Anda di halaman 1dari 11

LAMPIRAN A

PERHITUNGAN NERACA MASSA


Reaksi yang terjadi di Reaktor I
6CH2O(l) + 4NH3 (l)

(CH2)6N4 (s) + 6H2O

Konversi reaksi 98% terhadap CH2O


Spesifikasi bahan baku dan produk :
Tabel LA.1 Spesifikasi Bahan Baku dan Produk
Komponen

Komposisi (% berat)

Berat Molekul

BAHAN BAKU
1. Amoniak

NH3

99,5

17

H2O

0,5

18

37

30

2. Formaldehid 37%

CH2O

H2O

62,5

CH3OH

0,5

32

140

PRODUK

(CH2)6N4 (s)

99,93

(CH2)6N4 (l)

0,06

H2O

0,01

Perhitungan neraca massa dilakukan berdasarkan hal-hal berikut:


Kapasitas pabrik

: 17.000 ton/tahun

Operasi pabrik

: 330 hari/tahun

Basis

: 1 jam operasi

Satuan perhitungan : kg/jam


Kapasitas produksi tiap jam:
= 2.146 kg/jam

Untuk mencapai kapasitas produksi yang di inginkan maka CH2O yang


dibutuhan sebesar 2.820 kg/jam.
Perbandingan mol reaktan: N1NH3 : N2 CH2O = 2 : 3
BM masing-masing senyawa adalah 17 dan 30 maka rasio massa:
F1NH3 : F2CH2O = 34 : 90

A.1 Neraca Massa di Reaktor R-101


Fungsi

: tempat berlangsungnya reaksi antara amoniak dengan formaldehid


1

NH3 0,995
H2O 0,005

R-101
CH2O 0,37
CH3OH 0,005
H2O 0,625

NH3
CH2O
CH3OH
H2 O
(CH2)6N4(l)

Reaksi yang terjadi:


6CH2O(l) + 4NH3 (l)

(CH2)6N4 (s) + 6H2O

Konversi reaksi 98% terhadap CH2O


Basis:

Formaldehid 37% (CH2O 37%) = 2.820 kg/jam

Maka laju alur masuk 1 (F1) pada Reaktor R-01:

: F1CH2O = 2.820 kg/jam

CH2O

: F1H2O =

H2O

CH3OH

: F1CH3OH =
=

= 94 kmol/jam
4763,514 kg/jam
= 264,640 kmol/jam
38,108 kg/jam
= 1,191 kmol/jam

Untuk memperoleh jumlah NH3 yang digunakan, dapat dicari dengan


menggunakan perbandingan mol reaktan CH2O dengan NH3
NH3

: CH2O = 2 : 3

H2oMaka laju alur masuk 2 (F2) pada Reaktor R-01:

NH3

: F2NH3 = (2/3) x 94 kmol/jam = 62,667 kmol/jam


=

H2O

= 1065,339 kg/jam

: F1H2O =

kg/jam

= 0,297 kmol/jam

Reaksi yang terjadi:


6CH2O(l) + 4NH3 (l)

(CH2)6N4 (s) + 6H2O

Konversi reaksi 98% terhadap CH2O


Maka komposisi produk keluaran Reaktor R-01:

CH2O

: mula-mula = 94 kmol/jam
bereaksi
sisa

= (98/100) x 94 kmol = 92 kmol/jam

= (94 - 92) kmol/jam = 2 kmol/jam


= 60 kg/jam

NH3

CH2O

= 60 kg/jam

: mula-mula = 63 kmol/jam
bereaksi
sisa

= (4/6) x 92 kmol/jam = 61,333 kmol/jam

= (63 61,333) kmol/jam = 1,667 kmol/jam


= 28,339 kg/jam

H2O

NH3

= 28,339 kg/jam

: mula-mula = 264,927 kmol/jam


terbentuk

= (6/6) x 92 kmol/jam = 92 kmol/jam

dihasilkan = ( 264,927 + 92) kmol/jam


= 356,927 kmol/jam = 6424,686kg/jam
F3H2O

(CH2)6N4

= 6424,686 kg/jam

: terbentuk = (1/6) x 92 kmol/jam = 15,333 kmol/jam


= 2146,620 kg/jam
F3(CH2)6N4 = 2146,620 kg/jam

CH3OH

: F3CH3OH = F2CH3OH = 38,108 kg/jam (tidak bereaksi)

