem*adan a#i *ersem un&ian *enjena&ah-*enjena&ah dari $edah &an# di*an##il D*an#lima *en&amun! ) ,!. DSela#iada mataharidan ulanD - Se eran# Peraimilik mutlak In##eris; Peristi1a *en&erahan Se eran# Perai ke*ada SH5I *ada tahun +@(( diulas rin#kas da9am ke an&akan tulisan sejarah! /alam Sa4as4ah atau 5arekh $erajaan $edah &an# dikaran# oleh Wan Eah&a Wan Mohammad 5ai *ada +A++2 dise ut Duleh $erj-an $edah itu eri ke*ada East India Bom*an& tanah di-te*i laut $edah se elah selatan iaitu Se eran# Pr&e antara te in# Sun#ai $&ala Muda den#an te in# Sun#ai $rian den#an mem a&ar *da setahon O+(2((( - di atas tanah Se eran# Pr&e den#an Pulau Pinan# itu se*a&a uleh East India Bom*an& ja#a-kan *erum*ak*erum*ak &an# ada ersem un&i di-dalam Sun#ai $uala Muda Sun#ai Pr&e Sun#ai Juru dan Sun#ai $rian!D? Al-5arikh Salasilah Ne#eri $edah 3+A'@7 kar&a Muhammad Hassan 5oF $erani Mohd! Arshad &an# serin# dilihat se a#ai tulisan rasmi kerajaan $edah ju#a men8atat mudah tentan# *eristi1a *entin# ini! Peristi1a *en&erahan Se eran# Perai ini dikatakan erlaku semasa *emerintahan Sultan /hiauddin Mukarram Shah 3m! +?A@-+@(.7 dan *ihak SH5I di1akili oleh Ga enor Sir Geor#e Leith! Al-5arikh Sa4asilah Ne#eri $edah men&e ut: ) Pan#lima *en&amun dikatakan mem*un&ai *ersamaan den#an 8erita Ro in Hood dalam

8erita rak&at di Ero*ah iaitu men&amun untuk mem antu oran# miskin! Lihat2 Bheah 0oon $hen# +A@@! 5he Peasan9 Ro ers o9 $edah +A(U+A'A: Histori8al and Colk Per8e*tions2

Sin#a*ore: OG9ord Uni%ersit& Press! FWan Eah&a Wan Mohamad 5ai +A++! Sa4asilah atau 5ar8kh $arja-an $edah2 Alor Setiar2 hlm!?! ,6 D!!!Bom*an& itu men#aku akan mem a&ar sa- an&ak em*at ri u rin##it 3O,2(((!((7 sa-tahun ke*ada Sultan Ean# Maha Mulia! Satelah *utus mua9akat itu maka di- uatkan surat *erjanjian &an# kedua! Maka men#ikut sharat' di-dalam *erjanjian itu Sultan hendaklah erikan tanah di-sa elah te*i laut $edah ia-itu Se eran# Perai dan Pulau Pinan# itu ke*ada East India Bom*an&! Maka di*ersatukan a&aran &an# diterima men#ikut surat *erjanjian &an# *ertama den#an a&aran men#ikut surat *erjanjian &an# kedua2 menjadikan a&aran itu sa-*uloh ri u rin##it 3O+(2(((!((7 a#i satahun2 dan East India Bom*an& men#aku mem a&ar sa-*uloh ri u rin##it 3O+(2(((!((7 itu a#i sa-tahun2 hin##a sam*ai ka*ada anak 8hu8hu Sultan A dullah Mukarram Shah Ean# Maha Mulia2 dan Bom*an& itu men#aku ersaha at den#an Sultan $edah salama'n&an&a sa-la#i ada matahari dan ulan!DE /emikian rin#kasn&a 8atatan dua oran# *em esar $edahL salah seomn# dari*adan&a2 Muhammad Hassan2 meru*akan *enulis rasmi istana2 terhada* *eristi1a esar &an# men&aksikan satu la#i ka1asan milik $edah jatuh ke tan#an SH5I! Ean# di8atat oleh Muhammad Hassan han&alah erkisar soal *ermintaan SH5I ke*ada Sultan $edah su*a&a Ddi eriD Se eran# Perai dan tentan# a&aran &an# akal diterima oleh Sultan $edah! 5iada alasan *ula di eri tentan# se a

ka1asan ini diserahkan ke*ada SH5I! Namun 8atatan se e#ini ukanlah *erkara luar iasa! Semasa $edah kehilan#an Pulau Pinan# *ada +?@)2 Muhammad Hassan ju#a han&a menurunkan 8atatan &an# rin#kas men#enai hal ini! Batatan se e#ini2 1alau a#aimana*un2 menim ulkan e era*a *ersoalan terutaman&a erkait den#an *endirian sultan dan *em esar $edah dalam soal kemerdekaan tanah air t Muhammad Hassan in 5oF $erani Mohd! Arshad +A)@! At-5arikh Sa4as4a9r Ne#eri $edah2 $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka2 hlm! +.?! ,) mereka sendiri! Adakah soaltarikan a&aran &an# men&e a kan *emerintah $edah ersedia men&erahkan satu la#i ka1asan mereka dan tidak serik atau elajar dari*ada kesila*an lalu atau se enam&a ada ke*entin#an lain &an# menjadi *ertim an#an $edah; Persoalan se a $edah men&erahkan Se eran# Perai ju#a tidak menda*at *erhatian sarjana-sarjana 0arat &an# le ih a1al mem uat kajian sejarah tentan# Pulau Pinan#! James Lo12 misaln&a2 le ih 8enderun# men&enaraikan se a9se a &an# mendoron# SH5I men#am il Se eran# Perai! 0eliau men&enaraikan lima 9aktor utama2 iaitu untuk men#ha*uskan lanunL men#ha*uskan *er&antun#an ke*ada $edah terutaman&a dari se#i ekalan makanan den#an men##alakkan *ertanian di Se eran# PeraiL menjadikan Se eran# Perai se a#ai tem*at *erlindun#an ke*ada oran#-oran# Mela&u &an# terania&a dari ne#eri-ne#eri erdekatanL men#halan# *enjena&ah atau anduan dari Pulau Pinan# lari dari*ada *en#adilan 3melalui Se eran# Perai7L dan men#halan# mun8ul mana-mana *ela uhan &an# da*at mem erisain#an ke*ada *eta uhan Pulau Pinan#!e Pandan#an sarjana-sarjana terkemudian se*erti Winstedt2 Mills2+( dan 5re#onnin# tidak jauh er e"a den#an *andan#an &an# di8atatkan oleh Lo1! $eti#a-ti#a sarjana ini melihat *en#am ilan Se eran# Perai dari sudut SH5I &an# amat

memerlukan satu ka1asan luas untuk *enanaman *adi a#i menam*un# ke*erluan *enduduk Pulau Pinan#! $e*entin#an ekonomi ini men&e a kan SH5I *erlu men#uasai Se eran# Perai se*enuhn&a! Hal ini sekali #us da*at men#hentikan *er#antun#an Pulau Pinan# ke*ada $edah dari se#i ekalan makanan! Walau t James Lo1 +@6(! DAn A88ount o9 the Ori#in and Pro#ress o9 the 0ritish Go nies in the Straits o9 Mala88aD2 JlA2<ol!,2 hlm! +'! to Lihat L! A! Mills +A)+!0n;sh Mata&a2 +@'H)?2 edited 9or re*rintin#2 1ith i lio#ra*h& o9 1ritin#s in En#lish on 0ritish Mala&a2 +?@)-+@)? & B! M2 5urn ull2 and a ne1 introdu8tor& 8ha*ter on Euro*ean in9luen8e in the Mala& Peninsula2 +6++-+?@)2 & /! $! 0assett2 M0RAS2 hlm!6(! ,? a#aimana*un2 Winstedt dalam ukun&a A Histor& o9 Mala&a turut men&e ut mun#kin se a memerlukan 1an#2 sultan /hiauddin Mukanam Shah telah men&erahkan Se eran# Perai &an# kemudiann&a dinamakan Pro%in8e Wellesle& sem*ena nama MarQuess Wellesle& 3kemudiann&a menjadi Go%emor General di India7++ ke*ada SH5I! /ise ut ju#a aha1a rundin#an *en&erahan ini tidak menda*at *ersetujuan menteri-menteri $edah sehin##alah Baunter2 iaitu utusan Leith menda*at #am aran aha1a menteri-menteridan #undik-#undik raja menuntut hadiah! Sekiran&a tuntutan ini tidak di*enuhi hara*an untuk menduduki Se eran# Perai tidak akan ter8a*ai! Baunter kemudiann&a menjanjikan O'2(((!(( ke*ada Menteri dan #undik-#undik terse ut dan arulah *en&erahan Se eran# Perai da*at dilaksanakan! +' Selain tujuan menjadikan Se eran# Perai se a#ai ka1asan *enananan *adi2 Winstedt dan 5re#onnin# turut men8atat isu lanun se a#ai satu 9aktor &an# mendesak SH5I men#am il ka1asan terse ut! Lanun-lanun dikatakan men#an##u ka*al dan *erahu &an# melalui kedua-dua elah *antai antara Pulau Pinan# dan

Se eran# Perai!+. /en#an *en#am ilan ini mudahlah SH5I men#adakan lan#kah ka1alan! Pelanunan sekali la#i menjadi alasan iasa 8am*ur tan#an *ihak ln##eris di ne#eri atau ka1asan &an# mereka minati! lsu ini mem eri an&ak ruan# ke*ada *e#a1ai-*e#a1ai SH5I di Ne#eri-Ne#eri Selat untuk men&akinkan *ihak atasan di India tentan# *erlun&a 8am*ur tan#an In##eris a#i menja#a ke*entin#an *erda#an#an *emodal-*emodal mereka! /alam kes *en&erahan Se eran# Perai ke an&akan tulisan sarjana 0arat tidak men&atakan sia*akah lanun-lanun terse ut tt R! 0onne& men#atakan NMnstedt mem uat kesila*an kerana men#an##a* Sultan /hiauddin itu ialah Sultan A dullah2 &akni sultan $edah &an# ertan##un#ja1a mem enarkan Cran8is Li#ht menduduki Pulau Pinan# *ada tahun +?@)! R! 0onne&2 $edah +??+-+@'+: 5he Sear8h 9or Se8urit& and lnde*enden8e2 $uala Lum*ur: OG9ord Uni%ersit& PtFr ess2 hlm! +(A2 9n'?! R! O! Winstedt +A@)! A Histor& o9 Mala&a 39irst *u lished as *art +2 <ol! Ulll2 Ma8 +A..2 Ilt0RAS72 $uala Lum*ur: Mari8an and Sons2 hlm! +)A! FD R! O! Winstedt2 A Histor& o9 Mala&a2 hlm! +)A! $! G! 5re#onnin# +AJ,! A Histor& o9 Mdern Mala&a2 Sin#a*ore: Eastern Uni%ersities Press2 hlm! @6! ,@ namun se8ara tersiratn&a mun#kin dila elkan ke*ada *ihak $edah sendiri! Se a#aimana &an# dite#askan oleh 0onne&2 se elum keman#katann&a2 Sultan A du99ah Mukarram Shah 3m!+??J+?A@7 &an# ertan##un#jau%a dalam D*en&erahanD Pulau Pinan# ke*ada SH5I *ada tahun +?@)2 8u a mem an#unkan $uala Perai se a#ai *ela uhan sain#an ke*ada Pulau Pinan#! Sultan AMullah nam*akn&a en##an men#aku kalah meski*un sudah terle*as Pulau Pinan# dan ter*aksa *ula mem uat *e9lanjian *ersaha atan den#an SH5I *ada +?A+ ekoran kekalahan a#inda dalam 8u aan meram*as kem ali Pulau Pinan#! 5indakan memajukan $uala Perai dilihat oleh 0onne& se a#ai satu usaha Sultan A dullah untuk memulihkan semula keru#ian ekonomidan ke1an#an &an# dihada*i

ol1h a#inda ekoran tra#edi &an# erlaku *ada tahun +?@) dan +?AF+!+, Nama Se eran# Perai se enarn&a telah mun8ul se elum *erjanjian Perdamaian dan Persaha atan &an# ditandatan#ani oleh *ihak $edah den#an Cran8is Li#ht *ada + Mei +?A+! lsu initim ulse1aktu Li#ht den#an 1akil-1akil Sultan $edah er in8an# tentan# s&arat-s&arat *erjanjian! /alam *erundin#an ini2 1akil-1akil sultan $edah masih menuntut SH5I mem eri *erlindun#an ke*ada $edah 1alau*un mereka erada di *ihak &an# kalah! Cran8is Li#ht2 1alau*un san#at *asti kerajaan 0en#al tidak akan meluluskan se aran# *erlindun#an ke*ada $edah2 telah mem eri #am aran ke*ada 1akil-1akil sultan $edah seolah-olah *erlindun#an akan di erikan sekiran&a $edah to Lihat James Lo1 +@,A! FAn A88ount o9 the Ori#in and Pro#ress o9 the 0ritish Bolonies in the Straits o9 Mala88a2 JlA2<oL.2 hlm!)('! Pada tahun +?A(2 *enda*atan $edah adalah se an&ak +++2,((( S*anish dollars! Namun *ada tahun +?A( iaitu sele*as em*at tahun *em ukaan Pulau Pinan#2 *enda*atan $edah jatuh ke*ada AA2,(( S*anish dollars! Oleh se a tiada se aran# ja1a*an dari*ada Cran8is Li#ht terhada* tuntutan $edah di eri *erlindun#an o9eh SH5I2 Sultan merasa marah dan erusaha meram*as alik Pulau Pinan# dari*ada tan#an Li#ht! Seran#an Sultan A dullah dari*ada *ela uhan Perai ke atas Pulau Pinan# *ada+' A*ril +?A+ #a#al dan Sultan kini ter*aksa menandatan#ani satu D*erianJian *ersaha atanD den#an Cran8is Li#ht!*ada + Mei +?A+ &an# men&aksi tuntutan elaun suttian $edah &an# *ada asaln&a se an&ak O.(2((( kemudian dikuran#kan ke*ada O+(2((( kini dikuran#kan la#i ke*ada O)2((( setahun! Lihat R! 0onne& +A?+! $edah +??+-+@'+2 hlm A@+(( dan a**endiks .3872 hlm! +@+! ,A men&erahkan daerah Sun#ai Muda2 Sun#ai Perai dan Sun#ai $erian ke*ada SH5I se a#ai alasan *erlindun#an itu!+s Oleh se a 1akil-1akil ini tidak mem*un&ai kuasa mele*askan mana-mana ka1asan itu ke*ada SH5I2 isu ini sen&a* e#itu

sahaja! Soal *erlindun#an SH5I ju#a akhim&a hilan# dari*ada s&arat-s&arat *erjanjian! Sekali la#i *ihak $edah erkemun#kinan salah 9aham tentan# satu s&arat di *eren##an akhir *erjanjian +?A+ &an# men&e ut aha1a D$edah dan Pulau Pinan# menjadisa9uD! S&arat ini mun#kin dilihat oleh *ihak $edah se a#ai satu *eruntukan &an# mem olehkan $edah meminta antuan SH5I semasa mereka memerlukann&a 3dalam konteks ini semasa men#hada*ian8aman Siam7! Namun &an# *asti2 Cran8is Li#ht sedar ka1asan-ka1asan &an# dituntut oleh eliau itu mam*u mem eri kemudahan ke*ada *ihak ln##eris dari se#i ekalan makanan! Malah kemajuan *esat $uala Perai enar- enar mem im an#kan SH5I di Pulau Pinan#! Oleh hal &an# dimikian a#i 0onne&2 desakan utama men#uasai Se eran# Perai *ada 1aktu itu a#i SH5I adalah untuk men#halan# kemun8ulan $uala Perai se a#ai *ela uhan sain#an ke*ada *ela uhan SH5I di Pulau Pinan#! $e*entin#an *ela uhan Pulau Pinan# harus dikekalkan a#ar da*at men#a1al *erjalanan *erda#an#an dan men#enakan 8ukai! Men#uasai $uala Perai &an# terletak erhada*an den#an *ela uhan Pulau Pinan# menjadi satu kemestian2 di sam*in# 9aedah dari se#i ka1asan ekalan makanan dan jaminan keselamatan!l) Melihat ke*ada kesun##uhan Sultan A dullah mem*ertahankan hak $edah 3merujuk ke*ada Pulau Pinan#7 &an# diam il oleh Cran8is Li#ht tan*a restu a#inda2 tidaklah mudah untuk mem uat andaian *en&erahan Se eran# Perai &an# erlaku sele*as itu dise a kan doron#an menda*atkan ha uan ke1an#an semata-mata! Meski*un t6 R! 0onne&2 $edah +??+-+@'+2 hlm! +((! to R! 0onne& $edah +??+-+@'+2 hlm! +(6 9n! +6! ada kemun#kinan Sultan /hiauddin 8u a men#ukuhkan kedudukann&a di atas takhta den#an er aik- aik den#an SH5I kerana a#inda sendiri men#hada*i sain#an takhta di $edah2+? namun tidak mun#kin *erjanjian ini terme rai tan*a

sultan men#am il kira ke*entin#an ne#eri $edah! Se*erti ju#a *erundin#an a1al Sultan A dullah den#an Cran8is Li#ht men#enai *en&erahan Pulau Pinan#2 isu *erlindun#an tentera SH5I meru*akan satu *erkara &an# dijan#kakan tidak *ernah *adam dalam setia* tuntutan sultan $edah ke*ada SH5V!+) Crank S1ettenham *ernah mem uat ulasan tentan# hal ini dalam ukun&a 0ritish Mala&a 3+A()7! Seran#an Siam ke atas $edah *ada tahun +@'+ dan ke#a#alan SH5I mem antun&a Dsaha atn&aD 3$edah7 dilihat se a#ai salu tindakan *en#e8ut dan men8emar nama aik 0ritish dan melemahkan hu un#an dan *en#aruh 0iltish terhada* oran# Mela&u! Peristi1a ini men&e a kan oran# Mela&u hilan# ke*er8a&aan terhada* 0ritish! Pada mulan&a *ihak atasan SH5I tidak menolak 8adan#an men#am il Pulau Pinan# dan s&arat-s&arat &an# diminta oleh $edah2 antaran&a2 antuan SH5I untuk menentan# musuh $edah! Mun#kin inilah ju#a alasan Cran8is Li#ht erusaha keras men#am il Pulau Pinan#! Namun sele*as men&edari aha1a musuh $edah itu ialah Siam2 sika* *ihak tertin##i SH5I di 0en#al eru ah! SH5I mem uat ke*utusan aha1a mereka tidak oleh terli at dalam *eran# den#an Siam! Akhirn&a *ada +? 0eliau naik takhta melan#kau seoran# la#i 8alon takhta $edah iaitu 5unku Pan#eran 3kemudiann&a menjadi Sultan Ahmad 5ajuddin2 m! +@(.-+@,67! Untuk keteran#an lanjut tentan# *ere utan takhta ini lihat2 Mohd! lsa Othman +AA(! Politik 5radisional $e8lah2 +)@+l*,'2$uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka2 hlm!',! to Walau*un dalam surat Sultan $edah ke*ada SH5I di lndia ertarikh ', S&a1al ++AA antara lain men&e ut aha1a a#inda ersedia men&erahkan Pulau Pinan# untuk dijadikan *etem*atan In##eris untuk tujuan *erda#an#an dan mem ina ka*al *eran# Fso that i9 an& enemies o9 ours 9rom the East or the West should 8ome and atta8k us2 the Bom*an& 1ould re#ard them as enemies also and 9i#ht them2 and all the eG*enses o9 su8h 1ar8 should e ome & the Bom*an&D eserta e era*a s&arat lain namun $edah se enam&a *ada 1aktu

itu amat erhara* antuan *erlindun#an *ihak luar untuk men#hada*i ukan sahaja musuh tradisi se*erti Siam malah ju#a untuk mematahkan kom*lot dalam ne#eri! Lihat2 Crank S1ettenham +A()! Ert9ish Mala&a2 London: John Lane 5he 0odle& Head2 hlm! .@! 6+ tahun +?A.2 iaitu sele*as tujuh tahun mendudukiPulau Pinan#2 *entad iran tertin##i SH59 di 0en#a9 men#hantar satu ja1a*an &an# muktamad aha1a Dno o99ensi%e and de9ensi%e altian8e should e made 1ith the Raja o9 $edahD!+s $eadaan ini telah men&ulitkan kedudukan Cran8is Li#ht sendiri! /alam kes *en&erahan Se eran# Perai ini dijan#kakan *erkara &an# sama dituntut oleh *ihak $edah! /iandaikan ju#a Sultan /hiauddin se*ertiju#a Sultan A dullah Mukanam Shah &an# men&erahkan Pulau Pinan# ke*ada Cran8is Li#ht2 masih menaruh hara*an aha1a SH5I akan menunaikan janjin&a mem eri *erlindun#an ke*ada $edah se1aktu ersetuju menandatan#ani *erjanjian terse ut! Hara*an ini da*at dikesan dalam satu surat Sultan Ahmad 5ajuddin Halim Shah ll 3m! +@(,+@,.7 ke*ada Lord Minto2 Ga enor-General di India ertarikh ', /isem er +@+(! /alam surat ini2 Sultan Ahmad memohon SH5I menunaikan janjin&a ke*ada a&ahandan&a 3Sultan AMullah7 dan a&ahanda saudaran&a 3Sultan /hiauddin7 den#an mem eri antuan *erlindun#an terhada* $edah &an# *ada 1aktu itu sedan# erhada*an den#an an8arnan Siam! 5e#as Sultan Ahmad 5ajuddin la#i2 *ihak $edah men&erahkan Pulau Pinan# dan Se eran# Perai ke*ada SH5I kerana &akin den#an seman#at *ersaha atan &an# ditunjukkan In##eris selama ini dan &akin SH5I akan mem antu Dsaha atn&aD 3$edah7 dalam soal mem eri *erlindun#an dan antuan ketenteraan! Namun a#inda ke8e1a kerana sele*as dua *erjanjian ditandatan#ani 3Perjanjian +?A+dan Perjanjian +@((72 tiada ke*utusan diterima oleh $edah erkenaan as*ek terse ut meski*un di8atat dalam *erjanjian-*eQanjian terse ut aha1a D$edah dan Pulau Pinan# jadi satu ne#eriD!'o

Wl 9rantR S1ettenham2 0ritish Mala&a2 hlm!,6! '( Crank S1ettenham 2 0ritish Mali&a2 htm! ,?-6'! Untuk tiniauan lanjut tentan# isu F$edah dan Pu9au Pinan# menjadisatu ne#eriD2 lihat R! 0onne&2 $edah +??+-+@'+2 A**endiks . 3872 dan a**endiks , 3872 hlm! +@+-+@'2 +@)! 6' 0onne& melihat *erkem an#an di atas se a#ai salah 9aham di *ihak $edah! Hara*an $edah untuk menda*atkan *erlindun#an SH5I se enam&a tin##al han&a hara*an se elah *ihak kerana SH5I dalam 9asal' *erjanjian *en&erahan Se eran# Perai2 SH5I han&a erjanji untuk menja#a keselamatan FPro%in8e Wellesle9 3Se eran# Perai sahaja7 dan ukann&a $edah! Perjanjian Persaha atran +@(( antara Geor#e Leith dan Sultan /hiauddin den#an sendirin&a mem atalkan *erjanjian &an# di uat antara kedua-dua *ihak se elum ini 3merujuk ke*ada *erjanjian +?A+7! Namun menurut 0onne&2 *erjanjian *en&erahan Se eran# Perai tidak sekali-kali ermaksud ka1asan itu telah diserahkan se*enuhn&a ke*ada SH5I! Casal + men&e ut: D$am*eni In##eris mahu a&ar *ada tiatrtia* tahun ka*ada /uli Raja Muda Perlis dan $edah sa*uloh ri u rialsa-lama In##eris ada *e#an# dan dudok didalam Pulau Pinan# dan Ne#eri &an# dl-se eran# kemudian ada terse ut!D'+ Menurut 0onne&2 9asal t han&alah meru*akan satu rujukan terhada* Dsa9laD &an# *er9u di a&ar ke*ada Sultan selama *endudukan SH5I di Se eran# Peral!'' ,!, Se eran# Perai dan *eristi1a selan#an Siam +@'+ 0an&ak kajian mem uktikan sejarah Se eran# Perai men#alami *eru ahan esar sele*as *eristi1a seran#an Siam ke atas $edah *ada tahun +@'+! Peristl1a initurut '+ R! 0onne& 2 $edah +??+-+@'+2 hlm! +@)2 a**endiks , 387! D Casal-9asal lain se enam&a tidak jauh er e"a den#an 9asal-9asal &an# terkandun# dalam

PeIanjian Persaha atan &an# ditandatan#ani Sultan A dullah dan Cran8is Li#ht *ada tahun +?A+! $esemuan&a terda*at +, 9asal dalam *erianjian *ersaha atan +@((! Antara 9asal9asal itu adalah tentan# ke e asan erda#an# antara kedua-dua *ihak2 *en&erahan oran# ham a2 oran# erhutan#2 oran# &an# men8uri2 oran# mem unuh &an# lari dari $edah dan Perlis2 Sultan $edah tidak oleh mem enarkan kuasa lain duduk di $edah2 SH5I e as mem eli aran# makanan dari $edah dan Perlis! Untuk tinjauan lanjut 9Lasal-9asal ini2 lihat R! 0onne&2 $edah +??+-+@'+2 hlm! +@)2 a**endiG , 387! 6. dikritik he at oleh *e#a1ai SH5I2 mas&arakat Ne#eri-Ne#eri Selat2 dan menda*at 9i*utan meluas akh ar utama 1aktu itu se*erti Penan# Ga"ette! $ritikan terhada* Siam ukan sahaja kerana kemusnahan dan *enderitaan &an# mereka aura namun &an# le ih *entin# kejadian initurut men&e a kan rak&at $edah kehilan#an tanahair! /emi men&elamatkan diri dan keluar#a2 ramai dari*ada rak&at $edah tennasuk *em esar dan keluar#a Sultan er*indah ke ka1asan lain khususn&a ke ka1asan &an# dahulun&a milik kesultanan $edah iaitu Se eran# Perai dan Pulau Pinan# sendiri! Satu kesan &an# ketara dari*ada *eristi1a seran#an Siam ke atas $edah adalah *enin#katan mendadak *enduduk di Se eran# Perai dan Pulau Pinan# dan kemerosotan teruk *enduduk di ne#eri $edah sendiri! Menurut 5! J! Ne1 old2 *enduduk $edah seramai +((2((( oran# kini han&a tin##al se*aruh sahaja sele*as seran#an Siam +@'+!tt Namun er andin# Pulau Pinan#2 Se eran# Peraimenerima masuk oran# $edah jauh le ih ramai se*ertimana jadual erikut: Jadual,!+3a7 0ilan#an *enduduk Mela&u2 Bina2 dan India di Pulau Pinan#2 +?@)-+@)( 't 5! J! Ne1 old +A?+! Potiti8al and Statist at A88ount o9 the 0ritish Se994ements 9rr the S9rarts o9 Mala88a2 1ith an introdu8tion & B! M! 5um ull 3ter it *ertama kali *ada +@.+72 London:

OG9rord Uni%ersit& Press2 hlm!'(! Mela&u Bina lndia +?@) +(( +@+' )26(, ?!'A+ ?!(++ +@'( @2)@+ @2'?( @!+A@ +@.( ++!A,. @!A). @!@6@ +@,' +@!,,' A!?+6 A2)@+ +@6( +)!6?( +6!,6? ?!UO +@)( +@!@@? '@2(+@ +(!)+@ 6, Jadual ,!r3 7 0ilan#an *enduduk Mela&u2 Gina dan India di Se eran# Perai2 +?@)-+@)( Sum er: 5! 0raddell +@)+! S9a9isti8s o9 the 0ritish Possessr ns in the S9rar9s o9 Mala88a2 Penan#: Penan# Ga"ette 0erdasarkan jadual inijelas menunjukkan *enduduk Mela&u di Se eran# Perai telah menin#kat seramai +'2,(( oran# antara tahun +@'( dan +@'?! Jumlah ini menin#kat ke*ada '.2@A? oran# *ada tahun +@..! Sekiran&a diukur *ertam ahan *enduduk dari +@'( hin##a +A..2 *ertam ahan se an&ak .)2.(. oran# itu tidaklah oleh dian##a* se a#ai *ertam ahan &an# dise a kan 9aktor kelahiran *enduduk setem*at atau kemasukan imi#ran iasa ke Se eran# Perai! Jadual ini menunjukkan *ertam ahan *enduduk &an# mendadak ini mem*un&ai kaitan den#an *er*indahan aki at *eran# $edah-Siam +@'+! $ehadiran Sultan Ahmad 5ajuddin dan kaum kera atn&a di Pulau Pinan# tidak mam*u menarik le ih ramai oran# $edah men#ikut jejak a#inda masuk ke ne#eri itu!'a Se ilan#an esar le ih selesa mem uat *etem*atan di Se eran# Perai termasuk kera at-kera at diraja dan *em esar $edah! $a1asan &an# menjadi

tum*uan oran# Mela&u $edah adalah ka1asan ke selatan Sun#ai Muda &an# ersem*adan den#an $edah dan Se eran# Perai Utara! Antara kam*un#-kam*un# 'o $a1asan tem*at tin##alsultan $edah dan kaum kera at serta *en#ikutn&a *ada a1aln&a ialah di sekitar Geor#e 5o1n dan 5elok Air Rajah! 5idak lama kemudian mereka er*indah ke ka1asan luar andar di sekitar di 5elok Jeluton#2 Gelu#or dan Sun#ai $luan#! Untuk tinjauan lanjut lihat2 Na ir A du9lah +AA.! D/asar tanah kerajaan di Pulau Pinan#2 +?@J +@,(-an: *erkem an#an dan masalah *entad irann&a2D tesis Ph!/ 3Sejarah72 Uni%ersiti Sains Mala&sia! Mela%u Bina India +?@) 6(( +@+' .2.6( ')? ?' +@'( 62.AA .'6 ..@ +@'? ?!@(6 A6+ )6, +@.. ,+!?(' '!'.A +2(@? +@42, ,!'?+ ,j(? +!@+6 +@6+ 6.2(+( @!?.+ +!(+. +@)( 6'2@.) @2'(, .26+, 66 di utara Se eran# Perai&an# menjadi tum*uan *elarian dari $edah adalah 0a#an Ajam2 5elok A&er 5a1ar2 Pena#a2 0a#an Jermal2 Sun#ai /ua2 Permatan# 5ok Ja&a dan lainJain!'s Ada sum er men8atat aha1a sejak +@')2 an&ak tanah-tanah su ur di Se eran# Perai er*indah tan#an ke*ada *en#usaha-*en#usaha ke8il Mela&u &an# erasal dari $edah! Hal ini tidak da*at dielakkan memandan#kan ke an&akan *endatan# Mela&u $edah lni rata-ratan&a meru*akan *etani di tanah tum*ah darah mereka! Justeru di tem*at aru ini *ekerjaan ertani dan ersa1ah *adi masih menjadi tum*uan utama!)

5arikan utama *er*indahan oran# Mela&u ke ka1asan Se eran# Perai ini ukanlah kerana ka1asan ini erdekatan den#an $edah! Pertim an#an utama adalah kerana Se eran# Perai erada di a1ah *erlindun#an In##eris dan keduan&a2 kerana ada hu un#an ketuar#aan den#an oran# Mela&u di Se eran# Perai!'? /en#an ilan#an &an# ramai ini2 kata se*akat di8a*ai untuk menjadikan Se eran# Perai se a#ai markas *erjuan#an meram*as alik tanahair mereka dari*ada Siam! Oleh hal &an# demikian sejak +@'+ sehin##a kesuttanan $edah di*ulihkan semula *ada tahun +@,'2 sejarah Se eran# Perai turut men#am il entuk aru dari se#i ke*im*inan *olitik! Perjuan#an seman#at ke an#saan e#itu ketara den#an lslam menjadi tunjan# *erjuan#an &an# men&atukan oran#-oran# Mela&u dari se#ena* *elusok 5anah Mela&u! Perjuan#an ini ukan la#i semata-mata *erjuan#an oran# $edah se alikn&a erkem an# menjadi *erjuan#an oran# lslam di 5anah Mela&u men&okon# rakan selslam &an# diania&aioleh an#sa ukan lslam! Palin# menarik2 *enduduk Ero*ah dan *eda#an# di Ne#eri-Ne#eri Selat sendiri amat ersim*ati den#an nasi &an# menim*a oran# Mela&u $edah! 's Raml& Mat >in +A@(! D0a#an Jermal: Sejarah Rin#kasD2 Mata&sia dari Se#iSel rah2 No! A2 hlm! +.,! ') >aharah Mahmud +A))! FBhan#e in a Mala& Sultanate: An histori8al #eo#ra*h& o9 $edah - #tore +A.AF2 MAthesis2 Uni%ersit&o9 Mala&a2 hlm! +6! D >aharah Mahmud2 DBhan#e in a Mala& SultanateD2 hlm! +6! 0uat kali *ertama kekuatan SH5I diuji he at a*a ila mereka #a#al men#esan dan men#a1al *akatan-*akatan sulit oran# Mela&u $edah untuk men&eran# Siam! Manakala Perjanjian 0urne& &an# ditandatan#ani Siam-ln##eris *ada +@') enar enar menuntut *ihak In##eris menunaikan salah satu s&arat iaitu tidak mem enarkan Sultan $edah atau*un *en#ikutn&a men&eran# atau men#an##u dalam a*a jua 8ara sekali*un jajahan $edah atau se aran# jajahan takluk Siam! Justeru SH5I kini terse*it antara *erjanjian den#an Sultan $edah *ada tahun +@((

&an# men&e ut aha1a DPerlis2 $edah dan In##eris menjadi satuD'o den#an janjin&a ke*ada Siam dalam Perjanjian 0urne& +@')! Namun ke im an#an aha1a Siam akan men#hentikan hu un#an da#an# khususn&a men&ekat ekalan makanan di a1a masuk dari $edah ke Pulau Pinan# men&e a kan SH5I erusaha men#halan# setia* *er8u aan *ihak Mela&u di Se eran# Perai men&eran# Siam di $edah! Lan#kah *entin# diam il oleh *ihak SH5I *ada '. Ce ruari +@'A a*a ila satu *eris&tiharan dikeluarkan &an# men#haramkan mana-mana *ihak mem antu ekas sultan $edah men&eran# Siam di $edah!'s Peris&tiharan terse ut nam*akn&a tidak erkesan malah e era*a siri *enentan#an oran# $edah terhada* Siam mun8ulsele*as itu! 5i#a siriseran#an utama iaitu *ada tahun +@.+2 +@.) dan &an# *alin# esar seran#an tahun +@.@ mem uktikan kekuatan seman#at oran# $edah &an# diketuai oleh kaum kera at dan *an#lima*an#lima *eran# $edah tidak da*at ditamatkan den#an mudah oleh *rihak SH5I! Perjuan#an ini &an# er#erak atas nama *erjuan#an jihad menda*at sokon#an meluas melam*aui sem*adan! Pattani2 $elantan dan 5eren##anu adalah antara ne#eri &an# an&ak mem eri sokon#an ke*ada *ihak $edah! /alam seran#an tahun +@.+2 misaln&a2 5unku Sulaiman erja&a menda*atkan antuan ketua-ketua '@ ermaksud Perlis 3kerana Sultan memerintah4meme#an# kuasa di Perlis72 $edah dan In##eris menjadi satu keluar#a atau saha at! Sekiran&a *ihak lain men#alami kesusahan2 satu *ihak la#iakan mem antu! FD 5he 0ume& Pa*ers +A+'! <ol!.2 Pt! +2 hlm! ++A! 6? Mela&u Pa9tani &an# kemudiann&a men#him*unkan .2((( oran# Pattani untuk menentan# Siam di $edah!.o Seran#an *ada tahun +@.+ #a#al namun mun8ul *ula seran#an erikutn&a *ada tahun +@.)! $ali ini Sultan Ahmad 5ajuddin sendiri turun *adan# men#him*unkan

ala tentera! Sultan Ahmad &an# di enarkan In##eris mela1at /eli dikatakan telah melen8on# ke 0eruas! /i 0eruas2 a#inda men#am il *eluan# men#him*unkan *en&okon# untuk men&eran# Siam di $edah! Namun ran8an#an ini erja&a dikesan oleh In##eris lalu Sultan di a1a semula ke Melaka dan *en8en tahunann&a se an&ak O+(2((( itu kinidikuran#kan ke*ada O)2((( sahaja! Pena1anan Sultan Ahmad 5ajuddin tidak men#halan# *eran8an#an seran#an &an# telah di uat di 0eruas diteruskan! Pulau Lan#ka1idijadikan markas ke*ada sesia*a &an# in#in meli atkan diri dalam *erjuan#an jihad ini! Hasi9n&a satu seran#an esar dilan8arkan *ada tahun +@.@! Seran#an ini sekali la#i menda*at sokon#an ukan sahaja oran# $edah di Se eran# Perai dan Pulau Pinan# malah oran# lslam dari merata tem*at2 *ara ulama2 dan *eda#an# In##eris serta *eda#an# tem*atan &an# an&ak men#hulur antuan senjata dan makanan!.l Seran#an oran# Mela&u $edah *ada tahun +@.@ ham*ir-ham*ir menamatkan kekuasaan Siam di $edah! Seran#an iniju#a men&edarkan *ihak In##eris tentan# kekuatan seman#at oran# Mela&u &an# tidak mam*u di endun# oleh kekuatan tentera ln##eris! Pihak In##eris tidak la#i melihat #erakan ini se a#ai satu #erakan iasa malah #erakan inidilihat mer aha&a dan *erlu diha*uskan se elum ia ersatu n 5he 0ume& Pa*ers +A+'2Eol!.2 Pt! +2 hlm! '+(! DF Untuk tinjauan lanjut tentan# #erakan jihad oran# lslam menentan# Siam di $edah dalam tem*oh +@.+-+@.)2 lihat Mahani Musa '((.! $on#si Gela* Mela&u di Ne#eri-Ne#ei Utan Pantai 0arat Semenanjun# 5anah Mela&u2 +@'+-+A,(-an2 M0RAS2 Mono#ra*h No! .)2 hlm! +?-'?L A dullah >akaria Gha"ali +AA)! D$edah F+@'+-+@,F': Perjuan#an Oran# Mela&u Menentan# SiamD2 dalam 0adri&ah Haji Salleh dan 5an Liok Ee 3*en&!72 Alam Pensejanhan: /ai Pel a#ai Pers*e99ii92 $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka 2 hlm! ',(-'?(! 6@ dan mun8ul se a#ai satu ke an#kitan oran# Mela&u-lslam &an# le ih esar! A*a

&an# *alin# mem im an#kan *ihak In##eris di Pulau Pinan# adalah *er8u ahatan rak&at In##eris di Ne#eri-Ne#eri Selat sendiri dalam seran#an terse ut! Ekoran dari*ada itu satu la#i *eris&tiharan di uat oleh Ga enor S! 0onham *ada ) Ce ruari +@.A &an# antara lain mem eriamaran akan men#enakan hukuman atas kesalahan menentan# kerajaan ke*ada mana-mana rak&at In##eris &an# tidak *ulan# sele*as +( hari *eris&tiharan itu dikeluarkan!.' ,!6 Se eran# Perai sele*as +@,' Pemulihan semula kesultanan $edah *ada tahun +@,' oleh disi9atkan se a#ai9asa kedua *em entukan sejarah Se eran# Perai! $edah mula kem ali aman meski*un ter*aksa erhada*an den#an 8a aran memulihkan kem ali struktur sosioekonomi2 kemas&arakatan dan in9rustruktur &an# musnah aki at *eran#! 5em*oh iniju#a turut men8orakkan *em an#unan sosioekonomi Se eran# Perai! Casa ini erkait den#an kemun8ulan mas&arakat meneta* di ka1asan terse ut sele*as *eran# lGdah-Siam tamat *ada tahun +@,'! ,!) As*ek ke*im*inan dan kemas&arakatan Pemulihan kesultanan $edah &an# ererti *en#unduran Siam dari ne#eri itu mem a1a ke#em iraan ke*ada rak&at $edah! 0erdasarkan *er*indahan masuk *enduduk ke Se eran# Peraidalam tem*oh +@.. hin##a +@,!,2 dida*ati *enin#katan *enduduk di Se eran# Perai han&alah seramai '26)A oran#! Penin#katan ke8il ini dikaitkan den#an *en#hijrahan keluar oran# Mela&u dari Se eran# Perai2 erkemun#kinan merujuk ke*ada ke*ulan#an oran# Mela&u $edah ke ne#eri asal .' 0ume& Pa*ers +A+'! <ol! .2 Pt! '2 hlm! ,A(! 6A mereka! 5anah-tanah di Se eran# Perai mula dijual untuk mem olehkan mereka kem ali semula ke $edah! Har#a se1a tanah ju#a jatuh aki at 9enomena ini! .. Walau a#aimana*un2 tidak semua rak&at $edah &an# lari ke Se eran# Perai

semasa seran#an Siam kem ali semula ke ne#eri asal mereka! J! R! Lo#an men8atat aha1a semasa kesultanan $edah di*ulihkan *ada tahun +J,!' ramai #enerasi tua men#ikut jejak lan#kah menteri-menteri tua kem ali semula ke $edah! Namun a#i se aha#ian esar *en#hijrah &an# telah mem uka tanah di Se eran# Perai atau &an# telah er*indah ke tem*at lain &an# le ih jauh2 dan a#i mereka &an# telah mem esar di situ se*anjan# *enaklukan Siam2 ramai &an# le ih le ih suka kekal di Se eran# Perai!s 0a#i#enerasi &an# di esarkan di sini2 hasrat untuk kem ali ke $edah mun#kin sudah luntur atau tidak sekuat #enerasi *ertama a*atah la#i memikirkan en8ana *eran# &an# menim*a kaum keluar#a mereka selama .( tahun! Malah dari*ada kelom*ok iniju#a telah ter entuk #enerasi keti#a &an# lahir dan di esarkan di Se eran# Perai &an# tiada kena men#ena lan#sun# den#an a*a &an# erlaku di $edah! /alam entuk mas&arakat Mela&u se e#inilah dan ju#a den#an kaum-kaum Bina dan India serta *en#hijrah dari Nusantara &an# semakin menin#kat ilan#ann&a *em an#unan sosioekonomi Se eran# Perai menjadi semakin ran8ak! /ari se#i *entad iran2 Se eran# Perai er#antun# se*enuhn&a ke*ada Pulau Pinan#! Pentad ir tertin##i di ka1asan terse ut han&alah seoran# Pen#uasa 3Su*erintendent7 &an# mula dilantik *ada tahun +@'(! Pen#uasa turut memikul tu#as se a#ai *olis majistret2 *esuruhja&a mahkamah2 $oroner dan Pemun#ut Bukai 5anah! Walau*un seluas .( ekar tanah di Se eran# Perai telah diusahakan untuk . P >aharah Mahmud2 DBhan#e in a Mala& SultanateF2 hlm! +A! J! R! Lo#an +@6+ ! FNotes on Pinan# and $idah2 JlA2 <oL 62 hlm! 6@! )( *ertanian atas #alakan *emerintah di Pulau Pinan# menjetan# tahun +@6(2.6 namun masih an&ak kelemahan dalam *entad iran tem*atan &an# *erlu diatasi oleh *ihak In##eris di Pulau Pinan#! Mentad ir ka1asan ini ukan *erkara mudah oleh se a kekuran#an kakitan#an untuk men#a1asi ka1asan &an# luas! Masalah sem*adan

terutaman&a a*a &an# disi9atkan se a#ai D4adess "oneD amat mem im an#kan *ihak In##eris di Pulau Pinan#! Oleh se a ka1asan di utara Se eran# Perai&an# ersem*adan den#an daerah Muda tiada alai *olis2 *an#lima *en&amun e as keluar-masuk dari $edah 3melalui Sun#ai Muda7 dan ka1asan-ka1asan lain! Memandan#kan Se eran# Perai erdekatan den#an Pulau Pinan#2 *ihak *entad ir di Pulau Pinan# telah men#am il lan#kah untuk men#a1al keselamatan dan mem*ertin#katkan ka1alan dan undan#-undan# serta *eraturan di ka1asan ersem*adan den#an selatan $edah! Namun sehin##a tahun +@@Gan2 tiada lan#kah dari*ada *ihak $edah untuk men#atasi masalah di sem*adan Sun#ai Muda-utara Se eran# Perai! Pihak $edah han&a mula serius men#etatkan ka1alan keselamatan di ka1asan inia*a ila ter8etus Peran# $ulim 3*er#aduhan kon#si#ela* Bina7 *ada tahun +@@A!.) J! R! Lo#an &an# memiliki tanah *ertanian &an# luas di daerah Muda telah men#emukakan 8adan#an mem entuk *asukan *olis sukarela di ka1asan terse ut! Usul ini dihantar ke*ada kerajaan Pulau Pinan# tahun +@)?!.? 5er*utusn&a dari*ada *emerintahan elit tradisional dan tidak menda*at *erhatian setim*al *ula dari*ada *ertuanan aru telah mendoron# oran# Mela&u men8orakkan nasi dan masa de*an mereka sendiri! Namun dalam an&ak se#i2 8iri-8iri $edah masih kuat er*en#aruh dalam kehidu*an mas&arakat Mela&u Se eran# Perai! /ari s James Lo1 +@6(2 FAn A88ount o9 the Ori#in and Pro#ress o9 the 0ritish Bolonies in the Straits o9 Mala88aD2 JlA2EoL,2 hlm! ++,! sBheah 0oon $hen#! 5he Peasan9 Ro ers o9 $edah l#OO-+A'A2 hlm! +.-+,!

D J! R! Lo#an +@@6! DPlan 9or a <olunteer Poli8e in the Muda /istri8ts2 Pro%in8e Wellesle&D2 JS0RAS2 /e8em er2 No! +)! Lihat ju#a B! M! 5urn un +A?'! Ihe S9rarts Settlements +@') +@)?: lndian Presiden8& to Bro1n Bolon&2 $uala Lum*ur: OG9ord Uni%ersit& Press2 hlm! @(! $ota $uala Muda ukan sahaja menjaditum*uan oran# Mela&u teta*iju#a oran# Bina! Pada a ad ke-+A2 ka1asan ini e#itu terkenalse a#ai*usat *erjudian sehin##a dikenalise a#aiDa

small Monte Barlo o9 the EastF! )+ se#i ke*im*inan2 se a#aimana ju#a di Pulau Pinan#2 *ihak In##eris le ih senan# men&erahkan tu#as *en#a1asan kam*un# ke*ada *en#hulu! Setia* kam*un# mem*un&ai *en#hulu sendiri &an# di*ilih dari kalan#an oran#-omn# &an# er*en#aruh dalam mas&arakat!s Oleh se a tanah dan *ertanian menjadi 8iri *entin# dalam kehidu*an mas&arakat Mela&u di Se eran# Perai2 struktur sosial mas&arakat Mela&u di ka1asan terse ut ju#a turut di*en#aruhi oleh kum*ulan sosial *emilik tanah den#an em*at *em aha#ian utama se*erti erikut: 3+7 #olon#an erdarah raja 3'7 #olon#an er#elaran se*erti S&ed dan Wan 3.7 #olon#an a#ama se*ertihaji2 le ai2 ilal2 kadi 3,7 #olon#an rak&at iasa dan oran# &an# er*en#aruh dalam kalan#an rak&at se*ertiketua kam*un# atau *en#hulu dan nakhoda Golon#an *entad ir kam*un# &an# terdiridari*ada *en#hulu2 alim ulama dan oran# er#elaran ini le ih dikenali se a#ai DOran# Se*uluhD! $etua kam*un# atau *en#hulu menduduki tem*at tertin##i dalam hirarki *entad iran tradisional ini! Manakala #olon#an ulama *ula menda*at *en#hormatan tin##i mas&arakat setem*at kerana *en#etahuan a#ama &an# mereka miliki! 0entuk ke*in*inan ini da*at dikesan dalam mas&arakat Mela&u di 0a#an Jermal &an# meru*akan antara kam*un# &an# di uka oleh *elarian *olitik $edah semasa seran#an Siam +@'+! 5radisi DOran# Se*uluhF ini men#a1al as*ek sosial2 a#ama dan kemas&arakatan s G! W! Eatl2 5o*o#ra*h& J l9tiner& o9 Pro%in8e Weltesle&2 hlm! ,-6! kam*un# dan a#i kes 0a#an Jermal2 dikatakan di1arisi turun temurun dari*ada Pen#hulu 5ok ldris2 anakn&a l rahim dan 8i8itn&a! Ahmad in A dullah!.s Se enarn&a jarin#an hu un#an &an# 1ujud antara keem*at-em*at #olon#an utama

dalam mas&arakat Mela&u Se eran# Perai menjadikan #olon#an ini salin# men#ukuhkan kedudukan masin#-masin# dalam mas&arakat! A*atah la#i *ihak *entad ir In##eris di Pulau Pinan# mem iarkan se#ala urusan haleh1aloran# lslam erada dalam tan#an #olon#an &an# er*en#aruh dalam mas&arakat Mela&u se*erti #olon#an alim ulama dan *en#hulu! Hu un#an aik atau hu un#an kekeluar#aan antara #olon#an a#ama den#an *en#hulu mem eri ruan# ke*ada kedua-dua kelom*ok ini untuk mun8ul erkuasa dari se#i ke*im*inan dan ekonomi! /ikatakan antara tem*oh +@'' hin##a +@..2 #olon#an a#ama *alin# ramai memiliki tanah di Se eran# Peraiao Pada tahun +@)Gan *ula Pen#hulu 5elok A&er 5a1ar telah melantik adikn&a2 Haji l rahim &an# men#etuai se uah jumaah ter esar di utara Se eran# Perai untuk men##antikan kadi di daerah itu &an# di*e8at kerana 8uai dalam tu#as! Anak *erem*uan *en#hulu itu *ula erkah1in den#an *em antu juru ukur tanah di Se eran# Perai! A*a ila er8erai2 1anita itu erkah1in *ula den#an 5unku Jusoh2 adik *em esar daerah Muda!al Perkah1inan ini dikatakan mem entuk satu lin#kun#an kum*ulan er*en#aruh di Se eran# Perai &akni dari kum*ulan oran# Mela&u &an# er*en#aruh se*erti alim ulama2 kadi2 dan *en#hulu den#an keluar#a kera at diraja $edah! Hu un#an ini se enarn&a ertim al alik! $adi 5elok A&er 5a1ar mun8ul er*en#aruh di Se eran# Perai antara tahun +@.Gan hin##a +@)(-an hasil hu un#an a1al &an# ter entuk den#an keluar#a kera at diraja &an# .e 5ok ldris dikatakan men#etuai DOran# Se*uluhD sehin##a eliau menin##al dunia *ada tahun +@??! Ja1atan itu kemudiann&a diam il alih oleh anakn&a2 l rahim &an# menin##al dunia *ada tahun +A+?! Sele*as itu anak l rahim &an# ermana Ahmad *ula men#etuai FOran# Se*uluhFsehin##alah ke akhir ha&atn&a *ada tahun +A))! Untuk keteran#an lanjut2 Pli9 at Raml& in Mat >in2 D0a#an Jermal: Sejarah Rin#kasD2 hlm! .)! R! /! Hi9l +A??! Ri8e in Mala&a: A Stud& in Histori8alGeo#ra*#h&2 $uala Lum*ur: OG9ord Uni%ersit% Press! hlm! ?A-@A! ot J! R! t)#an2 DPlan r a <olunteer Poli8e2 hlm! +@'

). meneta* di daerah itu sejak +@'+! J! /! <au#han2 Pen#uasa Polis Pulau Pinan# 3+@6+-+@6)7 mela*orkan ramai haji mem a1a 1atikah dari*ada kadi ini untuk mem uktikan ke*ada *enduduk kam*un# dan *en#hulu aha1a mereka la&ak menjalankan arahan kadi!a' Oleh se a tiada *eraturan &an# jelas tentan# 9un#si dan tu#as kadi2 kekeliruan tentan# had tu#as dan adakalan&a *en&ele1en#an kuasa erlaku! $adi di Pulau Pinan# dan Se eran# Perai se enarn&a ukan ja1atan &an# dilantik oleh kerajaan! 0iasan&a *elantikan kadi adalah atas *ilihan *enduduk kam*un# dan daerah &an# kemudiann&a di*erakukan oleh kerajaan! Namun idan# kuasa kadi khususn&a dalam hukuman jena&ah dan a#ama ju#a tidak jelas meski*un ada kadi mendak1a mereka menda*at mandat dari kerajaan! Oleh hal&an# demikian kerajaan ln##eris di Pulau Pinan# se enarn&a men#alami kesulitan untuk men#a1al ke#iatan #olon#an ini! $adLkadi inimen#endalikan an&ak kes rumahtan##a dirumah atau di *ondok erdekatan rumah mereka! J! R! Lo#an mela*orkan den#an 8ara ini kadi se enarn&a menda*at *eluan# men#um*ul keka&aan dan adakalan&a men#am il *eluan# men#enakan a&aran &an# mahalke*ada *elan##an mereka!a. 0oleh dikatakan di *erin#kat *emulihan dan ke1ujudan mas&arakat meneta* &an# masih aru ini2 ke*im*inan Mela&u masih men8ari-8ari entuk keserasian den#an suasana sosioekonomi &an# semakin erkem an#! Oleh kerana *ihak In##eris sendiritidak mam*u men#im an#i *erkem an#an ini *ada *erin#kat a1ah&a2 maka entuk ke*im*inan dan kemas&arakatan di tan#an #olon#an &an# er*en#aruh ot J! /! <au#han +@6@! DNotes on the Mala&s o9 Pinan# and Pro%in8e Wellesle9 2 JIA2Eol!'2 hlm! +6'-+6.! <au#han tidak men&e ut nama kaditerse ut! -Lo#an mela*orkan seoran# lelaki Mela&u &an# menerima saman dari seoran# haji &an# men#aku dirin&a kadi di daerah $amlun dan men#endalikan kes isterin&a lari dari rumah!

Menurut lelaki terse ut2 kaditerse ut ersetuju men&erahkan isterin&a kem ali den#an s&arat lelaki itu mem a&ar O+(!(( ke*ada eliau! 0a&aran itu disi9atkan oleh lelaki erkenaan sama an&ak den#an mas kah1in &an# eliau a&ar ke*ada isterin&a '( tahun dahulu! Lihat2 J! R! Lo#an2 FPlan 9or a <olunteer Poli8eD2 hlm! +A.! dalam mas&arakat se*erti ulama2 kadi2 ketua jumaah dan *en#hulu menjadi8iri &an# iasa se a#aimana ju#a &an# kelihatan dalam mas&arakat Mela&u di Pulau Pinan# *ada dekad &an# sama!a +!? Suasanasosioekonomi Selain mas&arakat Mela&u &an# meru*akan kelom*ok *enduduk &an# *alin# ramai terutaman&a di aha#ian utara Se eran# Perai2 ka1asan ini ju#a menerima kemasukan kaum lain sejak se elum tahun +@(( la#i!as Oran# Bina &an# ertum*u di se elah selatan Se eran# Perai meru*akan kelom*ok kedua ter esar diikuti den#an kaum lndia! /en#an kemasukan kaum-kaum lain2 suasana sosioekonomi Se eran# Perai menjadi *el a#ai! $aum Mela&u terli at se*enuhn&a dalam ke#iatan *ertanian sementara kaum-kaum lain terli at dalam *er uruhan2 *ertanian komersil dan *erda#an#an! Namun hu un#an antara kaum teta* 1ujud melalui *er#antun#an ekonomi! Walau*un Se eran# Perai diam il oleh In##eris *ada tahun +@((2 tum*uan han&a di erikan ke*ada ka1asan ini oleh In##eris mulai tahun +@'( den#an *elantikan seoran# Pen#uasa! /alam *eran8an#an In##eris2 Se eran# Perai akan dimajukan se a#ai ka1asan *ertanian *adi untuk menam*un# ilan#an *enduduk &an# semakin menin#kat di Pulau Pinan# dan Se eran# Perai sendiri! Se elum +@'Gan2 P Untuk tinjauan lanjut tentan# masalah-masalah &an# dihada*i oleh mas&arakat Mela&uMuslim di Se eran# Perai dan Pulau Pinan# *ada *erten#ahan a ad ke-+A2 lihat2 Mahani Musa2 $on#si Gela* Mela&u di Ne#eri-Ne#ei Utara Pantai 0arat Semenanjun# 5anah Mela%u! + @'+-+ A,Gan! a ' dan .!

ou Wilau*un statistik &an# di erikan oleh 0raddell menunjukkan se elum tahun +@+'2 tiada oran# Bina dan India di Se eran# Perai namun tulisan James Lo12 5! J! Ne1 ol8l dan ju#a artikel-artikel &an# tersiar dalam Joumal o9 the lndian Ar8hi*ela#o jelas menunjukkan semasMl SH5I men#am il alih Se eran# Perai2 oran#-oran# Bina dari*ada dialek 5ieu8hiu sudah*un menanam te u di ka1asan itu manakala tanaman lain se*erti lada hitam2 uah *ala dan un#a 8en#kih sudah ditanam di Se eran# Perai dan ju#a Pulau Pinan# menjelan# tahun +@((! Lihat Jo8elin 5an Poh Bhoo2 Histor& o9 Penan#: A Sele8ted and Annotated 0i io#ra*h&2 hlm! Gi! Lihat ju#a 5an $im Hon# +A@+! FBhinese Su#ar P9antin# and So8ial Mo i9it& in Nineteenth Bentur& Pro%in8e Wellesle&D2 Mala&sia in Histor&2 No! ',2 hlm! ',-,@! )6 han&a le ih kuran# +2((( relon# tanah diterokai di Se eran# Perai! $e an&akan tanah initerletak di antara Sun#ai Peraidan Sun#ai Muda &an# meru*akan ka1asan *ertanian *adi &an# utama *ada 1aktu itu! Atas usaha Pen#uasa Se eran# Perai 1aktu itu2 Main#&2 keluasan tanah *ertanian &an# diterokai *ada tahun +@', menin#kat ke*ada )2((( relon#! Main#& ju#a &akin sele*as dua atau t3La tahun2 Se eran# Peraiakan menjadi*em ekal eras utama ke*ada Pulau Pinan#! Namun jan#kaan Main#& meleset kerana *enin#katan ka1asan &an# ditanami *adi di Se eran# Perai se enarn&a di8a8atkan *ula den#an *enin#katan mendadak *enduduk di Se eran# Perai erikutan seran#an Siam ke atas $edah *ada tahun +@'+! Malah dikatakan 1alau*un sehin##a tahun +@)(2 se an&ak .(2((( relun# 3,+2,A. ekar7 tanah *ertanian telah di uka2 *ertam ahan ini han&a sekadar men8uku*i untuk menam*un# ke*erluan Se eran# Perai sahaja! Pulau Pinan# akhirn&a ter*aksa er#antun# ke*ada ekalan eras dari ka1asan lain!) Selain *ertam ahan *enduduk &an# mendadak di Se eran# Perai2 si9at ukan *enduduk meneta* di ka1asan itu ju#a turut men&um an# ke*ada ke#a#alan Se eran# Perai menjadi *em ekal utama eras ke*ada Pulau Pinan#! Oleh se a

se aha#ian esar *enduduk di utara Se eran# Perai ini meru*akan *elarian dari $edah2 ramai &an# *ulan# semula ke ne#eri asal mereka itu a*a ila keadaan men#i"inkan! 5anah-tanah sa1ah akhirn&a ter iar! Manakala ka1asan &an# tidak menjadi tum*uan mas&arakat *elarian $edah ini *ula ermakna tidak an&ak ka1asan sa1ah di uka meski*un tanah-tanah di ka1asan itu su ur untuk *ertanian *adi! Se aCse a lain terhada* ke#a#alan Se eran# Perai dimajukan se a#ai *em ekal utama eras ke*ada Pulau Pinan# ju#a dikatakan ada kaitan den#an dasar tanah &an# di*erkenalkan oleh kerajaan ln##eris sejak +@'(-an! /asar tanah terse ut men#hadkan *em ukaan tanah untuk *ertanian ke*ada satu atau dua s Na ir A dullah2 F/asar tanah kerajaan di Pulau Pinan#2 +?@)-+@,(-an2 hlm! '@'! relon# a#i seoran# atau satu ketua keluar#a! Sistem *ajakan tanah &an# di*erkenalkan *ada tahun +@') *ula semakin tidak men##alakkan *em ukaan tanah sa1ah &an# le ih luas! 5anah-tanah di aha#ian ten#ah dan Selatan Se eran# Perai&an# sesuai untuk *ertanian *adi *ula nam*akn&a telah diu ahsuaioleh oran# Bina *ada tahun +@'(-an dan oran# Ero*ah *ada tahun +@.(-an ke*ada *ertanian komersil! Masalah sistem *en#airan &an# tidak memadai serta sika* oran# Mela&u &an# dikatakan tidak rajin ekerja ju#a dilihat se a#ai *un8a men#a*a tianah sa1ah tidak men#eluarkan hasil &an# men8uku*i!a5 Meski*un masalah-masalah &an# dise utkan di atas mem*un&ai kaitan den#an oran# Mela&u khususn&a kerana kelom*ok Mela&u meru*akan *enanam *adi &an# utama namun ini tidak ermakna #olon#an ini tidak mem eri sum an#an ke*ada *em an#unan sosioekonomi Se eran# Perai! Mas&arakat Mela&u dikatakan *alin# sedikit terli at dalam *ertanian komersil kerana masalah sika* tidak mahu erusaha dan masalah modal! Namun meneliti sejarah *enduduk kam*un# tertentu mun#kin mem eri ja1a*an &an# er e"a! Penduduk Mela&u 0a#an Jermal2 misaln&a2 meru*akan 8ontoh kelom*ok mas&arakat &an# er*e#an# te#uh ke*ada tradisi

sosio uda&a $edah2 teta*i kemudiann&a ter*aksa men&esuaikan diri dan men&ahut 8a aran *em an#unan! Perjalanan ekonomioran# Mela&u di0a#an Jermal &an# *ada mulan&a erlan#sun# tan*a sain#an akhirn&a eru ah 8orak aki at sain#an an#sa Bina dan #olon#an *emodal India 38eti7! Peru ahan dan *ersain#an men&e a kan oran# Mela&u di ka1asan itu ertindak alas den#an mem entuk S&arikat Pernia#aan Mela&u &an# *ertama *ada tahun +@@(-an! Pada *erin#kat a1al s&arikat ini han&a mem eri kemudahan men#edar ahan mentah untuk *erusahaan daun rokok se8ara kredit! Pada akhir a ad keF+A2 s&arikat ini mula mem ekalkan aran# harian ke*ada oran# ot Na ir A dullah2 F/asar tanah kerajaan di Pulau Pinan#2 +?@)-+@,(-anD2 hlm! '@'! kam*un# serta menjadi oran# ten#ah dalam mem eli dan menjual aran#- aran# ke*erluan ke*ada *enduduk setem*at!as /ari kesedaran ekonomi sehin##alah ke*ada kesedaran sosial menerusi *enu uhan Persatuan $hairat $ematian /erma1an Muslimin *ada tahun +A'@ dan usaha menin#katkan kesedaran dalam as*ek *endidikan2 inilah mani9estasi oran# Mela&u dalam mem an#unkan sejarah diri2 keluar#a2 an#sa dan daerah tem*at tin##al mereka! ,!@ Rumusan Meski*un erada di a1ah *entad iran In##eris sejak tahun +@((2 sejarah Se eran# Perai se enarn&a san#at erkait ra*at den#an *er#olakan &an# erlaku di $edah! $ehadiran *elarian $edah ekoran seran#an Siam ke atas ne#eri itu *ada tahun +@'+ mula men#u ah 8orak ke*endudukan di ka1asan terse ut! Se eran# Perai *ada ketika itu ukan sahaja ter*aksa menerima masuk *enduduk &an# ramai malah turut menjadi markas ke an#kitan oran# lslam men&usun #erakan meram*as kem ali $edah dari tan#an Siam! Namun ke1ujudan mas&arakat &an# mmih elum erhasrat untuk meneta* ini ju#a telah men&e a kan hasrat In##eris untuk menjadikan Se eran# Perai se a#ai ka1asan *em ekal utama eras turut

ter#endala! Se eran# Perai mula men8orakkan hala tuju sejarahn&a tersendiri setelah *ulih dari *eran# den#an Siam *ada tahun +J,'! Meski*un tidak la#i erada di a1ah ke*im*inan elit Mela&u tradisional dan erada *ula di a1ah kuasa asin# In##eris2 8iri $edah termasuk dari se#i kemas&arakatan dan ke*im*inan masih ketara! Namun *erkem an#an-*erkem an#an seterusn&a men&aksikan mas&arakat Mela&u tem*atan ter*aksa men&esuaikan diri antara keserasian er*e#an# te#uh ke*ada tradisiden#an tuntutan men#u ah nasi ekoran 8a aran aru &an# di a1a masuk oleh In##eris se*erti *ersain#an den#an an#sas Raml& Mat >in2 D0a#an Jermal: Sejarah Rin#kasD2 hlm +.,-+,.! an#sa lain &an# le ih maju dari se#iekonomi! Proses *en&esuaian ini oleh dilihat dalam sejarah mas&arakat 0a#an Jermal dan *asti an&ak la#i sejarah se*erti ini da*at dikesan sekiran&a le ih an&ak kajian sejarah tem*atan dilakukan! )A 0A0 6 SEJARAH AWAL PENGGUNA /AN PENGGUNAAN 0AHASA MELAEU /I PULAU PINANG 6!2l Pen#enalan 0a 6 akan meninjau as*ek ahasa &an# dikaitkan den#an sejarah *en##una dan *en##unaann&a di Pulau Pinan# *ada "aman-aman a1al *ulau ini! /arise#i ahasa ini2 se a#aimana as*ek-as*ek sosial lain2 tidak an&ak &an# diketahui men#enai Pulau Pinan# *ada masa silam! 0oleh dikatakan a#ak kuran# 8atatan tentan# ahasa di *ulau ini se8ara khusus dan mendalam2 sama ada se elum kedatan#an 0ritish atau sekaran# ini! Setakat ini han&a terda*at ti#a huraian ra#amt atau dialek Mela&u Pulau Pinan#' sementiara huraian lain tentan# dialek ini dimasukkan dalam huraian dialek $edah.! $e an&akan kajian tentan# dialek Mela&u Pulau Pinan# atau $edah ini meru*akan huraian 3sinkronik7 lin#uistik tulen2 &akni huraian er entuk

kajian kata atau leksikalL 9onetik dan 9onolo#i atau se utanL mor9olo#i atiau *em entukan kataL dan sintaksis atiau *em entukan a&at! Huraian sosial 3termasuk sejarah2 9un#si2 *enutur2 *ola *en##unaan2 dan se a#ain&a7 tentan# dialek ini oleh dikatakan tiada dan jika ada *un erta uran di sana sini dan memerlukan usaha &an# le ih untuk men#um*ulkann&a! /en#an demikian a ini akan 8u a meniniau dan meneliti senario *en##unaan ra#am atau ahasa Mela&u di Pulau Pinan# dari se#i *ro9i= sosiolin#uistikn&a2 khususn&a *ada a ad ke-+@2 semasa dan sele*as *en#am ilalihan Pulau Pinan# oleh Cran8is Li#ht! t /e9inisi dan huraian istilah ra#am2 dialek2 %ariasi dan &an# erkaitan akan di uat dalam aha#ian Tedua a ini 3sila rujuk .!'!+!'7! F Huraian &an# dimaksudkan ialah huraian oleh Hamilton 3+A''72 Noor Ein Muhammad Noor 3+A)?72 dan Noor Ein Muhammad Noor 3+A?.7! Huraian Hamilton 3+A''7 er9okus ke*ada kosa kata4leksikal dan se utan dialek ini2 1alau a#aimana*un2 tiada ukti rakaman di8atatkan se a#aimana dua kaiian &an# lain! $eti#a-ti#a kar&a ini tidak mem in8an#kan *emetaan 3ka1asan *ertuturan7 dialek Mela&u lulau Pinan# se8ara khusus! F $ajian-kajian tentan# dialek Mela&u $edah ju#a a#ak terhad dan er9okus ke*ada huraian lin#uistik! ?( 6!' Penduduk dan *ro9ilsosiolin#uistik di Pulau Pinan# se elum dan sele*as kedatan#an Cran8is Li#ht Pro9il sosiolin#uistika 3atau ti*olo#i sosiolin#uistik7 ermaksud huraian ahasa dari se#ijenis dan 9un#sin&a dalam sese uah mas&arakat ahasa! Pro9il sosiolin#uistik di sese uah ka1asan la"imn&a da*at dihuraikan menerusi *ro9il *enduduk2 3terutama jenis72 &an# terda*at ditem*at erkenaan!

0erkaitan den#an *ro9il *enduduk a1al Pulau Pinan#2 1alau*un ke1ujudan *ulau ini dirakamkan dalam 8atatan *ela&arans $a*ten Lan8aster 3Sir James Larr8aster7 sea1altahun +6A'2 8atatan *eda#an# iniju#a menunjukkan aha1a *ulau initidak er*en#huni 3uninha ited7 3Bullin and >ehnder2 +A(6: +L Wheeler2 +A'@: @.L Sin#am2 +A,(:'67 *ada masa itu! Walau*un $a*ten Lan8aster menemui *ulau &an# tidak er*en#huni2 di*er8a&ai aha1a lama se elum itu Se eran# Perai telah *emah dihuni oleh oran# "aman Mesolitik 3"aman atu *erten#ahan4"aman Hoa inhian7 sekitar tahun ,2((( se elum Masihi hin##a '26(( se elum Masihi dan Pulau Pinan# dihuni oleh oran# "aman Neolitik 3"aman atu aru7 sekitar tahun '26(( se elum Masihi sehin##a +26(( se e9um Masihi! Penemuan *eralatan "aman Mesolitik di Se eran# Perai dan *eralatan "aman Neolitik) di 0ukit Gam ir2 Gelu#or *ada tahun +A)6 mem uktikan o Cer#uson 3+A)): .(A7 men&atakan aha1a *ro9il sosiolin#uistik ialah a sr&ial summar& des8i*tion o9 the lan#ua#e situation ased in *art o9 on a sen s o9 indi8es and 8lassi9iS9iars! Se a#ai 8ontoh huraian *ro9il sosiolin#uistik di Mala&sia da*at dirujuk di dalam Noriah 3'((.: .AM)7! D $a*al $a*ten Lan8aster Ed1ard 0ona%enture meru*akan salah se uah dari*ada ti#a uah ka*al &an# dihantar dari En#land ke 5imur untuk erda#an# rem*ah! Eks*edisi ini sam*ai IFe >an"i ar *ada akhir tahun +6A+2 ertolak semula *ada ulan Ce ruari tahun erikutn&a dan sam*ai ke *ela uhan Pulau Rimau di se elah selatan Pulau Pinan# *ada ulan Jun! $a*ten Lan8aster dikatakan *eda#an# o*e rtama &an# menemui Pulau Pinan#! Bontoh *eralatan &an# dimaksudkan oleh dirujuk didalam 51eedie 3+A6.: '+2''2'62'@2.,2 dan .67! ?+ aha1a kelom*ok manusia Mesolitik dan Neolitik telah *ernah men#huni Pulau

Pinan#! $edua-dua kelom*ok ini di*er8a&ai manusia Homo sa*r ns5! $elom*ok manusia Mesolltik &an# meru*akan Homo sa*lens a1al dise ut Australoid meru*akan nenek mo&an# oran# Asli Australia2 Melanesia dan kelom*ok oran# Asli Ne#rito 3Senoi dan Seman#E7 di Mala&sia! $elom*ok manusia "aman Neo9itik *u9a meru*akan Homo sa*r ns moden dise ut Austronesia4Mela&u Polinesia &an# menjadi nenek mo&an# oran# Mela&u /eutro2 dan seterusn&a menurunkan oran# Mela&u moden 3/art9ord2 +A6):)7! 0ahasa &an# di#unakan oleh oran# Mela&u /eutro ialah ahasa Mela&u *ur a2 &akni ahasa &an# di#unakan sehin##a sekitar a ad ketujuh a*a ila em*at atu ersurat a1al er ahasa Mela&u ditemui di Sumatera! 0ahasa ini mun#kin di#unakan se a#ai 1ahana komunikasi lisan kerana setakat ini elum ditemui ukti ertulis *en##unaan ahasa ini di mana-mana tem*at di Pulau Pinan#2 hatta di Nusantara! /ise a kan hal itu entuk ahasa ini ju#a meru*akan hasil rekonstruksi ahasa ahasa Austronesia &an# 1ujud sekaran# ini! Hal erkaitan *enduduk a1al Pulau Pinan# se elum kedatan#an Li#ht *ula telah di in8an#kan sSara *anjan# le ar dalam tulisan &an# lain!e Menurut *er in8an#an erkenaan2 oran# lslam mun#kin telah meneta* di Pulau Pinan# lama se elum kedatan#an Li#ht dan *eri hal ke1ujudan dan asal-usul mereka oleh diteliti dari*ada sum er-sum er sejarah2 *en8eritiaan di kalan#an oran#-oran# tua tem*atan dan 8atatian oran# In##eris sendiri! t Antara 9osil manusia Homo sa*iens &an# ditemui di Mala&sia ialah 9osil Manusia Perak dan Manusia Niah! Jika edasarkan hi*otesis *er*indahan oran# Austronesia dari Asia 5en#ah2 kelom*okkelom*ok ini mun#kin meru*akan manusia &an# sin##ah 3dan meneta*7 di tem*at-tem*at ini se1aktu *en#hijrahan dari ka1asan asal di utara ke ka1asan-ka1asan selatan! o Penem*atan terakhir oran# Asli &an# direkodkan *ada tahun +A'( ialah *enem*atan di $u an# Oeman#2 Pro%inoe Wellesle& 3On#2 '((+:'+!

D Lihat *er in8an#an oleh Mahani 3'OO'7! ?' Batatan oran# In##eris2 misaln&a 8atatan Ma8alister 3+@(': '.72 menunjukkan aha1a se1aktu *en#am ilan Pulau Pinan# terda*at dua ti#a oran# *enduduk nati9 *u9au itu &an# menjadi nela&an dan men#uti* damar serta min&ak ka&u 31ood-oil7! Menurutn&a salah seoran# *enduduk nati9 terse ut2 seoran# lelaki &an# san#at tua2 mem eritahun&a aha1a le ih kuran# enam *uluh tahun se elum itu *ulau erkenaan *ernah diduduki oleh tidak kuran# dari*ada '2((( *en#huni! /ise a kan *enduduk ini menjalankan akti%iti men8uri dan melanun ka*al da#an# &an# ela&ar ke $edah2 maka Sultan $edah telah men#hantar tentera men#halau mereka dari *ulau ini! Se1aktu *en#am ilan Pulau Pinan# oleh Sharikat Hindia 5imur In##eris 3E!l!B!72 *ulau itu masih menjadi saran# lanun &an# an&ak jumlahn&a di Selat Melaka! Leith 3+@O,: ',7 ju#a men&atiakan *erkara &an# sama! Menurutn&a Pulau Pinan# *ernah dihuni oleh .2((( oran# *enduduk &an# ke an&akann&a melanun2 namun mereka telah diusir oleh salah seoran# Sultan $edah! Batatan Bullin and >ehnder 3+A(6: 67 *ula menunjukkan aha1a sun##uh*un Pulau Pinan# dikatakan tidak er*en#huni2 se1aktu Li#ht mendarat eliau menemui 6@ oran# lelaki2 1anita dan kanak-kanak di kaki ukit /atu $ramat &an# memintia ke enaran Li#ht untuk mem ina tem*at kediaman di sana! Ukiran oleh $a*ten Elisha 5ra*aud &an# men#hadiri majlis menaikkan endera 0ritish *ada ++ O#os +?@) ju#a menunjukkan lukisan e era*a uah rumah #a&a Mela&u &an# dikatakan meru*akan rumah 6@ oran# *enduduk &an# dise ut oleh Bullin and >ehnder 3+A(67 3Ho&t2 +AA+: 67! Batatan lain *ula men&atakan aha1a terda*at em*at keluar#a Mela&u tin##al di *ulau terse ut se1aktu *endudukan In##eris 3MaG1ell2 +@6@7+(! Menurut CarQuhar 3+@(,72++ a*a ila *ihak In##eris menduduki Pulau Pinan# terda*at em*at keluar#a nela&an erjumlah '. oran#2 termasuk 1anita dan kanak-kanak2 dan

to /i dalam Lo#an 3ed!7 3+S6A: 'A7! D /i dalam Lo#an 3ed!7 3+@6+: ,(+7! ?. keluar#a ini dikatakan sin##ah sekali sekala di *ulau itu! /i8kens 3+@(67+' ersetuju den#an *em&ataan CarQuhar 3+@(,7 aha1a meman# terda*at '( atrau .( oran# nela&an di Pulau Pinan# se1aktu In##eris men#am il alih *ulau itu2 namun menurutn&a nela&an terse ut mun#kin sin##ah sekali sekala di *ulau terse ut dan mereka inilah &an# ditemui Li#ht se1aktu eliau mendarat! Menurutn&a *ada 1aktu itu elum 1ujud satu entuk *emerintahan &an# sem*urna disana! Semua 8atatan ini mem uktikan aha1a Pulau Pinan# telah dihuni se1aktu Li#ht men#am il *ulau terse ut! Pen#hunian ini mun#kin esi9at kekal atau mun#kin sementara sahaja! Walau*un *enduduk a1al ini kemun#kinan esar oran# Mela&u2 identiti ini tidak da*at di*astikan! Hal ini kerana oran# In##eris serin# men&e ut mereka se a#ai *enduduk nati9! Li#ht 3+?@)7+. men##unakan istilah inha itans a*a ila men&entuh tentan# *enduduk a1al *ulau ini! Menurutn&a se1aktu rom on#ann&a sam*ai ke sana some o9 the inha itans o9 the island2 1ho dar8lt at the 9oot o9 the hills2 *aid me a %isit and o99ered their serui8e 9o assts9 me2 I dismissed them 1ith a *resent! Menurut Mahani 3'((':?-+(2 +,-+67 kemun#kinan esar *enduduk a1al terse ut meru*akan oran# lslamla &an# erasal dari Sumatera dan tem*at-tem*at lain di Nusantara! Se a#ai8ontoh Haji Mohammad Salleh 3&an# dikenali se a#ai Nakhoda Intan7 ersama-sama adikn&a Nakhoda $e8hil &an# datan# dari Pa#ar Ru&on#2 Minan#ka au dikatakan telah mem uka 0atu U an 3ka1asan *antai7 *ada tahun +?., sele*as meminta i"in dari*ada Sultan $edah! /ua oran# menteri di istana t' /idalam Lo#an 3ed!7 3+@6+: 'A.7!

FD /idalam Lo#an 3ed!7 3+@6(: )'AM.(7! FD Se a#aimana istilah nati92 istilah lslam ju#a a#ak ka ur! Hal ini kerana tidak da*at di*astikan sama ada semua oran# Mela&u *ada masa itu meru*akan *en#anut a#ama lslam atau ukan! Malah menurut Lo1 3+@'): '?.7 a nnsiden le *ortion o9 the mahometan *o*ulation o9 $eddah2 srh8e i9s 8onQuest & 99e Sr rnese2 has een r88on%e9ted to the 0ooJhist 9aith! /i sam*in# itu jika diteliti *en#hijrah Indonesia di Pulau Pinan# *ada a ad ke-+@2 selain oran# Mela&u dari Sumatera 3se*erti A8ieh72 terda*at ju#a oran# Ja1a2 0u#is2 0atak2 Nias2 0o&an2 Mandailin# dan se a#ain&a &an# jika dikelom*okkan meru*akan suku an#sa Austronesia ukan Mela&u &an# mun#kin atau tidak era#ama lslam 3rujuk ju#s A dur-Ra!"aQ2 '3U7+7! ?, I Pa#ar Ru&on#2 Minan#ka au *ula2 iaitu /atok Janatun dan seoran# saudaran&a2 te9ah e9a&ar ke $edah *ada tahun +?,A dan Sultan $edah telah men#anu#erahkan +(( ekar tanah di 0atu U an2 Pulau Pinan# ke*ada mereka! /ikatakan aha1a *em ukaan 0atu U an 3ka1asan ukil7 oleh /atok Janatun telah erlaku *ada hun +?6A2 iaitu +6 tahun se elum Li#ht menduduki *ulau terse ut! Pah $e8hil dari 0atu 0ara ersama-sama Jamaluddin dan Nakhoda Bhe Saleh dari Lin##a *ula dikatakan mem uka Permatan# /amar Laut2 Nakhoda Seedin dari /eli dan Pan#lima Lon# dari Setol mem uka 5eluk $um ar2 dan Le ai 5am*ak dari /eli mem uka 0alik Pulau! Haji Mohammad Salleh atau Haji 0runei &an# datan# ersama-sama enam saudaran&a *ula telah mem uka 0a&an Le*as *ada tahun +?@A! Jadi da*atlah dikatakan aha1a semua *enduduk Mela&u Pulau Pinan# mun#kin erasal dari luar *ulau ini! /ise a kan kedudukan *ulau ini erham*iran den#an $edah maka kemun#kinan esar ke an&akan mereka datan# dari $edah! Haji

Mohammad Salleh2 /atok Janatun dan *en#ikut mereka ju#a tidak terke8uali kerana mereka datan# ke *ulau ini menerusi $edah dan mun#kin telah meneta* di $edah dalam jan#ka masa tertentu se elum erhijrah ke *ulau ini! Ada ju#a oran# Mela&u dari $edah &an# men#ikut rom on#an Li#ht se1aktu eliau mendarat di Pulau Pinan#! $edatan#an eramai-ramaioran# Mela&u ke Pulau Pinan# erlaku sele*as Siam men&eran# $edah *ada tahun +@'F+! /alam tem*oh +@+@ hin##a +@'' terda*at antara A2((( hin##a +.2((( oran# Mela&u $edah &an# er*indah ke Pulau Pinan#! Mun#kin se a itulah maka dialek Mela&u Pulau Pinan# dikelaskan se a#ai salah satu dialek Mela&u $edah se a *enduduk asal *ulau ini ke an&akann&a erasal dari $edah! /ialek Mela&u $edah inilah ju#a &an# telah mem*en#aruhidan di*en#aruhi oleh ahasa- ahasa *endatan# &an# men#un#si ke Pulau Pinan# sele*as *endudukan Li#ht! ?6 I Ekolo#i ahasa di Pulau Pinan# semakin era#am a*a ila imi#ran dari luar erhijrah ke *ulau ini! Antara imi#ran &an# dimaksudkan meran#kumi oran# Bina 3.2((( oran#72 Bhulia 3+2((( oran#72 Siam dan 0urma 3+(( oran#72 dan an#sa- an#sa lain se*ertiMela&u2 Ara 2 0u#is2 Armenia dan oran# Ero*ah &an# datan# ersama-sama Li#ht2 termasuk *aderi Peran8is &an# mem uka *enem*atan di Pulo 5ikus 3Bullin and >ehnder2 +A(6: 6-+(7! Senario ke*el a#aian *enduduk Pulau Pinan# da*at dilihat dari*ada an8i *enduduk di *ulau terse ut dan di Pro%in8e Wellesle& se a#aimana &an# dikemukakan oleh Ne1 old 3+A?+: 6,-6672 &akni terda*at *enduduk Ero*ah2 Armenia2 Mela&u2 A8heh2 0atakls2 Bina2 Bhulia2 0en##ali2 Siam dan 0urma2 Ara 2 Parsi2 dan lain-lain! /ari*ada semua *enduduk2 ti#a kaum utama ialah Mela&u2 lndia dan Bina! Perkem an#an jumlah keti#a-ti#a kaum ini di Pulau Pinan# dan Pro%in8e Wellesle& *ada a ad ke-+@ dan ke-+A di*a*arkan di dalam

jadual erikut:Jadual6!t3a7 Jumlah *enduduk di Pulau Pinan# men#ikut ti#a kaum utama 5ahun ilela&u Gina lndia +?@) +(( +@+' )!6(, ?!'A+ ?!(++ +@'( @!)@+ @!'?( @!+A@ +@.( ++2A,. @!A). @!@6@ +@,' +@!,,' A!?+6 A2)@+ +@6( +)!6?( +6!,6? ?2@,( +@)( +@!E@? '@!(+@ +(!)+@ +s Oran# Asli &an# terda*at di ka1asan *edalaman Sumatera dan *ulau-*ulau erdekatan 3Ca1e2 +J,@: +7! Jadual6!9 3 7 Jumlah *enduduk di Pro%in8e Wellesle& 3Se eran# Perai7 men#ikut ti#a kaum utama 5ahun Mela&u Bina lndia +?@) 6(( +@+' .!.6( ')? ?' +@'( s!.AA .'6 ..@ +@'? +?!@(6 A6+ )6, +@.. ,+!?(' '2'.A +!(@? +@,rF2 ,,2'?+ ,!+(? +!@+6 +@6+ 6.!(+( @!?.+ +!(+. +@)( 6'!@.) @!'(, .!6+, Sum er: $edua-dua jadual di*etik dan diu ah suai dari*ada 0raddell2 5!2 S9a9is9t s

o9 the 0ritish Possessr ns tn 9he S9rads o9 Mala88a2 3+@)+72 Jadual + ! $era#aman *enduduk di Pulau Pinan# *ada a ad ke-+@ dan ke+A ini telah mem*en#aruhi ekolo#i ahasa Mela&u *ada 1aktu itu! Menurut Shella ear 3+A+.7 erdasarkan jenis *enduduk terda*at ti#a ra#am ahasa Mela&u &an# dituturkan di Ne#eri-Ne#eri Selat 3termasuk Pulau Pinan#72 iaitu:3+7 ahasa Mela&u tin##i2 &akni ahasa &an# di#unakan dalam *enulisan dan kesusasteraan ertulis Mela&uL 3'+ ahasa Mela&u tulen atau dialek Mela&u2 &akni ahasa atau dialek &an# di#unakan se a#ai 1ahana untuk erhu un# oleh oran# Mela&u sesama mereka:dan 3.7 ahasa Mela&u asahan Ne#eri-Ne#eri Selat2 &akni ahasa atau dialek Mela&u 3termasuk kreol Mela&u 0a a di Melaka dan Pulau Pinan#7 &an# di#unakan oleh suku kaum &an# er e"a 3se*erti Ero*ah2 Bina2 5amil2 Mela&u2 dan an#sa- an#sa lain7 se1aktu komunikasi ke ahasaan erlan#sun# antara mereka! ?? Ra#am ahasa Mela&u &an# *ertama le ih meru*akan ra#am &an# dise ut ra#am tulisan! Ra#am &an# kedua *ula meru*akan ra#am lisan2 manakala &an# keti#a mun#kin terdiri dari*ada rMr#am tulisan dan ra#am lisan! 0aha#ian erikut akan men#huraikan keti#a-ti#a ra#am ahasa Mela&u terse ut &an# di#unakan *ada a ad kH+@ dan ke-+A di Nusantara2 amn&a dan di Pulau Pinan# khususn&a! 6!'!+ 0ahasa Mela&u tin##i Pada masa Li#ht menduduki Pulau Pinan#2 sekiran&a disemak sejarah *en##unaan ahasa Mela&u dari se#i ukti *enulisan2 dida*ati aha1a ahasa Mela&u &an# 1ujud *ada 1aktu itu ialah ahasa Mela&u klasiklo 3a ad ks+? hin##a a ad ke-+A7! >aman ahasa Mela&u klasik dide9inisikan se a#ai "aman mas&arakat Mela&u &an#

sudah men#enali huru92 ke#iatan *enulisan4*erakaman dalam entuk tulisan telah ertan##un#ia1a dalam mensta ilkan se utan ahasa dan se utan ini menjadi tolok 3model7 a#i mas&arakat *enutur *ada amn&a 3Asmah2 +A@@: .A'7! 5erda*at dua 8atatan *entin# dari*ada *em&ataan di atas! Pertama ahasa Mela&u klasik meru*akan ahasa &an# sudah mem*un&ai tulisan4huru9 sendiri dan kedua2 den#an adan&a tulisan maka telah 1ujud usaha untuk me1ujudkan 9tMam ertulis erdasarkan ra#am lisan dan entuk *en##unaan ahasa &an# sera#am dalam mas&arakatl5! tu Penamaan ahasa Mela&u erdasarkan "aman *en##unaann&a oleh dirujuk dalam Noriah 3+AAA: .) - A+7! Bollins 3+AA@: 6O?@7 merujuk ahasa Mela&u *ada a ad ke-+) se a#ai ahasa Mela&u moden akhi 3late modem Mala&7! D /alam konteks moden2 akti%iti ini dise ut se a#ai *eran8an#an ahasa atau men#hasilkan ra#am eku4standard! Pada a ad ke-+@ dan ke-+A 3atau mun#kin le ih a1al la#i72 1alau*un usaha *em akuan ahasa Mela&u ini tidak dilakukan se8ara rasmi2 kesann&a telah mula kelihatan! Misaln&a *ada a ad ke!+) ra#am ahasa Mela&u &an# diiktira9 se a#ai ahasa rasmi ialah ra#am &an# di#unakan di Melaka! Menurut Harun 3+A)): 6A7 &an# #anjiln&a surat dai 0erunai itu taFada men&elitkan ahasa' *elat daerah atau ahasa drer8hn&a &an# an&ak itu! Maka olehJah kita katakan ialan men##unakan ahasa Mela&u di-seluroh Alam Mela&u masa itu san#at aik dan dihormati jalan ahasa-n&a men#ikut lo#hat ahasa Mela&u $erajaan Melaka! ?@ Pe1ujudan ra#am ertulis &an# dian##a* se a#ai model telah men#hasilkan di#losials dalam ahasa Mela&u *ada 1aktu itu! /i#losia ermaksud ke1ujudan ra#am ahasa tin##i 3dise ut hi#h lan#ua#e atau ahasa H7 dan ahasa rendah 3dise ut lo1 lan#ua#e atau ahasa L7! Hal ini da*at di uktikan den#an *em&ataan

<alen#n 3+?') <olume <2 lllustration @7+e &an# er un&i:DMala& is s*oken no1here so 8one8tl& and so *ur8l& as here2 thou#h there is still a #r8at di99eren8e et1een the 8ourt lan#ua#e and that o9 the lo1er 84ass! 5he lan#ua#e s*oken & the 8ou9tiers is so s1e44in#2 so s*e8kled 1ith Ara i8 3to sho1 their erudition in that lan#ua#e72 and di99ers so mu8h 9iom the 8ommon *ure lan#ua#* 3the 9ormer ein# not so *ure e8ause e%er& nation 9ha9 s*eaks 8ommon Mala& has miGed some 1ords o9 their o1n lan#ua#e 1ith it72 that it 1ould not e under8tood & the Sm9iron *eo*le! Cor that reason T8outtl& st&leJ is used onl& & *rin8es2 8ourtiers and *riests2 and ther89or8 8onsidered as 9he lan#ua#e o9 s8holars!D 0ahasa tin##i &an# dise ut ahasa ja1i 3 ahasa mumi7 ialah ahasa &an# asli2 murni2 ter aik2 muluk dan rumusn&a sudah te#ar 3tidak da*at di antah la#i7! 0ahasa ini han&a di#unakan dalam tulisan di istana"o teta*itidak untuk *er#aulan sehari-hari +@ /i#losia atau *emerin#katan dalam ahasa Mela&u ju#a se enam&a telah erlaku sekian lama2 lama se elum a adke-+?! Hal ini di uktikan menerusi *em&ataan dalam Undan#-Undan# Melaka 3+A?): ))7 &an# meneran#kan tentan# lima *atah *ePataan &an# tidak oleh di#unakan oleh rak&at iasa2 han&a o9eh di#unakan oleh raja-raja sahaja! Pem&ataan terse ut er un&i:- '!+ Casal &ar# kedua *ada men&atakan hukum ahasa so#ala nja-nja itu lima *iRan &an# tiada da*at kita menunl kata ini melainkan den#an titah tuan $ta iu#a2 ntaka da*at! Pertama titah2 kedua *atik2 dan keti#a mu9ua2 keem*at kumia2 kelima nu#raha! MalRa se#ala kata ini tiada da*at dikatakan oleh kita sekalian! /an jikalau ham a nja men#atakan di unuh hukumn&a! /an jikalau oran# lain e9tata demikian itu di#o8oh

hukumn&a! Ada*un er*atik dan e9titah dan murka itu dan Rumia itu2 tida da*at kita men#atakan *ada seseoran# *un melainkan ahasa itu te9tentulah ke*ada nja-raja ju#a! Ada*un jikalau seseotian# dinu#rahakan2 itu*un harus er*atik dan e9titah dan murka melainkan den#an titah tuan iua2 maka da*at! Ada*un jikalau tiada den#an anu#raha itu2 di unuh hukumn&a! tll /idalam Bollins 3+AA): .J.,7! /alam konteks riroden di#losia ju#a 1ujud dalam konteks lisan! Misaln&a dalam di#tosia ahasa Mela&u terda*at %ariasi di raja dan %ariasi ukan di raja ukan standard &an# di#unakan se1aktu komunikasi lisan &an# meli atkan raja atau kera at di raja! ?A 1alau*un di kalan#an raja dan alim ulama! Malahan di *antai 5anah Mela&u2 Ja1a dan Sumatera ahasa ini di9ahami oleh raja-raja &an# era#ama lslam dan alim ulama teta*itidak di9ahami oleh rak&at iasa 3de Hollander2 +A@,: '.)7! Manakala ahasa rendah *ula ialah 9tUam ahasa Mela&u lisan &an# di#unakan di kalan#an rak&at iasa dan ra#am ini er8am*ur aduk den#an ahasa i unda *enutur &an# terdiri dari*ada *el a#ai latar elakan# an#sa! Antara 8ontoh ra#am ahasa Mela&u rendah ialah ahasa *ijin Mela&u atau ahasa *asar! $e1ujudan ra#am tulisan ini telah mem olehkan ra!la-raja Mela&u *ada 1aktu itu meman9aatkan sarana ini2 selain sarana lisan2 untuk er9tomunikasi! Sea1al a ad ke-+)2'+ nja-ra+a Mela&u di Nusantara telah men##unakan sarana ini untuk erkomunikasi den#an oran#-oran# luar2 raia-ra+a lain atau rak&at iasa menerusi *enulisan surat! Pada 1aktu itu surat-surat emas &an# ersam*ul sutera ditulis untuk men&am*aikan teks-teks di*lomatik dan *erutusan den#an sekutu atau saha at nia#a! Selain *ertukaran *ujian dan in#kisan kene#araan2 surat Mela&u memuatkan ju#a utusan antara seteru!