A.2 Neraca Massa di Evaporator I (EV-101)


Fungsi

: Menguapkan sisa CH2O, CH3OH, NH3, dan sebagian air dari produk
reaktor
CH2O
CH3OH
NH3
H2O
5

NH3
CH2O
CH3OH
H2O
(CH2)6N4(l)

FE-101

14

CH2O
CH3OH
H2 O
(CH2)6N4(l)
(CH2)6N4(s)

CH2O
CH3OH
H2 O
(CH2)6N4(l)

Efisiensi evaporator : 90% terhadap H2O

H2O

: F8H2O + F5H2O = F4H2O + F14H2O


F8H2O = 0,1 (F4H2O + F14H2O)
= 0,1 (6424,686 kg/jam + F14H2O)
= 642,468 kg/jam + 0,1 F14H2O
F4H2O = 642,468 kg/jam + 0,1 F14H2O

(1)

F5H2O = F3H2O + F14H2O F4H2O


= 0,9 (6424,686 kg/jam + F14H2O)
= 5782,217 kg/jam + 0,9 F14H2O
F5H2O = 5782,217 kg/jam + 0,9 F14H2O

CH3OH

(2)

: yang menguap 98,8%, karena lebih volatil dibanding air


F8CH3OH + F5CH3OH = F4CH3OH + F14CH3OH
F8CH3OH = 0,012 (F4CH3OH + F14CH3OH)
= 0,012 (38,108 kg/jam + F14CH3OH)
F8CH3OH = 0,457 kg/jam + 0,012 F14CH3OH

(3)

F5CH3OH = 0,988 (F4CH3OH + F14CH3OH)


= 0,988 (38,108 kg/jam + F14CH3OH)
F5CH3OH = 37,651 kg/jam + 0,988F14CH3OH

(4)

CH2O

: yang menguap 99,8%, karena sangat volatile


F8CH2O + F5CH2O = F4CH2O + F14CH2O
F8CH2O = 0,002 (F4CH2O + F14CH2O)
= 0,002 (60 kg/jam + F14CH2O)
F8CH2O = 0,12 kg/jam + 0,002 F14CH2O

(5)

F5CH2O = 0,998 (F4CH2O + F14CH2O)


= 0,998 (60 kg/jam + F14CH2O)
F5CH2O = 59,88 kg/jam + 0,998 F14CH2O

(CH2)6N4(l)

NH3

(6)

: F8(CH2)6N4 = F4(CH2)6N4 + F14(CH2)6N4

(7)

: karena operasi berlangsung pada tekanan rendah dan temperatur di

atas temperatur ruangan, maka amoniak menguap secara keseluruhan atau


100%
F8NH3 = F4NH3
= 28,339 kg/jam
A.3 Neraca Massa di Evaporator II (EV-102)
Fungsi

: Menguapkan sisa CH2O, CH3OH, NH3, dan sebagian air dari produk EV101
CH2O
CH3OH
H2O

CH2O
CH3OH
H2O
(CH2)6N4(l)
(CH2)6N4(s)

9
4

FE-2

CH2O
CH3OH
H2 O
(CH2)6N4(l)
(CH2)6N4(s)

Efisiensi alat 90% terhadap H2O

H2O

CH3OH

: F8H2O = F9H2O + F10H2O


F9H2O = 0,1 F8H2O

(8)

F10H2O = 0,9 F8H2O

(9)

: yang menguap 98,8%, karena lebih volatil dibanding air


F8CH3OH = F9CH3OH + F10CH3OH

CH2O

F9CH3OH = 0,012 F8CH3OH

(10)

F10CH3OH = 0,988 F8CH3OH

(11)

: yang menguap 99,8%, karena sangat volatil


F8CH2O = F9CH2O + F10CH2O

(CH2)6N4(l)

F9CH2O = 0,002 F8CH2O

(12)

F10CH2O = 0,998 F8CH2O

(13)

: F8(CH2)6N4(l) = F9(CH2)6N4(l) + F10(CH2)6N4(l)

(14)