/ise a kan *enulisan surat termasuk dalam kate#ori *en##unaan ahasa H maka tata8ara *enulisan &an# etul 3dari se#i ahasa2 ke*ala surat2 8a* mohor2 sam*ul surat2 dan se a#ain&a &an# ditentukan oleh hu un#an darjat *emeran dan nilai di*lomatik7 dan sera#am amat *entin# diamalkan! /ise a kan ahasa H han&a di#unakan di kalan#an kera at di raja maka hal initelah me1ujudkan *anduan suratmen&urat Mela&u &an# dikenali se a#ai kitia terasul &an# meru*akan *anduan menulis surat &an# khusus untuk #olon#an darjat tertentu ini 3#olon#an di raja7! Walau a#aimana*un2 *anduan menulis surat di kalan#an oran# a1am mun#kin ermula a*a ila satu a men#enai surat-men&urat ditulis di dalam 0ustan al-$ati in '+ /ua *u8uk surat tera1al er ahasa Mela&u meru*akan dua *u8uk surat dari*ada Sultan 5emate2 Su9tan A u Ha&at ke*ada Raja Portu#al2 John lll ertarikh +6'+ dan +6''! @( karan#an Raja Ali Haji &an# di8etak di Pulau Pen&en#at *ada tahun +@6?! Salah satu terasula1am ertajuk Surat 5 rasul dan $n-$ra telah ditulis oleh En8ik Lon# di $am*un# Gelam2 Sin#a*ura dan diter itkan *ada tahun +@)@! /alam terasul ini *uji-*ujian untuk kalan#an istana telah dian##a* kuran# *entin#2 malah sejumlah esar *uji-*ujian disediakan untuk menulis surat ke*ada onda2 a&ahanda2 anakanda2 nenda2 8u8unda2 adinda2 kekanda2 #uru2 murid2 adinda kekasih dan saha at! Hal ini menunjukkan *eru ahan masa men&e a kan 1arkah Mela&u eradat semakin terhad *enulisann&a di kalan#an an##ota istrana sahaja dan *enulisan surat di kalan#an rak&at iasa men##u#urkan se aha#ian esar *uji*ujian &an# *anjan# le ar dan mem*erkenalkan *en##unaan tandatan#an2 tarikh Ero*ah dan tata8ara sa*aan &an# le ih umum 3Gallo*2 +AA,:''-')7! /en#an kata lain *ada a ad ke-+@ dan ke-+A ahasa H tidak la#i didominasi oleh raja-raja dan ulama teta*itelah erkem an# *en##unaann&a di kalan#an rak&at iasa! /i Pulau Pinan#2 *erkem an#an koloni In##eris dan *enulisan surat di kalan#an

rak&at iasa men#hasilkan an&ak sekali surat &an# ditulis ke*ada Li#ht dan ju#a ahan tulisan lain! $oleksi surat Cran8is Li#ht 3+?,J+?A,+ mun#kin meru*akan koleksi surat Mela&u *alin# esar &an# masih ada *ada hari ini! Surat dalam koleksi ini ermula dari "aman se elum *enem*atan 0ritish di Pulau Pinan# *ada tahun +?@)2 se1aktu *enem*atan 0ritish di Pulau Pinan#2 sehin##alah kematian Li#ht *ada tahun +?A,! $oleksi inimen#andun#ikira-kira +2((( uah dokumen &an# terdiri dari*ada surat-surat &an# dihantar ke*ada Li#ht2 surat &an# dihantar Li#ht ke*ada rakan laman&a2 S8ott2 surat asal2 salinan dan ran#ka surat &an# dihantar oleh Li#ht2 surat dari*ada oran# Mela&u2 dan dokumen lain &an# terdiri dari*ada il2 il hutan#2 resit2 *etis&en2 *erjanjian *erda#an#an2 senarai aran#an2 senarai #aji2 la*oran an8i *enduduk tem*atan2 dan lain-lain 3$raE2 +AA6: +(,6-+(6?7! /i sam*in# *er in8an#an Gallo* 3+AX7 dan $rat" 3+AA67 tentan# koleksi surat ini2 an*k &an# da*at di*erkatakan men#enai ke*el a#aian as*ek koleksi ini dari sudut lain2 @+ termasuklah as*ek ahasan&a! /en#an kata lain surat-surat Li#ht selain mem antu kita memahami *eristi1a-*eristi1a sejarah den#an 8trttl men#hidu*kan semula tokohIokoh &an# terli at dan menjadi sum er utiama mak9umat &an# *alin# *entin# a#i *eristi1a dan "aman tertentu 3Gallo*2 +AA,: A72 ju#a me1akili *en##unaan ahasa Mela&u %ersi tulisan dan da*at mem uktikan hal lain erkaitan *en##unaan ahasa Mela&u di Pulau Pinan# *ada a ad ke-+@! Pen##unaan ahasa Meta&u oleh Li#ht sendiri mem uktikan den#an te*at kedudukan ahasa Mela&u *ada a ad ke-+@ se a#ai lin#ua 9ran8a di Nusantiara! 0ahasa Mela&u ertulisan ja1i di#unakan oleh Li#ht ukan sahaja untuk erhu un# den#an raja-raja Mela&u2 malah di#unakann&a se1aktu erhu un# den#an an#sa lain! Se a#ai 8ontoh surat &an# ditulis oleh En8iF Lu N#a dari Perlis 35eks 6!+ di dalam Lam*iran ?7 ertarikh 6 A*ril +?@6 untuk meminta antuan Li#ht menjualsatu

muatan aran# da#an#an Bina2 ditulis dalam ahasa Mela&u men##unakan tulisan ja1i &an# e#itu teratur menunjukkan si *enulis &an# ukan oran# Mela&u ukan sahaja 9asih er ahasa Mela&u malah ahasa ini telah di#unakann&a untuk erhu un# den#an Li#ht &an# tern&ata ahasa i undan&a ju#a ukan ahasa Mela&u! Seoran# la#i *eda#an# ukan Mela&u2 iaitu Sauda#ar Raja &an# erketurunan India2 ju#a menulis e era*a *u8uk surat er ahasa Mela&u ertulisan ja1i ke*ada Li#ht! Salah satu 8ontoh suratn&a ke*ada Li#ht da*at dirujuk di dalam Lam*iran I 5eks 6!'! Walau*un dikatakan aha1a Li#ht menda*at antuan *enterjemah 3Mahani 'OO(: '?N2 jurutulis atau *en#ajar ahasa Mela&u2 *erihal ke olehan er ahasa Mela&u Li#ht sendiri telah di8eritakan oleh 3Bullin and >ehnder2 +A(6: '7! se*erti erikut:@' D5hat Ba*tain Li#ht 1as a lin#uist o9 no mean oder is e%iden8ed & the 9a8t that shortl& a9ier his ani%al in the East he e8ane 8on%er8ant 1ith the Siamese and Mala& Lan#ua#es2 on a8nunt o9 1hi8h he 1as held in hi#h esteem & the Siamese and Mala& 8hie9s 1ith 1hom he traded2 the 9ormer 8on9enin# on him the rank and title o9 no ilit&!D $e olehan Li#ht erkomunikasi men##unakan ahasa Mela&u ditunjukkan menerusi *enulisan surat eliau ke*ada /atuF Laksmana dan Raja $edah2 dan tulisan surat dari oran# Mela&u dan sultan atau kera at di raja Perak2 Selan#or2 Johor2 dan 5eren##anu ke*adan&a 3Gallo*2 +AA,: +.)-+,(7! Surat Li#ht dian##a* ditulis dalam tradisi Mela&u &an# ter aik dan men#ikut norma dan *eraturan *enulisan surat Mela&u" se*erti &an# diteran#kan oteh Wilkinson 3+A+,7 3$raE2 +AA6: +(6.7! /ikatakan aha1a ke olehan Li#ht ini telah mem a1a rahmat ke*adan&a dari se#i

*erda#an#an! 0eliau telah erja&a men#ekalkan hu un#an aik den#an sain#an *enia#a tem*atan dalam suasana mas&arakat dan ekonomi oran# Mela&u2 termasuk hu un#ann&a den#an *emerintah dan oran# *alin# er*en#alaman erkaitan den#an ke#iatann&a! Ini kerana Li#ht dian##a* se a#ai oran# &an# sudah iasa den#an ahasa dan adat mereka serta oran# *entin# &an# telah menjadi se aha#ian dari*ada ran#kaian *ernia#aan 3$raE2 +AA6: +(,.-+(,,7! Se a itu da*atlah dikatakan aha1a di Pulau Pinan# *ada a ad ke-+@ *enulisan surat ukan sahaja menunjukkan taha* *en##unaan ahasa Mela&u2 malah *erkem an#an *en##unaan ahasa Mela&u di salah se uah 1ila&ah di $e*ulauan Mela&u2 *eserta *el a#ai kaum &an# terli at dalam *en##unaan ahasa Mela&u ' Misatn&a dikatakan aha1a surat Li#ht serin# disesuaikan men#ikut tara9 oran# &an# dihu un#i2 um*aman&a dari se#i *en##unaan kata #anti nama diri! *ada masa itu2 dan 9un#si ahasa Mela&u se a#ai lin#ua 9ran8a dalam hu un#an antara kaum! Sekiran&a diteliti hasil-hasil tulisan *ada a ad ke-+@ dan ke-+A2 dida*ati aha1a 1alau*un sea1al a ad ke!+) ahasa Mela&u sudah mula di8etak men##unakan tulisan rumi2'. tulisan ja1i masih di#unakan se8ae meluas! Menurut Gallo* 3'(('72 1alau*un tidak ditemui manuskri* asal ertulisan ja1i &an# ditulis di Pulau Pinan#2 eliau men&atakan kemun#kinan 1ujud entuk tatahias lslam &an# khusus ala Pulau Pinan# &an# di#unakan untuk men#hias manuskri* salinan ertulisan ja1i *ada a ad ke-+A! Malah a#ak menakju kan ju#a se a tulisan ja1i di#unakan untuk menulis ahasa lain! <an Ronkel 3+A''N mem in8an#kan se uah manuskri*'l ertarikh 'A O#os +?)? 3, ShaF an ++A'7 &an# menunjukkan *en##unaan %ariasi ahasa Mela&u &an# er8am*ur aduk den#an 5amil dan Parsi &an# mun#kin dihasilkan oleh *enulis &an# erasal dari Pulau Pinan#! Manuskri* ini menunjukkan 8ontoh ahasa 5amil ditulis men##unakan tulisan ja1i Ara ! Walau*un nama *enulis manuskri* ini tidak

ter8atat2 %an Ronkel 3+A'':.,-.67 merumuskan aha1a *enulisn&a seoran# Muslim &an# 9asih er ahasa Mela&u2 5amil dan Parsi! Indi%idu jenis ini oleh ditemui di Ne#eri-Ne#eri Selat! Walau a#aimana*un2 menurut %an Ronkel 3+A'':.,-.67 la#i:D!!! 1e 8annot 9an8& the eGis9en8e o9 a 5amil 1ho li%es lon# enou#h in a Mala& 8ountr& to master the Mala& lan#ua#e so that it e8omes eQuall& eas& 9or him as his o1n ori#inal idiom! It is o %ious ther89or8 that not he ut a son o9 his2 om in Mala&a 9rom a Mala& mother2 1rote this ook! Crom his 9ather he #ot his 9amiliarit& 1lth 5amil2 9r8m his rnother his kno1led#e o9 Mala&2 9r8m oth his lslami8 8r8ed! Su8h 't Semua ahan &an# di8etak *ada a ad keenam elas ditujukan ke*ada oran# Ero*ah! $ea kata2 uku *er ualan dan kamus *erda#an#an di8etak 3ditedemahkan ke dalam *el a#ai ahaa oran# Ero*ah2 diulan# 8etak7 untuk ke#unaan *e#a1ai2 *eda#an#2 jurutera *erlom on#an dan *enem ak #Jun# Ero*ah &an# ditu#askan ke Nusantara 3Bollins2 +AA): .A.7! FD Manuskri* ini disim*an di Per*ustakaan Uni%ersiti Le&den den#an rujukan No! ?6,! u a man 1ould e O*i8al r8*resentati%e o9 the immi#rants 1ho intudu8ed lslam into the Ar8hi*ela#o! 5hese se994ers2 /ra%idians or Gujentis2 manied nati%e 1orr2Mrn in the Peninsula and in the islands2 and their sons2 so-8alled *eranakan2 1ere 9amiliar 1ith the lan#ua#es oth o9 their9ather and o9 their mother!D Merujuk ke*ada 9un#sin&a *ula2 dalam *en#hasilan manuskri* er8etak *ada a ad ke-+@ dan ke-+A2 ahasa Mela&u masih menjadi lin#ua 9ran8a dalam konteks mas&arakat majmu3 1alau*un *ada masa &an# sama mem a&an#kan 8orak *emerintahan kolonial *ada 1aktu itu! Merujuk ke*ada ke1ujudan ti#a jenis *ener it 3*ener it Ero*ah2 *ener it 0a a dan *ener it Mustim7 a#i ahan- ahan er ahasa

Mela&u2 Proud9oot 3+AA.: A7 men&atakan aha1ai D!!! the hi#h de#ree o9 se#mentation 1hi8h 8hara8terises Mala&lan#ua#e *rintin# minors the *lural so8iet& o9 the S9iar9s Se994emen9s under 8olonial rule - indeed o9 the 8olonial oder in #ener8l! 49 a4so relle89s the te8hnolo#i8al dualism u*on 1hi8h that *lural sr8ial order 1as ere8ted! Eet in the 9a8e o9 these di99eren8es2 all three 8lasses o9 this 8olonial suiet& *rodu8ed Mala& nks2 al eit o9 di99erent kinds and 9or ditrer8nt *ut*oses2 there & demonstratin# the %italit& o9 Mala& as a medium o9 8ommuni8ation in this 8ulturall& di%erse 8ommunit&!D Walau*un se a#aimana &an# din&atakan2 sea1ala ad ke-+) ahasa Mela&u sudah di8etak dalam tulisan rumi di Nusantara2 *er8etakan ahan se e#ini dalam ahasa Mela&u di Mala&sia dan Sin#a*ura han&a ermula *ada a ad ke-+A! Per8etakan lslam tera1al ertarikh +@62, a*a ila al-Kuran den#an *en#enalan dan nota dalam ahasa Mela&u di8etak di Sin#a*ura 3Proud9oot2 +AA.:'?7! $e an&akan *er8etakan teks lslam erkem an# dari*ada tradisi *enulisan manuskri*! /en#an demikian *ener it lslam mener itkan ahan- ahan se*erti kita 3kadan#-kadan# dise ut surat72 hika&at 3dise ut ju#a 8eritera2 kita dan kadan#-kadan# surat ju#a7 dan s&air! Pener it kelom*ok ini ertum*u diSin#a*ura! /i Pulau Pinan# *ener it HajiPutih in S&aikh A u 0as&ir memiliki +? a#en *ada tahun +@A6 untuk memasarkan ahan *ener itan di se elah *antai arat 5anah Mela&u2 A8heh2 *antai timur Sumatera2 Sin#a*ura dan $alimantan dan ') a#en *ada tahun +@A? untuk memasarkan ahan *ener itan hin##a ke 0an#kok! Per8etakan Ero*ah *ula erkem an# a*a ila mu ali#h Protestan melan8arkan #erakan dak1ah se8ara esar- esaran! Pusat 5he London Missionar& Wiet& ditu uhkan di Melaka 3+@+672 Pulau Pinan# dan Sin#a*ura 3+@+A72 dan Jakarta 3+@''7L 5he 0a*tist Mission di 0en#kulen 3+@+@72 dan 5he Ameri8an Pr8s &teians

di Sin#a*ura 3+@.,7! Semua *usat ini dilen#ka*kan den#an alat 8etak! Pusat *er8etakan mu ali#h ini er9un#si men8etak ahan- ahan a#ama $ristian 3dalam ahasa Mela&u dan ahasa- ahasa lain7'6 dan uku sekolah! Selain kedua-dua ahan ini2 *er8etakan #a"et kerajaan dan enakmen dalam ahasa Meta&u di Nusantiara han&a erleluasa *ada a ad ke-'( dan dalam hal ini ahasa Mela&u han&a meru*akan salah satu ahasa dari*ada ti#a ahasa lain &an# di#unakan2 iaitu In##eris2 Gina2 dan 5amil3Proud9oot2 +AA.: +( -++7! Hasil *er8etakan mu ali#h &an# a1altelah #a#al kerana sukar di a8a atau di9ahami oleh *em a8a Mela&u! Hal ini kerana ahan ditai* dalam tulisan ja1i &an# 8emerka*4#a as dan taha* literasi di kalan#an omn# Mela&u &an# rendah *ada 1aktu itu! /en#an demikian mu ali#h mula mendirikan sekolah untuk men#ajarkan literasi dan *en#iraan asas! Mu ali#h di Sin#a*ura2 Melaka dan Pulau Pinan# F6 Antara ahasa &an# dise utkan ialah ahasa 5hai2 0u#is2 dan di Sin#a*ura *ada tahun +@A( kita su8i $ristian di8etak dalam ahasa Mela&u2 Ja1a2 0ali2 0ikol2 Melano2 5a#alo#2 <tetnam2 dan $hmer 3Proud9oot2 +AA.: +(7! mem uka sekotah2 men8etiak') teks *en#enalan ejaan2 mem a8a dan men#ira2 dan soal ja1a a#ama &an# da*at di#unakan se a#ai ahan men#ajar! Sekolah &an# *alin# erja&a ialah 0ei#hton di Pulau Pinan#! Per8u aan men&e arkan dak1ah $ristian *ada a ad ke!+@ men##unakan ahasa Mela&u dan Bina di Pulau Pinan# dimulakan den#an mendirikan sekolah &an# men##unakan ahasa Mela&u dan Bina! Semasa men&elia sekolah dan mem*elajari ahasa tem*atan2 *endak1ah ini men#edarkan salinan kita su8idan risalah a#ama dan di*er8a&ai aha1a e era*a salinan kita su8i $ristian dalam ahasa Mela&u terda*at di Pulau Pinan# teta*i ahan ini tidak diedarkan 8uma diturunkan di kalan#an mu ali#h untuk 9ujuan *en#ajaran!

/i 0an#kahulu2 Sumatera2 Marsden2 W! men#um*ul ahan dan men#kaji ahasa Me9a&u dari tahun +??+ hin##a +??A dan hasiln&a ialah *emerian nahu dan *ener itan kamus *ada tahun +@+' &an# mema*arkan uat kali *ertaman&a entri ahasa Mela&u dalam ortor#ra9ija1i! Se elum itu huraian Gomhillet al 3+@((: tajuk2 iii7 erkait den#an tata ahasa ahasa Mela&u dalam orto#ra9i ja1iju#a meru*akan huraian tata ahasa ahasa Mela&u &an# di#unakan sekitar tahun +@(( dan eliau men#akui aha1a ahasa Mela&u &an# dimaksudkan ialah Mala& ton#ue as sr&ken in the Peninsula o9 Mala88a2 the islands o9 Sumatra2 Ja%a2 0omeo2 Pulo Pinan#2 J8! J8! Aki at Perjanjian In##eris 0elanda *ada tahun +@', dunia ahasa Mela&u di Nusantara di*isahkan se8ara *olitik dan sim olik! Walau*un demikian2 dari sudut P /alam hal ini 9un#si *er8etakan Mela&u telah eru ah kerana tujuan dan audienn&a eru ah! Hal ini telah erlaku le ih a1al di Am on a*a ila Ru&ll 3+)+ +7 mener itkan uku Sut"t A0B den#an dua tujuan2 iaitu mendidik oran# Mela&u er ahasa Mela&u mem a8a ahasa Mela&u dalam huru9 rumi dan men&e arkan *elajaran a#ama $ristian ke*ada mereka! 0uku ini disusuli lMran#an Ru&ll &an# kedua 3+)+'7 &an# men#andun#i kum*ulan dialo# Mela&u den#an *adanann&a dalam ahasa 0elanda! 0uku ini ditulis se a#ai uku *elajaran ahasa 0elanda dan *en#antar a#ama $ristian untuk oran# Mela&u! Se*anjan# a ad ke-+? an&ak uku a#ama t3istian &an# diter itkan dalam ahasa Mela&u eraksara rumi2 antaran&a uku *elajaran dan tedemahan kita $ristian dan dise arkan se8ara luas di Nusantara! Hal ini menjadi le ih *esat a*a ila *er8etakan ahan er ahasa Mela&u &an# dike9iakan di 0elanda se*anjan# a ad ke-+?2 telah mula ertun#si di 0ata%ia *ada akhir a ad terse ut 3Bollins2 +AA): .A.7!

@? sum an#an kedua-dua *enjajah initerhada* *erkem an#an ahasa Mela&u2 keduaduan&a da*at ekerjasama dalam mem entuk ahasa Mela&u! Misaln&a nahu dan kamus Marsden +@+' telah diterjemahkan ke ahasa 0elanda *ada tahun +@',2 +@'6 dan +@')2 dan menjadi aha#ian *entin# dalam tradisi kajian Mela&u oleh oran# 0elanda! /i Sin#a*ura *ula2 ahan- ahan tulisan A dullah Munshi di8etak di 0ata%ia dan dijadikan ahan a8aan *erlu di Hindia 5imur 0elanda! $ajian sainti9ik 0e9anda diter itkan semula atau dila*orkan dalam Joumal o9 the S9iiat9s 0ran8h o9 the Ro&al Asiati8 So8ie9&! Wilkinson merujuk ke*ada *el a#ai sum er 0elanda se1aktu men&ediakan kamusn&a! Seseten#ah uku mem*erlihatkan teks Mela&u men##unakan aksara Latin dan teks setara dalam karektor Bina diter itkan di Sin#a*ura untuk edaran di Hindia 5imur 0elanda! Pada tahun +@?? Ne1 5estament dalam ahasa Mela&u Se#ala Surat Perjanjian 0aharu Maha 0esar 5uhan Jesus Bhns9os ditulis dalam sejenis ahasa Mela&u &an# di#unakan di Hindia 5imur 0elanda diGr itkan di Haarlem2 Holland untuk National 0i le So8iet& di S8otland 3Bollins2 +AA@: 6?-6@7! Selanjutn&a e era*a tahun kemudian ahasa In##eris dan ahasa 0elanda mulai mem*un&ai *en#aruh &an# kuat ke atas *erkem an#an ahasa Mela&u di 1ila&ah masin#-masin# dari se#i tulisan dan *ertuturan! $uasa 0arat ini men8i*ta ahasa Mela&u aku &an# sesuai men#ikut an#sa &an# mereka dirikan! Mereka mula men#u ah suaidan men8etak se ilan#an uku teks! Sele*as ertahun-tahun kajian la*an#an2 tata ahasa2 kamus2 dan orto#ra9i2 ahasa Mela&u di akukan dan *en##unaan ahasa Mela&u diluaskan ke seluruh *enduduk kolonial! 6!'!' 0ahasa Mela&u tulen 3dialek Mela&u Pulau Pinan#7 /alam konteks ini ahasa Mela&u tulen ialah ahasa atau dialek Mela&u &an# dituturkan oleh *enutur jati Mela&u Pulau Pinan#! Se a#aimana dialek Mela&u &an#

@@ lain2 dialek ini2 di sam*in# menam*ilkan 8iri-8iri kesamaan den#an dialek Mela&u &an# lain2 menonjolkan ju#a *er e"aan den#an dialekdialek erkenaan! 0aha#ian erikut akan mem in8an#kan dialek Mela&u Pulau Pinan# se a#ai salah satu %ariasi ahasa4diateU kelainan4ra#am &an# terda*at dalam ahasa Mela&u! 6!'!'!+0ahasa dan %ariasi ahasa4dialek: ka1asan *ertuturan dialek Mela&u Pulau Pinan# 3/MPP7 $ajian terhada* %ariasi ahasa ermula dari*ada kajian sosiolin#uistik &an# er9okus ke*ada ketidaksera#aman *erlakuan er ahasa atau *er e"aan *en##unaan ahasa di kalan#an manusia dise a kan kera#aman latar elakan# manusia! /alam hal ini *er e"aan *en##unaan ahasa men8erminkan ke1ujudan %ariasi ahasa! <ariasi ahasa la"imn&a ju#a dirujuk se a#ai ra#am2 dialek atiau kelainan ahasa'?! /en#an *erkataan lain sese uah ahasa se8ara alamiah tidak sera#am dan ketidaksera#aman itu di#am arkan menerusi ke1ujudan ra#am2 dialek atau %ariasi ahasa! /ari sudut &an# sama2 *e1ujudan ahasa oleh disejajarkan den#an se uah sistem! /alam hal ini ahasa oleh dian##a* se a#ai se uah sistem ter uka! /alam sistem itu terkandun# e era*a aha#ian dan aha#ian- aha#ian dalam sistem ahasa inilah &an# dikatakan dialek atau %ariasi ahasa! Men#a*akah dialek 1ujud; Umumn&a *er e"aan ruan# atau ka1asan #eo#ra9i dise ut-se ut se a#ai *en&e a ke*ada *er e"aan *ertuturan antara indi%idu atau kelom*ok *enutur! Misaln&a di Mala&sia da*at dilihat den#an jelas *er e"aan se utan kosa katra dialek-dialek Mela&u men#ikut ne#eri! Se a#ai 8ontoh dikemukakan *er e"aan se utan un&iTsJ a#i la*an dialek Mela&u didalam Jadual .!. &an# erikut! '? lstilah %ariasi ahasa dan dialek akan di#unakan silih er&anti di dalam uku ini untuk merujuk ke*ada *ePara &an# sama!

Jadual6!' Per e"aan se utan 4s4 dalam la*an dialek Mela&u Sum er: /i*etik dari*ada Asmah HajiOmar2 $e*el a#aian Conolo#i/ialek-/ialek Mela&u2 3+AA+72 +(! Walau*un 8ontoh &an# dikemukakan menunjukkan aha1a *er e"aan ruan# #eo#ra9i telah me1ujudkan *er e"aan se utan a#i dialek-dialek2 namun demikian ruan# ukanlah satu-satun&a 9aktor &an# men&e a kan 1ujud *er e"aan *ertuturan! Hal ini da*at diteliti dari*ada *ern&ataan erikut2 iaitu dialek ialah suatu ra#am ahasa &an# da*at di e"akan den#an a#ak te#as dari*ada ra#amra#am lain melalui 8iri-8iri la9a"2 kosa kata atau tata ahasa! Ra#am ahaa ini terda*at dalam daerah #eo#ra9itertentu atau dalam suasana sosialtertentu 3Bollins2 +A@A: n7! /en#an *erkataan lain selain 9aktor ruan# #eo#ra9i2 9aktor sosial ju#a oleh me1ujudkan dialek dalam mas&arakat ahasa! Caktor sosial &an# dimaksudkan termasuklah 9aktor se*erti umur2 jantina2 status sosial2 strati9ikasi sosial2 etnik2 dan lain-lain &an# la"imn&a dikaitkan se8Mlra lan#sun# den#an latar elakan# *en##una %ariasi ahasa tertentu! Selain 9aktor latar elakan# *en##una2 terda*at ju#a 9aktor lain se*erti 9un#si2 *restij2 *ekerjaan2 masa2 situasi2 to*ik atau judul2 9ormaliti2 dan *ertem un#an antara ahasa &an# erlainan &an# ju#a dikatakan mem*en#aruhi ke1ujudan dialek! /en#an demikian dialek #eo#ra9i la"imn&a dide9inisikan den#an 8ara men#aitkann&a den#an ruan# tem*at dialek erkenaan dituturkan2 khususn&a ruan# #eo#ra9i2 atau menerusi *er e"aan 8iri-8iri tin#uistik se*erti kosa kata2 se utan dan nahu! Maka se8ara am da*at dikatrakan aha1a sekum*ulan manusia &an# erasaldari ka1asan 0MS Perak PPlnans $edah NSem ilan $elantan Johor Sara1ak Sa ah ksris keReh keReh keReh k%r8ih kereh kares kanris karis tikus tiko%h tiku%h tiku%h tiku&h tikuh tikus tikus tikus

eras eReh eRa&h eRa&h 8Reh eRah aras aras eras A( #eo#ra9i &an# sama menuturkan dialek &an# sama! $a1asan #eo#ra9i dialek dinamakan ka1asan #eo#ra9i lin#uistik! $a1asan #eo#ra9i lin#uistik ialah ka1asan asal di mana sesuatu dialek #eo#ra9i dituturkan! $a1asan #eo#ra9i lin#uistik kadan#-kadan# sama den#an ka1asan #eo#ra9i *olitik2 misaln&a di Mala&sia2 ruan# #eo#ra9i lin#uistik men#ikuti ruan# #eo#ra9i *olitik! Se a itu nama dialek Mela&u la"imn&a disejajarkan den#an nama ne#eri tem*at dialek terse ut dituturkan! /en#an demikian 1ujudlah dialek tt4lela&u $elantan2 Johor2 Perak2 5eren##anu dan se a#ain&a! Se*atutn&a kedua-dua ruan# #eo#ra9i erkenaan tidak oleh disamakan dise a kan ti#a 9aktor! Pertama2 1alau*un di eri nama men#ikut ne#eri2 setia* dialek menem*ati ruan# &an# kuran# atau le ih2 la"imn&a le ih2 dari*ada ruan# #eo#ra9i *olitik! Misaln&a ruan# #eo#ra9i lin#uistik dialek Mela&u $edah terse ar sehin##a ke 5ai*in#2 iaitu aha#ian utara ne#eri Perak! $edua2 dalam ka1asan dialek 1ujud ka1asan su dialek dan ka1asan suMialek ini iasan&a disem*adani oleh kam*un# atau mukim! $eti#a2 sem*adan #eo#ra9i *olitik a#ak jelas teta*i sem*adan #eo#ra9i lin#uistik kadan#-kadan# jelas kadan#-kadan# tidak! Hal ini kerana ka1asan dialek kadan#-kadan# men#ikut sem*adan ne#eri teta*i oleh ju#a disela oleh hutian2 ukit2 #unun#2 *erairan2 ka1asan ahasa atau dialek lain dan se a#ain&a! 0erdasarkan ka1asan #eo#ra9i lin#uistik2 terda*at *el a#ai 8ara *em aha#ian ka1asan dialek #eo#ra9i di Mala&sia! Men#ikut Asmah 3+A@.: @,72 ka1asan dialek Mela&u di Mala&sia da*at di aha#ikan ke*ada tujuh kelom*ok utama2 iaitu kelom*ok arat da&a &an# meran#kumi dialek Mela&u di $edah2 di Perlis2 di Pulau Pinan# sehin##a ke aha#ian utara Perak 3dise ut ju#a 1ila&ah dialek $edah7L kelom*ok timur laut2 iaitu dialek Mela&u di $elantanL kelom*ok timur2 iaitu dialek

Mela&u di 5eren##anuL kelom*ok selatan2 &an# meran#kumi dialek Mela&u di Johor2 Melaka2 Pahan#2 Selan#or dan di aha#ian ten#ah dan selatan PerakL dialek Mela&u di Ne#eri Sem ilanL dialek Mela&u di Sa ah2 Sara1ak dan 0runeiL dan dialek Mela&u Oran# Asli2 Jakun dan 5emuan 9lu#a dikenali se a#ai 0eduanda atau 0iduanda7'@! 0erdasarkan *em aha#ian Asmah 3+A@.72 /MPP dikelaskan se a#ai salah satu %ariasi &an# terda*at dalam kelom*ok arat da&a atau dialek $edah2 &an# men8aku*iju#a ne#eri Perlis2 $edah dan se aha#ian Perak! Menurut lsmail 3+A?.7 ra#am dia9ek $edah D!!! str8t8hed the 1hole no9th-1estern 8oas9 o9 the Peninsula 9rom Pedis do1n south to /indin# in Perak2 in8ludin# Penan# lsland!D Bollins 3+A@@7 *ula men#utarakan klasi9ikasi dialek $edah &an# 1ila&ahn&a le ih esar dan meran#kumi *esisiran dan ke*ulauan ti#a ne#ara2 Mala&sia2 Indonesia dan 5hai! 0erdasarkan *em aha#ian esar dialek $edah2 Shui 3+A?+7 *ula mem aha#ikan %arian dialek $edah ke*ada ti#a! Menurutn&a di ka1asan utara2 men#tnm*iri sem*adan 5hai2 dialek $edah di*en#aruhi oleh ahasa 5hai2 khususn&a dari se#i se utan dan dialek inidikenalise a#aidialek Mela&u $edah *elat Siam! /i aha#ian timur *ula2 terda*at 8orak *ertuturan dialek Mela&u $edah &an# miri* ke*ada dialek $elantan dan dikenalise a#ai dialek Mela&u $edah *elat Pattaniatau 8aka* Pattani /i ka1asan *esisir &an# meli*uti ka1asan *amah2 3termasuk Pulau Pinan#7 meru*akan ka1asan dialek Mela&u $edah &an# kuran# di*en#aruhi oleh ahasa 5hai atau dialek Pattani! Oleh itu jika di andin#kan2 ahasa Mela&u &an# dituturkan oleh oran#-oran# di ka1asan ini le ih ersih dari*ada ahasa- ahasa Mela&u di daerah-daerah lain! 0ahasa Mela&u di ka1asan ini dikenali se a#ai ahasa $edah 3Shui 2 +A?+:)72 't selain dua dialek Mela&u Proto ini2 Grimes et al! 3+AA)72 men&enaraikan ju#a ti#a ahasa oran# Asli

di Semenanjun# Mala&sia &an# termasuk ke dalam rum*un ahasa Austronesia! 0ahasaahasa &an# dimaksudkan ialah ahasa oran# /uano 3sekitar Pontian $e8il72 oran# $anaQ 3sekitar Ma1ai7 dan oran# Seletar 3sekitar $ukuo2 Johor 0aharu dan Sin#a*ura7! A' Cakta &an# le ih *entin# dari*ada *emetiaan &an# di uat oleh keem*at-em*at *en#kaji ini ialah dialek Mela&u Pulau Pinan# 3*ulau7 dan ka1asan &an# ertentan#an den#ann&a termasuk dalam dialek $edah! Walau*un termasuk dalam *en#elasan dan ka1asan dialek $edah2 kesera#aman dialek Mela&u Pulau Pinan# tidaklah seratus *eratus sama den#an dialek $edah! Hal ini diakui oleh Asmah 3+ A?A: 67 a*a ila eliau men&atakan:DA diale8t ar8a need no9 ne8essaril& e uni9otm throu#hout! 2t 2s im*ossi le to eG*8t a s*a8e 8o%erin# se%eral thousand sQuare miles to sho1 a uni9ormit& at an& sin#le le%el o9 the lan#ua#e s&s9em! 5here are ounds to e di99er8n8es a9 a lo1er le%el o9 the s&s9em2 *a9ti8ularl& at the le%el o9 *honolo#&2 et1een the s*ee8h o9 one distri8t and that o9 another!D 0ahkan dialek Mela&u &an# dituturkan di Pulau Pinan# sendiri *un tidak ser8#am dise a kan 9aktor kerarujudan su dialek 3 erdasarkan mukim4daerah4kam*un# dan se a#ain&a7 dan 9aktor idiolek 38ara ertutur kendiri7! /i dalam aha#ian erikut akan dihuraikan dua kelainan lin#uistik2 iaitu se utan dan e era*a kosa kata2 &an# terda*at dalam /MPP di andin#kan den#an ahasa Mela&u standard 30MS7! 6!'!'!' $elainan se utan dalam /iIPP er andin# den#an 0MS 6!+!'!'lal $elainan se utan 4s4 di akhir kata Conem 4s4 dalam dialek Mela&u Pulau Pinan# dise ut se a#ai 4s4 jika mun8ul di

lin#kun#an a1al *erkataan ersuku kata ter uka dan tertutu* teta*i 9onem ini tidak A. 1ujud se a#ai 4s4 di akhir *erkataan ersuku kata tertutu*! Conem 4s4 di akhir kata dalam /MPP 1ujud se a#ai 4h4 sekiran&a didahutui oleh %okal 44 teta*i mun8ul se a#ai9ih4 3 un&i #elun8ur7 jika %okal &an# mendahului un&i 4s4 itu 4u4 atau 4a4i Jadual6!, $ese*adanan 9onem 4s4 0lilS dalam /MPP 6!+!'!' 3 7 $elainan se utan 4l4 di akhir kata Conem 4l4 datam dialek Mela&u Pulau Pinan# dise ut se a#ai lll jika mun8ul di lin#kun#an a1al *erkatiaan ersuku kata ter uka dan tertutu* teta*i 9onem ini tidak 1ujud se a#ai 4U di akhir *erkataan ersuku kata tertutu*! Conem 4l4 di akhir kata dalam /MPP akan di#u#urkan sekiran&a didahului oleh %okal 9tl teta*i mun8ul se a#ai lo&l atau 4a&4 3 un&i #elun8ur7 jika %okal &an# mendahului un&i 4U itu ialah lulalau lal! Jadual6!6 $ese*adanan 9onem 4l4 0MS dalam /MPP 0lrts /MPP 0MS /MPP 0MS /MPP Jika didahului4i4 Jika didahului4u4 Jika didahului4a4 ha is 4ha eh4 a#us 4 a#u&h4 eras 4 eRa&h4 keris 4kareh4 terus 4teRu&h4 ram*as 4Ram*a&h4 #ans 4#areh4 tikus Itiku&h4 atas lata&hl manrs 4maneh4 terjerumus 9tejeRumu&h4 jela as Iela a&h4 0trs /MPP 0MS /MPP 0t92s /UPP Jika didahului4i4 Jika didahului4u4 Jika didahului4a4 atil atel akul l ako&l ajal laja&l 8un#kil 48u*ke4 san##ul 4sa*#o&4 akal laka&l

*an##il 4*a*#e4 jam ul 4lam o&4 a1al la1a&l sam il 4sam e4 #omol 4#omo&4 asal lasa&l A, 6!+!'!' 387 $elainan se utan 9onem 4r4 Conem lrl dalam dialek Mela&u Pulau Pinan# dise ut se a#ai 4R4 jika mun8ul se a#ai an##ota *ertama suku kata ter uka dan an##ota akhir suku kata *ertama tertutu*! /alam kes kedua la"imn&a %okal *e*et 4e4 disisi*kan sele*as 4W! Jadual6!) $ese*adanan 9onem 4r4 0MS dalam /IIPP 3i7 0MS /MPP 0MS /MPP /ia1al suku kata ter uka /i akhir suku kata tertutu* aru T aRuW kerja TkeRejal VFata lRajal ter it TteRe itFW rak&at TRa;&atFW terkam TteRekaml rumah IRumdhW erkas I aReka&hW 4r4 di akhir suku kata *ertama dalam *erkatiaan ti#a suku kata di#u#urkan! Suku kata *ertama oleh jadiju#a im uhan a1alan:Jadual6!? $ese*adanan 9onem 4r4 0MS dalam /iIPP 3ii7 0MS /MPP /iakhir kata suku kata *ertama #er#asi 4#e#asi4 mer*ati lme*atil *ermatan# 4*emata*4 er8aka* 4 e8aka*4 ersilat 4 esilaU

termakan 9temakan4 tersila* 9tesila*4 *erjalanan l*eialananl 4r4 di akhir *erkataan ertukar menjadi TA+! La"imn&a %okal &an# mendahului un&i TAW itu disen#aukan:A6 Jadual6!@ $ese*adanan 9onem 4r4 0MS dalam /MPP 3iii7 @!+!'!'3dl Sin#katan Sin#katan suku kata dan 9onem Sin#katan ermakna ke*endekan *erkataan aki at ter*oton#n&a aha#ian- aha#ian dalam *erkataan itu! 0aha#ian &an# di*oton# mun#kin suku kata atau 9onem! $e an&akan kata &an# ter*oton# menjadi *erkataan ekasuku kata.o! Walau*un terda*at han&a sedikit sin#katan dalam /MPP2 teta*isin#katan ini men##am arkan keunikan dialek ini! Antara sin#katan &an# dimaksudkan ialah:'t Setar dalam *erkataan Alor Setar! Se%rraktu men&e ut nama Alor Setar2 Lo#an 3+@6+: 6a7 men&atakan Fthe 1ods in 8ommon *ronun8iation ar8 *honeti8all& united & *lr8in# the a1nt on the o and smetimes omittin# the r 1hile the 9inal a te8ei%es the a ru*t a8ent 1ith a naso#nttural tone!D FD Selain ke8enderun#an merin#kaskan *erkataan2 *emendekan ke*ada kata-kata ekasuku kata 3 ersuku kata tun##al7 mun#kin dise a kan *en#aruh ahasa 5hai &an# mem*un&ai an&ak *erkalaan ersuku kata jenis ini 3Shui 2 +A?+: )+S.L A dul $arim2 +A?': +W+O6l! 0MS /MPP /iakhir kata Ejaan Eiaan Conemik Se utan air a&ak la&aQl la&)eI

*asrr *asiak 4*asi&aQ4 T*asii6AW 9ikir *ikiak l*iki&aQl T*ikii )eW esar esak 4 asaQ4 T es6Al hin#ar hin#ak 4hi#aQ4 lhin)el setar setak 4setaQ4DF Tset92eW tidur tidok 9tidoQ4 ltid)9l n&rur n&iok l*i&oQl lCii)el 8u8ur 8u8ok 48u8oQ4 T)u))t *an8ur *an8ok 4*an8oQ4 T*an))tW A) = Jadual6!A Sin#katan dalam /MPP 3i7 0i2ts Sinskatan dalam /MPP man mal *er#i oi lnl nl itu tu4nu dia de dia ini de ni dia itu de tu tentanQ4di tan# ikut kot duduk dok sudah dah a*a uat a1at

tidak tak4dak hendak nak a anQ anQ kakak kak a*a *ak datok tok *elihara Plera Sin#katan ju#a oleh erlaku terhada* ran#ka* %okal2 terutaman&a ran#ka* %okal &an# memiliki hiatus.+2 a*a ila salah satu %okal di dalam ran#ka* %okal terse ut di#u#urkan dan %okal &an# tin##al men#alami *eru ahan se utan! Antara 8ontoh sin#katan aki at *r8rses &an# dimaksudkan di erikan didalam 8ontoh erikut:Jadual 6!+( Sin#katan dalam /MPP 3ii7 0its /MPP Eiaan Conetik Eiaan Conetik kuala Tku1alaW kola lkolal kuasa TkuDasaW kosa IkosaJ ia1ak T iia1a;W e1ak T e1a;W sia*a Tsija*aW sa*a lsa*al iasa T ijasaW esa I esaW :DilDD++;hll99D99DYii:9lDY2Hri99iiD-F2FY rDDYi:i::i:H #i2i5il-99 PiiY.:F2r2HLL2 +AA?: A'7! Sin#katran ju#a erlaku terhada* nama khas dalam /MPP! Sehu un#an den#an hal ini Lo#an 3+@6+ : )(7 men&atakan:D!!! 1ords ar8 mu8h 8om*ressed2 the s&lla les ein# *r8noun8ed in a sho9t a ru*t manner2 and the same ha it a**ears in the 8ontra8tion o9

*ol&s&lla i8 Mahomedan names2 Ma 9or Mahamed2 Mot 9or Mahmud2 SmeF9or lsmail J8!D 0e era*a 8ontoh sin#katan nama khas di8atatkan di dalam jadual erikut:Jadual 6!++ Sin#katan dalam /MPP 3iil7 0MS /MPP ahmad mat esah 8ah ismail meF4mail iaa9ar *a kalsom i i 8om i 6!'!'!. $elainan kosa kata /MPP er andin# den#an 0MS 6!+!'!. 3a7 Perkataan khusus dalam /MPP 5erda*at *erkataan khusus dalam dialek Mela&u $edah &an# mun#kin tidak terda*at dalam dialek-dialek Mela&u &an# lain! /i sini di8atatkan *erkataan &an# dimaksudkan dan 8ontoh *en##unaann&a! 3+7 A1at men#a*a atau se a a*a A1at han# kena uan# kerja; 3Men#a*a a1ak di uan# keda;7 A1at kereta*inilam at; 3Men#a*a kereta a*i inilam at;7 A1at tak uat; 3Men#a*a tidak di uat;7 A@ 3'7 /ok: meru*akan sin#katan ke*ada duduk dan oleh mem a1a makna duduk2 meneta*2 sedan#2 dalam aksi atau kedudukan Han# dok tan# mana; 3A1ak tin##al di mana; 3meneta*77 Mailah dok tan# ni! 3Marilah duduk di sini 3duduk77! Sa&a dok makan masa dia mai! 3Sa&a sedan# makan se1aktu dia datan#

3dalam aksi77! Pi mai *i mai dok tan# tu ju#ak! 3Per#i alik2 *er#i alik di situ ju#a 3dalam kedudukan77! 3.7 /an: ermakna sem*aUada masa dan jika di#andakan menjadi Fdan-danF ermakna masa itu ju#a! Sa&a tak dan nak alik hari ni kot! 3Sa&a tidak sem*at *ulan# hari ini a#akn&a7! $alau ikut hati dan-dan tu ju#ak aku nak alik! 3$alau ikutkan hati rnasa itu ju#a aku hendak alik7! 3,7 La: ermakna sekaran#! $alau uleh sa&a mau enda tu la ni ju#ak! 3Sekiran&a da*at sa&a mahukan enda itu sekaran# ju#a7! 367 Sat ermakna sekeja*2 sekejaCsekeja* 3 erulan# kali72 sekeja* tadi! 5un##u sat no! 35un##u sekeja* &a7! Sat-sat dia mai! 3Sekeja*sekeja* dia datan#7! /ia aru *isat-sat ni! 3/ia aru *er#isekeja* tadi7! 3)7 $ot: ermakna aran# kali! /ia jatoh sat ni kot! 30aran# kali dia jatuh sekeja* tadi7! AA Manalah tau kot-kot ada oran# suka kat 8ek! 3Manalah tahu mun#kin ada oran# &an# sukakan sa&a7! 3?7 La#u: ermakna ma8am4se*erti! Han# uat la#u ni! 3A1ak uat ma8am ini7! La#u nitak s&oklah! 3$alau ma8am initidak seronoklah7! 0erdasarkan huraian kosa kata dan se utan dialek Mela&u Pulau Pinan# di dalam aha#ian ini maka da*atlah dikatakan aha1a ra#am dialek Mela&u Pulau Pinan#

meru*akan salah satu ra#am ahasa &an# 1ujud di Pulau Pinan# *ada masa dulu dan sekaran#! Walau*un ra#am ini kelihatan er e"a den#an ahasa Mela&u aku2 ra#am ini ertara9 dialek kerana *enutur ra#am ini masih men#on#si 8iri salin# ke9ahaman den#an *enutur dialek Mela&u lain &an# ada di Mala&sia! 6!'!. 0ahasa Mela&u asahan Ne#eri-ne#eri Selat Se a#aimana &an# din&atakan ahasa Mela&u asahan ialah ahasa atau dialek Mela&u &an# di#unakan se8ara lisan atau ertulis oleh suku kaum &an# er e"a se1aktu komunikasi ke ahasaan! 0ahasa atau dialek Mela&u ini mem*erlhatkan *en#aruh sosial 3dalam hal ini latar elakan# etnik7 *enutur &an# men##unakann&a! Ra#am ini1ujud dise a kan kedatan#an imi#ran ke Pulau Pinan#! $edatan#an oran# 0arat ke Nusantara me1ujudkan ahasa Mela&u lisan atau ertulis &an# di*en#aruhi 3sekuran#-kuran#n&a dari se#i se utan7 sea1al a ad ke! +?! Misaln&a dalam uku &an# ditulisn&a2 Ru&ll 3+)+'7 3Bollins2 +AA@: ,'-,.7 men#utrarakan 8ontoh kolum sejajar a&at ahasa 0elanda den#an ahasa Mela&u 3 ahan ini di#unakan se a#ai ahan *em elajaran di kalan#an *e#a1ai 0elanda &an# datan# ertu#as ke Nusantara7! Antara 8ontoh a&at ahasa Mela&u &an# mem*erlihatkan *en#aruh se utian 0elanda den#an terjemahann&a dalam ahasa In##eris ialah:3+7 D an#-on la udak 2 da#-an lsmi AllahD D1ake u*2 o&s2 in the name o9 GodD 3'7 D ai8k *lahan#2 dFjan#an *ltsiakan *intu kama de u*an ja drahamD Dkno8k #entl&L donFt r8ak the door do1n or &ouFll e tined in 8ashD /isertasi Lo1 3+@')7 ju#a menunjukkan *en#aruh &an# sama! Misaln&a untuk nama *adi *ulut Lo1 3+@'): A,7 men&atakan aha1a:F!!! *ooloot etam2 *ooloot #alah2 ri*en in 6 months! Poolat #har8o2 *oloot kilah2 *ooloot santan2 *ooloot salam ar ni on#2 *ooloot

koo8hin# likat2 *ooloot #adin#2 *ooloot #unton#alo2 *oolat na#a ilei2 *ooloot kajan#2 Wloot si**at2 *ooloot indan2 *oloot seku**al2 i*en in ? months!D /a9am 9a*oran Lo#an men#enai Pulau Pinan# dalam 5he Joumal o9 the lndian Ar8hi*ela#o se*anjan# a ad ke-+@ terda*at an&ak sekali *erkataan Mela&u2 khususn&a nama tem*at2 dieja men#ikut se utan ln##eris2 8ontohn&a $uala Muda dieja Kualla Moodoo2 $edah dieja Kueda2 $dah2 Sun#ai /ua dieja Soon#h& /ua2 5eluk 0ahan# dieja 5alla 0ohan#2 dan se a#ain&a! Selain *en#aruh In##eris2 *ada a ad ke-+@ dan ke-+A ahasa Melr&u ju#a di*en#aruhi oleh oran# India! Menurut *emerhati a1al2 um*aman&a Leith +(+ 3+@(,7 ham*ir semua *endatan# lndia terdiri dari*ada kaum Bhulia!.' Sekiran&a diteliti dida*ati aha1a terda*at satu la#i istilah2 &akni $lin# &an# di#unakan merujuk ke*ada oran# India Selatan lslam &an# datan# dari Madras dan Pantai Boromandel ini! lstilah $lin# erasal dari*ada istilah kalin#a &an# *emah dise ut dalam Sejarah Mela&u dan telah di#unakan untuk merujuk ke*ada oran# India Selatan se8ara umum *ada "aman Melaka! lstilah Bhulia *ula erasal dari*ada istilah Bhola dan merujuk ke*ada oran# India Selatan lslam &an# datan# dari Pantai Boromandel! Walau a#aimana*un2 dise a kan ke an&akan oran# India Selatan &an# a1al datan# dari Pantai Boromandel maka istilah Bhulia telah di#unakan untuk merujuk ke*ada semua oran# lndia lslam! Walau a#aimana*un2 a*a ila semakin ramai oran# India datan# dari aha#ian ten#ah dan *antai arat India2 maka istilah $lin# di#unakan men##antikan Bhulia dalam konteks rasmi ennula dari tahun +@?+ sehin##a +@@+! $edatan#an oran# India Hindu kemudian men&e a kan istilah $lin# ju#a di#antikan den#an istilah 5amil untuk merujuk ke*ada oran# lndia lslam dan Hindu 3Cujimoto2 +A@@: .(-.+7!

Peda#an# 5amil lslam dari Pantai Boromandel dikenali se a#ai llla*aiatau La Go9on#an La

ai!

ai &an# ka&a ialah oran# Maraka&ar &an# ramai terda*at di A8heh2

Me9aka dan $edah! A*a ila Pulau Pinan# di uka2 ramaioran# Manka&arJr*indah dari $edah dan Melaka ke *ulau ini! Golon#an ini &an# erkah1in den#an 1anita Mela&u tem*atan atau anak-anak mereka &an# dilahirkan di Mala&a di#olon#kan u 5eda*at ju#a *endatan# dari lndia Utara &an# dise ut 0en##ali! Menurut Sandhu 3+A)A: '.)7 1alau*un *em aha#ian ke*ada India Selatan dan Utara ini nam*ak mudah2 se enam&a *em aha#ian etnolin#uistik *enduduk India di Mala&a le ih kom*leks! Hal ini kerana ham*ir semua kum*ulan etnolin#uistik dari lndia terda*at di Mala&a! Antara kum*ulan etnolin#uistik India &an# terda*at di Mala&a *ada tahun +A'+ hin##a +A6? ialah oran# lndia Selatan 35amil2 5elu#u2 Mala&ali2 dan lain-lain72 dan oran# lndia Utara 3Sikh2 Punja i2 Pathan2 0en##ali2 Gujarati2 Mahratta2 Sindhi2 Raj*ut dan Maruari2 dan Parsi72 dan kum*ulan oran# lndia &an# lain! Pada a1al a ad ke!'(2 oran# lndia di Pulau Pinan# ju#a terdiri dari*ada dua kate#ori lain2 iaitu askar4se*oi &an# dihantar untuk erkhidmat di Ne#eri-Ne#eri Selat dan anduan &an# didatan#kan dari 0an#kahulu sele*as Perjanjian ln##eris 0elanda *ada tahun +@',! Askar dan anduan ini sudah *asti tidak terdiri dari*ada satu kum*ulan etnolin#uistik sahaja! $um*ulan anduan ini ju#a mem*er8e*atkan kadar *ertum uhan Ja1i Peranakan a*a ila mereka men#am il ke*utusan meneta* di Pulau Pinan# sele*as menda*at keam*unan dari*ada kerajaan lndia! +(' se a#ai Ja1i.. 0ukan2 Ja1i Pukan4Pekan atau Peranakan! Ja1i 0ukan atiau Ja1i Pukan4Pekan ermaksud oran# lslam asin#4 ukan Mela&u &an# meneta* di andar!

lstilah ini di#unakan oleh oran# Mela&u untuk merujuk ke*ada oran# lslam &an# lahir hasil *erkah1inan oran# India lslam den#an 1anita Mela&u atau oran# lslam &an# dilahirkan di Mala&a oleh i u a*a India lslam! lstilah Ja1i Peranakan kemudiann&a men#am il tem*at Ja1i Pekan a*a ila #enerasi keti#a #olon#an ini mun8ul! Peranakan ennaksud lahir tem*atan dan erdarah 8am*uran Mela&u 3Cujimoto2 +A@@: ,+- ,'+! Kran# India lslam &an# men#ah1ini oran# Ja1i Peranakan atiau oran# Mela&u la"imn&a menda9tarkan anak-anak mereka se a#ai Ja1i Peranakan2 manakala #enerasi keti#a *ula dida9tarkan se a#ai Mela&u! Walau*un 5amil meru*akan ahasa i unda *en#un#si India Selatan ini2 ke an&akan mereka oleh er ahasa Mela&u!s /i kalan#an Ja1i Peranakan2 ahasa Mela&u dituturkan se a#ai ahasa i unda ermula dari*ada #enerasi *ertama! Walau*un anak-anak Ja1i Peranakan oleh er ahasa 3memahami atau menuturkan7 5amil2 dise a kan ahasa i unda mereka ialah ahasa Mela&u dan sistem *endidikan rendah mereka erlan#sun# di sekolah %emakular Mela&u maka #enerasi kemudian Ja1i Peranakan ke an&akann&a semakin kuran# memahami ahasa 5amil! s Istilah Ja1i se8ara khusus dalam ahasa Meta&u ersan#kut *aut den#an a#ama lslam! Misaln&a di kalan#an oran# Mela&u terda*at un#ka*an masuk ja1i &an# ermakna er9thatan dan akti%iti ini meru*akan salah satu akti%iti &an# 1aji 4mesti dilaksanakan a*a ila seseoran# memeluk a#ama lslam! Se8ara khusus istilah ja1i ermaksud aksara &an# di#unakan untuk menulis ahasa Mela&u di Mala&sia2 Sin#a*ura2 0runei dan 5hailand Selatan! lstilah ini kemudian diluaskan maknan&a untuk merujuk ke*ada dua *erkara! Pertama2 isti9ah ini dikaitkan den#an ahasa &an# men##unakan aksara ja1i dan den#an demikian 1ujudlah istilah ahasa Ja1i2 $edua2 istilah ini ju#a di#unakan untuk merujuk

ke*ada a#ama *enutur i unda ahasa &an# men##unakan aksara erkenaan2 iaitu a#ama lslam dan den#an demikian 1ujud *ula istilah masuk ja1i atau dalam kata lain masuk lslam! 0erdasarkan keduadua *erlRaitan di atas dan dise a kan a#ama lslam sudah dijadikan se a#ai jati diri *enutur ahasa ter0e ut2 maka tidak salah jika oran# lslam 3termasuk Mela&u7 dirujuk se a#ai oran# Ja1i 3Nodah2 s+A AA:@S@)7! $e1ujudan *enterjemah 5amil untuk menterjemahkan surat er ahasa In##eris ke ahasa Mela&u telah di8edtakan oleh Peter Cloris *ada a ad ke-+?! Menurutn&a se1aktu ka*alIRa*al *ertama E4!B! ti a di Patani *ada tahun +)+' e era*a oran# naik ke ka*al sekali la#i2 antara mereka ada oran# Bhatti TBetiW untuk menterjemahkan surat Raja ke dalam ahasa Malusia TMela&uWL dan sele*as *er in8an#an men#enai *em ukaan surat itu2 di*ersetujui aha1a mereka *atul mem ukan&a2 dan2 sele*as menterjemahkann&a dan menerima e era*a hadiah2 mereka *ulan# ke *antai 3Gallo*2 +S,: '@7! +(. /i se alik *en##unaan ahasa Mela&u di kalan#an Ja1i Peranakan2 *en#aruh lndia terhada* *en##unaan ahasa Mela&u ju#a tidak oleh dina9ikan! Menurut Cujimoto 3+A@@:+)A7:DGeor#eto1n Mala& 1as str8n#l& in9luen8ed & 5amil s*akers2 aN the Mala& s*oken in Penan# and in the northem s9a9es o9 Mala&a r8mains distin8tl& di99er8nt 9tom the Mala& o9 the southem re#ion2 1her8 Indian in9luen8e has een r8lati%el& sli#ht! Pa9ti8ularl& in Geor#eto1n2 Mala& 1as s*oken 1ith a stron# 5amil a88ent2 and there has een a #reater admiGture o9 5amil 1ords in the Mala& lan#ua#e!D Pen#aruh ahasa 5amil terhada* ahasa Mela&u dari se#i lin#uistik melahirkan

sejenis ahasa ka8ukan &an# dise ut ahasa *ijin! 0ahasa *ijin ialah sejenis ahasa &an# di#unakan dalam konteks *ertem un#an manusia &an# datan# dari*ada latar elakan# kaum atau keturunan &an# er e"a2 terutama di *asar atau *usat *ernia#aan! /ikatakan aha1a *en##una ahasa *ijin la"imn&a mem*un&ai latar elakan# *endidikan sekolah &an# a#ak rendah! 0ahasa jenis ini mem*erlihatkan 8am*ur aduk sistem2 sekuran#-kuran#n&a dua ahasa! Misaln&a di Mala&sia2 ahasa Mela&u *asar meru*akan ahasa *ijin &an# men#a8ukkan ahasa Mela&u den#an ahasa 5amil atau ahasa Bina dan mem*amerkan Grm*ur aduk k8a kata dan struktur ahasa- ahasa &an# terli at! 0ahasa *rjin Mela&u 5amil mem*erlihatkan *en#aruh se utan un&i- un&i retro9leks T)@W dan Tt@Wdalam se utan *en##unan&a 3Mashudi2 +A?+7! Walau*un ahasa *ijin meru*akan ahasa &an# tidak sta il2 statusn&a oleh eru ah jika ahasa ini sudah mem*un&ai *enutur i undan&a sendiri! Sekiran&a keadaan ini erlaku maka ahasa *ijin dian##a* telah menjadi ahasa kreol! +(, Rosmali"a 3'((':,?-)(7 *ula men#emukakan 8ontoh *en#aruh ahasa 5amildalam kosa kata *an##ilan kekeluar#aan di kalan#an mas&arakat Ja1i Peranakan di Pulau Pinan#! Antara 8ontoh kosa kata &an# dimaksudkan ialah a99a dan a untuk a*a2 tok atta2 tok a2 dada2 tok 8a8a2 a**a2 nana2 radhak2 mama2 atta2 dan nana maikan untuk datuk2 nani2 mamak2 dan nana untuk nenek2 a8i2 na2 dan akka untuk kakak2 nana2 ane2 dan anen untuk a an#2 tam i untuk adik2 khala2 8a8i2 *erima2 dan 8enimma untuk i u saudara se elah i u dan a*a2 8a8a2 mamu2 dan mamak untuk a*a saudara se elah i u2 *eriatta2 8inatta2 8a8a2 mamu2 mamak dan nana untuk a*a saudara se elah a*a2 maahi2 maF8i2 maini2 a8i untuk kakak i*ar2 ma8an2 ma8a dan nana untuk a an# i*ar2 dan se a#ain&a! Selain oran# India lslam2 ke1ujudan oran# Ara dan *eranakan Ara ju#a telah

mem*en#aruhi ahasa Mela&u diPulau Pinan#! Oran# Ara datan# ke Pulau Pinan# se8ara lan#sun# atau tidak lan#sun#! Pada a ad ke!+A hin##a a ad ke-'( terda*at oran# Ara &an# datan# se8ara lan#sun# ke Pulau Pinan# dari Mekah2 Hadramaut2 lraQ2 dan Eaman! /i sam*in# itu terda*at ju#a oran# Ara &an# datan# ke *ulau ini se8ara tidak lan#sun# menerusi A8heh2 Sin#a*ura dan India2 khususn&a Gujerat 3Omar2 +A?@:'+! 0er e"a den#an oran# India lslam2 oran# Ara &an# lahir di ne#ara Ara dikenali se a#aiAra Ne#eri2 ukan *eranakan! Ean# dikenali se a#ai *eranakan Ara ialah keturunan Ara &an# lahir di sini 3tem*atan7! Walau*un di kalan#an oran# Ara &an# konser%ati92 anak *erem*uan disekat dari*ada erkah1in den#an orMrn# ukan Ara 2 di Pulau Pinan# komunitin&a le ih li eral a*a ila *erkah1inan di kalan#an mereka ukan sahaja erlaku den#an 1anitra Mela&u tem*atan malah den#an 1anita Bina dan an#sa lain! Malah di kalan#an oran#-oran# tua Ara ju#a 8enderun# men#amalkan *oli#ami 3Omar2 +A?@: +'+! +(6 0er e"a den#an oran# lndia lslam ju#a2 oran# Ara di Pulau Pinan# san#at kuat men#ekalkan identiti Ara mereka! Misaln&a dari se#i ahasa2 oran# Ara se8ara umum dan oran# lelaki Ara &an# erumur se8ara khusus2 da*at ertutur dalam ahasa Ara ! Anak lelaki mereka ke an&akann&a dihantar *ulan# ke ne#eri Ara untuk menda*at *endidikan! 0ahasa Ara akan di#unakan se*enuhn&a a*a ila terda*at kesem*atan er uat demikian! Pen#ekalan dan *en##unaan ahasa Ara dalam domain seharian dilakukan untuk menjamin *en#ekalan identiti Ara ! Walau a#aimana*un2 dise a kan ahasa Mela&u meru*akan ahasa *ertama &an# dituturkan se8ara ta ii di rumah2 maka se8ara umum oran# Ara di Pulau Pinan# ju#a ersi9at d1i ahasa! 0ahasa Mela&u *ertuturan di kalan#an mereka ialah dialek Mela&u Pulau Pinan# den#an *en#aruh Ara ! Bontoh erikut mem*erlihatkan kosa

kata ahasa Mela&u &an# menda*at *en#aruh ahasa Ara 3Omar2+A?@F!+'-+.7! Jadual 6!+' Bontoh koea kata 0MS &an# menda*at *en#aruh Ara 0MS 0ahasa ilela%u *ensaruh Ara a*a 1alid4 a ah emak umrnl kakak ukhti a an# akho&a a*a saudara4*ak 8ik ami emak saudara4 mak8ik amati aiUsihat khir duiU1an# 9ulus teh shahie ko*i Qhaha1a sa%a4aku ana a1ak anta4ente selamat datano ahlan sila lad"al datuk lelaki iiddi datuk oeremouan iiddah Sum er: di*etik dan diu ah suai dari*ada Omar Carouk Shaeik Ahmad2 +A?@2 F5he Ara s in Penan#2D didalam Mala&sia in Histor&2 3<ol! UUl2 No! '2 /e8em er +A?@72+.! +() Jika oran# India dan oran# Ara telah me1arnaidialek Mela&u Pulau Pinan# den#an ahasa mereka2 kedatan#an oran# Gina ke Pulau Pinan# ju#a menin##alkan kesan

&an# mendalam terhada* ahasa Mela&u! Hal ini kerana komuniti ini telah metahirkan sejenis kreol ahasa Mela&u &an# dise ut kreol.6 Mela&u 0a a! Menurut Pur8ell 3+AA?: ))-)?7 #olon#an 0a a meru*akan oran# Bina &an# dilahirkan di Ne#eri-Ne#eri Selat dan dian##a* ukan oran# Bina tulen! Mereka dikatakan eri ukan oran# Mela&us atau i u ka8ukan! Anak-anak mereka di esarkan men#ikut 8ara kehidu*an se elah a&ah 3Bina7! Golon#an ini men#an##a* mereka ukan oran# Bina tulen dan ada se aha#iann&a en##an men#akui mereka oran# Bina teta*i se alikn&a mendak1a mereka oran# *uteh atau rak&at 0ritish! Walau a#aimana*un2 *ada masa &an# sama mereka mentaati se*enuhn&a tandHtanda luaran seoran# Bina! /i Melaka misaln&a2 keturunan 0a a men#amalkan hidu* 8ara oran# Bina &an# disesuaikan den#an unsur Mela&u dan tem*atan &an# lain! 0ahasa kreol Mela&u 0a a meru*akan %ariasi ahasa Mela&u kerana ahasa su stratum atau ahasa dominann&a ialah ahasa Mela&u! Walau*un kreol ini meru*akan kreol Mela&u2 ukan semudah itu oran# Mela&u da*at memahami ahasa ini! Menurut Shella ear 3+A+.7 *er e"aan ahasa iniden#an ahasa Mela&u erlaku dise a kani O 0ahasa kreol ialah sejenis ahasa &an# erkem an# dari*ada ahasa *ijin! $eduadua jenis ahasa ini meru*akan ahasa ka8ukan2 &akni ahasa &an# mem*erlihatkan 8am*ur aduk dua ahasa 3teMama kosa kata dan struktur7! Se a#aimana &an# din&atakan se elum ini ahasa *ijin dian##a* se a#ai ahasa ka8ukan &an# etum manta* sementara ahasa kreol *ula ahasa kaorkan &an# sudah manta* kerana kr8ol sudah mem*un&ai komuniti *enutur teta* &an# menjadikann&a se a#ai sa hasa i unda 3Noriah2 '((.:6@7! Mun#kin &a mun#kin ju#a uian 1anita Mela&u se a ke an&akan oran# Mela&u telah memeluk a#ama lslem dan dalam ke an&akan kes kah1in 8am*ur di Mala&sia menunjukkan aha1a *en#aruh

se elah i u le ih kuat dari*ada se elah a&ah! Mun#kin &an# dimaksudkan den#an Mela&u dalam hal ini ialah salah satu an#sa Austroneeia! MenurutA dur-Ra""aQ 3'((+: .7 *ada a ad ke-+@ Pulau Pinan# menjadi *usat *erda#an#an ham a a di dan ham a a di dari seluruh Nusantara2 termasuk Mela&u2 0atak2 Ja1a dan an#sa lain di!iual- eli di *ulau ini! Ham a a di &an# *alin# laku atau di#emari ialah #adis dan *emuda dari Pulau Nias2 *antai arat Sumatera! Gadis,adis Nias mem*un&ai *asaran &an# tin##i kerana ke8antikan dan ke8erahan kulit mereka! Se aha#ian esar #adis ini di eli dan dikah1ini oleh *eda#an# Bina! /a*atlah dikatakan dalam tu uh an&ak oran# Bina Mela&u di *esisir timur Sumatera dan Mala&a men#alir ju#a darah 0atak dan Nias2 sekali *un sukar meneliti salasilahn&a! Seseten#ah keturunan Bina Selat atau 0a a N&on&a ialah hasil *erkah1inan 8am*ur ini! Hal ini di*erkuat den#an *er*indahan seseten#ah keluar#a Bina Peranakan dari Medan ke Pulau Pinan#! +(? 3+7 terda*at *erkataan Bina &an# tidak diketahuioleh oran# Mela&u2 3'N dise a kan 0a a tidak oleh men&e ut *erkataan Mela&u den#an etul2 dalam seseten#ah kes mereka men#u ah se utan terse ut sehin##a menjadi*erkataan asin# ke*ada oran# Mela&u2 3.7 *eri ahasa Bina di#una se8ara meluas2 dan 3,7 *em entukan a&atn&a er e"a den#an a&at ahasa Mela&u! Se a#ai 8ontoh dikemukakan e era*a a&at mudah ahasa kreol Mela&u 0a a.? den#an *adanan a&at didalam ahasa In##eris:3+7 Ee suka laisem an#! He likesto 8onto here and#ossr*!

3'7 $elia&kelia*2 ee naik an#in! Sli#htl& *ro%oked2 he #ets an#r&! 3.7 Gua tan ee sam*ai#ua kFee #eram! I1aited 9or him till I #ot an#r&! 3,7 Oo-1a=$najeet2 ee *asan# kuat! Wo12 toda& 9ie dresses st&lishl&= Jelas aha1a 1alau*un kreol 0a a meru*akan sejenis ra#am ahasa Mela&u2 kita ter*aksa men#amati ahasa ini den#an teliti untuk memahami makna ujarann&a! t? Bontoh di*etik dari*ada htt*:44theoenanQ9ile!m% ra%enet!8om4n%on%aX'('+!htm +(@ Hal ini semakin sukar kerana kosa katia dalam ahasa ini mem*un&ai an&ak makna dise a kan jumlah kosa katan&a &an# terhad! /alam ahasa kreol Mela&u 0a a2 *erkataan Bina &an# di#unakan diam ildari*ada ahasa Hokkien! Se a#ai8ontoh *erkataan kata #anti nama diri *ertama dan kedua men##unakan *erkataan Bina2 iaitu #oa untuk sa&a dan lu untuk a1ak2 manakala kata #anti nama diriketi#a men##unakan *erkataan Mela&u2 iaitu dia! Selain 8ontoh di atas2 *erkataan Bina &an# masih dikekalkan dalam ahasa ini ialah *erkataan*erkataan untuk merujuk ke*ada hu un#an sanak 3ke an&akann&a tidak etul se utann&a2 se*erti datuk dise ut n#kon# 3se*atutn&a kon#72 kakak dise ut 9a89ii 3se*atutn&a toa-8hi72 a*a saudara dise ut im*k 3se*atutn&a *eh72 adik a*a dise ut in8hek 3se*atutn&a 8hek7 dan suami kakak dise ut 8hau 3se*atutn&a 8hiahu772 *eralatian rumah tan##a 3se*erti loten# 3dari*ada 3lau-ten#72 tan#lun# 3dari*ada ten#Flion#72 9eko 3dari*ada te-ko772 u*a8ara kea#amaan2 dan idea-idea a strak! /ari se#i a&at *ula2 terda*at ke8enderun#an ke arah sintaksis Bina2 misa9n&a ada*tasi *en##unaan *erkataan *un&a untuk e dalam ahasa Hokkien telah mem entuk a&at se*erti D/ia *un&a mak- a*a ada dudok makan do s lah

*un&a mejahD 3i u dan a*an&a sedan# duduk makan dimeja se elah7! /ari*ada huraian di atas jelaslah aha1a kreol Mela&u 0a a2 sama se*erti ra#am lain &an# terhasil aki at *er8am*uran antara dua ahasa! Ra#am-ra#am ini semuan&a telah men#aki atkan ke1ujudan *el a#ai %ariasi dalam ahasa Mela&u &an# di#unakan di Pulau Pinan# darise#isinkroniUdiakronik dan lisan4 ertulis! /ari*ada huraian di atas ju#a da*attah dirumuskan aha1a aki at kedatan#an oran# luar2 khususn&a oran# India2 Bina dan Ara 2 1ujud kelom*ok Mela&u Pulau Pinan# hasil *erkah1inan 8am*ur antara oran# Mela&u den#an kelom*ok-kelom*ok +(A terse ut! Hal ini sesuai den#an *andan#an Harue& 3+A,): ''7 &an# men&atakan aha1a oran# Mela&u moden:D !!! ate %er& 9ar 9r8m ein# o9 *ure lood! 5her8 is a madRed *h&si8al ran#e 9rom the taller *eo*le o9 $elantan to those o9 the southL the 8e*hali8 indi8es di99er 1idel&! 5here has een an in r8edin# 1ith the Ara s 9rom the Hadramaut2 5he A8hinesQ 9he Sramese2 the Gujeratis2 and the 5amils - 1ith the latter es*e8iall& in old Mala88a aN modem Penan#! ln $edah and the no9th #enerall& there is an in9usion 9rom Siam! 5here are se%eral settlements 9rom Sumatra2 1hi8h is the traditional *la8e o9 ori#in o9 their *eo*le a8nrdin# to the Mala&s themsel%es!D 6!. Rumusan 0erdasarkan huraian di dalam a ini maka da*atlah di uat rumusan aha1a *ada a ad ke-+@ dan ke-+A terda*at an&ak ra#am ahasa Mela&u &an# 1ujud di Pulau Pinan#! /i sam*in# ra#am tulen &an# sedia ada dalam ahasa Me9a&u2 ra#amra#am ini terhasil aki at kedatan#an imi#ran dari ne#eri lain di Mala&sia atau dari ne#ara luar lain! Se a#aimana la"imn&a dalam se uah ne#ara multi ahasa2

ke1ujudan 9enomena aki at *ertem un#an ahasa sukar dielakkan! /en#an demikian 1ujudlah ju#a ra#am-ra#am ahasa hasil *er8am*uran ahasa- ahasa &an# erlainan! Caktor utama &an# me1ujudkan ra#am ahasa ka8ukan dalam sese uah mas&arakat ialah *ertem un#an antara ahasa &an# er e"a! Pertem un#an ahasa ukan sahaja erlaku aki at ke1ujudan ahasa- ahasa &an# er e"a dalam sese uah ka1asan malah di#alakkan la#i oleh *erkah1inan 8am*ur di kalan#an ++( *enduduk! 0auran *enduduk men#aki atkan *em entukan uda&a &an# kom*leks teta*i dise a kan latar elakan# *enduduk &an# *el a#ai2 mas&arakat kom*leks ini ter*aksa ertoleransi dalam amalan uda&a! Menurut Mahani 3'((':'@-.+7 1ujud 9enomena men8am*uradukkan *era&aan a#ama dan ju#a *erlakuan jena&ah di kalan#an *el a#ai kaum di Pulau Pinan# *ada a ad kH+A! Hal &an# sama tidak terke8uali ke*ada amalan er ahasa! /en#an demikian di sam*in# *en##unaan dialek Mela&u Pulau Pinan# &an# tulen lahirlah *el a#ai ra#am ahasa Mela&u erdasarkan latar elakan# etnik dan sosial*enutur erkenaan! +++ 0A0 ) SENI MU>I$ AWAL: GHA>AL PAR5I SE0AGAI SENI iilU>l$ MELAEU 5RA/ISIONAL PULAU PINANG )!+ Pen#enalan 0a ) ini akan men8eritakan se8ara rin#kas sejenis seni mu"ik tradisi &an# telah erakar um i dalam mas&arakat Mela&u Pulau Pinan# sejak dahulu2 laitu #ha"al! /en#an kata lain2 #ha"al mem a1a kita ke*ada satu *enataran mu"ik &an# men8enninkan satu dimensi seni uda&a Mela&u tradisional! Gha"al mem a1a lem aran *en#aruh luar ke dalam seni mu"ik Mela&u tradisional! Perta*akann&a di

Semenanjun# 5anah Mela&u mem entuk dua jalur *erkem an#an seni mu"ik Mela&u tradisional2 iaitu di se elah utara dan di selatan Semenanjun#! /ua jalur &an# er e"a ini mener itkan identiti &an# erlainan teta*i mem entuk se aha#ian *elan#i dunia mu"ik Mela&u tradisional! Gha"al Parti ialah sejenis mu"ik Mela&u tradisional &an# erasal dari Pulau Pinan#! Asal-usul seni mu"ik ini oleh dijejaki dari 5imur 5en#ah! )!' Asal-usulGha"al Gha"al ialah satu istilah Ara dan kemudian men&usu* ke dalam ahasa Parsi2 Urdu2 5urki2 dan Mela&u den#an makna-makna &an# er e"a! Namun2 men#ikut sejarahn&a2 *erkataan #ha"al erasal dari*ada kata Ara #a"l &an# ermaksud meminta9 39o s*rn2 s*innin#7! Namun2 #ha"al ukan ermaksud 1anita memintal sesuatu se*erti enan#2 teta*i ermaksud n&an&ian lelaki &an# ditujukan ke*ada 1anita 3Le1is2 +A?(: +('@2 lihat ju#a Rosiah Salim2 +AA'++AA.: aN! Men#ikut Muhammad 0ukhari Lu is 3+AA):+72 #ha"al dari se#i ahasa ermaksud mainan 8inta2 un#ka*an 8inta atau u8a*an &an# diluahkan ke*ada 1anita atau erkata-kata ++' den#an 1anita! Gha"al ju#a dikenali se a#ai satu entuk D*uisi nasi F iaitu *uisi &an# menukilkan kisah *er8intaan *en&air den#an kekasihn&a! Menurut lsmail Hamid 3+A@': +)72 D*uisi nasi D ialah satu entuk s&air atau *uisi Ara &an# menjadi *rolo# ke*ada Kasrdah2 iaitu satu entuk *uisi Ara ! 5am ah eliau la#i2 meman# menjadi ke iasaan a#i *en&air Ara menulis *rolo# Kasidah &an# men#andun#i 8iri-8iri khusus iaituL menulis kesan *erasaan ditin##alkan kekasih kerana er*indah men#ikut sukun&a dan mema*arkan rasa rindu &an# mem ara dan kesedihan &an# men8en#kam rasa! Maka tidak keterlaluan jika #ha"al dikata se a#ai Dthe eroti8o ete#ia8 #enreD 3Le1is2 +A)6: +('@7! 0erikut ialah 8ontoh *uisi nasi kar&a 5ar9ah &an# di*etik oleh lsmail Hamid 3+A@':+)+?7:

Ada kesan-kesan kholah di atu2 di dataran *asir 5hamud2 nam*akn&a se*ertitato di elakan# ta*ak tan#an! Wahai ka1an mari erhenti unta-untamu dekatku2 katakanlah ke*adaku jan#an mati kerana *enderitaan2 ta*i hada*ilah den#an *enuh ke eranian! DPuisi nasi F ini kemudiann&a mem*en#aruhi *erkem an#an #ha"al di tem*at lain2 se*ertidi Parsi! /en#an kata lain2 dari*ada se#i sejarah2 #ha"al ukan sahaja satu entuk *uisi teta*iju#a menjadi lirik la#u-la#u 8inta Ara &an# mem*un&ai 8iri-8iri &an# tertentu! ++. Pada asaln&a2 #ha"al terdiri dari*ada , hin##a +' ait alau a&t2 kemudian jumlah aitn&a ertam ah! Menurut Muhammad 0ukhari Lu is 3+AA): '72 #ha"al &an# mem*un&ai kuran# dari*ada . ait dian##a* ukan #ha"al! 0ait- ait ini mem*un&ai metre dan rima &an# sama! 0ait *ertama dikenali se a#ai matlaF dan terakhir dikena9i se a#ai ma#taF! Setia* ait itu selalun&a da*at mem a1a ide dan maksud &an# sem*urna! Maka setia* ait itu da*at erdiri sendiri 3Prusek2 +A?,: 6@7! Ada ju#a &an# men#atakan aha1a sun##uh*un ait- ait itu kelihatan da*at erdiri sendiri se enarn&a se8ara *sikolo#i ait- ait ini erhu un#an! Semenjak "aman *ralslam2 #ha"al telah mula diminati oleh mas&arakat Ara ! Gha"al menjadi lirik la#u-la#u rak&at &an# *o*ular! Po*ulariti ini erlanjutan *ada "aman Rasulullah 3s!a!17! Men#ikut Hadis &an# diri1a&atkan oleh l nu A as 3r!a72 di

dalam satu majlis *erkah1inan2 0a#inda *ernah men&uruh S&aidah Ais&ah untuk

men#antar seoran# *en&an&i #ha"al ke rumah *en#antin lelaki dad kaum Ansar untuk men&an&i di sana kerana kaum Ansar suka akan #ha"al 3Gha"al Mela&u Johor2 +AA@: +A-'(7! 0ermula dari Ara 2 #ha"al terse ar ke e era*a tem*at se*ertidi Parsi2 5urki2 India2 dan Semenanjun# 5anah Mela&u! )!. Gha"al Mela&u Gha"al Mela&u ju#a menda*at *en#aruh luar2 iaitu lndia dan Ara ! Gha"al&an# ti a di Semenanjun# 5ahah Mela&u ialah satu 8ara *ermainan un&i- un&ian dan n&an&ian untuk tujuan hi uran 3Mohd lshak A dul A"i" +A?@: ,7! Pen#aruh India itu oleh dilihat2 antaran&a melalui *eralatan mu"ik &an# di*akai dan *en#aruh Ara *ula oleh dilihat *ada la#u &an# din&an&ikan! A*akah maksud #ha"al dalam ahasa Mela&u; Menurut A dullah Mohamed 3+A?': ),7: ++, /a9am ahasa Mela&u2 #ha"al ukann&a sejenis s&air atau suatu entuk mu"ik: malah ia meru*akan nama &an# di eri ke*ada suatu *ermainan mu"ik2 se*erti suatu *an8ara#am mu"ik salun &an# memainkan la#u-la#u Mela&u se8ara teratur den#an men##unakan e era*a uah sahaja alat mu"ik ke an&akann&a erasal dari ne#eri-ne#eri asin# - den#an harmonium menjadi alat utama! 0a#i A dullah Mohamed2 #ha"al dalam ahasa atau mas&arakat Mela&u merujuk ke*ada satu *ermainan mu"ik &an# men##unakan *eralatan mu"ik dari luar se*erti harmonium dan *ermainan mu"ik &an# dimaksudkan dimainkan oleh kum*ulan mu"ik &an# dikenali se a#ai kum*ulan #ha"al Mela&u Johor! 0eliau ju#a mene#askan tentan# adan&a *en#aruh luar erdasarkan ke*ada *eralatan mu"ik &an# di#unakan!

Manakala men#ikut $amus /e1an 3+AA,:,(.72 #ha"alialah: !!! sejenis mu"ik &an# dimainkan den#an men##unakan alat mu"ik se*erti #am us 3arkodion2 marakas2 mar1as2 ds 7 dan iasan&a diirin#i oleh n&an&ian! Pen#ertian #ha"al se*erti &an# dijelaskan di dalam $amus /e1an ini tidak jauh e"an&a den#an &an# dikemukakan oleh A dullah Mohamed! /i sini2 #ha"al diletakkan se a#ai sejenis mu"ik! Gha"al dalam mas&arakat Mela&u ialah sejenis mu"ik2 la#u2 dan *ersem ahann&a! Hakikat ini n&ata enam&a a*a ila dirujuk ke*ada #ha"al &an# terda*at di selatan dan utara Semenanjun# 5anah Mela&u! /en#an kata lain2 #ha"al &an# dimaksudkan di Semenanjun# 5anah Mela&u ialah sejenis mu"ik dan n&an&ian &an# dimainkan oleh sekum*ulan *emain mu"ik den#an ++6 *eralatan mu"ak &an# tertentu serta di*ersem ahkan den#an 8ara &an# tersendiri! $emudian seni mu"ik inidian#kat se a#aimu"ik Mela&u tradisional! /i Semenanjun# 5anah Mela&u terda*at dua jenis #ha"al &an# di*ersem ahkan oleh dua jenis kum*ulan #ha"al &an# er e"a! Jenis &an# *ertama ialah dari*ada kum*ulan #ha"al Mela&u Johor atau #ha"al Johor! Manakala jenis &an# kedua ialah dari*ada kum*ulan #ha"al *arti Gha"al Mela&u Johor terda*at di ne#eri Johor iaitu ne#eri *alin# selatan! $um*ulan #ha"al *arti *ula erada di e era*a uah ne#eri diutara Semenanjun#2 se*ertidiPulau Pinan#2 $edah2 dan Perak! )!, Gha"al Mela&u Johor 5erda*at *el a#ai *enda*at &an# 8u a menjelaskan 1aktu kemun8ulan mu"ik #ha"al di Semenanjun# 5anah Mela&u2 khususn&a di Johor! Men#ikut Rahmah 0ujan# 3+A?6: +@72 #ha"al mun#kin erkem an# a*a ila adan&a *en#aruh *ersem ahan 1an# an#sa1an &an# dikenali se a#ai 1a&an# Parsi atau 1a&an# Mandu &an# sam*ai ke Semenanjun# disekitar tahun +@@)! La#uJa#u #ha"al

menjadi DeGtra-turnD dalam *ersem ahan an#sa1an ini dan *ersem ahan ini mener itkan minat untuk men#em an#kan mu"ik #ha"al! Hal inida*at dikonkritkan a*a ila Mohd Salleh in Peran# atau /atuk 0entara Luar telah mendirikan 1a&an# an#sa1an Johor 0ahru! /en#an tindakan ini2 *asti akan mem*o*ularkan la#i #ha"al di Johor! 5am ahan la#i Mohd Salleh dikatakan seoran# &an# #emar ke*ada *el a#aijenis mu"ik termasuk mu"ik Bina 3A dullah Mohamed2 +A?':?+7! A*a ila eliau menda*at titah dari*ada Sultan Johor untuk mem uka daerah-daerah diJohor maka kesem*atan inidi#unakan untuk meluaskan sa&a* #ha"aldiJohor! Pen#li atan oran# kenamaan Johor dalam idan# #ha"al ini mem eri satu la#i9aktor ke*ada *erkem an#an #ha"al di Johor! /i lstana Riau-Lin##a *ada kurun ke-+@ ++) hin##a ke-+A2 #ha"al telah menjadi satu akti%iti *entin# di majlis keramaian di raja! Para *em esar Johor serin# erulan# alik ke Riau telah mem*elajari kesenian #ha"al dan mem a1an&a *ulan# ke istana Sultan Johor di 5eluk 0elan#a2 Sin#a*ura! A*a ila erlaku *er*indahan *entad iran Sultan Johor ke 5anjun# Puteri 3Johor 0ahru7 maka #ha"al ju#a turut er*indah ke Johor 0ahru 3Rosiah Salim2 +AA'4A.: @+7! Perkem an#an #ha"al di istana telah mem*en#aruhi *erkem an#an #ha"al dalam kalan#an rak&at iasa dan *erkem an#an ini dikonkritkan oleh Mohd Salleh in Peran#! Pada hari ini2 #ha"al Mela&u Johor terus di*elihara dan dikem an#kan diJohor! La#u #ha"al Mela&u Johor mem*erlihatkan *en#aruh la#u Hindustan dan Parsi! Lirik dan alunan la#un&a men8erminkan *en#aruh la#u Hindustan dan Parsi! Buma lirikn&a sahaja dalam ahasa Mela&u! Lirik la#u #ha"al er entuk *antun &an# mem*un&ai *el a#ai tema se*erti memuji keindahan alam2 *er8intaan2 nasihat2 kesedihan2 dan se a#ain&a 3Mohd lshak A dul A"i"2 +A?@: +(7! La#u &an# di8i*ta tidak men##unakan notasi mu"ik kerana *en8i*tan&a tidak *andai mem a8a notasi

mu"ik! Manakala alat mu"ik &an# di#unakan *ada *erin#kat a1al ialah sharin##i2 sitar2 harmoniam2 dan ta la! Peralatan ini ialah 1arisan dari*ada tradisi Hindustan! $emudian sharin##i di#antikan den#an iola dan sitar di#antikan den#an #am us! Harmoniam dan ta la dikekalkan hin##a ke hari ini! 5e#asn&a2 harmoniam2 tia la2 iola2 dan #am us menjadi *eralatan mu"ik &an# 1aji dalam *ersem ahan #ha"al Mela&u Johor 3Mohd lshak A dul A"i"2 +A?@: @7! Gha"al Mela&u Johor di*ersem ahkan dimajlis kenduri kah1in dan majlis rasmi&an# lain! )!6 Gha"al Parti Gha"al *arti erkem an# di ne#eri-ne#eri di utara Semenanjun# se*erti di Pulau Pinan#2 $edah2 dan Perak! Gha"al *arti menda*at *en#aruh dari*ada 5imur ++? 5en#ah! La#u #ha"al *arti ialah la#u &an# erirama *adan# *asir! Sama ada lirikn&a dalam ahasa Ara atau Mela&u2 irama la#u &an# didendan#kan ialah irama *adan# *asir! Perkataan *arti itu ditam ah ke*ada *erkataan #ha"al untuk mem eritahu eta*a meriahn&a *ermainan #ha"al &an# erkem an# di utara Semenanjun# ini! $emeriahan itu menonjol a*a ila *ersem ahan itu diserikan den#an *enari-*enari jelita &an# menaritarian #elek ala 5imur 5en#ah atau trarian ala Samia Gamaal2 iaitu *enari #elek dan *elakon 9ilem &an# terkenal dari Mesir! Selain tarian2 #ha"al *arti ju#a dimeriahkan la#i den#an adan&a la1ak jenaka! /en#an kata lain2 #ha"al *arti di utara Semenanjun# er e"a san#at den#an #ha"al Mela&u Johor! /i Pulau Pinan#2 mu"ik #ha"al telah 1ujud sele1at-le1atn&a *ada tahun +@?( erdasarkan ke*ada 8atatan Munshi l rahim di dalam kar&an&a $isah Pela&aran l rahim Muns&i3+A@(: ++,7! /i dalam satu *ersin##ah di se uah rumah ke*un&aan 5uan Haji Muhammad Nor2 Munshi l rahim melihat mas&arakat India Peranakan ersuka ria! Mereka em&an&i2 memukul dol2 iaitu sejenis #endan# dan men##esek iola! La#u-la#u &an# din&an&ikan *ula ialah la#u-la#u Hindustan! Walau