A.4 Neraca Massa di kristalizer (CR-01)


Fungsi

: Membentuk kristal Hexamine


CH2O
CH3OH
H2O
(CH2)6N4(l)
(CH2)6N4(s)

12

13

FF-101
14

CH2O
CH3OH
H2 O
(CH2)6N4(l)
(CH2)6N4(s)

CH2O
CH3OH
H2O
(CH2)6N4(l)

Efisiensi alat 99,5%

H2O

: F9H2O = F13H2O + F14H2O


F13H2O = 0,005 F9H2O

(15)

F14H2O = 0,995 F9H2O

(16)

Dari persamaan (8): F9H2O = 0,1 F8H2O, maka :


F14H2O = 0,995 (0,1 F8H2O)
Dari persamaan (1) F8H2O = 642,468 kg/jam + 0,1 F14H2O, maka:
F14H2O = 0,995 (0,1 (642,468 kg/jam + 0,1 F14H2O))
F14H2O = 0,995 (64,247 kg/jam + 0,01 F14H2O)
= 63,926 kg/jam + 0,00995 F14H2O
F14H2O 0,00995 F14H2O = 63,926 kg/jam
0,99005 F14H2O = 63,926 kg/jam
F14H2O =
F14H2O = 64,568 kg/jam

Untuk memperoleh nilai F4H2O, substitusi nilai F14H2O ke


persamaan (1),sehingga:
F8H2O = 642,468 + 0,1 F14H2O
= 642,468 + 0,1(64,568 kg/jam)
= 648,925 kg/jam
Untuk memperoleh nilai F5H2O, substitusi nilai F14H2O ke
persamaan (2),sehingga:
F5H2O = 5782,217 + 0,9 F14H2O
= 5782,217 + 0,9 (64,568 kg/jam)
= 5840,328 kg/jam
Untuk memperoleh nilai F8H2O, substitusi nilai F4H2O ke
persamaan (8),sehingga:
F9H2O = 0,1 F8H2O
= 0,1(648,925 kg/jam)
= 64,892 kg/jam
Untuk memperoleh nilai F10H2O, substitusi nilai F8H2O ke
persamaan (9),sehingga:
F10H2O = 0,9 F8H2O
= 0,9 (648,925 kg/jam)
= 584,032 kg/jam
Dengan mensubtitusi nilai F9H2O, maka:
F13H2O = 0,005 F9H2O
= 0,005 (64,892 kg/jam)
= 0,324 kg/jam

CH3OH

: F9CH3OH = F13CH3OH + F14CH3OH


F13CH3OH = 0,005 F9CH3OH

(17)

F14CH3OH = 0,995 F9CH3OH

(18)

Dari persamaan (10) F9CH3OH = 0,012 F8CH3OH, maka:


F14CH3OH = 0,995 (0,012 F8CH3OH)
= 0,012 F8CH3OH

Dari persamaan (3) F8CH3OH = 0,457 + 0,012 F14CH3OH, maka:


F14CH3OH = 0,012 (0,457 + 0,012 F14CH3OH)
= 0,005 + 0
= 0,005 kg/jam
Substitusi nilai F14CH3OH ke persamaan (3), maka:
F8CH3OH = 0,457+ 0,012 F14CH3OH
= 0,457 + 0,012 (0,005)
= 0,457 ka\g/jam
Substitusi nilai F14CH3OH ke persamaan (4), maka:
F5CH3OH = 37,651 + 0,988F14CH3OH
= 37,651 + 0,988 (0,005)
= 37,656 kg/jam
Substitusi nilai F8CH3OH ke persamaan (10), maka:
F9CH3OH = 0,012 F8CH3OH
= 0,012 (0,457)
= 0,005 kg/jam
Substitusi nilai F8CH3OH ke persamaan (11), maka:
F10CH3OH = 0,988 F8CH3OH
= 0,988 (0,457)
= 0,452 kg/jam
Dengan mensubtitusi nilai F9CH3OH, maka:
F13CH3OH = 0,005 F9CH3OH
= 0,005 (0,005)
= 0 kg/jam