a#aimana*un2 8atatan Munshi l rahim ini tidak men&atakan aha1a #ha"al di Pu9au Pinan# ini ialah #ha"al dari*ada n&an&ian la#u *adan# *asir &an# menjadi identiti#ha"al *arti! Pada suatu ketika dahulu2 kira-kira *ada tahun +A6(-an dan +A)(-an2 di utara Semenanjun# khususn&a diSe eran# Prai2 selatan $edah dan utara Perak terda*at an&ak kum*ulan #ha"al *arti! Ham*ir disetia* mukim terda*at kum*ulan #ha"al *arti! $emun8ulan kum*ulan #ha"al *arti di merata tem*at di Pulau Pinan# 3Se eran# Prai72 $edah2 dan Perak menunjukkan *o*ulariti kum*ulan ini dalam kalan#an *eminat mu"ik! Se a#aimana &an# telah dijelaskan2 irama *adan# *asir atau la#u Ara 4Mesir menjadi identiti *entin# mu"ik #ha"al *arti! ++@ Men#a*akah la#u-la#u erirama *adan# *asir ini menjadi identiti ke*ada kum*ulan #ha"al *arti; 5erda*at e era*a 9aktor &an# erhu un#an se8ara lan#sun# dan tidak lan#sun# &an# men&e a kan la#u erirama *adan# *asir menjadi identiti ke*ada mu"ik #ha"al *arti! Caktor-9aktor itu ialah *erkem an#an an#sa1an2 9ilem2 kemun8ulan taman atau *usat hi uran2 *eranan tokoh a#ama4ulama dan mu"ik2 dan sistem *endidikan sekolah a#ama rak&at! 0an#sa1an ialah sejenis teater Mela&u tradisional &an# erasal dari*ada 1a&an# Parsi atau mendu! Wa&an# Parsi ini di a1a oleh *eda#an# India &an# erda#an# den#an S&arikat Hindia 5imur *ada tahun +@?(-an! Wa&an# Parsi menjadi *o*ular di Pulau Pinan# kerana 8orak *ermainann&a elum *ernah dilihat se elum ini dan mem a1a *enonton ke alam kha&al2 iaitu alam de1a-de1i! 5am ahan *ula 1a&an# Parsi menjalinkan lakonan2 tarian2 dan n&an&ian dan jalinan ini amat men#hi urkan! Berita dari lndia dan 5imur 5en#ah menjadi 8erita 1a&an# Parsi dan d am*aikan dalam ahasa Hindustan /alam 1a&an# Parsi ini2 la#u Hindustan &an# lirikn&a dalam ahasa Mela&u din&an&ikan! 5he Pushi Indera 0an#sa1an dari Pulau Pinan#

ialah kum*ulan an#sa1an *ro9esional &an# *ertama 3Mohamed Ghouse Nasuruddin2 '(((: A+! Lihat ju#a Rahmah 0ujan#2 +A?6: +@7! Menjelan# a1al a ad kH'(2 an#sa1an menjadi satu entuk hi uran &an# *o*ular di andar esar dan ke8il di Mala&a! Antara s&arikat &an# men#urus an#sa1an ini ialah Wa&an# $assim2 Wa&an# Ea* Gho1 5hon#2 Wa&an# In8he Puteh2 dan Nooran O*era! Menurut5an Soi 0en# 3+AA?: +@7: 0& the +A'(s and +A.(s2 an#sa1an had e8ome so *o*ular that its D8ultureD 1as 1ides*read! 0uda&a an#sa1an &an# dimaksudkan &an# terse ar luas *ada a1ala ad ke-'( itu2 ialah n&an&ian dan tarian! 0an#sa1an menjalinkan tarian2 mu"ik2 dan dialo# dalam ++A struktur *ersem ahann&a 3Mohamed Ghouse Nasuruddin2 '(((: A.7! 5eater an#sa1an mem a1a *el a#ai 8erita dari*ada *el a#ai tradisi se*erti 0arat2 Mela&u2 Ja1a2 dan Ara ! Antara 8erita dariAra &an# terkenal ialah Leila Majnun! 0ersama-sama den#an 8erita Leila Majnun mun8ul la#u dan tarian *adan# *asir &an# menjadi 8iri-8iri 8erita dari Ara ini! Misaln&a2 la#u erentak masri se*erti DNasi PandanD menjadi la#u dalam 8erita Leila Majnun dan tarian "a*in telah di*erkenalkan melalui8erita Ara ini! >a*in dan alat mu"ik #am us selalu di#unakan dalam 8erita &an# erasal dari 5imur 5en#ah kerana alatan ini mem*un&ai 8iri-8iri 5imur 5en#ah 35an Sooi 0en#2 +6.7! Rentak masriju#a dikatakan se a#ai rentak #ha"al 35an Sooi 0en#2 +),7! /en#an kata lain2 la#u dan tarian Ara dari*ada an#sa1an ini menjadi *o*ular dalam kalan#an mas&arakat se*erti di Pulau Pinan# dan Se eran# Perai! $e*o*ularitian la#u4mu"ik *adan# *asir2 khususn&a tarian melim*ah hin##a ke taman hi uran &an# tum uh a#aikan 8enda1an sele*as hujan! /i taman hi uran ini mun8ulju#a a8ara tarian ron##en# asli&an# san#at *o*ular dan tarian "a*in ialah

antara tarian erkenaan! $e#iatan menari ini menda*at sam utan &an# he at dari*ada *ara *en#unjun#! Pen#aruhn&a n&ata a*a ila ke#iatan menari inidiadakan ju#a di majlis *erkah1inan dan keramaian &an# lain! Sehu un#an itu ju#a2 *ermainan alat mu"ik se*erti iola2 #endan#2 akordion2 dan #am us semakin meman8in# minat mas&arakat! /en#an kata lain2 uda&a tarian dan mu"ik Ara telah terse ar dalam kalan#an mas&arakat kota dan desa di Pulau Pinan# melalui an#sa1an dan di *usat hi uran rak&at ini serta di majlis *erkah1inan! Seterusn&a *ada *ada tahun +A.(-an mun8ul *ula 9ilem Mela&u! Antara 9ilem Mela&u &an# erhu un#an den#an dunia n&an&ian dan tarian Ara ialah 9ilem Letla Mainun 3+A.,7 arahan 0! S! Rajan dari lndia! Cilem ini men#eten#ahkan tarian dan n&an&ian Mesir dan Ara &an# men#as&ikkan dan erlatarkan *ersekitaran +'( tem*atan 35an Sooi 0en#2 +(7! Cilem se*er9i Leila Majnun *asti menin##alkan *en#aruh la#u dan tarian *adan# *asir ke*ada mas&arakat di ka1asan andar dan *ekan &an# mem*un&ai *an##un# 1a&an#2 se*ertidi $e*ala 0atas! Pada a1al a ad ke-'( ju#a mun8ul s&arikat rakaman se*erti D5he #ramo*hone and 5&*e1riter LtdD dan la#u &an# dihasilkan ada &an# mem*un&ai unsur irama *adan# *asir2 se*erti DGam os 0un#a 5anjon#F 35an Sooi 0en#2 +(7! Sun##uh*un2 *en#aruh uda&a *irin# hitam ini elum e#itu meluas *ada 1aktu itu2 namun *en#aruhn&a ke*ada mas&arakat tidak da*at dina9ikan! Selain la#u dan tarian Padan# Pasir2 unsur jenaka ju#a menjadi satu as*ek *entin# dalam an#sa1an! Ada kisah lu8u &an# di*entaskan oleh *asan#an *ela1ak se*erti En8ik $! /ean dan Mat Noor dana O*era /ean! Seterusn&a2 ada antara s&arikat an#sa1an se*erti Wa&an# $assim &an# mem a1a ersama *ela1ak atau adut dari*ada sarkas untuk men#hi urkan *enonton 35an Sooi 0en#2 .A-,(7! Menjelan# dan semasa Peran# /unia $edua2 ke*o*ularitian an#sauran mula

merosot kerana kuran# menda*at sam utan oran# ramai dan *el a#ai sekatan dikenakan oleh tentera Je*un! Sele*as *eran#2 erkem an# *ula industri *er9ileman serta masalah *olitik dan ekonomi! Seterusn&a mun8ul *ula entuk teater &an# le ih se#ar2 se*erti sandi1ara dan drama moden &an# memin##irkan unsur melodrama! $emerosotan an#sa1an telah mem eri ruan# ke*ada kemun8ulan #ha"al *arti &an# men#am il se aha#ian unsurn&a2 se*erti n&an&ian dan tarian *adan# *asir serta la1ak jenaka! /en#an kata lain2 kemerosotan an#sa1an dan adan&a *usat hi uran mem erita*ak ke*ada kemun8ulan #ha"al *arti se a#ai satu entuk senimu"ik Mela&u tradisional&an# me1arisise aha#ian unsur an#sa1an! +'+ Jika 9aktor *erkem an#an an#sa1an ialah satu 9aktor umum ke*ada *erkem an#an #ha"al *arti2 maka 9aktor khusus2 iaitu erhu un#an den#an $e*ala 0atas2 Se eran# Perai ialah *en#aruh ulama atau tok #uru! $e*ala 0atas ialah se uah *ekan ke8il&an# sinonim den#an kelahiran ulama tersohor! Antaran&a ialah HajiA dullah l rahim atau le ih dikenali se a#ai HajiA dullah Cahim 3datuk ke*ada *erdana menteri2 /atuk SeriA dullah Ahmad 0ada1i7! 5em*at lahim&a tidak e#itu jelas! Ada &an# men#atakan eliau telah dilahirkan di kota Mekah *ada tahun +@?( dan ada ju#a men#atakan eliau dilahirkan di Padan# 5era*2 $edah *ada tahun +@)A dan a*an&a telah mem a1an&a ke Mekah! Pen#aruh Haji A dullah Cahim dan anakn&a Haji Ahmad 0ada1i dalam meman8in# minat mas&arakat di $e*ala 0atas terhada* la#u-la#u erirama *adan# *asir initelah di*erkatakan oleh *emu"ik*emu"ik lama #ha"al *arti di utara! /i Mekah2 Haji A dullah Cahim telah mem esar dan menda*at *endidikan a#ama &an# tuntas dalam *el a#ai ilmu lslam se*erti ilmu 9alak2 usuluddin2 dan ta9sir alKuran dan Hadis! 0eliau kem ali ke Mala&a *ada tahun +A+) 3Cadhullah Jamil2 +AA): @(-@'7! Pen#alaman eliau &an# e#itu lama di Mekah *asti men&e a kan

eliau ukan sahaja men#uasai ilmu lslam teta*i ju#a merasai dan men&elami uda&a mas&arakat Ara di sana! Hal iniju#a mem a1a ke*ada *endedahan eliau terhada* kesusasteraan dan mu"ikn&a! Gam ar Coto )!+ Haji A dullah Cahim +'' Menurut A dul Halim 0! Ahmadl2 HajiA dullah Cahim telah mem*erkenalkan la#ula#u Ara dalam kalan#an mereka &an# erada di sekelilin#n&a serta #erak dan irama "a*in &an# menjadi tarian *entin# dalam kalan#an mas&arakat Ara ! Pada tahun +A.Gan telah 1ujud ke#iatan senimu"ik Ara di Pulau Pinan# dan 9enomena ini dikonkritkan melalui ke#iatan *etikan #am us dan *aluan #endan# satu kum*ulan ke8i9 *eminat mu"ik ini&an# men#irin#itarian "a*in! /ikatakan HajiA dullah Cahim men8eritakan 8ara tarian "a*in itu ditarikan di ne#ara Ara ! Menurut A dul Halim la#i2 terda*at satu a8ara tahunan2 iaitu Perhim*unan Ulama-ulama Pulau Pinan# dan $edah dan di dalam *erhim*unan ini diadakan *ersem ahan *ermainan #am us! /en#an kata lain2 $e*ala 0atas dan Se eran# Perai menjadi medan *erkem an#an seni mu"ik Ara melalui mereka &an# menda*at *endedahan terus dari 5imur 5en#ah dan hal ini dikonkritkan den#an ke#iatan seni m1ik se*erti *ermainan #am us dan #endan#! Selain $e*ala 0atas terda*at e era*a uah daerah di $edah dan Perak &an# di an#unkan den#an madrasah dan sekolah a#ama rak&at! Institusi *endidikan a#ama inimen#ajar ahasa Ara ke*ada *elajarn&a! Sekem alin&a ke Mala&a2 Haji A dullah Cahim melanjutkan tradisi men#ajar ilmu lslam se*ertu ta9sir al-Kuran dan Hadis di Mekah! 0eliau mem uka kelas a#ama di rumahn&a! 0e era*a tahun kemudian2 eliau telah mendirikan se uah madrasah &an# terkenal2 iaitu /airat alMaFari9 al-Watani+r&ah! Madrasah ini terus erkem an# dan jumlah *elajarn&a terus

ertam ah dari setahun ke setahun &an# datan# dari dekat dan jauh! Madrasah ini menjaditerkenaldan ke1ujudann&a di $e*ala 0atas telah men8i*ta satu ruan# untuk *erkem an#an la#u Ara di situ dan ka1asan sekitam&a! Men#ikut A dul Halim in t 5emu ual den#an En! A dul Halim 0in Ahmad *ada ') A*ril '(() di Uni%ersiti Sains Mala&sia 3ketika sedan# erlatih untuk mem uat rakaman di USM *ada esokn&a7! 0eliau erke8im*un# dalam n&an&ian la#u-la#u #ha"al *arti dan ermain 9lut semenjak tahun +A)(an! En! Halim Ahmad mula ermain #ha"al den#an Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas semenjak tahun +A?(! Antaa kum*ulan #ha"al *arti &an# eliau *ernah ermain ialah Gha"al Parti 0ukit Ra&a2 Pendan#2 $edah! $ini eliau sudah erumur )? tahun dan masih ermain #ha"al *arti a*a ila ada undan#an! +'. Ahmad la#i2 sekolah *ondok mem eri saham ke*ada *erkem an#an #ha"al *arti! Penuntutn&a ialah antara *eminat #ha"al *arti! 5am ah eliau la#i2 a*a ila ada *ermainan #ha"al *arti ada antara mereka se8ara sen&aPsen&a* *er#i menontonn&a dan ada &an# *onten# kelas kerana minat ke*ada #ha"al *arti! Oleh &an# demikian terda*at ramaioran# &an# tahu er ahasa Ara 1alau*un tidak mendalam dan mereka 9aham sedikit se an&ak maksudn&a! Ekoran itu2 tidak menjadi masalah untuk la#u Ara erkem an# dan menda*atkan *en&an&i &an#

oleh men&an&i la#u Ara ! Seterusn&a2 *enontonn&a *ula &an# tidak asin# den#an ahasa Ara dan mudah menerima la#u Ara ! Perkem an#an ini dikonkritkan den#an mun8ul $om o Gha"al $e*ala 0atas dan kemudian dikenali se a#aiAjinda Gha"al Parti $e*ala 0atas! Ean ialah antara daerah di $edah &an# *ernah akti9 den#an kum*ulan #ha"al *arti! /i Ean terda*at se uah sekolah *ondok &an# terkenal2 iaitu Pondok Pak Ea

35au9iki&ah 0atu +)2 Padan# Lumat2 Ean7 ennula *ada tahun +A6(-an! Hu un#an sekolah iniden#an *erkem an#an #ha"al *artidiEan sukar dina9ikan! /i Perak *ula *erkem an#an #ha"al *arti se*erti di $uala $urau ada kaitann&a den#an mas&arakat sekolah *ondok &an# erada di 0a#an Serai &an# tidak jauh dari $uala $urau! 0aha#ian Pulau di Pulau Pinan# ju#a mem*un&ai madrasah &an# terkenal iaitu madrasah al-Mashoor! Namun mas&arakat di aha#ian *ulau ersi9at kosmo*olitan dan ter*isah den#an Se eran# Perai&an# masih ramai oran# Mela&u lslam! Sehu un#an itu2 aha#ian *ulau tidak men&ediakan ruan# &an# sesuai untuk *erkem an#an la#u Ara dan kelahiran #ha"al *arti! 5am ahan *ula2 aha#ian *ulau sudah ada sejenis la#i entuk *ersem ahan seni&an# *o*ular2 iaitu oria! Maka #ha"al *arti tidak erkem an# di sini! /en#an kata lain2 *emim*in a#ama dan tokoh a#ama lslam &an# er*en#aruh se*erti Haji A dullah Cahim di $e*ala 0atas memainkan *eranan ke*ada *erta*akan kum*ulan #ha"al *arti di +', $e*ala 0atas dan ka1asan &an# erham*iran den#ann&a2 termasuk di $edah dan Perak! Selain *eranan dan *en#aruh #olon#an a#ama2 tokoh *emu"ik ju#a mem eri saham ke*ada kemun8ulan $e*ala 0atas se a#ai *usat *erkem an#an #ha"al *arti! 5okoh *emu"ik &an# tidak asin# la#i di utara ini ialah ldrus Saidi atau /arus in Saidin 3+A'A-+A@'7! ldrus Saidi erasal dari Permatan# 0ertam2 $e*ala 0atas2 Se eran# Perai! 0eliau datan# dari*ada keluar#a &an# erminat den#an mu"ik! 0a*an&a seoran# *emain harmonium! ldrus Saidi oleh ermain alat mu"ik se*erti trom*et2 serulin#2 dan akordion! 0eliau ju#a oleh mem a8a notasi mu"ik! 0eliau *andai mem a8a notasi mu"ik hasil im in#an seoran# #uru ernama Master $amaruddin &an# erasal dari Mesir dan men#ajar di Madrasah al-Mashoor! 0eliau telah dijem*ut oleh Haji A dullah Cahim ke $e*ala 0atas! $emam*uann&a mem a8a

notasi mu"ik mem eri kele ihan ke*ada ldrus Saidi untuk er#iat 8er#as dalam mem*o*ularkan la#u erirama Ara ! Sehu un#an itu2 eliau menjadi *emu"ik dan men#u ah la#u erirama *adan# *asir &an# tidak asin# la#i di $e*ala 0atias! Perkem an#an #ha"al *arti di $e*ala 0atas dan di utara Semenanjun# dise a kan adan&a inisiati9 tokoh mu"ik se*erti ldrus Saidi! Se elum terli at den#an #ha"al *arti2 ldrus Saidi ermain trom*et den#an kum*ulan ron##en# asli atau ram un#! Se a#aimana &an# telah dijelaskan2 minat ldrus Saidi ke*ada mu"ik Ara ada kaitann&a den#an *en#aruh dari*ada HajiA dullah Cahim dan Haji Ahmad 0ada1i! Seterusn&a menurut $asim Saidin' 3le ih dikenalise a#ai Pak $asim72 HajiA dullah Cahim telah erusaha merakamkan la#u Mesir &an# erkumandan# di siaran radio F 5emu ual den#an En! $asim Saidin atau Pak $asim *ada +( Ma8 '(() di Pa&a $eladi Hujun#2 $e*ala 0atas2 Se eran# Prai2 Pulau Pinan#! 0eliau telah ermain #ha"al den#an Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas semenjak a1al tahun +A)(an! En! $asim Saidin adalah *emim*in Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atias semenjak tahun +A@' hin##a hari ini! Selain oleh ermain akordion2 eliau ju#a oleh men&an&i la#uJa#u Ara ! Sekaran# En $assim Saidin telah erumur )( tahun dan masih akti9 memim*in Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas! +'6 Ara *ada ti#a *a#i dan di erikan ke*ada ldrus Saidi untuk erlatih ersama-sama kum*ulan #ha"aln&a! ldrus Saidi ju#a men8i*ta seni kata dalam ahasa Mela&u a#i melodi Ara &an# di*elajari! Men#ikut $asim Saidin la#i2 seni kata &an# di8i*tan&a itu disemak antaran&a oleh Haji Ahmad 0ada1i 3 a*a ke*ada *erdana menteri2 /atuk Seri A dullah 0ada1i7 tentan# kesesuaian se elum dimainkan oleh Ajinda Gha"al Parti! )!) Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas

Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas san#at sinonim den#an *erkem an#an seni mu"ik #ha"al *arti se a#ai seni mu"ik Mela&u tradisional di nQeri-ne#eri utara Semenanjun#! Nama dan *eranann&a san#at esar sekali! 0eliau dan rakanrakann&a telah menu uhkan kum*ulan Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas *ada tahun +A6(-an! Menurut isterin&a Aminah Haji Mokhtar 3Utusan Mala&sia2+A@': @72 nama ldrus Saidi dan Ajinda Gha"al Parti2 $e*ala 0atas e#itu sinonim sehin##a terkenal ukan sahaja di utara Semenanjun# teta*i ju#a di Pantai 5imur! 5idak keterlaluan kalau dikatakan aha1a Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas ialah raja #ha"al *arti &an# sukar ditandin#i sehin##a hari ini! Asal usul *erkataan DajindaD mem a1a *an8aran ke*ada kedudukan kum*ulan ini dalam *erkem an#an #ha"al *arti di ne#eri-ne#eri utara Semenanjun#! Perkataan DajindaD tidak terda*at di da9am $amus /e1an 3Edisi $eti#a7! Namun ada *erkataan dari*ada ahasa Ja1a2 iaitu Daji!D 0aran#kali *erkataan DajindaD erasal dari*ada kata dasar DajiD &an# ermaksud raja2 ratu2 har#a2 nilai 3$amus /e1an2+@7! Maka tidak keterlaluan jika *erkataan DaiindaD oleh mem a1a maksud se*erti &an# din&atakan ke*ada kum*ulan #ha"alAjinda Gha"al Parti $e*ala 0atas! $en&ataan ini men&erlah dalam konteks *erkem an#an Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas di ne#eri-ne#eri di utara Semenanjun#! $um*ulan ini oleh dian##a* se a#ai reTa #ha"al *arti di utara Semenanjun# kerana kum*ulan #ha"al *arti ini telah menjadi induk atau model +') I ke*ada semua kum*ulan #ha"al *artidi utara ini! Semua *emu"ik2 *en&an&i2 *enari dan *ela1ak #ha"al *arti &an# terkenal lahir dari*ada kum*ulan ini! Manakala ratu *ula merujuk ke*ada *enari-*enari jelita &an# san#at menarik *erhatian *enonton dan ken&ataan iniju#a tidak oleh dikete*ikan! /en#an kata lain *erkataan DajindaD &an# terda*at *ada nama Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas mem a1a makna &an#

tersendiri dan mem*un&ai dimensi &an# er8a an# teta*i erhu un#an! )!? $um*ulan-kum*ulan#ha"al*arti Gha"al *artisan#at *o*ular di utara Semenanjun# antara tahun +A6(-an2 +A)(-an2 dan +A?(-an! Selain la#u Ara 2 la#u Hindustan2 Mela&u asli2 dan sedikit Bina ju#a di*ersem ahkan oleh kum*ulan #ha"aldiatas *ermintaan *enonton atau *en#anjur! Namun2 la#u Ara masih dominan dalam *ersem ahan kum*ulan #ha"al *arti! Antara kum*ulan #ha"al *arti &an# terda*at di Pulau Pinan#2 $edah2 dan Perak ialah: +! Ajinda Gha"alParti $e*ala 0atas2 Se eran# Perai! '! Gha"al Parti 0ukit 5en#ah2 Se eran# Perai! .! Gha"al PartiSun#ai 0akau2 Parit 0untar2 Perak! ,! Gha"al Parti Pus*a $en8ana2 Ean2 $edah 6! Gha"alPartilrama 0aru2 Sik2 $edah )! Gha"al Parti Sun#ai Petani2 $edah! ?! Gha"al Parti Mer#on#2 Alor Setar2 $edah @! Gha"alParti$am*un# Pisan#2 $ota Setar2 $edah A! Gha"alParti0atu 62 Sik2 $edah! +(! Gha"al Parti 0ukit Ra&a2 Pendan#2 $edah! ++!Gha"al PartiSun#ai 0aru2 $uala $urau2 Perak! +'? $e an&akan kum*ulan #ha"al *arti &an# disenaraikan telah erku ur! Mereka men#hada*i *el a#ai masalah dalaman dan luaran! Akhirn&a men8ekik leher seni mu"ik mereka sehin##a ter*aksa men#hem uskan na9as terakhir! Hari ini han&a ada e era*a kum*ulan #ha"al *arti &an# masih erna9as 1alau*un serin# ter8un#a* kelelahan oleh keadaan dan masa! Gam ar Coto )!'

Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas *ada tahun +A6(-an di $erteh2 5ren##anu! 0erdiri dari kiri: ldrus Saidi 3*emim*in72 Jamaludin Amini 3*en&an&i72 0akar Hashim 3 iola72 /in 5ok Ara 3*ela1ak72 Gha99ar A dullah 3*en&an&i72 Said 3*en#a8ara7 dan Hassan 5uk Eu 3trom*et7 /uduk dari kiri: 5uan rumah 3nama tidak diketahui72 lsmail 3*enari72 A dul Rahman Ahmad 3 iola dan #am us72 Salleh Ahmad 3*enari72 A dulAMullah 3Pak /un7 3drum7 $um*ulan #ha"al *arti &an# *alin# terkenal dari dahulu sehin##a ke hari ini ialah Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas! Seseten#ah oran# men&e utn&a se a#aiOrkestra +'@ Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas! Menurut A dulA dullah. 3le ih dikenali se a#ai Pak /un7 &an# telah ermain #ha"al *arti semenjak tahun +A,.2 nama asalAjinda Gha"al Parti $e*ala 0atas ialah $om o Gha"al $e*ala 0atas! Han&a *ada tahun +A6(-an2 arulah lahir nama Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas! Se elum ermain den#an #ha"al *arti2 A dul A dullah mula ermain #endan# ersama-sama kum*ulan &an# men#irin#i ron##en# asli2 iaitu elum 1ujudn&a #ha"al *arti! Men#ikut $asim Saidin *ula2 *ada *erin#kat a1al2 Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas dikenali se a#ai Okestra Ajinda Parti &an# meru*akan satu *an8ara#am &an# memainkan la#u Mela&u asli dan keron8on#! /en#an kata lain2 tidak keterlaluan dikatakan aha1a kum*ulan *ertama #ha"al *arti telah 1ujud di $e*ala 0atas sea1al-a1aln&a *ada tahun +A,(-an la#i! Han&a *ada tahun +A6(-an lahir nama Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas! $emun8ulan Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas telah mem a1a satu entuk seni mu"ik &an# san#at di#emari oleh mas&arakat Mela&u di utara Semenanjun#! Men#ikut Usta" Jamaluddin Amini &an# menjadi *ernah *en&an&i Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas 30intan# 5imur2 +A@': +,72

kum*ulan inidiminati kerana e era*a se a ! PertamaL la#uJa#u Ara diminatioleh #olon#an muda dan tua! $eduaL adan&a tarian #elek ala Samia Gamaal &an# men##unakan *emuda ka8ak &an# er*akaian se*erti1anita! Perlu ditam ah di sini satu la#i se a Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas san#at diminati2 &akni kerana adan&a la1ak jenaka dari*ada *ela1ak &an# er akat se*erti Hasan Putu Ma&on#! $um*ulan-kum*ulan #ha"al *arti ini tidak mem*un&ai *emu"ik2 *en&an&i2 *enari2 dan *ela1ak &an# teta*! $eadaan initerjadi kerana *ada suatu ketika dahulu an&ak kum*ulan #ha"al*arti&an# telah ditu uhkan diatras *ermintaan oran# ramaise a#ai . 5emu ual den#an En! A dul A dullah atau Pak /un *ada '' A*ril 'OOO di 2 Sun#ai Petani $edah! 0eliau adalah *emain Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas &an# *alin# lama dan masih hidu*! 0eliau telah ermain #ha"al *arti semenjak a1al tahun +A,(an! Mula-mula ellau adalah *emain #endan#! $emudian eliau eralih ke*ada *emain drum di dalam Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas di atas *ela1aan ldrus Saidi! Pada hari ini En2 A dul A dullah ertu#as melatih *asukan nas&id sekolahsekolah erdekatan dan ermian den#an kum*ulan la#u asli dan sesekali ermain #ha"al *arti a*a ila ada undan#an! Umurn&a sudah menjan#kau @) tahun *ada hari ini! +'A satu sum er hi uran &an# *o*ular Namun kum*ulan-kum*ulan ini men#hada*i kekuran#an *emu"ik2 *en&an&i2 *enari2 dan *ela1ak! Maka *ermintaan terhada* *emu"ik2 *en&an&i2 *enari2 dan *ela1ak #ha"al *arti san#at tin##i! Sehu un#an itu2 mereka ermain dari*ada satu kum*ulan ke kum*ulan &an# lain! Misaln&a2 malam ini ermain den#an Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas2 Se eran# Perai2 esok ermain den#an Gha"al Parti 0atu 62 Sik2 $edah! $eadaan &an# sama erlaku *ada hari ini! 5am ahan *ula mereka &an# terli at den#an #ha"al *arti semakin

erkuran#an! )!@ Pemu"ik /i dalam se uah kum*ulan #ha"al *arti terda*at le ih kuran# I hin##a +' oran# *emu"ik! Jumlah *emain mu"ik er#antun# ke*ada *eralatan mu"ik &an# ada! Pemain akordion dan iola *entin# untuk memulakan dan men#akhiri la#u! $e an&akan mereka tidak *andai mem a8a notasi mu"ik! Maka mereka elajar melalui ha9alan dan in#atan! Han&a ldrus Saidi&an# *andai mem a8a notasi mu"ik! ldrus Saidi ialah *emim*in *ertama Ajinda G#a"al Parti $e*ala 0atas! $emudian sele*as eliau menin##al dunia *ada tahun +A@'2 maka $asim Saidin men#am il alih men#etuai kum*ulan ini! Se a#aimana den#an ldrus Saidi2 $asim Saidin ju#a men#ajar mu"ik #ha"al *arti dan memim*in kum*ulan #ha"al *arti di merata-rata tem*at di $edah dan Pulau Pinan# 3Se eran# Perai7! 0eliau *ernah men#ajar +? kum*ulan #ha"al *arti aru dan lama! Ada antara *emu"ik #ha"al *arti ju#a *en&an&i se*erti A dul Halim Ahmad &an# ermain 9lut dan Euso99 Saidi &an# oleh ermain akordion! $e an&akan *emain mu"ik #ha"al *arti&an# ada sekaran# sudah erumur dan ramaidari*ada mereka itu ialah anak didik ldrus Saidi2 termasuklah Pak $asim &an# kini memim*in Ajinda Gha"alParti! +.( ldrus Saidi 3+A'A-+A@'7 ialah *emu"ik handalan #ha"al *arti! 0eliau oleh ermain alat-alat mu"ik se*erti akordion2 trom*et2 serulin#2 dan mem a8a notasi mu"ik! 0eliau ju#a men#u ah dan men&an&i la#u erirama *adan# *asir! 0eliau mula terli at den#an den#an mu"ik se8ara serius a*a ila eliau terli at den#an *an8ara#am Pemuda UMNO $e*ala 0atas *ada tahun +A,@! Namun2 ha&at kum*ulan initidak lama2 han&a e era*a tahun sahaja 30intan# 5imur2+A@': +,7! $emudian2 ldrus ersama-sama den#an saha at-saha atn&a telah menu uhkan

kum*ulan Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas! Antara mereka &an# sama-sama menu uhkan kum*ulan ini ialah Usta" Ramli Shari99 3*en&an&i72 Usta" $halid Hassan2 A dut Rahman 3*emain #am us7 dan A u 0akar Hasim 3*emain iola7 30intan# 5imur2 +,7! Pada tahun +A?(-an2 eliau er#iat dalam *en8i*taan la#ula#u nas&id untuk kum*ulan nas&id! Maka Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas men#irin#i *ula kum*ulan dalam rakaman diteli%is&en! $e an&akan *emain mu"ik dan *en&an&i #ha"al *arti mem*un&ai latar elakan# ahasa Ara ! Ada antara mereka &an# elajar di madrasah atau *ondok a#ama lslam atau sekolah a#ama rak&at &an# terda*at di Pulau Pinan#2 $edah2 dan Perak! Ada ju#a &an# elajar diluar ne#ara se*ertidi Mesir2 se*erti Usta" Ramli Shari99! )!A Peralatan mu"ik Men#ikut Pak /un2 *ada *ermulaann&a iaitu kira-kira *ada tahun +A,(-an2 *eralatan mu"ik #ha"al *arti ialah: i! iola ii! #am us iii! arkodian i%! ke8a*i +.+ %! Ddou le assD %i! #endan# maruas %ii serulin#49lute! Walau a#aimana*un2 *ada tahun +A6Gan2 *eralatan mu"ik #ha"al *arti telah ditam ah se*erti drum2 #uitar2 trom*et2 klerenet2 dan saksa9on! $asim Saidin *ula menjelaskan aha1a antara *eralatan mu"ik #ha"al *arti ialah arkordian2 dua uah iola2 #am us2 9lut2 Ddou le assD 3sekaran# #itar ass72 drum 3di majlis kenduri kah1in72 re ana2 on#o2 tam rin2 rum a2 dan marakas!

)!+( Pen&an&idan la#u Pen&an&i-*en&an&i#ha"al *arti mem*un&ai latar elakan# *endidikan dtasa Ara ! Ada antara mereka &an# elajar di madrasah atau di *ondok a#ama! Antara *en&an&i Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas ialah Usta" Jamaluddin Amini2 Usta" Ramli Shari992 Usta" Euso99 Saidi2 A dul Halim Ahmad2 Rodalle Hushin2 Cau"iah Harun dan Putih Hashim! Pen&an&iAra &an# diminati mereka ialah Umi $althum2 Cairus2 Ha9im Ha9i"2 Carid al-Atra8he2 dan Muhammad A dul Waha ! Antara la#u Ara &an# serin# di*ersem ahkan ialah An1intalWahdina2 Uliamal Lak2 Ana Winta2 Ah a 0ina Ea Aini2 Eas2 Sama aF2 Hu ina2 Maal Liul5ilu2 Ala aladin2 Ea Ghamil

Ea Ghamil2 Wa Hi&a Wa Gha9ar2 Ghanila Su Mai&a2 Hulu Li Nak2 S&aal 5i Haihina dan an&ak la#i! La#u Ara mem*un&ai irama se*erti masri2 sika2 rok i2 &amal hijat2 ras2 nah1an2 s&o a2 dan a&ati! Walau a#aimana*un2 la#u Ara &an# di*ersem ahkan dan diminati oleh mas&arakat Mela&u di utara ini ialah irama masri dan sika &an# erasal dari Mesir! La#u-la#u erirama masri ialah Ana Winta dan Ah a 0ina! Manakala la#u-la#u &an# erirama sika-masri antaran&a ialah Maal Liul 5ilu dan Ea Sama aFEa! +.' A dul Rahman Bhe Lah atau A dullah , ialah *en&an&i #ha"al *arti&an# terkenal! 0eliau telah ern&an&i den#an Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas semenjak tahun +A)(-an! A dullah mula erminat den#an la#u irama *adan# *asir semenjak "aman remaja la#i melalui *emerhatiann&a ke*ada *ersem ahan Ajinda Gha"al Parti! Selain itu2 latar elakan# ahasa Ara &an# di*elajarin&a sedikit-sedikil semasa di sekolah a#ama rak&at telah menam ah minatn&a untuk men#etahui len##an#len##ok mu"ik *adan# *asir dan men&an&i la#u-la#u Ara ! 0eliau ialah *en&an&i Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas &an# masih men&an&i dari tahun +A)(-an hin##a ke hari ini! Pada "aman kemun8ak Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas2 eliau ialah

*en&an&i kedua di sam*in# *en&an&i utaman&a ldrus Saidi! 5uniuk ajar dari*ada ldrus Saidi telah menjadikann&a *en&an&i #ha"al *arti &an# terkenal sehin##a hari ini! Selain suaran&a &an# merdu2 eliau ju#a da*at men#ha9al seni kata e era*a la#u dan men#alunkan renek la#uJa#u Ara den#an aik! Men#ikut A dullah2 renek la#u Ara er e"a den#an renek la#u Hindustan dan Mela&u asli! Renek la#u

Hindustan er#etar-#etar2 la#u Mela&u asli *ula mendatar2 manakala renek la#u Ara eralum lem ut! Selain A dullah2 Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas ju#a

mem*un&ai *en&an&i&an# er akat2 iaitu Rodalle Hushin!s Se elum terli at den#an Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas2 eliau men&an&i den#an kum*ulan Gha"al Parti Sun#ai Petani! $um*ulan #ha"al *arti ini telah erku ur! 0eliau ju#a er*enda*at aha1a latar elakan# sekolah a#ama rak&at &an# tidak se era*a itu telah mem antun&a men#ha&ati la#u-la#u Ara &an# di a1an&a! a 5emu ual den#an En! A dul Rahman Bhe Lah atau A dullah telah erlan#sun# *ada ) Mei '(() di 5ikam 0atu2 Sun#ai Petani! 0eliau masih em&an&i den#an Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas! Suara dan 8ara *en&am*aiann&a &an# aik telah men&e a kan n&an&iann&a tidak er e"a dari*ada *en&an&i Ara &an# se enar! 5idak hairanlah eliau masih mem*un&ai *eminat &an# ramai &an# ke an&akann&a adalah #olon#an tua! s 5emu ual den#an En! Rodalle Hushin Elah diadakan *ada ) Mei '(() di rumahn&a di 5ikam 0atu2 Sun#ai Petani2 $edah! 0eliau akti9 den#an kum*ulan Gha"al Parti Sun#ai Petani *ada trahun +A)(an hin##a +A?(an! Minatn&a &an# mendalam telah men&e a kan eliau telah menu uhkan kum*ulan Gha"al Parti 5ikam 0atu *ada tahun +A?(an teta*i han&a e era*a tahun sahaia kum*ulan ini han&a da*at men#hi urkan *eminat-*eminatn&a! $risis dalaman telah men&e a kan kum*ulan ini

er*e8ah dan erku ur! Namun minatn&a &an# mendalam ke*ada #ha"al *arti men&e a kan eliau terus men&an&i dan memain alat mu"ik se*erti on#o2 tam orin dan akordion! Pada tahun +AA)2 En! Rodalle mula er#iat den#an Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas se a#ai *en&an&i! +.. Men#ikut $asim Saidin2 se*anjan# *en#li atann&a den#an Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas le ih kuran# '(( uah la#u irama *adan# *asir telah dimainkan! $e an&akan la#un&a ialah la#u Ara 4Mesir! Perkem an#an la#u erirama *adan# *asir &an# di*o*ularkan oleh Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas di utara Semenanjun# ada kaitann&a den#an usaha seoran# *en&an&i Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas2 iaitu Usta" RamliShari99! 0eliau telah men#hasilkan antolo#isenikata la#u Ara &an# serin# din&an&ikan oleh kum*ulan #hual *arti! Antolo#i &an# dimaksudkan ialah lrama Padan# Pastl 3+A@.-@67! Antolo#i ini men#andun#i la#ula#u dari Mesir dan nas&id dari*ada e era*a *en&an&i terkenal2 se*erti Umi $althum dan Muhammad A dul Waha ! Antolo#i ini ialah 0aha#ian Pertama dan mun#kin ada 0aha#ian seterusn&a &an# tidak da*at dijejaki dalam kajian ini! Pem ukuan seni kata la#u-la#u Mesir ini mem*erlihatkan satu usaha &an# serius ke*ada *en#em an#an #ha"al *arti! $asim Saidin menjelaskan aha1a antolo#i ini dijual oleh Usta" Ramli Shari99 dan sam utann&a san#at men#alakkan! )!2V I Penari Pada mulan&a2 kum*ulan #ha"al *arti tidak mem*un&ai tarian2 han&a la1ak jenaka! Namun a*a ila *ersem ahan kum*ulan #ha"al *arti semakin *o*ular maka *eminat mula naik ke *entas untuk menari men#ikut rentak irama *adan# *asir &an# men#as&ikkan itu! $eadaan ini men##an#u ahli mu"ik dan oran# ramai &an# in#in men&aksikan *ersem ahan! Men#ikut Pak /un2 *ada akhir tahun +A,(-an2 seoran# *enari telah diam il untuk menari den#an kum*ulan #ha"al ini! Penari ini

lelakiteta*i er*akaian 1anita! 0eliau menam ah la#i2 *akaian 1anita &an# di*akai ialah tudun#2 kain atik2 dan aju kurun#! Solekann&a sekadar sahaja! $emudian jumlah *enari ditam ah! /en#an kata lain2 *ada *erin#kat a1al2 *enari#ha"al *arti ialah lelaki &an# di*akaikan *akaian 1anita dan mereka ukann&a mak n&ah atau *ondan! Han&a *ada tahun +A6(-an2 mun8ul *enari mak n&ah atau *ondan menjadi +., *enari #ha"al *arti! /alam #ha"al *arti 1anita tidak di enarkan meniadi *enari! Maka lelaki men#am il alih tem*at &an# dikoson#kan oleh 1anita menjadi *enari #elek &an# seksi! 5e#as A dul A dullah2 HajiAhmad 0ada1i er*esan jan#an ada 1anitia menjadi *enari! 0iar lelaki sahaja &an# menjadi *enari teta*i di*akaikan *akaian 1anita! Mun#kin Haji Ahmad 0ada1i tidak ter9ikir *ada masa de*an #olon#an mak n&ah atau *ondon *ula menjadi *enari #ha"al *arti! 5ujuan diadakan tarian dan ditarikan oleh o1anitaD adalah untuk menarik *erhatian *enonton a#i meramaikan dan memeriahkan setia* *ersem ahan #ha"al *arti! Men#ikut $asim Saidin dan teman-temann&a2 *enari #ha"al *arti &an# *alin# 8antik ialah 0ujan# Rahman atau nama 1anitan&a /ores dari Sara1ak &an# *ernah menjadi *enari #ha"al *arti *ada tahun +A?(-an! Salah seoran# ekas *enari #elek &an# masih hidu* &an# da*at ditemu ual ialah lsmail in /in) &an# meneta* di Men#kuan# 5iti2 0ukit Mertajam! 0eliau telah mula menari semenjak erumur +. tahun! Men#ikut lsmail2 kehadiran *enari #elek dalam *ersem ahan Gha"al Parti menjadi satu tarikan &an# 8uku* kuat ke*ada *enonton untuk menonton *ersem ahan mereka! 0eliau le ih dikenali dalam kalan#an *eminatn&a se a#aiDsarimah Men#kuan#D kerana #emar men#ikuti9es&en aju dan #a&a dandanan ram ut seni1ati Sarimah &an# terkenal *ada ketika itu! 5am ah lsmail la#i2 eliau ialah *enari e as &an# tidak terikat den#an mana-mana kum*ulan #ha"al *arti! Se a itu eliau menari den#an *el a#ai kum*ulan #ha"al

*arti2 se*ertiAjinda Gha"al Parti $e*ala 0atas2 Gha"al Parti Guar Perahu2 Se eran# Perai2 Gha"alParti Pus*a $en8ana2 Ean $edah2 dan Perak! ) 5emu ual den#an En lsmail /in telah erlan#sun# *ada +. Ma8 '(() di rumahn&a di Men#kuan# 5iti2 0ukit Mertajam2 Se eran# Prai! 0eliau telah dilahirkan *ada tahun +A,. di Men#kuan# 5iti! Semasa "aman ke*o*ularitiann&a se a#ai *enari #ha"al *arti2 eliau dikenali se ,ai Sarimah Men#kuan# dan menjadi *ujuan ramai lelaki! $atan&a2 eliau *emah mem*un&ai Dsu#ar dadd&!D +.6 Men#ikut 9smail la#i2 majlis kenduri kah1in dan 9un9air menjaditem*at eliau menari ersama-sama den#an kum*ulan #ha"al *arti! Penda*atann&a semalam le ih kuran# dua *uluh rin##it dan masan&a ermula dari *ukul @!.( malam hin##a men8e8ah +!(( *a#i! /i alam *ersem ahan #ha"al *arti2 terda*at le ih kuran# dua dan ti#a oran# *enari &an# er#ilir-#ilir menari dan *akaian mereka ialah *akaian Ara 2 Hindustan2 dan Mela&u 3ke a&a7! Seterusn&a men#ikut lsmail la#i2 *ada "amann&a eliau mem*un&ai ham*ir seratus *asan# *akaian &an# di*akai er#anti#anti! Solekann&a *ula erdasarkan *emerhatiann&a terhada* solekan 1anita &an# lain! 5arian &an# ditarikan ke an&akann&a tarian #elek ala Samia Smaal dan "a*in! 0a#i lsmail2 menjadi *enari #ha"al *arti ukan sahaja mendatan#kan *enda*atan &an# luma&an# teta*iju#a keseronokan! 0a#i menja#a entuk adan su*a&a kelihatan ram*in# dan manis di*andan#2 lsmail menja#a adan den#an men#a1al *emakanann&a se*erti tidak makan nasi *ada 1aktu malam dan men##unakan ilmu *emanis! Menurut $asim Saidin *ula2 ada ju#a *emu"ik #ha"al *arti &an# men##unakan jam*i *emanis muka! 0ukan itu sahaja2 ada ju#a &an# men##unakan jam*i untuk menam at hati *enden#ar menden#ar alunan mu"ik dari*ada alat mu"ik &an# dimainkan! 5am ah eliau la#i2 antara jam*i &an# di#unakan se a#ai *emanis muka adalah se*erti erikut:

DJam*iPemanis Muka!D Bara men#amalkann&a: Sediakan sehelai sirih ersama ka*ur dan *inan#! /imulai den#an mem a8a Sela1at dan mem a8a Catihah .U! $emudian di a8a jam*i inise an&ak .U: +.) He&ku uat *inan# $u uat *inan# sumi ulan 0un#a sera&a $em an# manis 5ujuh hari sem ilan ulan Aku seorn# di*andan# manis Manis aku le ih dari*ada oran# &an# an&ak 0erkat doa laillahaillallah2 Muhammad Rasulullah! Sele*as mem a8a jam*i ini2 makan sirih ersama ka*ur dan *inan# &an# telah disediakan! Walau a#aimana*un2 ukan semua *emain #ha"al *arti men##unakan jam*i *emanis muka! 0e#itu ju#a2 ukan semua *enari #ha"al *arti men#amalkan jam*i *emanis muka! Seoran# la#i ekas *enari #ha"al *arti &an# da*at ditemu ual ialah En8ik Mohd Nor in /in5 &an# erasal dari Pena#a2 Se eran# Perai! 0eliau telah menjadi *enari #ha"al *arti selama le ih kuran# '( tahun! 0eliau mula terli at den#an kum*ulan #ha"al *arti *ada tahun +A6?! 0a#i Mohd Nor2 eliau tidak men#amalkan se eran# ilmu atau *antan# laran# untuk kelihatan menarik a#i memikat *enonton! Menurut Mohd Nor2 di mana-mana sahaja eliau menari2 sam utann&a san#at mem eran#san#kan! Gha"al *arti dan *enari-*enarin&a san#at diminat kerana e era*a se a ! Antaran&a ialah2 ru*a *aras *enari &an#

menarik dan kelem utan tariann&a &an# kadan# kala men#hairahkan! Selain itu2 *ada ketika itu2 tidak ada hi uran &an# le ih menarik! Antara hi uran &an# ada ialah *an8ara#am2 keron8on#2 1a&an# kulit2 dan an#sa1an! F 5emu ual den#an En! Mod Nor /in telah diadakan di rumahn&a di Lahar 5a ut2 Pena#a2 Se eran# Prai! 0eliau mula menjadi *enari Ajinda Gha"al Parti *ada tahun +A6?! Se a#aimana der*an *enari*enari #ha"al *arti &an# lain2 eliau menari den#an an&ak kum*ulan #ha"al *arti kerana *enari #ha"al *arti tidak ramai teta*i *ermintaan untuk melihat mereka menari sentiasa ada! +.? Menurut Mohd Nor2 la#u Ara dan Hindustan ialah la#u &an# sesuai untuk tarian #elek ala 5imur 5en#ah itu! 5am ah eliau la#i2 dalam satu *ertunjukan terda*at enam hin##a tujuh tarian dan disesuaikan den#an aju tertentu! 0eliau tertarik untuk menjadi *enari #ha"al *arti kerana minat dan minat ini tim ul a*a ila eliau menonton tarian *enari #ha"al *arti terdahulu2 se*erti Mohd Leh Penanti dan Mohd Salleh *ada tahun-tahun +A,(-an dan +A6(-an! Selain minat dan 1an#2 ke*uasan ju#a memainkan *eranan &an# *entin# a#i eliau terli at se a#ai *enari #ha"al *arti! 5am ahan la#i2 men#ikut Mohd Nor2 *ada ketika itu terda*at 9ilem-9ilem Mesir dan Hindustan &an# mema*arkan tarian #elek &an# dita&an#kan di *a1a#am di $e*ala 0atas! Cilem ini ukan sahaja mem eri ilham dan 8ara menari trarian #elek teta*iju#a menam ahkan minatn&a untuk menjadi *enari #ha"al *arti! Gam ar Coto )!. En8ik Mohd Nor /in Po*ulariti *enari se*erti Mohd Nor telah men&e a kan eliau tidak *utus-*utus dijem*ut oleh *el a#ai kum*ulan #ha"al *arti untuk menari den#an kum*ulan mereka! 0er ulan- ulan eliau terus menari dan menari! Han&a *ada hari Jumaat sahaja eliau da*at erehat! Se*ertiju#a den#an lsmail2 Mohd Nor ju#a menjadi

re utan *eminat lelaki! Menurut Mohd Nor2 terda*at sema8am rasa malu ke*ada mas&arakat setem*at dan sedar tentan# nasihat i u a*an&a! Sehu un#an itu2 Mohd Nor tidak akan menari a*a ila kum*ulan #ha"al *arti ermain di kam*un#n&a! +.@ 0eliau men#atakan ada an##ota mas&arakat &an# memandan# seron# ke*ada *enari se*ertin&a! La#i *un i u a*an&a tidak suka Mohd Nor menjadi *enari#elek #ha"al *arti! Walau a#aimana*un2 demi minatn&a &an# mendalam ke*ada tarian se*erti tarian #elek ini2 1an# dan ke*uasan maka Mohd Nor terus erke8im*un# menari ersama den#an kum*ulan #ha"al *arti selama le ih kuran# '( tahun! Pada tahun +A?(-an2 terda*at semaSm #elom an# dak1ah &an# melanda kum*ulan #ha"al *arti sehin##a ke#iatan menari tidak la#i di#alakkan! Pada masa sekaran#2 *ersem ahan #ha"al *arti ersama-sama den#an *enari #elek san#at erkuran#an! )!+' Pela1ak Satu la#i kom*onan *entin# dalam #ha"al *arti ialah la1ak jenaka! Pela1ak terkenal dalam kalan#an kum*ulan #ha"al *arti ialah Hassan Putu Ma&on#2 Husin $a8on#2 dan /in 5ok Ara ! Mereka ialah *ela1ak tahun +A6(-an &an# san#at terkenal! Peminat #ha"al *arti akan merasa san#at ham*a jika *ela1ak ini tidak ersamasama dalam *ersem ahan #ha"al *arti &an# mereka tonton! Para *eminat akan menjadi marah terhada* kum*ulan #ha"al *arti erkenaan! Men#ikut A dul A dullah2 *ada a1al *ermainan #ha"al *arti tidak ada *enari teta*i &an# ada ialah *ela1ak sahaja! /en#an kata lain2 *enaridatan# kemudian dalam *ermainan #ha"al *artisele*as *ela1ak! La1ak jenaka &an# di*ersem ahkan tidak terikat ke*ada isu tertentu! Pela1ak e as untuk men#emukakan ahan jenakan&a! Serin# kali *erkara-*erkara setem*at dan semasa dijenakakan! A*a ila *enari masuk ke dalam kum*ulan

#ha"al *arti maka *enari ini menjadi ahan usikan *ara *ela1ak dan usikan ini san#at di#emari oleh *ara *eminat #ha"al *arti! $e1ujudan la1ak jenaka dalam +.A kum*ulan #ha"al er9un#si untuk men#isi masa rehat a#i *emu"ik dan *en&an&i! /alam *er8em ahan #ha"al *arti *emu"ik dan *en&an&i erehat se an&ak dua hin##a ti#a kali dan setia* kali erehat maka ruan# itu akan diisi den#an la1ak jenaka! )!+. Per8em ahan Gha"al Parti Persem ahan #ha"al *arti serin# diadakan di majlis *erkah1inan di kam*un# dan majlis rasmi di andar ke8il dan esar! Men#ikut Pak $asim2 han&a Johor dan Sin#a*ura sahaja &an# elum menjem*ut Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas untuk mem uat *ersem ahan! Mereka ju#a men#adakan *ersem ahan di radio2 di tele%is&en2 dan di hotel ertara9 lima intan# serta di majlis kenamaan! $um*ulan Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas *ernah men#adakan *ersem ahan di luar ne#ara se*ertidiMedan2 di lndonesia2 dan di$u1ait! Persem ahan mereka dimajlis *erkah1inan menjan#kau daria1al malam sehin##a ke ten#ah malam dan ada &an# sam*ai a1al *a#i! Pada asaln&a *emain-*emin mu"ik #ha"al *arti erdiri a*a ila mem uat *ersem ahan mereka! Selalun&a di majlis kenduri kah1in diadakan satu alai untuk kum*ulan #ha"al *arti ermain! Se enam&a alai inidi#unakan untuk jamuan *ada se elah sian#n&a! Pada se elah malamn&a *ula di#unakan untuk *ersem ahan #ha"al *arti! 0alai ini didirikan men#hada* anjun# rumah *en#antin su*a&a keluar#a *en#antin dan oran# ramai da*at melihat *ersem ahan mereka! Pemain-*emain #ha"al *arti erdiri melin#kun#imikro9on! Men#hada* mikro9on ialah *emain akordion2 *alin# kanan dan kiri ialah sama ada *emain drum atau *emain dou le ass atau #itar ass! /rum dan dou le ass terletak jauh sedikit dari*ada

*emain akordion kerana alat-alat mu"ik ini kuat un&in&a dan oleh men#an##u +,( un&i akordion! Manakala *emain 9lut2 #am us2 dan iola erada erdekatran! Pemain 9lut2 #am us2 dan iola erada di kiri atau di kanan *emain akordion! Manakala *emain tam orin2 mara8as2 dan #endan# di se elah kiri atrau kanan *emain akordion! Penari-*enari akan erada antara dua *ela1ak di de*an sekali! Pen&an&i akan erada erdekatan den#an mikro9on! 0erikut dirajahkan kedudukan *emu"ik2 *enari2 *ela1ak dan *en&an&i#ha"al *arti! Raiah )!+ $edudukan *emu"ik2 *en&an&i2 *enari dan *ela1ak dalam *er8em ahan #ha"al *arti! Pada masa ini2 *ersem ahan #ha"al *arti tidak la#i erdiri teta*i duduk di atas kerusi! Namun kedudukan ahli-ahli kum*ulan mu"ik initidak an&ak eru ah! Walau a#aimana*un2 ke an&akan *emain mu"ik Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas ialah Akordion 5am orin4marakas U 0iola Gendan# U U /ou le ass /rum U U U Gam us U Pen&an&i U U

Pela1ak Penari Penari Pela1ak UUUU UUUUUUUUUUU Penonton +,+ oran# lama! Sukar untuk menda*at *emain aru kerana #enerasi sekaran# tidak erminat den#an #ha"al *arti! 0ermain #ha"al *arti ialah ke#iatan sam*in#an a#i semua ahli #ha"al *arti! Mereka tidak ermain #ha"al *arti untuk men&ara hidu*! Maka masin#-masin# mem*un&ai *erkerjaan lain untuk rnen&ara hidu* mereka dan keluar#a! Men#ikut Pak $asim2 Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas sedan# menuju ke *en#hujun#n&a kerana ton##akn&a semakin tua dan *eminat aru tidak kelihatan sementara *eminat lama an&ak &an# telah menin##aldunia! Gam ar Coto )!, Aiinda Gha"al Parti $e*ala 0atas2 '(()! /ari$iri: En! A dul Rahman Md Noor 3re ana4 on#o72 En! $asim Saidin 3Pak $asim72 *emim*in dan ermain akordion2 En A dul Halim Ahmad 3 ermain 9lut dan men&an&i72 En! >ainal lshak 3tam orin4marakas72 En! Rodalle Hushin 3*en&an&idan ermain #endan# 5urki7dan En! >akaria Hashim 3#am us7! +,' Gam ar Coto )!6 Penari dan *ela1ak eraksi ersama Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas2'(()! /ari$iri: En! Mohd Asmadi 5hali atau Sal 3*enari72 En Mohd Nor Othman atau Pak Man 5elo 3*ela1ak7 dan En! Hanis Bhe Hana9i atau Anis 3*enari7!

)!+, Rumusan $esim*ulann&a2 Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas telah meletakkan asas *erkem an#an mu"ik #ha"al di utara Semenanjun# &an# erl8e"a dari*ada #ha"al Mela&u Johor! Raja #ha"al *arti initelah melakar sejarah &an# *entin# di atas *eta mu"ik Mela&u tradisional! Sudah *uluhan tahun sum an#ann&a di arena *entas mu"ik tanah air khususn&a di utara!! Perkem an#an teater an#sa1an *ada a1al a ad kH'(2 *eranan ulama2 *emu"ik er akat2 dan sistem *endidikan sekolah a#ama rak&at menjadi 9aktor-9aktor &an# erjalinan &an# mem ina *entas untuk #ha"al *arti eraksi ermula di $e*ala 0atas2 Se eran# Perai! Namun2 ha&atn&a semakin lemah kerana dirin&a semakin tua! Pentasn&a eraksi semakin mere*ut! Jari-jari &an# er#erak-#erak di lurah-lurah akordion semakin men#hilan# dan ta*akta*ak tan#an &an# memalu #endan# semakin kuran# ertena#a! >uriatn&a ju#a +,. semakin lemah dan ada &an# telah menin##al dunia se elum sem*at mekar me1an#i di *erke unan mu"ik Mela&u tradisional! $ini 1ajar suntikan u at &an# le ih erkuasa di erikan ke*ada Ajinda Gha"al Parti $e*ala 0atas su*a&a kum*ulan ini terus hidu* dan melahirkan "uriat la#i &an# le ih *erkasa! Ajinda Gha"al Parti men&edari aha1a kum*ulan ini tidak oleh erjuan# sendiri untuk melanjutkan kelan#sun#an hidu*n&a! $um*ulan ini memerlukan sokon#an dari*ada rnereka &an# *rihatin ke*ada keindahan mu"ikn&a dan kemeriahan suasanan&a! 5idak oleh dina9ikan2 Ajinda Gha"al Parti ju#a ersedia untuk eru ah den#an *eru ahan keadaan! Namun2 *eru ahan &an# akan erlaku tidak akan men#u#at atau men#hilan#kan identitin&a! Sudah ti a masan&a satu *elan jan#ka *anjan# untuk memanta*kan semula Ajinda Gha"al Partidan mem an&akkan "uriatn&a diusahakan oleh $ementerian $e uda&aan2 $esenian dan Warisan Mala&sia! +,,

0A0 ? PULAU PINANG SE0AGAI PUSA5 ILMU /AN PER$EM0ANGAN IN5ELE$5UAL ?!+ Pen#enalan /i dalam a akhir la*oran ini2 Muhammad Haji Salleh men#im as *eranan Pulau Pinan# se a#ai*usat ilmu dan *erkem an#an intelektual&an# erlan#sun# daridulu sehin##a sekaran#! 0eliau men#u*as *eranan surat kha ar2 majalah2 *ener it2 *enulis indi%idu2 dan *endidikan di Pulau Pinan# &an# mem eri sum an#an esar ke*ada *erkem an#an intelektual di Pulau Pinan#! Memulakan i8ara2 eliau men&atakan aha1a sejarah merenun# kita dari jauh2 menilai kita dan se8ara tidak lan#sun# ju#a men#hukum kita! $ita da*at 8u a meran8an# untuk men#u ah masa de*an2 teta*i masa silam2 sudah tersin*ul mati2 dan tidak da*at dirun#kai! Sejarah Pulau Pinan# ju#a sama2 tersim*ul dan sehin##a sekaran# menitiskan air mata! Pulau Pinan# andar aru $a*ten Li#ht menjadi raja 0ila terkenan# "aman dahulu Jatuh erlinan# air mata $edah mun#kin diti*u 0ritish2 teta*i tra#edin&a &an# ermula *ada +?@) menjadi ken&ataan &an# men8u8uk kita sehin##a sekaran#! $ita tidak da*at men#elak hunjaman sejarah! Menoleh ke elakan# dan men&alahkan seseoran#2 tidak akan menja1a masalah &an# kita hada*i *ada hariini! +,6 0uda&a 9eudal $edah *ada kurun ke+@ dan se elumn&a2 dite#akkan dalam suatu sistem den#an raja dan an#sa1an erada di *un8ak *emerintahan2 dan raja ini mem*un&ai kuasa mutlak! $um*ulan an#sa1an menunjan# raja2 sementara alim

ulama mem arisi elakan# mereka2 se8ara men&okon# atau *un a#ak e as dalam *enda*at mereka erkenaan den#an lslam! A*a ila Li#ht mem eli Pulau Pinan# dan Se eran# Perai2 ne#eri ini da*at dii aratkan se*erti di*oton# dari*ada i u &an# mem esarkan dan mem erikan entuk uda&an&a2 an#san&a dan maruahn&a! Sekiran&a kita memantau sejarah2 kita akan menemui e era*a sudut keluar iasaann&a2 &an# ju#a telah menjadi titik-titik *enarik ke*ada ramai *endatan# &an# datan# se a#ai *ekerja2 soldadu2 *eda#an#2 *en#un#si2 *emikir2 *enulis2 dan se a#ain&a! $ota dan keadaan2 akat dan usaha menjadikan mereka esar2 ukan saja di sini teta*i di seluruh Mala&sia! Pulau Pinan# menarik ramai oran# dari seluruh Nusantara2 dari A8heh2 Minan#ka au2 0u#is2 Ja1a2 Melaka2 Riau2 dan tak lu*a ne#eri-ne#eri tetian##an&a2 $edah2 Perak2 $elantan2 dan 5eren##anu! Mereka men8ari dunia dan entuk keja&aan &an# lain! Ne#eri &an# 8e*at mem an#un2 8e*at ju#a mem an#unkan sejumlah *anadoks dan ironi uat dirin&a! /i se alik *endudukn&a &an# ramai2 kita saksikan den#an sedihn&a 8uku* ramai *ena#ih dadahL *enun##an# #ila motosikal di *a#i uta &an# er#elim*an#anL jumlah *en8eraian dan i u tun##al &an# tin##iL ke8i8iran *endidikan dan sosial &an# men&a&at masa de*an kitaL kemiskinan Mela&u &an# ter*amer sen#et di *antai dan hujun# *erumahan aruL dan eksodus keluar dari *ulau dan ne#eri ke $edah2 Perak dan Perlis! Se a#ai *usat sosial dan *olitik2 Pulau Pinan# ju#a mem a1a kontras dan men&um an# 8ara dan 9ikiran alternati9! 5erasa ketidaksetujuan er un#a di sini2 disiramkan oleh laut dua selat2 dan an#in &an# 8e*at men&e#arkan dan mem a1a udara aru! /emikianlah BAP2 Aliran dan Jus9 World er enih dan mem esar disiniL /AP2 0arisan Sosialis2 PAS dan $eadilan ju#a menda*at tem*at di sini!

/alam diri ne#eri ini ada daratan dan *ulau2 ada ukit dan lem ah2 ada keka&aan dan kemiskinan luar iasa! /en#an *aradoks ini2 Pulau Pinan# men8i*ta dilema dalam diri *endudukn&a2 terutaman&a oran# Mela&u! Namun2 *erlu dise utkan 1alau dari mana asal mereka2 A8heh2 Minan#ka au2 0runei2 Patani2 $elantan2 5eren##anu dan lain-lain2 antiara mereka telah ter ina se uah teras dan *erasaan etnik se*un&a! Ramaimereka &an# er#erak darilandasan ini! Se1aktu semua ini sedan# erlaku sejak +A@(-an2 suatu arus *edRem an#an aru melanda2 *em aratan &an# keras dan sain#an an#sa &an# amat tajam! Sementiara ramai &an# selesa dalam dunia Mela&u2 mereka ju#a memahami aha1a mereka tin##al dalam "aman se elum +A6?2 dalam se uah koloni2 &an# mahu tidak mahu mem*erkenalkan 3dan malah kadan#-kadan# memaksa7 suatu 1ajah lain2 3&an# serin# menarik72 &an# mem e askan dan mem enarkan oran# Mela&u menjadi 1ar#a moden &an# men&edari akan dunia &an# luas! 5eta*i di suatu *ihak2 manusia moden dan 1ar#a #lo al dan #lo alisasiter*utus dari akar a1al&an# mem esarkan mereka2 &an# mem erijati diri dan tanah *ejal ke*ada adat dan ahasa! Ramai &an# dilontarkan *ilihan antara 8ara tradisional2 konser%ati9 dan tidak an&ak eru ah sementara dise elah kam*un# mereka2 kota erkem an#an a#ak #emilan#! Antara *emikir mereka ada &an# ter*an##il untuk er#elut dalam usaha mereka mem erikan Mela&u 1ajah &an# le ih *ositi92 moden2 dan tidak takut ke*ada *eru ahan atau sain#an! /i sini oran# Mela&u tidak dimanjakan oleh 0ritish &an# +,? memilih an#sa &an# da*at menam ah la an&a untuk di a1a *ulan# ke En#land! 0ritish le ih memanjakan *enia#an&a! Oleh &an# demikian2 mun#kin hal ini men&e a kan manusia Mela&u Pulau Pinan# le ih #elisah2 le ih sedar akan sain#an2 jati diri dan *erlun&a erusaha2 *ertama untuk kelan#sun#an hidu*2 dan keduan&a di sini manusian&a harus men8ari jalan mentakri9kan kem ali ru*a dan

ji1a an#san&a *ada "aman dan mas&arakat aru! Semua ini men8i*ta manusia Mela&u &an# a#ak erlainan2 *ada umumn&a2 keadaan dan *andan#an hidu*n&a er andin# den#an *enduduk ne#eri-ne#eri Mela&u lain! ?!' Sastera a1al Sejarah ju#a men#hadiahkan Pulau Pinan# e era*a oran# *emula! Antara mereka ada &an# men&erlah dalam idan# sastera2 termasuk *emula 8atatan *erjalanan 3tn%elo#ue7 &an# ju#a dalam maksud umumn&a oleh di#olon#kan se a#ai auto io#ra9i2 no%el saduran2 no%el a1al2 dan surat kha ar di sini! Seterusn&a dalam seni *entras2 mu"ik dan n&an&ian2 tidak an&ak ne#eri &an# men8i*ta dua uah #enre *ada "aman a1al moden2 teta*i Pulau Pinan# memulakan an#sa1an dan oria &an# men8antumkan er a#ai- a#ai unsur dari*ada er a#ai- a#ai an#sa di sini2 dan diteruskan den#an sum an#an dari*ada er a#ai- a#ai kum*ulan etnik! /alam idan# *endidikan a#ama atau tradisional2 Pulau Pinan# ju#a an&ak memulakan sekolah dan *ondok &an# menjadi ruan# *erkem an#an ilmu &an# dinamis! Walau*un terda*at ju#a ukti *ernia#aan &an# dilakukan oleh oran# $edah2 terutama sekali an#sa1ann&a2 namun e#itu2 $edah ukanlah ne#eri *ernia#aan tradisional atau moden se*erti Pulau Pinan#! $edah ju#a tidak menjadi terlalu *entin# ke*ada *emerintahann&a kerana an&ak 8ara lain &an# da*at di#unakan untuk men#um*ul 1an# untuk ne#eri itu! /i suatu *ihak2 Pulau Pinan# tidak +,@ dian##a* *entin# atau *erlu di*ertahankan oleh Sultan A dullah2 dan den#an demikian a#inda oleh dian##a* di uan#2 den#an rak&atn&a sekali2 terutama &an# sudah ramaidiSe eran# Peraidan e era*a kelom*ok2 ke *ulau 8antik ini! Penulis da*at mem a&an#kan trauma &an# amat men##an##u &an# dideritai oleh *enduduk di kedua-dua aha#ian $edah &an# akan di*indahkan ini dan akhir sekali

harus men&esuaikan diri den#an sekum*ulan *e#a1ai2 *enia#a 0ritish dan lainlainn&a! Walau a*a-a*a *un *erin#kat sen#saran&a2 er*isah dari*ada raja &an# er an#sa2 era#ama dan er ahasa sendiri2 dan di*indahkan ke*ada *emerintahan kerajaan asin# 3&an# se enarn&a ialah se uah s&arikat &an# men8ari keuntun#an7 &an# erlainan an#sa dan era#ama $ristian2 amatlah *erit! Sharikat Hindia 5imur In##eris ialah or#anisasi *ernia#aan &an# khusus di ina untuk menjana keuntun#an dari*ada *emia#aan 5imur Jauh2 &an# da*at mem a1a untun# &an# tin##i! /en#an antuan *ekerja tem*atan dan asin#2 maka Pulau Pinan# er#erak ke arah tujuann&a! Se eran# Perai *ula dijadikan sema8am ke*uk *adi dan dusun &an# men&ediakan eras dan rem*ah ratus untuk *emia#aan mereka! /en#an tujuan ini ju#a Pulau Pinan# 8e*at dikem an#kan se a#ai *ela uhan &an# selesa dan mudah didatan#i2 &an# da*at menam*un# ke*erluan *ela&aran dan *ernia#aan! Pertem un#an den#an uda&a 0arat dan kedatan#an *ekerja er an#sa Bhina2 India2 Sri Lanka2 dan 0urma2 men#u ah rasa selesa kaum Mela&u! Pendatan# ini ju#a datan# den#an hasrat esar untuk ekerja dan men#um*ul untun# esar! /i se alikn&a *ula2 tujuan ini ukanlah hasrat oran# Mela&u kerana mereka iasa dikerah oleh sultan dan diatur hidu* oleh an#sa1an! +,A Pertem un#an ini menim ulkan an&ak masalah dan dilema! Satu2 rasa in#in lari dari *usat *ertem un#an ini2 dan keduan&a *ula in#in memasukikan8ah *ersain#an &an# kasar dan #anas ini2 dan menda*atkan a*a-a*a &an# aik dari*adan&a! lnilah latar uda&a &an# menjadita*ak ertindak oran# Mela&u sejak a1al la#i! Se uah kota *ela uhan dan *erda#an#an mem a1a ju#a uda&an&a sendiri dan *ernia#aan ini memerlukan jurutulis untuk men#hu un#kan *eda#an# Pulau Pinan# den#an mereka &an# erada di tem*at dan ne#eri lain atau den#an raja dan

*en#hulu disana! Oleh se a tarikan 8ara hidu*2 re"eki atau ke e asan dari*ada raja dan kerajaan Mela&u2 ada &an# erhijrah dari $edah ke Pulau Pinan#2 misaln&a keluar#a Ahmad Rijaluddin Hakim Lon# $andu! Mereka erasal dari*ada keluar#a *enia#a dan melihat *eluan# *ernia#aan &an# le ih esar 1ujud di *ulau ini! /ari sinilah Ahmad Rijaluddin ela&ar ke 0en##ala den#an anak Ro ert S8ott2 seoran# *enia#a *entin# Sharikat dan sementara itu menulis se uah kar&a2 Hika&at Perintah Ne#en 0en##ala 3+@++72 &an# da*at dian##a* 8atatan *erjalanan &an# erunsur auto io#ra9i! Hara* di*erhatikan aha1a Ahmad Rijaluddin mendahului A dullah Munshi A dul $adir se9ama '?lahun! Pada"aman itu ju#a sudah terkum*ul e era*a oran# *enulis atau *en&alin di Pulau Pinan# dan Se eran# Perai! Mereka ekerja di Sharikat ln##eris atau den#an *eda#an# lain kerana khidmat mereka di*erlukan untuk men#aran# surat2 dalam ahasa tem*atan dan In##eris2 &an# ditujukan ke*ada *enia#a di $e*ulauan Mela&u! Salah seoran# *en&alin itu 3kita tidak menda*at maklumat tentan# *ekerjaann&a7 ia9ah Muhammad Omar &an# telah men&alin kita Iai al-Salatin2 karan#an 0ukhari +6( al-Jauhari *ada tahun +@', den#an tulisan tan#an dan seni tatahias &an# indah! Naskhah inidian##a* &an# ter8antik antara semua naskhah Mela&u sehin##a ini! Oleh &an# demikian2 se elum A dullah Munshi la#i Pulau Pinan# sudah *un memiliki auto io#ra9i 8atatan *erjalanan tera1al2 dan nam*akn&a tradisi *enulisann&a ju#a sudah 8uku* matan# dan 8an##ih! Sememan#n&a tradisi *en&alinan ini menjadi se aha#ian tradisi Mela&u $edah atau 5anah Mela&u2 teta*i nam*akn&a2 melalui ukti &an# kita lihat2 salah satu kuntum un#a &an# terindah telah erkem an# di Pulau Pinan#!

Penulis in#in men##alurkan sejarah intelektual Mela&u Pulau Pinan# dan melihat *erkem an#ann&a dari se#i:3+7 *ersuratkha aran dan majalah2 3'7 *ener itan2 3.7 sastera2 3,7 *erkem an#an ilmu a#ama melaluimadrasah2 dan 367 *erkem an#an ilmu mutakhir melalui Uni%ersiti Sains Mala&sia 3USM7! ?!'!+ Per8uratkha aran dan majalah Sejarah *er8uratkha aran Mela&u di Pulau Pinan# &an# ermula *ada tahun +A((2 mem*erlihatkan dua uah akh ar ter it sekali #us! Pertaman&a 2 0intan# 5imor2 &an# ter it *ada + Ma8 +A(( di a1ah *im*inan A dul Ghani in Mohd! $assim! 0intan# 5imor ini diter itkan se8ara min##uan dan erakhir *ada Se*tem er +A((! +6+ A dul Ghani ju#a mener itkan Baha&a Pulau Pinan#! Bontoh a1aln&a mun#kin ditunjukkan oleh lhe Prin8e o9 Wales Ga"ette dan akh ar Mela&u &an# diter itkan di Sin#a*ura2 termasuk Ja1i Peranakan! Seterusn&a se uah surat kha ar la#i ter it *ada tahun &an# sama2 iaitu Len#kon#an 0ulan! Pen#aran#n&a ialah Ali in Harun al-Hindi! Akh ar iniju#a diter itkan se8ara min##uan dan terhenti *ada tahun &an# sama! Ada suatu desakan kemajuan2 desakan 1a8ana2 dan *asti ju#a desakan untuk er in8an# tentan# keadaan oran# Mela&u2 masa de*an mereka2 %i%-a-%is *endatan# aru &an# rajin dan dinamis ekonomin&a! Surat kha ar &an# aik ialah suara jujur an#san&a2 ke#elisahan dan mim*in&a! Semua ini diham urkan di halaman-halaman ini *ada "aman &an# a#ak a1al dan di entan#kan dalam tulisan Ja1i untuk menemui khala&ak &an# ter esar mun#kin! Surat kha ar dan majalah di#erakkan oleh e era*a #a#asan &an# mun8ul aki at

keadaan2 iasan&a &an# rumit dan menuntut *en&elesaian2 se*erti keadaan ekonomi oran# Mela&u &an# masih terke elakan# dan ditin##alkan oleh ekonomi kaum lain2 dan e era*a masalah sosial2 se*erti kah1in *aksa2 status 1anita Mela&u lslam &an# rendah2 *en8eraian2 *erjudian2 dan *ela8uran &an# seterusn&a men&e a kan keruntuhan keluar#a! Mereka &an# memulakan akh ar iasan&a a#ak jelas dalam hal hasrat mereka! Selain maklumat &an# in#in disam*aikan2 terda*at tujuan an#sa2 kelom*ok atau ideolo#i di elakan#n&a! Ramai&an# in#inkan suatu 1ajah dan kemajuan aru untuk an#sa Mela&u dan Nusantara ini2 &an# *ada 1aktu itu terjajah atau di a1ah sistem kerajaan &an# amat 9eudal dan statik! Ean# diin#inkan ju#a ialah me1ujudkan manusia Mela&u &an# er9ikir2 er*elajaran dan tidak terus kalah ke*ada an#sa an#sa *endatan# &an# tin##i keja&aann&a! ldeolo#i kesemua surat kha ar dan +6' majalah ini da*at di katiakan relati9 maju2 &akni untuk men##erakkan an#sa Mela&u ke de*an2 mem an#unkan dan men&edarkan mereka ukan saia ke*ada keadaan mereka &an# dai9 teta*iju#a ke*ada dunia luar &an# jaran# dikenali! Oleh &an# demikian2 1alau*un maklumat di erikan2 maklumat itu ju#a ter*ilih2 antaran&a &an# da*at mem erikan 8ontoh kemajuan2 8ara men&elesaikan masalah2 seman#at an#sa2 dan tamadun di ne#ara &an# erja&a! Pada tahun-tahun +A'Gan2 manusia Mela&u sudah mula mem*erlihatkan sudut indi%idun&a2 dan men#etahui e era*a hakn&a2 di mahkamah atau dalam mas&arakatn&a! /i Ne#eri-Ne#eri Selat tan*a kuasa raja Mela&u &an# keras atau meluas2 *enduduk Mela&u *erlu men#etahui ke*entin#an diri2 an#sa dan a#aman&a! /ia harus er9ikir untuk dirin&a! $emun8ulan i it indi%idu inimenam*un# surat kha ar dan majalah &an# memerlukan *enda*at2 dan *ada masa &an# sama mem eri ruan# ke*ada oran#-oran# se e#ini untuk erkata dan er9ikir! 0an&ak

lidah *en#aran#2 surat *eri adi2 s&air dan *antun &an# melukis liku *enda*at dan *erasaan manusia ini! Surat kha ar ini mem antu men#um*ul *enda*at dan sementara itu ju#a menjadi rerumah jati diri oran# Mela&u2 1alau*un ideolo#i setia* surat kha ar itu mun#kin erlainan! /a*at kita katakan aha1a semuan&a se8ara kolekti9 melukiskan 8ara er9ikir2 mende9inisi masalah2 dan er9ikir serta ertindak *ada "aman itu! Walau*un terda*at an&ak ter itan &an# a#ak hitam *utih *emikirann&a2 ada ju#a &an# menjadi *e1aris ke*ada 8ara er9ikir &an# mem a1akan kias i arat2 dan den#an itu ju#a mem*er#unakan 8ara tradisional&an# ka&a dan amat meran#san#! $ein#inan untuk menjadi an#sa &an# mulia dan ermaruah se8ara tidak lan#sun# ermakna in#in e as dari*ada *enjajah2 dan *enekanan ke*ada lslam &an# moden +6. ju#a men&arankan aha1a manusia Mela&u e as dari*ada *enjajah &an# erlainan a#ama itu &an# dalam sejarah di*erlihatkan jahat dan kejam! /i siniju#a ahasa &an# lama dikesam*in#kan dan di erikan kehidu*an aru! Oleh se a ahasa ini harus men&am*aikan maklumat aru2 &an# serin# ju#a ers99at

antara an#sa2 maka ahasa itu sama erkem an#2 sama moden2 ersama-sama den#an ke*erluan "aman! Setelah kar&a ertulis tan#an meni*is dan sastera lisan semakin *erlahan suaran&a2 tu#as sastera ini se aha#iann&a diam il alih oleh surat kha ar dan majalah ini! Ada *antun2 s&air2 8erita terjemahan2 dan karan#an aru! Siri 8erita S&ed Sheikh dan Ahmad Rashid 5alu memenuhike*erluan sastera disuatu *ihak2 dan disuatu *ihak &an# lain2 tum uh aki at ke*erluan2 ahasa dan medium aru! Persuratkha aran ju#a memulakan dunia er#am ar se*erti &an# di in8an#kan oleh Ahmad Suhaimi 3'((.7! lklan2 sketsa dan 8oretan komik meru*akan 1ajah er entuk %isual&an# aru!

5radisi diteruskan2 teta*i ke*erluan semasa menerusi medium dan 8ala aru ju#a menda*at ruan# dan suaran&a! Semua *ener itan ini men#um*ulkan *emikir &an# aik sementrara mem enarkan *em a8a iasa men&am*aikan *enda*atn&a! Penulis melihat seulaktu mereka menulis2 sudah ada sema8am rasa ke e asan2 rasa ke&akinan terhada* *enda*at sendiri! Pada dekad +A'(-an dan +A.(-an2 *ersuratkha aran dan majalah se enarn&a ialah *er*ustakaan2 ilmu dan *emikiran2 1a8ana an#sa2 sastera2 dan medium erita! 5u#as &an# dilaksanakan ini esar dan di*erlukan! +A, 0erikut ialah deretian majalah dan akh ar &an# diter itkan tan*a jemu! $e an&akann&a men##am arkan keadaan oran# Mela&u2 masalah ekonomi &an# dihada*i2 kekuasaan dan *en#hakisan adat dan 8ara hidu*2 dan tidak lu*a ju#a ma"ha dan ta9siran a#ama &an# erlainan! 5ajuk-tajuk ini telah men#undan# ramai *emikir men&um an#kan kar&a mereka! Walau*un mereka tidak lama ertahan2 teta*i semarak mula telah din&alakan! Mun#kin *ada 1aktu ini seman#atn&a &an# le ih kuat er andin# den#an *en#etahuan *en#urusan *ersurakha aran &an# 8uku* rumit dan kha &ak &an# masih elum dikenali den#an aik! /ua uah surat kha ar ini menjadi *emula dan 1alau*un tidak erja&a ertahan lama2 teta*i erja&a melahirkan dirin&a2 dan akal *en#aran# lainn&a! Han&a dua *uluh enam tahun setelah akh ar *ertama itu ter it arulah ter it *ula dua uah akh ar la#i! Pertama2 *ada +' Januari +A') ter itlah Suara Mela&u2 &an# amat jelas tujuan dan *ene#asan suaran&a2 *emikiran dan *andan#an Mela&un&a2 %is-a-%is *andan#an In##eris2 Bina dan lndian&a! Oran# Mela&u sedan# elajar men&atakan *enda*atn&a2 mem erisudut *andan#ann&a dan elajar erdirise a#ai manusia moden! Pen#aran#n&a ialah Rahman in Jamaluddin2 dan *emim*inn&a

ialah A dul Lati9 al-Hamidi! Min##uan ini ju#a ertahan sekitar setiahun! La*an ulan setelah itu2 ter it *ula majalah ulanan Al-lkh1an &an# le ih tersusun dan jelas tujuann&a! Ahlkh1an ialah alat *emikiran kum*ulan &an# diketuai oleh S&ed Sheikh2 &an# mem a1akan *ers*ekti9 lslam &an# aru2 se aha#iann&a dari*ada *en#aruh Muhammad A duh2 *emikir Mesir2 dan #uru ke*ada S&ed Sheikh sendiri! Se8ara relati9 usia ha&at majalah ini a#ak *anjan#2 iaitu lima tahun! 5ujuan &an# dimaktu kan ialah Fmen##emarkan ke*ada menuntut ilmu2F selain mem a1a erita dan hi uran er8orak 8erita &an# ju#a Fmem a1a kiasan a#i kehidu*an &an# +66 sem*urna!FOleh &an# demikian2 tu#as majalah mem erat ke*ada men&e arkan ilmu dan mem erikan 8ontoh &an# aik! /ua tahun setelah itu2 *ada '( /isem er +A'@2 ter it *ula /unia Mela&u2 sekali la#i juduln&a men&atakan hasrat untuk mem a1akan sudut *andan#an oran# Mela&u dan *erkara &an# erlaku dalam dunian&a2 &akni dunia Nusantara! Pen#aran#n&a ialah /i a Haji Muhammad Salleh! Majalah ini ertahan sehin##a tahun +A.(! A*a i9a Al-lkh1an men#hada*i masalah *en#eluaran dan ke1an#an2 majalah itu den#an 8e*at di#antikan den#an Saudara2 *ada tahun +A'@2 di a1ah sidan# *en#aran#n&a S&ed Al1i2 Mohd Eunus A! Hamid2 dan Sheikh Mohd! 5ahir Jalaluddin2 serta Rahim $ajai2 &an# kemudiann&a men#etuai *ener itan majalah ini! Seman#at 4s4am *ula mun8ul *ada tahun +A'A dan erakhir *ada tahun +A.+! Baha&a 5imor diter itkan di Pulau Pinan# se8ara min##uan sejak , Januari +A.(! Pen#aran#n&a ialah Othman $alam dan Haji A dul A"i"! $eluaran terakhirn&a menandakan aha1a min##uan ini erusia dua elas tahun setelah *ermulaann&a2 iaitu *ada '? Ce ruari +A,'! Berita2 3tiada ertarikh72 di8etak di Jeluton# Press2 &akni *ener it &an# di*im*in oleh Mohd! Ar99in lshak den#an Aminah Jalal selaku Penolon# Pen#urus! Seterusn&a

*ada +A Okto er +A.+2 ulanan /e1asa *ula diter itkan dan di8etak di Per8ama Press! Pen#aran#n&a ialah Mohd! Eunos A dul Hamid dan *enolon#n&a Haji A dul Ghani Haji Hassan! /ua tahun setelah itu2 *ada tahun +A..2 Pemim*in Mela&u di a1ah *im*inan Omar $han2 menemui *em a8an&a! Perlu dise utkan di sini aha1a *ada tahun +A,@ telah di8etak /unia 0aru2 teta*i erakhir ter itann&a *ada tahun +A6(! Majalah Murid *ula di a1ah *im*inan A! Jalani2 diedarkan *ertama kalin&a *ada /isem er2 +A6' teta*i erakhir *ada tahun +A6,! +6) Setelah tahun +A6(-an2 terutama +A6?2 an&ak *eja at surat kha ar dan majalah er*indah ke $uala Lum*ur! $emudian2 *ener it majalah dan surat kha ar aru ju#a memilih $uala Lum*ur2 kerana kedudukann&a &an# strate#ik dan *asarann&a &an# le ih luas! Setelah ti#a *uluh tahun erlalu arulah 0intan# 5imor kedua ter it *ada tahun +A@+! Wa9ta Ne#ara2 se uah surat kha ar nasional ju#a er*usat di sini! 5ahun-tahun +A'(-an dan +A.(-an ialah suatu "aman ke an#kitan sastera dan *emikiran Mela&u di Pulau Pinan# dan Nusantara! Suara dan a*in&a disediakan oleh akh ar dan majalah &an# diter itkan di Sin#a*ura dan Pulau Pinan#2 malah Pulau Pinan# erada di de*an dalam ke an#kitan ini! /i sini ke#hairahan dan keterli atan men#irin#i *emikiran dan seman#at mas&arakat &an# aru! Surat kha ar dan majalah menjadi media *entin# *ada tahun-tahun ini kerana inilah satu-satun&a saluran &an# 1ujud se elum radio dan tele%is&en! Saluran lainn&a ialah sekolah2 madrasah dan *ondok2 serta masjid! S&ed Sheikh &an# men#enali ke*entin#an dan kemun#kinann&a telah 8u a mem*er#unakan se aik- aikn&a saluran ini! 0eliau 8uku* erja&a! Surat kha ar da*at mem entuk ji1a *em a8an&a kerana di dalamn&a ukan saja tersiar erita teta*i ju#a an&ak 8eritia2 s&arahan a#ama dan sosial2 dan ren8ana &an# menjurus ke*ada ta9siran aru terhada* mas&arakat Muslim! S&ed Sheikh dan ka1an-ka1ann&a in#inkan su*a&a manusia

Mela&u Muslim di Nusantara tidak ter8i8ir dalam dunia &an# 8e*at erkem an#! /i suatu *ihak2 eliau men#uti* dan men#he ahkan erita kemajuan di Ero*ah dan ne#ara-ne#ara lslam2 termasuk di A9#hanistran dan Mesir2 dan di suatu *ihak &an# lain2 eliau meneruskan *rojekn&a menentan# kelom*ok konser%ati92 &aQ# terkenal den#an #elaran $aum 5ua! 5a9sir al-Kurann&a dijadikan ru rik 1aji ulanan! /i

dalamn&a di entan#kan julat *andan#an &an# le ih luas dalam suatu *en#ha&atan a#ama &an# moden *ula! +6? ?!'!' Pener it 5er itan akh ar dan majalah di Pulau Pinan# ju#a menum uhkan sejumlah *ener it2 ukan saja untuk kedua-dua media ini teta*iju#a uku dan kita ! Walau*un tujuan mereka mun#kin dikaitkan den#an *erkiraan keuntun#an2 teta*i kita ju#a harus mentaksir sum an#an mereka terhada* er a#ai- a#ai sudut kehidu*an oran# Mela&u di Mala&sia dan Nusantrara! Pada umumn&a uku- uku &an# diter itkan itu oleh di#olon#kan se a#ai:3+7 uku sekolah a#ama2 3'7 uku sekolah ke an#saan2 3.7 uku umum a#ama2 3,7 8ereka2 s&air dan entuk lain sastera2 dan 367 uku umum *en#etahuan! $ita da*at men#esan e era*a *ener it Mela&u sejak a1al *enu uhan Pulau Pinan#! Penulis 8atatkan senarain&a se*erti erikut:3+7 Makta ah HajiA dullah ! M! Noordin Arra1i2 662 A8heen Street2 Pulau Pinan#! 3'7 Pustaka lslam2 '?A l2 5anjun# 5okon#2 Pulau Pinan#!

+6@ 3.7 Muhammad HajiHashim /aFiratul - MaFari9il - Watani&r&ah2 $e*ala 0atas2 Pulau Pinan#! 3,7 S! A! 0ajunid2 ,+2 Jalan $ela1ai2 Pulau Pinan#! 367 Suasana 0aru2 'A. <2 Jalan Perak2 Pulau Pinan#! 3)7 Sinaran 0ros Sdn! 0hd!2 .@A2 Bhulia Street2 Pulau Pinan#! 3?7 5he United Press2 No! . dan 'A-E2 Jalan /atoF $eramat2 Pulau Pinan#! 3@7 Makta ahMata aat/arulMuammait2 +?.-B2 Jalan Sun#ai Pinan#2 Pulau Pinan#! Pener itan uku- uku Noordin Ana1i dan Sinaran 0ros *ula da*at dilihat di dalam Jadual +.!+ dan +.!' di dalam Lam*iran +.!+ dan +.!'! Jumlahn&a 8uku* esar dan jan#ka 1aktun&a 8uku* *anjan#2 terutama Noordin Arra1i &an# sudah mula mener itkan uku a#ama *ada tahun +@AA! Perlu dise utkan aha1a uku &an# diter itkann&a ukan saja uku sekolah a#ama atau *ondok2 teta*i eliau telah meneroka ke dalam idan# &an# a#ak luas dan ter uka2 termasuk idan# sosialisme lslam2 idan# sains *olitik2 kamus2 akh ar dan radio2 &an# *asti amat ter atas +6A *asaran dan *em elin&a2 dan uku elajar ahasa In##eris &an# kita tidak men&an#ka menarik minatn&a!