CH2O

: F9CH2O = F13CH2O + F14CH2O


F13CH2O = 0,005 F9CH2O
F14CH2O = 0,995 F9CH2O
Dari persamaan (12) F9CH2O = 0,002 F8CH2O, maka:
F14CH2O = 0,995 (0,002 F8CH2O)
= 0,002 F8CH2O
Dari persamaan (5) F8CH2O = 0,12 + 0,002 F14CH2O, maka:
F8CH2O = 0,12 + 0,002 (0,002 F8CH2O )

F8CH2O = 0,12 + 0
F8CH2O = 0,12 kg/jam
F14CH2O = 0,002 F8CH2O kg/jam
F14CH2O = 0,002 (0,12 kg/jam)
F14CH2O = 0
Substitusi nilai F14CH2O ke persamaan (6), maka:
F5CH2O = 59,880 + 0,998 F14CH2O
= 59,880 + 0,998 (0)
= 59,880 kg/jam
Substitusi nilai F14CH2O ke persamaan (12), maka:
F9CH2O = 0,002 F8CH2O
= 0,002 (0,12 kg/jam)
=0
Substitusi nilai F8CH2O ke persamaan (13), maka:
F10CH2O = 0,998 F8CH2O
= 0,998 (0,12 kg/jam)
= 0,120 kg/jam
Subtitusi F9CH2O ke persamaan (19), maka:
F13CH2O = 0,005 F9CH2O
= 0,005 (0)
= 0 (jumlahnya sangat kecil, sehingga dapat
diabaikan)

(CH2)6N4(l)

: F9(CH2)6N4(l) = F13(CH2)6N4(l) + F14(CH2)6N4(l)


F13(CH2)6N4(l) = 0,995 (F9(CH2)6N4(l))

(21)

F14(CH2)6N4(l) = 0,005 (F9(CH2)6N4(l))

(22)

Persamaan dari evaporator 1 :


alur masuk = alur keluar
F4(CH2)6N4(l) + F14(CH2)6N4(l) = F8(CH2)6N4(l)

Persamaan evaporator 2 :
F8(CH2)6N4(l) = F9(CH2)6N4(l)
Persamaan dari kristalizer :
F9(CH2)6N4(l) = F13(CH2)6N4(l) + F14(CH2)6N4(l)
F4(CH2)6N4(l) + F14(CH2)6N4(l) = F8(CH2)6N4(l)
F8(CH2)6N4(l) = F9(CH2)6N4(l)
F9(CH2)6N4(l) = F13(CH2)6N4(l) + F14(CH2)6N4(l)
+
F4(CH2)6N4(l) + F14(CH2)6N4(l) + F8(CH2)6N4(l) + F9(CH2)6N4(l) = F8(CH2)6N4(l)
+ F9(CH2)6N4(l) + F13(CH2)6N4(l) + F14(CH2)6N4(l)
F4(CH2)6N4(l) = F13(CH2)6N4(l) = 2146,62 kg/jam
F13(CH2)6N4(l) = 0,995 F9(CH2)6N4(l)
F9(CH2)6N4(l) = 2146,62/0,995 = 2157,407 kg/jam
F8(CH2)6N4(l) = F9(CH2)6N4(l) = 2157,407 kg/jam
F14(CH2)6N4(l) = F9(CH2)6N4(l) - F13(CH2)6N4(l)
= 2157,407 kg/jam - 2146,62 kg/jam
= 10,787 kg/jam
/
A.4 Neraca Massa di Rotary Dryer (DR-01)
Fungsi

: Untuk mengeringkan kristal Hexamine


CH2O
CH3OH
H2O
(CH2)6N4(l)
(CH2)6N4(s)

12

13

FF-101
14

CH2O
CH3OH
H2O
(CH2)6N4(l)

Efisiensi alat 95%

H2O

: F15H2O = 0,05 F13H2O


F16H2O = 0,95 F13H2O
F13H2O = F15H2O + F16H2O

CH2O
CH3OH
H2 O
(CH2)6N4(l)
(CH2)6N4(s)

F15H2O = 0,05 90,324) = 0,016 kg/jam


F16H2O = 0,95 (0,324) = 0,308 kg/jam

(CH2)6N4(s)

: F13(CH2)6N4(l) = F15(CH2)6N4(l)
F15(CH2)6N4(l) = 2146,620

Anda mungkin juga menyukai