0an&ak &an# harus di*ersia*kan untuk Pilihan Ra&a *ertama2 ahasa Mela&u dan ilmu dalam ahasa itu! 0uku menjadi ahan *entin#! /alam hal ini antara *elo*or ter*entin#n&a ialah Sinaran 0ros2 &an# ukan saja mener itkan uku aru teta*i ju#a mem eri ruan# ke*ada *en#aran# Mela&u2 malah mem antu mem ina seman#at mereka! Pener itan ini diketuai oleh Jaldin dan Mansor Sanusi2 &an# ju#a menulis uku- uku &an# di*erlukan! Mansor serin# menulis uku *anduan ahasa Mela&u2 termasuk 0ahasa Mela&u2 5he Wa& to Mala&2 dan Gon# Ganm! Jaldin *u9a menulis $iasan: Makanan Ari9 $asan l arat Z Mala& Ada#e- Old Sa&in#s! ?!'!. Sastera Sastera eRait ra*at den#an *ersuratkha aran2 salin# menunjan# dan mem*erka&akan! Ramai oran# &an# ekerja den#an *ener itan surat kha ar dan majalah ju#a terli at se8ara serius dalam *enulisan sastera! Antara mereka &an# dimaksudkan ialah al-S&ed S&eikh Ahmad al-Hadi2 Ahmad Rashid 5alu dan A! Rahim $ajai! ?!'!.!+ AlM&ed Sheikh Ahmad Al-Hadi Seratus em*at elas tahun setelah Ahmad Rijaluddin2 mun8ul *ula al-S&ed Sheikh Ahmad a9-Hadi den#an Caridah Hanom dan dua uah majalahn&a2 Al-lmam dan Allkh1an! S&ed Sheikh ju#a mem*erte#askan tu#as *enulis se a#ai *en#kritik sosial dan manusia &an# terli at dalam masalah mas&arakatn&a serta +)( ersedia *ula men&um an# 9ikiran dan *en&elesaian untuk masalah mas&arakat itu! Al-S&ed Sheikh Ahmad al-Hadi er*indah dari Melaka2 di mana eliau telah mendirikan se uah madrasah aru &an# mem a1a *andan#an moden a#ama dalam keadaan ajarann&a &an# tidak e#itu diterima! Ean# di a1an&a ialah *andan#an aru lslam2 se a#ai kesinam un#an *ohon *emikiran Muhammad A duh2 #urun&a di

Mesir! Ean# tidak da*at diajarkann&a di Melaka diteruskann&a di Pulau Pinan#! S&ed Sheikh masuk ke Pulau Pinan# sele*as eliau men#hada*imasalah diMelaka! /i sini eliau menu uhkan madrasah Al-Mashoor *ada tahun +A+A2 se uah institusi moden &an# men#ajarkan a#ama lslam dan erada diten#ah-ten#ah *erkem an#an dunia! $erja inidi#andin#kan den#an *ener itan se uah majalah! /emikianlah *ada tahun +A') dimulakan majalah Al-lkh1an se a#ai saluran tam ahan untuk sam*ai ke*ada hatidan ji1a *em a8a di seluruh Nusantara2 terutama di Mala&a! 0eliau memiliki akat 8ereka2 dan menda*ati aha1a sastera ju#a da*at dijadikan a9at untuk *emikiran arun&a! Oleh &an# demikian2 dimulakann&alah Hika&at Caidah Hanom2 se uah kar&a &an# erlatakar elakan#kan $aherah dan Mesir2 teta*i oleh di a8a dalam keadaan di Mala&sia! Wanita di eri ke e asan untuk memilih suami2 8ara hidu* dan 8orak *endidikann&a! /alam mas&arakat Mela&u +A'(-an2 *andan#an ini amat ter uka dan men##on8an# akar ke iasaan oran# Mela&u! S&ed Sheikh ju#a men8adan#kan su*a&a anak-anak *erem*uan Muslim di erikan *endidikan kerana han&a i u &an# ter*elajar da*at mem im in# anakn&a menjadi manusia &an# ter uka dan erja&a! +)+ Caidah Hanom ialah *em a1a #a#asan S&ed Sheikh2 &akni entuk mas&arakat masa de*an Mela&u Muslim &an# diin#inkann&a! Inilah no%el Mela&u *ertama &an# *a9in# 9aris dijual 3 estseller7 *ada kurun ke-'(! $euntun#an &an# di*eroleh dari*ada *enjualan uku ini 8uku* luma&an sehin##a eliau da*at memulakan se uah *ener itan2 Jeluton# Press dan meneruskan *erjuan#ann&a melalui majalah *ula! 5ujuan majalah eliau adalah untuk Fmen##emarkan ke*ada menuntut ilmu2F selain tujuan mem a1a erita dan hi uran er8orak 8erita &an# ju#a Fmem a1a kiasan a#i kehidu*an &an# sem*uma!F Sudah *asti S&ed Sheikh tidak er#erak ersendirian! 0eliau disokon# oleh Sheikh 5ahir

Jalaluddin &an# men&e arkan *enda*atn&a melalui s&arahan a#ama di Pulau Pinan#2 Se eran# Perai dan ne#eri-ne#eri lain! 0eliau terus men&adur kar&a-kar&a *enulis sastera lslam dalam entuk no%el kerana 8ara ini dian##a* se a#ai jalan &an# aik untuk mendekati *em a8a &an# a#ak iasa den#an kar&a 8ereka &an# meresa*kan *elajarann&a! Antara kar&an&a ialah Hika&at 5aman Binta 0erahi2 Hika&at Anak /ara Ghassan2 Hika&at Bermin $ehidu*an2 dan Hika&at Puteri Nurul Ain! Sementara itu eliau men&adur e era*a 8erita mata-mata #ela* &an# diterjemahkan dari ahasa Peran8is ke ahasa Ara ! Siri ini menjadi *o*ular! Walau a#aimana*un2 se a#ai *emikir lslamlah eliau le ih terkena9! Antara kar&a *entin#n&a ialah Al-5arikh Al-lslami2 Alam Perem*uan2 kita A#ama Islam dan Akal2 dan Hadiah $e an#saan! 5ali Samad 3+AA':.a7 men&e utkan aha1a S&ed Sheikh ialah:o !!! tokoh intelektual a1al an#sa Mela&u &an# men8etus era *em an#unan intelektual! Pen#aruhn&a e#itu erkesan terhada* *emikiran an#sa Mela&u sehin##a ke hari inimasih dirasakan!D +)' Pada hari ini kita menerima eliau se a#ai *endoron# ke*ada ke an#kitian #erakan intelektual! ?!'!.!' Ahmad Rashid 5alu Salah seoran# *en&am un# #a#asan dan %isi an#sa Mela&u S&ed Sheikh ialah Ahmad Rashid 5alu2 kelahiran Loron# Lane2 tahun +@@A dan menin##al *ada tahun +A.A! 0eliau *ernah mem antu S&ed Sheikh dan *emikiran sosial S&ed Sheikh jelas disam un# dalam kar&a Ahmad2 terutaman&a2 lakah Salmah; dalam mem*erjuan#kan se uah mas&arakat Mela&u &an# maju teta*i ermaruah! Melalui 1atak Salmah dalam lakah Salmah;2 kita lihat *er in8ln#an &an# tidak ti*is atau rin#an tentan# masalah 1anita Mela&u dan 8ara mem erikan tem*at dan status &an#

sesuai ke*adan&a *ada "aman moden! Se*erti Caridah Hanom2 Salmah ialah 1anita moden &an# er*elajaran Junior Bam rid#e *ada tahun +A.(-an2 suatu *en8a*aian &an# 8uku* tin##i2 er*andan#an hidu* multi uda&a2 memakai aju Shan#hai dan skirt se a#ai tanda ke e asann&a2 dan erani memilih kekasihn&a! Sekiran&a S&ed Sheikh masih mem erikan latar elakan# di Mesir2 Ahmad Rashid sudah mem a1an&a ke *intu *em aoaan kita2 ke da*ur rumah kita2 ke kam*un# masalah kita! Mun#kin menim ulkan sedikit kera#uan ke*ada kita a*a ila Salmah &an# erusia +6 tahun e#itu 9asih dan tajam dalam men#emukakan 8adan#ann&a untuk men#u ati keadaan ji1a2 uda&a dan ekonomi oran# Mela&u! Oran# dulu le ih *andai dari*ada kita *ada a ad '+= 0eliau telah men8adan#kan *em aikan dalam enam idan# erikut2 &an# menjadi *en#halan# kemajuan Mela&u:+). 3+7 Pendidikan! 3'7 $emajuan oran# Mela&u! 3.7 Perkah1inan erdasarkan *ilihan sendiri! 3,7 Pen&akit sosial! 367 A#ama! 3)7 Pakaian! Wanita dijadikan *usat *ersoalan aru2 di a1a oleh Ahmad ke ten#ah *entas dunia! Mereka di erikan *eranan ter*entin# dalam e era*a no%eln&a! /alam jarin# 8erita 1anita ini dijalinkan kemunduran Mela&u2 se8ara relati9n&a a#ak mendalam! Masalah seterusn&a ialah arus hidonisme &an# melanda kam*un# Mela&u &an# di*entaskan di kela hi uran2 di intan#i 1anita *ela&an dan *ela8ur serta 1an# &an# erlim*ahan2 malah di erikan ruan# ma ukn&a dalam Peran#ka* Hitam! Namun akhirn&a2 se a#ai 1atak no%el &an# didaktik2 1atak utaman&a kem ali

ke*ada kesedaran diri2 keluar#an&a dan sum*ah a1aln&a untuk mem antu mem ina mas&arakat Pulau Pinan#! Pen#aran# *ada "aman ini ialah *emikir di ten#ah-ten#ah rak&at &an# terli at dan sedar akan 9un#si mereka! Mereka menulis untuk memim*in dan menunjuk jalan ke*ada &an# kuran# erda&a er uat demikian! 5etra*i kita harus tidak melu*akan hakikat aha1a Pulau Pinan# mem inan&a se a#ai *en#aran# Mela&u *ertama &an# menulis tentan# masalah Mela&u *ada"aman moden2 dan dalam entuk no%el2 &an# le ih aslidan le ih tajam dari*ada S&ed Sheikh! +), Oleh &an# demikian2 Ahmad in A dul Rashid 5alu mem a1a *ene#asan terhada* *andan#an hidu* Muslim moden &an# diasaskan S&ed Sheikh2 Sheikh 5ahir Jalaluddin2 Mohd! A as dan lain-lainn&a! 0eliau diasuh oleh konteks "aman dan

*emikiran demikian2 kerana eliau ju#a *ernah ekerja ersama-sama mereka! Se elum ini *enulis 8u a mentakri9kan usaha sastera Ahmad 3Sohaimi 3ed!72 '((.: +@7 se a#ai:0ukan saja hu un#an *erasaan2 na9su jasmaniah2 teta*iju#a entuk hu un#an &an# un##ul dan erdasarkan nilai mas&arakat di in8an#kan erulan# kali! Maka tim ullah tema kasih sa&an# dan men8ari 1anita dan lelaki &an# sesuai untuk dijadikan teman hidu*! Pen8arian e#ini2 kita maklum enar2 ukan saja erlaku ke*ada Ahmad Rashid 5alu2 teta*i ju#a ke*ada *en#aran# se"aman den#ann&a2 Marah Rusli2 S&ed Sheikh al-Hadi dan ju#a Ahmad $otot! lni tema ersi9at seja#at &an# dialami ramai manusia2 serta disukai ramai*em a8a! Ahmad meman# terkenal kerana 8erekan&a! Selain kar&a &an# dise utkan di atas2 *em a8a dihidan#kan Rahmah inti A dullah2 /ua 0elas $ali Sen#sara2 Sia*a

Jahat;2 /atuk Ben8ano Per8m*ak&an# 5ermas&hur2 Sila* atau Bru &an# 5aat! Peran# /unia $edua men#endurkan minat *enulis untuk mem in8an#kan masalahmasalah sosial ini! Hidu* kem ali ke dasar dan lum*ur2 untuk tujuan terus hidu* dan menda*atkan re"eki! Ramai &an# men#un#si ke kam*un# untuk men#elak ahan# *eran# dan karenah *emerintahan tentera Je*un! $emerdekaan di Asia dan Asia 5en##ara setelah Peran# Pasi9ik2 terutama di India2 Indonesia dan Cili*ina men##erakkan la#i hasrat in#in e as oran# Mela&u dan untuk menda*atkan kemerdekaan! /atoFOnn dan setelah itu 5en#ku A dul Rahman2 selalu mem eri 8eramah di kam*un#-kam*un# di Pulau Pinan# dan Se eran# Perai! ltulah *en#enalan Pulau Pinan# ke*ada *olitik a1al2 terutaman&a *olitik Mela&u! ?!'!.!. Pen#aran# *as8amerdeka /unia ke*en#aran#an *as8amerdeka men&aksikan kemun8ulan e era*a oran# *enulis di ne#eri ini! Antara &an# terkenal ialah /arus Ahmad2 &an# kita maklum amat *rodukti9! Hasiln&a erjulat *anjan#2 dari*ada uku elajar ahasa Mela&u hin##alah ke*ada kum*ulan *antun dan no%el serta drama2 termasuk Han# Je at dan Raja Haji: Pahla1an 5er ilan#! >akaria Salleh *ula mun8ul se a#ai *en#aran# no%el! Ean# *alin# *o*ular ialah Ahad2 1alau*un eliau menulis e era*a uah no%ellainn&a! 0e era*a tahun setelah itu2 seoran# anak 5anjun# se enar2 &an# dilahirkan dan di esarkan di Hatin Road2 mula menulis! A&ahn&a ialah *endiri se uah kum*ulan oria a1al! Noordin Hassan mula mementaskan draman&a &an# 8u a men#um*ulkan teknik dan tradisi *ementasan tradisional untuk "aman aru dan media &an# er a#ai- a#ai! Antara kar&a *entin#n&a ialah 0ukan Lalan# ditiu* An#in2 +,((2 Anak 5anjun#2 Smh 0e9te*uk Pinan# Menari2 dan Bindar! $erana eks*erimen dan sum an#ann&a terhada* drama Mala&sia2 Noordin menda*at

Anu#erah Sastera1an Ne#ara *ada tahun +AA.2 setelah er*uluh-*uluh tahun meneroka idan# &an# a#ak se*i ini! Antara kar&a mutakhir eliau &an# menda*at sanjun#an ialah Bindai! $ar&a ini men#ajak khala&ak er9ikir dan merasa ersamHFsama2 sementara 8uku* men#hi ur *ula! 0erteraskan kain 8indai &an# halus se a#ai sim ol 8erita2 meta9oran&a ditenun +)) den#an teliti untuk kain 8eritan&a &an# melukiskan kehalusan dan si9at se alikn&a *eri adi an#sa Mela&u! Pen#aran# erikutn&a2 Shahnon Ahmad2 di esarkan ersama-sama kontro%ersidan serin# eru ah! Walau*un kita semua men&edari aha1a eliau lahir di $edah2 namun an&ak kar&a eliau ditulis di Pulau Pinan#2 di mana eliau ermastautin tidak kuran# dari*ada .( tahun! Sik2 $edah2 mem erikan ahan a1al untuk Ranjau Se*anjan# Jalan2 5un##ul-5un##ul Gei#is dan Sren#en#e teta*i 5ok Guru dan 5< er#ema den#an ken&ataan tentan# Pulau Pinan#! Pulau Pinan# men&um an# suasana2 ke e asan2 ruan#2 dan 9aktor-9aktor ini er8antum den#an akatn&a untuk melahirkan no%el-no%eln&a! Shahnon er#erak den#an masalah semasa2 dari*ada masalah *olitik2 nasionalisme2 *en#aruh media massa2 hin##a ke*ada aliran aru a#ama2 dan amat akra den#ann&a! Antara keja&aan eliau ialah menan#ka* manusia Mela&u di *in##ir hutan atau elukar ke1ujudan2 melukis masalah dan da&a hidu* *ur a mereka! 0ahasan&a &an# dijalin dari*ada dialek Pulau Pinan# dan $edah men#hidan#kan kelainan! /e1asa iniShahnon memilih untuk menjadi *en#kritik sosial dan *olitik2 dan menulis den#an tujuan ini2 ukan san#at dari sudut *em an#kan#2 teta*i dari sudut seoran# manusia &an# melihat mas&arakatn&a sedan# mem usuk dan merosak! Ini ukanlah suatu *endirian aru2 kerana eliau serin# erdiri di luar atiau masuk ke dalam untuk melihat keadaan dan mem erikan *enda*atn&a! Antara kar&a terakhir Shahnon

termasuk9ah Anjin#2 Muntah dan Pararuhi! >akr& A adi 3>akaria in Ahmad7 lahir di $e*ala 0atas dan menulis dua uah no%el2 Peristi1a dan Gem*ar dalam Gem*a! 0eliau mun#kin le ih terkenal se a#ai *enulis uku &an# ersi9at sensasi dan semasa si9atn&a! +)? $assim Ahmad2 &an# 8uku* *entin# se a#ai *emula *uisi dan kritikan &an# le ih rasional si9atn&a2 ju#a sudah lama tin##al dan menulis di sini! 0eliau terkenal kerana *uisi2 kritikan dan uku- uku kemas&arakatann&a! 0e#itu ju#a haln&a den#an *en#a#um Shahnon2 A"i"i Haji A dullah2 &an# erasal dari $edah2 teta*i menulis den#an su urn&a di Pulau Pinan#2 dan Catimah 0usu &an# erasal dari $elantan &an# ju#a di ina oleh *ulau ini! >urinah Hassan2 seoran# *en&air &an# aik2 ter uka2 jujur dan kontem*orari menda*at ins*irasi a1aln&a di USM! >akaria Ali2 no%elis *entin# de1asa ini ju#a menulis dari Pulau Pinan#2 dan da*at dian##a* *enulis Pulau Pinan#! /ua uah kar&an&a2 Am*an# dan <illa Ma&a tern&ata ditulis di ne#eri ini2 di 0a#an 5uan $e8il! /ari asal 5eren##anun&a *ula2 lsmailA dullah menda*ati Pulau Pinan# sesuai den#an kar&a *as8amodenismen&a! 0eliau tin##al di *ulau ini tidak kuran# dari*ada '( tahun2 Sekali la#i dari $elantan Salleh Eaako &an# sudah lama ermastautin di 0ukit Mertajam2 ju#a da*at dian##a* *en&air Pulau Pinan#! /ua oran# *en&air muda2 0aharuddin M> dan Rahimidin ju#a di#erakkan oleh suasana dan masalah Pulau Pinan#! Sekiran&a kita mundur ke elakan# sedikit kita akan mQnemui $eris Mas2 &an# ekerja den#an Wa9ta Ne#ara2 A dullah Hussain dan A! Lati99 Mohidin &an# menjadi seniman tamu USM! Pulau Pinan# sedikit se an&ak telah men&um an# ke*ada *en8i*taan mereka! Seterusn&a *enulis 3Muhammad Haji Salleh7 sendiri ju#a mem esar di Se eran#

Perai dan menulis er a#ai- a#ai kar&a! /e1asa ini eliau kem ali ke ne#eri asaln&a dan an&ak menulis eseidan *uisi! +)@ Sudah *asti Pulau Pinan# ialah ne#eri sastera2 dari "aman a1al la#i! Walau*un kelihatan #enerasi muda men&isihkann&a2 teta*i sejak +@++ inilah kota me#ah sastera &an# menum uhkan *enulis *entin#! Ada sesuatu milik Pulau Pinan# &an# menjadikan kota dan ne#eri ini ruan# menarik uat *enulis! Seterusn&a2 mun#kin rasa ter uan#2 atau kein#inan men&atakan rasa merajuk ke*ada ne#eriasal mereka2 se*erti &an# erlaku ke*ada Pan#eran Muhammad Jaa9ar dari 0runei2 rasa *erlu men&atakan diri di ten#ah mas&arakat multi uda&a2 dan rasa in#in mene#askan sejarah *endudukan lama2 telah melan8arkan aliran dak1at mereka di *ulau dan tanah se eran#! ?!'!, Sistem *elaJaran tradisional Pulau Pinan# memiliki se uah sejarah &an# *anjan# dan dinamik dalam *erkem an#an ilmu tradisional dan a#aman&a! Walau*un erada a#ak ke luar dari*ada arus *erda#an#an Mela&u dan hidu* aru di a1ah naun#an In##eris teta*i dari se#i #erakan *ene#asan a#ama dan tradisi *endidikan Mela&u2 *ondok-*ondok di Pokok Sena2 Penanti2 0ukit Mertajam2 Sun#ai Ram ai2 Sun#ai 0aka* dan Sun#ai A8heh2 terus erkem an# den#an rentak dalamann&a sendiri! 0erikut ialah senarai ter*ilih *ondok-*ondok terse ut &an# dirin#kaskan dari*ada Wan >ahidi 3+A@@7:3+7 Madrasah Al-Ahmadiah al-ljtimiah2 Padan# Lalan#! Madrasah ini ditu uhkan di sekitar tahun +A() oleh 5uan Guru Haji Muhammad! Pada tahun +A'( hin##a +A,( terda*at antara +(( hin##a '(( *ondok dan le ih '(( *elajar! Pada tahun +A@@ &an# tin##al han&a +) oran# *elajar dan dua oran# #uru! 3'7 Sementiara itu Al-Madrasah al-Masri&ah2 0ukit Mertajam2 diasaskan oleh Haji

+)A 3.7 3,7 367 3)7 3?7 Muhammad Soleh in 0aQi al-Masr& 3A?+7! 0eliau ialah antara *elajar Mala&sia tera1aldiACA"har dan menda*at Ua"ah Al-Aliah! Pada tahun +A.A hin##a +A,+ terda*at @(( *ondok dan *elajarn&a datan# dari Mala&sia2 5hailand2 $am*u8hea2 lndonesia2 dan Sin#a*ura! Pada tahun +A6. sistemn&a diu ah ke*ada sistem sekolah2 se1aktu Ahmad Cuad menjadi muridn&a! Madrasah Mana iul FUlum2 Penanti! /iasaskan *ada tahun +A.' oleh Sheikh Othman Jalaluddin 3+A6'7! 0ertukar sistem sekolah se1aktu Haji Soleh Sheikh Othman! +( oran# #uru men#ajar *ada tahun +A@@ dan menda*at *en#iktira9an Al-A"har2 Uni%ersiti lslam Madinah dan Uni%ersiti lslam Um /&rman2 Sudan! Al-Madrasah al-$hairiah al-lslamiah2 Pokok Sena2 diasaskan *ada tahun +A.. oleh Haji Husin in Mohd Nasir! 0ermula se a#ai *ondok kemudian eru ah menjadisekolah! Madrasah lrshad al-As&ra9 al-Wataniah2 Sun#ai 0aka*! /iasaskan *ada tahun +A6. oleh 5uan Guru Haji Euso9 Haji Saad! Madrasah ini men##unakan 8ara *ondok sehin##a tahun +A6?! Madrasah Al-Mashoor! /idirikan oleh al-S&ed Sheikh Ahmad al-Hadi *ada tahun +A+@2 di5anjun#2 Pulau Pinan# se a#ai lan#kah konkrit mem*raktikkan re9ormasi *emikiran lslam! Pelajarn&a datan# dari seluruh Nusantara!

Pondok-*ondok di Penanti dan 0ukit Mertajam diu ah atau di#andin#kan den#an sistem *endidikan aru! Ean# amat menarik ialah sistem ini mun8ul dari akar +?( mas&arakat Mela&u tradisional2 er*un8akan 8ara hidu* mereka dan den#an demikian amat mendukun# nilai-nilai ersaman&a! $ehidu*an kolekti92 ekerja se8ara er#oton# ro&on#2 dan selalu men&um an# tena#a untuk tok #uru &an# tidak men#um*ul &uran2 menjadi antara nilai dan sum an#an *entin# *elajar! Men#ikut Wan >ahidiWan 5eh2 dalam kertasn&a DPen#emaskinian Sistem Pen#ajian Pondok di Pulau Pinan#D 3+A@@7:!!! darise#imelahirkan seoran# alim &an# mam*u memahamia#ama menerusikita -kita Luh2 sama ada dalam ahasa Mela&u atau Ara 2 mata *elajaran &an# diajarkan dalam sistem *ondok oleh dikatakan len#ka*! la meli*uti idan# ilmu s&arak dan ju#a ilmu alat! 0aha#ian ilmu s&arak meli*uti idan#- idan# se*erti 9iQh2 usul al-9iQh2 ta9sir2 hadis2 mustalah hadis2 tauhid2 taj1id sirah dan tasau92 manakala dalam aha#ian alat *ula meli*uti idan#- idan# nahu2 sara92 ala#hah2 ilmu Faru9 dan Qaura9i2 dan ju#a ilmu 9alak! /i e era*a uah *ondok2 mata *elajaran sastera Ara ditam ah untuk mem eri 1ajah lain ke*ada ahasa Ara dan mem*erkenalkan *elajar ke*ada ahasa &an# le ih 8an##ih dan indah! Madrasah menjadi *usat2 tem*at *elajar dan serin# ju#a men#um*ulkan *enduduk setem*at dan luar &an# erminat *a#i dan *etan# untuk menden#ar s&arahan atau ajaran #uru ter*ilih! Mereka mem a1a kita sendiri! /i sinilah #uru akan mem a8a kita n&a2 mem eri ta9siran dan *eneran#an dalam ahasa Mela&u2 dari*ada ahasa Ara asli atau terjemahan Mela&un&a! Walau*un di *ermukaann&a ilmu &an# diajarkan a#ak dasar teta*i *en#ajian ini menin#kat melalui 1aktu2 dan *elajar &an# le ih erja&a menda*at tem*at di Al-

A"har di Mesir2 atau institusi *en#ajian tin##i lainn&a di Saudi2 Eemen2 Jordan2 Patani2 dan Indonesia2 &an# ju#a men##unakan sistem madrasah! +?+ /ari sudut *erkem an#an intelektual mas&arakat Mela&u2 #uru-#uru di madrasah ini ialah 8endekia1an tradisional Mela&u &an# serin# diletak di *un8ak dan di eri *en#hormatan! Walau*un ramai &an# han&a men#ajar dan erja&a se a#ai tuan #uru2 namun terda*at ju#a e era*a oran# &an# menulis kita sendiri2 se*erti 5uan Guru HajiAhmad 5uan Hussein! Ada sema8am ke e asan dalaman dalam sistem ini dan ke an##aan aha1a mereka tidak er#antun# ke*ada sistem *endidikan kolonial &an# men#ikat dan mun#kin tidak tertarik terhada* ahan &an# diajarkan! /en#an *enerusan sistem madrasah ini2 mereka meneruskan sistem &an# erlatarde*ankan 8am dan nilai Mela&u lslam2 dan men#asin#kan diri dari*ada *en#aruh kolonial se era*a &an# oleh! Pondok-*ondok di Pulau Pinan# terkenal di seluruh Nusantara kerana #uru-#uru terkenal serin# memilih ne#eri ini se a#ai *usat *en#ajaran mereka! Mereka mun#kin datan# dari $elantan2 5eren##anu dan Ne#eri Sem ilan! /i sini oran# Mela&u le ih merdeka dan le ih dekat ke*ada teras *eri adin&a! Jadi mereka menjadi sema8am sim ol untuk ke e asan dan kemandirian2 &an# ham*ir sudah terha*us kini2 dan sistem &an# menjadikan kita *en#hara* dana dan ehsan kerajaan! ?!'!6 Perkem an#an ilmu melalui USM USM &an# ditu uhkan *ada tahun +A)A2 se*uluh tahun setelah Uni%ersiti Mala&a2 memulakan an&ak idan# *en#ajian! /i sam*in# idan#- idan# tradisional Sastera2 se*erti $emanusiaan2 Sains $emas&arakatan2 Seni2 Perumahan2 0an#unan dan Peran8an#an2 idan#- idan# sains &an# dasar dan 8an##ih ju#a 8e*at erkem an#! /e1asa ini an&ak sekali kajian dan *en&elidikan &an# mem a1akan nama aru

dan antara an#sa ke*ada *en&elidikn&a di idan# *eru atan2 kejuruteraan2 sains +?' lautan2 ra8un2 9i"ik2 kimia dan *uluhan &an# lain! Penulis tidak akan men##alurkan kerja-kerja *entin# setia* *usat di USM ini teta*i han&a akan men&entuh idan# $emanusiaan &an# ju#a se enarn&a 8uku* esar 8aku*ann&a! Men#ikut Nori"an Md! Nor2 Pulau Pinan# dan USM dilihat se a#ai 1ila&ah ilmu 3men##unakan istilah #eo#ra9i72 dan inilah ju#a *usat *em an#unan a#i daerah utara! Seterusn&a IM5G5 er*usat di Pulau Pinan# kerana di sinilah kita da*ati la*an#an ter an# antara an#sa2 uni%ersiti ertara9 antara an#sa2 ahasa- ahasa antara an#sa2 dan industri elektronikn&a &an# dian##a* #lo al! USM ialah se uah institusi &an# men#hasilkan *ekerja dan *roduk! Antara *roduk ini ialah e era*a alatan *eru atan2 kejuruteraan2 #a#asan4 idea2 dan uku! ?!'!6!+ Geo#ra9i 0idan# #eo#ra9i di*erkuatkan dari a1al la#i oleh Ham"ah Sendut2 &an# terkenal se a#ai seoran# ahli ur anisasi di Mala&sia2 1alau*un tidak men#khusus ke*ada Pulau Pinan#! $amal Salih &an# men##a un#kan #eo#ra9i dan sains sosial an&ak men&elidik dan menulis dalam idan# *eran8an#an 1ila&ah dalam konteks *usat *ertum uhan! /e1asa ini le ih ramai ahli akademik menum*ukan kajian ke*ada Pulau Pinan#! Misaln&a Wan Ruslan memantau *ersekitaran2 manakala Nori"an2 Hassan2 Mohar dan Suriati men#kaji SM4! Morshidi Sirat dan kum*ulann&a memusatkan *erhatian ke*ada *erkhidmatan2 kar#o udara dan se a#ain&a! Ruslan Rainis 8uku* lan#ka den#an *rojek *emetaan di#ital Pulau Pinan#! 0e era*a *ersoalan erkaitan jena&ah2 tanah 1aka92 hos*ita=2 dan *en8emaran *antaiju#a menda*at *erhatian ahli #eo#ra9i Pusat Pen#ajian llmu $emanusiaan! +?.

?!'!6!' Seiarah 0idan# sejarah ju#a menum uhkan sarjana tem*atan &an# 8uku* *rihatin terhada* masalah tem*atan atau ne#ara! Ar99in Omar serin# mem entan#kan dan men#analisis masalah tanah 1aka9 dan den#an le ih luas la#i nasionalisme Mela&u dan Nusantara! A u 5ali Ahmad *ula men&elidik sejarah *endudukan Je*un di Mala&sia dan 0urma manakala Mahani Musa #hairah den#an *en&elidikan sudut sejarah Mela&u Pulau Pinan#! A! Rahman lsmail ialah ahli sejarah Bhina &an# selalu men#kaji *ersoalan di 5anah 0esar dan dunia Mela&u2 termasuk mentmnskri*sikan Se+ rah Mela&u! ?!'!6!. Sastera 0aha#ian Sastera USM diiktira9 se a#ai &an# terkuat! Walau*un kajian sastera Nusantara menjadi terasn&a tetra*i *en#ajaran dan minatn&a le ih meluas dan kom*arati9 si9atn&a! Antara &an# ter*entin# ialah Shahnon Ahmad2 se a#aimana &an# telah di*erkenalkan2 &an# ukan saja seoran# *enulis no%el dan 8er*en &an# kontro%ersial2 malah seoran# *en#kritik &an# 8uku* su ur dan rajin! Antara hasil kajian a1aln&a ialah se uah uku &an# mem*erlihatkan *erkem an#an *en&air semasa &an# *entin#! $ar&a ini 8uku* asli2 aru dan mendalam! Seterusn&a eliau ju#a terli at dalam se uah *olemik &an# mem in8an#kan entuk sastera lslam den#an $assim Ahmad! Selain itu eliau memasuki ji1a *en#aran#2 dirin&a tidak terke8uali2 dalam *roses *en8i*taan dan tu#asn&a se a#ai *en#aran# &an# erada di ten#ah-ten#ah "aman! Eaha&a lsmail2 &an# menjadi ahli &an# *rodukti9 0aha#ian Sastera *ula2 sama #hairah dan su ur! 0eliau an&ak men##unakan *eluan# di Pulau Pinan# untuk men#kaji e era*a *en#aran# Pulau Pinan#2 antaran&a Ahmad Rashid 5alu! $ajian +?, eliau ini menjadi ta*ak a1al untuk kajian seterusn&a! Eaha&a ju#a selalu terli at

dalam er a#ai- a#ai *ersoalan sejarah sastera Mela&u dan an&ak menulis dalam idan# ini! $ajian eliau tentan# Lekra ju#a meru*akan antara dokumentasi &an# len#ka*! Ali Haji Ahmad memulakan tulisann&a den#an *ersoalan *uisi Mela&u mutakhir di Mala&sia! /alam idan# ini ju#a eliau terli at mem antu *elajar memahami *uisi &an# iasan&a dielakkan *elajar dan menulis uku tentan# *enikmatann&a! $ar&akar&a mutakhirn&a le ih ertum*u ke*ada sastera lslam Mela&u! 0eliau telah men#kaji *eranan 8erita-8erita Na i Eusu9 dan den#an Siti Hajar Bhe Man telah men#um*ulkan kar&a-kar&a Mela&u er8orak lslam! Salleh Eaa*ar2 &an# mem*un&ai latar elakan# sastera Nusantara dan Cili*ina2 men&um an# sudut *andan# kom*arati9 &an# jaran# kita temui di Mala&sia! $ajian kom*arati9 Peran# Sa 4 Cili*ina dan Mala&sia 8uku* menarik dan mem*erlihatkan konteks uda&a sastera antara kedua-dua uah ne#ara ini se8ara le ih dekat! Setelah itu eliau ju#a men&e eran# ke Je*un dan sastera Ero*ah dalam *erkem an#an kajiann&a2 teta*i &an# terakhirn&a menum*u ke*ada Amir Ham"ah dan rtarah ke 5imur! Mohd! $halid 5ai ialah sarjana sastera lisan &an# terkenal2 *ada a1aln&a menum*ukan *erhatiann&a ke*ada sastera sejarah2 teta*i setelah itu le ih mele ar dalam idan# metodolo#i kajian sastera lisan2 kalendar lslam2 dan ran8an#an uni%ersiti ter uka serta luar kam*us! Noriah 5as9im *ula menda*at ija"ahn&a dalam idan# uda&a rak&at 39olklore7 dan meneruskan kajian ini dalam e*ik Mela&u dan 8erita-8erita lisan! $ajian eliau +?6 t iasan&a *adat dan tajam! $ajiann&a &an# mutakhir er9okus ke*ada *antun dan jenaka Mela&u!

Ham*ir sama idan# den#an Noriah 5aslim ialah Haron /aun! Haron memilih mantera2 *ersem ahan2 jenaka Mela&u2 dan dunia #hai se a#ai idan# kajiann&a! Oleh &an# demikian2 kajian eliau 8uku* lan#ka dan men&erlahkan sudut-sudut sastera &an# jaran# dimasuki *en#kaji lainn&a! Sohaimi A dul A"i" ju#a seoran# &an# amat *rodukti9! 0ermula den#an kajian teori timur dan arat2 eliau turun ke*ada kar&a-kar&a Shahnon dan A! Samad Said dan ju#a *ersoalan-*ersoalan semasa *enulisan! Persoalan inidi entan#kan dalam surat kha ar dan majalah! Antara sum an#ann&a &an# ter esar ialah men#aturkan sirl Seminar $e9ahaman 0uda&a &an# men#um*ul *em i8ara tentan# *enulis-*enulis Pulau Pinan#2 termasuk al-S&ed Sheikh Ahmad al-Hadi2 Ahmad Rashid 5alu2 Muhammad HajiSalleh dan Noordin Hassan! Siti Hajar Bhe Man memasuki idan# teori9eminisme dan menulis se uah tesis &an# aik &an# men#un#ka* 8ara 1anita di*erkasakan dalam sastera Mela&u! 0eliau meneruskan kajian ini terhada* e era*a kar&a &an# le ih moden di Mala&sia2 lndonesia dan A9rika Akhir sekali den#an sen&a* teta*i tekun dan teliti Jelani Harun men#kaji teks-teks Me9a&u2 se*erti 0ustan al-Salatin dan er a#ai- a#ai manuskri* lainn&a tentian# ada dan *entad iran tradisional Nusantara! +?) ?!'!6!, 0ahasa 0idan# ahasa Mela&u ju#a ialah se uah idan# &an# tua! Antara &an# ternama dalam idan# ini ialah A dullah Hassan dan Mashudi A! $ader! A dullah terli at dalam masalah status ahasa Mela&u di Mala&sia dan serin# mem uat *er andin#an antara ahasa Mela&u den#an ahasa- ahasa lain2 se*erti Bina2 Jerman dan Peran8is se a#ai ahasa ke an#saan di ne#ara-ne#ara terse ut! A dullah Hassan amat *rodukti9! 0eliau ermula den#an tata ahasa teta*i ju#a

men#kaji dialek dan de1asa ini melihat dinamika ahasa dan komunikasi! Sementara itu Mashudi $ader mendalami sintaksis2 terutama a&at Mela&u! >aharah A d! Gha99ur a#ak lan#ka kemahirann&a! 0eliau men#khusus dalam *en##unaan kom*uter dalam kajian ahasa2 terutaman&a terjemahan! Noriah Mohamed ialah seoran# sarjana &an# diiktira9 usahan&a dalam idan# sosiolin#uistik! $ajian-kajiann&a ju#a mele ar dari asasn&a2 dialektolo#i2 meran#kumi ahasa- ahasa umi*utera di Sara1ak dan di Semenanjun# Mala&sia2 hin##alah ke*ada sejarah ahasa! )!'!6!6 lslam Mohd! Rad"i Othman ialah *akar hadith &an# ternama di Mala&sia2 manakala S&ed Muhammad /a1ilah al-Edrus *ula men&elidik idan# keadilan dan tamadun lslam! ?!. Rumusan /emikianlah se uah lakaran rin#kas *erkem an#an intelektual dan ilmu di Pulau Pinan#! Pulau Pinan#2 melalui kedudukan dan *erkem an#ann&a2 erja&a menarik +?? oran# dari 0u#is2 Ja1a2 Melaka2 Riau2 dan ne#eri tetan##an&a2 $edah2 Perak2 $elantan dan 5eren##anu! Mereka men8aridunia dan entuk keja&aan &an# lain di sini! Ne#eri &an# 8e*at mem an#un 8e*at ju#a mem an#unkan sejumlah *aradoks dan ironi uat dirin&a! /i se alik keja&aan menam ahkan ilan#an *endudukn&a2 kita saksikan ju#a sejumlah ke#a#alann&a! Ne#eri iniju#a ne#eri ilmu2 uda&a dan *usat ke*ada *erkem an#an ilmu! Sastera a1al Mela&u ermula di sini2 e#itu ju#a tradisi *enulisan di*erte#uhkan di sini! Ahmad Riialuddin memulakan auto io#ra9i tera1al Mala&sia *ada tahun +@++2 dan Muhammad Umar menulis manuskri* terindah! Sastera tem*atan di ina! 0an#sa1an dan oria &an# kosmo*olitan ji1an&a ermula dan erkem an# dari ne#eri ini! /i sini *ula dua taha* a1al no%el Mela&u menda*at ta*akn&a melalui kar&a-kar&a al-S&ed

Sheikh Ahmad al-Hadi dan Ahmad in A dul Rashid 5alu! Lama setelah itu jejak mereka diikutioleh >akaria Salleh2 /arus Ahmad2 Noordin Hassan2 Shahnon Ahmad2 Catimah 0usu2 dan A"i"i HajiA dullah! Ne#eri ini ju#a ne#eri ilmu a#ama atau ilmu tradisional! Sekolah a#ama ersistem madrasah dan *ondok tum uh su ur sesuaiden#an si9atn&a se a#ai se uah ne#eri &an# dinamis ilmun&a! Gurun&a terkenal dan serin# *ula men#aran# kita 2 sementara *elajarn&a erasal dari seluruh Nusantara! Antara &an# terkenal ialah AlMasri&ah2 0ukit Mertajam dan Al-Madarasah al-$hairiah al-lslamiah2 Pokok Sena! Inilah ju#a ne#eri *emikir2 *ener it2 dan surat kha ar serta majalah! Sejak akhir kurun kesem ilan elas2 er*uluh-*uluh majalah dan surat kha ar mun8ul di sini2 erja&a atau #a#al2 teta*itern&ata akti%iti *ersuratkha aran *esat di sini! Al-lkh1an2 Saudara2 /unia Mela&u2 Pemim*in Mela&u2 dan Wa9ta Ne#ara menjadi *em a1a *emikiran moden Nusantara! Akhir sekali *enu uhan USM merasmikan Pulau Pinan# se a#ai *usat ilmu moden! Ham*ir semua idan# menda*at *erhatian dan +?@ *en&elidikan2 dan de1asa ini uni%ersiti ini menjadi uni%ersiti *endidikan den#an *elajar dari an&ak enua! Pen&elidikan &an# er a#ai- a#ai2 dalam idan# sastera dan sains2 sedan# menda*at nama &an# harum! Namun de1asa ini idan# sastera dan *ener itan Mela&u amat meni*is dan malah ham*ir men#hilan#! Pen#aran# muda &an# erasal dari Pulau Pinan# amat ke8il jumlahn&a2 dan elum terlihat &an# kuat dan men&erlah! Pener it &an# masih 1ujud2 teta*i se enam&a le ih mendekati *en8etak &an# masih tin##al2 han&alah Noordin Arra1i dan Sinaran 0ros! 5eta*i &an# mem a1akan nama ialah USM den#an sejumlah sarjanan&a &an# #iat men&elidik dan menulis! +?A 0I0LIOGRACI

A du9 A"i" lshak 3+A@.7 Men8ari 0ako! $uala Lum*ur: Pener it Ada i! A dul A"i" lshak 3+A@?7 $atak $eluar dai 0a1ah 5em*urun#! $uala Lum*ur: $ar&a 0istari! A du99ah Hussain 3+A@,7 Se uah Perjalanan! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! A du9lah Mohamed 3+A?'7 DGha"al dalam $esusasteraan Ara dan Mu"ik Mela&u!D Mala&sia dari Se#iSejanh2 No!? /isem er +A?'2 hlm! Jt-?,! A du99ah >akari 3+AA)7 D$edah +@'+-+M': Perjuan#an Oran# Mela&u Menentan# Siam!D /i dalam 0adri&ah Haji Salleh dan 5an Liok Ee 3*en&!72 +AA)2 Alam Pensejarahan: dai Pel a#ai Pers*e99ii92 $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustraka! A du9 $arim lsmail 3+A?'7 /ialek 0alin# 3S9a9-Sr9a9 Umum dan $um*ulan 5eks7! Latihan llmiah untuk lja"ah Sarjana Muda Sastera2 Ja atan Pen#ajian Mela&u2 Uni%ersiti Mala&a2 $uala Lum*ur! A du9lah Hassan 3+A))7 Per andin#an 5ata un&i Antara /ialek $edah den#an /ialek Perak! Latihan llmiah untuk lja"ah Sarjana Muda Sastera2 Ja atan Pen#ajian Mela&u2 Uni%elsiti Mala&a2 $uala Lum*ur! A du9 Waha Othman 3+A?,+ $ajian Rin#kas Sejarah Sosral Pulau Pinan# +?@) ?@)?! Histori8al Pra8ti8um HHR .(+2 Pusat Pen#ajian llmu $emanusiaan2 Uni%ersiti Sains Mala&sia2 Pulau Pinan#! A dur-Ra""aQ 3'((+7 DOran#-Oran# lndonesia di Pulau Pinan#!D $e9tas keria &an# di entan#kan di Pen#kisahan Mela&u Pulau Pinan#2 anjuran Penan# Herita#e 5rust dan 5he Star *ada'6 O#os '((+ di HotelBit& 0a&%ie12 Pulau Pinan#! Ahmad Hakimi $hairuddin 3+AA,7 D5a*ak Prasejarah Guar $e*ah - Satu Gatatan!D Jumal A9ueolo#i Mala&sia ?2 +AA,2 hlm! @+-@,!

Ahmad Rijaluddin 3+A@'7 Hika&at Peintah Ne#eri 0en##ala! Skinner2 B! 3ed!7! 5he Ha#ue: Nijho99! +@( Ahmad Suhaimi in Mohd! Noor 3'((.7 Sejarah $esedaran <isualdi Mala&sia! 5esis /oktor Calsa9ah2 Pusat Seni2 Uni%ersiti Sains Mala&sia2 Pulau Pinan#! Amin S1eene& 3+A)@7 DSilsilah Raja-Raja 0runei!D Joumal o9 the Mala&an 0ran8h Ro&al Asiati8 So8iet&2 Jil! ,+2 0ah! '! Anuar Ahmad 3+AA?7 DPulau Pinan#: /unia $e1arta1anan dan $e*en#aran#an Me9a&u!F $e9tas kerja 8eramah anjuran PABE2 '@ Ce ruari2 +AA?! Arki Ne#ara Mala&sia 3+A@?7 $atalo# Surat $ha ar dan Majalah 0ahasa Mala&sia dalam $oleksi Sura9-Sura9 Persendirian! $uala Lum*ur: Arki Ne#ara Mala&sia! Asmah Haji Omar 3+A?A7 /arulaman! Essa&s on Lin#uisti82 Bultural and So8ioE8onomi8 As*e89s o9 the Mala&sian State o9 $edah! $uala Lum*ur: Pener it Uni%ersiti Mala&a! Asmah Haji Omar 3+A@.7 5he Mala& Peo*les o9 Mala&sia and 5heir Lan#ua#es! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! Asmah Haji Omar 3+A@@7 Susur Galur 0ahasa Mela&u! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! Asmah Haji Omar 3+AA+7 $e*el a#aian Conolo#i /ialek-/ialek Mela&u! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! 0onne&2 R! 3+A?+7 $edah +??+-+@'+: 5he Sear8h 9or Se8urit& and lnde*enden8e! $uala Lum*ur: OG9iord Uni%ersit& Press! 0raddel92 5! 3+@)+7 S9a9lsti8s o9 the 0ritish Possessions in the S9ra4s o9 Mala88a! Penan#: Penan# Ga"ette Printin# O99i8e! 0radde992 R! 3+A@(7 DMost An8ient $edah!F lkatan ArlReolo#i Mala&sia2+A@(2 hlm! .'-

6,! 0ukhari a9-Jauhari 3'(('+3Pen#enalan oleh Muhammad Haji Salleh7 5aj al-Salatin! Johor 0haru: Ea&asan Warisan Johor! 0ull e8k2 C! /! 3'((.7 DHunter-#atherer O88u*ation o9 the Mala& Peninsula 9rom the l8e A#e to the lron A#e!D /i dalam Mer8ader2 J! 3ed!72 5he Ar8haeolo#& o9 5ro*i8alRain Cor8st2 Rut#ers Uni%ersiO Press2 hlm! +A-+)(! +@+ 0ull e8k2 C! /! 3'((67 D5he Guar $e*ah Human Remains!D /idalam >uraina Majid 3ed!72 9te Perak Man and Other Prehistori8 Ske4e9ons o9 Mala&sia! Uni%er8iti Sains Mala&sia Press2 hlm!.@.F,',! Ballen9els2 P! <! 3+A.67 DAn Ad%an8e in Car-Eastern Prehistor&: Prehistori8 $it8hen Middens in the Straits Settlements - An8ient Shell-Hea*s at Guar $e*ah2 Bontainin# Reli8s o9 an Australomelanesoid Bulture in Mala& Peninsula!F Ihe lllustrated London Ne1s2 Jan 62 +A.62 **!+.-+6! Ballen9els2 P! <! +A.@! DAn EG8a%ation o9 5hree $it8hen Middens at Guar $e*ah2 Pro%in8e Wellesle&2 Straits Settlements!D 0ulletin o9 the Ra99les Museum2 02 +3+72 +A.62 **!'?-.?! Bheah 0oon $hen# 3+A@@7 5he Peasant Ro er8 o9 $edah +A(G+A'A: Histori8al

and Colk Per8e*tions! Sin#a*ore: OG9ord Uni%ersit& Press! Bhia2 S! dan >olkurnian Hassan 3'((67 DGua Harimau2 A Prehistori8 Bemeter& in Len##on#2 Perak!D /i dalam >uraina Majid 3ed!7 5he Perak Man and Other Prehistori8 Ske4e9ons o9 Mala&sia! Pulau Pinan#: Pener it Uni%ersiti Sains Mala&sia! Bhoo $en# $un 3+A@.7 DPo*ulation Gro1th and /e%elo*ment o9 Penan#: A /emo#ra*hi8 Histor&!D Re%ie1 o9 Southeas9 Asian Studies 3Nan&an# Kua9terl&72 <ol! Ulll2 June +A@.2 hlm!'?-66!

Bol9ins2 J!5! 3+A@@7 lr<ila&ah /ialek $edah: 0ukti dari Sumatera Utara!F /e1an 0ahasa2 Julai +A@@2 hlm!,A,-6''! Bol9ins2 J!5! 3+AA)7 D0ahasa Mela&u A ad ke-+?: Biri-Biri Sosiolin#uistik!D Jumal /e1an 0ahasa2 Mei +AA)2 hlm!.@)-.@@! Bo99ins2 J!5! 3+AA@7 Mala&2 Wortd Lan#ua#e2 A Short Histor&! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! Bornhill2 et al! 3+@((7 Grammar o9 the Mala& 5on#ue as S*oken in the Peninsula o9 Mala88a2 the lslands o9 Sumatra2 Ja%a2 0omeo2 Pulo Pinan#2 J8! J8! London: Ara i8 and Persian Press! Bul9in2 E!G! and >ehnder2 W!C! 3+A(67 5he Earl& Histor& o9 Penan# +6A'-+@'?! Re*rinted 9rom 5he Straits E8ho! Penan#: 5he Briterion Press Ltd! /at9ord2 G!P! 3+A6)7 A Short Histor& o9 Mala&a! London: Lon#mans2 Green! +@' de Ho9lander 3+A@,7 Pedoman 0ahasa dan Sastn Mela&u! Jakarta: PN 0alai Pustaka! Ear92 G! W! 3+@)+7 5o*o#ra*h& and ltinerar& o9 Pro%in8e Wellesle&! Penan#: Penan# Ga"ette Printin# O99i8e! Ear92 G W! 3+@)+7 FOn the Shell Mounds o9 Pro%in8e Wellesle&!D 5ransadions o9 the Ethnolo#i8al Sr8iet&2 + +2 **! ++A-+',! E%ans2 l! H! N! 3+A.(7 DOn An8ient $it8hen Middens in Pro%in8e Wellesle&!D Journal o9 the Cederated Mala& S9a9es Museums2lS3+72 +A.(2 **! +6-+@! Cadhullah Jamil 3+AA)7 D5uan Haji A dullah Cahim: Ri1a&at Hidu* dan Sum an#ann&a 5erhada* Mas&arakat!D /i dalam Cadhullah Jamil dan Ja atan A#ama lslam Pulau Pinan# 3*en&untin#72 Seianh lslam Pulau Pinan#! 5okoh dan Sum an#ann&a Jilid ++! Jumal Pen&elidikan Sejarah lslam Pulau Pinan#! Pulau Pinan#: Ja atan A#ama lslam Pulau Pinan#!

Ca%re2 R!P! 3+S,@7 An A88ount o9 the Wld 5ri es lnha itin# the Mala& Peninsula2 Sumatra and a Ce1 Nei#h ourin# lslands! Sin#a*ore: Mission Press! Cer#uson2 B!A! 3+A))7 DNational So8iolin#uisti8 Pro9ile Cormulas!D /i dalam 0ri#ht2 W! 3ed!72 +A))2 So8r 9h#uis9i s: Pr88eedin#s o9 the UBU So8iolin#uisti8s Bon9eren8e +A),2 5he Ha#ue: Mouton2 hlm! .(A-.',! Cuad& Euso9 3+A@'7 Fldrus Saidi dalam $enan#an!D 0intan# 5imur2 @ Julai +A@'2 hlm! +,! Cuad& Euso9 3+A@'7 D0a*a La#u' Nas&id Mala&sia dalam $enan#an!D Utusan Mala&sia2 ) Julai +A@'2 hlm!@! Cujimoto2 H! 3+AS@7 5he South lndian Muslim Bommunit& and the E%olution o9 the Ja1i Peranakan in Penan# u* to +A,@! ILBAA 5ok&o Gaikoku#o /ai#aku! Ga99o*2 A!5! 3+AA,7 5he Le#a8& o9 the Mala& Letter4Waisan Warkah Mela&u! London: 5he 0ritish Li rar&! Gallo*2 A!5! 3'(('7 Fls 5here a FPenan#-St&leF o9 Mala& Manus8ri*t lllumination; Some Preliminar& Bomments on the Art o9 the Mala& 0ook2 With S*e8ial Re9eren8e to Manus8ri*ts in the Mu"ium Ne#eri Pulau Pinan#!D $ertas Reria &an# di entan#kan di Pen#kisahan Mela&u Pulau Pinan#2 anjuran Penan# Herita#e 5rust dan 5he Star2 *ada +@-'+A*ril '(('2 di Hotel Bit& 0a&%ie12 Pulau Pinan#! +@. Gha"al Mela&u Johor3+AA@7 $oleksiEa&asan Warisan Johor! Grimes2 0!C! 3ed!72 Pittman2 R!S! J Grimes2 J!E! 38onsuttin#!! editors7 3+AA)7 Ethnolo#ue: Lan#ua#es o9 the Wodd2 SIL lntemational2 l9 Edition +AA) +AAA! <ersi internet dialamat htt*:44111!sil!oro4ethnoloQue4ethnoloQue!html Hamilton2 A!W! 3+A''7 DPenan# Mala&!F Joumal o9 the S9rads 0ran8h o9 the Ro&al Asiati8 So8iet&2 No! @62 +A''2 **! )?-A)!

Harun Aminurrashid 3+A))7 $ajian Sejarah PedRem an#an 0ahas Mela&u! Sin#a*ura: Pustaka Mela&u! Har%e&2 R!J! 3+A,)7 Mala&a: Outline o9 a Bolon&! Great 0ritain: 5he Press o9 the Pu lishers! Hi9l2 R! /! 3+A??7 Rr e rn Mala&a: A Stud& in Histori8al GeQra*h&! $uala Lum*ur: OG9ord Uni%ersit& Press! Histori8al Surue& o9 the MosQues and $ramats on Penan# lsland 3+A?,7 Penan#: Mala&an 5ea8hers Bolle#e! Ho&t2 S!H! 3+AA+7 Old Penan#! Sin#a*ore: OG9ord Uni%ersit& Press! HuGle&2 C! W! 3+S).7 DLetter on the Human Remains Cound in the Shell Mounds!D 5ransa8tions o9 9he Ethnolo#i8al Sr8iet&2 Ne1 Series 2 ' 3')672 + @).2 **! ')6'))! 9smail Hamid 3+A@'7 Pen#antar $esusas9eraan Ara $asik! $uala Lum*ur: Utusan Pu li8ations J /istri utors Sdn! 0hd! lsmai9 Hussein 3+A?.7 DMala& /iale8ts in the Mala& Peninsula!D Nusantan <ol! .2 +A?.2 **!)A-?A! Ja8o 2 5! 3+A)?7 Sorne Pro lems Pe9tainin# to the Ra8ial Histor& o9 the lndonesian Re#ion! Netherlands 0ureau 9or 5e8hni8al Assistan8e2 Utre8ht! Jo8e9in 5an Poh Bhoo 3+AA+N Histor& o9 Penan#: A Sele89ed and Annotated 0i lio#ra*h&! Pulau Pinan#: Pen#ajian Pem an#unan dan Per*ustakaan Pulau Pinan#! +U Jo8e9in 5an Poh Bhoo 3'(('7 DManusia >aman 0atu 5en#ah diA8heh Masa 0er uru dan Men#um*ulkan Makanan 5in#kat Lanjut!D Makalah /iskusi 0ukit $er8n# A8heh 5imur! $amus /e1an 3Edisi$etSa7 3+AA,7 $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka!

$amus Lin#uistik 3+AA?7 $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! $hoo Su Nin 3+AA.7 S9ree9s o9 Geor#e 5o1n2 Penan#! Penan#: Janus Print! $sah Pela&aran Muhammad l nhim Muns&i! +A@(! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! $raE2 U! 3+AA67 DCran8is Li#ht dan Surat-Suratn&a!D /idalam lsmail Hussein2 A! A"i" /eraman dan A d! Rahman al-Ahmadi 3*en&elen##ara72 +AA62 5amadun Mela&u Jilid 5i#a2 $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka2 hlm! +(,.+()(! Leith2 G! 3+@(,7 A Short A88ount o9 the Settlement2 Produ8e2 and Bommer8e o9 Pin8e o9 Wales lsland rn 9he S9iiar9s o9 Mala88a! London: J! 0ar9ield! Le1is2 @!2 BH! Palat and J! S8ha8ht 3eds!7 3+A)67 5he En8&8lo*aedia o9 lslam! <ol! +?! Leiden: E! J! 0rill! Lia1 Eo8k Can# 3+A?)7 Undan#-Undan# Melaka! 5he Ha#ue: Martinus Nijho99! Lo#an2 J! R! 3ed!7 3+@6(7 DNoti8es o9 Pinan#!D 5he Joumal o9 the lndian Ar8hi*ela#o and Eastem Asia2 <ol! l<! Sin#a*ore: $raus Re*rint! Lo#an2 J! R! 3ed!7 3+@6+a7 FNoti8es o9 Pinan#!D 5he Joumal o9 the lndian Ar8hi*ela#o and Eastem Asra2 <ol! <2 +@6+2 Sin#a*ore: $raus Re*rint2 **! +-+,2 A.-++A2 +66-'+(2 'A'-.(62 .6,-.))2 ,((-,'A! Lo#an2 J! R! 3ed!7 3+@6+ 7 DNotes at Pinan#2 $idah J8!D 5he Joumal o9 the Indian Ar8hi*ela#o and Eastem Asra2 <ol! <2 +@6+2 Sin#a*ore: $raus Re*rint2 **! 6.-)6! Lo#an2 J! R! 3ed!7 3+@6A7 D5he La1 o9 En#land in Pinan#2 Mala88a and Sin#a*ore!D Sin#a*ore: $raus Re*rint2 hlm! ')-66! +@6 Lo#an2 J! R! 3+@@67 DPlan 9or <olunteer Poli8e in the Muda /istri8ts2 Pro%in8e Wellesle&!D JS0CUAS2 /e8em er2 No! +)!

Lo12 J! 3+@,A7 DAn A88ount o9 the Ori#in and Pro#ress o9 the 0ritish Bolonies in the Straits o9 Mala88a!D 5he Joumal o9 the lndian Ar8hi*ela#o and Eastem Asia2 <ol! lll! Sin#a*ore: $raus Re*rint! Lo12 J! 3+A6A7 DAn A88ount o9 the Ori#in and Pro#ress o9 the 0ritish Bolonies in the Straits o9 Mala88a2D 5he Joumal o9 the lndian Ar8hi*ela#o and Eastem Asia2 <ol!,! Lo12 J! 3+@')7 /issedation on the So9l J A#ri8ulture o9 the 0ritish Settlement o9 Penan# or Pin8e o9 Wales lsland2 in the Strads o9 Mala88aL ln8ludin# Pr8%in8e Wellesle& on the Mala&an Peninsula! Sin#a*ore: Sin#a*ore Cree Press 99ir8e! Ma8a9ister2 N! 3+@('7 Histoi8al Memoir Relati%e to Prin8e o9 Wales lsland2 in the S9rads o9 Mala88a2 and lts lm*o9tant2 Politi8al and Bommer8tal! London: War1i8k SQuare! Mahani Musa 3'(((7 F0ahasa Mela&u dan lm*erialisme 0ritish!D Jumal llmu $emanusiaan2Eol! 52 Okto er '(((2 hlm! '.,.! Mahani Musa 3'(('7 DPerkem an#an Mas&arakat lslam di Pulau Pinan#2 A ad kH+@ Hin##a A ad ke-+AD! $ertas kerja &an# di entan#kan di /iskusiSejarah lslam Pulau Pinan#2 anjuran Arki Ne#ara Mala&sia Ba1an#an Pulau Pinan#2 *ada +. A*ril 'OO'2 di Auditorium $om*leks Pustaka Warisan Seni Jalan P!Ramlee2 Pulau Pinan#! Mahani Musa 3'((.+ $on#si Gela* Mela&u di Ne#eri-ne#eri Utara Pantai 0arat Semenanjun# 5anah Mela&u2 +@'+-+A,han! M0MS2 Mono#ra*h No! .)! Mala& E8hoes2 Ra&mond $1ok EGamines 9/e 0a aFs Past Links! 0ahan internet di alamat htto:44the*enano9ile!m% ra%enet!8om4n%on%aX'(' + ! htm Mashudi $ader 3+A?+7 Satu $ajian Pe9tem un#an di Antara 0ahasa Mela&u Umum den#an 0ahasa 5amil di $uala Lum*ur! 5esis untuk lla"ah Sarjana Sastera2

Ja atan Pen#ajian Mela&u2 Uni%ersiti Mala&a2 $uala Lum*ur! Mijs er#2 W! A! 3+A,(7 DOn a Neolithi8 Palae-Melanesian Ja1 Cound in a $it8hen Midden at Guar $e*ah2 Pro%in8e Wellesle&2 Straits Settlements!D /i dalam Bhasen2 C! N! dan 51eedie2 M!W!C! 3eds!72 Pro8eedin#s o9 the 5hird Bon#ress o9 Pr8histoians o9 the Car East ?A.@2 Sin#a*ore2 **! +(GF++@! +@) Mi9ls2 L! A! 3+A)+7 0ritish Mala&a +@'H)? 3edited 9or re*rintin#2 1ith a i lio#ra*h& o9 1itin#s in En#lish on 0ritish Mala&a2 +?@)-+@A? & 5um ull2 B! M! and a ne1 intr8du8tor& 8ha*ter on Euro*an in9luen8e in the Mala& Peninsula2 +6+++?@)2 & 0asse992 $!/!7! Mala&an 0ran8h Ro&alAsiati8 So8iet&! Mohamed Ghouse Nasaruddin 3'(((7 5eater 5radisional Mela&u! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! Mohd! 9sa Othman 3+AA(7 Politik 5radisional $edah2 +)@+-+A,'2 $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! Mohd! 9shak A dul Aai" 3+A?@7 DGha"al!D Siri Stensilan Am $e uda&aan 0il! ?2 Mala&sia: 0aha#ian $e uda&aan2 0elia dan Sukan! Mohd Su*ian Sa tu 3'(('7 5amadun A1al Lem ah 0ujan#! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! Muhammad 0ukhari Lu is 3+AA)7 DGha"al dalam Sastera Parsi $lasik: Satu 5injauan A1al!F $e9tas kerja Seminar Antan an#sa 5eori Sas9era2 Anjuran 0aha#ian 5eori dan $ritikan Sastera2 /e1an 0ahasa dan Pustaka2 $uala Lum*ur2 ' O#os +AA)! Muhammad Hassan in 5oF $erani Mohd! Arshad 3+A)@7 Al-5arikh Salas5ah Ne#eri $edah! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! Muhammad Haji Salleh 3'((.7 D0er9ikir 0ersama Peru ahan: 0e era*a Pandan#an Ahmad Rashid 5alu!D /i dalam Sohaimi A dul A"" 3*en&untin#72 '((.2

Ahmad Rashid 5alu: Sastera1an Mendahului >aman2 Pulau Pinan#: Pener it Uni%ersiti Sains Mala&sia! Na ir in Haji A dullah 3+AA.7 /asar 5anah $erajaan di Pulau Pinan#2 +?@)-+@,G an: PedRem an#an dan Masalah Pentad irann&a!D 5esis /oktor Calsa9ah2 Uni%ersiti Sains Mala&sia2 Pulau Pinan#2 Mala&sia! Nei9 $hor Jin $eon# and Malini /as 3'(('7 Glrm*ses o9 Old Penan#! Petalin# Ja&a: Star Pu li8ations! Ne1 old2 5! J! 3+A?+7 Politi8al and Statisti8al A88ount o9 the 0ritish Seilements in 9he S9rai9s o9 Mala88a2 1ith an introdu8tion & B! M! 5urn ull 3ter it *ertama kali*ada +@.+72 London: OG9ord Uni%ersit& Press2 Nik Hassan Shuhaimi Nik A dul Rahman 3+AAA7 D$uala Linsin#: Man#ro%e Sett9ement!D In Hassan2 +AAA2 5he En8&8lo*edia o9 Mala&sia: Ead& Histor&2 **!?(-?+! +@? Nik Hassan Shuhaimi Nik A dul Rahman 3+AAA7 5he En8&8lo*dia o9 Mala&sia Earl& Histor&2 ,! Ar8hi*ela#o Press! Nik Hassan Shuhaimi Nik A dul Rahman and Othman Mohd Eatim 3+AA(7 AntiQuities o9 0ujan# <alle&! Museum Asso8iation o9 Mala&sia! Noor Ein Mohd! Noor 3+A)?7 ConolQi Lo#hat Pulau Pinan#! Latihan llmiah untuk lla"ah Sarjana Muda Sastera2 Ja atan Pen#ajian Mela&u2 Uni%ersiti Mala&a2 $uala Lum*ur! Noor Ein Mohd! Noor 3+A?.7 Morto #i /ialek Pulau Pinan# Se*e9ti&an# dituturkan di /aerah Gentin#2 0alik Pulau! 5esis untuk lja"ah Sarjana Sastera2 Ja atan Pen#ajian Mela&u2 Uni%ersiti Mala&a2 $uala Lum*ur! Noriah Mohamed 3+AAA7 Sel rah Sosr ln#uts9ik 0ahasa Mela&u Lama! Pulau Pinan#: Pener it Uni%ersiti Sains Mala&sia!

Noriah Mohamed 3'((.7 0e era*a 5o*ik Asas Sosiolin#uistik! $uala Lum*ur: Utusan Pu li8ations and /istri utors! Omar Carouk Shaeik Ahmad 3+A?@7 F5he Ara s in Penan#!F Mala&sia in Histor&2Eol! UUl2 No! '2 /e8em er +A?@2 hlm! +-+)! On# Ju L&nn 3'((+7 DRoots o9 Penan# Mala&!F 0ahan internet di alamat htto:4Ar%11! mandail in #! oro4mandai linQe4m roots! htm DPenan# /es8ri*tion o9 the lsland: Po*ulation2 J8L Bhristian Missions2 5heir Esta lishment2 Pro#ress2 and Present State!D 5he Bhinese Re*ositor& <ol! .2 Jul& )2 +@.,2 **! ''+-'.(! Penan# Pas9 and Present +?@)-+A). 3+A)67 Penan#: Penan# HistorFt8al So8iet&! Po*ham2 H! 3+@(67 A /es8ri*tion o9 Prin8e o9 Wales lsland rn 9he S9iat9s o9 Mala88a: Wrth lts Real and Pro a le Ad%anta#es and Sour8es to Re8ommend lt as a Marine Esta lishmen9! London: John Sto8kdale! Proud9oot2 l! 3+AA.7 Ead& Mala& Printed 0ooks! A Pro%isional A88ount o9 Materials Pu lished in the Sin#a*or8-Mala&sia Area u* to +A'(2 Notin# Holdin#s in Major Pu li8 Bolle8tions! $uala Lum*ur: A8adem& o9 Mala& Studies and 5he Li rar&2 Uni%ersit& o9 Mala&a! +@@ Prusek2 J! 3editor umum7 3+A?,7 /i8tionar& o9 Oiental Literature! <olume +++! West Asia and Notth A9ri8a! London: Geor#e Allen J Un1in Ltd! Pur8el92 <! 3+AA?7 5erjemahan! Oran#-Or8n# Bina di5anah Mela&u! Johor: Pener it Uni%ersiti 5eknolo#i Mala&sia! Kuarit8h Wales2 /! B! and Kuarit8h Wales2 H!G! 3+A,?7 DCurther Work on Indian Sites in Mala&a!D Journal o9 the Mala&an 0ran8h o9 the Ro&al Asiati8 So8iet&2 '(3+72 +A,?2 **!+-++! Rahmah 0ujan# 3+A?67 Sejarah Pe9uem an#an /rama 0an#sa1an di5anah Mela&u

dan Sin#a*ura! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! Ramli Shari99 3*en&usun7 3+A@.-S67 30aha#ian Pertama7 lrama Padan# Pasir! Pulau Pinan#: Persama Press2 A8heh Street! Raml& Mat >in 3+AS(7 D0a#an Jermal: Sejarah Rin#kas!D Mala&sia dari Se#i Seiarah2 No!A! Ratna2 M! S! 3+AA,7 Dsekitiar 0ukit $eran# Prasejarah di Lan#sa Was*ada2 6!D Soekmono2 R!2 +A@@2 Pen#antar Seiarah $e uda&aan lndonesia2 $anisius Press! Rosiah 0inti Salim 3+AA'4A.7 Dsejarah $esenian Mu"ik Gha"al di Muar2 Johor!D Uni%ersiti $e an#saan Mala&sia: Ja atan Sejarah2 Cakutti Sains $emas&arakatan dan $emanusiaan! Rosmali"a inti Hassim 3'(('7 $ata Pan##ilan $ekeluar#aan dalam Mas&arakat Ja1i Peranakan: Satu $ajian $es di $edah Road dan Bhulia S9ieei Pulau Pinan#! $ertas Projek untuk lja"ah Sarjana Muda Sastera2 Ja atan Lin#uistik2 Uni%ersiti $e an#saan Mala&sia! Sah ulah /ar1i 3'((,7 DAjinda Gha"al Parti! J, 5ahun 0er#ha"al!F Utusan Mala&sia2 '( /is!'((,! hlm! '! Sa9leh in Hussain 3+AA(7 A Histor& o9 Earl& Penan# +?@) to +@)?! lm*ortant E%ents and /e%elo*ments! Penan#: Mala&sian German So8iet&! Sandhu2 $!S! 3+A)A7 lndians in Mala&a! London: Bam rid#e Uni%ersit& Press! Sarah Sardon 3+AA)7 Pen#alaman2 Sika* dan Pemikiran Ahmad Rashid 5alu! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! +@A Shella ear2 W!G! 3+A+.7 D0a a Mala&! An Introdu8tion to the Lan#ua#e o9 the Straits-0orn Bhinese!D Joumal o9 the S9iar9s 0ran8h o9 the Ro&al Asiati8 So8r 9&2 No!)62 +A+.2 **! .il)!

Shui 9smail 3+A?+7 /ialek $edah Pesisiran: Sa9u $um*ulan leks ser9a Pem i8haraan Lin#uistik! Latihan llmiah untuk lja"ah Sarjana Muda2 Ja atan Pen#ajian Mela&u2 Uni%ersiti Mala&a2 $uala Lum*ur! Sin#am2 S!/!R! 3ed!7 3+Aa(7 Munshi A dullah to Anak Sin#a*ura U<ord Glim*ses o9 Mala&a & Mala&ans7! $uala Lum*ur: 5he Mala&an Printers! Sohaimi A dul A"i" 3ed!7 3'((.7 Ahmad Rashid 5alu: Sas9era1an Mendahului >aman! Pulau Pinan#: Uni%ersiti Sains Mala&sia! Ste%ens2 C! G! 3+A'A7 DA Bontri ution to the Earl& Histor& o9 Prin8e o9 Wales lsland!F Joumalo9 the Mala&an 0nn8h Ro&alAsiati8 So8iet&2 Jil! ?2 0ah! .! S1ettenham2 C! 3+A()7 0itish Mala&a2 London: John Lane the 0odle& Head 5ali Samat 3+AA'7 S&ed S&eikh Al-Hadi: Sas9ena1an Pr8#resi9 Mela&u! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! 5an Sooi 0en# 3+AA?7 0an#sa1an! A So8ra4 And St&listi8 Histor& o9 Po*ular Mala& O*era! Penan# and Mala&sia: 5he Asian Bentre! 5he 0ume& Pa*ers 3+A+'7 <ol! +2 Part +! 5jia2 H! /! 3+AA+7 DPertukaran Garisan 5e*i Laut Perak Selama Sem ilan Ri u 5ahun 5erakhir!D Jumal Arkeolo#i Mala&sia2 ,2 +AA+2 hlm!+-+ 6! 5jia2 H! /!2 Cujii2 S!2 $i#oshi2 $!2 Su#imura2 A!2 and >akaria 3+A?'7 DRadio8ar on /ates o9 Ele%ated Shorelines2 lndonesia and Mala&sia!D Kua9temar& Resear8h2 '3+72 +A?'2 **!,@?-,A6! 5on inti l rahim 3+A?,7 Mortolo#i/ialek $edah! 5esis untuk lja"ah Sarjana Sastera2 Ja atan Pen#ajian Mela&u2 Uni%ersiti Mala&a2 $uala Lum*ur! 5re#onnin#2 $! G! 3+A),7 A Histor& o9 Modem Mala&a2 Sin#a*ore: Eastern Uni%ersities Press! +A( 5um u992 M! 3+A?'7 Ihe S9rar9s Se994emen9s +@')+@)?: lndian Pr8siden8& to Bro1n

Bolon&2 $uala Lum*ur: OG9ord Uni%ersit& Press! 51eedie2 M!W2C! 3+A6.7 D5he Stone A#e in Mala&a!D Joumal o9 the Mala&an 0ran8h Ro&alAsiati8 So8iet&2 <ol! UU<I2 Pal+'! %an Ronkell! 3+A''7 DA 5amil Mala& Manus8ri*t!D Joumal o9 the S9rads 0nn8h o9 the Ro&al Asiati8 So8iet&2 No! @62 +A''2 **! 'A-.6! <au#han2 J! /! 3+@6?7 DNotes on the Mala&s o9 Pinan# and Se eran# Perai!D Ihe Joumalo9 the lndian Ar8hi*ela#o and Eastem Asla2 <ol! ll2 No!'! <er#is2 M! 3ed!7 3+AA,7 Pener itan $akitan#an $umulati92 USM! Jil! I dan Il! Pulau Pinan#: Per*ustakaan Uni%ersiti Sains Mala&sia! Wan Eah&a Wan Mohamad 5ai 3+A++7 Sa4as4ah atau 5arekh $erjaan $edah2 Alor Setar! Wan >ahidiWan 5eh 3+A@@7 Seminar Pendidikan lslam Mala&sia $elima 3P! Pinan#7! +,-+6 No% +A@@! Anjuran Ja atan Hal Eh1alA#ama lslam dan CPl2 Uni%ersiti $e an#saan Mala&sia2 0an#i! Wheatle&2 P2 3+A)+7 5he #olden $hersonese! Uni%ersit& o9 Mala&a Press! Wiradn&ana2 $! 3+AA@7 D0ukit $eran# di Mesjid 0endahara2 A8heh 5imur!D 0edRala A9teolo#i2.! Whee9er2 L!R! 3+A'@7 5he Modem Mala&! London: Geor#e Allen J Un1in Ltd! Winstedt2 R! O! 3+A@)+ A Histor& o9 Mala&a 39irst *u lished as *art +2 <ol! Ulll2 Mar8h +A..2 JM0RAS7! $uala Lum*ur: Meri8an J Sons! Eaha&a lsmail 3+A?(7 Sua9u $ajian Men#enai $ar&a-$ar&a Ahmad Rashid 5alu! $uala Lum*ur: /e1an 0ahasa dan Pustaka! >aharah Mahmud 3+A))7 DBhan#es in a Mala& Sultanate: An Histori8al Geo#ra*h& o9 $edah 0e9ore +A.A!F >ulki9li $hair dan 0adrol Hisham l rahim 3+AA,7 DSejarah A1al Mas&arakat lslam di Pulau Pinan# dan Masjid Jamik 0atu U an!D Jurnal Sejarah lslam di Pulau

Pinan#2 Pulau Pinan#: Ja atan A#ama lslam Pulau Pinan# +A+ lam*iran + PE5A i: Paleoala- *!rta!rPCHJL+-DDr!P 3sele*as 5iia2 +AA+7 +A' Lam*iran ' Peta +!' Lokasi 0atu Nisan A8heh 5eluk /u&un# +A. Lam*iran . Peta'!+ U[ I l!l8 Lu8\- r9rrdlr t r9ihrPr lrtu a 8 I aClhlC a9t9-t !l ltri!! F a lahr ai lmrr I PaDatriO ;tral lrrtrl I I i I = 8a

t t6F! -- - BQrr 9rn8!l tLlti !9irr9hl tr! L t9a8trrae CEllr tBslltI V NF!! i9I I :ia I +V!l CrJL!u tlrlGo It t !Lrir Erlai!ri + r++F I i Ni i2P( 92 a ;a92trr!r t!P t te Ellr lat ltar tF F-PPF-DD-+ rH 9tDtiJtt! hQi#+L taiiDr -h : P ali!t9rEa8lr Hi- Jirn9-! PE92IA$ I +A,

Lam*iran tl 5eks .!+ Salasilah keturunan HajiMohammad Salleh2 0atu U an P< JP tE sF E iair FIt N % tj 1 N6 F +lF :HJ- OF I OF2 2 l2P9!t ir##Fr!: t4 l8 !:=-L6 I t- j i l9rEO - C!F t\ NYlFt 7iJ F !lDt : Ntr a-Jr h+ +--Fi2 !! ! I ll!LFr:+##n DFP![I 2 D-9Iilt + +2-

P I i! t ui22Hl Sum er: 5uan HajiHussein l rahim2 Pulau Lan#ka1i! D!)A:r2 L7t,!P--""PF> +A6 Lam*iran 6 5eks .!' Surat *en#har#aan ketua-ketua Mela&u Pulau Pinan# ke*ada Ga enor Geor#e Leith2 +@(. 5he lUala& Ba*tain lIahom8t Sall&2 ind all the ilIer8hantr and Inhn itarrts o9 P8nan#2 hum l& *r8s8nt this Addr8ss to Srn Geon8n Lrrru2 Li8utenant Go%ernor2 1ho2 1ith Blernen8& and Justi8e2 har #or8rn8d us 9or lour EearsL and und8r! uFlionr r%8 ha%8 8r*8ri8n88d er8r& Bontent anrl lla**irr8ss! NE8 nor% learn that l%e are to hare t e Wlis9ort urre o9 ein# rl8l]ri%8rl o9 our Go%8rrror2 rr!ho lea%es u2 2oou io return FIlorne: rr8 th8r8i r8 r8Qu8st his A88e*tan8o o9 #rat89irl RrFrn8nr 9a2u88 antl *ralFers2 9or eF8r& Ila**in8!i nFhi8h God 8arr lr8stor ou lrinr! lhhonr8l SrrllL2 7Tulo& Ba*t! lloQ! $it8h88!2 F Bassirrr2 F In8h& Haru8t2 F NoQ! G8ual2 Blru UltFt2

NoQ! Po 0anhsa2 Jn8hlF!rlkrrl2 Shiek 2rtlladirr2 * ulo *eno&#2 Po L8 &2

Surraja / 88u Bhu Barl8&2 L&! Shiek \Il!d8eu Shutto8r!2 Oosrnarr Nina iuart llam8t2 : I<Iahom8t Sall+!2 Shi8k llahom8r! iNIala& 5ranslaror! tlth /a& Q9 Ron:an2 3.)rh /88! l#(.!7 3A tru8 5lanslLrtiorr!7 5! Hurros2 Sum er: Leith2 G! A Short A88ount o9 the Se9tlement2 Produ8e2 and Bommer8e o9 Prin8e o9 Wales Island in the Staits o9 Mala88a2 3+@(,7! +A) Lam*iran ) 5eks 6!+ Surat dari*ada En8iF Lu N#a dari Perlie ke*ada $a*itan Li#ht /e1a Raia dl Salan# ertarikh 6 A*ril +?@6 7Q 2lF%dF !mt 2 iI:=rFt rI!

etN7r )a6r99i'2PiL:E22 d24:edaF 0QCO !!LLHP8&S!WMF2e%rPA.9aK>r%l dISC I[iruJrni&rUur& ttA,2#diiJ W ! Sum er: /i*etik dari*ada Gallo*2 A!5!2 5he Le#a8& o9 the Mala& Le9ter4 Warisan Warkah Mela&u2 3+AA,72 +.,! +A? lam*iran ? 5eks 6!' Surat Sauda#ar Raja dari $edah ke*ada $a*ten Cran8is Li#ht di Pulau Pinan# Sum er: /i*etik dari*ada Gallo*2 A!5!2 5he Le#a8& o9 the Mala& Letter4 Warisan Warkah Mela&u2 3+AA,72 +.'! +A@ Lam*iran @ Jadual?!+ 0uku- uku ter itan HajiA dullah ! Muhammad Noordin Arra1i2 Pulau Pinan# 3Rujukan: Per*ustakaan7 0it! Judul uku Pen#aran# 5ahun diter itkan +! lnilah $ita &an# dinamakan dia Katharil Ghais&i&ah 9ii allima al Su9i&ah 3Ja1i7 Al-0anjari2 Husin Nasir ! Mohd! 5ai

al-Masudi +@AA '! 5eman HajiZ Ra9iQ al-Haj4 $aran#an al- Sheikh Ahmad in Osman 0ajunid 3Ja1i7 S! Ahmad ! Osman 0ajunid +A)) .! Rin#kasan Sejarah $erajaan 3daulat7 0ani Umai&ah Musta9a A d! Rahman +A)+ ,! Rin#kasan Sejarah $hula9a Anashidin A u 0akar2 Umar2 Osman dan Alir!a Musta9a A d! Rahman +A)+ 6! Ren#kasan Sejarah Perjalanan Hidu* Na i Muhammad: 0aha#ian Pertama dari Mula Hin##a 0erhijrah! Ahmad Mahdi ! Mihad +A)) )! $ursus 0ahasa $e an#saan A dul Ra"ak

Noordin4 Asiah A u Samah4 hinul Ari9in! +A). ?! Sosialism lslam Hassan Saleh +A)6 @! $hula9a ar-Rashidin 3A u 0akar2 Omar2 Othman2 Ali7L Ren#kasan SejarahL di-tashehkan oleh Hassan SallehL di-susun men#ikut Sukatan Pelajaran Cederal untok 5in#katan lll Sekolah Menen#ah Persekolahan 5anah Mela&u! Ahmad Mahdi ! Mihad +#at +AA A! Sistem 0aru Men#ajar U#ama di Sekolah-sekolah Rendah $e an#saan dan Jenis $e an#saan! Ahmad A""am +A)? +(! Ren#kasan Sejarah 5amadun lslam dan Per*e8hahan Ma"ha -Ma"ha dalam Sejarah Perundan#an lslam! Ahmad Mahdi ! Mihad

+A(, ++! Suloh U#ama: Pelajaran U#ama lslam untuk Sekolah-Sekolah 0aha#ian Menen#ah dan dihujun#i den#an Bontoh-Bontoh Soalan Pen#etahuan U#ama lslam a#i Pe*eriksaan Sijil Rendah Pelajaran -L!B!E!2 Sijil Per8ekolahan Se eran# Laut2 Gam rid#e S C!M!B! Gha"ali al-Rashid al-Hiraki2 Haji! +A)6 +'! Nota $imia untuk Pe*eriksaan Sijil Rendah Pelaiaran! Musta*ha Haji Muda +A)@ '(( Lam*iran A Jadual?!' 0uku- uku ter itan Sinaran 0ros Sdn! 0hd!2 Pulau Pinan# 3Rujukan: Per*ustakaan7 0it! Judul 0uku Pen#aran# 5ahun /iter itkan

+! 0a8aan Ja1i3Ja1i7 Mansor Sanusi +A6A '! Raja Haji2 Pahla1an 5er ilan# 3Betakan ke-'7 /arus ! Ahmad 3+s''7 +A)( .! Gunon# Garam Mansor Sanusi 3+A+A-+A?,7 +A?( ,! 0elajar $esehatan: Pen##al ll Jaldin Sanusi +@AA 6! Soal'an 5a1arikh Rashid N#ah4 Muhammad ! Omar +A6@ )! Bherita Roman Sejarah: Pan#lima Hitam Mansor A dullah +A6A ?! Han# Je at /arus ! Ahmad +A'' @! $esan Sejarah 5anah A&er Mashhor Mala&a +A6) A! Mala&siaFs Shores and Sin#a*oreFs: A 0ook o9 Poems and Bom*rehension EGer8ises 9or Senior Students o9 EnQlish 0urhe! John! B! +A)? +(! 0ahasa Mela&u: 5he Ne1 Method Mala& Bourse 9or 0e#inners

3Permulaan7 Mansor Sanusi 3+A+A-+A?,7 +A)A ++! Perak Menuju $emaFmoran: $eluaran lstime1a + A)A! Perak Ja1atankuasa +A)A '(+ Pem an#unan Ne#ara dan Luar 0andar +'! Memaham /an Meren#kaskan $aran#an: $esusasteraan Mela&u! Shaharom Husain +A6A +.! Bontoh Surat-Surat Perjanjian Jual Putus dan Wasiat! Muhammad Noor ! Haji S%amsuddin +A)( +,! $eluar#a Hai1an Muhammad Noor ! Mohamed

+A6? +6! Hantu den#an $erjan&a Ahmad ! Em un +@AA +)! 0uku Ren#kasan llmu Alam >ainul A idin Sutan Maideen +A)' +?! $iasan: Makanan Ari9 $iasan l arat Z Mdla& Ada#e - Old Sa&in# Jest: Witt& similes that are 9ood o9 the 1ise Mala& ada#e - old sa&in# jest: Witt& is miles that are the 9ood o9 the 1ise! Jaldin Sanusi +A6@ '(' Lam*iran I( Jadual?!. 0uku- uku lama Pulau Pinan# 3/alam koleksi *eri adi MHS7 0il Judul 0uku Pener iU 5ahun /iter it Jumlah 0uku + Men#a*a dilaran#; -Haji A dul Rashid Hashim Makta ah HajiA dullah ! M! Noordin Arra1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! ' '! Pen#antar $ur8us lslamism

-A u 0akar Makta ah HajiA dullah ! M! Noordin Arra1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! + .! $edudukan Perem*uan dalam lslam Makta ah HajiA dullah ! M! Noordin Arra1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! -Betakan ke-' + ,! Pelajaran A#ama lslam: 0aha#ian A&at-A&at AlKuran! Pustaka lslam2 '?A+2 5ar&un#! 5okon#2 P! Pinan#! -+A6A ' 6! 3S&air7 Na"am '6 Rasul dan Men#arak Pen#antin!!!! HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#!

' )! Pelajaran U#ama lslam: 0udi Peran#ai Muhammad HajiHashim /aFiratul- MaFari9ilWatani&ah2 $e*ala 0atas2 P! Pinan#! ?! Suluhan Rukun lslam &an# kHF6 dan Hajidi5anah Ja1i! -A dullah Mohammad 5he United Press2 .2 Jalan /atoF$eramat2 P! Pinan#! @! PerisaiAn8aman -A u AmirAl-Caruk S! A! 0ajunid2 ,+2 Jalan $ela1ai2 P! Pinan#! . '(. A! Perintis llmu Ekonomi -Amir 5aat Nasution HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! +(! S&air Men#arak Pen#antin HajiA dullah ! M! Noordin

Ana1i2 6A2 A8heen Street2 P! Pinan#! -Betakan *ertama ? ++! Mala& Grammar 9or 0e#inners 30ook +7 5he United Press2 'OE2 Jalan /ato $eramat2 P! Pinan#! ' +'! Mala& 9or 0e#inners 3ln Ja1iand Roman S8ri*ts7 30ook +7 -Hj! Shamsuddin M! Joonoo HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! -Betakan ke-' -+A6) +.! Mala& 9or 0e#inners 3ln Ja1iand Roman S8ri*ts7 30ook '7 -HajiShamsuddin M! Joonoo

HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! -+A?' + +,! Mala& Grammars 9or 0e#inners 3ln En#lish7 30ook +7 -Mohammad ! Hani99 HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! -Edisike-. -+A6A +6! 0ohon# di/unia -Hamka HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! -+A+( , +)! Al-AdFi&at ul- Mukhtarat ulMaFthurah 3$um*ulan /oa-/oa &an# 5er*ilih7

-susunan: Ust! Hassan >aki ! Salleh Makta ah HajiA dullah ! M! Noordin Arra1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! -+A)A -Betakan Pertama +?! $amus Akh ar dan Radio -susunan: Mohammad ! HajiAMullah ! M! Noordin Ana1i! . '(, Hani99 662 A8heen Street2 P! Pinan#! -+A)+ +@! Ujian 0er9ikir -Mohammad Shahid ! Hj! A dullah Suasana 0aru2 'A. <2 Jalan Perak2 P! Pinan#! -Edisike-. -+A6, , +A! llmu Ekonomi HajiAMullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#!

+ '(! Memilih lsteri 3ldaman 0erahi7 HajiAMullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! -Betakan ke-' + '+! Sejarah Perundan#an lslam -Hassan ! Mansur2 0!A! HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! -+A)@ + ''! Bontoh $aran#an untuk SB dan CMB -/isusun: S&ed l rahim ! S&ed Mohammad al ldrus! Sinaran 0ros Sdn! 0hd!2 .@A2 Bhulia Street2 P! Pinan#! 3Pener it2 *en8etak dan *enjilid7 -Betakan keF. -+A?+

'.! Jalan 0ahasa Mela&u Pen##al + -/isusun: Mansur Sanusi Sinaran 0ros Sdn! 0hd!2 .@A2 Bhulia Street2 P! Pinan#! 3Pener it dan *en8etak7 + ',! Sinaran 0ahasa Mela&u -Mansur Sanusi Sinaran 0ros Sdn! 0hd!2 .@A2 Bhulia Street2 P! Pinan#! + '6! Nahu ln##eris 3/en#an 0ahasa Mela&u &an# Mudah7 -Mohammad ! Hani99 HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 66 A8heen Street2 P! Pinan#! -Edisi Pertama -+#il ')! Rahsia-rahsia S&ariat HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! . '(6

'?! $ita $eso*anan Hidu* A?2 Mala88a Street2 P! Pinan#! , '@! Peri adi HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! -Betakan keF' + 'A! Mendidik dan Men#ajar HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! + .(! Mas&arakat dan S&ariat HajiA dullah ! M! NoordinAna1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! + .+! Madah Sukma 3lm*ian Na9su dan $esedaran7 HajiA dullah ! M! Noordin Arra1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! + .'! 5i#a Hika&at: I 3SoalJa1a Menteri lslam den#an PaderiEahudi7 ll 3Berita Em*at Oran# Miskin

&an# 5erlalu 0odoh Sekali7 lll 3S&air Nasihat 0a#i Sekalian!!!!!!7 HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! ..! Perintis llmu Munatik 3Lo#ik7 HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 66 A8heen Street2 P! Pinan#! + .,! FAsha ul-$aha9F 3Manusia Ajai 7 HajiA dullah ! M2 Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! . .6! Senjata Podium 3Pentas7 -0udiman Radhi HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! -Betakan ke-' +

'() .)! RisalahFAkhlak uLlmanF 3Sim*ulan lman7 Osman Hj! 5ahir 5he United Press2 'A-E2 Jalan /atoF $eramat2 P! Pinan#! + .?! 5aF ir Mim*i -A u 0akar Easin Makta ah Mata aat /arul Muammait2 +?.-B2 Jalan Sun#ai Pinan#2 P! Pinan#! Fl .@! 5aF ir $ehidu*an -/ikaran#4disusun: A d! Rahman ! Hj! A d! Hamid ! Hj! M! Ra"ak -Betakan Pertama -+A.6 .A! ! Insaniah HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! '

,(! Calsa9ah $eamanan dalam lslam -Ust! A u 0akar Ham"ah HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! + ,+! 5a9sir Arra1i 0aha#ian I -/isusun: l nu Ana1i HajiA dultah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan#! + ,'! 5a9sir Ana1i 0aha#ian ll -/isusun: l nu Arra1i HajiA dullah ! M! Noordin Ana1i2 662 A8heen Street2 P! Pinan# + Buku* menarik untuk din&atakan aha1a selain *ener itan akh ar dan majalah2 Pulau Pinan# ju#a2 se8ara lo#ikal2 ialah *usat *ener itan! /alam kajian &an# sedan# erjalan ini *enulis in#in mene#askan aha1a *ener it &an# ter esar dan terlama &an# masih ernia#a hin##a hari ini2 mula mener it *ada tahun +@AA2 +(, tiahun ialah Noordin Ana1i! 0eliau terkenal kerana uku a#ama

&an# diter itkann&a di#unakan diseluruh Mala&sia2 Indonesia dan Selatan 5hailand! '(? Inilah sum an#an ter esarn&a! 5eks-teks *entin# 9iQh2 trauhid2 ta9sir al-Kuran ialah kar&a &an# serin# diulan# ter it! Antara 8ontohn&a ialah:BAP dan ALIRAN 0arisan Sosialis2 Partai 0uruh2 /AP2 $eadilan kuat! 0e as dari aliran *erdana! diP! Pinan# /arus Ahmad2 >akaria Salleh meneroka ahasa2 drama2 sastera2sejarah! darus an&ak uku tentan# e era*a hal dan idan#! disokon# oleh *ener it Sinaran 0ros - &an# memerlukan manuskri* untuk sekolah! jalinan kerjasama! ilmu untuk sekolah - sam un#an moden ke*ada Peja at $aran# men#aran#! $hususn&a *elajar >aF e dan &an# men##antikann&a! uku a*a: ahasa untuk kurikulum tu: a8aan sastera kajian tentan# *antun ukan ilmu aru teta*i men#olah kem ali uku lama! '(@